დედაჩემი რაც დაიბადა, მას შემდეგ სულ სოფელში ცხოვრობს, მაგრამ ვერასოდეს იქცა ყოჩაღ სოფლელ ქალად და ქვრივად. აი, ისეთად, წლები და ცხოვრება ისე რომ გააუხეშებენ ხოლმე, რომ ტკივილისა და შიშის შეგრძნებას საერთოდ კარგავენ. პანაშვიდებსა და დასაფლავებებზე, როგორც რაიმე „აუცილებელ საქმეზე“, ისე რომ დადიან. დიდი ხანია, ძილი და დაღლა რომ აღარ იციან რა არის. ცარიელი, ხელისგულისოდენა პურის ყუა რომ ჰყოფნით დასანაყრებლად და მოსარწყავ ვენახზე, გაბერწებულ ძროხაზე ან გადაქცეულ ღობეზე უფრო მეტს რომ ფიქრობენ, ვიდრე ქალაქში გადაბარგებულ და მშობლიურ სახლში წელიწადში რამდენჯერმე მოჩვენებასავით გაელვებულ შვილებზე.
იმას ვერ ვიტყვი, ძალიან მინდოდა, დედაჩემი ასეთ ქალებს დამსგავსებოდა-მეთქი, მაგრამ უფრო ძლიერი და მოხერხებული, უფრო იმედიანი და უშიშარი, უფრო ჯანმრთელი და იღბლიანი რომ ყოფილიყო, ამაზე კი თანახმა ვიქნებოდი. მაგრამ ასეთი იყო დედაჩემის „კლინიკა“, როგორც ექიმები ამბობენ ხოლმე. ეს იყო მისი რეალური ცხოვრება და არა ზღაპარი, სადაც დაჭრილ თუ მოჯადოებულ გმირს თაგვის მოტანილი ბალახი კურნავს. თუმცა ნამდვილ ცხოვრებაში მისანი თაგვების ნაცვლად ჩვენ მკურნალი ფუტკრები გვყავდა და იმათ მოტანილ თაფლს, ჭეოს, სანთელს და დინდგელას ვენდობოდით, მაგრამ ვერც ფუტკრებმა უშველეს დედაჩემს. ადვილი არ აღმოჩნდა ისეთ ძლიერ მეტოქეებთან შებრძოლება, ასაკი და ბედისწერა რომ ჰქვიათ და თავი იმითღა ვინუგეშე, რომ სულ არარაობას, ისევ დედაჩემის ნატანჯი, უღიმილო სახის ყურება სჯობია-მეთქი. თუმცა იმაზე კი ალბათ მაინც ყოველთვის ვიფიქრებ, მთელი ეს წლები, რა ძალა უბერავს სულს სიცოცხლეშივე არაერთ სიკვდილგამოვლილ დედაჩემს. თვითონაც არანაკლებ უკვირს, ასე რომ ხდება და ყველა ჯერზე, როცა მორიგ განსაცდელს კიდევ ერთხელ გადაურჩება, უხერხულად, დანაშაულის შეგრძნებით ამბობს: „სულ კვდა-კვდა ვიყავი და ისევ ცოცხალი ვარ, საღსალამათი მამაშენი კიდევ…“ არა, ცრემლს არ ჩამოაგდებს, მამაჩემის გახსენებაზე დიდი ხანია უკვე აღარ ეტირება. დაშრა დედაჩემი, თვალები ჩაუცვივდა, ნაბიჯი შეუნელდა, მაგრამ ტირილით აღარ ტირის და ცოტათი ამით მაინც ჰგავს იმ ყოჩაღ ქალებს, და – მარტო ცხოვრებითაც. ოღონდ, იმ ქალების არ ვიცი, მაგრამ დედაჩემს წლებია, ფანჯარასთან მიდგმული თავისი საწოლის კიდეზე, თავთან, მარტოობისა და ვინ იცის, კიდევ რამდენნაირი შიშის დასაძლევად, პატარა ცული უდევს. აი, მე კი მართლა მოვიკალი თავი ტირილით, პირველად ეს ცული რომ ვნახე. და მას შემდეგ, რამდენჯერაც დედაჩემს რამე გაუჭირდება, იმდენჯერ თითქოს იმ ცულით ვიჩეხები.
თავის ახალგაზრდობის სურვილებსა და ოცნებებზე არასოდეს უყვარდა დედაჩემს ლაპარაკი, მაგრამ მე მაინც იქამდე ჩავეძიებოდი ხოლმე, სანამ რამეს არ ვათქმევინებდი. ამიტომაც ვიცი მისი იმ „მთავარი“ ოცნების შესახებ – რომლის ასრულება სხვა დანარჩენ პატარ-პატარა ოცნებებსაც აუხდენდა – რომლისთვისაც დიდი მსხვერპლი გაიღო და გათხოვდა.
გერმანული ენის მასწავლებელობა უნდოდა, მაგრამ იმის გამო, რომ სასწავლებლად წასული მისი უფროსი და გაიპარა – არადა, მალევე შეურიგდნენ მშობლები გათხოვილ ქალიშვილს – ბაბოჩემმა და პაპაჩემმა ეტყობა ეს შეურაცხყოფა ბოლომდე მაინც ვერ გადაყლაპეს და დეიდაჩემის ნაცვლად, დედაჩემი დასაჯეს – სწავლის გაგრძელებაზე უარი უთხრეს, ოღონდ იმ მოტივით, რომ გვიჭირს და ქალაქში ვერ შეგინახავთო. სწორედ ბედზე გამოჩენილა ამ დროს მეზობელ სოფელში მცხოვრები მამაჩემი. პაპა-ბებიასთან სტუმრად მყოფს, ბოსტანში მოფუსფუსე ფერმკრთალი, არასოფლური გარეგნობის გოგო დანახვისთანავე გულში ჩავარდნია. არც დედაჩემი დარჩენილა რუსეთმოვლილ, მაკენტოშის პალტოიან და მოკასინებიან მამაჩემზე გულგრილი და ახლა მას გადაუხდია მშობლებისთვის სამაგიერო. მალევე მიუღია გადაწყვეტილება გათხოვებაზე, ოღონდ იმ პირობით, რომ „ახალ ოჯახში აუცილებლად ასწავლიდნენ“.
მერე კი, მოვლენები, როგორც ასეთ დროს ხშირად ხდება ხოლმე, სულ სხვაგვარად განვითარდა: ერთ-ერთ „კეთილმოსურნე“ ნათესავს მამაჩემისთვის რჩევა მიუცია, ნეტავ სად უნდა გაუშვა, გათხოვილ ქალს სწავლა რად უნდა, დააყრეინე ბალღები და დააზრდეინეო – თან ნათქვამი, ურცხვად, დედაჩემისთვის ყურშიც გაუგონებია. დედაჩემი კი როგორ მოიქცა ამის საპასუხოდ? როგორ და, როგორც ქართველი ქალების უმეტესობა მოიქცეოდა იმ დროში (და, სამწუხაროდ, ახლაც), დაისია თვალები ტირილით, გამოიგლოვა თავისი საოცნებო მომავალი და გააგრძელა ცხოვრება ჯერ ცოლის, მოგვიანებით კი დედის სტატუსით. რა თქმა უნდა, ქალისთვის ეს ორივე, უდავოდ, სასურველი მდგომარეობაა, ოღონდ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ღირსებას არ აგყრიან, როდესაც შენს მაგივრად სხვები არ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს, როდესაც არ დაგამცირებენ და შენი ოცნებების შესაკვეცად, არამკითხე „ახლობლები“ მაკრატლის ფუნქციის შემსრულებელ მწარე ენას არ გაასარსალებენ. – „ასე სასტიკად როგორ მოგექცნენ, ასეთი სიტყვები როგორ გაკადრეს, ან შენ ხმა როგორ არ ამოიღე და მაშინვე არ წამოხვედი იქიდან, როგორ თქვი უარი შენს ოცნებაზე… რატომ იქ არ ვიყავი, ნახავდი შენ, რას ვუზამდი მაგათ სუყველას, აი, ნახავდი!“ – გამწარებული ვყვიროდი, პირველად ეს ამბავი რომ მოვისმინე, მაგრამ ტყუილად, სულ ტყუილად… წყლის ნაყვა იყო 22-წლიანი სიშორიდან ამის კეთება. რეალობა კი ის გახლდათ, რომ მე „იქ“ მხოლოდ ორწელიწადნახევრის შემდეგ გავჩნდი, როდესაც, ისევ დედაჩემის სიტყვებით რომ ვთქვა, უკვე „იმდენი საქმე იყო, იმდენი მკვდარი და ცოცხალი“, რომ რომც გავეშვი სასწავლებლად მამაშენს, მე თვითონ აღარ წავიდოდიო.
სკოლის პერიოდშიც და მერეც, ხშირად მინახავს, როგორ მორიდებით ფურცლავდა დედაჩემი მაგიდაზე დაწყობილ ჩემს გერმანულენოვან წიგნებს და ჟურნალებს, სადაც, ალბათ, მისთვის ნაცნობ სიტყვებს ეძებდა, ან იქნებ, სულაც, დაკარგულ ოცნებას.
კვირაში ორჯერ მაინც აუცილებლად ვურეკავ. რომ ვკითხავ, როგორ ხარ-მეთქი, განა ჯერ თავისას მეტყვის, მეზობლების ამბებით დაიწყებს. მომიყვება, ვისზეც რა იცის, უფრო სწორად, მხოლოდ იმას, რაც საიდუმლო არ არის, რადგან ხშირად მიდიან მეზობლის ქალები მასთან გულის გადასაშლელად, იმიტომ, რომ იციან, სამარეა დედაჩემი.
„საწყალი ნადიკო ისევ წაიქცა, ისევ მაღალი წნევები აქვს, რაცრაცით დადის, მაგრამ ასაკის კვალობაზე ყოჩაღად არის მაინც. ბასილაანთ ვასოც სოფელში გადმოვიდა საცხოვრებლად. უჭირს თავისი მხედველობის პატრონს, მაგრამ მაინც სოფელში ურჩევნია. უვლის თავს როგორღაც, მარიკაც აკითხავს ხოლმე, როცა სცალია. ილოც იყო ამ შაბათ-კვირას ზოიასი. მანქანით ჩამოვიდა. ცოლ-შვილიც ჰყავდა. გაახარეს ზოია და ლეო. ქეთინომ საარჩევნო შტაბში დაიწყო მუშაობა, გია ისევ პურს აცხობს. ანოს რემონტი ჯერ არ დაუმთავრებია. ნანაც ისევ იტალიაშია, კარგი ოჯახი კი შეხვედრია, მაგრამ ჯერ ისევ ვალებს ისტუმრებსო, ანომ. რეზო ხანდახან მაინც სვამს, არ უჯერებს გოგოებს, არადა, არ შეიძლება მაგისთვის დალევა. ახალმა მეზობელმა, ნათელამ, ვირთხები მყავს ეზოში იმდენიო, ღამე რომ გავალ, ფეხებზე დამირბიანო. კიდევ კარგი, ჩვენთან არ არიან, გავგიჟდებოდი კიდეც…“ და როგორც კი სადმე პატარა პაუზას გააკეთებს, მაშინღა ვუსვამ ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვან კითხვას: შენ როგორა ხარ, დე, აღარ იტყვი? – „ოჰ, რა ვიცი ერთი, თქვენ გტკივათ უკვე ახალგაზრდებს რაღაცეები და მე რომ მტკიოდეს, აღარ მეკუთვნის? ცოტა არა მიშავს ახლა, მომიხდა დიანას დანიშნული წამლები, მაგრამ ბოლომდე მაინც ვერ ვარ კარგად, ან რაღა დროს ჩემი კარგად ყოფნაა… ყურების და საფეთქლების ტკივილი მომეხსნა თითქოს, მაგრამ წონასწორობას ისევ ვკარგავ ხანდახან. ეს ნაოპერაციებიც მწიწკნის სულ, ფეხებიც მტკივა, მკლავებიც… რა ვქნა, ახლა მე აღარაფერი გამომაჯანმრთელებს და პატარა შვებაც უკვე რაღაცაა ჩემთვის.
მერე ლაპარაკს ისევ სხვა თემაზე გადაიტანს, – ნათელასკენ ვერ გადავედი – დედაჩემის უმცროსი დაა – აღარ შემიძლია სიარული. თვითონაც შეიკრავენ ხოლმე ფეხებს, არც დარეკავენ, არც გადმოვლენ. იცი, ამ რამდენიმე დღის წინ ეზოში წავიქეცი და მუხლები ჩავიფეფქვე. არ ვეტყვი-მეთქი და აჰა, მაინც მაინც გეუბნები. – ყოჩაღ, როგორ მოახერხე, ხომ იცი, რომ შენს ასაკში სიფრთხილეა საჭირო, ფეხი თუ მოგტყდა, შეიძლება ვეღარც შეგიხორცდეს. – არა, არა, გადავრჩი. ისეთი არაფერია. პირველი სართულის აივანზე ავდიოდი და ვერ ავაბიჯე კარგად. აბა, რა სიმაღლე ჩვენს აივანს აქვს, მაგრამ ვეღარ მოვზომე თვალით, ძალაც არ მეყო და მუხლებით დავეცი. კაი ხანს ვიჯექი ასე. ხან ვიცინოდი სიმწრის სიცილით, ხან ვკვნესოდი. რომ მივხვდი, არაფერი მქონდა მოტეხილი, გამიხარდა. მაშინვე არყიანი საფენები დავიდე. მომირჩა უკვე თითქმის. არ უნდა მეთქვა, არ ვაპირებდი. სამაგიეროდ, დაჭრილი შეშა თითქმის სულ დავაწყვე, ცოტაღა დამრჩა, მაგრამ მკლავები ჩამწყდა. ძველი შალის კაშნი გავჭერი შუაზე და იმით გადავიხვიე ორივე მაჯა. მსიამოვნებს მაგრად რომ მაქვს შეკრული. კი მეუბნებით, ნუ იღლებიო, მაგრამ რა ვქნა, რაღაცა ხომ უნდა ვაკეთო, სულ ჯდომით მთლად დავკუტდები. არადა, აღარც კეთება შემიძლია…“
ორიოდე წლის წინ, ზაფხულის ბოლოს, ერთი ფოტო გადავუღე დედაჩემს. ეზოში სოჭიდან მამაჩემის ჩამოტანილი პალმის ძირში ზის ხის სკამზე. ფეხები მწვანე ბალახში ჩაუფლია. გვერდით დიდ ქოთანში ჩარგული პატარა ნაძვი უდგას, მის წინ კი მომცრო ხის კოტრი დევს, როგორც მაგიდა. ჩემი დის გამონაცვალი, უჯრულა ქვედაბოლო და ლურჯი, თეთრად დახალული ბამბის ზედა აცვია. სახელოები აკეცილი აქვს. თავდახრილი ზის, სათვალე უკეთია, კალთაში თეთრი ნაჭერი უდევს და ხელში ნემსი და ძაფი მოუმარჯვებია გასაკერად. კარგი ფოტოა. ისეთი მშვიდი სახე აქვს დედაჩემს, თითქოს, ცხოვრებაში განსაკუთრებული არაფერი შემთხვებია, დარდი არ იცისო რა არის. სურათი კომპიუტერში რომ გადავიტანე და გავადიდე, მაშინვე დავით კაკაბაძის ცნობილი ტილო – „იმერეთი-დედაჩემი“ გამახსენდა. მეც გულით მომინდა, ჩემი ფოტოსთვის რაიმე სახელი დამერქმია და რომ არა ეს ბრწყინვალე ნახატი, უფრო ზუსტ და შესაფერის სათაურს ალბათ ვერასოდეს მოვძებნიდი. ჩემი ფოტო არცერთ გალერეაში არ ჰკიდია. მას „კახეთი – დედაჩემი“ ჰქვია.
