შესავალი

ბოლო ათწლეულის წიგნიერების ათწლეულად გამოცხადების დროს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მთავარი განაცხადი იყო, რომ „წიგნიერება არის გაცილებით მეტი, ვიდრე კითხვისა და წერის უნარი. ეს არის სოციალური გამოცდილებები და ურთიერთობები, ცოდნა, ენა და კულტურა ერთად. ის, ვინც ფლობს და იყენებს წიგნიერების უნარებს, მათ რაღაც თავისთავად ცხად და გარკვეულ ბუნებრივ თვისებებად მიიჩნევს. მხოლოდ იმ ადამიანებს შეუძლიათ შეაფასონ წიგნიერება თავისუფლების ტოლფას კატეგორიად, ვინც მოკლებულია ამ უნარებს და რჩება თანამედროვე კომუნიკაციის მიღმა“.

ამ  განაცხადმა  დასაბამი დაუდო წიგნიერების ცნების ახლებურ გააზრებას. წიგნიერების ახალი კონცეფციის განუყოფელი და უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია  მედია და საინფორმაციო წიგნიერება. ის გულისხმობს მუშაობას ინფორმაციის სხვადასხვა მატარებლებთან (იქნება ეს  ნაბეჭდი ტექსტი, ციფრული ფორმატით წარმოდგენილი მასალა თუ ინფორმაცია ეკრანზე). ის ამავდროულად დაკავშირებულია დემოკრატიულ უფლებებთან, აქტიურ სამოქალაქო პოზიციასთან, ეთიკურ და მორალურ პრობლემებთან, ტექნოლოგიურ წიგნიერებასთან. მედია და საინფორმაციო წიგნიერება მოიცავს წვდომას მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებითა და სხვა წყაროებით გავრცელებულ ინფორმაციასთან, რაც ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია; ასევე –  ამ ინფორმაციის კრიტიკულ ანალიზსა და შეფასებას.

ყოველივე ზემოთქმული ადასტურებს, რა განუზომლადაა გაზრდილი მასწავლებლის როლი მოსწავლეების თანამედროვე გაგებით წიგნიერ ადამიანებად ჩამოყალიბების საქმეში. სწავლება მხოლოდ ნაბეჭდი ტექსტების, შაბლონური – რეალობასთან კავშირდაკარგული ამოცანების, არც თუ აქტუალური მასალების გამოყენებით ვეღარ მოგვცემს შესაბამის შედეგს. მნიშვნელოვანია, რომ შესასწავლი მასალის კონტექსტი მჭიდროდ უკავშირდებოდეს მოსწავლის რეალობას და ყოველდღიურობას. იმის მიუხედავად, რა საგანს ასწავლის მასწავლებელი, მედიაწიგნიერების სწავლების პროცესში სრულყოფილი ინტეგრირება და მოსწავლის მედიაწიგნიერ ადამიანად ჩამოყალიბება გულისხმობს –

• მოსწავლეების ინფორმირებულობას ინფორმაციის წყაროების შესახებ – მაგ., ბიბლიოთეკები (მათ შორის, ელექტრონული), არქივები, სტატისტიკის დეპარტამენტი, ახალი ამბების სააგენტოები და სხვა საინფორმაციო სამსახურები; ინფორმაციის მოპოვების, დაცულად შენახვის, სტრუქტურირებისა და გაზიარების საშუალებების სწავლებას;
• იმ კრიტერიუმების გააზრებას, რომლითაც უნდა შეფასდეს მედიით მიღებული ინფორმაცია; მედიით მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად გაანალიზებასა და დამუშავებას;
• მედიარესურსების შექმნის საშუალებების სწავლებას;
• მედიასაშულებების მეშვეობით დამოუკიდებლად სწავლისა და შემდგომი მუდმივი განვითარების უნარების სწავლებას, თანამშრომლობას და კოოპერაციას სხვა ადამიანებთან;
• იმ ეთიკური ნორმების და კანონმდებლობის გაცნობიერებას, რაც უკავშირდება საკუთარი და სხვისი უფლებების დაცვას მედიასაშუალებებით სარგებლობისას.

მედიაწიგნიერება მათემატიკის პერსპექტივით და პირიქით

თანამედროვე ეპოქაში მათემატიკა ცხოვრების განუყრელი ნაწილია. იგი გამოიყენება ადამიანის საქმიანობის ყველა სფეროში: მეცნიერებასა და ტექნოლოგიებში, მედიცინაში, ეკონომიკაში, გარემოს დაცვასა და აღდგენა-კეთილმოწყობაში, სოციალურ გადაწყვეტილებათა მიღებაში.

ერთი მხრივ, მათემატიკაში შექმნილი თეორიული მოდელები გამოიყენება რეალურ, ცხოვრებისეულ ვითარებებში პრობლემების გადასაჭრელად. მეორე მხრივ, კი, პრაქტიკული პრობლემები, თავის მხრივ მათემატიკას ამარაგებს მნიშვნელოვანი და საინტერესო ამოცანებით. აქედან გამომდინარე, სწავლებისას მნიშვნელოვანი ყურადღება უნდა მიექცეს მათემატიკური მეთოდების გამოყენებას გარემომცველი სამყაროს შემეცნებისას, სოციალურ-ეკონომიკური თუ ტექნიკური პროცესების მართვისას და საყოფაცხოვრებო პრობლემების გადაჭრისას. მათემატიკის სწავლებისას, ძირითადი ფოკუსის გადატანა როგორც პრაქტიკული, ასევე მეცნიერული ხასიათის პრობლემების გადაჭრაზე, აძლიერებს მოსწავლეთა მოტივაციას და აღძრავს მათემატიკისადმი ინტერესს.

ზემოთქმული წარმოაჩენს მედიაწიგნიერებასა და მათემატიკას შორის ორმხრივ კავშირს. მედიაწიგნიერებისთვის მნიშვნელოვანი კრიტიკული აზროვნების, განსჯის, დასაბუთებისა და არგუმენტირების უნარებს ვერაფერი ისე ვერ ავითარებს, როგორც მათემატიკის კურსი. მეორე მხრივ, შეუძლებელია მათემატიკის საფუძვლიანი შესწავლა დღევანდელ პირობებში მედიაწიგნიერების უნარების გარეშე.

უნარები, რომლებიც ყალიბდება მათემატიკური შინაარსის მასალით და რომელიც ხელს უწყობს მედიაწიგნიერი მოსწავლის აღზრდას, არის:

• აზრის ლაკონურად და გასაგებად ჩამოყალიბება, სხვისი ნააზრევის გაგება და გაანალიზება, ინფორმაციის გადაცემისას საკითხის არსის წარმოჩენა.
• ინფორმაციის წარმოდგენის ხერხებისა და მეთოდების ფლობა და გამოყენება, სხვადასხვა გზით წარმოდგენილი ინფორმაციის ინტერპრეტაცია, მასზე მსჯელობა, ერთმანეთთან დაკავშირება;
• ინფორმაციის მიღებისა და გადაცემის შესაფერისი საშუალებების შერჩევა აუდიტორიისა და საკითხის გათვალისწინებით;
• ჰიპოთეზის/ვარაუდის გამოთქმა და მისი კვლევა კერძო შემთხვევებში;
• საჭირო მონაცემების შერჩევა და ორგანიზება, მონაცემებს შორის არსებითი  მონაცემების გამოყოფა;
• დამტკიცების, დასაბუთების, არგუმენტირების ხერხების ფლობა, მსჯელობის ხაზის განვითარება, ალტერნატიული გზის მოძებნა, მიღებული გადაწყვეტილების სისწორისა და ეფექტიანობის დასაბუთება.

პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული სწავლება, რომელიც მათემატიკის სწავლების აღიარებული მეთოდია, იძლევა საშუალებას, რომ მოხდეს მედიაწიგნიერების ინტეგრირება სწავლების პროცესში. განსაკუთრებით მარტივია ამის გაკეთება მონაცემთა ანალიზის, ალბათობისა და სტატისტიკის მიმართულების თემატიკაში. ეს მიმართულება გულისხმობს ინფორმაციის მიღების საშუალებების ფლობას, ინფორმაციის ორგანიზებასა და სტრუქტურირებას, ინფორმაციის წარმოდგენის საშუალებების ფლობას, მონაცემების სტატისტიკურ ანალიზს, დასკვნების გაკეთებას და სხვა პროცესების პროგნოზირებას. რეალურ პრობლემებზე მუშაობით, რაც გულისხმობს პრესით ან ინტერნეტით გავრცელებული მასალის გამოყენებას გაკვეთილებზე, შესაძლებელია მედიაწიგნიერების მნიშვნელობის აქცენტირება და შესაბამისი უნარების დამუშავება. ასევე, წარმატებით შეიძლება მედიაწიგნიერებაზე მუშაობა გეომეტრიის თემატიკის მეშვეობით – ფართობებთან და მოცულობებთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას, ლოგიკის თემატიკის დამუშავებისას და სხვ.

მედიაწიგნიერებაზე აქცენტირებული მათემატიკის გაკვეთილების სერიის (იუნიტის) ნიმუში

რეზიუმე:   ქვემოთ მოყვანილი აქტივობები მოსწავლეებს აძლევს ხმის მიცემის საფუძველზე დასკვნების და არჩევანის გაკეთების ალტერნატიული მეთოდების შესწავლის საშუალებას. მოსწავლეები აღმოაჩენენ, რა უპირატესობები და ნაკლოვანებები გააჩნია თითოეულ მეთოდს, გაიაზრებენ –  რამდენად სანდო შეიძლება იყოს მედია-საშუალებების მიერ შედგენილი რეიტინგები ამა თუ იმ თემასთან დაკავშირებით.

პირველი დღე  – რანჟირება, რეიტინგების დამდგენი გამოკითხვები

პირველი ნაწილი – საუბარი (აზრთა გაცვლა) თემებზე:

• რა არის რეიტინგი?
• ხომ არ სმენიათ რამე ტელევიზიით ან ხომ არ ამოუკითხავთ გაზეთში ან ვებგვერდზე ამ ბოლო ხანებში ჩატარებული რეიტინგების დამდგენი გამოკითხვების შესახებ?
• რამდენად ენდობიან და რამდენად დიდი გავლენა აქვთ მათი აზრის ფორმირებაზე ამგვარი გამოკითხვების შედეგებს?
• ხომ ვერ დაასახელებენ ორგანიზაციებს, რომლებიც წლიდან წლამდე ადგენენ რეიტინგებს რაღაც სფეროებში და რომელთა მიერ შედგენილი სიებიც ყველაზე სანდოდ მიიჩნევა?
• ვინ ატარებს, მათი აზრით, რეიტინგულ გამოკითხვებს (იგულისხმება პროცესის ორგანიზება და გამოთვლების ჩატარება)?

მოსწავლეებს შეიძლება შევახსენოთ სხვადასხვა სახის რეიტინგების დამდგენი პროექტები და აქტივობები:

• „50 წიგნი, რომელიც უნდა წაიკითხო, სანამ ცოცხალი ხარ“ (ეს საერთაშორისო პროექტია, რომელიც უკვე არაერთხელ განხორციელდა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. გამოკითხვებით, სოციოლოგიური კვლევით, ექსპერტთა ანალიზით დგება ის სია, რომელიც იმ პერიოდის გემოვნებასა და წიგნიერებას ასახავს. პროექტი საქართველოშიც განხორციელდა და შეირჩა 21-ე საუკუნის პირველი ათწლეულის საზოგადოების რჩეული 50 წიგნი.

• NDI-ის მიერ ჩატარებული კვლევები პოლიტიკოსების რეიტინგების შესახებ;

·         „12  საუკეთესო ქართული ფილმი“  (“გფმ”-მა მოაწყო ფართომასშტაბიანი გამოკითხვა “ყველა დროის თორმეტი საუკეთესო ფილმის” გამოსავლენად. ამ გამოკითხვაში სხვადასხვა თაობის კინომცოდნეები იღებდნენ მონაწილეობას. მათ მიერ დასახელდა 12 საუკეთესო ქართული ფილმი. მიღებული შედეგების მიხედვით უნდა გამოიცეს მაღალ პოლიგრაფიულ დონეზე შესრულებული წიგნი-ალბომი, რომელიც სრულყოფილად ასახავს ფილმებისა და მათი შემქმნელების ბიოგრაფიულ-ისტორიულ მონაცემებს.
დაგეგმილია ამ ფილმების ჩვენების კვირეულის მოწყობა საქართველოსა და უცხოეთში. ასევე, უნდა გამოვიდეს ფილმები WHS ფორმატის ვიდეო კასეტებზე და ლაზერულ დისკებზე, რაც თავისთავად გულისხმობს ამ ფილმების აღდგენა-რესტავრაციას.
ეს პროექტი აუცილებლად ხელს შეუწყობს საზღვარგარეთ ქართული კინოს პოპულარიზაციას.

·         ამერიკის კინოაკადემიის პრიზი – „ოსკარი“.

·         პრემია საუკეთესო მუსიკალური ნაწარმოებებისათვის – „გრემი“.

·         „ფრანსფუტბოლის“ მიერ მომზადებული ფეხბურთელთა რეიტინგები და ა.შ.

მეორე ნაწილი – მოსწავლეებს შესთავაზეთ ღონისძიებები და ადგილები კლასის სავარაუდო მოგზაურობისთვის და დაწერეთ დაფაზე 3 შეთავაზება (მაგ. გრემი, ალავერდი, სათაფლია). სთხოვეთ თითოეულ მოსწავლეს, ჩამოთვალოს ქაღალდზე მისი პირველი, მეორე და მესამე არჩევანი, არათანაბარი რეიტინგის დაშვებით. გაამახვილეთ ყურადღება, რამდენად მნიშვნელოვანია შეკითხვის გასაგებად ფორმულირება კითხვარის შედგენისას.

მას შემდეგ, რაც შეგროვდება კითხვარები მოსწავლეთა პასუხებით, იწყება მიღებული მონაცემების მოწესრიგებისა და ორგანიზების პერიოდი. უნდა შედგეს ცხრილი, რომელშიც იქნება აღნუსხული მოსწავლეთა არჩევანი. ამ ეტაპზე ყურადღება უნდა გამახვილდეს საკითხებზე:

·         როგორ წარმოვადგინოთ მონაცემები? (სავარაუდოდ, კლასის არჩევანი იქნება ცხრილი);

·         როგორი უნდა იყოს ცხრილის დიზაინი? რამდენი სვეტი, რამდენი სტრიქონი?

·         სულ რამდენი სახის სავარაუდო პასუხია მოსალოდნელი? (3 შეთავაზების შემთხვევაში სავარაუდო პასუხების სახეობების რაოდენობა არის 6).

შემდეგი ეტაპია – კლასის უპირატესობების შეჯამება.

თითოეული სვეტის ზედა ნაწილში დაწერეთ იმ მოსწავლეთა რაოდენობა, რომლებმაც შეაფასეს ვარიანტები აღნიშნული თანმიმდევრობით. ჰკითხეთ მოსწავლეებს, რომელი ალტერნატივა იგებს და როგორ განისაზღვრება გამარჯვებული. სავარაუდოდ, მოსწავლეთა აბსოლუტური უმრავლესობა დაასახელებს გამარჯვებულის უმრავლესობით გამოვლენის მეთოდს. ისარგებლეთ ამ მეთოდით და მოსწავლეებთან ერთად გამოავლინეთ სავარაუდო მოგზაურობისთვის საუკეთესო ადგილების თანმიმდევრობა.

თანამშრომლობის რა ფორმებზეა საუბარი?

 რეალური ცხოვრების შეტანა სკოლაში სხვადასხვაგვარად შეიძლება.

აქტორების სიის გაცნობამდე, კარგი იქნება, თუ „სკოლის“ ჩვენეულ გაგებას შემოგთავაზებთ. ჩვეულებრივ, ეს არის სახლი რამდენიმე საკლასო ოთახით, რესურსების ოთახით, ბიბლიოთეკით, სპორტული დარბაზით, სამასწავლებლოთი,  ხელმძღვანელის ოთახით, კანცელარიით და სხვ. საკლასო ოთახის გარდა სხვა ოთახებზე მოსწავლეებს მეტ–ნაკლები წვდომა აქვთ. ყოველ კლასში არსებობს ძირითადად ერთი ასაკის მოსწავლეთა ჯგუფი და ერთი მასწავლებელი. გაკვეთილების – სწავლის პერიოდის – განმავლობაში საკლასო ოთახის კარებები, ჩვეულებრივ, დახურულია. ერთ საკლასო ოთახში მყოფ მოსწავლეებს არავითარი შესაძლებლობა არ აქვთ გაიგონ, რა ხდება მეზობელ საკლასო ოთახში.

რეალური ცხოვრების სკოლაში შემოტანისთვის პირველი ნაბიჯი კარების გაღებაა!

როდესაც ამგვარ სკოლაზე ვსაუბრობთ, მხედველობაში გვაქვს სკოლა როგორც საზოგადოება, კლასები, კლასი ან მოსწავლეთა მხოლოდ ერთი ჯგუფი.

სკოლას შეუძლია მოიწვიოს ცალკეული ადამიანები, მაგალითად, მშობლები ან ექსპერტი. მას შეუძლია თანამშრომლობა დაიწყოს ახლო ან შორს მდებარე სკოლებთან. შესაძლოა კულტურულ ან სპორტულ ინსტიტუტებს, არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს სთხოვოს საქმიანობების წარმოდგენა და ერთობლივ პროექტზე მუშაობა. კურიკულუმისათვის დამატებით ნოუჰაუდ შეიძლება იქცეს კერძო ბიზნესკომპანიებისა (მაგ., ბანკი) და კერძო პირების ინიციატივები (მაგ., სამეზობლო კლუბი[1]).

ამგვარი თანამშრომლობითი პროექტები შეიძლება იყოს მოკლევადიანი ან უვადო, პროექტების ფარგლებში ტარდებოდეს მხოლოდ ერთი ან მრავალი, რეგულარული ან არარეგულარული ღონისძიებები. თანამშრომლობა შეიძლება დაიწყოს ინდივიდუალური (მასწავლებლის ან სკოლის ხელმძღვანელის) ინიციატივით, სიტყვიერი თანხმობით ან ოფიციალური წარმომადგენლების მიერ ხელმოწერილი ხელშეკრულებით.

თანამშრომლობის ფარგლებში დაგეგმილი ღონისძიებები და საქმიანობები შესაძლოა განხორციელდეს სკოლის შენობაში ან მის გარეთ.

როგორც აღვნიშნეთ, თანამშრომლობის ერთ–ერთი საკვანძო ასპექტია სარგებელი, რომელსაც პარტნიორები მოელიან. სკოლაზე საუბრისას ხელშესახები სარგებელი  უნდა იყოს მოსწავლეთა სწავლის შედეგები. სკოლის მასშტაბით შედეგები განსაზღვრულია სილაბუსში და საგნობრივ პროგრამებში.

თანამშრომლობის პროექტებმა შესაძლოა ხელი შეუწყოს როგორც კონკრეტული საგნობრივი პროგრამისა და პროგრამათაშორის შინაარსის, ასევე დამატებითი ზე ან სასწავლო პროგრამის დამატებითი საგანმანათლებლო საკითხების მიზნების მიღწევას.

საქმიანობები შეგვიძლია სასწავლო პრობლემების სახით დავგეგმოთ: მაგ., შევთავაზოთ დავალებები, რომლებიც შეესატყვისება სხვადასხვა საფეხურის კოგნიტურ, ემოციურ და ფსიქომოტორულ სასწავლო მიზნებს. (Bloom და სხვები 1956; Krathwohl, Bloom და Marcia 1973; Simpson 1972 ტაქსონომიების მიხედვით). ასევე მხედველობაშია მისაღები მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობის განსხვავებული დონეები.

სკოლისა და საზოგადოების თანამშრომლობის პირობები და მოთხოვნები

რა პირობებსა და მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს თანამშრომლობას?

დავიწყოთ სკოლიდან: მის ხელმძღვანელს აქვს თანამდებობა და მას შეუძლია სკოლის კარის გაღება. თუ ხელმძღვანელი მხარს უჭერს თანამშრომლობის პროექტს, მას მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, მთავარი წინაპირობა შესრულებულია. ხელმძღვანელის მსგავსად მასწავლებელთა მოტივირებული და შემოქმედებითი გუნდი ინიციატივის წარმატების მთავარი გარანტია.

მიუხედავად მოტივაციისა და ხელმძღვანელის მხარდაჭერისა, მთავარ წინაპირობად სამართლებრივი საფუძველი რჩება. მხოლოდ სამართლებრივ ჩარჩოშია შესაძლებელი სარგებლის მდგრადი ზრდა თანამშრომლობაში ჩართული მხარეებისთვის, ხოლო საზოგადოების მხრიდან ამ თანამშრომლობაზე შეთანხმება და მისი აღიარებაა.

სამართლებრივმა საფუძველმა ზუსტად უნდა აღწეროს:საზოგადოების მიერ დასახული განათლების  ამოცანები, სასკოლო სისტემის ორგანიზაციული სტრუქტურა, ზედამხედველთა საბჭოს ჩათვლით, განსაზღვროს დაინტერესებული მხარეები, მათი უფლებები და მოვალეობები,  ზოგადი განათლების მიზნების მიღწევის გზები. სამართლებრივი აქტები ასახავს მომავალი და მოქმედი მასწავლებლების ტრენინგს, სკოლის ზედამხედველთა საბჭოს როლს და მშობლის ან კანონიერი მეურვის სკოლის ცხოვრებაში ჩართულობის ფორმებს. კანონში ასევე აღწერილია კერძო პირების ან კომპანიების სასკოლო განათლებაში მონაწილეობის ძირითადი კრიტერიუმები და მონაწილეობის უფლების მოპოვების წესი. ეს მოთხოვნა  ფინანსური მხარდაჭერის მოპოვებასაც ეხება.

ავსტრიული სკოლის კანონმდებლობის მაგალითი

ავსტრიაში ძირითადად საჯარო სკოლებია ამ სკოლებში არც გადასახადია და არც მისაღები გამოცდები. საჯარო სკოლის სისტემის დანახარჯებს (მასწავლებლის ხელფასი, შენობა, მასალები და სხვ.) ფარავს როგორც ადგილობრივი თემი, ასევე ადგილობრივი და ფედერალური ხელისუფლება. კერძო სკოლები თითზე ჩამოსათვლელია და ძირითადად დიდ ქალაქებში არსებობს; ისინი სახელმწიფო მიერ უნდა იყოს აკრედიტებული; მასწავლებლების შრომის ანაზღაურება ძირითადად სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ხდება. აღწერილი სამართლებრივი საფუძველი სავალდებულოა კერძო სკოლისთვისაც.

1962 წელს ავსტრიული განათლების სისტემაში საფუძვლიანი რეფორმა განხორციელდა ფორმალური განათლების ორგანიზების კანონის შესაბამისად (Schulorganisationsgesetz SchOG; იხ.: https://www.jusline.at/gesetz/schog).[2] კანონის მე–2 პუნქტში ავსტრიული სკოლის მისია ასეა განსაზღვრული: ის ხაზს უსვამს ეთიკური, რელიგიური და სოციალური ღირებულებების განვითარებაზე და ავსტრიის დემოკრატიული და ფედერალური რესპუბლიკის მომავალი აქტიური მოქალაქის აღზრდაზე ორიენტაციას. ეს სამართლებრივი პირობები ერთნაირად ეხება საჯარო და კერძო სკოლებს. საჯარო სკოლაში არ არსებობს სწავლების გადასახადი. ის მოიცავს დეტალურ პროგრამას ყოველი საგნისა და ყოველი კლასისთვის.

სკოლის ავტონომიური რეგულირების შესაძლებლობა მოცემულია მე–6 პუნქტის, 1–ლ მუხლში: „შესაძლოა ფედერალურმა სამინისტრომ კონკრეტულ სკოლას მისცეს სპეციფიკური სასწავლო პროგრამის მიღების უფლება, რომელიც ადგილობრივი მოთხოვნების შესატყვისი იქნება და დაეყრდნობა მოსწავლეებთან და მათ კანონიერ მეურვეებთან შეთანხმებას. …სკოლის ხელმძღვანელობამ უნდა გასცეს შესაბამისი ნებართვა“.

მე–7 პუნქტში განხილულია სკოლის კვლევის შესაძლებლობები, სასწავლო პროგრამის შექმნისა და სრულყოფის ასევე, დიდაქტიკურ მიდგომებისა და სოციალური სამუშაოს ფორმების პრაქტიკის გაუმჯობესების მიზნით.

მე–8 პუნქტში მოცემულია სავალდებულო გაკვეთილების გარდა არჩევითი საგნებისა და განსაკუთრებული უნარების კურსების დამატების შესაძლებლობა. ცვლილების  შემდეგ გაიზარდა სასწავლო დღის ხანგრძლივობის გაზრდა – მთელი დღე ნახევარი დღის ნაცვლად. აღიარებულია, რომ ყოველ ასაკობრივ ჯგუფის შესაბამის სავალდებულო საგნობრივ პროგრამას მხოლოდ ჩარჩოს ფუნქცია ექნება. შეთანხმდნენ, რომ ინდივიდუალური განვითარების ხელშეწყობას მოქნილი სტიმულირება სჭირდება. მიმდინარე რედაქციაში ხაზგასმულია ტრანსდისციპლინური კომპეტენციების, სწავლების პრინციპების, ზოგადი დიდაქტიკის პრინციპებისა და განათლების პრობლემების მნიშვნელობა (იხ. ავსტრიის განათლების ფედერალური სამინისტრო https://www.bmb.gv.at/schulen/unterricht).

კანონით ასევე შეიცვალა მასწავლებლის მომზადების სისტემაც: ამაღლდა კვალიფიკაციის მოთხოვნები და განისაზღვრა ყოველი საფეხურისთვის (მაგ., § 118 და მომდევნო). სავალდებულო გახდა მასწავლებლის კვალიფიკაციის ამაღლება და კონკრეტულ ინსტიტუტებს დაევალათ ლექციების, კურსებისა და ტრენინგების შეთავაზება.

იმავე წელს ხელი მოწერა კანონს სკოლის ინსპექტირების შესახებ (იხ. სამართლებრივი საფუძველი: https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10009264). კანონი აღწერს მის სტრუქტურას ფედერალურ, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე და ასევე შესაბამისი ინსტიტუტების პასუხისმგებლობის სფეროებს. გადაწყვეტილების მიმღებმა კონსორციუმმა რეგიონულ დონეზე უნდა ჩართოს მშობელთა მეურვეობა, ხოლო  საკონსულტაციო ხმა ეძლევა მრჩეველთა საბჭოს, რომელიც შედგება ლეგიტიმური რელიგიური და სპეციფიკური ინტერესის მქონე ჯგუფების წარმომადგენლებისაგან, ასევე, მოსწავლეების, მასწავლებლებისა და მშობლებისაგან.

მშობლებს ან კანონიერ მეურვეებს აქტიური როლი და მდგომარეობა აქვთ სასკოლო საზოგადოებაში. ისინი აღარ არიან „სკოლის გარე“ პირები, რომლებსაც არ აქვთ სკოლასთან და/ან კლასთან დაკავშირებულ განხილვებსა და გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის უფლება.

ორივე კანონმა სკოლებში დიდაქტიკური ინოვაციებისა და საგანმანათლებლო ექსპერიმენტების უზარმაზარ ტალღას შეუწყო ხელი. გამორჩეული ყურადღება დაიმსახურა  რეფორმისტული პედაგოგიკის (მაგ., მარია მონტესორი, სელესტინა ფრინეტი, პიტერ პეტერსონი, ჰელენ პარჰარსტი) იდეებმა, განათლებამ დემოკრატიისათვის (მაგ., ჯონ დიუი) და სასკოლო რეფორმის ავსტრიელმა პიონერებმა (მაგ., ოტო გლიუკელი).

1971 წელს განათლების ფედერალური სამინისტროს მიერ დაარსდა „სკოლის ექსპერიმენტებისა და განვითარების ცენტრი“ (Zentrum für Schulversuche und Schulentwicklung). ამ ორგანიზაციის ფუნქცია გახდა სკოლისთვის მეცნიერული და მატერიალური მხარდაჭერა შესაბამისი პროექტების დაგეგმვის, განხორციელებისა და შეფასების გზით. ექსპერიმენტების ზემოაღნიშნული ტალღა გაკრიტიკდა ფრაზით: „არავითარი ექსპერიმენტები ბავშვებზე!“. მას შემდეგ ექსპერიმენტების მზარდმა რაოდენობამ გამოიწვია უნივერსიტეტებთან ან მასწავლებლის მომზადების კოლეჯებთან აფილირებული რეგიონული ცენტრების შექმნა.

1986 წელს განვითარების მომდევნო სტიმული ფორმალურ განათლებაში სწავლების შესახებ  კანონი გახდა. (Schulunterrichtsgesetz SchUG[3]; იხ.: https://www.jusline.at/gesetz/schug/paragraf/zitierhinw).

კანონის მე–12 და მე–13 პუნქტებში მოცემულია არჩევითი კურსებისა და სკოლის გაკვეთილებთან დაკავშირებული ღონისძიებების რამდენიმე ტიპი, რომელთა მიზანია სასწავლო პროგრამაზე აგებული სწავლების შევსება. მათი ძირითადი იდეაა უზრუნველყოს „პირდაპირი და ცოცხალი კავშირი ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებასთან“. შესაბამისი ღონისძიებები „უნდა დაეყრდნოს სასწავლო პროგრამას; …ისინი უნდა ემსახუროს სწავლების საბაზისო იდეას ავსტრიაში სკოლის ორგანიზების შესახებ კანონის მე–2 პუნქტის მიხედვით“. სკოლის ხელმძღვანელობამ ღონისძიება „სკოლასთან/საგნობრივ პროგრამასთან დაკავშირებულად“ უნდა აღიაროს.

იმავე კანონის მე–17 პუნქტში ხაზგასმულია მასწავლებლის ის მოვალეობები, რომელიც სასკოლო განათლების შესახებ წინარე კანონებით არის განსაზღვრული „შეასრულოს ზოგადი მისია –  სწავლებისა და განათლების ვალდებულების დაგეგმვა და რეალიზაცია ავტონომიურად და პასუხისმგებლობით“ (სკოლის ორგანიზების შესახებ კანონი, §2). დაგეგმვა და სწავლება უნდა აიგოს არსებულ მეცნიერულ ცოდნაზე, ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა განვითარების საფეხურს, წყვეტდეს კონკრეტულ და რეალურ ცხოვრებისეულ პრობლემებს, ასწავლიდეს  მოსწავლეებს ავტონომიას და საზოგადოებაში აქტიურ მონაწილეობას. ეს მიზნები უნდა განმტკიცდეს შესატყვისი დიდაქტიკური მიდგომებით, სწავლის ინსტრუმენტებითა და სავარჯიშოებით. სასკოლო განათლებამ მყარი საფუძველი უნდა შეუქმნას მომავალში ავტონომიურ სწავლის პროცესსა და განვითარებას. ეს პუნქტი მხარს უჭერს სწავლების მეთოდებისა და დიდაქტიკური მიდგომების არჩევისადმი მასწავლებლის თავისუფლებას.

მე–18 პუნქტში განხილულია მოსწავლის საქმიანობის შეფასება, რადგან ტესტი, კითხვარი ან საერთო გამოცდა, როგორც საბოლოო შეფასების ინსტრუმენტი არასაკმარისად და არასამართლიანად მიიჩნევა. ისინი ვერ ასახავს განვითარების ინდივიდუალურ საფეხურს. მასწავლებელმა უნდა აღრიცხოს მოსწავლის საქმიანობა, მისი წვლილი და აქტიურობა გაკვეთილზე. მან მუდმივი მონიტორინგი უნდა აწარმოოს. შესატყვის ინსტრუმენტებში უნდა აისახოს ზეპირი, წერილობითი, პრაქტიკული და სხვა ფორმის შეფასებები. ამ პუნქტის გამოყენებით სასკოლო მიღწევების შეფასება განვითარების დიაგნოსტირებით შეიცვალა. მაგალითად, დაწყებით საფეხურზე პირველ სამ კლასში მოსწავლეები არ იღებენ სემესტრულ ან საბოლოო შეფასებას, თუმცა, მშობლებს წერილობით აცნობენ შვილის სწავლისა და განვითარების მდგომარეობას. ეს ინფორმაცია ემყარება პორტფოლიოს, რომელშიც თავმოყრილია და ასახულია მოსწავლის მიერ გაკვეთილზე შესრულებული სამუშაოები/ ნაშრომები. შესაბამისად, მაღალ კლასებში შეფასება მხოლოდ ციფრებით კი აღარ არის წარმოდგენილი, არამედ ზეპირი და/ან წერილობითი ინფორმაციაც და განმარტება მიეწოდება მშობელსა და მოსწავლეს. ამ საფეხურზე სულ უფრო და უფრო ხდება სწავლისა და განვითარების პროცესის შეფასება მასწავლებლის, მშობლის ან კანონიერი მეურვის და მოსწავლის ერთობლივი დიალოგის საშუალებით.

კანონის 46–ე პუნქტში ირიბი მინიშნებაა მასწავლებლის როლის ცვლილების აუცილებლობაზე. არსებული როლის მიხედვით, მასწავლებელი სასწავლო აქტივობების ცენტრში იყო: ის აწვდიდა ცოდნას, მასალებს, განსაზღვრავდა სასწავლო შედეგებს სასწავლო პროგრამის მიხედვით და უგულებელყოფდა ინდივიდუალურ ინტერესებს, განვითარებას და ადგილობრივ კონტექსტს. ახალი ხედვის მიხედვით სასწავლო აქტივობების ცენტრში მოსწავლეა: მასწავლებელი ინდივიდუალური სწავლის და განვითარების პროცესისთვის შესაძლებლობებს ქმნის. ასეთმა ცვლილებამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს განათლების ზოგად მიზანის მიღწევას (სკოლის ორგანიზების შესახებ კანონი, §2) – გაზარდოს ცოდნის ხელმისაწვდომობა სკოლის გარე ორგანიზაციების მიერ დაგეგმილ და განხორციელებულ ღონისძიებებსა და აქტივობებში მონაწილეობით. სასკოლო ან სკოლასთან დაკავშირებული ღონისძიებების მოწყობა შესაძლებელია სკოლის ფარგლებში ან მის გარეთ. ასევე შესაძლებელია სხვადასხვა ტიპის სკოლებს შორის თანამშრომლობითი პროექტების განხორციელება. წინამდებარე პუნქტით შესაბამისი აქტივობები ლეგალიზებულია  სკოლის მრჩეველთა საბჭოს ნებართვის საფუძველზე.

თუ ინიციატივა არ გულისხმობს განათლების გაუმჯობესებას სკოლის ღიაობა კითხვებს: როგორ მოვიქცეთ, როდესაც დაინტერესებული ორგანიზაცია სკოლაში რეკლამის განთავსებას გვთავაზობს მხარდაჭერის სანაცვლოდ? 1996 წლიდან ამგვარი აქტივობები ნებადართულია, თუმცა, არსებული სამართლებრივი ჩარჩოსა და საერთო საგანმანათლებლო მიზნების ფარგლებში. სკოლის ხელმძღვანელი უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება; სკოლის მრჩეველთა საბჭოს კი, უფლება აქვს მოითხოვოს კონსულტაციები. ამას გარდა, ეს პუნქტი არასამთავრობო სპონსორების მიერ მატერიალური და/ან ფინანსური მხარდაჭერისთვის სამართლებრივ საფუძველს ქმნის. სკოლის სპონსორობა დეტალურად არის რეგულირებული შემდგომი აქტებით.

51–ე პუნქტი მასწავლებელს სკოლის ცხოვრების აქტიური ორგანიზების უფლებას და ვალდებულებას აკისრებს. ამ პუნქტის მიხედვით, სკოლა არ უნდა შემოიფარგლოს გაკვეთილებზე საგნების სწავლებითა და სწავლით, ის სოციალურ ჯგუფთა, თაობათა და კულტურათა ურთიერთგაცვლის ადგილია. ყოველგვარმა საქმიანობამ ხელი უნდა შეუწყოს და ემსახუროს მე–17 პუნქტში ჩამოყალიბებულ უმთავრეს ამოცანას.  ამრიგად, მასწავლებელმა ზედმიწევნით ყურადღებით უნდა დაგეგმოს და ჩაატაროს გაკვეთილები, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საუბარია ე.წ. სკოლისგარე ღონისძიებებზე.

ამ რეფორმის ხედვა შემდეგი იყო: სასკოლო სისტემაში დემოკრატიის იდეების შემოტანას მოსდევს დემოკრატიის იდეის გაზიარება საზოგადოების ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

საზოგადოებას, სახელმწიფო ორგანოებს, მასწავლებლებს, მშობლებს ან კანონიერ მეურვეებსა და მოსწავლეებს შორის თანამშრომლობის იდეა ხაზგასმულია მომდევნო რამდენიმე პუნქტშიც:  58–ე პუნქტი  ითვალისწინებს მოსწავლეთა ჩართულობას სკოლის მართვაში; 61–ე – მშობლებს წინადადებებისა და კომენტარების უფლებასა და ვალდებულებს აკისრებს; მათ მასწავლებელთა შეხვედრებში მონაწილეობის უფლება აქვთ; 63–ე პუნქტის მიხედვით შესაძლებელია მშობლების ინტერესთა ჯგუფების შექმნა, რომელსაც მხარს დაუჭერს სკოლის ხელმძღვანელი; ამას გარდა, ირჩევა მოსწავლეთა წარმომადგენელი კლასში და სკოლაში. (მასწავლებლებს, მშობლებს ან კანონიერ მეურვეებსა და მოსწავლეებს შორის დემოკრატიული თანამშრომლობის დეტალების შესახებ იხ.: Mayrhofer 2008).

გასული წლების განმავლობაში სამართლებრივმა ბაზამ საფუძველი ჩაუყარა სკოლის ან სკოლისგარე დაინტერესებულ მხარეთა ინიციატივით წამოწყებული თანამშრომლობის სხვადასხვა ფორმას. თანამშრომლობის განხორციელებამ და პრაქტიკამ ცხადყო ამ სამართლებრივი დებულებების განსხვავებული, ზოგჯერ ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერპრეტაცია. ამას მოჰყვა რამდენიმე აუცილებელი შესწორება, მაგალითად, 1993 წლის „კანონი სკოლის ავტონომიის შესახებ“ (SchOG და SchUG): სწავლების ავტონომიურობა ადგილობრივ სკოლას უფლებას აძლევს მოარგოს სავალდებულო სასწავლო პროგრამა ადგილობრივ მოთხოვნებს და დაამატოს სავალდებულო საგნები. წინარე კანონმდებლობის ჩარჩოში ნებადართული იყო მხოლოდ არჩევითი საგნების დამატება. ასევე შესაძლებელია სილაბუსის ადაპტაცია. სხვა ასპექტები ეხება ფინანსურ, პიროვნულ და ადმინისტრაციულ–ორგანიზაციულ ავტონომიას (იხ.: Deininger 1998).

ავსტრიაში ფორმალური განათლების რეფორმის ყველა იდეა და ინიციატივა მიმართული იყო სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებაზე და არაპროგნოზირებადი მომავლისთვის ახალგაზრდების მომზადებაზე. ამ პროცესის აუცილებელი თანმდევი უნდა იყოს მეცნიერული კვლევა და შეფასება. ამ მიზნით ავსტრიის განათლების ფედერალური სამინისტროს მანდატის საფუძველზე შეიქმნა რამდენიმე ინსტიტუტი, მაგალითად, ზრდასრულთა განათლების კვლევის ინსტიტუტი (“Bildungsforschung in Österreich” იხ.: https://www.adulteducation.at/bifodok/)  (მონაცემთა ბანკშია 1999 წლიდან), ხოლო 2008 წელს შეიქმნა ავსტრიული სასკოლო სისტემის კვლევის, ინოვაციისა და განვითარების ფედერალური ინსტიტუტი (BIFIE – Bundesinstitut für Bildungsforschung, Innovation & Entwicklung des österreichischen Schulwesens, იხ.: https://www.bifie.at/), რომელიც პერიოდულად აქვეყნებს ეროვნული ფორმალური განათლების შესახებ ანგარიშს (იხ.:https://www.bifie.at/NBB2015/).

იმ შედეგების მეცნიერული ანალიზი, რომელიც აღნიშნულ რეგულაციებს მოჰყვა, წინამდებარე ნაშრომის ფარგლებს სცილდება. თუმცა, სკოლის ყოველდღიური ცხოვრების გამოცდილებაზე დაყრდნობით, შესაძლებელია აღინიშნოს ზოგიერთი დადებითი და ასევე პრობლემური ასპექტი.

მთავარი დადებითი შედეგი ის გახლავთ, რომ სასკოლო ცხოვრებას შეექმნა დემოკრატიული საფუძველი და გაიხსნა ფანჯარა სამოქალაქო საზოგადოებისკენ. არასამთავრობო (აო) და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს (სსო) ისევე, როგორც კერძო ჯგუფებს შეუძლიათ საკუთარი იდეებისა და პრობლემების საკლასო ოთახებში მიტანა.

სხვა ასპექტებთან ერთად, უნდა აღინიშნოს გარე ჩართულობის სამი პრობლემა: შესატყვისი საკითხების/თემების მნიშვნელობის, გამეორებადობის და დიდაქტიკური მომზადების ხარისხის შეფასება. როგორც ზემოთ ვახსენეთ, სასწავლო პროგრამის გარე ყველა დამატებითმა საკითხმა ხელი უნდა შეუწყოს განათლების ზოგად მიზნებს (კანონი სასკოლო განათლების შესახებ, § 2). გადაწყვეტილების მიღება შეუძლია მასწავლებელს, სკოლის ხელმძღვანელს და სკოლის მრჩეველთა საბჭოს. ამრიგად, ნებართვის მოპოვების პროცედურა ბარიერს არ ქმნის.

ამასთან, მრავალმა არასამთავრობო თუ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციამ შექმნა საკუთარი პრობლემების დაძლევის ხელშემწყობი საგანმანათლებლო პროგრამა და სპეციალურად მომზადებული თანამშრომლები ვალდებულები არიან განახორციელონ სკოლასთან თანამშრომლობის პროექტები. პრაქტიკული დიდაქტიკური მიდგომები და სწავლების მეთოდები უმეტესწილად განსხვავდება გაკვეთილზე სწავლებისგან – ამრიგად, მოსწავლეებისთვის ჩნდება სწავლისა და ცოდნის მიღების პროცესის ალტერნატივა. ისინი იგებენ, რომ სწავლა ექსპლიციტური ცოდნის თვალსაზრისით მხოლოდ გაკვეთილს, სასწავლო პროგრამას, სკოლის შენობას და სასკოლო განათლებას არ უკავშირდება.

თანამშრომლობითი პროექტების ორგანიზება და მართვა მონაწილე მასწავლებლებისათვის გამოწვევაა, რადგან მათ პროექტის კონკრეტული სასწავლო პროგრამის შინაარსის კავშირი საგანმანათლებლო ღირებულებასთან.  დამქირავებელი დაინტერესებული მხარისათვის აუცილებელი პირობაა მათთვის ხელშემწყობი აქტივობების განხორციელების დროს დაინტერესებული ჯგუფების შექმნა ან ექსპერტთა ზედამხედველობის გამოყენება.

როგორც აღვნიშნეთ, თანამშრომლობის პროექტების მიზანი ჩართულ მხარეთა ერთობლივი სარგებელია, რომელსაც ისინი ვერ მიიღებდნენ თანამშრომლობის გარეშე. ამ შედეგების შესახებ საზოგადოებამ უნდა გაიგოს მედიის (მაგ., ინფორმაცია გაზეთში, ან ჩართული მხარეების ვებგვერდზე) ან სპეციფიკური აუდიტორიის მოწვევით (მაგ., სამეზობლო თემი).

[1] სამეზობლო კლუბი საზოგადოებრივი მომსახურების არაკომერციული ორგანიზაციაა, რომელიც სთავაზობს პროფესიონალების მიერ ორგანიზებულ დასვენებისა და გაჯანსაღების პროგრამებს.

[2] SchOG – Schulorganisationsgesetz – „კანონი სკოლის ორგანიზების შესახებ“.

[3] SchUG – Schulunterrichtsgesetz – „კანონი სასკოლო განათლების შესახებ“.

თარგმნა: ნინო ჭიაბრიშვილმა

როგორც წინა წერილში აღვნიშნე, წერით ნამუშევრებს ყველაზე ხშირად სასვენი ნიშნებით მოწესრიგება აკლია. პუნქტუაციაზე ყურადღების გამახვილებას ვერც კითხვის პროცესში ავცდებით. ესგ-ს მიხედვით, მას VII კლასში ასწავლიან (პუნქტუაციური გარჩევა), როგორც წერის საერთო სტრატეგიების შემადგენელ ნაწილს. თუმცა სასვენი ნიშნების გამოყენების საჭიროება პირველი კლასიდან დგება, მაგალითად: გაგრძელებით კითხვის დროს, მოსწავლეებს ვთხოვთ, წაიკითხონ უახლოეს წერტილამდე, რადგან ზემოაღნიშნული სასვენი ნიშანი თხრობითი წინადადების დასასრულს დაისმის, I კლასის სახელმძღვანელოში საკითხავი მასალის დიდი ნაწილი კი თხრობითი წინადადებებითაა დაკომპლექტებული (კითხვის უნარის განვითარების პროცესში რეკომენდებული არაა სასვენი ნიშნებით გადატვირთული მრავალფუნქციური ტექსტების კითხვა). თუმცა პირველი კლასის მიწურულს მოსწავლეები ნელ-ნელა ეჩვევიან მარტივი დიალოგებისა თუ კითხვა-პასუხის ფორმატს და ძირითადი სასვენი ნიშნების (.  , ? ! ) მთავარ დანიშნულებასაც იაზრებენ. გამოდის, რომ პუნქტუაციასთან ზიარება წერტილის გაცნობით იწყება, ანუ პუნქტუაციური ჩვევების ფორმირების გზაზე პირველ ნაბიჯს პირველ კლასში ვდგამთ. დღეს გაგიზიარებთ რამდენიმე აქტივობას, რომლებიც მოსწავლეებისთვის სასვენი ნიშნების ,,მოშინაურების“ პროცესს გაცილებით საინტერესოს და მიმზიდველს გახდის.

მკითხველის თეატრი

,,მკითხველის თეატრი“ დრამატული ინტერპრეტაციის ისეთი ფორმაა, რომელიც ნაწარმოების ხმამაღლა და როლებში წაკითხვას მოითხოვს. სასვენი ნიშანი ინტონაციის ერთგვარი გრაფიკული გამოსახულებაა. მისი გამოყენება კითხვის დროსაც ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც – წერის პროცესში. როლებში კითხვის დროს, თხრობითი, კითხვითი თუ ძახილის წინადადებების გაცოცხლება სწორედ ინტონაციის დახმარებით ხდება. შეიძლება ითქვას, რომ ხმამაღლა კითხვის დროს, მოსწავლე სასვენ ნიშნებსაც ,,კითხულობს“.

მიუხედავად იმისა, რომ როლებში კითხვა დეკორაციისა და კოსტიუმების გარეშეც შეიძლება, მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ მარტივი, ხელნაკეთი აქსესუარების მორგება, რაც როლში შესვლას აადვილებს. მკითხველებმა სათანადო ხმის, მიმიკისა და ჟესტების მეშვეობით უნდა გადმოსცენ ტექსტში ნაგულისხმევი განწყობა და შეძლონ პერსონაჟთა ხასიათის მორგება, რასაც სასვენი ნიშნებზე დაკვირვება აადვილებს. აქედან გამომდინარე, გააზრებული კითხვისა და ზეპირმეტყველების უნარების განვითარებაში გარკვეული წვლილი პუნქტუაციასაც მიუძღვის.

დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ პერსონაჟი-თოჯინების დამზადება და სასურველი ამბის (პიესის) მათი გამოყენებით გათამაშება. საბაზო საფეხურზე თოჯინების თეატრი რამდენიმეწუთიანი ფილმით შეგვიძლია ჩავანაცვლოთ. ვიდეოს გადაღებამდე, მოსწავლეებს შერჩეული თხზულების მიხედვით სცენარის დაწერა დაევალებათ.  შესწავლილი თხზულების განსხვავებულ ფორმატში ,,გადაწერის“ და ფილმად ქცევის პროცესში აღსაზრდელებს სასწავლო პროდუქტის დამოუკიდებლად შექმნას ეჩვევიან (თანამედროვე გამოწვევების ეპოქაში აღნიშნული უნარი მათ ძალიან გამოადგებათ). პროზაული ტექსტების გარდა, მკითხველის თეატრისთვის ეპიკური პოეზიაც მნიშვნელოვან რესურსს წარმოადგენს. თან პოეტური ტექსტების რიტმულობა და  ემოციური ცვალებადობა ხმამაღლა კითხვის პროცესს გაცილებით გამომსახველს და დინამიურს ხდის.

აქვე იმასაც აღვნიშნავ, რომ ხმამაღლა კითხვას წინ აუცილებლად უნდა უძღოდეს ტექსტის გააზრება. ჯერ კარგად უნდა გავაანალიზოთ შერჩეული მასალა (ვიმსჯელოთ პერსონაჟთა თვისებებზე, მათი ქცევის გამომწვევ მიზეზებზე, ტექსტის მთავარ სათქმელზე და ა.შ.), რათა მოსწავლეებს არ გაუჭირდეთ თავიანთი რჩეულებისთვის ხმის ტემბრის, მიმიკისა და ჟესტების მისადაგება. ამას გარდა, თითოეულ მონაწილეს უნდა მივცეთ საკითხავი მასალის ინდივიდუალურად დამუშავების საშუალება, სიტყვების სწორად ამოკითხვის ნაცვლად, გამომსახველობით კითხვაზე კონცენტრირება რომ შეძლონ.

მიუხედავად იმისა, რომ ,,მკითხველის თეატრი“ კითხვის მოტივაციის ამაღლებასა და ზეპირმეტყველების დახვეწაზე ორიენტირებული აქტივობაა, მისი დახმარებით მოსწავლეებს ადვილად დავანახებთ მხატვრული კითხვის პროცესში პუნქტუაციის მნიშვნელობას.  შეგიძლიათ გაითამაშოთ ,,დაკარგული სასვენი ნიშნები“ – მოსწავლეებს შესწავლილი სცენარის მეორე ვარიანტი (სასვენი ნიშნების გარეშე) დაურიგეთ, მკითხველებმა კი კითხვის პროცესში მათი აღდგენა უნდა შეძლონ.

ჯადოსნური ნიშნები

ამ აქტივობის გამოყენება მიზანშეწონილია პირველი კლასის დასასრულს და მეორე კლასშიც. დაფაზე (ფორმატზე) ვწერთ ძირითად სასვენ ნიშნებს (. , ? !), შემდეგ თითოეულ მოსწავლეს ვურიგებთ წინასწარ გამზადებულ ბარათებს, რომლებზეც სხვადასხვა წინადადებები სასვენი ნიშნების გარეშე წერია (მაგ., ცა შავი ღრუბლებით დაიფარა). მოსწავლეები რიგრიგობით კითხულობენ თავიანთ ბარათებს დაფაზე დაწერილი სასვენ ნიშნების შესაბამისი ინტონაციით. მოსწავლეებს შეუძლიათ, წინადადებას დაუმატონ ერთი სიტყვა, რომელიც ამა თუ იმ სასვენი ნიშნის ხასიათს გამოკვეთს, მაგალითად: ,,ცა მართლა შავი ღრუბლებით დაიფარა?“ ან ,, შეხედე, ცა შავი ღრუბლებით დაიფარა!“.

კითხვები და პასუხები

ეს აქტივობა, სასვენი ნიშნების გააქტიურებასთან ერთად, შესწავლილი მასალის განმტკიცებასაც უწყობს ხელს. მოსწავლეებს ვყოფთ ჯგუფებად და ვურიგებთ თემატურ კითხვა-პასუხებს (მაქსიმუმ ხუთი წყვილი). მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ კითხვითი და თხრობითი წინადადებების ერთმანეთისგან შინაარსის, კითხვითი სიტყვების და სხვა მსგავსი მახასიათებლების დახმარებით განცალკევება, მათთვის სასვენი ნიშნის მისადაგება და დაწყვილება. შემდეგ წყვილებს ფურცელზე დააკრავენ და თანატოლებს თავიანთ შთაბეჭდილებასაც გაუზიარებენ. ეს აქტივობა გამარტივებული სახით პირველ კლასშიც შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ერთი ჯგუფი მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვას მაგნიტური ანბანით ააწყობს და სასვენ ნიშანს მიუსადაგებს, მეორე კი აღნიშნულ კითხვას ასევე მოძრავი ანბანის დახმარებით უპასუხებს.  ამ გზით მოსწავლეებს საწყისი წერის უნარებსაც ვუყალიბებთ და სასვენი ნიშნების ტექსტის ორგანულ ნაწილად აღქმასაც ვაჩვევთ.

დიალოგის ფაზლი

ეს აქტივობა ზემოაღნიშნული მეთოდის ერთგვარი ვარიაციაა. მის გამარტივებულ ვერსიას სამუშაო ფურცლის დიდ, ჰორიზონტალურ ნაჭრებად დანაწევრება და ფაზლის მსგავსად აწყობა წარმოადგენს. ამ დროს აქცენტი უფრო დიალოგის ჩაწერის ვიზუალურ მახასიათებლებზე კეთდება. მისი გართულების შემთხვევაში კი ტექსტი ისე უნდა დავანაწევროთ, ფაზლები ერთმანეთისგან არაფრით განსხვავდებოდეს ( სჯობს, შევარჩიოთ ნაცნობი დიალოგები შესწავლილი ტექსტებიდან). დანაწევრებულ წინადადებებს სასვენი ნიშნებიც უნდა ახლდეს, რათა მოსწავლეებმა დიალოგის აღდგენა სწორედ მათი დახმარებით შეძლონ. აქტივობის ეფექტურად წარმართვის მიზნით, მოსწავლეები მკაფიო ინსტრუქციით უნდა შევაიარაღოთ, მაგალითად:

• წაიკითხეთ ყველა წინადადება!
• გაიაზრეთ წაკითხული მასალა!
• გონებაში დაალაგეთ არეული ინფორმაცია!
• დაუკვირდით სასვენ ნიშნებს და დაიხმარეთ დიალოგის აგების პროცესში!

გზააბნეული სასვენი ნიშნები

ეს აქტივობა მოსწავლეებს სასვენი ნიშნების დანიშნულებისამებრ გამოყენებას აჩვევს. მასწავლებელი დაფაზე წერს წინასწარ მომზადებულ ტექსტს, რომელშიც სასვენი ნიშნები არასწორადაა დასმული. მოსწავლეებმა შეცდომები უნდა აღმოაჩინონ და ჩაასწორონ. მაქსიმალური ჩართულობის უზრუნველსაყოფად ჯგუფური სამუშაოს ფორმატის გამოყენება სჯობს. მონაწილეები შესწავლილი ტექსტებიდან ერთ-ერთს აირჩევენ,  რომელიმე მონაკვეთს ამოიწერენ და სასვენი ნიშნების ნაწილს ადგილს შეუცვლიან. შემდეგ სამუშაო ფურცლები ადგილს საათის ისრის მიმართულებით შეიცვლის (პირველი ჯგუფის ფურცელი მეორესთან მოხვდება, მეორესი – მესამესთან და ა.შ,) და ყველანი მოწინააღმდეგე გუნდის მიერ დაშვებული შეცდომების პოვნა-ჩასწორებას შეეცდებიან.

სასვენი ნიშნების ბორბალი

სასვენი ნიშნების ბორბლის გამოყენება სწავლების ყველა საფეხურზე შეიძლება, ნიშნის ცნობა-დასახელებიდან დაწყებული, მისი ფუნქციის დეტალური აღწერით დასრულებული.

ეს თამაში ძალიან ჰგავს ,,თხრობას სხვადასხვა ინტერპრეტაციით“, სადაც მოსწავლეს, პერსონაჟის ნაცვლად, სასვენი ნიშნის ,,როლის“ მორგება ევალება. პატარებს შეუძლიათ მოკლედ დაასახელონ, ვინ არიან და რა თვისებებით გამოირჩევიან (კითხვის ნიშანი ცნობისმოყვარეა, ძახილის ნიშანი – მენტორი და ა.შ.). უფროს კლასებში, სადაც პუნქტუაციის მიზანმიმართულ სწავლებას ვიწყებთ, ზემოაღნიშნული ბორბალი მოტივაციის ასამაღლებლად და შესწავლილი მასალის გასამტკიცებლად შეგვიძლია გამოვიყენოთ:

მოსწავლე ისე იჭერს სასვენი ნიშნების დაფას, რომ ვერ ხედავს მას და რამდენჯერმე ატრიალებს მასზე მიმაგრებულ ისარს. შემდეგ პირველ პირში ცდილობს მოყვეს, ვინ არის და რას საქმიანობს ის სასვენი ნიშანი, რომელთანაც ისარი გაჩერდება, მაგალითად:  მე წერტილი ვარ. ჩემი სახლი წინადადების ბოლოშია. მოქმედების აღმნიშვნელი სიტყვები ჩემი კარის მეზობლები არიან. თითქმის ყველა სასვენ ნიშანთან ვმეგობრობ. თუ მეორე წერტილს დავუმეგობრდი, სიტყვების ჩამონათვალის ან დიალოგის წინ უნდა გადავინაცვლო. მძიმესთან ერთადაც ხშირად მნახავთ (გეგმის დაწერაც ხომ საჭიროა?!), კითხვის და ძახილის ნიშნები ხომ ჩემს გარეშე არსად მიდიან (წინადადების დასრულება ჩემი საქმეა არაა?!). თუ სამი წერტილი ერთად შევიყარეთ, იმდენს ვლაპარაკობთ, მწერლები წერით იღლებიან და სიტყვების ნაცვლად ჩვენ გვწერენ, – თქვენ თვითონ მოუყევით მკითხველს, რისი თქმაც გსურთო…

რა თქმა უნდა, ზემოაღნიშნული აქტივობისთვის მოსწავლეები წინასწარ უნდა შევამზადოთ. თუმცა აღწერაშიც ჩანს, რომ სასვენი ნიშნების ფუნქციის ცოდნასთან ერთად, ინტერპრეტაციისა და შემოქმედებითი უნარების გამოყენებასაც დიდი ყურადღება ექცევა. მსგავსი მიდგომები, სწავლა-სწავლების პროცესს მეტ მიმზიდველობას შესძენს და მის მთავარ მიზანსაც ვერაფერს დააკლებს.

ცოდნა საუკუნეების განმავლობაში იქმნებოდა საზოგადოებაში და ბავშვმა ის სოციალური კომუნიკაციების საშუალებებით უნდა გაითავისოს.

ვიგოდსკი

სკოლაში ლიტერატურული ტექსტის სწავლება და გაგება დღემდე პრობლემად რჩება. ამას წინათ მთელი ფეისბუკი მოიცვა 12 წლის მოსწავლე გოგონას ვიდეომ, რომელიც ნუგზარ შატაიძის ტექსტის ფრაგმენტის „წაკითხვის“ შემდეგ ასეთ შეფასებას აკეთებდა: „თუ მე იმის გამო, რომ ამ გაკვეთილს არ ვისწავლი, პრობლემები შემექმნება, მირჩევნია, საერთოდ არ ვისწავლო…!“  შემდეგ ის დასძენს, რომ ამ ასაკში ბიჭები ისედაც მიდრეკილი არიან ნარკოტიკებისკენ და ქურდული სამყაროსკენ და უფრო უარესს გააკეთებენ, ამას რომ წაიკითხავენო… მერე კიდევ გიკვირთ, რატომ ხდება სკოლებში დაჭრები და ასე შემდეგ…

მოკლედ, იმის თქმა მინდა, რომ მხატვრული ტექსტის ამგვარი „განხილვები“ სიმპტომატურია სკოლებში და აქ მხოლოდ ლიტერატურის მასწავლებლების კი არა, მთლიანად განათლების სისტემის და საზოგადოების პრობლემას ვხედავ.

პირველი და მთავარი კითხვა, რაც ამ დროს მიჩნდება, ის არის, რატომ იღებენ მოსწავლეები მხატვრულ რეალობას პირდაპირ რეალობად? რა თქმა უნდა, ემპათიის გარეშე ვერც პერსონაჟებს გავუგებთ და ვერც ადამიანებს, მაგრამ რატომ ვერ ახერხებს 12 წლის მოსწავლე დაინახოს განსხვავება რეალისტურ მონათხრობსა და მხატვრულ რეალობას შორის? რატომ ჰგონია მას, რომ მხატვრული პერსონაჟი ყოველთვის მისაბაძი უნდა იყოს, იმის მიუხედავად, მოგწონს თუ არა ეს პერსონაჟი და მისი ქცევები?

ტექსტის ამგვარი აღქმაც „ისტორიულია“. გავიხსენოთ, როგორ გვასწავლიდნენ მაგალითად, „შუშანიკის წამებას“? მასწავლებლები პერსონაჟებსაც ყოველთვის ცალსახად განიხილავდნენ. ვინ გაბედავდა შუშანიკზე აუგის თქმას, მაშინაც კი, როდესაც ის თავის შვილებზე უარს ამბობდა და „სახელიცა მათი სძაგდა სმენად“? რატომ დაიპყრო მისი გული სიძულვილმა, თუ ქრისტიანობა სიყვარულის რელიგიაა? დიახ, ლიტერატურას და ხელოვნებას ყოველთვის დიდი გავლენა აქვს და ექნება ადამიანზე, მის ცნობიერსა და არაცნობიერზე. ამიტომ ვერ მოვთხოვთ 12 წლის ბავშვს ადეკვატური იყოს. მისთვის არავის უსწავლებია, როგორ „წაიკითხოს“ მხატვრული ტექსტი და, რა თქმა უნდა, მას უფლება აქვს, რაღაც არ მოსწონდეს კიდეც და თამამად თქვას ამის შესახებ… მთავარი მერე უნდა მომხდარიყო. მასწავლებელს კლასში უნდა მიეცა მოსწავლეებისთვის აზრის თავისუფლად გამოთქმის საშუალება, სხვები სხვა აზრს გამოთქვამდნენ და ამ ურთიერთგაზიარებაში შეეცვლებოდათ კიდეც რაღაც, მაგრამ როდესაც ამ ბავშვმა იცის, რომ ასეთი „მიუღებელი“ აზრის გამოთქმით შეიძლება დაისაჯოს კიდეც მასწავლებლისგან, ამიტომ ერთგვარ ულტიმატუმზე გადადის. ასე რომ, პრობლემა ის კი არ არის, რომ მოსწავლემ უმწიფარი აზრი გამოთქვა, პრობლემაა, რომ ამის შესახებ არ არის მსჯელობა და დიალოგი, რომ აზრი დაიხვეწოს და პერსონაჟების ქცევები უფრო ღრმა კონტექსტში იქნას გააზრებული.

თუ ამ გოგონას ვიდეოშეფასების ანალიზს მივყვებით და განვაზოგადებთ, აღმოვაჩენთ, რამდენი რამ გვაქვს შესაცვლელი: განათლების სისტემა, ღირებულებები, დამოკიდებულებები. ეს გოგონა საზოგადოების კრებითი სახეა. როგორც ყოველთვის ხდება ხოლმე, ვიდეომაც საზოგადოება ორ რადიკალურ ნაწილად გაჰყო: ერთნი, რომლებიც განიკითხავდნენ, რომ ბავშვს არ შეუძლია მთლიანობაში ტექსტის გაგება და სულაც პირიქითაა თურმე საქმე („პრადვინუტები“); და მეორენი, რომლებიც უაპელაციოდ ეთანხმებოდნენ გოგონას: როგორ შეიძლება შატაიძის ეს უბედურება ვასწავლოთ ბავშვებს („ბნელები“).

ისიც გასათვალისწინებელია, რომ თანამედროვე სამყარო შეიცვალა. ჩვენ კი ისევ ძველი სამრეკლოდან ვსწავლობთ და ვასწავლით.

– როგორ ფიქრობ, სჭირდება თუ არა მომზადება თანამედროვე მკითხველს თანამედროვე მხატვრული ტექსტის აღსაქმელად?
– რასაკვირველია. დიდი მომზადება სჭირდება მკითხველს და კიდევ უფრო მეტი – მწერალს, რადგან თამასა, ანუ, მოთხოვნები, რომელთაც საზოგადოება უყენებს ავტორს, ძალიან მაღალია. თანამედროვე ავტორები აღარ არიან ღმერთები, როგორც ამას დიდი ხნის განმავლობაში მივიჩნევდით ქართველები. ზუსტად ასეთი მიმართება გვქონდა მწერლების მიმართ – ჩვენთვის ისინი ღმერთებს უტოლდებოდნენ და ქმნიდნენ მარგალიტებს, რომელთა გაშიფვრასაც საუკუნეობით ცდილობდნენ საცოდავი მკითხველები. მსოფლიოში ასეთი დამოკიდებულება აღარსადაა და, საბედნიეროდ, აღარც ასეთი ტექსტები იწერება. (ნანა აკობიძის ინტერვიუდან რატი ამაღლობელთან).

ავტორის, ტექსტისა და მკითხველის საინტერესო ურთიერთობებს გვთავაზობს უმბერტო ეკო ლექციათა ციკლში: „ექვსი გასეირნება ლიტერატურულ ტყეებში“.  ტყის მეტაფორით წარმოდგენილი ტექსტი ძალიან შთამბეჭდავად იკითხება და მისი გაცნობიერებული კითხვა კარგი იქნებოდა მასწავლებლებისთვისაც. ეკო ტყეში (ლიტერატურულ ტექსტში) მოგზაურობის ორ ძირითად გზას გვთავაზობს. ერთი, – როდესაც ირჩევ მარშრუტს, ბილიკს სასურველ ადგილამდე მისასვლელად; და მეორე – როდესაც შედიხარ ტყეში, სწავლობ ტყის სტრუქტურას და თავად იკვალავ გზას. უმბერტო ეკოს ეს ორი გზა ძალიან ჰგავს პიაჟესა და ვიგოტსკის ბავშვის მიერ შემეცნების გზებს. შეგიძლიათ შეადაროთ:

ვიგოდსკი: სულაც არ არის აუცილებელი, უკვე არსებული ცოდნის ხელახლა აღმოჩენა. სოციალური კომუნიკაციის შედეგად ბავშვი ვითარდება; ბავშვის აზროვნება ვითარდება უფრო მცოდნე და გამოცდილ ადამიანებთან კომუნიკაციის შედეგად.

პიაჟე: ბავშვი თვითმოტივირებული არსებაა, რომელიც თავად იკვლევს გზას და დამოუკიდებლად შეიმეცნებს სამყაროს, თავად მართავს თავისი კოგნიტური განვითარების პროცესს.

არჩევანიც გვაქვს: როგორ შევიდეთ ლიტერატურულ ტყეში? წინასწარ შესწავლილი მარშრუტით თუ ინტუიციით? ამ არჩევანზე რობერტ ფროსტის ცნობილი ლექსი („არარჩეული გზა“, თარგმნა გიგი თევზაძემ) გამახსენდა და  კიდევ ერთხელ შევახსენებ მკითხველს:

„და ამოოხვრით ვიტყვი, როდესაც

წლების სისრულის ვიგრძნობ რაობას:

მე ავირჩიე ნაკლებ ნავალი,

იმ ორი გზიდან, ტყეში რომ შემხვდა.

და მხოლოდ ამან შექმნა სხვაობა…“

თქვენი ნებაა, რომელი გზით შეხვალთ ტყეში. ნაცნობ ბილიკს გაჰყვებით თუ საკუთარ ინტუიციას მიენდობით. მთავარია, რომ არ შეგეშინდეთ ტექსტში (ტყეში) შესვლის, ნებისმიერ შემთხვევაში, თქვენ ახალი ცოდნით და გამოცდილებით დაბრუნდებით უკან… არც მგელი შეგჭამთ, თუ თავად არ შექმნით ამ მგელს, რადგან თქვენ გარეშე არაფერს არა აქვს ძალა.

P.S.

ისევ იმ თემას დავუბრუნდები, რითაც დავიწყე. რა არის სკოლაში ლიტერატურის სწავლების მიზანი? თუ ეროვნული სასწავლო გეგმების პორტალს ეწვევით, წაიკითხავთ, რა მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს სკოლა. მან უნდა:

• განუვითაროს მოზარდს ძირითადი სამეტყველო უნარები (წერა, კითხვა, მოსმენა, საუბარი);
• გამოუმუშაოს წერითი და ზეპირი მეტყველების კულტურა;
• განუვითაროს საკუთარი აზრის ლოგიკური თანამიმდევრობით გამოთქმისა და სხვადასხვა დანიშნულების წერილობითი ტექსტის შექმნის უნარი;
• ჩამოუყალიბოს დამოუკიდებელი, შემოქმედებითი და რეფლექსური აზროვნების უნარი;
• შეაყვაროს კითხვა; გამოუმუშაოს ლიტერატურის, როგორც სიტყვის ხელოვნებისა და კულტურის ფაქტის, აღქმისა და გაცნობიერების უნარი;
• გააცნობიერებინოს ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო კულტურა, როგორც ცვლილებისა და განვითარების მუდმივმოქმედი პროცესი.

ამ მიზნებსა და თანამედროვე სკოლას შორის რომ უფსკრულია, ჩვენი სტატიის პერსონაჟი გოგონას ვიდეოსპიჩითაც დარწმუნდებით. მოისმინეთ ამ ლინკზე: https://www.facebook.com/kruashvili.gia/videos/1809462132411613/

მეთერთმეტე კლასის დროის მნიშვნელოვანი ნაწილი ტრიგონომეტრიის საფუძვლიანად შესწავლას ეთმობა. ამ ეტაპზე იმ მოსწავლეებს, რომლებიც აქამდე ხალისით და დაუზარლად სწავლობდნენ, შესაძლოა დაეკარგოთ სწავლის სურვილი. მოსწავლეები რთულად აღიქვამენ ამ მეტად მნიშვნელოვან და საინტერესო საკითხს. ჩვენ აუცილებლად უნდა შევიტანოთ გაკვეთილებზე მოტივაციის ამაღლების სტრატეგიები და დავარწმუნოთ ისინი ტრიგონომეტრიის აუცილებლობაში. ამისათვის პირველ რიგში, მაღალი მზაობის მოსწავლეები თანაშემწეებად გავიხადოთ და მათთან ერთად მოვამზადოთ პრეზენტაციები თემებზე:

1. ქიმიურ ელემენტთა პერიოდულობა;
2. პარალელი ცხოვრებასთან (მაგ: გაზეთის პერიოდული გამოცემა);
3. წელიწადის ოთხი დროის და ზოგადად დროის პერიოდულობა;
4. აკუსტიკაში დრეკადი ტალღების წარმოშობა და გავრცელება;
5. გულის ცემის პერიოდულობა;
6. არქიტექტურული ძეგლები და მისი ჩუქურთმების და ორნამენტების პერიოდული განმეორება;
7. მუსიკაში მეორდება ხოლმე ბგერათა შერწყმა და ამით ძლიერდება ზემოქმედება;
8. მიუწვდომელ ადგილებამდე მანძილის გაზომვა ტრიგონომეტრიის გამოყენებით;
9. გრავიურის განხილვა, სადაც მოცემულია, როგორ ზომავდნენ ძველად ასტრონომიაში პლანეტებს შორის მანძილს ტრიგონომეტრიის გამოყენებით.

ეს დაეხმარება ჩვენს მოსწავლეებს ამ თემის საჭიროების დანახვაში. პრეზენტაციები მივაწოდოთ ეტაპობრივად. ამით იმ მოსწავლეების მოტივაციის გაზრდას შევძლებთ, რომლებიც ამ პრეზენტაციებზე იმუშავებენ.

ინფორმაცია მივაწოდოთ რაც შეიძლება თვალსაჩინოდ. გრაფიკები ავაგებინოთ კომპიუტერული პროგრამების გამოყენებითაც.

დავამზადოთ სამი კამათელი,  რომელთაგან პირველის წახნაგებზე მოვათავსებთ: sin, cos, tg ,sin²x+cos²x= ,sinx/cosx ,1/tg²x. მეორის წახნაგებზე ვაწერთ: მაქსიმუმი, მინიმუმი, ლუწობა-კენტობა, პერიოდი, სიმეტრიის ღერძი; მესამის კი – ტრიგონომეტრიული ცხრილის რიცხვებს.

წესად გავიხადოთ, რომ დაბალი მზაობის მოსწავლეების ნაწილი დროდადრო ამ კამათლებს აგორებდეს და კითხვებზე პასუხებს გვცემდეს. სამივე კამათელი გორდება ერთდროულად. ხოლო თუ ძირითადი ფორმულა მოვა, იგი დაასრულებს მას და პირველ კამათელს თავიდან აგორებს. ეს ძალიან საინტერესო პროცესია.

    საშუალო მზაობის მოსწავლეებისთვის დავამზადოთ ტრიგონომეტრიული წრე შუაში მოთავსებული ბზრიალა ნივთით. ამ საშუალებით მათ გაუადვილდებათ ისეთი სერიოზული საკითხების შესწავლა, როგორებიცაა ტრიგონომეტრიული ფუნქციების ნიშნები მეოთხედების მიხედვით და დაყვანის ფორმულები. ამ მოსწავლეებს დროდადრო შევთავაზოთ მათი მზაობის შესაბამისი ამოცანებიც.

მაღალი მზაობის მოსწავლეები კი ჩვენთან ერთად ხსნიან საინტერესო რთულ ამოცანებს და მსჯელობენ ისეთ სერიოზულ საკითხებზე, როგორიცაა ფუნქციის ცვლილება პარამეტრებთან. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ეს მოსწავლეები უნდა მოვადუნოთ და არ ვამუშაოთ ბლუმის ტაქსონომიის დაბალ და საშუალო დონის მასალაზე.

შეჯამების დღეებში მათ მივცეთ არჩევნის საშუალება, თავად გადაწყვიტონ, რომელი დონის დავალებას აირჩევენ.

მთავარია,  ხედავდნენ ტრიგონომეტრიის საჭიროებას; ხვდებოდნენ, რომ მათი გულებიც თურმე ტრიგონომეტრიულად ცემს.  არ დაგვეზაროს დასარწმუნებლად კარდიოგრამის ლენტებიც კი მოვიტანოთ.  თუ ინტერესი დიდია,  ამ პროცესში ფიზიკის და ბიოლოგიის მასწავლებლებიც ჩავრთოთ. კამათლები და ტრიგონომეტრიული წრე მათ მოტივაციას გაზრდის.

ამ სტატიის მთავარი მიზანია: გაგიზიაროთ ამ თემის დიფერენცირებისა და მოტივაციის გაზრდის ერთ-ერთი მოდელი. ამ მოდელის გამოყენების დროს შეგვიძლია ბლუმის ტაქსონომიის ექვსივე დონის დაფარვა.

შეფასება მოვახდინოთ კლასზე მორგებული და კრიტერიუმებად ჩაშლილი ცხრილით, რომელსაც წინასწარ იცნობენ. არ არსებობს ორი ზუსტად ერთნაირი კლასი და ამიტომ კრიტერიუმები კონკრეტულ კლასზე უნდა იყოს მორგებული.

ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები აქვს ყველას, განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა.

შეუძლებელია ადამიანს წაართვა, ჩამოართვა უფლებები და თავისუფლება. ყველა უფლება და თავისუფლება დაკავშირებულია ერთმანეთთან. უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტი, რომელშიც მოცემულია ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები, არის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მიღებული 1948 წელს. და ამ დეკლარაციას ეყრდნობა მრავალი სახელმწიფოს შიდა რეგულაცია ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების შესახებ.

1989 წელს მიღებულ იქნა კონვენცია ბავშვთა უფლებების შესახებ. ბავშვებს განსაკუთრებული მზრუნველობა და დაცვა ესაჭიროებათ. საზოგადოების ყველა წევრის, მათ შორის, ბავშვების ღირსების, თანასწორი და განუყოფელი უფლებების აღიარება თავისუფლების, სამართლიანობისა და მშვიდობის საფუძველია.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, ბავშვის განსაკუთრებული დაცვის აუცილებლობა გათვალისწინებულია ბავშვის უფლებათა ჟენევის 1924 წლის დეკლარაციით და გენერალური ასამბლეის მიერ 1959 წლის 20 ნოემბერს მიღებული ბავშვთა უფლებათა დეკლარაციით და აღიარებულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციით, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტით (კერძოდ, 23 და 24 მუხლებით); ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტით (კერძოდ, 10 მუხლით); აგრეთვე, იმ სპეციალიზებული დაწესებულებების და საერთაშორისო ორგანიზაციების წესდებებითა და შესაბამისი დოკუმენტებით, რომლებიც ბავშვთა კეთილდღეობის საკითხებზე მუშაობენ.

სასწავლო პროცესში უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ყველა ბავშვს აქვს თანაბარი უფლებები და თავისუფლებები, ყველა თანასწორია და დაუშვებელია დისკრიმინაცია რაიმე მოტივით ან ნიშნით.

ბავშვის, ბავშვის მშობლების, კანონიერი მეურვეების ან ოჯახის სხვა წევრების სტატუსის, საქმიანობის, გამოთქმული შეხედულებების ან მრწამსის საფუძველზე დაუშვებელია ბავშვის დისკრიმინაცია ან დასჯა.

ზრდასრულმა ადამიანებმა უნდა გაითავისონ, რომ მათ გადაწყვეტილებებს გავლენა აქვთ ბავშვებზე, უზრუნველყონ ბავშვი ისეთი დაცვითა და ზრუნვით, როგორიც საჭიროა მისი კეთილდღეობისათვის.

აუცილებელია საკუთარი შეხედულებების ჩამოყალიბების უნარის მქონე ბავშვის უფლების დაცვა, თავისუფლად გამოხატოს ეს შეხედულებანი ბავშვთან დაკავშირებულ ყველა საკითხზე; ამასთან, ბავშვის შეხედულებებს სათანადო ყურადღება უნდა დაეთმოს ბავშვის ასაკისა და მოწიფულობის შესაბამისად.

ბავშვს უფლება აქვს თავისუფლად გამოხატოს თავისი აზრი; ეს უფლება შეიცავს ნებისმიერი სახის ინფორმაციისა და იდეის მოძიების, მიღებისა და გადაცემის თავისუფლებას, საზღვრების მიუხედავად, ზეპირი, წერილობითი ან ბეჭდვითი ფორმით, ხელოვნების ნაწარმოების ფორმით ან ბავშვის არჩევნის შესაბამისად სხვა საშუალებების დახმარებით.

და ვინ იცავს ამ უფლებებს?

უფლებების დაცვა საზოგადოების თითოეული წევრის საქმეა და არამხოლოდ სახელმწიფო ორგანოების ან სასამართლოს საქმე.

ამ საქმეში მასწავლებელს მნიშვნელოვანი როლი აქვს – პირველ რიგში, მან არ უნდა შელახოს ბავშვის უფლებები და, ზოგადად, ბავშვისთვის უნდა იყოს ადამიანის უფლებების დაცვის მაგალითი. მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს ბავშვს, გაიგოს და გაიაზროს თავისი უფლებები და თავისუფლება და გაუჩინოს მას სურვილი, მომავალში თვითონაც იბრძოლოს უფლების დასაცავად.

ტურისტის ფეხი სად არ დადგმულა. ყველაზე მამაცები და ფულიანები კოსმოსშიც კი გაიჭრნენ, თუმცა ს. ბჰატიას ერთ-ერთი ნაშრომის (Industrial and Electronic Pollution) მიხედვით,  არის ადგილი, სადაც ტურისტს ფეხი ჯერ არ დაუდგამს, რადგან ჯოჯოხეთში მოგზაურობა არავის სურს. აქ ნაგავია. რისი ნიშანია ნეტავ ნაგავი? სიკვდილის თუ სიცოცხლის? თუ ცოცხალი ხარ, ნაგავიც არის, მაგრამ იგივე ნაგავი გვკლავს. ერთი თეორიით, ნაგავი  ჩვენს დეგრადაციას გამოიწვევს, მეორეთი კი   გვიშველის და ევოლუციის ახალ საფეხურზე აგვიყვანს.

აფრიკა, განა,  ქალაქ აკრას ცენტრი, თებერვალში აქ ჩრდილში +36 გრადუსია.  გვერდით ატლანტის ოკეანეა და იქიდან მობერილმა ნიავმა წესით  ოდნავ სიგრილე უნდა მოიტანოს.  თუმცა, ამის სანაცვლოდ ნიავს რაღაც უსიამოვნო მეტალური სურნელი მოაქვს, რომელიც პირში ასევე მეტალის გემოს ტოვებს.  ნიავთან ერთად ჭვარტლიც მოდის და გარშემო ყველაფერს ფარავს. ჩრდილო-დასავლეთის მხრიდან ქალაქს შავი სმოგი ეპარება.  სწორედ იქ არის პლანეტის ერთ-ერთი საშიში ადგილი, რომელსაც ჯოჯოხეთის კარიბჭე უწოდეს. ის 21-ე საუკუნეში ჩამოყალიბდა.  ეს ქალაქი – ნაგავსაყრელია. აქ არც ბალახია და არც არანაირი სულიერი.  აქ არც „სხვებს“ უშვებენ, თითოეული ადგილი დაკავებულია. აქ მთელი მსოფლიოდან ელექტრონულ ნაგავს ეზიდებიან. გადაყრილი ტელევიზორები, კომპიუტერები, სარეცხი მანქანები… ყველაფერი აქ არის.  აქაური მცხოვრების საშუალო ასაკი 12-30 წელია…   მოხუცები არ არიან.

ნაგავი დედამიწაზე  ყოველთვის იყო. ის კი არა, შუა საუკუნეების ევროპა ანტისანიტარიასა და ნარჩენებს  მიჰქონდა. მეცამეტე საუკუნის პარიზში გამოიცა კანონი, რომელიც ქალაქის მცხოვრებლებს ავალდებულებდა, სამჯერ დაეყვირა – „ვისვრი, ვაგდებო“, სანამ საყოფაცხოვრებო ნარჩენებს ქუჩაში მოისროდა ან გადაღვრიდა. მეთოთხმეტე საუკუნის ლონდონში ჩამდინარე წყლები ტემზაში ათასობით საყოფაცხოვრებო ნარჩენს ეზიდებოდა. ქალაქის ყველა ჭა მოწამლული იყო. მეცამეტე საუკუნის ბერლინში ნაგვით სავსე ქუჩებში მხოლოდ სპეციალური ამაღლებული ფეხსაცმლის მსგავსი მოწყობილობით თუ გადაადგილდებოდნენ. დღეს იმ ნაგვის ადგილას უდიდესი მეგაპოლისებია. გამოდის, რომ ნაგავს გაუმკლავდნენ. თუმცა, 21-ე საუკუნემ „ჰაი-ტექ“ ნაგავი წარმოშვა.

ყველაფერი გასული საუკუნის 70-იან წლებში დაიწყო. განვითარებულმა ქვეყნებმა თავისი „ჰაი-ტექ“ ნაგავი ინდოეთში, ჩინეთსა და პაკისტანში გაამწესეს. ასევე ჩაზიდეს, ლათინური ამერიკის ქვეყნებში და ბოლოს ყველაზე დიდი ნაგავსაყრელი აფრიკაში მოეწყო. ასე დაიწყო ნაგავმა მიგრაცია და პლანეტის დაპყრობა. 1859 წელს პენსილვანიის ქალაქ ტაიტსმილში ნავთობის ჭაბურღილიდან ნავთობმა ამოხეთქა. ეს ახალი ეპოქის სიმბოლური დასაწყისია. თანდათანობით ნავთობიდან ფრაქციების გამოხდა ისწავლეს, რომლებიც საწვავისთვის არ იყო საჭირო. დადგა საკითხი, რა მოეხერხებინათ მათთვის. ყველაზე მსუბუქი ნახშირწყალბადებისგან ახალი საოცარი ნივთიერებები მიიღეს – ხელოვნური პოლიმერები. პოლივინილქლორიდი, პოლიეთილენი, პოლისტიროლი… მათ ყველგან შეხვდებით. ნავთობმა ჩვენი პლანეტა  პლასტმასის სამყაროდ გადააქცია, რომელიც თითქოს  უფრო მოხერხებული, მსუბუქი და სრულყოფილი უნდა ყოფილიყო. პლასტმასები გამოიყენება ტექნიკის შექმნაშიც. თუმცა, ნებისმიერი ტექნიკა ერთ მშვენიერ დღეს ნაგავი გახდება. აი, ახლა სტატიას კომპიუტერზე ვბეჭდავ. ეს კომპიუტერი მომწონს და მჭირდება, მაგრამ დრო მოვა, ავიღებ და შევცვლი. ის კი ნაგავი გახდება. იგივე ბედი ეწევა თქვენს კომპიუტერებსაც, ტელევიზორებსაც, ტელეფონებსაც და ყველაფერს, რაც დღეს გვემსახურება და გვახარებს. რაც უფრო ტექნიკურად სრულყოფილია ცივილიზაცია, მით უფრო საშიშად  სრულყოფილია მისი ნარჩენი.

აკრას ნაგავსაყრელზე ადამიანები მუშაობენ. ნარჩენებში მეტალებს ეძებენ, რომ გაყიდონ. სპილენძი, ტყვია, კადმიუმი, კალა, ფრეონი მაცივრებიდან, ბენზინი, ნავთი, ანტიფრიზი, მოკლედ, ქიმიკატების წვნიანია. ნაგავს სულ 10 წელი დასჭირდა, რომ ეს ტერიტორია საშიშ ზონად გარდაექმნა. 2011 წელს კაცობრიობამ 41 000 000 ტონა ელექტრონული ნაგავი წარმოქმნა. 2014 წელს 50 000 000 ტონა აწარმოა. სულ იმიტომ, რომ დღეს ნივთებს განსაცვიფრებლად იოლად ყრიან. დღეს ასეთი ტელეფონი მინდა, ხვალ ისეთი, ზეგ კიდევ აიიიი, იმნაირი. ჰოდა, იქმნება „ჰაი-ტექ“ ნაგავი.

ფსიქოლოგიაში ტერმინიც კი გაჩნდა – „ერთჯერადი ნაგვის ფსიქოლოგია“. გამოიყენე – გადააგდე.

1908 წელს ამერიკაში ჰარვარდის სტუდენტმა ჰილ მურიმ საერთო მოხმარების  ჭიქების გამოყენების საშიშროებაზე სტატია გამოაქვეყნა. წერდა, რომ ეს არაჰიგიენურია და საერთო მოხმარების ჭიქებით სარგებლობა ათასნაირ ინფექციას, ვირუსებს და დაავადებებს ავრცელებს. ჰილი ერთჯერადი ჭიქების საწარმოებელ ფირმას აარსებს. ჯერ ქაღალდისგან აკეთებენ, შემდეგ პლასტმასისგან. 1970 წელს ამერიკაში 50 000 000 დოლარის ერთჯერადი პლასტმასის ჭურჭელი გაიყიდა. ჰიგიენა მართლაც დიდი საქმეა, თუმცა წარმოიშვა, ე.წ. „ერჯერადი“ ფსიქოლოგია – გამოიყენე-გადააგდე. დღეს პლასტმასი ყველგანაა, ოკეანეში, ნიადაგში, ჰაერში, ჩვენს ორგანიზმშიც კი.

ერთ-ერთი გამოსავალი ნაგვის კვლავწარმოებაა, რომლისგანაც, მაგ. შეიძლება წარმოიქმნას ელექტროენერგია. მას სპეციალური მიკროორგანიზმები გამოიმუშავებენ, რომელთაც ნარჩენებით კვებავენ. პლასტმასისგან აკეთებენ სინთეზურ ბენზინს, ნავთობს და დიზელს. თუმცა, ძვირი ჯდება, ეკონომიკისთვის  წამგებიანია.

ზემოთ დავწერე ნაგავსაყრელზე რომელ მეტალს აღარ შეხვდებით-მეთქი. ნიადაგში სხვადასხვა მეტალების (და არა მხოლოდ) აღმოჩენა მარტივი ქიმიური ცდებით გაკვეთილზეც შეგვიძლია. პირველ რიგში ნიადაგი გჭირდებათ. კარგი იქნება, თუ ორი განსხვავებული ადგილიდან მოიტანთ, შედარება გამოვა საინტერესო.

500 მლ.-იან ქიმიურ ჭიქაში 100  დანაყოფამდე  ნიადაგი მოათავსეთ და გამოხდილი წყლით 200 მლ.-მდე შეავსეთ. მინის წკირით კარგად მოურიეთ და ასე ათიოდე წუთით გააჩერეთ. შემდეგ გაფილტრეთ, ფილტრატი თქვენი საკვლევი ხსნარი იქნება.

ზოგადი რკინის აღმოჩენა: ქიმიურ ჭიქაში ჩაასხით 10 მლ. საკვლევი ხსნარი, დაამატეთ 1-2 წვეთი კონცენტრირებული აზოტმჟავა, 50%-იანი წყალბადის პეროქსიდის ხსნარის რამდენიმე წვეთი და 2 მლ. კალიუმის როდანიდი. 0,1მგ/ლ-ზე რკინის არსებობის შემთხვევაში ვარდისფრად შეფერადდება. რკინის მეტი შემცველობის შემთხვევაში, ფერი წითლისკენ გამუქდება.

რკინა (II)-ის აღმოჩენა: 10 მლ საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 5 წვეთი კონცენტრირებული გოგირდმჟავა და 2-3 წვეთი კალიუმის ჰექსაციანო (III) ფერატის 2-3 წვეთი. ბერლინის ლაჟვარდის წარმოქმნის გამო შეიმჩნევა  ლაჟვარდისფერი შეფერილობა.

რკინა (III)-ის  აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 1-2 წვეთი კონცენტრირებული მარილმჟავა. შემდეგ კი, დაუმატეთ კალიუმის ჰექსაციანო (II) ფერატის 2-3 წვეთი. შეიმჩნევა ლაჟვარდისფერი შეფერილობა ბერლინის ლაჟვარდის წარმოქმნის გამო.

მანგანუმის იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ რამდენიმე წვეთ 25% აზოტმჟავას. წვეთობით უმატებენ 2%-იანი ვერცხლის ნიტრატის 5-6 წვეთს. შემდეგ, შეაქვთ 0,5გ. ამონიუმის პერსულფატი ან თუთიის დიოქსიდის რამდენიმე კრისტალი. ადუღებამდე აცხელებენ. მანგანუმის არსებობის შემთხვევაში ღია ვარდისფერ შეფერილობას იღებს.

სპილენძის იონების აღმოჩენა: ფაიფურის ჯამში საკვლევი ხსნარის 3-5 მლ.-ს ათავსებენ. სპირტქურის ალზე ფრთხილად ამოაშრობენ და კონცენტრირებული ამიაკის რამდენიმე წვეთს დააწვეთებენ. მუქი ლურჯი ან იისფერი შეფერილობის წარმოქმნა სპილენძის იონების არსებობაზე მიუთითებს.

სპილენძის იონების მეორენაირად აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ 10 მლ. ნატრიუმის სულფატის ნაჯერ ხსნარს. სპილენძის არსებობის შემთხვევაში სულფიდის წარმოქმნის გამო ხსნარი შავად შეიფერება სპილენძის.

ტყვიის იონების აღმოჩენა: 5 მლ საკვლევ ხსნარს ამატებენ 10 მლ. ნატრიუმის სულფატის ნაჯერ ხსნარს. ტყვიის არსებობის შემთხვევაში, ხსნარი შავად შეიფერება ტყვიის სულფიდის წარმოქმნის გამო.

ვერცხლის იონების აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ კალიუმის ბიქრომატის ნაჯერი ხსნარის 1-3 მლ-ს. ვერცხლის იონების არსებობის შემთხვევაში, წარმოიქმნება ვერცხლის ქრომატის აგურისფერი ნალექი. მიღებული ნაერთი არ იხსნება ძმარმჟავაში, მაგრამ კარგად იხსნება აზოტმჟავაში.

ბარიუმის იონების აღმოჩენა: 5 მლ. საკვლევ ხსნარს ამატებენ კალიუმის ბიქრომატის ნაჯერი ხსნარის 1-3 მლ-ს. ბარიუმის იონებთან დიქრომატი ყვითელ ნაერთს წარმოქმნის.

ქლორიდ იონების აღმოჩენა: 10 მლ საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ 10%-იანი აზოტმჟავას რამდენიმე წვეთი. შემდეგ, 0,1N-ის ვერცხლის ნიტრატის ხსნარის 1-2 წვეთი. თეთრი ფიფქისებრი ნალექის წარმოქმნა ქლორის იონების არსებობაზე მიუთითებს.

სულფატ იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ კონცენტრირებული მარილმჟავას რამდენიმე წვეთი. შემდეგ, 20%-იანი ბარიუმის ქლორიდის 3 მლ; თეთრი მიკროკრისტალური ნალექის წარმოქმნა სულფატ იონების არსებობაზე მიუთითებს.

ნიტრატ იონების აღმოჩენა: 10 მლ. საკვლევ ხსნარს დაუმატეთ დიფენილამინის სპირტხსნარის 5მლ. ლურჯი შეფერილობის განვითარება ნიტრატ იონების არსებობაზე მიუთითებს.

ამას წინათ ერთი რეკლამა ვნახე.  კაცმა რაღაც დიდი ზომის ქაღალდი იპოვა, სადაც ცენტრში შავი ხვრელი ეხატა. თვალიერებისას აღმოაჩინა, რომ ამ ხვრელში ხელის შეყოფა შეიძლებოდა. უფრო მეტიც, თუ დაკეტილ კარადას მიადებდით და ხელს შეყოფდით, კარადიდან ნივთებსაც გამოიტანდით. გაუხარდა… გაიქცა ოფისში, ფულით სავსე ჩაკეტილ სეიფს ფურცელი სკოჩით მიაკრა, შეყო ხვრელში ხელი და ფულის გადმოლაგება დაიწო. ალაგა და ალაგა, მაგრამ სულ ეცოტავებოდა. ახლა უკვე ხვრელში წელამდე შეძვრა, რომ უფრო მეტი ფული გამოეღო. წონასწორობა ვერ შეიკავა და შავ ხვრელში ჩავარდა. სკოჩმა ფურცელი ვერ დაიკავა და სეიფის კედლიდან დაბლა ჩამოცურდა. ეკრანზე დარჩა „უპატრონო“ ფულის გროვა, დაგდებული ფურცელი და სიხარბეში გაუჩინარებული კაცი. ჰოდა, დღეს ასეთი ტექნიკა მინდა, ხვალ ისეთი, ზეგ კიდევ აიიიი, იმნაირი… საკუთარ სიხარბეს აყოლილმა ადამიანებმა პლანეტა არ გადააყოლონ  „სიხარბის ხვრელს“…