სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

რუკა და ანალიტიკური აზროვნების განვითარება

ყველგან და ყველაფერში რესურსებს ვეძებ და ვპოულობ. მეგობრები ხუმრობენ: მალე ჩვენც რესურსად გამოგვიყენებო. არადა, არ იციან, თორემ დიდი ხანია მათაც რესურსის სტატუსი აქვთ. ოდესმე გავუმხელ.

ინტერნეტში არსებულ მასალას გულგრილად ვერ ვტოვებ. განსაკუთრებით რუკებს. ახლაც ასე მოხდა. ინტერნეტსაიტზე არსებულ რუკებს შემთხვევით გადავაწყდი. კარგი რესურსია საქართველოს ჰავის ჩამოყალიბების განხილვისას. არადა, არც მქონდა გეგმაში. ჰავის ახსნა, გაგება-გაანალიზებითა და შეფასებით კარგად მაქვს აწყობილი. თუმცა დამატებითი მასალა და აქტივობები, რომლებიც რამდენიმე თემის გამოყენებას მოითხოვს, ცუდი არ იქნება. გამჭოლ კომპეტენციაზეც თუ გავალთ, საუკეთესო გაკვეთილიც გამოგვივა. ეს ბოლო წინადადება ნახევრად ხუმრობით. არადა, რა გვეხუმრება, გეოგრაფებმა მაინც ვიცით, რა სურპრიზებს გვიმზადებს გლობალური კლიმატცვლილებები.

საქართველოს კლიმატის თავისებურებები, რომლებიც აღნიშნული იყო ჯერ კიდევ ანტიკური ქვეყნების გეოგრაფების და ისტორიკოსების მიერ, არსებითად აქამდე არ შეცვლილა. მხოლოდ ქვეყნის ეკონომიკური და კულტურული მდგომარეობის ცვლილებებთან ერთად შესამჩნევად იცვლებოდა ადგილობრივი კლიმატის ზოგიერთი მაჩვენებელი. ჯერ კიდევ ჰიპოკრატეს დროს (454-376 ძვ. წ.აღ.-ის), როდესაც კოლხეთში მიმოსვლა და საერთოდ აღებ-მიცემა იყო განვითარებული, მისი სიტყვით ხშირად ჰქროდა აღმოსავლეთის ძლიერი და მშრალი ქარი, რომელიც აშრობდა ქვეყანას.

წმინდა მამა დავით გარეჯელი თავის მოწაფე ლუკიანესთან ერთად გარეჯის მთის ნახევრად უდაბურ კალთებზე VI საუკუნეში დასახლდა. წმინდა მამის მიერ აღწერილი ლანდშაფტი თითქმის არ შეცვლილა და დღევანდელი ნახევარუდაბნოს ბუნებრივ ზონას ემთხვევა.

kl1

იტალიელი მისიონერი ა. ლამბერტი (მე-17 ს.) კოლხეთის აღწერის დროს, ხაზგასმით აღნიშნავს ჰაერის ზედმეტ სინოტივეს და ატმოსფერული ნალექების სიუხვეს. ის ხომ სამეგრელოში 12 წელი ცხოვრობდა.

მე-18 საუკუნეში, როგორც გეოგრაფისა და ისტორიკოსის ვახუშტის ცნობებიდან ჩანს, კოლხეთის ჰავა ისევე ზედმეტად ნოტიო იყო, როგორც მე-17 საუკუნეში.

მე-19 საუკუნეში ფეოდალური ცხოვრების რღვევამ და კაპიტალიზმის განვითარებამ გამოიწვია ტყის ინტენსიური გაჩეხა, გზების გაყვანა-აღდგენა, რის შედეგად ადგილობრივი კლიმატიც რამდენადმე შეიცვალა. ჰავა შედარებით უფრო მშრალი გახდა. მიმდინარე საუკუნის შუა წლებში გარემოზე ანთროპოგენური ზემოქმედების მასშტაბები იმდენად გაიზარდა, რომ მან კლიმატის გლობალური ცვლილება გამოიწვია. ატმოსფეროში წყლის ორთქლის შემცველობა და ტემპერატურა დიდ როლს ასრულებს ჰავის ფორმირებაში.

ჰაერში მყოფი ტენი დიდ გავლენას ახდენს დედამიწის ზედაპირისა და ატმოსფეროს სითბურ რეჟიმზე. მას აქვს სითბოს შთანთქმის დიდი უნარი. იგი გამოასხივებს კიდეც სითბოს, რომლის დიდ ნაწილს დედამიწის ზედაპირი შთანთქავს.

დედამიწის ზედაპირზე დაცემული სითბოს მნიშვნელოვანი ნაწილი (დაახლოებით 30%) აორთქლებაზე იხარჯება. სამაგიეროდ, კონდენსაციის დროს გამოიყოფა სითბოს იგივე  რაოდენობა. წყლის ორთქლის შემცველობა ჰაერში ტერიტორიულად დიდ ფარგლებში იცვლება. ეს დამოკიდებულია ქვეფენილ ზედაპირზე, ადგილის ფიზიკურ გეოგრაფიულ პირობებზე, წელიწადის დროზე, ატმოსფეროს ცირკულაციაზე და სხვ.

საქართველოში სინოტივის განაწილებაზე დიდ გავლენას ახდენს შავი ზღვა და ლიხის ქედი. ეს ორი ფაქტორი განსაზღვრავს დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში ტენიანობის ველის განაწილების არსებით განსხვავებას. დასავლეთ საქართველოში ხელსაყრელი პირობებია მაღალი სინოტივისთვის. მიუხედავად ფიონური ქარებისა, რომლის დროსაც ფარდობითი სინოტივე 20-30%-ზე დაბალია. მთელი წლის განმავლობაში, როგორც წყლის ორთქლის დრეკადობა, ისე ფარდობითი ტენიანობა საკმაოდ მაღალია და მნიშვნელოვნად აღემატება აღმოსავლეთ საქართველოს.

ყველაზე მაღალი ფარდობითი ტენიანობა საშუალოდ წელიწადში ბათუმის სანაპიროზეა. სანაპიროდან დაშორების მიხედვით ტენიანობა შესამჩნევად ეცემა. აღმოსავლეთისკენ, ზემო იმერეთსა და აფხაზეთის სანაპიროებზე საშუალო ფარდობითი სინოტივე შედარებით იკლებს, სინოტივის შემცირება აიხსნება ამ რაიონებში ზაფხულის თვეების შეფარდებითი სინოტივის მნიშვნელოვნად შემცირებით. ზღვის დონიდან სიმაღლის ზრდასთან ერთად დასავლეთ საქართველოში შეფარდებითი სინოტივე საერთოდ მცირდება. მაგალითად, ბახმარო. ყველაზე მცირე წლიური ფარდობითი სინოტივე აღმოსავლეთ საქართველოს რაიონებშია: თბილისი, საგარეჯო, გარდაბანი. აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა რაიონებთან შედარებით, უფრო მაღალი შეფარდებითი სინოტივით გამოირჩევიან ის რაიონები, რომლებიც უშუალოდ ეკვრიან დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიას (აბასთუმნისა და ბორჯომ-ბაკურიანის რაიონები).

ამ ტექსტისა და რუკების გამოყენებით მოსწავლეებმა უნდა დაადგინონ:

  1. ატმოსფეროს ტემპერატურისა და ფარდობითი ტენიანობის ურთიერთმიმართება;
  2. ახსნან ატმოსფეროს ტემპერატურისა და ტენიანობის განაწილების კანონზომიერება, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი.

kl2

kl3

კიდევ შეიძლება დავალებების მოფიქრება. შესაძლებელია კონკრეტული მხარეების მიხედვით დავყოთ და ჯგუფებში გავანაწილოთ. მთავარია, რომ მოსწავლეები ამ ორი რუკის ანალიზის პროცესში კოგნიტური უნარების განვითარებასთან ერთად სემიოტიკურ კომპეტენციასაც გაიუმჯობესებენ.

სამუშაოს დასრულებისა და პრეზენტაციების შემდეგ კითხეთ – მათი აზრით, რა მისცა ამ დავალებამ, რა იყო მნიშვნელოვანი, რატომ შევასრულეთ ეს სამუშაო?

ეს მათ ანალიტიკური აზროვნების განვითარებასა და, რაც მთავარია, მეტაკოგნიტური უარების განვითარებაში დაეხმარებათ.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები: https://www.monadire.info; https://www.nplg.gov.ge/ .

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი