მასწავლებელი – მასზე ძლიერი,

მასზე სწავლული არვინ გვეგონა.
მასწავლებელი – ამ ქვეყანაზე

სიტყვით ქებული, საქმით ქებული.

(მასწავლებელი – იოსებ ნონეშვილი).

მასწავლებლებისათვის განკუთვნილი ერთ-ერთი ტრენინგის შესვენებაზე ასეთ საუბრებს მოვუსმინე:

ქალბატონი ელენე – საბაზო საფეხურის ისტორიის მასწავლებელი –

„მეგობრებო, ერთი მითხარით, ძალიან მაინტერესებს, „მასწავლებლის თვითშეფასების კითხვარს“  როგორ ავსებთ? მაინტერესებს, ოღონდ გულწრფელად!“

ჯგუფი გამხიარულდა, პედაგოგებმა, ერთმანეთს ბევრი „სერიოზული“, „არასერიოზული“ და „ნახევრადსერიოზული მოსაზრება გაუცვალეს“.

ვუსმენდი პატივცემულ პედაგოგებს და ვფიქრობდი, რომ აუცილებლად ჩავხედავდი იმ „თვითშეფასების კითხვარს“, რომელმაც ამდენი საინტერესო მოსაზრების გამოთქმისკენ უბიძგა ტრენინგის მონაწილეებს.

და აი, მოვიცალე კითხვარის გასაცნობად. ვკითხულობდი და ვცდილობდი, წარმომედგინა როგორ უპასუხებდნენ ჩვენი მასწავლებელები თვითშეფასების კითხვარის შეკითხვებს, ოღონდ „გულწრფელად“.

მინდა, თქვენც გაგიზიაროთ ჩემი შეხედულებები იმის შესახებ, თუ როგორ გასცემდნენ გულწრფელ პასუხებს მავანი პედაგოგები. კითხვარი საკმაოდ ვრცელი აღმოჩნდა, მაგრამ მე ძირითადად იმ პუნქტებით დავინტერესდი, რომლებიც სასწავლო გარემოს შეეხება.

შეფასების კითხვარის პირველი პუნქტი, სასწავლო „გარემო“ ასე იწყება:

„სკოლაში (მოსწავლეებთან, მშობლებთან, მასწავლებლებთან) ვამყარებ პოზიტიურ კომუნიკაციას, კეთილგანწყობილ და თანამშრომლობაზე დაფუძნებულ ურთიერთობებს“.

შემდეგ მოდის მასწავლებლის ქცევის შეფასების თორმეტი ქვეპუნქტი.

1. „ვცდილობ გავითვალისწინო მოსწავლის სწავლასთან დაკავშირებული,

           ემოციური და სოციალური პრობლემები“.

ქალბატონი ელენე ასე იტყოდა: „ვცდილობ, როგორ არა. მაგრამ აბა წარმოიდგინეთ, რამდენი ბავშვი მიზის კლასში და ყველას რაღაც პრობლემა აქვს – ემოციური და სოციალური. ემოციური – კიდევ კარგი, რაღაცას დაეხმარები ბავშვს, გაითვალისწინებ მის მდგომარეობას, მაგრამ ეს სოციალური, სიმართლე უნდა ვთქვა, ძალიან ფართო მეჩვენება. ზოგი როგორი გარემოდან არის და ზოგი როგორი. ჩვენი სკოლა ქალაქის გარეუბანში მდებარეობს და იქ, მოგეხსენებათ, სოციალური ფონი არცთუ ისე სახარბიელოა. უბანში სრულიად განსხვავებული ღირებულებების ოჯახები ცხოვრობს. ზოგი მათგანი შვილების გამოკვებასაც კი ძლივს ახერხებს, თუმცა არიან ისეთებიც, რომლებიც ბავშვებისთვის დამატებით რეპეტიტორებს ქირაობენ.

მასწავლებელმა გაკვეთილი ჩაატაროს, თანაც ხარისხიანი, თუ ბავშვების პრობლემები გაითვალისწინოს? თქვენი არ ვიცი, მაგრამ მე ძალინ მიჭირს“.

2. „ვთანამშრომლობ მშობლებთან, კოლეგებთნ და სპეციალისტებთან, რათა უკეთ გავიგო მოსწავლის საჭიროებები“;

ქალბატონი ლიზა, მაღალი კლასების მათემატიკის მასწავლებელი. მისი სკოლა საკმაოდ მოდურად და პრესტიჟულად ითვლება:

„როგორც კი სამასწავლებლოში ვხვდებით ერთმანეთს, მასწავლებლები მაშინვე ვიწყებთ ერთმანეთთან საუბარს. სულ ბავშვებზე ვყვებით. პედაგოგების ამბავი ხომ მოგეხსენებათ, მეტი სალაპარაკო რა გვაქვს? მშობლები კი პრობლემაა. დაწყებით საფეხურზე, როგორც წესი, ცდილობენ ხშირად იკონტაქტონ მასწავლებლებთან, ზოგჯერ ზედმეტადაც კი აქტიურობენ. მერე და მერე ძირითადად მოუცლელობას იმიზეზებენ და რომ იბარებ, მაშინაც კი აღარ მოდიან სკოლაში (რა თქმა უნდა, ეს ყველას არ ეხება). არადა, ბევრი მათგანი, არც მუშაობს, არც ოჯახის საქმეებით არის გადატვირთული, უბრალოდ არ უნდათ დამატებით თავის ატკივება. მშვენივრად მოეხსენებათ, რომ მათ შვილებს პრობლემები აქვთ, მაგრამ ამბობენ – სკოლა რისთვის არის, მათ უნდა გადაწყვიტონ ბავშვების პრობლემებიო. არიან ისეთი მშობლები, რომელთა არმოსვლაც, გულწრფელად გითხრათ, მიხარია კიდეც, რადგან ისეთ პრეტენზიებს გვიყენებენ, რომ ხანდახან გინდება რაღაც საშინელება უთხრა. თავად ვერ უვლიან საკუთარ გაზრდილ შვილებს და მასწავლებლებზე ცდილობენ ყველაფრის გადაბრალებას.

გიწევს მარტო გაუმკლავდე ბავშვების საჭიროებებს, რომლებიც იმდენია, რომ, სიმართლე უნდა ითქვას, ვინც ყველაზე მეტად „გიშლის ხელს“ გაკვეთილზე, იმაზე ხარ გადართული. რაც შეეხება სპეციალისტებს, ალბათ სკოლის ფსიქოლოგი იგულისხმება. ის კი ერთია მთელ სკოლაზე და რიგში უნდა ჩადგე, რომ შენი პრობლემა მოუყვე და, რაც მთავარია, მისგან მიღებული რეკომენდაციის გათვალისწინება ისევ შენ გიწევს და ამ დროს სხვა ბავშვებიც გყავს მისახედი.

3. „ვცდილობ, შევქმნა ისეთი სასკოლო გარემო, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ საშუალება, უკეთ გაიცნონ და იზრუნონ ერთმანეთზე“.

ქალბატონი ფიქრია – ქალაქის ცენტრში მდებარე ერთ-ერთი პრესტიჟული სკოლის რუსული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი:

„კარგით რა, ამას რად უნდა მასწავლებლების საგანგებო ზრუნვა, ბავშვები ჩვენ გარეშეც  მშვენივრად ახერხებენ ურთიერთობებს.

თუ დავფიქრდებით დაწყებით საფეხურზე კიდევ შეიძლება უფროსების ჩარევა რაიმე შედეგის მომტანი იყოს, ოღონდ იქაც ძალიან რთულია, რადგან პატარები, მოგეხსენებათ, როგორები არიან, ყველას უნდა მასზე სხვებმა იზრუნონ და თანაკლასელზე ზრუნვას როგორ „აიძულებ“? შემდეგ საფეხურზე კი, მით უფრო, როცა ეს ავადსახსენებელი „გარდატეხის ასაკი“ იწყება, სხვებზე კი არა, ხშირ შემთხვევაში, საკუთარ თავზეც კი არ ზრუნავენ მოზარდები. ხასიათი ეცვლებათ, უმძიმდებათ, სწავლა, კი საერთოდ აღარ უნდათ. ჩემი საგანი ხომ სრულიად არ აინტერესებთ, ყველა ინგლისურზეა გადართული. ზედმეტად შენიშვნა ვერ გვითქვამს, სიტყვას ისე შემოგიბრუნებენ, არც კი მოერიდებათ. გასაგებია, რომ უამრავ ტრენინგს გვიტარებენ, ათას რამეს გვასწავლიან, მაგრამ ჩვენ ხომ კონკრეტული საგნის მასწავლებლები ვართ და არა ფსიქოლოგიის ვირტუოზები“.

4. „ვზრუნავ ისეთი საკლასო კულტურის დამკვიდრებაზე, როცა მოსწავლე ცდილობს, მაღალი მოთხოვნები წაუყენოს თავს და აიღოს პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე“.

ქალბატონი მარინე – საქართველოს ერთ-ერთი რეგიონის სკოლის მასწავლებელი. მსმენელებს შორის ყველაზე ასაკოვანი ქალბატონი ქართულ ენასა და ლიტერატურას იმ სკოლაში ასწავლის, რომელიც წლების წინ თავად დაამთავრა:

„აბა მეტს რას ვაკეთებთ მასწავლებლები, სულ მაგას ჩავჩიჩინებთ ბავშვებს – შენ მეტი შეგიძლია, უფრო კარგ შეფასებებს უნდა იღებდე. მოკლედ, რას არ ვეუბნებით. მათ მშობლებსაც კი ვასწავლიდი და ჩათვალეთ, მთელ ოჯახებს ვიცნობ. ამიტომ მიმაჩნია, რომ შესანიშნავად ვიცი, ვინ რა „ბაგაჟის“ პატრონია. ხანდახან ბავშვებს იმასაც კი ვუყვები, მათი მშობლები როგორი ბეჯითები და შრომისმოყვარეები იყვნენ (ისე ზოგჯერ კიდეც ვალამაზებ წარსულს, მაგრამ რა ვქნა, არის სიტუაციები, როცა სიმართლეს ვერ ვამბობ). კიდევ უფრო გულწრფელად თუ ვიტყვით, როცა ძალიან გავბრაზდებით, იმასაც კი ვამბობთ, რომ თუ კარგად არ ისწავლიან, თავიანთ თავს დააბრალონ, როცა წესიერ სამსახურს  ვერ იშოვიან და ცხოვრებაში ვერაფერ მნიშვნელოვანს ვერ მიაღწევენ. მაგრამ როგორც ჩვენ გვეუბნებოდნენ ხოლმე ჩვენი მასწავლებლები: „შეაყარე კედელს ცერცვი, ელაპარაკე ახლა ამათ მაღალ მატერიებზე“. აი ასევეა დღესაც. ამ თაობაზე არაფერი ჭრის, ძალიან ჯიუტები არიან.

ერთი რამე მინდა კიდევ ვთქვა, ფსიქოლოგიურ თეორიებს  ფსიქოლოგი ტრენერი  გვასწავლიდა. მან გვითხრა, არ უნდა გადააჭარბოთ ძალიან მაღალი მოთხოვნები არ უნდა წაუყენოთ საკუთარ თავს და მით უფრო მოსწავლეებს, რადგან თუ ადამიანი ვერ მოახერხებს, მიაღწიოს საკუთარი თავისადმი წაყენებულ გადაჭარბებულ მოთხოვნებს, თვითშეფასება დაუქვეითდება, იმედგაცრუება შეიპყრობს და შეიძლება საერთოდ უარი თქვას სწავლაზე.

რაც შეეხება პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღებას, ეგ ხანდახან ჩვენც კი გვიჭირს და პატარებს როგორ უნდა ვასწავლოთ? ამ ცხოვრებაში ყველა ცდილობს საკუთრი შეცდომების სხვისთვის გადაბრალებას“.

5. „აქცენტს ვაკეთებ მოსწავლის ძლიერ მხარეებზე, მაგრამ ამავე დროს ვაძლევ რჩევებს, რა უნდა გააკეთოს ხარვეზების გამოსასწორებლად“.

ქალბატონი ლაურა – ქვემო ქართლის ერთ-ერთი სოფლის სკოლის ქიმიის მასწავლებელი:

„ძლიერი მხარე, კი ბატონო, მშვენიერია, მაგრამ მე, მაგალითად, ქიმიის მასწავლებელი ვარ და, სამწუხაროდ, ქიმიას, რატომღაც ძალიან შემოსწყრა დღევანდელი ახალგაზრდობა. ბოლო პერიოდში იშვიათად თუ შემხვედრია ქიმიით დაინტერესებული მოსწავლე. ხოდა რა ვქნა, რომელ ძლიერ მხარეზე ველაპარაკო? რჩევებს ვარიგებ, იცოცხლე, უხვად. ყველას მოეხსენება, რა ძალიან გვიყვარს პედაგოგებს რჩევა-დარიგებების მიცემა. პროფესია გვავალებს პირდაპირ ვურჩიოთ, შევახსენოთ, გადავამოწმოთ, როგორ გაიგეს, როგორ დაიმახსოვრეს ჩვენი ნასწავლი.

ქიმიის სწავლაში ხარვეზები კი არა, ჩემო ბატონო, საერთოდ არ იციან და არც უნდათ, იცოდნენ ეს საგანი. ისე სხვა საბუნებისმეტყველო საგნებსაც აღარ სწყალობენ დღესდღეობით. ხოდა რა ჩავწერო ამ გრაფაში? მოკლედ გულწრფელად ასეა და არაგულწრფელად კი ვკითხავ ჩემს კოლეგებს, რას და როგორ წერენ და მეც ისე შევავსებ“.

6. „ყურადღებით ვუსმენ მოსწავლეს, ვიყენებ აქტიური მოსმენის სტრატეგიებს (ვუსვამ დამაზუსტებელ კითხვებს, ვაჯამებ მოსწავლის ნათქვამს და ა.შ.)“.

ქალბატონი ნინო – ბიოლოგიის პედაგოგი:

„კი ბატონო, ერთ-ერთ ტრენინგზე იყო საუბარი „აქტიური მოსმენის სტრატეგიებზე“, ხოდა მეც აქტიურად ვუსმინე იმ ტრენერს და შემდეგ შევეკითხე: კლასში 35 მოსწავლე მყავს და თუ ერთს ვუსმენ აქტიურად, დამაზუსტებელ კითხვებს ვუსვამ, მერე მის ნათქვამსაც ვაჯამებ, დანარჩენ 34 რა ვუყო-მეთქი? იმ ტრენერმა იფიქრა, რომ მე ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ნამდვილად მინდოდა მესწავლა, როგორ მოვქცეულიყავი. მიპასუხა – ეგ კლასის მართვის სტრატეგიებში უნდა გაგევლოთო.  კარგი, იმ ტრენერს თავი დავანებოთ, და ვთქვათ, რომ ხანდახან მართლაც ვიყენებ ყველა იმ სტრატეგიას, რაც კი ამ ბოლო წლებში უსწავლებიათ ათასგვარ ტრენინგზე, მაგრამ ძირითადად მაინც ჩემს საკუთარ „მეთოდებს“ ვიყენებ, რადგან ის უფრო კარგად გამომდის და საგნის სწავლებაში სხვებზე უკეთესი შედეგიც მაქვს, რადგან უკვე ოცი წელია ვასწავლი და ვთვლი, რომ შესანიშნავად ვართმევ თავს ჩემს საქმეს. სხვათა შორის, გამოცდებიც ჩავაბარე, მეტი რა ვქნა?“

როგორც სტატიის დასაწყისში ვთქვი, ეს მასწავლებლის თვითშეფასების კითხვარის პირველი პუნქტია. აქ მინდა შევწყვიტო ჩემი ნაცნობი პედაგოგების მოსაზრებების გადმოცემა. შემდეგ სტატიაში მეორე ნახევარსაც შემოგთავაზებთ.

გქონიათ ისეთი შემთხვევა, როდესაც ტექსტს კითხულობთ და ზღვარი გეკარგებათ საკუთარ თავსა და ტექსტს შორის? თითქოს თავად ხდებით ის ცნობიერება, რომელსაც ტექსტით შეიცნობთ… უფრო სწორად, ერთგვარი სინერგია ხდება… როცა ორი ელემენტი ერევა ერთმანეთს და ასეთ დროს რაღაც საერთოს და საზიაროს ეხები, რაღაც სხვას… როგორც მესამე გზას. ეს არ არის უბრალოდ იდენტიფიკაცია – ეს „შერევა“ და ახლის დაბადებაა.

თუ სამყარო მუდმივი დიალოგია, მაშინ ამგვარი პროცესი ყოველთვის მიმდინარეობს: როცა წიგნს კითხულობ, როცა ფილმს უყურებ, როცა ხელოვნების ნიმუშს აკვირდები, როცა საკუთარ თავს ელაპარაკები… ნებისმიერ შემთხვევაში, ჩვენი ცნობიერება მეორე ცნობიერებასთან დიალოგისას იცვლება, სხვა ხდება… დიახ, ჩვენ ყოველთვის ვიცვლებით და ყოველგვარი „კარის გამოხურვა“ ამ ცვლილებების მიმართ მხოლოდ „თავის დამარხვაა“, ცნობიერების „დაკონსერვებაა“, სივრცეების შემცირებაა. ასეთ დროს რამის საბოლოოდ დაუფლება და საკუთრების ფორმად ქცევა, რეესტრში გატარება – უბრალოდ, სულიერი სუიციდია.

მუდმივი ურთიერთგავლენისა და ცვლილებების რეჟიმში ყოფნა ფიზიკური ადამიანისთვის შეიძლება შფოთვის წყაროდაც იქცეს, რადგან ადამიანს უყვარს, თავის საზღვრებში მოაქციოს ის, რაც მას „ეკუთვნის“ – საგნები, ადამიანები (როგორც საგნები)… და, ამ საგნების გამრავლებით შეპყრობილი, კარგავს მთავარს – თავისუფლებას და „დაკარგვის“ უნარს, საგნების „ხელიდან გაშვების“ უნარს, ურომლისოდაც გადავსებულ ცნობიერებაში ვეღარაფერი შემოაღწევს.

სწორედ ასეთი „გადავსებული ცნობიერება“ კარგავს დიალოგის უნარს სხვა ცნობიერებასთან, რომლის გარეშეც ადამიანური ცნობიერების მიღმა გაღწევაც გაუჭირდება; არადა, სწორედ ეს არის ის, რაც უნდა განიცადოს და შეძლოს ადამიანმა, ეს არის – ერთგვარი ექსტაზი, თავდავიწყება, შთაგონება, სხვა ცნობიერება, რომელმაც დაკარგა ჩვეული მდგომარეობა. სწორედ ამიტომ ხშირად ამ მდგომარეობის მეტაფორად ვიყენებთ: თავდავიწყებას, – როცა ხდება დეპერსონალიზაცია, ეს ინტერპერსონალური მდგომარეობაა და ამ გამოცდილებიდან სრულიად სხვაგვარი ბრუნდები.

სამყარო დიალოგია, სამყარო მუდმივი ურთიერთგავლენაა, სამყარო დუალიზმის დაძლევაა – ამ ყველაფერს, რაზეც ზემოთ ვისაუბრე, ზედმიწევნით აღწერს ისეთი კონცეპტუალური მეტაფორა, როგორიცაა მებიუსის ლენტი.

მებიუსის ლენტი გერმანელმა მათემატიკოსებმა: ავგუსტ ფერდინანდ მებიუსმა და იოჰან ბენედიქტ ლისტინგმა აღმოაჩინეს. მისი საიდუმლო ის არის, რომ წრეს, რომელსაც ქმნის ამოტრიალებული ბოლოების შეერთება, მხოლოდ ერთი მხარე აქვს. მებიუსის ლენტს არ აქვს შიგნითა და გარეთა მხარეები – ორივე ერთდროულადაა და თუ მასზე მოძრაობ, ერთდროულად შიგნითაც ხარ და გარეთაც. თუ ეს მოვლენა ჯერ არ გინახავთ, ჩართეთ ვიდეო – აქ გაჩვენებენ, როგორ მზადდება მებიუსის ლენტი.:

მებიუსის ლენტის მეტაფორით შეიძლება მნიშვნელოვნად შეიცვალოს ჩვენი აღქმისა და ცნობიერების რაკურსი. მაგალითად,  რას მივიღებთ, თუ ამ მეტაფორას ჩვენს შინაგან ბუნებასა და გარე სამყაროზე გადავიტანთ? – რომ არავითარი შინაგანი და გარეგანი არ არსებობს და არც საზღვარი არსებობს ჩვენს შინაგან და გარეგან ბუნებას შორის? გამოდის, რომ ჩვენი სხეული მხოლოდ პირობითი საზღვარია და ცნობიერება ამ ორ პარამეტრში ერთდროულად მოძრაობს. არის ამ მოძრაობაში რაღაც მოუხელთებელი და ამ მოუხელთებლობას მხოლოდ ფიზიკური ცნობიერების საზღვრები ქმნის. ეს პროცესი ძალიან ჰგავს მუდმივ სემიოზისს, როდესაც ნიშნის მუდმივი და მყარი მნიშვნელობები კი არ ყალიბდება, არამედ გამუდმებით ცვალებადი. თითქოს აღმნიშვნელი და აღსანიშნი ერთდროულად არსებობს, ან აზრი და შინაარსი, რომლითაც ეს აზრი გამოითქმის. ანუ ის, რაც ორობითია, გადადის სხვა განზომილებაში: კეთილისა და ბოროტის, სინათლისა და სიბნელის, შინაგანისა და გარეგანის მიღმა… რამდენი რამ შეიძლება გაგახსენოთ ამ მეტაფორამ და თუ მას მებიუსის ლენტის მოდელში გადაიტანთ, სულ მცირე, საინტერესო თამაშს მიიღებთ.

თამაში ვახსენე და აქვე ვიტყვი, რომ არც ლიტერატურა დარჩენილა გულგრილი ამ მოვლენის მიმართ – პოსტმოდერნმა ლიტერატურულ ფორმებად შემოიტანა ასეთი თამაშები.

როგორც ლიტერატურათმცოდნე თამარ ბარბაქაძე წერს: „უკვე XX ს-ის 80-90-იან წლებში გამოჩნდა ქართულ პერიოდიკაში მებიუსის ლენტისა და მათემატიკური სტრუქტურების პოეზიაში დამკვიდრების პირველი ცდები. მწერლობაში მებიუსის ლენტი გვხვდება ართურ კლარკის და ურალელი მწერლის ვლადიმირ კრაპავინის მოთხრობებში. ქართულ მწერლობაში კი მებიუსის ლენტი პირველად 1994 წელს ჟურნალ „პოლილოგში“ ახსენეს. მიხეილ გოგუაძე გვთავაზობს ამგვარ ტექსტს: „თუ მებიუსის ლენტის ზედაპირზე ცალ-ცალკე წარმოვიდგენთ ლომს და ფარაონს, მაშინ, როცა ორი ზედაპირი ერთ ზედაპირად იქცევა, იოლი წარმოსადგენია სფინქსიც. იგივე ხდება ენაშიც, სადაც ერთმანეთს ერწყმის ბგერითი რეალობა და შინაარსობრივი კომპონენტები“.

თანამედროვე ფოტოხელოვანი ჟილბერ გარსენი თავის შემოქმედებაში ხშირად მიმართავს მებიუსის ლენტის მეტაფორას.

წყვილი, რომელიც მებიუსის ლენტის მსგავს გზაზე შიგნითა და გარეთა ზედაპირებზე იწყებს მოძრაობას, ერთმანეთს შეხვდება, რადგან ამ ლენტზე შიგნითა ზედაპირი გარეთაში გადადის და პირიქით… ორი ზედაპირი ხდება ერთი, რომელიც ორივეს მოიცავს.

ტერენტი გრანელის ეს ფრაზა კი თითქოს მებიუსზე დაიწერა: „არა სიკვდილი, არა სიცოცხლე, რამედ რაღაც სხვა…“

ბავშვობაში სიტყვა რეცეპტი ჩემთვის „სურნელოვან“ პერტუსინთან და მწახე კალცთან ასოცირდებოდა. ექიმის შევსებული უფერო და უსახური ბლანკები მშობლებს თავისუფლების მოედანზე (მაშინ ლენინის მოედანი ერქვა), აფთიაქში მიჰქონდათ, იქ ფარმაცევტი დოზების მკაცრი დაცვით წამლებს დაამზადებდა, ბოთლებში ჩაასხამდა, რეცეპტს ზედვე მიაწებებდა და მერე…  ყველაფერი ჩემს გამბედაობაზე იყო დამოკიდებული. გაურკვევლი კალიგრაფიის მიუხედავად, უფერო და უსახურ ბლანკზე მშვენივრად ვარჩევდი სამიანს, ჰოდა, დღეში სამჯერ ნესტოებზე თითებმოჭერილს, თვალებდახუჭულსა და სუნთქვაშეკრულს დანიშნულების შესრულება მიწევდა. მაშინ ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი, სიტყვა „მხიარულს“ ოდესმე რეცეპტის განსაზღვრებად თუ გამოვიყენებდი!

ახლა რომ ვუფიქრდები, რამდენ ნერვიულობას აგვაცილებდნენ რეცეპტი ფერად და სურნელოვან ფურცელზე რომ გამოეწერათ, გაუგებარი ლათინურის ნაცვლად კი „აჩი-პიპი, იო-უგი, მამა-ტატუ-თათა-ნუკი…“ ჩამოეწიკწიკებინათ, მერე კი ექიმს მომღიმარი სახით (მუსიკის თანხლებითაც არ იქნებოდა ურიგო) ასეთი დარიგება მოეცა:

„როცა იგრძნობთ რომ ტანში გახურებთ,

ნუ შემოიწყობთ თავზე აგურებს.

სჯობს აბაზანა აავსეთ ბორშჩით,

შიგ ჩაწექით და უმალვე მორჩით!

ოღონდ არ ჩაწვეთ ბორშჩში მარტონი,

თავზე მოისხით კოვზით მაწონი…“

იმდენს ვიცინებდით, ოფლს ასკოფეინზე არანკლებ ეფექტურად მოვიდენდით, სიცხეც დაგვიწევდა და ყელის ტკივილიც სტრეპტოციდის ჩაღეჭვის გარეშე გაგვივლიდა. ასეთ მკურნალობაზე ბავშვები კი არა, უფროსებიც არ იტყოდნენ უარს.

და თუ ამგვარი მიდგომა თქვენთვისაც მისაღებია, მომღიმარი ექიმების, მოსიყვარულე ბებია-ბაბუების, ჭკუამხიარული მამიდებისა და ბიძა-ბიცოლების, ინიციატივიანი მასწავლებლების კლუბის წევრი ყოფილხართ და გაგმართლებიათ! რატომ? იმიტომ რომ იდეას მარტივად განახორციელებთ, მარიამ წიკლაურის საბავშვო ლექსების კრებულს წიგნის მაღაზიებში თუ მოიკითხავთ.

მასწავლებლებლებო, იცით, „მხიარული რეცეპტების“ დახმარებით თქვენს მოსწავლეებთან ერთად რამდენი თანამედროვე მონო-სპექტაკლის დადგმას შეძლებთ?! სტანდარტულ ზეიმებსაც გადაახალისებთ, ბავშვებს კი ახალ ავტორს აღმოაჩენინებთ. ხოლო ვისაც ზამთარში იოლად ერევა ვირუსები, მათთან ბრძოლის პოეტური მეთოდები  ოჯახის ნებისმიერი ასაკის წევრისთვის ნამდვილად მიგნება იქნება.

თავდაყირა პეპი და რეცეპტების ისტორია

გახსოვთ, ტომსა და ანიკას წითელა რომ შეეყრებათ და ექიმი პეპი გრძელწინდას მათთან ოთახში შესვლას აუკრძალავს? როგორ მოიწყენენ ბავშვები, ავადმყოფობა ხომ სადარდებელი აქვთ, მაგრამ პეპის გარეშე დღეების გატარება არანაკლებ უბედურებად მიაჩნიათ. თუმცა გამჭრიახი პეპი ასე იოლად როდი დანებდება: ტომის და ანიკას საწოლი ოთახის ფანჯარას ყოველდღე კიბეს ადგამს, ახალ-ახალ კოსტუმში გამოწყობილი საოცარ წარმოდგენებს მართავს, დასასრულს კი კიბეზე თავდაყირა ჩადის.

სწორედ პატარების გასამხიარულებლად თავდაყირა დამდგარი პაპეპი იქცა „მხიარული რეცეპტების“ ერთგვარ სიმბოლოდ. ვინც სოციალურ ქსელში მარიამ წიკლაურის ახალი ლექსების კრებულის გამოცემის პროცესს თვალყურს ადევნებდა, ემახსოვრება, რომ „უკუღმართი“ პეპი გამოცემამდე წიგნის გაყიდვას გულისხმობდა. დიახ, ასეთი ორიგინალური იდეა გაუჩნდა ავტორს: თავისი მეთხუთმეტე წიგნი წინასწარ შეგროვილი თანხით გამოსცა, ბევრი საინტერესო ტერმინი თუ წოდება გამოიგონა, ღონისძიებები დაგეგმა, წარდგენა ნამდვილ ზეიმად აქცია და ქველმოქმედებაც არ დაივიწყა (წიგნების ნაწილი ფერეიდნელ ქართველ ბავშვებს სჩუქრად გადასცა). იმასაც დავამატებ, რომ სანამ ამ წერილს ვამზადებდი, „მხიარული რეცეპტები“ იაკობ გოგებაშვილის პრემიის ლაურეატი გახდა წლის საუკეთესო საბავშვო პოეტური კრებულის ნომინაციაში.

ფერადი თავები

მარიამ წიკლაურის ლექსები ცხრა ფერად თავში გადანაწილდა და დავით ჯამრიშვილის მხიარული ილუსტრაციები მოირგო:

ამბები ყველაზე პატარებისთვის მზის ამოსვლით და „წია-წია-წიპონიას“ გათვლით იწყება… ჩიტი ბუდეს აშენებს, ორი ბარტყი ოთხ ცალ წიწიბურას ძმურად იყოფს, მოცეკვავე კალიას რეპის უზომოდ ბევრი ცეკვით თავს რეტი ესხმის, ინტერნეტში შემძვრალი კოღო უკან ვეღარ გამოდის, ჭია შვილიშვილებისთვის ჯემებსა და მურაბებს ხარშავს, ბეღურები ყურძნის აკიდოს ხეზე კიდებენ (ახალ წელს ქიშმიში რომ მირთვან), თოვლის ვახშმის მენიუც აქვეა: თოვლის რძე, თოვლის ყველი, თოვლის მაწონი და ცომის გუნდა (მხოლოდ მოზელვა, გამოცხობა რომ არ უნდა);

ზღაპრების, დევების და დევების შვილების ამბები არა მხოლოდ მოსმენის და სწავლის, ხატვის ხასიათზეც მოიყვანს პატარა მკითხველს, აქ დასახელებული ციფრები კი სასიამოვნოდ გააოცებთ. აგერ, დევის ქალი ელამი მელანია შვილებისთვის სარეცხი რომ გაფინოს, თოკს მყინვარიდან ილაბუზამდე ჭიმავს (რამდენი კილომეტრია, თავად გამოთვალეთ), 9 დევუკას ერბოკვერცხი რომ შეუწვას, 100 ქილა ერბო და 1000 ცალი კვერხი უნდა მოიმარაგოს, ფაფის მოხარშვას კი 3 სოფლის სამყოფი შვრია და 3 წყაროს დაშრობა სჭირდება!!! პატარა დევებისთვის წიგნების ყიდვასაც ვერ აუდიან – რას აღარ სწავლობენ სკოლაში: დევთა ლეგენდებს, ეშვების ლესვას, ირმის წველას, ფარდაგების ქსოვას, მატყლის დართვას, პურის ცხობას, ავისა და კარგის ცნობას, ფოლადის წრთობას, გერმანულს, ინგლისურს, კომპიუტერსა და ხაზვას. ეს მართლაც ზღაპრული თავი, რომელშიც უამრავ თავისებურ და საოცარსახელებიან დევებს შეხვდებით, ბაბუდას შელოცვით მთავრდება:

ბრანდი-ბრუნდი,

ბრანდი-ბრუნდი,

კვერცხო, სამჯერ გადაბრუნდი!

გამოჩეკე ასი ფრთა,

ბრანდი-ბრუნდი,

ბრა-ბრა-ბრა!..

რა შედეგი მოჰყვება ამ ჯადოსნურ შელოცვას, აჯობებს თავად წაიკითხოთ.

ტყეების, მინდვრების, მდინარეების და ზღვების ამბები ნადირის მწყემსი ბიჭუნა ოჩოპინტრესა და მის დაიკო ოჩოდალზე შეთხზული ლექსით იწყება. ოჩოდალი ჭოტვით მუდამ ფეხზეა და მონადირეებს აფრთხობს, სანამ მისი ძმა ძილს ქირას უხდის და ტკბილ სიზმრებს ხედავს. აქვე შეიტყობთ, რა შედეგს მოუტანს გვრიტს მოცვით მკურნალობა,  რა უფრო მოსწონს რეცხვის დიდოსტატ კუს –  ბახის, მოცარტის მოსმენა თუ კომბლეს შესახებ ზღაპრების კითხვა. გაიცნობთ პატარა პინგვინს (ლაპარაკს სიმღერის დახმარებით რომ სწავლობს), ზღვის გვერდით მცხოვრებ კენჭს, მოლაღურ თალიკოს, ბუს ბახალა ბუკას (ფლეიტაზე რომ უკრავს), ზურგჩანთიან, ხელჩანთიან, ჩემოდნიან და ქისიან ჭიანჭველას, ასევე ჯიპებიან და მობილურებიან ციცას ნათესაობას. თუმცა ტყეებსა და მინდვრებში ხეტიალს, ზღვებსა და მდინარეებში ცურვას ტრავმებიც ახლავს. ამის მაგალითია გულმავიწყი ყანჩა, მუდამ ფეხს რომ კარგავს და ხილის მკრეფავი ელფი, ექიმთან და ხარაზთან ვიზიტი ერთდროულად რომ დასჭირდება (რატომ? მიზეზი აჯობებს თავად გამოიკვლიოთ).

ქალაქების, სოფლების, სახლებისა და ქუჩების ამბები მაშინ არის სასიამოვნო მოსასმენი, გზის ბოლოს ყველას საკუთარი სახლი თუ ელოდება, – ასე თვლის ავტორი და ალბათ თქვენც დაეთანხმებით. იმაშიც იოლად დარწმუნდებით, რომ მელაკუდას რეპუტაცია ზღაპრების დამსახურებით გახლავთ კომპრომეტირებული, დიახ, დიახ, წუწკობას სულ ტყუილად აბრალებენ, სინამდვილეში საბრალოს ბიბლიოთეკა აქვს სახლში გახსნილი და წიგნიერებაზე ზრუნავს. რაც შეეხებათ გაუმაძღარ თაგუნებს, მათი რეპუტაცია ნამდვილად დასაფიქრებელია: სოფლელს, მარანს, სხვენს, ქალაქს, ძველ ბორბალს, კალოშს, კარადებს, ქაღალდებს, ნოხს, პალტოს, რკოს, ხმელ კურკას გადაჭამენ, გადახრავენ და ძილის წინ მაინც კატის კოტლეტზე ოცნებობენ.

წელიწადის დროების, დღეებისა და საათების ამბები გაზაფხულით იწყება და საათის შესახებ ლექსით მთავრდება. მათ შორის კი შვიდი ტყუპისცალი და-ძმა ანუ კვირის დღეები დაუღალავად შრომობენ;

სხვა ქვეყნებისა და სხვა ბავშვების ამბები თრგმანებს აერთიანებს. მარიამ წიკლაური ვანდა ხოტომსკას, ვლადიმირ პრიხოდკოს, სპაიკ მილიგანის, დანიუტა ვავილოვის, ვერა პროვაჟნიკოვას, აგნია ბარტოს და სხვათა მიხედვით გადმოქართულებულ ლექსებს გვთავაზობს. უცხოური და ამავე დროს ახლობელი პერსონაჟები საინტერესო თავგადასავლებში ჩაითრევენ პატარებს: ხან ბეკეკეას დაეხმარებიან დაკარგული ეჟვანის ძებნაში, ხან გიოს ოცნებებში შეეცდებიან გარკვევას, თევზებს სიმღერაში, კოღოს კი ლექსის თქმაში აჰყვებიან, წუწუნა წრუწუნას და გველეშაპ ტეტიას ღორმუცელობის ამბებს ერთმანეთს შეადარებენ, საბოლოოდ კი შესაძლოა წიკო-მიკოს ენის კოდიც ამოხსნან და გადმოთარგმნონ რას ნიშნავს: „ბადი-ბუდი, მამე-ლაო, ბაჩი-ჩიკო, ჭიჭი-ფაო…“

მხიარული რეცეპტების ამბები განძის სკივრივითაა, რომელიც ერთნაირად გამოადგება „ჭკვიანს და რეგვენს, ღარიბს და მდიდარს, მტყუანს და მართალს, გამხდარს და მსუქანს, მაღალს და დაბალს, ტილიონერებს, მილიონერებს, უმუშევრებს და წილიონერებს.“ გვასწავლის ვის რა გადავულოცოთ ავადმყოფობის დროს: თურმე ჩვენი ხველა მისწრებაა ყვავისთვის (აღარ მღერის და გარშემო ყველა ისვენებს), სიცხე თაგვისთვის (სოროს ათბობს  საბრალო), ფერადი აბები ჩიტისთვის (საჭიკჭიკოდ) და ვინ მოთვლის რამდენ რეცეპტს გთავაზობთ თეთრებში გამოწყობილი ბაჭია, საკბლეთის დარაჯი, ბებო-ბუ თუ იუმორით გუდაგამოტენილი ავტორი.

ამბები შობისა და ანგელოზებისა და ამბები დედიკოებისა და ტკბილი ძილისა – ამ თავში საალილოების უდიდესი არჩევანია (ნამდვილი მისწრებაა მოახლოებული საახალწლო დღესასწაულებისთვის). აქვეა სააღდგომო, საბარბარობო, ხალხურ მოტივებზე აკინძული ლექსები, კოცნის აკიდოები, ძილისპირულ-ნანინები – რიხით სათქმელები თუ სამღერი. და რაც მთავრაია, წიგნის გვერდებზე განმარტებულია უამრავი ძველი ქართული სიტყვა, რომელიც ლექსებში გვხვდება და ჩვენი პატარების ლექსიკას გაამდიდრებს.

იცოდით, კიწაწი ხმელი წიწვი რომ იყო, ხალა – კაკლის საბერტყი ჯოხი, ფაფხაჭელა – თხელი ხრატუნა პური, ჭიჭიტა – რგოლის ფორმის პური, ფლასები – ძველმანები, პინი – დიდი ჯამი, ჭერხო – სახლის ზედა სართული, ხარო – ორმო, ბობორიკა – ობობა, კოჭობი – პატარა ქოთანი. და ვინ მოთვლის, კიდევ რამდენ ძველ სიტყვას გამოამზეურებს და დაგვიბრუნებს ეს ფერადი კრებული. იკითხეთ – განა ყველა ქვეყანაში წერენ საბავშვო მწერლები „მხიარულ რეცეპტებს!“

ევროპელი და ამერიკელი მეცნიერები ქართული დემოკრატიისა და მისი გამოცდილების აღიარებას უფრთხიან. ისინი ფიქრობენ, რომ ჩვენ ჯერ არ ვართ მზად უმაღლესი სტატუსის მისაღებად. აქედან გამომდინარე, მკვლევრები ახალშექმნილი რესპუბლიკების მისწრაფებათა გამოსახატავად ათასგვარ ცნებას იგონებენ ან დემოკრატიას მრავალნაირი ზედსართავით ალამაზებენ. საქართველო ხან ჰიბრიდულ რეჟიმად მოიხსენიება, ხან – არაკონსოლიდირებულ და მინიმალურ დემოკრატიად. ჩვენდა სამარცხვინოდ, საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორები ჩვენს დემოკრატიულ წარსულს სათანადოდ არ იცნობენ. ქართულმა დემოკრატიამ პირველი ნაბიჯები სწორედ ზეწოლისა და ჩაგვრის პერიოდში გადადგა. ავტორიტარულ რეჟიმებთან ბრძოლის ისტორიული გამოცდილების წარმოჩენის ნაცვლად ჩვენ კვლავ ვკინკლაობთ. სამოქალაქო საზოგადოების თანამედროვე წარმომადგენლები მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის მთავარ მოღვაწეებს მუდმივად ერთმანეთს უპირისპირებენ, თავისუფლებისთვის სხვადასხვა მხრიდან მებრძოლ მოაზროვნეებს ერთმანეთისგან თიშავენ, აცალკევებენ. არადა, მათი ერთ კონტექსტში აღქმაც თავისუფლად შეიძლება.

ჩემთვის ქართული დემოკრატიის წარმოშობა ილია ჭავჭავაძის, არჩილ ჯორჯაძისა და ნოე ჟორდანიას სახელებს უკავშირდება.

ილია ჭავჭავაძისა და მისი ღვაწლის შესახებ საუბარი შორს წაგვიყვანს. მის შესახებ ყველამ ყველაფერი იცის. შეგვიძლია, მთავარი საკითხების გამოყოფით დავკმაყოფილდეთ.

მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის წარუმატებელი აჯანყებების შემდეგ საქართველოში პოლიტიკური ცხოვრება ფაქტობრივად ჩაკვდა. ხალხი – მდაბიოებიც და წარჩინებულებიც – შეეგუა არსებობის ახლებურ წესებს. საზოგადოება მრავალ ელემენტად იყო გახლეჩილი და დაქუცმაცებული. საქართველოს ისტორიულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანებს სულ უფრო ცოტა რამ აკავშირებდათ ერთმანეთთან. ცარისტული რუსეთი კი მონდომებით აგრძელებდა რუსიფიკაციის პროცესს. რუსული ენა ეკლესიიდან, სკოლიდან, საჯარო დაწესებულებებიდან წარმატებით აძევებდა მკვიდრი მოსახლეობის ენას. კავკასიის რეგიონზე სრული გავლენა დაამყარეს რუსმა ბიუროკრატებმა და ჯარისკაცებმა. ელემენტარული განათლების მიღების შანსი ღარიბ თავადაზნაურობასაც კი წართმეული ჰქონდა.

პირველდასელთა საქმიანობის შედეგად მთელ საქართველოში გაჩაღდა ბრძოლა ქართული ენის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, განხორციელდა ენობრივი რეფორმა. საზოგადოებრივი ინიციატივების საფუძველზე ჩამოყალიბებულ სკოლებში ადგილობრივებს პირველადი ცოდნის მშობლიურ ენაზე მიღების შესაძლებლობაც გაუჩნდათ. დაიწყო შრომა ქართული ენის პოზიციების გასაძლიერებლად ეკლესიაში, თეატრში, საჯარო დაწესებულებებში. ილია ჭავჭავაძის თაოსნობით ქართულენოვანი გაზეთი რეგიონის პრესის ფლაგმანად იქცა. „ივერიის“ ფურცლებზე მოქალაქეები სისტემატურად ეცნობოდნენ ინფორმაციას თავიანთი ყოველდღიური პრობლემების შესახებ, კითხულობდნენ მსოფლიო ლიტერატურის თარგმნილ ნიმუშებს, აანალიზებდნენ რუსიფიკაციის შედეგად წარმოქმნილ სირთულეებსა და პოლიტიკური აქტიურობის, პროტესტის მნიშვნელობას.

შესაბამისად, ქართული დემოკრატიის წინაშე ილიასა და მისი თანამებრძოლების დამსახურებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ: 1) საქართველოს მოსახლეობისთვის გამაერთიანებელ გარემოებათა (ენა, კულტურა, ისტორია და ა.შ.) მნიშვნელობის ხელახლა აღქმის პროცესის გაძლიერება, საერთო ეროვნული ცნობიერების ჩამოყალიბება; 2) ქართულენოვანი, ყველა ფენისთვის ხელმისაწვდომი საკომუნიკაციო საშუალებებისა და საჯარო ინსტიტუტების (გაზეთი, თეატრი, სკოლა, ბიბლიოთეკა და ა.შ.) განვითარების ხელშეწყობა; 3) რუსიფიკაციის გამანადგურებელი შედეგების თვალსაჩინოდ წარმოჩენა და ანტიიმპერიალისტური წინააღმდეგობის მოძრაობის მხარდაჭერა. პირველდასელებმა გამოაცოცხლეს ქართული საზოგადოების დიდი ხნის წინ გაჩერებული მაჯისცემა.

არჩილ ჯორჯაძე სოციალურ და კულტურულ საკითხებში ილიას თანამოაზრე გახლდათ. იბრძოდა ქართული ენის, ეკლესიის, საფინანსო დაწესებულებების უფლებებისთვის, გამოდიოდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში ქართული ავტონომიის შექმნის მოთხოვნით. თუმცა ის მხოლოდ თავისი იდეური წინამორბედების პოზიციათა გაზიარებით არ ყოფილა დაკავებული. ქართველ ფედერალისტთა ლიდერი ილიასგან მიღებული ტალანტის გასამრავლებლადაც მუშაობდა. ის აქტიურად უჭერდა მხარს მაშინდელი საქართველოს ყველაზე მრავალრიცხოვანი ფენის, გლეხობის, პოლიტიკურ ინტერესებს და გამოდიოდა მათთვის მიწათსარგებლობის უფლების გადაცემის მოთხოვნით. მიიჩნევდა, რომ ქართული დემოკრატიის დამოუკიდებლად, მხოლოდ გლეხური მეურნეობების საფუძველზე არსებობა გამორიცხული იყო. შესაბამისად, ყველას შთააგონებდა ჩამორჩენილი სასოფლო ეკონომიკის ინდუსტრიალიზაციის იდეას. ის ოცნებობდა ისეთ საქართველოზე, სადაც წარმოება უმცირეს დონეზე მაინც იქნებოდა განვითარებული. არჩილ ჯორჯაძის ყველაზე დიდი დემოკრატიული იდეა მაინც ადგილობრივ თვითმმართველობებს უკავშირდება. სწორედ ის იყო მეოცე საუკუნის დასაწყისის საქართველოში საყოველთაო, მრავალდონიანი, თავისუფალი არჩევნების მთავარი პროპაგანდისტი, ქალაქებისა და სოფლების ხელისუფლების სხვა შტოებისგან დამოუკიდებლობის მთავარი დამცველი, ერობების, თემებისა და ურბანული დასახლებებისთვის პოლიტიკური და ეკონომიკური კომპეტენციების გადაცემის მთავარი აპოლოგეტი. ჯორჯაძის მტკიცებით, არა მხოლოდ საქართველო უნდა ყოფილიყო იმპერიის ცენტრისგან თავისუფალი, არამედ მის შემადგენელ რეგიონებსაც უნდა ჰქონოდათ ძალაუფლების ნაწილის სურვილისამებრ განკარგვის პრივილეგია. არჩილ ჯორჯაძის იდეალი მონაწილეობითი დემოკრატიის პრინციპები გახლდათ. ფედერალისტების ლიდერმა ეროვნული მოძრაობა ეკონომიკური განვითარებისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობის საკითხს დაუკავშირა.

სულ ბოლოს სცენაზე მემარცხენეები გამოჩნდნენ. მათ ზურგს მაშინდელ მსოფლიოში გაბატონებული ტენდენცია უმაგრებდა. ევროპის მსგავსად, საქართველოშიც პოპულარული გახდა რევოლუციური იდეები. თუმცა ისინი მხოლოდ გლობალური მოდის იმედად არ ყოფილან. მემარცხენეების გაძლიერებისთვის ნოყიერი ნიადაგი თავადმა ჭავჭავაძემ და მის მიერ აზვირთებულმა ტალღამაც მოამზადეს. ილიას დასაფლავებაზე ერთ-ერთმა ყველაზე თვალსაჩინო სოციალ-დემოკრატმა, მენშევიკმა კარლო ჩხეიძემ, განაცხადა: „ამრიგად, შენმა მგოსნურმა ნიჭის ნაწარმოებმა ხელი შეუწყო, ჩვენი ცხოვრების ასპარეზზე გამოსულიყო ახალთაობა, რომელმაც კლასთა ბრძოლა საზოგადოებრივი ცხოვრების უმთავრეს მამოძრავებელ ძალად, მთავარ ღერძად აღიარა. ამ ახალგაზრდობისთვის, სხვათა შორის, შენი იმდროინდელი შემოქმედების ნაყოფი გახდა მისი გონებრივი და ზნეობრივი ზრდის პირველ საფეხურად, რომელზედაც ეს ახალთაობა უნდა შემდგარიყო, რომ გულმოდგინეთ შესდგომოდა იმ დიადი მოძღვრების შესისხლხორცებას და ჩვენ ცხოვრებაში გადმონერგვას, რომელიც გვასწავლის, რომ კაცობრიობის წინსვლის აუცილებელ და უდიდეს მიზანს შეადგენს თანასწორობის დამყარება. ხოლო გზა, რომლითაც ამ მიზანს მიაღწევს კაცობრიობა, არის შეურიგებელი სასტიკი ბრძოლა კლასთა შორის“.

მემარცხენე მოძრაობის უპირობო ლიდერი ნოე ჟორდანია იყო. მის სახელს უკავშირდება კლასობრივი საკითხის დემოკრატიული ორთაბრძოლის ცენტრში წარმოჩენა. ჟორდანიამ, თანამებრძოლებთან ერთად, მოახერხა, პოლიტიკურ პროცესში უშუალოდ ჩართულიყვნენ საზოგადოების ყველაზე დაბალი და მრავალრიცხოვანი ფენები. სწორედ ეს მრავალფეროვნება და სააზროვნო სივრცეში ელიტის მიღმა დარჩენილი ფენების შეყვანა გახლდათ პირველი რესპუბლიკის შექმნის წინაპირობა. ამ რესპუბლიკის სოციალურად სამართლიან და დემოკრატიულ შინაარსზე მთელ მსოფლიოში დღემდე ლაპარაკობენ. მაშინდელი მიღწევები ამ დრომდე სანატრელია ახალგაზრდა ქართული დემოკრატიისთვის.

აქედან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ ქართულ დემოკრატიას საფუძველი ილია ჭავჭავაძემ ჩაუყარა. დემოკრატია მარჯვნიდან – არჩილ ჯორჯაძემ, მარცხნიდან კი ნოე ჟორდანიამ გააძლიერა. ამ სამი მოაზროვნის მემკვიდრეობის ფუნდამენტური შესწავლა ჩვენი ქვეყნის სამართლიანი და თავისუფალი განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორი უნდა იყოს.

16 ნოემბერს 10 წელი შესრულდა გოდერძი ჩოხელის გარდაცვალებიდან

ბავშვობაში ჯიუტად ინატრა, რომ დევის ქალს მოიყვანდა ცოლად. ანუ, ჯერ დევს დაეძგერებოდა, ხევ-ხუვებზე მუთაქასავით დააგორებდა, მერე მოკიდებდა იმის ლამაზ და შეშინებულ ცოლს ხელს და თვითონ დაისვამდა სახლში. ძალიან იოცნება ამაზე და ერთხელ დედასაც გაენდო. დედას არ გაკვირვებია, პირიქით, საფეთქელზე მიადო ცერა თითი და მთიელი ქალისთვის იშვიათი რამე ჩაიდინა: თითით მონიშნულზე აკოცა.

ბავშვობაში ხომ ყველას გვაქვს სათამაშოები. სულ ერთია, თოჯინა იქნება ეს თუ ავტომატი, ბურთი თუ ფერადი პირამიდა, თამაშით ყველანი ვთამაშობთ და ამისთვის საგნები გვჭირდება. ის კი, რატომღაც სულ ასე მგონია, რომ თამაშითაც ჩვეულებრივი სათამაშოებით კი არ თამაშობდა, არამედ არაჩვეულებრივებით. ასე მაგალითად: მთები შეეძლო კუბიკებად დაეწყო, ერთმანეთზე აეკოკოლავებინა, ჩამოეშალა, მერე კიდევ და კიდევ… ნათურის გარშემო დაყრილი მკვდარი პეპლებითაც შეეძლო ეთამაშა, მდინარით მატარებლობანა, ღრუბლით _ სახლობანა და ასე! მერე სადმე ტოტზე ყვავი დაიჩხავლებდა, აჰა ზარიც დაირეკაო, ეს იტყოდა და «სკოლაში» წავიდოდა. რამდენი სათამაშო ჰქონდა! ყველაზე, ყველაზე იღბლიანი ბავშვი სამყაროში!..

სამყაროც, დიდი სიტყვა კია, მაგრამ არ შეუშინდა. შიგ ბავშვური გულწრფელობით დააბიჯებდა და ისეთ რამეებს ხედავდა, რაც სხვებს ხანდახან მხოლოდ გვესიზმრება. თამაშით რომ გული მოიჯერა, ამ ყველაფრის წინ ჩამოჯდა და სულ სხვანაირად შეხედა: თავისი იყო. თავისი იყო ეს უზარმაზარი მთები და თვითონ, აკვნის ჩვილივით მათ შორის გამოკრული, ეს ზეცაც თავისი იყო, მუჭისხელა ვარსკვლავები დღე-ღამის მანძილზე წამითაც რომ არ უქრებოდა და, ეს ხალხიც _ ბებრის პირივით ალაგ-ალაგ მოსახლე. თავისი იყო ეს ბალახი და არა მხოლოდ მთელი ქსოვილი მისი მწვანე აბრეშუმისა, არამედ თითოეული ღერიც მასში და ამ ღერზე მღოღავი ჭია-მატლი. ისეთივე თავისი იყო, როგორიცაა, მაგალითად, ადამიანისთვის დედა ან შვილი. და მერე ყველაფერი ცხოვრებაში ამ ნათესაობიდან იწყება…

ეს რომ იგრძნო, რაღაც დიდმა დარდმა გაუღო გული და ჩაუსახლდა. იმის მერე აღარ მოშორებია. რა აღარ უწამლა და უწამლეს, რა სახელი აღარ დაარქვეს და რა დიაგნოზით აღარ იმკითხავეს, მაგრამ არ იყო საშველი.

საშველი აღარ არის ხოლმე, როცა ათასში ერთხელ, ამ უთვალავი წლის და ცოდვა-მადლით სავსე სამყაროში, ვინმე ამ დარდით დასნეულდება…

თუმცა, ჯერ ყველაფერი წინ გვაქვს. ჯერ მისი მთებიდან წამოსვლის და ქალაქური ცხოვრების ამბები ვთქვათ. დედასთან ერთად ცხოვრობდა სოფელში და უჭირდა მისი მიტოვება, მით უმეტეს ზამთარში. იქ ხომ ზამთარი საზღვარივითაა _ კარგახნით გაგმიჯნავს დანარჩენი ქვეყნიერებისგან, ცაც კი ერთი ნაბიჯით სადღაც გადაჩოჩდება. ზიხარ თოვლის მარადისობაში და ადამიანური იერიც კი გეცვლება, ვინმე მითოსურს ან ანდრეზულს ემსგავსები. მით უფრო, ბავშვობაში დევის ქალის ცოლად მოყვანაზე თუ ოცნებობდი და სიკვდილამდე მტკიცედ გჯეროდა, რომ ამით ბოროტებას ამარცხებდი.

მაგრამ რა ექნა, უცნაური ბიჭი იყო და გამორჩეული. ქვეყანა უნდა ენახა, ცხოვრების მდინარეში ყელამდე შესულიყო. მისი ამ რჩეულობის ამბავიც სოფელში ერთი-ორმა საკუთარი თვალით ნახა. ერთხელ ფერდობზე ძიძგილაობდნენ ბიჭები, ხან ერთი მოიგდებდა რომელიმეს და რბილად დასცემდა ნამიან ბალახზე, ხან მეორე. ესეც, წამოაქცია ერთმა და მაშინ იყო, ბალახში პირქვეჩამხობილს ზურგზე, მარცხენა მხართან ცხრაჯერ დაკემსილი პერანგი რომ ჩაერღვა და ვინც იქ იყო, ყველამ იხილა _ მხარზე ხელისგულისტოლა არწივი ეჯდა. მოიხრებოდა თვითონ _ ჩაკეცავდა არწივი ფრთებს, გაიშლებოდა და ისიც. ზუსტად არწივი იყო თუ ძერა, ვინ იტყოდა, მაგრამ რაღაცნაირ მედიდურ იერზე ძერას ვერ აკადრებდი. ამიტომ, ყველამ გაოცებისგან დააღო პირი და იმანაც, ბალახებიდან ოდნავ შემკრთალი თვალებით ამოიხედა, გათქმული საიდუმლოს პატრონი იყო.

მთაში ეგეთებს ნაწილიანებს ეძახიან და ძალიან იშვიათად, თუკი ვინმე ნაწილით დაიბადება, ეს ნიშნავს, რომ ღმერთმა განგებ გამოარჩია და რაღაც დიდი, განუმეორებელი მოხდება მის თავს. ქალაქში ასეთების ნაკლებად სჯერათ და ათასჯერაც რომ გაშიშვლდე, შესაძლოა ათასჯერვე ტატუ ეგონოთ შენი მთებში დაბეჭდილი ნაწილი. ქალაქში რჩეულობაც ძნელი საქმეა და თავის გატანას, სულ მცირე, მგლის ჩამომავლობა მაინც სჭირდება. ამან მგლებისა ყველაფერი ზეპირად იცოდა, მგლის თავში, გონებაში ნაცხოვრებს გავდა, მაგრამ მაინც ცხვარი იყო. უბრალოდ, იღბალი ჰქონდა. ნაწილიანს ღმერთი იფარავდა მგლებშიც და დევებშიც.

ქალაქში პატარა ჩანთით ჩამოვიდა, შუბლზე მოკლედ შეკრეჭილი თმა და გაცრეცილი საყელო ჰქონდა, გაივლიდა და ფოთლის სუნს ტოვებდა. ჯერ ამ თავისი უცნაური გარეგნობით მიიქცია ყურადღება, სოფლებიდან ჩამოსული ახალგაზრდების მეტი რა უნახავს ქალაქის უმაღლეს სასწავლებლებს, მაგრამ ამას ძალიან, ძალიან ჰქონდა ფოთლის და ბალახის სუნი. ისხდნენ გამოცდაზე თეთრთმიანი პროფესორები, შესცქეროდნენ და რაღაც აგონდებოდათ… საუკუნის წინანდელი… განმეორდასავით თითქოს ერთი კადრი: მთიდან პოეტი ჩამოდის.. მერე სასწრაფოდ გაიქნ-გამოიქნიეს თავები და არაფრისმომცემი პარალელები გამოიბერტყეს. ეს კი იჯდა და, გამოცდის ბილეთში მოსულ საკითხს ლექსად წერდა. მართლა ლექსად წერდა. ასევე გადასცა შესრულებული სამუშაოების ამკრეფს და შენობიდან გავიდა. ჩააბარა.

იმ წელს ყველა მასზე ლაპარაკობდა. უფრო სწორედ, მის მიერ გამოცდაზე დაწერილ ლექსზე და პრეცენდენტზე, რომელიც ალბათ მხოლოდ ნაწილიანი ხალხისთვის ხდება: სხვა დროს ვინ ჩაგაბარებინებს ლექსად დაწერილი საგამოცდო საკითხისთვის უმაღლესში! როგორც უცხო რამ მოვლენას, ისე უყურებდენ. ზოგჯერ, როგორც ექსპონატს _ ისეც. ართობდათ მისი შესაშური გულუბრყვილობა, მთაში ნაბადი სიწმინდე. მოსწონდათ მისი უცნაური აზროვნება და იერი _ ცხვარი იყო, მაგრამ წამითაც არაფრის შეშინებია. გარეთა მტერი ვერ აფრთხობდა, იმ მტრის ტვინშიც შეეძლო ხოლმე ცოტახნით ცხოვრება და, მერე რაღაა საშიში, როცა ვინმეს ფიქრი ზეპირად იცი! აი, შიგნით კი, შიგნით ერთი პატარა მტერი ყავდა, მტერიც არ ეთქმოდა, მაგრამ არც მოყვარე იყო, _ ერთხელ რომ დარდმა გულისკარი გაუღო და ჩაუსახლდა, იმაზე ვამბობ. ხანდახან ისე შეაძრწუნებდა, საკუთარი გულის გაგლეჯვა და საკუთარი ტყავიდან გაღწევა ეოცნებებოდა, ამ თავისი ისედაც მჭლე ხორციდან გათავისუფლება, ამ თავისი ადამიანური ფიქრიდან გასვლა. აღარც მეგობრებს შეეძლოთ ასეთ დროს ნუგეში, აღარც წარმატებები ახარებდა, აზრს კარგავდა ყოველივე და ის კი იჯდა თავისივე თავის ტყვეობაში, თვალებზე თეთრი ნისლი ეფარა და ტკივილის გასვლას ელოდა…

თავიდან ამ ტკივილის წამალიც იცოდა _ მთაში მიდიოდა, დედასთან ბრუნდებოდა ხოლმე. იქ ხომ ყველაფერი თავისი იყო და, აბა რაღა მოგკლავს, როცა შინ ხარ, შენიანებში. იქ აიდგა ენა და მერე სულ ამ ენით ლაპარაკობდა. ეს ენა რაღა იყო, კაცმა არ იცის, მაგრამ სიტყვებს ხილული სამოსელი ჰქონდათ. მაგალითად, ჩვენ ხომ ვამბობთ ხოლმე: სიკვდილი მოვიდა. და ვგულისხმობთ, რომ ადამიანი კვდება, ერთი მდგომარეობიდან მეორეში გადადის, ადამიანს ემართება რაღაც, მას ემშვიდობებიან, მას კარგავენ.. ის კი, იტყოდა იგივე ფრაზას და დაინახავდი, რომ ადამიანი კი არაფერ შუაში იყო, არამედ თვითონ სიკვდილი _ ხორცშესხმული, ორთვალა და ერთცხვირპირა, კაცადქცეული სიკვდილი, რომელიც აღმა-დაღმა დაიარება და ვითომ ძალიან უსამართლო, სინამდვილეში მშვენიერ საქმეებს სჩადის… ან, იტყოდა და გაგიცოცხლებდა ყველაზე მივიწყებულ ოცნებასაც _ სადღაც შორს, ყველაზე მიუვალი ზეცის იქით რომ დაგვრჩა ადამიანებს და სახელიც კი დავივიწყეთ მისი. მოგიახლოვებდა, ყვავის ფრთებით მოგიხვეტავდა იმ ზეცის ნაწილებს ცხვირწინ და ყვავებისავე გუნდს გაგაყოლებდა ცაში… არა რომელიმე ლურჯ ფრინველს ან მტრედს ან სულაც არწივს, არამედ ყვავებს, ამ მჩხავანა და ყველასგან ათვალწუნებულ ჩიტებს, რომლებიც რაც უფრო მეტად ადიან ზევით და ზეცას ერწყმიან, მით უფრო ძლიერ უცისფრდებათ ფრთები… ყვავები რომ ოდესმე მტრედებთან ერთად დასხდებიან და მგლები რომ ცხვრებს პირით ბალახს მიუჩოჩებენ, ეს ძველისძველი წინათგრძნობა არ ასვენებდა!

მერე ისევ ქალაქი. სტუდენტობა. წარმატებები. ლამაზი ცოლი და ორი ბოჩოლასთვალება ბიჭი. გარშემო ყველასგან სიყვარული, განსაკუთრებული სიყვარული, რომელიც ხანდახან თრგუნავდა. საკუთარი დარდის ტყვეობას უმძაფრებდა და გასაქცევ გზებს ეძებდა. ჩვენ კი ძალიან გვიყვარს, როცა რაიმეს ყველასთვის გასაგები სახელი ქვია და, ამ გზებსაც უძებნიდნენ სახელებს: ნიჭიერია და პატრონი არა ყავს, აბა სხვა ქვეყანაში ცხოვრობდეს, თავზე შემოევლებოდნენ!.. ჩვენთან შიმშილით კლავენ და სიკვდილის მერე აფასებენ!.. პურის ფულს რომ ამისთანა ხელოვანი კაცი სახლში ვერ მიიტან, სიკვდილს ინატრებ აბა რა იქნება!.. და ასე დაუსრულებლად. ეს არაა სიყვარული. არც ისაა სიყვარული, როცა ამ ნიჭიერ ცხვარს ყელზე თოკს გამოაბამ, მაჯაზე დაიხვევ და «მეე მეე»-ს იმდენჯერ აძახებინებ, რამდენი ხმაც შენი პარტიის საარჩევნო ბიულეტენში გამარჯვებისთვის გჭირდება… მერე რა, რომ ცხვრისთვის იქნებ მართლა კარგი გინდა, შენი ჭკუით ვითომ მგლებისგან იცავ. სამყარო ხანდახან ისეთი გაურკვეველია, ეგრე ადვილად სიკეთეს _ სიკეთეს და ბოროტებას _ ბოროტებას ვერ დაარქმევ.

ფურცელი, კამერა, დრო _ აი რა იყო მისი ზეცა და ბალახი. თავისი სოფელი წინ მთავარსარდლის რუკასავით გაიფინა, გადმოაწყო ეს მთები და ხევები, უტრიალა და უკირკიტა, იკითხა და იფიქრა ისინი და, სულ წიგნებად და ფილმებად აქცია. მთელი ცხოვრება დასჭირდა საამისოდ. სხვა სივრცე არც უძებნია _ იცოდა, მაინც ხელოვნური გამოუვიდოდა, ყალბი, არათავისი. თავი რისთვის აეტკია, ისედაც რა მდიდარი მასალა ჰქონდა! ერთს გაიხედავდა ხოლმე თავისი სახლის სარკმლიდან და დაინახავდა: წინადღით მეზობლის ქელეხში გალეშილი სამი მოთხრობა მოდის! ერთს არეული თვალები აქვს და ვიღაცას ჰაერში ექადნება, მეორე მესამეს შეჰყუდებია და ცოტაცაა და, ღორღიან ბილიკზე კისერს წაიმტვრევს. ან, გულგრილად როგორ ჩაუვლიდა ნამდვილი შემოქმედი ერთად მოქუჩებულ იქაურ შავკაბიან ქალებს, ოდესღაც დაწერილი ტექსტიდან გადმოსულ პერსონაჟებს რომ გავდნენ _ დასრულებული იდეურ-მხატვრული კომპოზიციებით, ერთი ხელის შევლებაღა რომ უნდოდა _ ახალ ტექსტში გადაწერა და მერე ამ ტექსტისთვის სულის შებერვა, მეტი აღარაფერი!

ქალაქში კი გაოცებულნი კითულობდნენ მის ნაწერებს, მის ფილმებს ნახულობდნენ და ესაც უკვირდათ. რაღაც ძალიან დიდი და დაუფარავი სიმართლე ელაპარაკებოდათ იქიდან. ხანდახან ამუნათებდათ, ხანდახან ეფერებოდათ. რაღაც დიდი სიმართლე იყო, მშობლიური და მთქმელის ტყავზე გამოცდილი. თქვენ წარმოიდგინეთ, იმათთვისაც კი მშობლიური, ვისაც ქართულის და საქართველოსი არაფერი გაეგებოდა. მონუსხულები ისდნენ და შესცქეროდნენ სამი-ოთხი კალთა მთის ამბებს და მათში ატეხილი ვნებათაღელვების და საკაცობრიო ოცნებების ისტორიას. აღფრთოვანება პრიზებით და ჯილდოებით სრულდებოდა. ეს იქ, უცხოეთში. სამშობლოში კი უპრიზო სიყვარული იყო. რაღაცნაირი _ მორიდებული, ფრთხილი შეფასება. და არამხოლოდ იმიტომ, რომ შინაურ მღვდელს არა აქვს შენდობა, არამედ იმიტომაც, რომ სულ რაღაც საუკუნის წინ მთელმა ქვეყანამ ბევრი წყალი დაღვარა, ერთი ასეთი რომ ეშვა. იმ ერთს მერე ცალ თვალში ჩაუდგა ერის ნაჭინთი წყალი და სამუდამოდ აუმღვრია, ცალით კი მეცხრე ზეცას მიებჯინა, როგორც სამშობლოთა შორის უსამშობლოესს, და იქ რასაც ხედავდა, იმაზე დაიწყო წერა. ის მამა იყო, ეს კი შვილად გაჩნდა, და სამყაროს კანონიც ისე გადანაწილდა, როგორც ადამიდან მოყოლებული: მამა-შვილს შორის. შვილი ურჩია, სულ გაქცევაზე აქვს თვალები. ესაც _ დაადებდა ხოლმე თავს და გარბოდა. ჯერ, სანამ დედა ყავდა ცოცხალი, დედასთან. მერე კი, დედაც რომ წაუვიდა, პირდაპირ მიაჭრიდა ხოლმე საიქივ-სააქაოს მიჯნას, აუტეხავდა სიკვდილის კარს ბრახუნს, შეღწევას ცდილობდა.

ერთხელაც იმდენი ქნა, ხუთჯერ დანაც კი დაარჭო იმ კარებს შუაგულში, მაგრამ ვერც იმით შეაღო. ვიღაცას მის თავზე _ მის დამბადებელს, პატრონს, მზრუნველს, ძალიან უყვარდა. მერე შვილები გაიზარდნენ და ეს კი ვეღარ გრძნობდა დროს. ის თავისი სატკივარი დარდი შიგნიდან ჭამდა, ძალას აცლიდა. აბა მთები უშველისო მაგას, ის ენატრებაო და, გააქანეს მთებში. არ უშველა. აბა მაშინ ზღვა ვცადოთო _ არც ზღვამ. აბა ხშირ-ხშირი ზიარებაო და, ცოტა მოითქვა სული. მაინც დიდი დასასრულისკენ ცხადლივ მიექანებოდა და თან გზადაგზა სიზმრებს ხედავდა. წინასწარ ესიზმრა მთელი ქვეყნისთვის მომავალში გადასახდენი ამბები. ამან უფრო დაუჩქარა სიკვდილი.

გამოაღებდა მისი ლამაზი ცოლი ფანჯრებს, შემოუშვებდა ოთახში დილისსუნიან ჰაერს, შემოყვებოდა იმ ჰაერს ათასი გამვლელ-გამომვლელის ჩრდილის ნაკუწი, ერთი ტოტი აკაცია და მთაზე ერთი წაფარება ცა. ის კი იწვა ლოგინში ასი წლის მოხუცივით გაფითრებული და დევებზე, ყვავებზე, ნაძვებზე ფიქრობდა. სხვა ენა აღარ ესმოდა. მერე ისიც გაახსენდა, ბავშვობაში რომ დევის ქალის მოტაცება ინატრა და, ერთი წამოდგომა ამ სურვილით წამოდგა. მერე სულაც გაჩერდა და ყველაფერი ღმერთს მიანდო. ღმერთს მინდობილები კი აღარ დადიან, _ ცურავენ. შეიხვევს ლურჯი ტალღა თავის შიგნით, თბილად, საიმედოდ ამოუგებს აქეთ-იქიდან წყლის საბანს და გაიყვანს შუა ზღვაში, ოკეანეში… დაატივტივებს დედამიწის მუცელში და ამქვეყნად ყველა ქარიშხალმაც რომ გადაუაროს, მაინც არ შეეშინდება, რადგან ღვთისთვის ნდობაგამოცხადებულს, მისივე თვალი იფარავს.

ხანდახან ადამიანები ისე კვდებიან, რომ ამ უკიდეგანო შვებას ვერ განიცდიან. ამან კი ბოლოს, კი არ იარა, ცურვით წავიდა წინ. საუკუნეს გადაცილებული მოხუცივით იწვა კუბოში _ წარბებგათეთრებული. მოდიოდნენ და სინანულით იქნევდნენ თავებს. ერთმა ისაც კი თქვა: ჩვენი ბრალია ამისი სიკვდილიო. ისედაც ტვირთიანს თავიანთი სინდისიც აკიდეს და სულ დაამძიმეს ეს ურჩი ცხვარი. ვინ ეხვეწებოდათ, თქვენს თავზე დაიბრალეთ ამისი ცუდადყოფნაო? ან შიმშილს და უპოვარებას დააბრალეთ მისი სევდაო? როგორ საშინლად ვიცით ადამაინებმა უაზრო თანაგრძნობით ერთმანეთის დატყვევება! წამში ავართმევთ ხოლმე თავისუფლებას, გაურკვეველ განცდებში გამოვკეტავთ!.. ნეტა, მთაში რომ დარჩენილიყო და არც არასდროს ჩამოსულიყო ქალაქში, იქ რა მოხდებოდა? უფრო გაუადვილდებოდა? გაუძლებდა?

დასაფლავების დღეს საშინლად წვიმდა და ნისლი იდგა. საფლავი იმ მონასტრის ეზოში გაჭრეს, სადაც ადრე თვითონ და მისმა ცოლმა დაიწერეს ჯვარი. მოგვიანებით საფლავის ქვაც დაადგეს _ თეთრი ცხვარი აქვს ზედაპირზე ამოტვიფრული და ერთ კუთხეში პაწია ღრმული _ შიგ წვიმის მერე წყალი დგება ხოლმე და ჩიტები სულ ზედ ასხედან _ ღრმულიდან წყალს სვამენ. ლამაზმა ქვამ და კარგად მოვლილმა საფლავმა ცოტა დაუმშვიდა სხვებს სინდისი, სიკვდილის მერე მაინც მივხედეთო. ალბათ მის სახელს ეს უცნაური, ნაქენჯნი ტალღა წლების მანძილზე თან გადაჰყვება. სადაც მასზე იტყვიან, ამ განწყობასაც სულ თან მოაყოლებენ და, ვინ იცის, რამდენჯერ წაეჩხვლიტება იმის სულს უკვე აყრილი და მაინც სამუდამოდ მის სახელზე მოჭრილი ამქვეყნიური ბორკილი.

ან კი ჯერ რამდენი დრო უნდა გავიდეს, მის შემოქმედებაზე ფიქრი რომ დაიწმინდოს და დაღვინდეს, მომავლის სივრცეებში დროდადრო გაცოცხლდეს და სხვაც ყველაფერი გარშემო გააცოცხლოს.

ამიტომაცაა ალბათ, ჯერ დინჯად მასზე ვერც დავწერე. უფრო დალაგებულად მინდოდა, ვიფიქრე _ ერთ მოტივს გამოვარჩევ-მეთქი, იმით დავიწყებ, მთის წვერიდან დაშვებული მუჭა გუნდასავით _ იმას დავატრიალებ და გზის ბოლომდე სულ თავისით ჩავა _ უშველებელ თოვლის ზვინად ქცეული…

არ გამოვიდა.  გუნდა აქეთ-იქით ხტოდა და ვინ იცის, კიდევ რამდენი რამე დამრჩა სათქმელი, რამდენი ხელუხლებელი თოვლი _ აუკრეფავი და დაუნახავი.

თქმა არც უნდა, ყველა მიხვდებოდა _ გოდერძი ჩოხელზე ვწერდი.

ჩემს გოდერძი ჩოხელზე.

ვისაც პირველი და მეორე კლასი ჰყოლია ან ამ ასაკის  შვილი უმეცადიანებია, ალბათ დამეთანხმება, რომ სერიოზულ სირთულეებს აწყდება მოსწავლეც, მშობელიც და მასწავლებელიც. მოსწავლე შეუჩვეველია გაწაფულ კითხვას, ზოგჯერ მათ მარცვლებადაც ვერ ჰყოფს, რამდენიმე ასო  ერთმანეთშიც ერევა, ზოგი სიტყვის მნიშვნელობა სულაც არ ესმის. ამ დროს დედას ნერვები ეშლება და ვერაფრით იგებს, რატომ ვერ კითხულობს მისი შვილი. ნერვებმოშლილი დედა კი ვერც ხვდება ისე გადადის ყვირილზე. ისედაც დაბნეული ბავშვი კიდევ უფრო ითრგუნება და საბოლოოდ აცრემლებულთვალებიანს ასოებიცა და სიტყვებიც ისე ერევა ერთმანეთში, რომ ვეღარაფერს კითხულობს. ამასობაში დრო გარბის და ფაცხა-ფუცხით ჩაცმული დედა-შვილი სკოლაში გარბიან…

ზარის დარეკვა და გაკვეთილის დაწყება ბავშვს სულაც არ ახარებს. პირიქით, იცის თუ მასწავლებელმა გაკვეთილი გამოჰკითხა, საყვედური არ ასცდება. საყვედური კი სახლში უკვე მიიღო და ახლა მის თავიდან ასაცილებლად მობუზული ეფარება კლასელის ზურგს. მაგრამ ეს მასწავლებლებიც თითქოსდა მაშინ აკითხებენ ტექსტს, როცა არ უნდა წაკითხვა…

მოსწავლე აკანკალებული ხმით იწყებს კითხვას და რის წაკითხვაც იცოდა, ისიც ავიწყდება… იმაზე მეტ შეცდომას უშვებს სკოლაში, ვიდრე სახლში. რა თქმა უნდა, არც მასწავლებელს ჰყოფნის მოთმინება ამ დასახიჩრებული სიტყვების მოსასმენად, და მით უმეტეს, იმ თანაკლასელებს, რომლებიც კარგად კითხულობენ. რამდენიმე წამში მასწავლებლის საყვედურს თანაკლასელების სიცილი უერთდება. ორად მოკეცილი მოსწავლე ოთხად იკეცება და გაჩენის დღეს იწყევლის. მასწავლებელი ან დღიურში წერს მისი უბედურების შესახებ ან პირდაპირ ტელეფონზე რეკავს დედასთან და გულმოსული ამცნობს მისი „გმირობის“ ამბავს! სამსახურის საქმეებით დატვირთული დედა ბავშვის მოსარჯულებლად დასჯის ახალ მეთოდებს იგონებს!

საღამოს დაღლილ-დაქანცული დედა-შვილი მოფერების ნაცვლად არსებულ პრობლემას ეჯახება და მეცადინეობა კვლავ ჩხუბსა და დავიდარაბაში გადადის. საბოლოოდ კი გვრჩება ყველასგან „მიტოვებული“, მთელ სამყაროზე გაბრაზებული ბავშვი, რომელსაც სამუდამოდ შეჯავრდება კითხვა.  ზუსტად ვიცი, ასეთ ბავშვს  ძნელად გაუჩნდება კითხვის წყურვილი!

მაშ, რა უნდა გააკეთოს მშობელმა ან მასწავლებელმა, რომ დამწყები მკითხველი კითხვაში გაიწაფოს?

მე აღმოვაჩინე ამ მოჯადოებული კარის უბრალო გასაღები – მეთოდი „ლუფსი“. მინდა გაგიზიაროთ. იმედი მაქვს ის ბევრ მოსწავლეს, მშობელსა და მასწავლებელს მოუხსნის პრობლემას.

მე დაწყებითი კლასების მასწავლებელი და 2 შვილის დედა ვარ. პირველ შვილს მსგავსი პრობლემა არ ჰქონია და, შესაბამისად, მე ის ასე მძაფრად არ განმიცდია.  მაგრამ ახლა, როცა ერთდროულად მასწავლებელიც ვარ და  ჩვეულებრივი განვითარების მქონე  მოსწავლის მშობელიც, აღმოვაჩინე, რამხელა ძალისხმევაა საჭირო იმისათვის, რომ მშვიდად ვასწავლო შვილს და მოსწავლეს კითხვა. მოდით,  გავიხსენოთ 6-7 წლის ბავშვის ასაკობრივი თავისებურებები:

• მალე იღლება;
• ერთი და იგივე მალე ბეზრდება;
• სწავლობს თვალსაჩინოების დახმარებით;
• მოსწონს დიდი შრიფტი;
• მოსწონს თამაშით სწავლება;
• სწავლისას სჭირდება მრავალჯერ გამეორება;
• ზოგჯერ კითხულობს სარკისებურად;
• უყვარს პატარა ტექსტები. ახლა გავიხსენოთ როგორი საკითხავი ტექსტები გვაქვს პირველ და მეორე კლასში:
• დიდი ტექსტები, კარგი შრიფტი, ცოტა ნახატები; სიტყვები, რომელთა მნიშვნელობაც ბავშვისათვის ძირითადად გაუგებრია; სიტყვები, სადაც ბევრი თანხმოვანდაჯგუფებაა; ხმოვანდაჯგუფებული სიტყვები, გრძელი სიტყვები, გრძელი წინადადებები სიტყვები, რომლებიც არაფრითაა გამოყოფილი დანარჩენებისაგან; გრძელი ტექსტები მაგ: „მოვიარე საქართველო“, „ბრძენი კუ“ , „გაბერილი უბე“ და ა.შ.

ამ ყველაფერს დავუმატოთ – სუსტი ნებისყოფა, გაბრაზებული დედა, გაბრაზებული მასწავლებელი, მტკივნეული დაცინვები.

რა ქნას ბავშვმა როგორ ისწავლოს კითხვა?

ყველას სურს, მოკლე დროში დაინახოს წარმატება, მით უმეტეს 6-7 წლის ბავშვს  და დარწმუნდეს, რომ თვითონ არის თავისი წარმატების შემოქმედი. ამის მიღწევა კი ამდენი ხელისშემშლელი ფაქტორის ფონზე ძალიან ძნელია.

ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად აუცილებლად დაგეხმარებათ მეთოდი „ლუფსი“ ის საკუთარ შვილსა და მოსწავლეებზე მაქვს გამოცდილი და მის ეფექტურობაში თავადაც დარწმუნდებით, თუ ერთხელ მაინც გამოცდით.

ავიღოთ მე-2 კლასის ქართულის სახელმძღვანელოს ძალიან საყვარელი ტექსტი ქ. ჭილაშვილის „გაბერილი უბე“:

„ბაღჩაში მსხალი შეთვალულიყო.

• ბიჭოს, ამ გულაბით პირის ჩატკბარუნება კი ღირს!- გაიფიქრა ავთომ და ღობეს თვალი ჩააყოლა, ბოლოში კარგა მოზრდილი ხვრელი შენიშნა, ჩაირბინა და თვალით მოზომა.
• ისე გავძვრები , შენი მოწონებული! – ჩაილაპარაკა ავთომ და ბაღჩაში ამოყო თავი. ხეზე ასვლა ვერ გაბედა, თვალი არავინ მომკრასო, ქვედა ტოტი ჩამოსწია და რაც ხელთ მოხვდა, მკვახე თუ მწიფე, იყარა და იყარა უბეში.

ახლა კი დროა , მოვუსვაო, გაიფიქრა ავთომ და ბალხებში გაწვა, თავი ხვრელში გაყო, მაგრამ ტანი? ტანს ძვრაც ვერ უყო. აქეთ ეცადა, იქით ეცადა, მაგრამ ვერა გააწყო რა! გაიჭედა!

– რომლისა  ხარ ვაჟკაცო? სიცილით თავს წამოადგა ბაღის პატრონი შინჯიკაანთ თედო. ავთო ჭირის ოფლში გაიწურა.

– ნეტა რასა წვალობ ბიჭო! აჰა, ეს ხე და ეს შენ!  ადი ზედ და რამდენიც გინდა, ჭამე!- იღიმებოდა ძია თედო“.

ტექსტში სულ 118 სიტყვაა. აქედან რამდენიმე ისეთია, რომელთა წაკითხვა უეჭველად გაუჭირდება მეორე კლასელ ბავშვს. ძნელად წასაკითხ სიტყვათა რაოდენობა – 30-ია, რაც მთლიანი ტექსტის 35 %-ს შეადგენს!

ახლა ამას დვუმატოთ წინადადების სიგრძე – თითოეული წინადადება რამდენი სიტყვისგან შედგება?

6 წინადადებაა 3-სიტყვიანი, დანარჩენი კი 7 და 7-ზე მეტი სიტყვისაგან შედგება. ახლა დავასაბუთოთ სქემა რატომ ვერ წაიკითხავს ამ სიტყვებს თანამედროვე მეორეკლასელი.

ზოგიერთ სიტყვას/გამოთქმას ბავშვი რამდენიმე ნიშნის გამო ვერ კითხულობს.

როგორ მოიქცევა ჩვეულებრივი მშობელი ან მასწავლებელი, რომელიც ცდილობს ასეთი რთული ტექსტის კითხვაში გაწაფოს 7 წლის ზაფხულგამოვლილი მოსწავლე? თავიდან დააწყებინებს კითხვას და რამდენჯერმე ბოლომდე ჩაიყვანს (ეს კი როგორ უყვარს 6 წლის ბავშვს!). ამასობაში ორივეს დააწყდება ნერვები! დედა ჩათვლის,  რომ „დებილი შვილი“ ჰყავს, ბავშვი იფიქრებს, რომ კითხვა საშინელებაა და ტყუილად უხაროდა სკოლაში შესვლა.

მოდით ვნახოთ, რას გვთავაზობს „ლუფსი“. ამ მეთოდით კითხვისას დაგჭირდებათ

უბრალო ფანქარი და საშლელი.

                                                               მეთოდი „ლუფსი“

1. სთხოვეთ ბავშვს, მოცემული ტექსტი წაიკითხოს ერთხელ;
2. რომელი სიტყვაც გაუჭირდება, ის სიტყვა გახაზოს უბრალო ფანქრით;
3. მხოლოდ გახაზული სიტყვები წაიკითხოს რამდენჯერმე;
4. წაიკითხოს ტექსტი თავიდან და ყოველ გახაზულ სიტყვას, რომელიც სწორად წაიკითხა, ხაზი საშლელის დახმარებით მოაშოროს;
5. ასე გააგრძელოს მანამ, სანამ ყველა სიტყვას ხაზს არ მოაშორებს.

ალბათ, გაჩნდება შეკითხვა – რით არის ეს მეთოდი სხვებზე უკეთესი?

ბავშვს თუ შეცდომებზე არ მიუთითე, შეიძლება ვერც მიხვდეს, რომ შეცდომით კითხულობს. მაგრამ ხშირად შეცდომების მითითებამ მას შეიძლება თავდაჯერებაც დააკრგვინოს.

„ლუფსით“ სრგებლობისას, პირველი წაკითხვისას, აუცილებელია ვინმე უსმენდეს გამოუცდელ მკითხველს და შეცდომების დაშვებისას, გაბრაზების გარეშე შეახსენოს ხაზის გასმა.

ხაზის გასმა ახდენს შეცდომის ვიზუალიზაციას და მისი დავიწყების საშუალებას არ აძლევს მკითხველს. თან მას შეუძლია დაინახოს და დაიხსომოს „მტერი“, რომელიც კარგად კითხვაში უშლის ხელს.

მეორე ეტაპზე პატარა მარტო რჩება და მხოლოდ ხაზგასმულ სიტყვებს  კითხულობს რამდენჯერმე. ასე პატარას გაუჩნდება აზრი,  რომ შეცდომის დაშვება საშინელება სულაც არაა. ხოლო მარტო დარჩენისას ის იძენს რწმენას, რომ თავადვე შეუძლია აღმოჩენილ პრობლემასთან გამკლავება.

მესამე ეტაპზე თავიდან ბოლომდე წაკითხვისას აღმოაჩენს, რომ მან ნამდვილად შეძლო შეცდომების გამოსწორება. და ის იწყებს ძნელად წასაკითხ სიტყვებზე ხაზების წაშლას. ბავშვმა პირველ ეტაპზე დაინახა თავისი შეცდომა, მესამე ეტაპზე კი ასევე ვიზუალურად დააფიქსირა თავისი შესაძლებლობა – საშლელი ასეთ სიტყვებს თანდათან აქრობს.  მართალია, ყველა შეცდომა ვერ აღმოიფხვრა, მაგრამ ამავე ხერხით დანარჩენი სიტყვების სწორად წაკითხვასაც შეძლებს.

მეოთხე ეტაპი არის დარჩენილი სიტყვების ამოკითხვა. ამას თვითონ ბავშვი თქვენი ძალდატანების გარეშე გააკეთებს – ის ხომ საკუთარ თავსა და გარესამყაროს უმტკიცებს, რომ ძლიერია!

ამ მეთოდის რამდენჯერმე გამოყენება ბავშვს არამხოლოდ კითხვას ასწავლის, არამედ საკუთარი თავის ობიექტურად შეფასებას.

მეთოდი „ლუფსი“ არის იმედისა და სტიმულის გზა გაწაფული მკითხველის ჩამოსაყალიბებლად. სცადეთ, აუცილებად დაინახავთ შედეგს.

XX საუკუნის 10_იანი წლებიდან დაწყებული ქართული ლიტერატურის განახლების პროცესი, რომელშიც ნიკო ლორთქიფანიძე აქტიურ მონაწილეობას იღებდა, გამოირჩეოდა თხრობის, როგორც მხატვრული სისტემის ყველაზე ძლიერი კომპონენტის, მიმართ განსაკუთრებული ყურადღებით, რაც იმას ნიშნავს, რომ მწერლები აღარ სჯერდებოდნენ ტრადიციული თხრობის ფორმებს, XIX საუკუნის კლასიკოსი მწერლების მიერ თითქმის სრულყოფილების რანგში აყვანილს, და დაეძებდნენ რაღაც ახალს, რასაც თან ახლდა ძიებანი მხატვრული გამოსახვის სხვა სფეროებშიც.

ნიკო ლორთქიფანიძე შესანიშნავად ფლობდა თხრობის ტრადიციულ ხერხებს, მაგრამ ავსტრიულ იმპრესიონისტულ სკოლასთან ზიარებამ (უპირველესად, არტურ შნიცლერისა და პიტერ ალტენბერგის შემოქმედებასთან დაახლოებამ) დიდწილად განსაზღვრა მისი მხატვრული ხელწერა. რა თქმა უნდა, მალე ჩაიარა მიბაძვისა და გავლენის წლებმა და დიდმა ნიჭმა მწერალს შესაძლებლობა მისცა, საკუთარი სტილი ჩამოეყალიბებინა, რაც წარმოგვიდგება, როგორც ერთგვარი სინთეზი ტრადიციისა და ნოვაციისა, მშობლიურისა და უცხოსი. აღმოსავლურისა და დასავლურისა. საზოგადოდ, ქართული ლიტერატურისთვის (და კულტურისთვის) ყოველთვის დამახასიათებელი იყო ერთგვარი სიჭრელე და მრავალფეროვნება, რასაც განაპირობებდა მისი ყოფნა გზაჯვარედინზე, სადაც სხვადასხვა თვითმყოფადი კულტურა კვეთდა ერთმანეთს, აქ აღმოსავლეთი და დასავლეთი, მართლაც, ხვდებოდნენ ერთმანეთს, მიუხედავად კიპლინგისეული სკეფსისისა. ეს, რა თქმა უნდა, აისახა, ქართველი ერის მსოფლმხედველობაში, მის რელიგიურ_მითოლოგიურსა თუ ლიტერატურულ პარადიგმებში.

ამჯერად ჩვენი ყურადღება შევაჩერეთ ნიკო ლორთქიფანიძის მხოლოდ ერთ მოთხრობაზე _ “დანგრეულ ბუდეებზე”, რომელიც როგორც ზღვის წვეთი მთელ ზღვას, ისე ირეკლავს ნიკო ლორთქიფანიძის თხრობის ტიპოლოგიის თავისებურებებს, თუმცა, რა თქმა უნდა, ეს არ არის მაინც ყოვლისმომცველი, რადგან ყოველი მხატვრული ტექსტი ახალი სამყაროა თავისი ამოუწურავი თავისებურებებით.

“დანგრეული ბუდეები” ეკლესიასტეს თემის ვარიაციებზეა აგებული, კონკრეტულისა და ზოგადის ნაზავია, ეროვნულისა და ზოგადსაკაცობრიოს ერთგვარი მხატვრული სინთეზი. მასში ისმის  როგორც ქართველი კაცის გოდება, ასევე, ზოგადად, ადამიანის ტანჯვა და ტკივილი იხატება წარმავლობის გამო.

პირველ რიგში, აღსანიშნავია ის, რომ მწერალი მოთხრობის მთავარ მთხრობელად, ნიღბად, ირჩევს ანონიმ ავტორს, რომელიც მწერალი არც არის, არამედ მისი “ერთი კარგი ნაცნობია”, ამგვარად ის ერთგვარ დოკუმენტალობას ანიჭებს მოთხრობილ ამბავს, რადგან ეს სწორედ იმ ნაცნობის დღიურებია, რომელიც, როგორც თვითონ აღნიშნავს,  არც კი დაუმუშავებია, ისე გამოიტანა მკითხველის სამსჯავროზე. დამუშავება, მწერლის ჩარევა შეცვლიდა მთხრობელის სტილს და მკითხველის თვალში, ალბათ, დამაჯერებლობასაც დაუკარგავდა. ამავე დროს, მწერალი ქმნის ერთგვარ დაძაბულობას, რადგან დღიურის ავტორს, მიუხედავად ანონიმურობისა, მაინც უქმნის რაღაც ისტორიას, რითაც მკითხველს მის მიმართ თანაგრძნობითა და სიბრალულით განაწყობს. დღიურების უცნობი ავტორი  გარდაიცვალა ომში (დრო ზუსტად მინიშნებული არაა, მაგრამ იგულისხმება I მსოფლიო ომი). ამგვარად, მოხაზულია ის დროითი არეალი, რომელშიც დღიურის შთაბეჭდილებები უნდა გაიშალოს. თავიდანვე თხრობის სადავეების გადაცემა “სხვისთის” პასუხისმგებლობის თავიდან ერთგვარი აცილებაა, მაგრამ, იმავე დროს, მოთხრობაში კიდევ ერთი პერსონაჟის შემოყვანის თავისებური ხერხია. მართალია, ამ პერსონაჟს არც სახელი აქვს და არც გვარი, მაგრამ იგი მთავარი გმირია, რადგან საკუთარ განცდებზე გვესაუბრება. სწორედ მას, მის გზას მიჰყვება მკითხველი და მის განცდებს აკვირდება. თვითონ მწერალი მიანიშნებს მკითხველს, რომ თვითონ ეს “სხვისი” დღიურები მოსწონს, ამიტომაც არ ჩაასწორა და ერთგვარად მოიბოდიშა: “თუ მკითხველს რამე მოეწონება, პატიება გაუგზავნოს განსვენებულს, უსახელო ავტორს; ნაკლულევანებანი_ ჩემი დანაშაულია”. მწერალი ამ ჩვეულებრივი, მკითხველთან გასაუბრების ტონით ქმნის თავისებურ ინტიმს და შექმნილ დრამატიზმს კიდევ უფრო ამძაფრებს იმის აღნიშვნითაც, რომ “ამ დღიურის სათაურად უკეთესი ვერ მოვნახე: „დანგრეული ბუდეები”. აქ მთავრდება მისი, როგორც მწერლის “მისია”, ასე რომ, ეს არის მოთხრობის სამყაროდან სრულიად გამოყოფილი პატარა ველი, სადაც მთხრობელი არის მწერალი, ხოლო თვით მოთხრობაში იგი აღარ ჩანს არანაირი ჩანართებითა თუ კომენტარებით, რითაც მკითხველს დანაპირებს უსრულებს და სრულ თავისუფლებას აძლევს, თვითონ გაერკვეს ყველაფერში.

მკითხველის თანამონაწილეობა  მოთხრობის სივრცეში ნიკო ლორთქიფანიძის შემოქმედების დამახასიათებელი ასპექტია. იგი, როგორც იმპრესიონისტი მწერალი, ფიქრობს, რომ მკითხველმა მონაწილეობა უნდა მიიღოს აღწერილ ამბებში თავისი განწყობილების გამოხატვით და ფანტაზიის ჩართვით. ის, რაც სტრიქონებს მიღმა იგულისხმება (და მწერალი ამ ნაგულისხმევს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს), მხოლოდ მკითხველის გონიერებასა  და გუნება_განწყობილებაზეა დამოკიდებული. თხრობის მდინარებაში აქტიურად ჩართული მკითხველი უფრო მეტს გაიგებს და დაინახავს, ვიდრე ის, რომელიც მხოლოდ გარეგან და უგულისყურო მაყურებლად თუ გადამკითხველად დარჩება.

მოთხრობაში თხრობის მრავალფეროვნება გამოწვეულია არა მხოლოდ იმით, რომ ერთმანეთს ენაცვლება სხვადასხვა პერსონაჟის ნაამბობი, მთხრობელის სხვადასხვა ნიღაბი, არამედ იმითაც, რომ მთავარი მთხრობელის თხრობის სტილიც იცვლება აღწერილი ამბების შესაბამისად. იგი ხან ლირიკულ_პოეტურია, ხან იმპრესიონისტული, ხან ექსპრესიულ_დამუხტული, ხან კი მდორე და პროზაული.

მოთხრობის მთავარი გმირი პირველ პირში საუბრობს თავის განცდებზე  და თავისი შთაბეჭდილების ფოკუსში გარდატეხს გარკვეულ ეპოქას, იმ დრო_სივრცეს, რომელშიც ხან თვითონ მოგზაურობს რეალურ _ისტორიულ დროში, ხან სხვათა ნაამბობში მოგზაურობს ვირტუალურად. ორსავე შემთხვევაში მკითხველს შეეთავაზება მისი შთაბეჭდილებანი და განცდანი. მწერლის მიზანი ნათელია, მაქსიმალურად დაძაბოს მკითხველი და მუდმივი ყურადღების ცენტრში ამყოფოს, ამიტომაცაა, რომ არც ისე ვრცელი მოთხრობა იტევს რამდენიმე მცირე სიუჟეტს, რომლებიც შეიძლება რომანის დიდ სივრცეშიც კი გაშლილიყო და დამუშავებულიყო, თუმცა,  ნიკო ლორთქიფანიძის  სიყვარული მცირე ფორმისადმი ამ შემთხვევაშიც წარმმართველი აღმოჩნდა. შეიძლება მწერალი შეუცნობლად გრძნობდა, რომ ხანგრძლივად დაძაბულ სიტუაციაში ყოფნა მკითხველს გაუჭირდებოდა და დრამატიზმიც განელდებოდა, ამიტომ აირჩია დაძაბულობის ხანგრძლივობის შემცირება და, სამაგიეროდ, მისი ინტენსივობის გაძლიერება სწორედაც  რომ ნოველისა თუ მოთხრობის ფორმით.

მოთხრობა აგებულია ძველი და ახალი დროის კონტრასტებზე. ეს კონტრასტი კი ისეთი მკვეთრია, როგორც შავისა და თეთრის დაპირისპირება. რაც იყო, აღარ არის. ამ “იყოში” კი იგულისხმება და იხატება ძველი დროის თავადიშვილთა მატერიალური სიმდიდრე_უხვი შემოსავალი, ხელგაშლილი ცხოვრება, მაგრამ, იმავე დროს, ძველთა ზენობრივი სიმდიდრეც, ქრისტიანული_რაინდული იდეალები. კონტრასტულ ფერთა ეს მონაცვლეობა ქმნის თავისებურ რიტმს და თხრობაც შესაბამისად იცვლება, ხან აღმავალია ტონი და რიტმი, ხან შენელებული, მაგრამ მთლიანობაში მაინც ექსპრესია ჭარბობს, რადგან მთავარი მთხრობელი გამუდმებით მოძრაობს სივრცის ჰორიზონტალსა თუ დროის ვერტიკალზე. თუ სივრცული ჰორიზონტალი ერთგვარ სწორ ხაზად წარმოდგება, საქართველო, იმერეთის რამდენიმე სოფელი, დროითი ვერტიკალი არ არის ასეთი სწორხაზობრივი. სხვადასხვა პერსონაჟი “ხსნის” დროის თავის და თავისებურ “ჩაღრმავებას”, ასე რომ, სივრცის ერთგვაროვან მონაკვეთზე ხანდახან რამდენიმე, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული დროითი ვერტიკალი ჩნდება.

მწერალი თავიდანვე გამოკვეთს სამყაროს ერთგვარ კანონზომიერებას. დღევანდელი დღე განსაზღვრავს ხვალინდელს, დღეს ჩადენილი ქმედება  იწვევს სამომავლო ისეთ ქმედებებს, რომლებსაც ადამიანი ხშირად კანონზომიერებად კი არა, შემთხვევითობად აღიქვამს. მოთხრობაში ეს ასეა წარმოჩენილი. გმირი ანგრევს მერცხალთა ბუდეებს, როგორც უსარგებლოს და მერე მოფრენილ მერცხლებს სინანულითა და თანაგრძნობით უცქერის,  მაგრამ ბუდე უკვე დანგრეულია, ამიტომაც სწორედ მას, ბუდეთა ამ დამანგრეველს დაეკისრება მისია, მოინახულოს უკვე ადამიანთა დანგრეული ბუდეები, განიცადოს ახლობელ_ნათესავ_მეგობართა ოჯახების დანგრევა, გაცამტვერება და მიწასთან გასწორება. მწერალს არ აინტერესებს სოციალური პრობლემები, მას უფრო სულიერ_ზნეობრივი საკითხები გამოაქვს წინა რიგში.

მთავარი მთხრობელი პოეტური ბუნებისაა და ამიტომაც  ყოველ ნიუანსს მძაფრად აღიქვამს და გამოთქვამს.  ძველი დრო პირდაპირ მასთან, მის ბავშვობასთან არის დაკავშირებული და ამიტომაც დანგრეული და დაკარგული უფრო მეტი რომანტიკულობითა და ლირიზმით იმოსება. ბავშვობა, იგივე სამოთხე, როდესაც ადამიანს ჯერ კიდევ აქვს შენარჩუნებული სამყაროს მშვენიერებისა და სიკეთის პირველყოფილი განცდა, როდესაც რეალურია (თუმცა, გაუცნობიერებელი) ღვთაებრივ ძალებთან კავშირი, მთხრობელს ინტუიციურად უბიძგებს წარმოსახვის უფრო მეტი ინტენსივობით გაშლისკენ, ამიტომაც გარდასული რაღაც შარავანდედითაც იმოსება. შეიძლება წარსულში, მართლაც, ასე იდეალურად არ იყო ყველაფერი, მაგრამ ბავშვობის გადასახედიდან სამყარო უხინჯო და უმტვერო ჩანდა. მწერალი ახერხებს  მოზრდილი, მრავალნანახი ადამიანის გამოცდილების გვერდზე “გადადებას” და იმ შთაბეჭდილებების უშუალოდ განახლებას. ეს განსაკუთრებით მძაფრად მჟღავნდება პეიზაჟების ხატვისას. მთხრობელი იხსენებს ადგილებს, ხეებს არა მხოლოდ გონებით, არამედ, უპირველესად თვალით და იხატება უმშვენიერესი ფერწერული პეიზაჟები, სწორედაც რომ იმპერსიონისტი მხატვრის თვალით აღქმული, სინათლითა და ჰაერით გაჯერებული. მაგალითად: “ეზო მოკრიალებულია… ჩალის ფოთოლი აბრეშუმის არშიად აგერ_აგერ  აგდია… მაგიერად სდგას ერთი დიდი_დიდი ქარვის ბოხოხი…”. ეს “ქარვის ბოხოხი” კი თივის ზვინია. ამ მეტაფორით მწერალმა წარსულის დაუვიწყარი სურათი გააცოცხლა, თანაც ბავშვის თვალით დანახული. ან კიდევ: “ღამეები საოცნებოდ რთავდა ჩვენს დიდ ეზოს. ხეთა ჩრდილს გააწვენდა მთვარე, თვით ხეებს უკარგავდა ფერს და თეთრის, მკრთალის სიანათლით გააბრწყინვებდა მთელს არეს”. ეს არის პოეტური ნარატივი, რომელიც იქმნება  თხრობაში ჩართული ისეთი მხატვრული ხერხების გამოყენებით, როგორებცაა: შედარება, ეპითეტი თუ მეტაფორა.

თხრობის მრავალფეროვნებას ქმნის ისიც, რომ მოთხრობა დაყოფილია პატარა ნოველებად, რომლებშიც ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი ამბები ვითარდება, საერთო მხოლოდ პათოსია_სევდიანი და ნოსტალგიური. ამ შემთხვევაში ერთ უხილავ პერსონაჟად თვითონ წარმავლობა გვევლინება, რომელიც თვითონ არ ჩანს, მაგრამ მისი კვალი თვალნათელია, მის გავლილ გზას მიუყვება მთავარი მთხრობელი და მისი გოლიათური ნაბიჯებით გადათელილ და გაცამტვერებულ ცხოვრებაზე გვიყვება. ამ ნაბიჯებს განურჩეველი გულგრილობით გაუთელავს ადამიანიცა და ბუნებაც, ლამაზიცა და მახინჯიც, დროცა და სივრცეც, მხოლოდ ადამიანის მეხსიერებისთვის ვერ დაუკლია ვერაფერი, პირიქით, გახსენება, მონატრების გრძნობით გაჯერებული, უფრო მეტი ფერით, სურნელითა და ხმით იმოსება.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მოთხრობაში პირველი ნარატივი შესავალში გვხვდება, პუბლიცისტურ_კანცელარიული სტილისა, შემდგომ მოდის “წინასიტყვაობასავით” ნარატივი, რომლის სტილი უფრო თბილი ტონითაა გაჯერებული და თხრობაც გამხატვრულებულია, ერთგვარად სტილიზებულია. ამის შემდეგ მოდის მოთხრობაში ჩართული პირველი ნოველა “მოხუცი იმ ქვეყნიდან”, რასაც მოჰყვება სხვა ნოველები: “უტყვთა ცრემლები”, “ჯიუტები”, “ალბუმი”,  “ბიუსტი”. ყველა ამ ნოველას აერთიანებს მთხრობელი, რომელიც ხან აღწერილი ამბების თვითმხილველია მხოლოდ, ხან კი, უბრალოდ, მსმენელი, ამ შემთხვევაში ის, ერთგვარად, მკითხველის პოზიციაზე გადადის.

ინგლისელი ლიტერატურათმცოდნე პ. ლაბოკი თხრობის ორი ძირითადი კატეგორიის_”ჩვენებისა” (I) და “თხრობის” (II)_ საფუძველზე ასხვავებდა “ისტორიის” პრეზენტაციის ორ მოდუსს: სცენასა და პანორამას. ნიკო ლორთქიფანიძე ამ მოთხრობაში ორივე ამ მოდუსს წარმატებით იყენებს. მაგალითად, ჩართულ ნოველაში “უტყვთა ცრემლები” ძირითადად, სცენებია, სადაც “პერსონაჟებად” გვევლინება ბუნება, ოღონდ უტყვად და უმოძრაოდ. მხოლოდ მთხრობელის შთაბეჭდილებაში ხდება მათი ახლანდელი და ძველი სახეების ჩანაცვლება, ამგვარად, ხაზი ესმება რეალურ დროში მათ გაპარტახებას და განადგურებას. პანორამულია თხრობა ნოველებში “ჯიუტები” და “ალბუმი”, რომლებშიც მთხრობელის მზერა არა მხოლოდ სიბრტყეზე მოძრაობს, არამედ სიღრმეებშიც და ამბავი მრავალგანზომილებიან სივრცეში წარმოჩნდება.

პ. ლაბოკი, აგრეთვე, განასხვავებდა “სურათობრივსა” და “დრამატულ” ნარატივს. სურათობრივი თხრობის ნიმუშად შეიძლება დავასახელოთ ეპიზოდები “მოხუცი იმ ქვეყნიდან”, ან  “უტყვთა ცრემლებიდან”. ეს ძირითადად ის ადგილებია, სადაც გმირისა თუ გარემოს აღწერაა. მაგალითად: “ფანჯარაში მოდიოდა ნაზი შუქი მთვარისა და აქაურ უბადრუკობას პოეტურად აფერადებდა”, ან კიდევ: „წითელი კუკური ბროწეულისა და შავი მარცვლები მაყვალისა უნებლიეთ მაგონებენ მარგალიტ-ცრემლებს მოწყენილ ლამაზ ლოყებზე და წითელ ტუჩებს ძაძებში გამოხვეულ ჭირისუფლისას”. ერთი შეხედვით, ეს სტატიკური სურათებია, ერთგვარად დისტანცირებული მკითხველისაგან, მაგრამ მთხრობელი, მკითხველისკენ შემობრუნებული, არღვევს ამ სევდიან სიმშვიდეს, და ტკივილს უფრო ამძაფრებს, თითქოს მკითხველსაც უშუალოდ ჩართავს მოთხრობაში ერთი მცირე მიმართვით “ნუ უყურებთ მათ”. ეს “აკრძალვა” პირიქით მოქმედებს, მკითხველი გრძნობს, რომ ის შორიდან მაყურებლად ვერ დარჩება და ამიტომაც აღწერილი სურათები უფრო მეტი ტკივილით განიცდება. „დრამატული” თხრობის ნიმუშად შეიძლება განვიხილოთ ეპიზოდები ნოველიდან “ჯიუტები”. მაგალითად, როდესაც ვამეხი დაღუპული სიძის ოჯახში ისე მიდის, როგორც ქორწილში, რათა მომხდარი ტრაგედია არა უკვე ჩავლილად, არამედ სწორედ ახლა მიმდინარედ, ე.ი. ცოცხლად და უშუალოდ განაცდევინოს როგორც თანადამსწრე პერსონაჟებს, ასევე, მკითხველსაც.

თხრობის ტიპოლოგიის კლასიფიკაციისას ამერიკელი მკვლევარი ნ. ფრიდმანი გამოყოფდა მთხრობელს_ “მე, როგორც მოწმე”. მოთხრობის ისტორიაში ეს არის ავტონომიური პერსონაჟი, რომელიც მეტ_ნაკლებად ჩართულია მოქმედებაში და მკითხველს პირველ პირში ესაუბრება. ამ შემთხვევაში ავტორი უარს ამბობს თავის “ყოვლისმცოდნეობაზე”, რადგან “მე, როგორც მოწმეს” მხოლოდ იმ ისტორიის მოყოლა შეუძლია, რაც იცის, როგორც მიმდინარე მოვლენების მონაწილემ თუ უბრალო დამკვირვებელმა. “მე, როგორც მოწმე” მოთხრობაში რამდენიმეა, რადგან მთხრობელის პოზიციაში რამდენიმე სრულიად სხვადასხვა პერსონაჟი გვევლინება. მაგალითად, ნოველაში “ჯიუტები” მთხრობელად შემოდის ახალი პერსონაჟი, თხრობის დამახასიათებელი სტილით, რაც ერთი, მხრივ ამრავალფეროვნებს მოთხრობის ნარატივს და, მეორე მხრივ, დრამატიზმს სძენს მთელ ამბავს.

მთელ მოთხრობაში გამოირჩევა ჩართული ნოველა “ბიუსტი”, რომელშიც მთხრობელად გვევლინება “ბიუსტი”, უფრო სწორედ ბიუსტიდან ამოღებული  წერილი, რომლის ადრესატი, სავარაუდოდ, სწორედ ბიუსტზე გამოსახული ქალია. ძველ წერილს  უბრალოდ კი არ კითხულობენ, არამედ ცოცხლდება წერილის ავტორი და ის გარემო, რომელშიც ის წერილს წერდა. ამ წერილში კიდევ სხვა წერილია ჩართული, სხვა ავტორის დაწერილი, ასე რომ, კიდევ ერთი პერსონაჟი შემოდის, თავისი მეტყველების სტილით და, საერთოდ, ტკივილითა და სიხარულით.

ნარატორსა და პერსონაჟებს რ. ბარტი “ქაღალდის არსებებად” მიიჩნევდა. ნიკო ლორთქიფანიძე კი მათ თითქოს ათავისუფლებს ქაღალდზე მიჯაჭვულობის ჯადოსაგან და იმ ცოცხალ არსებებად აქცევს, რომელსაც მკითხველი ყოველდღიურობაში ხვდება, ამას კი მწერალი ახერხებს თხრობის ოსტატური ვარიაციების წყალობით.

წინა თვეში ორჯერ მომიწია „ლოკომოტივის” სტადიონზე მისვლა და ორივეჯერ რაც თვალში მომხვდა, ის იყო, რომ სტადიონის ტრიბუნები ნაგვით იყო სავსე და სკამზე ჩამოჯდომა პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო. სკამები იყო ტალახიანი და სველი და მათ გაწმენდას, მოხერხების გარდა, მთელი რიგი სადეზინფექციო საშუალებები სჭირდებოდა. ერთი სიტყვით, ამ სტადიონზე საშინელი ანტისანიტარია სუფევდა და ეს ბევრისთვის, სამწუხაროდ, ბუნებრივი ამბავი გახდა.

ამას წინათ ქუჩაში ერთი ნაცნობი შემხვდა, რომელმაც რატომღაც საჭიროდ ჩათვალა, რომ თავისი ყოფითი პრობლემები ჩემთვის გაემხილა. როგორც გაირკვა, ეს კაცი ყველაზე მეტად იმ სიბინძურესა და ანტისანიტარიას უჩიოდა, რაც, მისივე თქმით, მოუგვარებელი პრობლემა იყო საცხოვრებელი კორპუსის ბინადართათვის.

„ბავშვი ცურვაზე დამყავდა და გამოვიყვანე, რადგან წყალს ხშირად არ ცვლიდნენ და საშინელი სიბინძურე იყო. სახლში კიდევ სადარბაზოში შესვლა მეზიზღება, ისეთი საზიზღარი სუნია და იმდენი ნაგავი ყრია, ფეხს ვერ აუქცევ”, – შემომჩიოდა ისე, თითქოს სპორტის სამინისტროს ან მერიის თანამშრომელი და ქალაქის დასუფთავების სამსახურის ხელმძღვანელი ვიყავი. მერე იმით დავინტერესდი, მისი მეზობლები და თვითონ რატომ არ წმენდდნენ დანაგვიანებულ სადარბაზოს და იცით, რა მითხრა?! – „დავწმინდო, რა მენაგვე კი არა ვარ? რას მიკეთებს მერია, მოვიდნენ, კეთილი ინებონ და დამიწმინდონ”.

ამ სიტყვების შემდეგ სურვილი გამიჩნდა, ეს კაცი და მისი „არამენაგვე” მეზობლები მაშინ მენახა, როცა ნაგვის გროვა მათ სახლებამდე მიაღწევდა და შვილის საძინებელ ოთახში კურატივით ჩასუქებულ დედალ-მამალ ვირთხებს გაამრავლებდა.

სტადიონებზე არსებულ სიბინძურეს ვეგუებით, ნაგვის გატანა „გვიტყდება”, ურიკების თრევა არ მოგვწონს, ხეების დარგვა არ გვინდა, სკვერებში ნაგვის დამყრელ ღლაპებს ყურებს არ ვუწითლებთ და მაინც ურცხვად ვაცხადებთ, პირველი ევროპელები ვართო. ღიმილის მომგვრელიც კი აღარ არის ეს…

თბილისზე ბევრად პატარა გერმანიის ქალაქ ერფურტში 200-ზე მეტი სამეზობლო ამხანაგობაა შექმნილი, თბილისში კი – მხოლოდ 2. ერფურტს არანაერი განსაკუთრებული ისტორია არ გააჩნია, მაგრამ ქალაქის ერთადერთი მუზეუმის ეზოში „ბიჩოკის” დაგდებას არავინ იკადრებს, გერმანიის გაერთიანების შემდეგ ამერიკული კრედიტით გერმანიაში გზების დაგება და ფასადების ღებვა მასობრივად რომ დაიწყეს, ერფურტელები ერთად მსჯელობდნენ, რომელ სახლს რა ფერის ფასადი მოუხდებოდა და მასონები არავის მოლანდებია.

დღეს ერფურტის საფეხბურთო გუნდი სადღაც „ჭ” ლიგაშია და ყველამ იცის, რომ გუნდს რომ ეშველოს, სტადიონზე ბოთლები კი არ უნდა ისროლო და მსაჯს შეურაცხყოფა კი არ უნდა მიაყენო, არამედ აბონიმენტები უნდა იყიდო და პატიოსნად უგულშემატკივრო, სანამდეც შეგეძლება და როდემდეც შეგეძლება. ჩვენთვის კი ეს ყველაფერი ჯერჯერობით უცხოა და ამიტომაცაა, რომ დაუფარავი აღტაცებითა და ფარული შურით შევცქერით ევროპის დაგვილ-დასუფთავებულ ქალაქებს, სადაც ხალხს ნაგვის დაყრის გამო პოლიცია მიარბენინებს და „აქ პარკი არ დააგდოო”, უცხო კაცისთვის ამის მითითება „არაქართულ“ საქციელად სულაც არ ითვლება.