პატრიცია ჯენინგის მიხედვით
მასწავლებლების უმრავლესობა ალტრუიზმით და თავდადებით გამოირჩევა. სამწუხაროდ, მათი დიდი ნაწილი მოუმზადებელია იმ სოციალური და ემოციური გამოწვევებისათვის, რაც საკლასო გარემოში ხვდებათ. ურთიერთობა მოსწავლეებთან, რომლებსაც ძალიან მნიშვნელოვანი საატესტატო, სასტიპენდიო ან საოლიმპიადო გამოცდები ელით, ან მძიმე ფსიქოლოგიური პრობლემები აქვთ, იოლი არაა. საბოლოოდ, მასწავლებლები თავს უიმედოდ და სასოწარკვეთილადაც კი გრძნობენ. ბოლოს კი იწყებენ ფიქრს იმაზე, რომ მასწავლებლობა შეწყვიტონ და აღარასდროს დაუბრუნდნენ სკოლას.
მასწავლებლების ტრენინგებიც, უმეტესწილად, ყურადღებას ამახვილებს სასწავლო პროგრამასა და პედაგოგიკის საკითხებზე. სწავლებასთან გადაჯაჭვული სოციალური, ემოციური და კოგნიტური ფაქტორების განხილვა და გათვალისწინება კი ხშირად ყველას ავიწყდება. სტატიის ავტორი გვეუბნება, რომ შესაძლებელია გონივრული ქცევის, როგორც უნარის, დასწავლა და გაუმჯობესება. გონივრულობაში გულისხმობს ყურადღების გადატანას მიმდინარე პროცესებზე, ემოციებზე, ფიქრებზე და გარემოს აღქმას მისი გაკრიტიკების გარეშე. ამგვარი გონივრულობა შეგვაქმნევინებს მშვიდ და უფრო სასიამოვნო განწყობას კლასში, რაც ხელს შეუწყობს მოსწავლეების სწავლის ხარისხის გაზრდას. გონივრულობის წყალობით შევძლებთ კლასში კონფლიქტების შემცირებას და მოსწავლეებს შორის კეთილგანწყობის შექმნას. ეს კი სამსახურით მეტ კმაყოფილებას გვაგრძნობინებს.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მუდმივად უნდა ვავარჯიშოთ ჩვენი გონება, რათა უკეთ შევიგრძნოთ, რა ხდება ჩვენში და ჩვენს ირგვლივ, ვისწავლოთ ემოციების მართვა.
პატრიცია ჯენინგი ახლახანს გამოქვეყნებულ წიგნში „Mindfulness for Teachers” აღწერს რამდენიმე სახის ვარჯიშს, რომლებიც გონივრული ქცევის ხელშემწყობია. მასწავლებლებს შეუძლიათ ბავშვებსაც განუვითარონ გონივრული ქცევები და თვითონაც ყოველდღე მეტი გონივრულობით წარმართონ სასწავლო პროცესი.
რჩევა პირველი: გონივრულობა მასწავლებლებს საკუთარი ემოციების მართვაში გვეხმარება.
გაკვეთილის დროს მასწავლებლები ყურადღებას ამახვილებენ გაკვეთილის სწორად წარმართვაზე და ვერ აცნობიერებენ, რა ხდება ირგვლივ. მათ აქვთ განსაზღვრული მოლოდინები, რაც ხელს უშლით არსებული სინამდვილის აღქმაში. გაკვეთილის დაგეგმვის დროს გათვალისწინებულ მოლოდინებს შეცდომაში შეჰყავს მასწავლებელი.
ყოველივე ზემოთ აღნიშნული მასწავლებლებში იწვევს წუხილს, ემოციურ არამდგრადობას, რაც, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს მათ აღქმაზე. ისინი საშიშროებას გრძნობენ. მოსწავლის უდისციპლინობას წინასწარ განზრახულ ხელისშემშლელ ქცევად მიიჩნევენ, სინამდვილეში კი ეს იმ ბავშვების ჩვეულებრივი საქციელია, რომლებსაც თავის მართვა ჯერ არ შეუძლიათ. თუ მასწავლებელი პირადად მიიღებს ამ ყველაფერს, მაშინ თავს ნაწყენად იგრძნობს, შეიძლება დაკარგოს წონასწორობა და ისეთი კომენტარი გააკეთოს, რაც უფრო დაძაბავს სიტუაციას.
გონივრულად თუ მივუდგებით მსგავს შემთხვევებს, შევძლებთ ჩვენი ემოციური მდგომარეობის შეფასებას და საკუთარი ქცევის დარეგულირებას, კორექტულ რეაგირებას მოვახდენთ ხელისშემშლელ სიტუაციაზე და არ ვიქნებით რეაქციულები. მაშინ სამსახური მოგვანიჭებს სიხარულს, მოსწავლეებს გვერდით დავუდგებით, გავიზიარებთ ჩვენი მოსწავლეების სევდას და მწუხარებას.
რჩევა მეორე: გონივრულობა გვეხმარება მოსწავლეებთან ეფექტურ ურთიერთობაში.
დამწყები მასწავლებლები გრძნობენ, როგორ უჭირთ მოსწავლეების ყურადღების სწორად წარმართვა გაკვეთილზე. მიაჩნიათ, რომ თუ კარგად მოექცევიან მოსწავლეებს, მათ კეთილგანწყობას დაიმსახურებენ. სინამდვილეში სულ სხვა რამ ხდება, მოსწავლეები არ ემორჩილებიან დამთმობ მასწავლებელს, რომელსაც თანდათან უჩნდება მოუთმენლობის და იმედგაცრუების გრძნობა.
ხშირად გარეშე პირები უკეთ ამჩნევენ მასწავლებლის სუსტ მხარეებს, მაგალითად, იმას, რომ დამთმობი მასწავლებლები საუბრის დროს მოსწავლეებისგან ითხოვენ თანხმობას უმნიშვნელო საკითხებზეც კი. სხვისი მითითების გათვალისწინება ან საკუთარი თავის სხვისი თვალით დანახვა ხელს შეგვიწყობს მოვიშალოთ ისეთი გამოთქმები, რაც მოსწავლეების თვალში დამთმობად წარმოგვაჩენს.
რჩევა მესამე: გონივრულობით შესაძლებელია რთული მოსწავლეების მომხრობა.
ყველა მასწავლებელს გამოუცდია რთული მოსწავლის ყოლა კლასში, რომლის ქცევაც გაკვეთილის ჩაშლის მიზეზი შეიძლება გახდეს. გონივრულობა იმაში გამოიხატება, რომ უნდა დავფიქრდეთ, რა ხდება ამ ბავშვის თავს, რა იწვევს მასში რთული ქცევების განვითარებას.
მოსწავლე შეიძლება ცუდად იქცეოდეს, თუ განვითარებით არ შეესაბამება სწავლების საფეხურს. ტრავმაგადატანილი ბავშვები გამოირჩევიან ზემგრძნობელობით. ისინი მუდმივად მოელიან საფრთხეს და ამის გამო სხვა მოსწავლეებთან შედარებით უფრო ნელა სწავლობენ. ისინი გარემოს უმნიშვნელო ცვლილებებზეც კი მკვეთრად რეაგირებენ.
„არ განიკითხო” – ესაა სწორი მიდგომა ამ შემთხვევაში. მოვლენები ისე უნდა მივიღოთ, როგორც ხდება. ჩვენ კი განსჯა უფრო გვჩვევია – ძალიან ძნელია მისგან თავის შეკავება. მაგრამ თუ შევძლებთ და გავაცნობიერებთ იმ მომენტს, როდესაც მოსწავლეს განვიკითხავთ და მოვუწოდებთ ჩვენს თავს, განსჯა შევწყვიტოთ, დავმშვიდდებით და თანდათანობით მოვიშლით სხვების განსჯას.
განკითხვას და გაკიცხვას თან ახლავს სირცხვილისა და ბრალეულობის განცდა. ზოგჯერ მასწავლებლები არც კი იაზრებენ, რა სიმკაცრით კიცხავენ მოსწავლეს, რა დიდ ბრალს უყენებენ და როგორ არცხვენენ მას. შესაძლოა, მათ ამგვარი ქცევა საკუთარი მშობლებისგან ისწავლეს. მრავალი გამოკვლევა აჩვენებს, რომ აღნიშნულის შემდეგ ბავშვს ეუფლება წყენის, უნდობლობის და შურისძიების გრძნობა.
გონიერების მეშვეობით უნდა მოვახერხოთ იმ ემოციების გაცნობიერება, რასაც ვგრძნობთ მოსწავლის მიმართ. მხოლოდ ამ დროსაა შესაძლებელი ამოცნობა, თუ რატომ იქცევა ის ასე უწესოდ. თავს განაწყენებულად მაშინ ვგრძნობთ, როცა ბავშვი სინამდვილეში ჩვენს ყურადღებას მოითხოვს. როცა გვეჩვენება, რომ ბავშვები გვემუქრებიან, ეს მათი შურისძიების მცდელობაა ჩვენ მიერ გამოჩენილ უყურადღებობაზე. თუ თავდაჯერებულობა მოგვაკლდა, მოსწავლეებს სწავლის სურვილი ეკარგებათ. ამ გრძნობების გაცნობიერებით უფრო შესაფერისი რეაგირებაა შესაძლებელი მოსწავლის ქცევაზე. ასეთ შემთხვევაში უარყოფითი კომენტარების გაკეთების ნაცვლად თანაგრძნობის განცდა გაგვიჩნდება ბავშვების მიმართ.
რჩევა მეოთხე: გონივრულობით შესაძლებელია დადებითი სასწავლო გარემოს შექმნა.
მცდარია აზრი, თითქოს მასწავლებლებს შეუძლიათ და ევალებათ მოსწავლეების ქცევის კონტროლი. როცა პედაგოგები ამას ცდილობენ, კლასში იწყება ბრძოლა ძალაუფლებისთვის და ამ ბრძოლას აღვივებს სწორედ მასწავლებლის მცდელობა, გააკონტროლოს ბავშვების ქცევა.
უმჯობესი იქნება, თუ ვეცდებით ისეთი სასწავლო გარემოს შექმნას, სადაც თითოეული მოსწავლე გააკონტროლებს საკუთარი ქცევას. ჩვენ უნდა განვსაზღვროთ კომუნიკაციის სტილი, ქცევები და ჩვენი ადგილი ოთახში. შეგვიძლია მოვითხოვოთ და განვამტკიცოთ ქცევები და დავადგინოთ საზღვრები. შეგვიძლია გავაკონტროლოთ საკლასო გარემოს სივრცე ისე, რომ მეტად შეუწყოს ხელი ეფექტურ სწავლებას.
მოსწავლეების შინაგანი მდგომარეობისა და საკლასო სივრცის სწორად განაწილების ცოდნა აუცილებელი ფაქტორია კლასში სოციო-ემოციური ჰარმონიის დასამყარებლად. გონების მოკრებაა საჭირო მიმდინარე მოვლენების სწორად აღქმისა და გაანალიზებისათვის, რათა ამოვიცნოთ, რა ხდება სინამდვილეში კლასში. ამის ცოდნა შესაძლებლობას მოგვცემს, უკეთესი გადაწყვეტილებები მივიღოთ პრობლემების გადასაჭრელად.
რჩევა მეხუთე: გონივრულობა გააუმჯობესებს ჩვენს ურთიერთობას მოსწავლეებთან.
მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის კარგი ურთიერთობა ეფექტური სწავლის საწინდარია. რაც უნდა კარგი შინაგანაწესი შევიმუშაოთ სკოლისთვის, თუ მოსწავლეები არ გვენდობიან და პატივს არ გვცემენ, ან მიაჩნიათ, რომ ჩვენ არ ვცემთ მათ პატივს, დიდი სირთულეები დაგვხვდება წინ.
თითოეულ მოსწავლეს სჭირდება ყურადღება და გულისხმიერება თუნდაც სულ მცირე ხნით. აგრძნობინეთ, რომ თქვენ მას ხედავთ. ამგვარი კავშირით ატყობინებთ, რომ მას აფასებთ.
სკოლის მიზანი სწავლაა, ამიტომ უნდა ვაგრძნობინოთ მოსწავლეებს ისიც, რომ მათ მაღალ აკადემიურ მოთხოვნებს ვუყენებთ. ასევე დიდი ყურადღებაა საჭირო იმისთვის, რომ მოსწავლეებს განვუვითაროთ ურთიერთდახმარების, შემოქმედებითობის, პრობლემების გადაჭრისა და კონფლიქტების მოგვარების უნარები. მოსწავლეები მაშინ გრძნობენ კავშირს მასწავლებლებთან, როცა იციან, რომ უფროსი მათ ნამდვილად ამჩნევს და აფასებს.
რჩევა მეექვსე: სწავლების პროცესის სისწრაფე გონივრულად უნდა განვსაზღვროთ და შევანელოთ ტემპი, როცა საჭიროა.
დამწყები მასწავლებლები ცდილობენ მიჰყვნენ გაკვეთილის გეგმას, რომელშიც ხშირად შეტანილია იმაზე მეტი ინფორმაცია, ვიდრე ერთი გაკვეთილი დაიტევს. მასწავლებლები ჩქარობენ, რათა შეასრულონ გეგმა. სჯობს, სწავლების ტემპი იყოს უფრო ნელი და დავიტოვოთ დრო იმისთვის, რომ აღვიქვათ, რას გრძნობენ მოსწავლეები და რა სჭირდებათ მათ.
მოსწავლეებს განსხვავებული დრო სჭირდებათ ერთი და იმავე ინფორმაციის გადასამუშავებლად. ზოგი მოსწავლე მოსმენილ მასალას უფრო სწაფად გადაამუშავებს, ვიდრე ნანახს. სხვები – პირიქით. პატარა მოსწავლეებს უფროსკლასელებთან შედარებით უფრო მეტი დრო სჭირდებათ, თუმცა პედაგოგებს ეს ხშირად ავიწყდებათ. თუ ცოტა დროს გამოვყოფთ იმისთვის, რომ მოსწავლე დაუფიქრდეს კითხვას, განზრახ დავაყოვნებთ პასუხის მოსმენას, მაშინ ხელს შევუწყობთ უკეთ სწავლას.
ხშირია შემთხვევები, როცა განზრახ ვუშლით ხელს მოსწავლეს – დაუფიქრებლად მოვითხოვთ მისგან პასუხს. პატარა პაუზების გაკეთება კარგია ლექცის ტიპის გაკვეთილის დროსაც, რათა მოსწავლემ აღიქვას, გაიაზროს და გონებაში გაიმეოროს მოსმენილი. საკლასო სამუშაოს შესასრულებელი დროც უნდა გავახანგრძლივოთ ამავე მიზეზების გამო. ეს უფრო მშვიდს და სასურველს გახდის საგაკვეთილო პროცესს.
თუ ჩვენ ვჩქარობთ მხოლოდ იმის გამო, რომ ჩვენ თვითონ ვარ აფორიაქებულები, მაშინ ვერ შევძლებთ საფუძვლიან სწავლებას. გონივრულობა გვასწავლის დალოდებას, მოთმინებას და პაუზების დროულად განაწილებას.
რჩევა მეშვიდე: გონივრულობა ქმნის საზოგადოებას სკოლაში.
მოსწავლეებსაც, ყველა ადამიანის მსგავსად, აქვთ სურვილი მიკუთვნებულობისა და საზოგადოებაში წვლილის შეტანისა. ჩვენ მათ უნდა გავუღვივოთ ეს სურვილი, გულდასმით უნდა მოვუსმინოთ მოსწავლეებს და ვიზრუნოთ მათზე.
თუ შევქმნით ისეთ გარემოს, სადაც მოსწავლეები დაეხმარებიან ერთმანეთს, ითანამშრომლებენ, შეასრულებენ გუნდურ სამუშაოებს, ხელს შევუწყობთ მოსწავლეთა თანასაზოგადოების შექმნას. ბავშვები დაეხმარებიან ერთმანეთს და თან გაიაზრებენ, რა გააკეთეს, რა სჭირდებათ სხვებს. მათ განუვითარდებათ ემპათიის გრძნობა.
პროექტებით სწავლება პატარა სასკოლო საზოგადოების შექმნის საუკეთესო მეთოდია. მასწავლებელმა უნდა იფიქროს და თითოეული მოსწავლე უნარების შესაბამისად ჩართოს პროექტში. სამუშაოს დანაწილება დადებით კლიმატს შექმნის მოსწავლეებს შორის.
ამ გზით მასწავლებელი გამოავლენს თავის საუკეთესო მხარეს. თუ ის მშვიდად და გააზრებულად ჩაერევა მოსწავლეთა სასკოლო ცხოვრებაში, სწავლებას სასიამოვნოს გახდის.
