ბიოლოგიის გაკვეთილზე ძალიან ხშირად გვერდს ვერ ავუვლით სპორტის მნიშვნელობაზე საუბარს. გაკვეთილის მსვლელობისას აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ზოგიერთ მოსწავლეს ძალიან დიდი და მნიშვნელოვანი ინფორმაცია აქვს კვებასთან, სუნთქვასთან და გულის მუშაობასთან დაკავშირებით. მათი რესურსის გამოყენება ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. მეც ვსწავლობ მათგან და ამით ისინიც უფრო თავდაჯერებულნი ხდებიან. ბოლო პერიოდში გაკვეთილების დაგეგმვისას წინასწარ ვკითხულობ, რა კუთხით იყენებენ კონკრეტულ საკითხს ფიტნესინსტრუქტორები და სპორტის მწვრთნელები. ლიტერატურის ძიებისას კი წავაწყდი საერთაშორისო სკოლების მასალებს, რომლებშიც ადამიანის ფიზიოლოგია ზუსტად სპორტთან მიმართებაში აქვთ ავტორებს განხილული. დღეს მკითხველის ყურადღება სუნთქვის პროცესზე მინდა, შევაჩერო. სუნთქვის ვარჯიშების მნიშვნელობა კიდევ უფრო გასაგები გახდა კოვიდპანდემიის დროს. ის პაციენტები, რომლებიც სუნთქვაში მონაწილე კუნთებს ავარჯიშებდნენ, ადვილად ამარცხებდნენ ვირუსს.
მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რომ მხოლოდ ადამიანს შეუძლია, ისწავლოს, როგორ ისუნთქოს. ჩვენი ფილტვები წილებადაა დაყოფილი. ყოველი სუნთქვითი მოძრაობის დროს ჩავისუნთქავთ და ამოვისუნთქავთ დაახლოებით 500 მლ ჰაერს, მაშინ, როცა ფილტვების ტევადობა დაახლოებით 5800 მლ-ია. სუნთქვით მოძრაობებში, ძირითადად, ფილტვების მხოლოდ ზედა წილები მონაწილეობენ. რაც იმას ნიშნავს, რომ არ ვიყენებთ საკუთარი ფილტვების სრულ ტევადობას. ყველაზე ღრმა ამოსუნთქვის დროსაც დაახლოებით 1200 მლ. ჰაერი ფილტვებში რჩება. ე.ი. შეგვიძლია გამოვიყენოთ 5800-1200=4600 მლ. ტევადობა.
რა არის ამისთვის საჭირო? როგორ შეიძლება ვისწავლოთ სუნთქვა?
ინდოელმა აიურვედას ექიმმა პატანჯალიმ, შეიმუშავა სუნთქვის სწავლების მეცნიერული მიდგომა. არსებობს იოგას 195 პრინციპი, რომელიც რვა ძირითად ჯგუფშია გაერთიანებული, ერთ-ერთი სწორედ სუნთქვის ხელოვნებაა:
ა) იამა – სოციალური დისციპლინა;
ბ) ნიამა – ინდივიდუალური დისციპლინა;
გ) ასანა – სხეულის პოზა;
დ) პრანაიამა – სასიცოცხლო ენერგიის გაზრდის ხელოვნება;
ე) პრათიაჰიარა – გრძნობების მოზიდვის ხელოვნება;
ვ) დჰარანა – კონცენტრირების უნარის გაზრდის ხელოვნება;
ზ) დჰიანა – მედიტაცია;
თ) სამადი – თვითრეალიზაცია.
სუნთქვის ხელოვნებას პრანაიამა ეწოდება. პრანა ნიშნავს გაზს, აირს. იამა – მოგზაურობას. ვინც ამ ხელოვნებას ეუფლება, ვარჯიშის გზით ახერხებს ფილტვების ქვედა წილების გამოყენებას სუნთქვის დროს. ამ გზით იზრდება ტვინსა და სხვა ქსოვილებში შესული ჟანგბადის რაოდენობა. სუნთქვის სიხშირე წუთში 20-22 დან 15-მდე მცირდება. შედეგად ორგანიზმი უფრო აქტიურია. ნებისმიერ ადამიანს, ასაკისა და სქესის მიუხედავად, შეუძლია ივარჯიშოს რეგულარულად და მცირე დატვირთვებით, რათა გაზარდოს ფილტვების მუშა ტევადობა.
სასუნთქი სისტემა კუნთებს აწვდის ჟანგბადს, იქიდან კი გამოაქვს ნარჩენი ნახშირორჟანგი. ფილტვების ვენტილაცია ტერმინია, რომელიც აღნიშნავს ჰაერის მოძრაობას ფილტვებისკენ და ფილტვებიდან. თუმცა, სპორტის ფიზიოლოგები სხვა ტერმინებსაც ხშირად იყენებენ სუნთქვის ვარჯიშების მიმდინარეობისას.
ფილტვის საერთო ტევადობა – ეს ჰაერის ის რაოდენობაა, რომელსაც ადამიანი ჩაისუნთქავს ყველაზე ღრმა ჩასუნთქვის დროს. ჰაერის იმ მოცულობას, რომელსაც ადამიანი ამოისუნთქავს ყველაზე ღრმა ჩასუნთქვის შემდეგ, ფილტვების სასიცოცხლო ტევადობა ეწოდება. ადამიანმა რა ძალისხმევაც არ უნდა დახარჯოს, ფილტვების ბოლომდე დაცლა შეუძლებელია. ყველაზე ღრმა ამოსუნთქვის შემდეგაც ფილტვებში კიდევ რჩება გარკვეული რაოდენობის ჰაერი, მას ნარჩენ მოცულობას ეძახიან. ჰაერის იმ რაოდენობას, რომელიც მშვიდი სუნთქვის დროს ჩადის ფილტვებში და ამოდის უკან, სასუნთქ მოცულობას უწოდებენ. ვენტილაციის სიხშირე არის სუნთქვითი მოძრაობების რაოდენობა ერთი წუთის განმავლობაში.
ვარჯიშის დროს ვენტილაციის სიხშირე და სასუნთქი მოცულობა იზრდება. კუნთებს მეტი ატფ-ის წარმოსაქმნელად უფრო მეტი ჟანგბადი სჭირდება, რადგან მოხმარებული ჟანგბადის რაოდენობა იზრდება, შესაბამისად იზრდება წარმოქმნილი ნახშირორჟანგის კონცენტრაციაც. ვენტილაციის სიჩქარისა და სასუნთქი მოცულობის ზრდის გამო უფრო მეტი ჰაერი ჩადის ფილტვებში. ვენტილაციის სიხშირის ცვლილება შეესაბამება ორგანიზმის მეტაბოლურ მოთხოვნებს.
როცა კუნთებს არასაკმარისი რაოდენობის ჟანგბადი მიეწოდება, იქ იწყება ანაერობული (უჟანგბადო) სუნთქვა, რის შედეგადაც წარმოიქმნება რძემჟავა, ნარჩენი პროდუქტის სახით. ანაერობული სუნთქვა არ შეიძლება დიდხანს გაგრძელდეს, რადგან მისი ეფექტურობა დაბალია, იწვევს დაღლას და ზღუდავს კუნთების მუშაობას.
რეგულარული ვარჯიში ზრდის ადამიანის ფიზიკური მომზადების დონეს და აუმჯობესებს ჯანმრთელობას. ამ მდგომარეობას ფიტნესს უწოდებენ. თუმცა ეს ტერმინის ერთადერთი განმარტება არაა. ვარჯიში გავლენას ახდენს გულზე, როგორც კუნთზე და ასევე სუნთქვის პროცესში ჩართულ ნეკნთაშუა კუნთებსა და მუცლის კუნთებზე. დიაფრაგმის მუშაობის ეფექტურობა მაქსიმუმ 20%-ით შეიძლება გაიზარდოს. ვენტილაციის სიხშირე კი მაქსიმუმ 10-15%-ით იზრდება. ვარჯიშის შედეგად ალვეოლების ირგვლივ ახალი კაპილარებიც კი წარმოიქმნება. საბოლოოდ იზრდება ჟანგბადის შთანთქმისა და ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლების სიჩქარე.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://tfssbio.pbworks.com/w/file/fetch/54980708/Biology_for_the_IB_Diploma.pdf
