ჟურნალი “მასწავლებელი”,  ინტერნეტგაზეთი “mastsavlebeli.ge”, გილოცავთ აღდგომის  დღესასწაულს! ევროპულ და ღირსეულ მომავალს, მშვიდობას, ჯანმრთელობას, წარმატებას,  საინტერესო და  ნაყოფიერ ცხოვრებას გისურვებთ!

დაფიქრებულხართ, რას ვლაპარაკობთ, როდესაც მასწავლებლებზე ვლაპარაკობთ? რა გესმით, როგორც მშობელსა თუ მასწავლებელს? როგორ კომენტარს აკეთებთ, როდესაც მასწავლებლებზე გესაუბრებიან?

სემესტრის დასაწყისში სადამრიგებლო კლასის აყვანისას დილემის წინაშე აღმოვჩნდი – საგნის მასწავლებლებსა და მშობლებს შორის ემოციათა გამტარის როლი დამეკისრა, რამაც მუდმივი შფოთვა მომიტანა. შიშით ველოდებოდი თითოეული გაკვეთილის დასრულებას და მასწავლებლების რეაქციას ბავშვების ქცევის შესახებ. თითოეული საყვედური გულზე ეკალივით მესობოდა და მეორე დღემდე მტანჯავდა. დროდადრო მშობლების უკმაყოფილების მოსმენა მიწევდა და ვგრძნობდი, რომ მეტს ვეღარ გავუძლებდი. ორი თვის შემდეგ დაგროვილმა ბრაზმა, წყენამ და უმწეობის განცდამ ერთბაშად ამოხეთქა და ერთ დღესაც იმდენად მძაფრად გამოვხატე დაგუბებული ემოციები, რომ მეხუთეკლასელი ბავშვების წინაშე მთელი ხმით ავყვირდი, შემდეგ კი ტირილი ამიტყდა. ბავშვებიც ჩემთან ერთად ტიროდნენ. არასდროს დამავიწყდება ჩემი საქციელის გამო მათ თვალებში არეკლილი შეშფოთება.

მაშინ მივხვდი, რომ სასწრაფოდ რაღაც უნდა გამეკეთებინა ისეთი, რაც არსებულ სიტუაციას შეცვლიდა.

პრობლემის გამომწვევ მიზეზებზე ფიქრმა გარკვეულ დასკვნებამდე მიმიყვანა. სკოლაში ორმაგი როლი მაკისრია – ჩემი ორი შვილის მასწავლებელიც ვარ, რაც დიდწილად დამეხმარა სიტუაციის ანალიზისას. ერთი მხრივ, შვილების ქცევას და გარემოს კარგად ვიცნობ, მეორე მხრივ კი, ვიცი, სკოლის შემდგომი ცხოვრება როგორი აქვთ, რა აწუხებთ, რა მოსწონთ, როგორ გამოხატავენ ემოციებს შინ დაბრუნებისას. მე რომ მათი მასწავლებელი არ ვიყო, ძალიან აღმაშფოთებდა იმის მოსმენა, რასაც მომიყვებოდნენ და ობიექტურობას ავცდებოდი.

ჩემი დაკვირვებით, ბავშვები ხშირად აბუქებენ სიტუაციას და ცდილობენ მსმენელის გულის მოგებას. მხარდაჭერის მოპოვების გაუცნობიერებელი სურვილით ავსებულები, ამბავს ისე ჰყვებიან, საკუთარი საქციელის გამართლებას ცდილობენ. ამ დროს მშობლისთვის ძნელია სიმშვიდის შენარჩუნება და უარყოფითი განწყობა ეუფლება შვილის მასწავლებლისა თუ კლასელის მიმართ. ცხადია, იმას არ ვგულისხმობ, რომ შვილი ყოველთვის უნდა გაამტყუნო, მაგრამ მისი მძაფრი ემოციების მიღმა აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ სხვა ადამიანების (კლასელების, მსწავლებლების) ქცევის მოტივი. როგორია მშობლის საპასუხო რეაქცია – ამაზეა მიბმული ბავშვის შემდეგი დღე. არ არსებობს პრობლემა, რომელსაც გულწრფელი საუბრით ვერ მოვაგვარებთ. საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, ჩვენი, მშობლების, კომენტარები ბავშვის გონებაში ილექება და  ეკლიან მავთულხლართებად იქცევა, რადგან ადამიანები ერთმანეთის ფიქრებს ვირეკლავთ და მასწავლებელიც მარტივად გრძნობს, როგორ დამოკიდებულებას ამჟღავნებენ მისდამი.

სწორედ ამიტომ, მშობლისა და მასწავლებლის ურთიერთობისას ბალანსის მისაგნებად რამდენიმე აქტივობა ჩავიფიქრე. პირველი ნაბიჯი მშობელთა კრების მოწვევა იყო, სადაც განვიხილეთ ჩემ მიერ ზემოთ აღწერილი პრობლემები. შევთანხმდით, რომ ბავშვების თანდასწრებით მასწავლებლების შესახებ აგრესიული ტონით არ ვისაუბრებდით და თუკი ბავშვი წყენას გამოხატავდა, პირველ რიგში, გულითადად მოვუსმენდით, დავამშვიდებდით და პრობლემის მოსაგვარებლად დახმარებას აღვუთქვამდით, შემდეგ კი კლასის დამრიგებელს ჩავაყენებდით საქმის კურსში. მასწავლებლებისადმი მშობლის მიერ გამოხატული პატივისცემა ბავშვის განწყობას აუცილებლად ცვლის, რაც საგაკვეთილო პროცესში მის ქცევაზეც აირეკლება. თუკი ბავშვს მშობლებისგან მუდამ ესმის მასწავლებლის კრიტიკა, აგრესიული ტონი საუბრისას, აუცილებლად მოექცევა გავლენის ქვეშ და სკოლაშიც გაიყოლებს უარყოფით განწყობას. მასწავლებლის როლიც გაუფასურდება. სწორედ ამიტომ შევეცადოთ, პატივისცემით ვისაუბროთ ჩვენი შვილების მასწავლებლების შესახებ და თუკი მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობა ჩიხში შევა, ჯერ თავად მოსწავლეს ვთხოვოთ პრობლემის მოგვარება, შემდეგ ეტაპზე დამრიგებელი ჩავრთოთ, საუკეთესო გამოსავლად კი მასწავლებელთან პირადი საუბარი მიმაჩნია.

ბავშვების ცნობიერების ასამაღლებლად მომაფიქრდა საკლასო პროექტი, სახელად მე მიყვარს ჩემი მასწავლებელი. პროექტის მიზანი იყო,  ბავშვებს მასწავლებლები ახლოს გაეცნოთ, მათთან პირადი ურთიერთობის საშუალება ჰქონოდათ და მათდამი ზრუნვა გამოეხატათ.

პროექტი შემდეგ ეტაპებს მოიცავდა:

1. გამოსაძახებელი ჩხირების დახმარებით კლასის სამწევრიან ჯგუფებად დაყოფა;
2. ინტერვიუსთვის კითხვარის შედგენა;
3. თითოეული საგნის მასწავლებელთან ინტერვიუს ჩასაწერად დროისა და ადგილის შეთანხმება;
4. მზადება შეხვედრისთვის;
5. ინტერვიუს ჩაწერა, ფოტოს გადაღება;
6. მასწავლებლებისთვის ნაჭრის ჩანთების შეკერვა და მოხატვა;
7. მათთვის პირადი წერილების მიწერა;
8. პროექტის შემაჯამებელი ღონისძიებისთვის მზადება.

კითხვარი ინტერვიუსთვის

თავდაპირველად ვფიქრობდი, მოსწავლეებს თავად მოეფიქრებინათ კითხვები მასწავლებლებისთვის და მობილური ტელეფონის ხმის ჩამწერით ჩაეწერათ, თუმცა მივხვდი, რომ ამისთვის დიდი დრო დაგვჭირდებოდა და საწყის ეტაპზე გაუჭირდებოდათ თავის გართმევა (ინტერვიუს გაშიფვრა, წერილობით ტექსტად გადაქცევა). ამიტომ გადავწყვიტე, თავად მომემზადებინა ინტერვიუს ფორმა.

თაბახის ფურცელზე დავხატე საჰაერო ბუშტი და მის ირგვლივ ჩავწერე წინადადებები, რომლებიც უნდა დაებოლოებინათ მასწავლებლებს:

• მე შემიძლია…
• როცა მიხარია…
• მასწავლებლობა ნიშნავს…
• მე–5 ^ბ კლასზე ვფიქრობ…
• მაბრაზებს…
• ბავშვებო, გირჩევთ…
• ხშირად ვფიქრობ…
• ჩემ შესახებ მინდა, იცოდეთ…
• ჩემი სუპერძალაა…
• ერთხელ, როცა მეხუთე კლასში ვიყავი…
• ჩემი საგანი ამ წამს მახსენებს…

პროექტის განსახორციელებლად ერთი თვე დაგვჭირდა. ბავშვები დამოუკიდებლად უთანხმდებოდნენ მასწავლებლებს შეხვედრის დროისა და ადგილის შესახებ. ინტერვიუსთვის მოჰქონდათ ტკბილეული, მე ყავის მოდუღებაში ვეხმარებოდი და ეს ფუსფუსი ქმნიდა განუმეორებელ აურას, რომელსაც მასწავლებლებიც ვგრძნობდით. შევსებული კითხვარები სიხარულით მოჰქონდათ ჩემთან და საგულდაგულოდ ვინახავდით განმარტებითი სიტყვის ლექსიკონში. ბავშვები მიგზავნიდნენ მასწავლებლებთან ერთად გადაღებულ ფოტოებს და აღტაცებით მიზიარებდნენ შთაბეჭდილებებს.

თვალს ვადევნებდი, როგორ აბამდნენ თავს შეხვედრის ორგანიზებას, როგორი დიდი პასუხისმგებლობით ეკიდებოდნენ მასწავლებლებთან შეხვედრას და როგორ უთბებოდათ პატარა გულები.

ნაჭრის ჩანთები

ათ მასწავლებელთან ინტერვიუს აღების შემდეგ გადავწყვიტეთ, ჩვენი ხელით ნაჭრის ჩანთები შეგვეკერა მათთვის და საგნის თემატიკის მიხედვით მოგვეხატა.

სკოლაში მივიტანე საკერავი მანქანა და სემესტრის ბოლო კვირას გაკვეთილების შემდეგ საკლასო ოთახში ჭრა-კერვა გავმართეთ. თითოეული მოსწავლე დავსვი საკერავ მანქანასთან და გვირისტი გავავლებინე. კერვასა და მოხატვაში მეშვიდეკლასელი გოგოები – მარიამი და ნინი – დაგვეხმარნენ. დღის მეორე ნახევარში, როგორც კი შევატყობინებდი მშობლებს, სკოლაში კერვას ვიწყებ და ვისაც სურვილი აქვს, დამეხმაროს-მეთქი, ცოტა ხანში საკლასო ოთახი ივსებოდა გულაფანცქალებული ბავშვებით, თან მოჰყავდათ და-ძმები და ისინიც გვეხმარებოდნენ.

ჩემი მიზანი იყო მათი დარწმუნება, რომ საკუთარი ხელებით ბევრი რამის კეთება შეგვიძლია. კეთებით სწავლებამ ერთად ყოფნას განსაკუთრებული ხიბლი შესძინა და სემესტრის ბოლო კვირა ყველაზე ნაყოფიერ დროდ იქცა.

შეკერილი ჩანთა პატარა ჯგუფებად დაყოფილ კლასში ინაცვლებდა, რასაც მოჰყვებოდა ჩანთისთვის ნახატის შერჩევა, შემდეგ კი ხატვის პროცესი იწყებოდა და ნელ-ნელა ფანჯრის თაროები გადაივსო სველსაღებავიანი ჩანთებით.

კერვისა და ხატვის პარალელურად ერთმა ჯგუფმა მოსაწვევი ბარათები დაამზადა, მეორემ – აფიშა, მესამემ ინტერვიუს კითხვარებიდან პასუხები შეარჩია, პოსტერზე მასწავლებლები დახატა და მათ გასწვრივ ამოწერილი პასუხები გადაწერა.

მოსწავლის პირადი წერილები

იმისთვის, რომ საგნის მასწავლებლებსაც უკეთესად გაეცნოთ ბავშვები, მათთვის  პირადი წერილების მიწერა გადავწყვიტეთ. ერთ გაკვეთილზე შევიმუშავეთ წერილის ქარგა და თითოეულმა მოსწავლემ მისწერა  იმ მასწავლებელს, ვისთანაც ინტერვიუ ჩაწერა.

წერილის ქარგა ამგვარი იყო:

• მოიფიქრე მიმართვა;
• გააცანი შენი თავი;
• გაიხსენე სამი რამ, რაც ამ სემესტრში ისწავლე;
• მისწერე, რა ხდება ახლა კლასში;
• დაუსვი ერთი შეკითხვა;
• დაემშვიდობე.

პირადი წერილები ნაჭრის ჩანთებში მოვათავსეთ.

პროექტის შემაჯამებელი ღონისძიება

შემაჯამებელი ღონისძიებისთვის რაღაც ისეთი უნდა მომეფიქრებინა, რაც სასკოლო საზოგადოებას სიხარულს მოჰგვრიდა და ბავშვების შესაძლებლობების წარმოჩენის საშუალებასაც  მომცემდა. „პოეზია – სიხარულია“ – ეს გზავნილი გალაკტიონის სახლ-მუზეუმის კედელზე ამოვიკითხე და ხშირად მახსენებდა თავს. სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე, პოეზია მექცია ურთიერთობების მედიუმად, ბავშვების ხმებისა და ემოციების ერთგვარ გამტარად.

მურმან ლებანიძის ლექსებისკენ კი რაჭის მონატრებამ მიბიძგა. პოეზიის სწავლების მეთოდებზე ამ ბოლო დროს ბევრს ვფიქრობ და ცალკე სტატიად გაგიზიარებთ, რამდენ უნარს ავითარებს ლექსების კითხვა. ლექსების შერჩევის შემდეგ რამდენიმე გაკვეთილი დავუთმე ხმამაღალ კითხვას. შეარჩიეს საყვარელი სტრიქონები და დახატეს. დავამზადეთ ხელნაკეთი გვირგვინები და ლექსიდან ერთი სიტყვა დააწერეს. გავაკეთეთ ორწუთიანი ჩანაწერი კლასის რადიოსთვის. ჩემს უფროს მეგობარს, ქალბატონ სოფო გუგეშაშვილს, რომელიც ონში ცხოვრობს და უწერის სკოლაში მუშაობისას ჩვენი ლიტერატურული ღონისძიებების ერთგული სტუმარი და დიდი გულშემატკივარი იყო, ერთი ლექსის წაკითხვა და ვიდეოჩანაწერის გამოგზავნა ვთხოვე. სემესტრის ბოლო დღეს, 29 დეკემბერს, საკლასო ოთახი მოვრთეთ – კედელზე შეკერილ-მოხატული ჩანთები ჩამოვკიდეთ, გაფერადებულ ქილებში სანთლები ავანთეთ და მოწვეულ სტუმრებს დაველოდეთ.

ბავშვებმა რიგრიგობით წაიკითხეს მურმან ლებანიძის ლექსები. გადავსახლდით რაჭის სოფლებში, ქვასროლია ბიჭების სინანული გულში გამოვიტარეთ, ქართული ვაზის ჯიშების სახელები ლექსის სტრიქონებად გავაცოცხლეთ, შავ კორტოხზე მდგარი შავი მუხის მარტოობა გავიზიარეთ და პოეტის ერთ-ერთი კრებულის სათაური „ლიხს იქით და ლიხს აქეთ საქართველო გიყვარდეთ“ მთავარ გზავნილად ჩავიტოვეთ გულში.

განსაკუთრებით სასიხარულო იყო ის ფაქტი, რომ ღონისძიებაზე გვესტუმრა ჩემი ორი მასწავლებელი. ნანი მასწავლებელმა მოიტანა 181-ე სკოლის გაზეთი „მერანი“, რომელშიც დაბეჭდილი იყო მერვე კლასში ყოფნისას დაწერილი ჩემი ჩანახატი „ცა, ბებერი ცა“.

სკოლაში ერთი წელი ინგლისურს დედაჩემი, მარისა მასწავლებელი, გვასწავლიდა. ამჯერად დედა, ნანი მასწავლებელთან ერთად, ჩემი მასწავლებლის სტატუსით მოვიწვიე. მისთვის შეკერილ ჩანთაზე დავხატეთ ჯეინ ეარი, რომელიც დედას საყვარელი პერსონაჟია და მთელი ბავშვობა მესმოდა, როგორი დიდსულოვანი ადამიანები იყვნენ მისტერ როჩესტერი და ჯეინ ეარი.

ბავშვებისთვის გასაოცარი იყო ჩემი მასწავლებლების სტუმრობა და ვფიქრობ, მოსწავლე-მასწავლებლების ურთიერთობის ჩემეული გამოცდილება მათთვის პირად მაგალითად იქცევა.

პროექტის აქტუალობაში რამდენიმე ამბავმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა: ერთხელ შინ დაბრუნებულმა 10 წლის გაბრიელმა სიხარულით მიამბო, თურმე ნინო მასწავლებელს სახლში მოპსის ჯიშის სამი ძაღლი ჰყოლიაო. შემაჯამებელ ღონისძიებაზე ბავშვებმა პირადი წერილებიდან კითხვები დაუსვეს თითოეულ მასწავლებელს და სტუმრებში დიდი სიხალისე შემოიტანეს. ჩემთან აღებული ინტერვიუს შემდეგ კი ათი წლის სალომემ მომწერა: ეს დღე დაუვიწყარი გახდება ჩემთვისო.

მასწავლებლების მიერ შევსებული კითხვარებიდან გულისხმიერება და სითბო იფრქვევა. ღონისძიებისთვის შევარჩიე ერთ-ერთი დაუსრულებელი წინადადების პასუხები, თითოეული მასწავლებლის ფოტო მოვიძიე და სლაიდშოუდ ავკინძე. ამ მოულოდნელმა სიურპრიზმა აუდიტორია გაახალისა. მასწავლებლებს ამგვარი წინადადება უნდა დაებოლოებინათ: როცა მეხუთე კლასში ვიყავი…

1. „სწორედ მეხუთე კლასში ყოფნისას მასწავლებელმა გამოიჩინა ყურადღება, ყოველდღე მიძახებდა დაფასთან და გამიღვიძა მათემატიკური ნიჭი, რისთვისაც ძალიან მადლობელი ვარ მისი“. დალი მასწავლებელი
2. „მიხაროდა მოსწავლეობა“. ლელა მასწავლებელი
3. „ვიცელქე და ხელი მოვიტეხე“. მაია მასწავლებელი
4. „ბუნების გაკვეთილზე წავიყვანე ცოცხალი ზაზუნა, რომელიც მათემატიკის გაკვეთილზე გამოიპარა პატარა ყუთიდან და კლასში დარბოდა. ატყდა წივილ-კივილი. ზოგს ეგონა, რომ თაგვი იყო“. ნინო მასწავლებელი
5. „თქვენსავით გაკვირვებული და დაბნეული ვუყურებდი მასწავლებლებს. არ ვიცოდი, შემშინებოდა მასწავლებლებისა თუ შემყვარებოდა ისინი“. თამუნა მასწავლებელი
6. „მასწავლებელი გვყავდა, რომელსაც ჰყავდა ერთი შვილი. მას ერქვა სოსო. როდესაც მასზე რამეს ვიტყოდით, ვიცოდით, მთელ გაკვეთილს მის შესახებ მოგვიყვებოდა და ამ დროს გაკვეთილს აღარ ვაბარებდით“. ნელი მასწავლებელი
7. „განვიცდიდი და ვნერვიულობდი“. ნანა მასწავლებელი
8. „მახსოვს, პირველად როგორ გამიკვირდა, მუსიკის მასწავლებელმა მაგნიტოფონი რომ მოიტანა და ბახის სიმფონია რომ მოგვასმენინა“. ქეთი მასწავლებელი
9. „მეტროში დავიკარგე, შემეშინდა, მაგრამ არ შევიმჩნიე“. მარი მასწავლებელი
10. „მახსოვს, ერთ-ერთი შეჯიბრების დროს წარმატება მოვუტანე სკოლას“. გელა მასწავლებელი
11. „ერთი ბიჭი შემიყვარდა და მისთვის კანფეტები მიმქონდა. მას ეს არ ახარებდა და მალევე ამოვიგდე გულიდან“. ლელა მასწავლებელი

პროექტის სათაურის მთავარი გზავნილი მრავლისმთქმელია – მასწავლებლის სიყვარულის გარეშე სკოლის დღეები მუქი ფერებით ივსება, სიყვარულის გაღვივებას კი ძალისხმევა სჭირდება. ბავშვების სიყვარული ყველას ეყოფა – დაწყებითი თუ შემდგომი საფეხურის დამრიგებლებს, საგნის მასწავლებლებს, დირექტორს, კლასელებსა და კლასელების მშობლებს. მთავარია, უფროსებმა პირადი მაგალითით ვასწავლოთ პატივისცემა, ზრუნვა, მოსმენა, ყურადღება, პატიება, ზრდილობა… როგორც წესი, ბავშვები კოცონად ააბრიალებენ სულ პაწაწინა ენერგიას და გაცემა-დაბრუნების სიხარულით აგვავსებენ.

რატომ იქცა დიფერენცირებული სწავლება, ახალ საგანმანათლებლო პარადიგმად?

დიფერენცირებული სწავლება სწორედ იმიტომ იქცა ახალ საგანმანათლებლო პარადიგმად, რომ  ის გვთავაზობს, გადავხედოთ  კლასის სტრუქტურას,  კლასის მართვას, მასალის შინაარსს და კლასის ყველა წევრი ჩავრთოთ სასწავლო პროცესში ისე, რომ ყველამ ნახოს სარგებელი.

რამ განაპირობა დიფერენცირებული სწავლების მოდელის შექმნა?

რამდენიმე ათეული წლის წინ  კლასში მოსწავლეთა მრავალფეროვნებამ, რაც გამოიხატებოდა იმით, რომ კლასებში თავი მოიყარეს სხვადასხვაენოვანმა, სხვადასხვა კულტურული წარმოშობის, სხვადასხვა ცოდნის დონის მქონე მოსწავლეებმა, პედაგოგები აიძულა, გადაეხედათ თავიანთი პედაგოგიური პრაქტიკისათვის და სწავლების მეთოდები მოერგოთ კლასის საჭიროებებისთვის. დიფერენცირებული სწავლების  მოდელი  შეიქმნა, როგორც პასუხი ჰეტეროგენულ კლასებში სწავლა-სწავლების ეფექტიანად წარმართვაზე.

რას ეფუძნება ჰეტეროგენულ კლასებში დიფერენცირებული სწავლების კონცეპტუალური ჩარჩო?

დიფერენცირებული სწავლება  აღიარებულია, როგორც დამაჯერებელი და ეფექტიანი საშუალება  იმისათვის, რომ მრავალფეროვან კლასში შევქმნათ ბავშვზე ორიენტირებული სასწავლო გარემო. სწავლების დიფერენცირებულ მოდელს მეცნიერულად დასაბუთებული უპირატესობა  აქვს ჰეტეროგენულ კლასებში სწავლებისას. ჰეტეროგენულ კლასებში დიფერენცირებული სწავლების კონცეპტუალურ ჩარჩოდ მკვლევრები აღიარებენ ვიგოტსკის (1896-1934) სოციოკულტურულ თეორიას.

სოციოკულტურულმა თეორიამ, რომელიც ეყრდნობა ვიგოტსკის (1962) და მოგვიანებით ვერტშის (1991), შარპის, გალიმორეს ნაშრომებს, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა  სწავლებაზე, სკოლასა და განათლებაზე (Tharp, R. G., and Gallimore, R., 1988). ეს თეორია ეფუძნება წინაპირობას, რომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ  მოსწავლის  სოციოკულტურული კონტექსტი, რადგან სოციალური ურთიერთქმედება ფუნდამენტურია შემეცნების განვითარებისთვის. უფრო მეტიც, ვიგოტსკის თეორია განათლებას განიხილავს როგორც მიმდინარე პროცესს და არა პროდუქტს.

რა მოიაზრება ვიგოტსკის თეორიის ერთ-ერთ   ცნებაში, რას გულისხმობს პროქსიმალური განვითარების ზონა?

ვიგოტსკის თეორიის ერთ-ერთი   ცნება – პროქსიმალური განვითარების ზონა – ამ თეორიის ცენტრალური ცნებაა და ეხება განვითარების დონეს, რომელიც მიღწეულია მაშინ, როდესაც მოსწავლეები ებმებიან სოციალურ ინტერაქციაში.

პროქსიმალური განვითარების ზონას ვიგოტსკი განმარტავს როგორც მანძილს  განვითარების რეალურ  და პოტენციურ დონეებს შორის.აქედან გამომდინარე,  პროქსიმალური  განვითარების ზონა  აკავშირებს ცნობილს   უცნობთან.  როგორც კერსლი (1996) აღნიშნავს, განვითარებისთვის მოსწავლეებმა აქტიურად უნდა ითანამშრომლონ   მასწავლებელთან ან უნარიან თანატოლებთან (Kearsley, 1996). შესაბამისად, მოსწავლემ უკვე იცის ის, რასაც დაეუფლა ამ ინტერაქციით.  მასწავლებელი არის ერთგვარი შუამავალი აქტივობებზე მუშაობის  დროს. ეს საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, მიაღწიოს პროქსიმალური განვითარების ზონას.

 რას ეყრდნობა დიფერენცირებული სწავლების თეორიული ჩარჩო?

ვიგოტსკის კოგნიტური განვითარების  თეორია გამოიყენებოდა როგორც  დიფერენცირებული სწავლების თეორიული ჩარჩო. ამან სერიოზული გავლენა მოახდინა  სწავლებასა და სწავლაზე (Flem, A., Moen, T., and Gudmundsdottir, S., 2000).   სოციალური ინტერაქციის სფეროები, მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის კომუნიკაცია, ფიზიკური სივრცის მოწყობა, აქტივობის ინსტრუქცია, ხარაჩოები, მოსწავლის უნარი და სასწავლო შინაარსი სწავლების ელემენტებია.

როგორ უნდა იქცეს დიფერენცირებული სწავლება  პედაგოგიურ ინსტრუმენტად სასწავლო პროცესის გასაადვილებლად?

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია  მასწავლებლის მიერ მოსწავლისთვის  შემუშავებული ინსტრუქციები, რომელსაც შეუძლია მოსწავლე გადაიყვანოს ეკვილიბრიუმის მდგომარეობაში. ამ მხრივ  აღსანიშნავია ის ინსტრუქცია-ხარაჩოები, რომლებიც მოსწავლეებს  ეხმარება, მიაღწიონ პროქსიმალურ  ზონას, აქედან გამომდინარე, დიფერენცირებული სწავლება არის  პედაგოგიური ინსტრუმენტი სასწავლო პროცესის გასაადვილებლად. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინსტრუქცია-ხარაჩოების გამოყენება. მასწავლებლებმა უნდა იცოდნენ, როგორ უპასუხონ თანამედროვე საკლასო ოთახების მზარდ მრავალფეროვნებას.

რა გავლენა აქვს მოსწავლეთა საჭიროებების გათვალისწინებას მოსწავლეთა მოტივაციაზე?

მოსწავლეთა განსხვავებებისა და ინტერესების გათვალისწინება, როგორც ჩანს, აძლიერებს მათ მოტივაციას(Tomlinson C. A., 2004b).  ამ ფუნდამენტური განსხვავებების იგნორირებამ კი შეიძლება გამოიწვიოს ზოგიერთი მოსწავლის ჩამორჩენა, დემოტივაცია და წარუმატებლობა (Tomlinson C. A., 1998). მოსწავლეებმა, რომელთაც შეუძლიათ იყვნენ წარმატებულები და მოტივირებულები, შეიძლება დაკარგონ მოტივაცია, თუ მასწავლებელი  ორიენტირებულია პროგრამის გავლაზე. მოსწავლე წარმატებული და მოტივირებულია, როდესაც მასწავლებელი ორიენტირებულია მოსწავლეთა  საჭიროებებზე.

ტომლინსონის განმარტებით დიფერენცირებული სწავლება რა მთავარ ფილოსოფიაზეა დაფუძნებული?

ტომლინსონი (2005)  დიფერენცირებულ სწავლებას განმარტავს როგორც ფილოსოფიას, რომლის თანახმადაც, სწავლება  დაფუძნებულია იმ წინაპირობაზე, რომ მოსწავლეები საუკეთესოდ სწავლობენ მაშინ, როცა მასწავლებლებმა კარგად იციან  განსხვავებები მათი მზაობის დონეებს შორის, ასევე მათ  ინტერესებს შორის. დიფერენცირებული სწავლება არის ყველა მოსწავლის სწავლის უნარის სრულად გამოყენება (Tomlinson C. A., 2000a).

ტომლინსონი ამტკიცებს, რომ დიფერენციაცია არ არის მხოლოდ სასწავლო სტრატეგია და არც სწავლების რეცეპტი, არამედ ეს არის სწავლებისა და სწავლის შესახებ აზროვნების ინოვაციური გზა. დიფერენციაციის თეორია ეფუძნება ასეთ დასკვნას –  მოსწავლეები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან და ყველა მოსწავლე ინდივიდუალური თავისებურებებით ხასიათდება (Tomlinson C. A., 2000).

რა ტიპის სტრატეგიებით სწავლებას უწევს რეკომენდაციას დიფერენცირებული სწავლება?

ამ დასკვნიდან გამომდინარე თეორია რეკომენდაციას უწევს სტრატეგიებს, რომლებიც მასწავლებლისთვის არის ერთგვარი გზამკვლევი, რათა მან შეძლოს, სხვადასხვა საჭიროების მქონე მოსწავლეს შეუქმნას ეფექტიანი სასწავლო გარემო, რისთვისაც მასწავლებელი ინტენსიურად იყენებს სხვადასხვა დავალებებს, განსხვავებულ სასწავლო მასალებს და მოქნილ, ადაპტირებულ სასწავლო პრაქტიკას.

საკლასო ოთახში დიფერენციაციის თეორიის გამოყენებისას მასწავლებელი მიმართავს კლასის მართვის და სწავლა-სწავლების ფასილიტაციის იმ პრინციპებს, რომელთა ეფექტიანობა თითოეული მოსწავლის საჭიროებებთან მიმართებაში ეჭვს არ იწვევს. ეს თავისთავად გულისხმობს იმას, რომ  პერმანენტულად იცვლება გაკვეთილზე გამოყენებული აქტივობების შინაარსი, აქტივობის მიმდინარეობის პროცესი, აქტივობისას შექმნილი პროდუქტის ტიპი –  მოსწავლეთა მზაობის  გათვალისწინებით.

რა უნდა გაითვალისწინოს მასწავლებელმა დიფერენცირებული სწავლების პრაქტიკაში გამოყენებისას?

დიფერენციაციის თეორიის  პრაქტიკაში გამოყენებისას –

1. მასწავლებელს დაკონკრეტებული აქვს, რა არის გაკვეთილის სასწავლო მიზანი;
2. მასწავლებელმა იცის ჰეტეროგენული კლასის მონაცემები და მოსწავლეების შესაძლებლობებს შორის არსებულ განსხვავებებს ეყრდნობა;
3. სწავლების კომპონენტი პირდაპირ კავშირშია შეფასების კომპონენტთან;
4. მასწავლებელი დაკვირვების შედეგების საფუძველზე არეგულირებს სასწავლო შინაარსს,  სასწავლო პროცესის მიმდინარეობას, მიღებულ შედეგებს;
5. სწავლებას აქვს ორმაგი სასწავლო მიზანი: პირველი მდგომარეობს მოსწავლეთა ინდივიდუალური პროგრესის ზრდაში, მეორე კი წარმატების მაქსიმალურ ზრდაში;
6. მასწავლებელმა დიფერენცირებული სწავლებისას: დაგეგმვის, სწავლების და შეფასების ეტაპებზე უნდა გამოიყენოს მოქნილი მიდგომები(Tomlinson C. A., 2000).

დიფერენცირებული სწავლებისას რისი მოდიფიკაცია უნდა მოახდინოს მასწავლებელმა?

იმისათვის, რომ მასწავლებელმა საკლასო ოთახში პრაქტიკულად გამოიყენოს დიფერენციაციის თეორია, მან უნდა მოახდინოს სწავლის კომპონენტების მოდიფიკაცია. მოდიფიკაცია უნდა შეეხოს:

1. იმ სასწავლო გარემოს, სადაც მიმდინარეობს სწავლა-სწავლება;
2. იმ სასწავლო შინაარსს, რაც უნდა ასწავლოს მასწავლებელმა მოსწავლეებს;
3. იმ სასწავლო რესურსებს, რომლითაც უნდა ასწავლოს მასწავლებელმა სამიზნე აუდიტორიას.

დიფერენცირებული სწავლებისას რა ასპექტები განაპირობებს მოდიფიკაციის აუცილებლობას?

მოდიფიკაციის აუცილებლობას განაპირობებს სამი ძირითადი ასპექტი:

1. მოსწავლეთა სწავლის განსხვავებული შესაძლებლობები;

2.მოსწავლეთა განსხვავებები სწავლის მოტივაციაში;

3. სწავლის ეფექტიანობა.

ეს ასპექტები პირდაპირ კავშირშია: მოსწავლეთა განსხვავებულ მზაობასთან, მოსწავლეთა განსხვავებულ ინტერესებთან და მოსწავლეთა განსხვავებულ სწავლის სტილთან.

ბიბლიოგრაფია

Flem, A., Moen, T., and Gudmundsdottir, S. (2000). ECER Conference. Towards inclusive schools: a study of how a teacher facilitated differentiated instruction. Edinburgh.

Kearsley, G. (1996). Social Development Theory. Open Learning Technology Cooperation.

Tharp, R. G., and Gallimore, R. (1988). Rousing Minds to Life: Teaching, Learning and Schooling in Social Context. Cambridge, Engaland: Cambridge University Press.

Tomlinson, C. A. (1998). Teach me, teach my brain: A call for differentiated classrooms . Educational Leadership, 56(3), 52-55.

Tomlinson, C. A. (2000). The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of all Learners. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development.

Tomlinson, C. A. (2000a). The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of all Learners. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development.

Tomlinson, C. A. (2004b). Research evidence for differentiation. School Administrator 61(7), 30.

ნაწილი პირველი

ბოლო ათწლეულში საერთაშორისო კვლევების (PISA, OECD) შედეგები მთელ მსოფლიოში განხილვის საგანია. მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამა (PISA – Program for International Student Assessment) განმეორებითი საერთაშორისო კვლევაა. ის 2000 წლიდან ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ეგიდით სამ წელიწადში ერთხელ ტარდება ორგანიზაციის წევრი და პარტნიორი ქვეყნების მონაწილეობით.საქართველო, როგორც პარტნიორი ქვეყანა, PISA-ში 2009 წლიდან ჩაერთო და მას შემდეგ 2015, 2018 და 2021 წლების ციკლში მიიღო მონაწილეობა (Naec.ge). სწორედ ამ დროიდან გახდა საქართველოში ფართო საზოგადოებისთვის ცნობილი 15 წლის ქართველი მოსწავლეების მიღწევები საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, კითხვასა და მათემატიკაში. აღმოჩნდა, რომ ჩვენი ქვეყანა ბევრად ჩამორჩება მონაწილე ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს, ხოლო რეიტინგის სათავეში ჯერ სკანდინავიის ქვეყნები (კერძოდ, ფინეთი) და შემდეგ მისი მეზობელი, ესტონეთი არიან.

ფინეთის ლიდერობის გამოკვეთის შემდეგ აქტიურად დაიწყო ფინური განათლების სისტემის განხილვა, მისი მიდგომებისა და პოლიტიკის ანალიზი. საქართველოსთვის კი განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა ესტონეთის წარმატება. ამ პატარა, მილიონნახევრიანი მოსახლეობის მქონე, თითქმის რესურსების გარეშე მყოფმა ქვეყანამ საბჭოთა ოკუპაციისგან თავის დაღწევის შემდეგ მოახერხა იმდენი, რამდენიც დანარჩენმა „მოძმე“ რესპუბლიკებმა 30 წლის განმავლობაში ვერ შეძლეს – განათლების სისტემის გადაყვანა ახალ ღირებულებით რელსებზე და ამ  მიღწევის არა მხოლოდ ერთი რეფორმის ფარგლებში შექმნა, არამედ შენარჩუნება და განვითარებაც. სწორედ ქვეყნის მოცულობის, მოსახლეობის რაოდენობის, საერთო ისტორიული წარსულის კონტექსტში ჩვენთვის განსაკუთრებით საინტერესოა, როგორ მიაღწიეს ესტონელებმა ასეთ წარმატებას. სტატიების ამ ციკლში განვიხილავთ ესტონური განათლების სისტემიდან რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხს – განათლების პოლიტიკისადმი ქვეყნის ზოგად მიდგომას, მასწავლებლის პროფესიულ განვითარებას, ზოგადი განათლების ხარისხის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ პროცესებს, ციფრულ განათლებას და სხვა.

განათლების სისტემის რეფორმირებაზე ფიქრი ესტონეთში ჯერ კიდევ საბჭოთა ოკუპაციის პერიოდში, 1987 წლიდან დაიწყო. იმ დროისთვის ესტონური საზოგადოება მიხვდა, რომ სისტემაში არსებითი ცვლილებები იყო საჭირო, რომელთა ნაბიჯ-ნაბიჯ განხორციელებაც დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან დაიწყო. მასწავლებლების ამ კონგრესზე მიღებულ გადაწყვეტილებათა პოლიტიკური განხორციელება 1991 წლიდან სისტემის დეცენტრალიზაციით გადაწყდა. 2005-დან 2015 წლამდე ესტონეთში, ისევე როგორც მრავალ სხვა ქვეყანაში, სტრატეგიული დაგეგმვის აფეთქება იყო. არსებობდა ბევრი მინისტრატეგია, რომლებიც საბოლოოდ დაიხვეწა და გაერთიანდა 2012-2020 წლების ერთიან ხედვად, ხოლო ამჟამინდელი 2021-2035 წლების სტრატეგიის დოკუმენტი აერთიანებს მიზნებს, რომლებიც ამ წლების განმავლობაში ცვლილებებისა და შესწორებების შედეგად დარჩა.

2020 წელს ქვეყანამ ასევე მიიღო მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის სტრატეგია, რომლის ძირითადი პრინციპებია სწავლისადმი მიდგომის ცვლილება, კომპეტენტური და მოტივირებული მასწავლებელი და სკოლის დირექტორი, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის შესაძლებლობებსა და ბაზრის მოთხოვნებთან შესაბამისობა, ციფრული ფოკუსი მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის შესაძლებლობებზე და თანაბარი შესაძლებლობის შეთავაზების გზით LLL პროგრამების მონაწილეთა რაოდენობის ზრდა.

მთავარი, რის გაკეთებაც ქვეყანამ შეძლო, არის შეთანხმება სამთავრობო და ოპოზიციურ პარტიებს შორის. განათლების ექსპერტები, რომლებიც თავიდანვე ჩართული იყვნენ ახალგაზრდა ქვეყნის საგანმანათლებლო სტრატეგიისა და პოლიტიკის დაგეგმვაში, ამბობენ, რომ მოლაპარაკებები  მიმდინარეობდა როგორც სამთავრობო, ისე ოპოზიციურ თუ ნეიტრალური მიდგომის მქონე პარტიებთან. მოლაპარაკებების მიზანი იყო, მიღწეულიყო საერთო შეთანხმება განათლების პოლიტიკის, მისი განხორციელებისა პრინციპებისა და მექანიზმების შესახებ. ქვეყანაში შედგა კონსენსუსი იმასთან დაკავშირებით, თუ რა ღირებულებების მქონე მოსწავლე, მასწავლებელი და სკოლის დირექტორი იყო საჭირო სამომავლო განვითარებისათვის. ამიტომაც განათლების სისტემა დაცული იყო სამთავრობო ცვლილებების შემთხვევაში საფუძვლიანი რყევებისგან. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ესტონეთის მოსახლეობის 35% რუსულენოვანია, ამიტომ რუსეთისგან მომავალი საფრთხეები დღემდე აქტუალურია საზოგადოებისთვის. დღეისთვის ქვეყნის გაცხადებული პოლიტიკაა რუსულენოვანი მოსახლეობის ინტეგრაცია ესტონურ სოციუმში, თუმცა დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, მაშინ როდესაც მრავალ ქვეყანაში (მათ შორის საქართველოშიც) ენობრივ და ეთნიკურ ნიადაგზე გაღვივებული ომები მიმდინარეობდა, ესტონურმა საზოგადოებამ შეძლო, შეეფასებინა საფრთხეები და განათლება ქვეყნის განვითარების მთავარ იარაღად ექცია.

განათლების სისტემის ფორმირებაში ესტონეთს აქტიურ დახმარებას უწევდნენ სხვა ქვეყნებიც, განსაკუთრებით – მეზობელი ფინეთი. მასწავლებლების მომზადება-გადამზადების, საუნივერსიტეტო პროგრამების დახვეწისა და სხვა მიმართულებით ფინეთთან თანამშრომლობა ბევრის მომცემი იყო ქვეყნისთვის. ესტონელებმა შეძლეს (რასაც დღემდე აგრძელებენ), სხვა ქვეყნების გამოცდილებიდან აეღოთ საუკეთესო და მოერგოთ ის ადგილობრივი კონტექსტისთვის, საკუთარი ხალხის ხასიათის, რეალობის, ქცევისა და სხვა მახასიათებლების გათვალისწინებით.

განათლების პოლიტიკისადმი მეორე და მნიშვნელოვანი მიდგომაა მისი ცენტრალიზება – მკაცრი კონტროლი, ვინ შემოვა სისტემაში. ქვეყანაში მხოლოდ 6 უნივერსიტეტია, აქედან მხოლოდ ორია კერძო, რომლებსაც ვიწრო კვლევითი პროფილი აქვს (სახელოვნებო და ბიზნესი). ძალიან მცირეა კერძო სკოლების რაოდენობა საჯარო სკოლებთან შედარებით. განათლებასთან დაკავშირებით ესტონეთში არ მუშაობს თავისუფალი ბაზრის პრინციპები. განათლების საკითხი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ქვეყნის უსაფრთხოების, უთანასწორობის აღმოფხვრისა და სამომავლო განვითარების საკითხებთან, ამიტომ ახალი, კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებების სისტემაში შემოსვლა ძალიან რთულია, თითქმის შეუძლებელი, განსაკუთრებით უმაღლეს საგანამანათლებლო სფეროში.

მეორე და მნიშვნელოვანი პუნქტი უნივერსიტეტების გაძლიერებაა. სახელმწიფო განსაკუთრებული ყურადღებით ადევნებს თვალს იმ ორ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებას, რომლებიც მასწავლებლის მომზადების პროგრამებს ახორციელებს. ყოველ წელს მთავრობა უნივერსიტეტებს უფორმებს ხელშეკრულებას, რომელშიც ასახულია, დაახლოებით რა რაოდენობის მასწავლებელი იქნება საჭირო ესტონეთისთვის მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში. ასევე კონტროლდება შინაარსი – რას ასწავლიან – და პერსონალი – ვინ ასწავლის. ქვეყანას სურს, დაწრმუნებული იყოს, რომ იმ ღირებულებებისა და ცოდნის მასწავლებელი გადის უნივერსიტეტიდან, რომელიც მისი განვითარებისთვის არის საჭირო, ხოლო სკოლაში შესულს აძლევს თავისუფლებას, თავად დაგეგმოს და მიიღოს გადაწყვეტილებები სწავლებასთან დაკავშირებით. ავტონომიურობა და ნდობა სწავლა-სწავლების პროცესის მთავარი პრინციპებია. ამაზე უფრო ვრცლად მომდევნო სტატიებში ვისაუბრებთ.

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ესტონეთმა დიდი ყურადღება დაუთმო უნივერსიტეტში განათლების სკოლების/ფაკულტეტების გაძლიერებას. საუნივერსიტეტო სივრცე მთლიანად ინტერნაციონალიზებულია. დაიწყო კვლევები განათლების სხვადასხვა სფეროში და, რაც მთავარია, კვლევების მთავარი დამკვეთი და მომხმარებელი თავად სახელმწიფოა. ამან ხელი შეუწყო აკადემიური პერსონალის კომპეტენციის ამაღლებას და ახალგაზრდების შემოდინებას საუნივერსიტეტო სივრცეში. ყველა ესტონელი ექსპერტი, პროფესორი, სკოლის დირექტორი, მასწავლებელი – რიგითი ჯარისკაცი თუ გენერალი – აღნიშნავს უტყუარი მტკიცებულებების – მონაცემებისა და მათი ანალიზის – მნიშვნელობას. სკოლის დონიდან განათლების პოლიტიკის დაგეგმვამდე – ყველა საფეხურზე – მტკიცებულებებსა და კვლევების შედეგებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების მიღება მიიჩნევა პრიორიტეტად. თუ რაიმე მიმართულებით მონაცემები არ არსებობს (რაც უკვე ფაქტობრივად შეუძლებელია), სახელმწიფო მაშინვე იწყებს ამ კუთხით კვლევას და მონაცემთა ბაზების შექმნას.

დაბოლოს, სისტემის წარმატების კიდევ ერთ მთავარ პირობად სახელდება ესტონელი ხალხის ხასიათის თვისება – პრობლემების ძიება. ესტონელი ექსპერტები ხუმრობენ კიდეც: ყველაფერი გამართულად რომ ფუნქციონირებდეს, ესტონელი მაინც იპოვის პრობლემას და მიზეზს ჩაეძიებაო. პრობლემები და შეცდომების დაშვება ნორმად მიიჩნევა, მთავარია, ორგანიზაციას/პიროვნებას ჰქონდეს პრობლემის გააზრებისა უნარი და მისი აღმოფხვრის შესახებ მკაფიო წარმოდგენა, ან იცოდეს მაინც, სად შეიძლება იპოვოს დახმარება. ესტონელები არ მალავენ პრობლემებს – რომ დღემდე არიან სისტემაში მასწავლებლები, რომლებსაც დახმარება სჭირდებათ, თუმცა წარმატების ერთ-ერთ საიდუმლოდ მასწავლებელთა და სკოლის დირექტორთა უმრავლესობის პროფესიონალიზმს ასახელებენ („ჩვენ ვენდობით ჩვენს მასწავლებლებს და სკოლის დირექტორებს, რადგან უკვე დარწმუნებული ვართ, რომ მინიმუმ 80% კომპეტენტური და პროფესიონალია“).

შენიშვნა: მასალები მომზადებულია ტალინის უნივერსიტეტის პროგრამის (microdegree) „საგანმანათლებლო ლიდერობა და ინოვაცია“ ფარგლებში მიღებული გამოცდილებისა და მასალების საფუძველზე. პროგრამის ფარგლებში გაწეული მხარდაჭერისთვის ავტორი მადლობას უხდის ტალინის უნივერსიტეტის პროფესორს ევე აიზენშმიდტს და საერთაშორისო ექსპერტს პეტერ მეჰისტოს.

მოსწავლეთა მშობლები უზარმაზარი და ამავე დროს, მრავალფეროვანი ჯგუფია. საქართველოში, დაახლოებით, ერთი მილიონი ადამიანი ატარებს მოსწავლის მშობლის სტატუსს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათ შორის მრავალი მახასიათებლის მქონე პირს შეხვდებით. თითოეულს თავისი მსოფლმხედველობა და ცხოვრებისეული გამოცდილება აქვს, თავისებური საჭიროება, შესაძლებლობა, ხედვა და მოტივაცია.

პედაგოგები და სკოლის დირექტორები ხშირად ამბობენ, რომ აქტიური, მზრუნველი, გაბედული, მიზანმიმართული და ინტერესიანი მშობლების გვერდით, ისეთი ადამიანებიც არიან, ვინც შვილის სასკოლო ცხოვრებაში არ ერთვება. მეტიც, მშობლების ყველაზე დიდი ნაწილი პასიურია, დრო არ აქვთ და/ან ინდიფერენტული არიან სასკოლო ცხოვრების მიმართ.

ე.წ. პასიური მშობლები, ერთი მხრივ, პრობლემას წარმოადგენენ სკოლებისთვის: ნაკლებად ესწრებიან სასკოლო ღონისძიებებს და მშობელთა შეკრებებს; არ ცდილობენ დაეხმარონ შვილსა და სკოლას განვითარებაში; პასუხისმგებლობა სრულად მასწავლებლებზე აქვთ დაკისრებული. არ ინტერესდებიან სასკოლო ცხოვრების შესახებ სოციალურ ქსელში გავრცელებული მულტიმედია მასალებითაც კი; არ უბრუნებენ პედაგოგს არანაირ უკუკავშირს; ყველა საკითხი, რომლებიც აწუხებთ, ცდილობენ, განიხილონ ცალკე ჯგუფებსა თუ „ჩათებში“, სადაც მასწავლებელი არ არის.

მეორე მხრივ, იგივე მშობლები კომფორტის ზონას უქმნიან განათლების მუშაკებს. ისინი მუდამ დათმობაზე მიდიან; მოქმედებენ მითითებებისა და გავრცელებული სტერეოტიპების შესაბამისად; ეგუებიან ნებისმიერ მოცემულობას და შვილსაც ამასვე ასწავლიან; ქმნიან ილუზიას, რომ ყველაფერი წესრიგშია. მაგალითისთვის, პასიური მშობელი არასოდეს იღვწის სკოლაში არსებული პრობლემური სიტუაციის სიღრმისეული გადაჭრისთვის; არასოდეს არაფერს აპროტესტებს; ყოველთვის იმ მხარეს დგას, სადაც უმრავლესობაა და არა იმ მხარეს, სადაც სიმართლეს ხედავს.

პასიური მშობლები ხშირად იყენებენ ფრაზებს: „ყოველთვის ასე იყო და სულ ასე იქნება“, „ჩემი უფროსი შვილის კლასშიც ასეა“, „ჩვენ მაინც ვერაფერს შევცვლით“, „რა აზრი აქვს“,
„მე მაგის დრო არ მაქვს“, „მერე ჩემს შვილს შეექმნება პრობლემა“, „ნიშანს დააკლებენ, დამიჩაგრავენ“ და ა.შ.

ჩამოთვლილი ფრაზებიდანაც ჩანს, რომ მშობლების პასიურობას სხვადასხვა მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს. მათ შორის ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია:

• გაუბედაობის გამო დემოტივირებული მშობლები;
• დროის არმქონე მშობლები;
• ნიჰილისტი და/ან ინდიფერენტული მშობლები.

თუ პედაგოგს პასიური მშობლების გააქტიურება სურს, პირველი, რაც უნდა გააკეთოს, მათი პასიურობის მიზეზები უნდა გაარკვიოს. იმის დასადგენად, რომელი მშობელი რომელ ჯგუფს მიეკუთვნება, ყველაზე მარტივი გზა არაფორმალურ გარემოში მშობლებთან ინდივიდუალური გასაუბრებაა. თუ პედაგოგისთვის, მოსწავლეთა დიდი რაოდენობის ან სხვა მიზეზის გამო ეს ფორმა მიუღებელია, შესაძლოა ფოკუსჯგუფები ან ანკეტირება ჩატარდეს და საფუძვლიანად იქნას შესწავლილი მშობელთა არქეტიპები, რის შემდეგაც დაიგეგმება ცალკეულ ჯგუფთან ეფექტური კომუნიკაციის გზები.

მშობელთა პასიურობის მიზეზების დასადგენად სასურველია, პედაგოგმა ცხრილში მოცემულ შეკითხვებზე პასუხები მოიპოვოს:

­­­­

რა შეიძლება შესთავაზოს პედაგოგმა მშობლებს, რომ ხელი შეუწყოს მომავალში მათ გააქტიურებას? ცალკეული კლასის შემთხვევაში, შესაძლოა განსხვავებული აქტივობების დაგეგმვა გახდეს საჭირო, იმის მიხედვით, თუ რას აჩვენებს მშობლებისგან მიღებული პასუხები. ზოგადი რეკომენდაციებით კი მასწავლებელმა შემდეგ ფაქტორებზე უნდა გაამახვილოს ყურადღება.

• გაუბედაობის გამო დემოტივირებული მშობლები – მასწავლებელი მშობლების რესურსებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით გეგმავს აქტივობებს, რათა ყველას მიეცეს შანსი, დააგროვოს კარგი გამოცდილება. მასწავლებელი აფასებს მათ წვლილს და ხაზს უსვამს მათ პოზიტიურ გავლენას სკოლის განვითარებაზე.
• დროის არმქონე მშობლები – მასწავლებელი მშობლების თავისუფალი დროის გათვალისწინებით ადგენს აქტივობების განრიგს და წინასწარ აცნობს მშობლებს, რათა შეძლონ თადარიგის დაჭერა და აქტივობებში ჩართვა. საზღვარგარეთ მცხოვრები მშობლების შემთხვევაში, მათთან ერთად დისტანციურად განიხილავს შესაძლო მონაწილეობის სცენარებს, მაგალითისთვის, სთავაზობს იმ ქვეყანაში არსებული ტრადიციების შესახებ მოამზადოს თემა, სადაც ამჟამად იმყოფება და Online-ფორმატში გაუზიაროს მოსწავლეებს.
• ნიჰილისტი და/ან ინდიფერენტული მშობლები – მასწავლებელი ცდილობს, მშობლებს აჩვენოს, რამდენად დიდი გავლენა აქვს მათ მონაწილეობას ბავშვის განვითარებაზე. პროაქტიულად უზიარებს მათ მშობელთა ჩართულობის წარმატებების მაგალითებს, რომლებიც მათ რწმენას დაუბრუნებს. ასევე, უზიარებს სხვადასხვა მულტიმედია მასალებს, სადაც მშობლობის ინდიფერენტული სტილისა და მისი თანმხლები ზიანის შესახებ საუბრობენ სპეციალისტები; სთავაზობს დიალოგისთვის უსაფრთხო სივრცეს, სადაც შესაძლებელი იქნება მათი ხედვების გაზიარება და მსჯელობა.

კონფლიქტი ჩვენი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, მან შეიძლება ნებისმიერ სიტუაციაში, ნებისმიერ ურთიერთობაში იჩინოს თავი. გამონაკლისს არც მშობლებისა და შვილების ურთიერთობა წარმოადგენს. მართალია, ეს კონფლიქტი ორივე მხარისთვის არასასიამოვნოა, მაგრამ წინააღმდეგობების სრულად თავიდან აცილება ყველაზე მშვიდობიან ოჯახებშიც  კი შეუძლებელია. უთანხმოება უფროსებსა და ბავშვებს შორის ყოველთვის ხდება, მაგრამ იმისათვის, რომ ის ჩხუბსა და რთულ ურთიერთობაში არ გადაიზარდოს, საჭიროა, ვიცოდეთ კონფლიქტის სწორად მართვა. კარგი იქნება, თუ კონფლიქტის არცერთი მონაწილე არ დარჩება დამცირებული, შეურაცხყოფილი და დამარცხებული.

კონფლიქტი მშობლებსა და შვილებს შორის ოჯახში ქმნის დაძაბულ, ნეგატიურ ატმოსფეროს, რომელიც შეიძლება დიდხანს გაგრძელდეს. როგორც წესი, ბავშვები უფროსების მაგალითზე სწავლობენ კომუნიკაციას. ამიტომ, პირველ რიგში, ჩვენ, უფროსებს, უნდა შეგვეძლოს კონფლიქტების უმტკივნეულოდ მოგვარება.

მშობლებსა და შვილებს შორის კონფლიქტმა შეიძლება ნებისმიერ ასაკობრივ საფეხურზე იჩინოს თავი, დაწყებული ადრეული ასაკიდან. ამაში გასაკვირი არაფერია, რადგანაც პატარები განვითარების პროცესში სწავლობენ სხვა ადამიანებთან ურთიერთობას, ემოციების მართვას, მოთხოვნილებებისა და სურვილების გამოხატვას. ადრეულ ასაკში პატარას უჭირს გრძნობებისა და ემოციების მართვა, ამიტომ შეიძლება ხშირად გამოავლინოს ისტერიკა და აგრესია, თუ ის გაბრაზებული, გაღიზიანებული და იმედგაცრუებულია. ასაკის მატებასთან ერთად თავს იჩენს უთანხმოების ახალი მიზეზები, რომლებიც შეიძლება ოჯახური კონფლიქტების მაპროვოცირებელი გახდეს. მნიშვნელოვანია, ასეთ მომენტებში უფროსებმა ვისწავლოთ ბავშვის გაგება და მხარდაჭერა იმისათვის, რომ დავეხმაროთ მას კონფლიქტების გადაჭრაში ჯანსაღი და კონსტრუქციული გზით. ამისათვის კი აუცილებელია, ვიცოდეთ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში კონფლიქტის გამომწვევი მიზეზი.

მშობლებსა და შვილებს შორის კონფლიქტების ყველაზე გავრცელებული მიზეზები:

• წარუმატებლობა სწავლაში – მშობლების დიდი ნაწილი ბავშვთან კონფლიქტის მიზეზად სწორედ სწავლაში წარუმატებლობას მიიჩნევს. როდესაც მშობელი ძალისხმევას არ იშურებს, რომ ყველა პირობა შეუქმნას შვილს კომფორტული სწავლისთვის, საპასუხოდ კი ხედავს, რომ ბავშვს სურვილი არა აქვს კარგად სწავლის და დაბალი აკადემიური მოსწრებით გამოირჩევა, როგორც წესი, ის ვერ მალავს უკმაყოფილებას. მშობლის აღშფოთება და უკმაყოფილება შეიძლება კიდევ უფრო გააძლიეროს პედაგოგის ისეთმა გამოხმაურებებმა, როგორიცაა: „არ ისწავლა“, „არ გააკეთა“, „არ შეასრულა“ და სხვა. ყოველივე ამან, თავის მხრივ, შეიძლება გამოიწვიოს გარკვეული შეზღუდვების დაწესება ბავშვისთვის, მისი დასჯა. ასეთ სიტუაციებში მოზარდი ყოველთვის ვერ ახერხებს შეცდომების აღიარებას და ქცევის უკეთესობისკენ შეცვლას. შეხედულებების განსხვავება ან საერთო ენის  პოვნის უუნარობა  შეიძლება ოჯახში ხანგრძლივი კონფლიქტის მიზეზი გახდეს.
• ქცევის წესები და მათი დარღვევა – მოზარდების აზრით, ყველაზე ხშირად მშობლებთან კონფლიქტები ჩნდება ოჯახში დადგენილი წესების დარღვევის გამო – ტელევიზორის, კომპიუტერის, ტელეფონის ბოროტად გამოყენება, დღის რეჟიმის დარღვევა, დისციპლინის ნაკლებობა, ოჯახური მოვალეობების იგნორირება. ბავშვებს უყვართ მშობლების ნერვების გამოცდა სიმტკიცეზე, განსაკუთრებით საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში იმ იმედით, რომ სხვა ადამიანების თანდასწრებით ნებადართულობის საზღვრები გაფართოვდება. თუმცა დედებისა და მამების უკმაყოფილებას ამძაფრებს გარშემომყოფი ადამიანების რეაქციები, რაც მშობელს უჩენს სირცხვილის გრძნობას შვილის საქციელის გამო. ყოველივე ამის შედეგად კი კონფლიქტი გარდაუვალია.
• მშობლებისა და შვილების განსხვავებული მსოფლმხედველობა – ბავშვობის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში მშობლები მოზარდების მიერ აღიქმებიან, როგორც ყველაზე ჭკვიანები, საუკეთესოები, ყველაზე გამოცდილები. ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვები იწყებენ საკუთარი მოსაზრებების ჩამოყალიბებას გარემომცველ სამყაროზე: უჩნდებათ საკუთარი ინტერესები, ჩაცმის საკუთარი მანერა, საკუთარი მიზნები და პრიორიტეტები. ამასთან ერთად, ავტორიტეტული ხდება თანატოლების და არა მშობლების მოსაზრებები, რაც უფროსების სერიოზულ უკმაყოფილებას იწვევს და კონფლიქტების გაჩენის ალბათობას ზრდის. მამებისა და შვილების პრობლემა ისეთივე ძველია, როგორც სამყარო. ამის გამო კონფლიქტების უმრავლესობა ჩნდება არა მხოლოდ მეამბოხე მოზარდებთან, არამედ მოზარდი თაობის ნებისმიერ წარმომადგენელთან. ბევრი მშობელი ცდილობს, თანამედროვე მოზარდი შეადაროს საკუთარ თავს იმავე ასაკში. ხშირად უფროსებს არ სურთ, მიიღონ ახალი ღირებულებები, გარემომცველი სამყაროს თავისებურებები და პროგრესი. შედეგად, მშობლები იწყებენ ავტორიტეტით ზეწოლას, მოზარდი კი ცდილობს, დაიცვას საკუთარი ინტერესები. ყოველივე აღნიშნული, დიდი ალბათობით, კონფლიქტამდე მიგვიყვანს.
• უთანხმოება მშობლებს შორის – მშობლებს შორის უთანხმოებამ შეიძლება გამოიწვიოს ბავშვებთან კონფლიქტი მრავალი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, კონფლიქტი გარდაუვალია, როდესაც მშობლები სხვადასხვანაირად უდგებიან ბავშვის აღზრდას, მაგ., დედა თვლის, რომ საჭიროა მოლაპარაკება ბავშვთან, მამა კი დარწმუნებულია, რომ დასჯა აღზრდის საუკეთესო საშუალებაა. მშობლების შეუთანხმებლად მოქმედება აბნევს ბავშვს, ის თავს დაუცველად და საკუთარ თავში დაურწმუნებლად გრძნობს. ამ გრძნობებმა შეიძლება აიძულოს ბავშვი, გამომწვევად მოიქცეს და ეჩხუბოს მშობლებს. გარდა ამისა, კონფლიქტები უფროსებს შორის, რომლებიც ემოციური ფორმით ვლინდება ბავშვის თანდასწრებით, უარყოფით გავლენას ახდენს მოზარდზე – ეუფლება შიშის გრძნობა, იკეტება საკუთარ თავში, ან ხდება აგრესიული, კონფლიქტური.
• აღზრდის ავტორიტარული სტილი – ოჯახში, სადაც მოზარდი თაობის აზრი არ არის გათვალისწინებული, სადაც მშობლები ჰიპერკონტროლის საშუალებით უფლებას არ აძლევენ ბავშვს, იყოს ინიციატივიანი, შეიძლება გაჩნდეს დაპირისპირება მშობლებსა და შვილებს შორის. ავტორიტარი მშობლები, როგორც წესი, ბავშვის ნაცვლად წყვეტენ ყველა საკითხს, უზღუდავენ მას დამოუკიდებლობას. ასეთ ოჯახში მოზარდი ეჩვევა საკუთარი გრძნობებისა და ემოციების დათრგუნვას და ყველაფერში უფროსების მორჩილი ხდება. მუდმივი ფსიქოლოგიური ზეწოლის გამო ბავშვს უძლიერდება ემოციური დაძაბულობა და რაღაც მომენტში ის აუცილებლად „აფეთქდება“ – დაიწყებს აგრესიის გამოვლენას, დაუმორჩილებლობას, ნებისმიერი მიზეზით ყვირილს, ისტერიკას. ასეთი მოქმედებებით მოზარდი შეეცდება, თავი დაიცვას ზედმეტად მკაცრი უფროსებისაგან.

რეკომენდაციები – როგორ დავძლიოთ კონფლიქტები მოზარდებთან:  

• მიუხედავად იმისა, თუ რა იყო მოზარდთან კონფლიქტის მიზეზი, ყოველთვის უნდა ვეცადოთ პრობლემის მშვიდობიანი გზით მოგვარებას. კარგი იქნება, თუ უარს ვიტყვით ნებისმიერი სასჯელის გამოყენებაზე – შეზღუდვები, მით უმეტეს ფიზიკური ძალადობა, ნამდვილად არ შეუწყობს ხელს თაობებს შორის ურთიერთობების გაუმჯობესებას. უფროსების ასეთმა საქციელმა შეიძლება, პირიქით, ბავშვი კიდევ უფრო მტრულად განაწყოს.
• შევეცადოთ, გავარკვიოთ ჩვენი გაღიზიანების და განაწყენების მიზეზი ემოციებზე დაყრდნობის გარეშე. მივცეთ საკუთარ თავს დრო, შევჩერდეთ, ავიღოთ პაუზა. პაუზა ძალიან სასარგებლოა კონფლიქტის დროს. ის იძლევა დაძაბულობის განელების შესაძლებლობას, რომ ცხელ გულზე რაიმე არასასიამოვნო არ ვუთხრათ მოზარდს. მივცეთ მასაც და საკუთარ თავსაც დამშვიდების შესაძლებლობა, რომ ყველაფერი გავიაზროთ საღი გონებით და ობიექტურად შევაფასოთ. პაუზის დროს შეგვიძლია მივიღოთ უფრო გონივრული გადაწყვეტილება და ვიპოვოთ ოპტიმალური გამოსავალი.
• შევეცადოთ, გავიგოთ მოზარდის სამყარო, მისი მოტივაცია – იმოქმედოს ასე თუ ისე გარკვეულ სიტუაციაში, მისი მიზნები კონფლიქტის პროვოცირებისას.
• ნუ შეგვეშინდება, გამოვხატოთ აზრები გულწრფელად, ვესაუბროთ ბავშვს ჩვენი აღშფოთების მიზეზებზე, დავინტერესდეთ, თუ როგორ გრძნობს ის თავს, რას განიცდის, რა აღელვებს, რა უხარია.
• მივცეთ ბავშვს საშუალება, გამოთქვას თავისი აზრი, ყურადღებით მოვისმინოთ მისი პოზიცია მაშინაც კი, თუ ის არ ემთხვევა ჩვენს პოზიციას.
• განვიხილოთ კონფლიქტი დეტალურად. ნუ შევეცდებით, დავარწმუნოთ ბავშვი ჩვენს სიმართლეში, შევეცადოთ, ერთობლივი ძალისხმევით აღმოვაჩინოთ მიზეზშედეგობრივი კავშირი მოვლენებს შორის.
• შევთავაზოთ მოზარდს კონფლიქტიდან გამოსვლის საკუთარი ვარიანტები და შევადაროთ ისინი მის მიერ შემოთავაზებულ ვარიანტებს.
• ვისწავლოთ დათმობა და ვასწავლოთ ბავშვს კომპრომისზე წასვლა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია უთანხმოების დაძლევა მშვიდად, კონფლიქტის თითოეული მონაწილის აზრებისა და ქცევის მოტივების პატივისცემით. ერთობლივი მუშაობა მოზარდებთან შეცდომების გამოსასწორებლად დაგვეხმარება, უკეთესად გავუგოთ მათ და მათაც შეძლონ ჩვენი გაგება.

ხშირად გამიგონია ფრაზა, რომ სხვების შვილები სწრაფად იზრდებიან, ჩვენები – ნელა. თინეიჯერობას მიღწეული ორი შვილის ყურებისას არ მტოვებს განცდა, რომ საკუთარი შვილებიც ძალიან სწრაფად იზრდებიან და იმის გააზრება, რომ მალე მათ ცხოვრებაში ჩემი ჩართულობის საჭიროება უფრო და უფრო ნაკლები იქნება, ჯერ კიდევ მასევდიანებს. არაფერი სჯობს იმის ყურებას, როგორ ხდებიან პატარა ადამიანები დამოუკიდებელი პერსონები, თუმცა ამ პროცესის პარალელურად თავს არ მანებებს ფიქრები, რომ უნდა მოვასწრო, სანამ ყველა აქტივობაში ჯერ კიდევ ერთად ვართ ჩართულები, სანამ ამბებს მიყვებიან და მათთვის თავგადასავლების მოწყობა ჩემი საქმეა, ამ დროით უნდა ვისარგებლო: მეტი მოგონება შევქმნათ და დავიმახსოვროთ. ხომ, დამახსოვრებაც საქმეა.

თავიდან, როცა დამწყები დედა ვიყავი, მეგონა, რომ სულ მემახსოვრებოდა მათი ინტერპრეტირებული სიტყვები, ფრაზები, სიზმრები,  მაგრამ ფუჭი აღმოჩნდა ჩემი იმედები. დრო ბევრ ამბავს შლის.

აღმოჩნდა, რომ ბავშვობის ყველაზე ცოცხალი მოგონებები ადამიანების უმეტესობისთვის ისეთი ბანალური რამეებია, როგორიცაა კბილის ექიმთან პირველი ვიზიტი, არდადეგები, დაბადების დღის წვეულებები, სკოლის პირველი დღე, დაშავების შემთხვევები, კბილის მოცვლა, საშობაო საჩუქრები, დაჭერობანას თამაში და მშობლებთან ერთად ხარისხიანად გატარებული დრო. ყოველდღიურობაში პატარა სიხარულების პოვნა და დაუვიწყარი ამბების მოწყობა ადვილი საქმე არ არის, თუმცა ფსიქოლოგები ირწმუნებიან, რომ ლაღი ბავშვობა და ამ დროის ემოციები და მოგონებები დიდწილად განსაზღვრავს იმას, როგორი იქნება ცხოვრება ზრდასრულობისას. ხშირად საკუთრივ ამბებზე მეტად ემოციები და შეგრძნებები გვამახსოვრდება, რაც სხვადასხვა დროს გაგვჩენია.

მე, მაგალითად, ჩემი ბავშვობიდან განსაკუთრებით ტკბილად „მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები“ მახსოვს – მოხუცი ბებიები სამეზობლოებიდან: მათმა ნაწილმა „შელოცვები“ იცოდა, ზოგი ყველაზე მშიერ წლებშიც ორცხობილებით და მცენარეული ჩაით მიმასპინძლდებოდა, ზოგი ისე ქსოვდა და ქარგავდა, მათ ყურებას არაფერი სჯობდა; ერთი იყო, ისე ხმამაღლა იცინოდა და ისე მოურიდებლად იგინებოდა, ყოველ ჯერზე გაოგნებულს მტოვებდა. ამ დრომდე ცოცხალია პატარა ქალების, სოფლების ბიბლიოთეკებში გატარებული დღეებისა და იქ აღმოჩენილი უცნობი წიგნების პოვნის სიხარულის შესახებ მოგონებები. საახალწლო საჩუქრებიც მახსოვს, რომლებიც ძირითადად ჩვენი იმჟამინდელი ხელმოკლე ცხოვრების საუკეთესო ილუსტრაციები იყო და მამასთან ერთად მაღალ მთებსა თუ დაბურულ ტყეებში ლაშქრობებიც. არც კი ვიცი, ეს ლაშქრობები უფრო ძვირფასია თუ ის დღეები, როცა მარტო სადმე წასვლის ნებართვას მოვიპოვებდი ხოლმე და საკუთარი გულისცემა უფრო ხმამაღლა მესმოდა, ვიდრე მთის მდინარეების ხმაური – ძვირფასია ის შეგრძნება, რაც სახლში უვნებლად დაბრუნებულს გაქვს. ჩემი ამბების გახსენებისას არ მტოვებს განცდა, რომ ორ ათეულ წელიწადში, რაც ჩემი და ჩემი შვილების ბავშვობებს აშორებს ერთმანეთისგან, განუზომლად შემცირდა ბუნებაში გატარებული დრო ოჯახებისთვის და შემაწუხებლად გაიზარდა ციფრული გაჯეტების კონცენტრაცია.

მოგონებების შექმნისა და არქივირებისას ვცდილობ ხოლმე, რომ ბუნებასთან სიახლოვეც შევინარჩუნო და ტელეფონიც ნაკლებად გამოვიყენო. აი, რამდენიმე ხრიკი, რაც წლების განმავლობაში გამოვიმუშავე:

• სეირნობის შემდეგ სახლში მოგვაქვს ყვავილები, ფოთლები, ნიჟარები, ზოგჯერ ტოტებიც და სხვადასხვა სახელოვნებო პროექტისთვის ვიყენებთ – ჩემი ფავორიტი თიხაზე ანაბეჭდების გადატანაა.

• საღამოობით, ძილის წინ წიგნის კითხვისას ხატავენ, ილუსტრაციებს და სკეტჩებს აკეთებენ ან შემხვედრ შთამბეჭდავ სიტყვებს და ფრაზებს იწერენ – წლების შემდეგ ამ ნახატებით გავსებული წიგნაკების დათვალიერება დროში მოგზაურობას ჰგავს და უფრო სახალისოა, ვიდრე საოჯახო ფოტოალბომის თვალიერება, სადაც უცნობი ადამიანების ფოტოები სჭარბობს ნაცნობი ნათესავების ფოტოებს.
• ტელეფონით ფოტოების გადაღების ნაცვლად, თუკი სეირნობისას ბევრი დრო გვაქვს ან უცხო ქალაქში ვართ, ვიმახსოვრებთ ხედებს, არქიტექტურას და ლანდშაფტებს. ასე მეტი დრო გვაქვს დეტალების აღსაქმელად, დასვენებისთვის, ფიქრისთვის.
• ფოტოებს მოგზაურობისას ფირის კამერით ვიღებთ – სახლში დაბრუნებულებისთვის ამ ფირების გამჟღავნება ერთი სიხარულია. ათასი წვრილმანი გვახსენდება, რაზეც მაშინ ყურადღება არ მიგვიქცევია.
• ლაშქრობების რუკებს ვაკეთებთ და ვადარებთ, როგორ იზრდება წლიდან წლამდე გავლილი მანძილი და თავგადასავლები.
• ვუშვებთ გამონაკლისებს – ღამე ვმგზავრობთ მეტროს ცარიელი ვაგონებით ან განსაკუთრებით ცივ დღეებში ნაყინის საჭმელად ვსტუმრობთ სანაყინეს. ზოგჯერ მეგობრებს ვიტოვებთ ღამისთევით, ზედიზედ ვუყურებთ რამდენიმე ფილმს ან ვუსმენთ ერთი მომღერლის ყველა სიმღერას, რისი პოვნაც შეიძლება.
• ჩვენ საკუთარ ტრადიციებს ვქმნით – მეგობრებისთვის ხელნაკეთ საჩუქრებს ვამზადებთ, ახალ სეზონს ახალი ფლეილისტით ვხვდებით, სიმღერებს გამოგონილ ისტორიებს „ვაწებებთ“, თვის ყოველ პირველ კვირა დღეს ჯანმრთელი სასუსნავების დღედ ვაცხადებთ და ჩვენი ხელით ვაცხობთ და ვაკეთებთ სახრამუნოებს და ტკბილეულს.
• სპეციალურად ამისთვის გამოყოფილ წიგნაკში ვიწერ განსაკუთრებით დასამახსოვრებელ რეპლიკებს, ფრაზებს, კითხვებს.

• ვქმნით და ვინახავ „დოკუმენტურ მასალას“ – ბავშვების დაწერილი სიმღერების აუდიოჩანაწერებს, ნახატებს, დღიურებს, თოვლის ბაბუისთვის თუ ერთმანეთისთვის მიწერილ წერილებს – ერთ დღეს, უკვე გაზრდილებმა, შეიძლება ეს ყველაფერი ხელის ერთი მოსმით გადაყარონ, მაგრამ მანამდე ჯერ კიდევ დიდი დროა.

ბოლოს კი სოლიდარობა და ჩემი გულის ნაწილი ყველას, ვისი მოგონებების ანაბეჭდებიც ემსხვერპლა ომს, სტიქიას და სხვა უბედურებებს. წლებია, ვერ ვიშორებ სევდას იმ ადამიანების გამო, რომლებიც შესაძლოა ჩემზე ბეჯითად აგროვებდნენ შვილებისთვის დასამახსოვრებელ ამბებს, მეტს წერდნენ, ხატავდნენ, ცეკვავდნენ, მღეროდნენ, მოგზაურობდნენ, უყვარდათ და უხაროდათ სიცოცხლე და ერთ დღეს ღია ცის ქვეშ დარჩნენ მოუნელებელი დანაკარგებით. მათზე ფიქრისას ხშირად მითქვამს ბავშვებისთვის, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც ის არის ცხოვრებაში, რასაც ჩვენი ტვინი და გული იმახსოვრებს, ინახავს და ატარებს. მინდა, ესეც ახსოვდეთ სხვა ამბებთან ერთად, როცა დიდი ქალები იქნებიან და ჩემ გარეშე იცხოვრებენ.