შემთხვევის ანალიზი მიეკუთვნება სწავლების ინტერაქციულ მეთოდს. ის მოსწავლეს გადაწყვეტილების მიღებისკენ უბიძგებს. მეთოდის მიზანია შემსწავლელს განუვითაროს შემოქმედებითი, კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნება, ასევე – დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უნარი. შემთხვევის ანალიზი პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ერთ-ერთი კერძო შემთხვევაა. ამ დროს მოსწავლეები იძენენ ცოდნას, რომელიც ცხოვრებაში გამოადგებათ, მსჯელობენ პრაქტიკულ სიტუაციებზე, ჯგუფური დისკუსიით მიდიან გადაწყვეტილებამდე, ასაბუთებენ თავიანთი გადაწყვეტილების მართებულებას. შემთხვევების ანალიზის სხვადასხვა ვერსია არსებობს, თუმცა მათი მთავარი მახასიათებელია ის, რომ შემთხვევა აღებულია რეალური ცხოვრებიდან, მოსწავლე თეორიულ ცოდნას აკავშირებს რეალურ ცხოვრებასთან. ის პროცესის ნაწილია, თავად უნდა გადაჭრას პრობლემა. არკვევს, რა თეორიული ცოდნა სჭირდება პრობლემის გადასაჭრელად. იძენს ახალ ცოდნას და იწყებს პრობლემის გადაჭრისთვის გზის ძიებას. გზის არჩევის შემდეგ მოსწავლეები აჯამებენ საკითხს და ადარებენ მას რეალურ პასუხს.

შემთხვევის ანალიზი ექვს საფეხურს მოიცავს:

გთავაზობთ ამ მეთოდის გამოყენებას ბიოლოგიის გაკვეთილზე:

ნებისმიერ ასაკში ადამიანს დაავადების დიაგნოსტირებისთვის სჭირდება სისხლის ანალიზის ჩატარება. მოსწავლეები წარმოიდგენენ, რომ ექიმები არიან და სისხლის ანალიზის საფუძველზე უნდა დაადგინონ დაავადება; დაასაბუთონ, რატომ თვლიან ასე და როგორ მივიდნენ კონკრეტულ გადაწყვეტილებამდე. რესურსი (პრეზენტაცია) მოიცავს ექვს სიტუაციას. მე ერთ ჯგუფს ერთი ნიმუში მივეცი განსახილველად. რესურსი ადაპტირებულია ინგლისურენოვანი Case study წყაროს მიხედვით. შესაძლებელია პერსონალური მონაცემების დაცვით გამოვიყენოთ ანალიზების სხვა ნიმუშები.

შემთხვევა გამოვიყენე მერვე კლასში, როცა მოსწავლეები სისხლის აგებულებასა და მისი ცალკეული უჯრედების ფუნქციებს სწავლობენ. უფრო მოსახერხებელი იქნება გამოიყენოთ მეთორმეტე კლასში, რადგან აქ უფრო ღრმად არის საკითხი განხილული და მოსწავლეების წინარე ცოდნაც უფრო მეტად შეესაბამება შემთხვევებს.

მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა ყურადღება გაამახვილოს ადამიანის ბიოლოგიის ცოდნით შეიარაღების მნიშვნელობაზე – რაც უფრო მეტი ინფორმაცია აქვთ ბავშვებს საკუთარი ორგანიზმის შესახებ, მით უფრო ადვილად და ადრეულ პერიოდში დაფიქრდებიან ჯანმრთელობის პრობლემებზე.

ასევე უნდა წახალისდეს ინფორმაციის მოძიებისა და დამუშავების ეტაპი, რადგან ჯგუფები უფრო მარტივად მივლენ სწორ დასკვნამდე და არგუმენტის მოტანაც გაუადვილდებათ.

მერვე კლასში გამოყენებისას ჯერ წარვადგინე პრობლემა, შემდეგ დავამუშავე პარაგრაფები. მეთორმეტე კლასში უკვე არის საშუალება მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად დაამუშაონ შემთხვევა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. გზამკვლევი პროფესიული განათლების მასწავლებლებისთვის.

კინოში წასვლა

როცა შეგევედრება,
კვირით სადმე კინოში
მიგყავს ბავშვი ზოგჯერ,
გარეთ მისი პერანგი
თითქოს რქებით ჰკიდია
თიკანივით თოკზე.

სანამ ქუჩას გაივლით,
სანამ შეუერთდებით
მოფუთფუთე მორევს,
ის ხელიდან გისხლტება
და ქუჩაზე კონსერვის
ქილას მიაგორებს.

ისე გაცრეცილია
და ისეთი ნაზია,
ვით ყვავილი ბალბის,
სანამ ბილეთს იყიდი,
შორიახლო ტრიალებს,
ღიღინებს და დარბის.

ესეც კინოს დარბაზი.
ახლა ხან წინ გაუშვი,
ხან წინ გაუძეხი,
მერე პალტო გახადე,
თითქოს ბუტერბროდიდან
ენას გიყოფს ძეხვი.

მერე ვიოლინოზე
უკრავს ბატი დონალდი
და იძახის: „დარლინგ!“
მერე დარბის კაცუნა
და დარბაზის სიხარულს
ჰქვია მხოლოდ ჩარლი…

მერე ესეც თავდება,
ქვითინი და ხარხარი
უკან რჩება, უკან.
გარეთ წვიმა შრიალებს,
ფეხსაცმელზე დახრილი
შეხსნილ ზონარს უკრავ…

ოდნავ დაცილებული
ორი წინა კბილი და
ორი წვრილი კანჭი
ბნელში შენს წინ ციმციმებს,
როცა გესაუბრება
გამოზრდილი ტანჯვით.

კითხვა განსაცდელია
და რამდენი ეჭვია
კიდევ გასაფანტი,
უვარდება მანქანას
შუქით დაგრძელებული
მხოლოდ შენი ლანდი.

წვიმა ლექსიკონივით
ღამის მწუხრში შრიალებს,
არ აჩერებს ტაქსი.
ბოლოს მაინც ჩერდება…
გამოაღე კარი და
მძღოლის გვერდით დასვი.

ბავშვი – კითხვის ნიშანი
შემოგყურებს თვალებში,
იცინის და ცმუკავს,
დიახ, ჭეშმარიტება
ემალება დროებით
ყველას ფარდის უკან.

იგი არის თამამი,
ყველა მოხიბლულია
და იქცევა კარგად
და ჯერ მისი პასუხი
მატარებლის კუპეში
კარის ჯახუნს არ ჰგავს…

იგი მოგეყუდება,
ვიდრე ფეხზე დადგება,
ვიდრე მონახავენ,
ვიდრე ალუბალივით
მისკენ გამოიწვდიან
მაქმანიან მკლავებს.

ის ცხოვრებას ურდულზე
ჯერ არ ეჯაჯგურება,
გამზრდელს გვერდით უზის,
მისთვის არა შრიალებს
შემოდგომის წვიმების
სევდიანი ბლუზი.

იგი მერე იფიქრებს,
როცა მოვა სიბერე
და თმას გაუთეთრებს,
რომ შენს გვერდით ცხოვრობდა
თუ ვაგონის ფანჯრიდან
დაგინახა ერთხელ?..

გივი გეგეჭკორი თავისი დიდი თაობის ერთ-ერთი გამორჩეული პოეტი და მთარგმნელი იყო. ფრანგული პოეზიის მისეულმა თარგმანებმა, როგორც დიად თარგმანებს სჩვევია ხოლმე, ორიგინალურ პოეზიაში შეაღწია და პოზიტიური გავლენა მოახდინა წამყვან ქართველ პოეტებზე. სიღრმეებში რომ არ შევიდეთ და მხოლოდ რეტინალურ მაგალითს დავჯერდეთ – მისი თარგმანების მერე მომძლავრდა ჩვენში პოეტური ტექსტების განლაგება პროზის ფაქტურით. ფრანგული პოეზიის მისეული ანთოლოგია დღეს უკვე ეჭვშეუტანელ კლასიკად ითვლება და იმ თარგმანებს შორის მოიხსენიება, რომლებმაც ბევრი რამ შესძინეს ქართულ პოეზიას. ეს თარგმანები დღესაც ძალიან ვიტალური და კითხვადია, სოციალურ ქსელებში ხშირად იდება ცალკეული ლექსი აღნიშნული ანთოლოგიიდან, ბევრმა ზეპირადაც კი იცის. მეტსაც ვიტყვი – ზოგიერთი ლექსის ინტონაციურ თუ კონცეპტუალურ გავლენასაც გადავწყდომივარ ცალკეული ავტორების ლექსებში. ამ ანთოლოგიის შინდისფერყდიანი გამოცემის ორი ეგზემპლარი მქონდა, ერთი ძმაკაცს ვაჩუქე, მეორე კი მეორე ძმაკაცს ვათხოვე ერთხელ და დამიკარგა. ამჟამად კი, დიდი ხანია, მოყვითალოყდიანი გამოცემა მაქვს ნათხოვარი კიდევ ერთი ძმაკაცისგან – გიო ლომიძისგან, და ხშირად ვკითხულობ.

რაც შეეხება გივი გეგეჭკორის ორიგინალურ პოეზიას: მისი არაერთი ლექსი ქართული პოეზიის საგანძურშია შესული. თარგმანებისა არ იყოს, მისი ლექსებიც კითხვადია დღეს, აქტუალურია სოციალურ ქსელებში. თუ სწორად მახსოვს, ერთ-ერთ ლექსში მიმართავს საკუთარ თავს, მომავალში მხოლოდ ბიბლიოთეკის ბინადარი არ იქნება შენი წიგნებიო, და ასეცაა. ის უდავოდ დიდი პოეტია, მაგრამ დიდი პოეტია მხოლოდ მისი შედგენილი ჰეტერომეტრით (4/3-4/3-4/2) და ამ ჰეტერომეტრში შემავალი საზომებით დაწერილი შედევრებით, სადაც ის აბსოლუტურ ინტონაციურ ინდივიდუალიზმს აღწევს. ზოგადად მისი შემოქმედება ვერსიფიკაციული მრავალფეროვნებითა და სიახლით (აღნიშნული ჰეტერომეტრის გარდა) არ გამოირჩევა, ძირითადად სულ რამდენიმე, ძალიან გავრცელებული საზომით ოპერირებს და ამ საზომებით დაწერილი აქვს სრულიად ბრწყინვალე ლექსები, თუმცა ვერ ახერხებს, ამ საზომებს ინდივიდუალური ინტონაციური აკუსტიკა შესძინოს. მარტივად რომ ვთქვათ: სხვა საზომებით დაწერილი მისი უცნობი ლექსი რომ წაიკითხოს მკითხველმა, ავტორს ვერაფრით გამოიცნობს, განსხვავებით – მისი შედგენილი ჰეტერომეტრით და ამ ჰეტერომეტრის შემადგენელი საზომებით (4/3; 4/2) დაწერილი ლექსებისგან. ეს ჰეტერომეტრი და მისი შემადგენელი საზომები დამორჩილებული აქვს აბსოლუტურად, აქ მკაფიოდ ისმის გივი გეგეჭკორის საფირმო ინტონაცია, რომელიც არავისში აგერევა და, რომელსაც დღესაც უამრავი მიმბაძველი ჰყავს, არაერთგან გადააწყდები გივი გეგეჭკორის ხმას. ლექსმცოდნეები უკვე საუბრობენ იმაზე, რომ ამ ჰეტერომეტრს – 4/3-4/3-4/2 – მისი სახელი უნდა ეწოდოს. ორი ფოლკლორული საზომის (4/3 და 4/2) შეერთებით მან სრულიად უნიკალური ევფონიის მქონე სალექსო საზომი შექმნა. ეს საზომები გურამიშვილმა გაალიტერატურულა (თუმცა პირველი მათგანის – შვიდმარცვლედის – მწიგნობრულ ვარიანტს გაცილებით ადრე, მეცხრე საუკუნეში ვხვდებით ატენის სიონის კედელზე), გეგეჭკორმა კი ამ ორი საზომის ინდივიდუალური პოტენციალები შეადუღაბა. 4/3 – საფერხულო საზომია, ამ საზომითაა შექმნილი ქართული საფერხულო-საცეკვაო სიმღერები, რადგან ამ შვიდმარცვლედის რიტმი თავისთავად გიბიძგებს კინეტიკური აქტივობისკენ, მოძრაობისკენ. გივი გეგეჭკორმა ბინარულ შვიდმარცლედს ქორეთი მოსხეპილი ექვსმარცვლედი დაამატა და მიიღო ეს უნიკალური საზომი. ზედიზედ ორი დაქტილური და ბოლოს ერთი ქორეული კადენციის მოდულაცია დაუვიწყარ ეფექტს იძლევა.

*

რაც შეეხება ზემოთ კოპირებულ ლექს-შედევრს: ჩვენს წინაშეა გივი გეგეჭკორის საფირმო ჰეტერომეტრით დაწერილი თოთხმეტსტროფიანი ლექსი, რომელიც მისი პოეტიკისთვის დამახასიათებელ ყველა იმანენტურ შტრიხს ატარებს. საერთოდ გივი გეგეჭკორი იშვიათად წერდა კომპაქტურ ლექსებს, მისი ლექსები, როგორც წესი, ვრცელია. ბევრჯერ მომისმენია, რომ ლექსი ვრცელი არ უნდა იყოს, რომ დიდი ლექსის კითხვა მოსაბეზრებელია და ა. შ. ამ პრიმიტიული მიდგომის საპირწონედ ვიტყვი, რომ ლექსის პრობლემა არა – მოცულობა, არამედ სათქმელი და მხატვრული ხარისხია. ყველა ძლიერი ლექსი ზუსტად იმხელაა, რამხელაც უნდა იყოს, ანუ ყოველი შემდგარი, ვიტალური, ექსპრესიული პოეტური ტექსტი თვითონ წერს თავის თავს და თვითონ კარნახობს პოეტს, სად და როგორ უნდა დასრულდეს, ნებისმიერი სახის ხელოვნური რევიზირება იმის შიშით, რომ ვიღაცას კითხვა დაეზარება, კლავს ლექსში პოეზიას. მთავარია, ლექსში სათქმელი იყოს, ლექსი თავის სათქმელს ამბობდეს. ვაჟა-ფშაველას ვრცელი ლექსი – „მთაში (შემოდგომის სურათები)“ – გაცილებით სასიამოვნოდ იკითხება პოეზიის გურმანისთვის, ვიდრე სხვა პოეტის რომელიმე, სათქმელისგან დაცლილი და ხელოვნური, პატარა ლექსი (შემეძლო, მაგალითად ვაჟას ნებისმიერი პოემა მომეყვანა, მაგრამ სპეციალურად ავარჩიე ლირიკული შეფერილობის ვრცელი ლექსი). გივი გეგეჭკორის ყველა ლექსი კი სწორედ სათქმელზეა ორიენტირებული, ამიტომ შეუძლებელია, ვინმეს კითხვა მოჰბეზრდეს.

გეგეჭკორის აღნიშნულ ლექსში პოეტისა და მისი პატარა შვილის ერთი კვირადღის ერთი ეპიზოდი – კინოში წასვლაა აღწერილი. საერთოდ გეგეჭკორს ახასიათებს სრულიად „არაპოეტური“ თემების ქცევა პოეზიის ობიექტად და ამას გენიალურად აკეთებს. ზოგადად მის თაობაში პოეზიის თემატური მონოქრომულობის გარღვევის საკითხი აქტუალური იყო, გეგეჭკორი ერთ-ერთია, ვინც მნიშვნელოვნად გააფართოვა სამოცი-სამოცდაათიანი წლების ქართული პოეზიის თემატური არეალი (აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ის ოცწლიანი იძულებითი კონსერვაციის შემდეგ რეგენერირებული ქართული ვერლიბრის სათავეებთანაც დგას – ერთ-ერთი პირველია, ვინც ორმოცდაათიან წლებში ვერლიბრებს წერს). ისევე, როგორც მის სხვა ლექსებში, ამ ლექსშიც შემოდის არასაბჭოთა, კაპიტალისტური მოტივები, რომლებიც ზოგჯერ – ტერმინოლოგიურ-ლექსიკურ, ზოგჯერ კი თემატურ დონეზეა გამოხატული. ის არასოდეს აგებს (გასაგები მიზეზების გამო) ლექსს მთლიანად არასაბჭოთა მოტივებზე, მაგრამ ხშირად კმაზავს ლექსებს ასეთი სანელებლით და ეს ერთგვარ ავანგარდისტულ ელფერს სძენს მის პოეზიას.

გეგეჭკორი თავისუფლად ახერხებს არაფრით გამორჩეული მარშრუტი – სახლიდან კინოთეატრამდე და უკან – ერთგვარ, ონტოლოგიური საკითხებით დახუნძლულ, ოდისეად წარმოგვიდგინოს და ჩვეულებრივი გასეირნება, უზუსტესი ნიუანსებით, მამა-შვილობის ჰიმნად აქციოს. შეუძლებელია, მგრძნობიარე მკითხველი (მითუმეტეს, თუ მშობლად ყოფნის გამოცდილება აქვს) ამ ლექსმა უკიდურესად არ ააღელვოს და დაუვიწყარი შთაბეჭდილება არ მოახდინოს მასზე…

*

ერთადერთი, რასაც ვისურვებდი, ისაა, რომ გივი გეგეჭკორს უფრო მეტი ლექსი დაეწერა თავისი შედგენილი ჰეტერომეტრით და ამ ჰეტერომეტრში შემავალი ორი საზომით, თუმცა რაც გვაქვს, ესეც საკმარისია დიდპოეტობისთვის და პოეტური შარავანდედის მუდმივი ნათებისთვის.

სკოლის პირველ დღეებს განსაკუთრებული მღელვარებით უმცროსკლასელები და მათი მასწავლებლები ველოდებით. გვინდა, პირველი შეხვედრა დაუვიწყარი იყოს, პირველი გაკვეთილები კი – მხიარული, დაუძაბავი, სიხარულითა და ბრჭყვიალა განწყობით სავსე.

გთავაზობთ რამდენიმე მარტივ ტექსტსა და აქტივობას, რომლებიც სკოლის პირველ დღეებში გამოგადგებათ.

ტექსტი N1

მართას დღიური  

31 აგვისტო

სწავლა იწყება. ძალიან ბედნიერი ვარ. ჩემი სკოლა მომენატრა. მიხარია, რომ კლასელებსა და მასწავლებლებს ვნახავ. კარგი იყო ზაფხული, ბევრი ვითამაშე, გავირუჯე, ვიცურავე, ვიმოგზაურე. ერთი წიგნიც წავიკითხე და ძალიან მომეწონა. წიგნები და რვეულები უკვე მოვიმზადე, ჩანთაც ჩავილაგე. ახალი ჩანთა აღარ ვიყიდე, რადგან შარშანდელიც ძალიან მომწონს. არც გაკვეთილების ცხრილი მიყიდია, მე თვითონ დავხატავ.

დღეს ადრე უნდა დავიძინო, თორემ დილით გაღვიძება გამიჭირდება.

რა კარგია, უკვე მეორეკლასელი ვარ!

მოდი, ვილაპარაკოთ:

• შენ როგორ ემზადები სკოლისთვის?
• დღიურში ეს ჩანაწერი მართამ 31 აგვისტოს გააკეთა. როგორ ფიქრობ, რომელი თვე იქნება, როცა ის სკოლაში წავა?
• რატომ აპირებს მართა ადრე დაძინებას?
• შენ როდის იძინებ?
• თავად მიდიხარ დასაძინებლად თუ მშობლები გახსენებენ, რომ ძილის დროა?
• მართას შარშანდელი ზურგჩანთა მიაქვს სკოლაში, შენ როგორ ფიქრობ, აუცილებელია ახალი ზურგჩანთა?

ტექსტი N2

სკოლისაკენ!

მართა მთელი დღეა ცქმუტავს, ადგილს ვერ პოულობს, ფაციფუცობს. ხუმრობა ხომ არ არის, ხვალ სკოლა იწყება. სკამზე მისი სამოსი ჰკიდია, ჩანთაში საყვარელი ფანქრები და კალამი უწყვია.

მაინც როდის გათენდება!

– დაიძინე, დაიძინე, – ეუბნება თავის თავს, – თორემ ხვალ მთქნარებას ვერაფერს მოუხერხებ.

მართას ძილი ძალიან უყვარს, თუმცა საღამოობით მაინც წუწუნებს. ზოგჯერ მშობლებთან ერთად ჯდომა და ტელევიზორის ყურება უნდა. ხანდახან გვიან დაძინების უფლებასაც რთავენ. ეს მაშინ ხდება, როცა ვინმეს დაბადების დღეა ან ახალი წელია და მონატრებული ბებია ჩამოდის ხოლმე.

ხვალ სკოლა იწყება, ამიტომ ადრე უნდა დაიძინოს. დილით მომზადება ხომ უნდა მოასწროს? სკოლაში ხომ არ დააგვიანებს?

ჩანთას და სამოსს წინა საღამოს იმზადებს.

დილით დრო სწრაფად გარბის და ჰაიდა, სკოლაში წასვლის დროა!

• მოდი, ერთად ვითამაშოთ:

ორი ჩანთა

დავალება:

მართას ორი ზურგჩანთა აქვს, ერთს არდადეგებზე, სამოგზაუროდ იყენებს, მეორეს კი – სკოლაში. დააკვირდი ორივე ზურგჩანთას და მიპასუხე (ზეპირად):

1. რომელი ზურგჩანთაა სამოგზაურო? რომელია სკოლისთვის განკუთვნილი ზურგჩანთა?
2. რომელი ნივთები უნდა ჩააწყო პირველ ზურგჩანთაში?
3. რომელი ნივთები დაგჭირდება სკოლის ზურგჩანთაში ჩასალაგებლად?
4. რომელია ისეთი ნივთი, რომელიც შეიძლება ორივე ზურგჩანთაში ჩადო?
5. კიდევ რა ნივთებს ჩაალაგებდი სკოლის ზურგჩანთაში?
6. გახსენი შენი ზურგჩანთა და ჩამოთვალე, რომელი სასკოლო ნივთები წამოიღე სკოლაში.

ტექსტი N3

თინიკო და მზე

კომენტარი მასწავლებლებისთვის:

გაბრიელ ჯაბუშანურის ეს საბავშვო ლექსი ძალიან კარგი რესურსია ბავშვებისათვის დილის რუტინის, დამოუკიდებლად მომზადების სასწავლებლად, ერთგვარი დილის განრიგია, რომელიც სავარჯიშოდ შეგიძლიათ აქციოთ. მაგალითად:

1. შეცვალოთ მთავარი პერსონაჟის სახელი მოსწავლის სახელით. აქვე უფრო მცირე ან უფრო მეტმარცვლიანი საკუთარი სახელის ლექსში ჩასმისას ლექსის მნიშვნელოვან მახასიათებელს, რიტმს შეეხებით და იმსჯელებთ, როგორ უნდა მოიქცეთ, რომ ლექსის რიტმი არ დაირღვეს.
2. შეგიძლიათ, ეს ლექსი ე.წ. სმაილების, ხატულების ენაზე თარგმნოთ. მზის, გოგონას, ღიმილისა და მოქმედებათა სახელების გამეორება მეტყველების შესანიშნავი საშუალება იქნება.

გაბრიელ ჯაბუშანური

თინიკო და მზე

დილით ადრე იღვიძებენ

თინიკო და მზე

თინიკო რომ ხელ-პირს იბანს,

ხელ-პირს იბანს მზეც.

თინიკო რომ თმას ივარცხნის,

თმას ივარცხნის მზეც .

თინიკო რომ ისაუზმებს,

ისაუზმებს მზეც.

სკოლაში რომ მიდის თინა,

მზეც უმშვენებს გვერდს.

მაგრამ, აი, დედაენა

ჯერ არა აქვს მზეს.

მოდი, ვილაპარაკოთ

• როგორ ემზადები სკოლისთვის? ჩამოთვალე მოქმედებები დაწვრილებით.

* მარტო გამოდიხარ შინიდან თუ ოჯახის წევრებთან ერთად?

• ბევრი დრო გჭირდება სკოლაში მისასვლელად?

ტექსტი N4

გაცნობა

მადსის ახალი სკოლა

ანე-კატარინე ვესტლის საბავშვო წიგნის „დიდედა და რვა ბავშვი ტყეში“ მიხედვით

ზარი დაირეკა და მადსი კლასში შევიდა.

– ბავშვებო, ახალი ბიჭი გვყავს კლასში, გაიცანით, მას მადსი ჰქვია, – თქვა მასწავლებელმა, – შეგიძლია, აი, აქ დაჯდე, – უთხრა ბიჭს, – ახლა ის გვითხარი, მადს, სად ცხოვრობ?

– ტყეში, – იყო პასუხი.

ამის თქმაზე ბავშვებს ერთხმად გაეცინათ.

– მაშ, არ იცი მისამართი? – ისევ ჰკითხა მასწავლებელმა.

– ჩვენი მისამართია ტყე, – უპასუხა ბიჭმა, – ტყეშია ჩვენი სახლი.

– ძალიან კარგი, – თქვა მასწავლებელმა, რამდენიმე ბიჭმა კი ჩაიცინა.

შესვენებაზე მადსი ეზოში გავიდა და სკოლის შორეულ კუთხეში დაიმალა. ეწყინა, რომ დასცინეს, თანაც ახალ სკოლაში მოიწყინა. ზარი როცა დაირეკა, ისევ კლასში ავიდა.

– სად იყავი, ბევრი გეძებეთ, შენთან თამაში გვინდოდა, – უთხრა ერთმა ბიჭმა. სხვებმაც გაუღიმეს. მადსმა შვება იგრძნო. აქაც ისეთივე ბავშვები იყვნენ, როგორიც ძველ სკოლაში. მადსი გამხიარულდა, გახალისდა, დასვენებაზე თანაკლასელებთან ერთად ბევრი ითამაშა.

მოდი, ვილაპარაკოთ

• რატომ გაიცინეს ბავშვებმა?
• რა ეწყინა მადსს?
• რა მოხდა მერე?
• თქვენს კლასში არის ახალი მოსწავლე?
• როგორ უნდა გაიცნოთ ადამიანი?
• რა სიტყვებს ვიყენებთ ადამიანის გაცნობისას?
• რაზე შეიძლება ვესაუბროთ ახალგაცნობილ ადამიანს?

ტექსტი N5

დიალოგი

მართა: გამარჯობა, მე მართა ვარ, ეს ელენეა.

დიმიტრი: მე დიმიტრი მქვია.

ელენე: რა ლამაზი სახელია!

დიმიტრი: გმადლობ, ელენეც ლამაზია.

მართა: რომელი სკოლიდან გადმოხვედი?

დიმიტრი: ბათუმის მეორე საჯარო სკოლიდან.

მართა: ბათუმელი ხარ? როგორ მიყვარს ბათუმი, ხშირად ჩავდივართ ხოლმე.

დიმიტრი: მეც მიყვარს და უკვე ძალიან მენატრება!

ელენე: ყველაზე მეტად რა გენატრება?

დიმიტრი: ყველაზე მეტად – ჩემი მეგობრები, ზღვა და თოლიები.

მართა: არ მოიწყინო, თოლიები მტკვარზეც დაფრინავენ

დიმიტრი: მართლა? არ ვიცოდი, თბილისშიც თუ იყვნენ.

მოდი, ვილაპარაკოთ

• როგორ დაიწყო საუბარი მართამ?
• რომელი ქალაქიდანაა დიმიტრი?
• რა ენატრება ყველაზე მეტად დიმიტრის?
• როგორ ამშვიდებს მართა?
• გაინაწილეთ როლები და ისე წაიკითხეთ ბავშვების საუბარი.

დავალება

როგორ გავიცნოთ ერთმანეთი

ახალი ადამიანის გაცნობა თან მარტივია, თან რთული. მარტივი იმიტომ, რომ სულ ერთი სიტყვა გჭირდება, რთული კი იმიტომ, რომ ამ ერთი სიტყვის პოვნა ძნელია.

გვასწავლე, შენ როგორ პოულობ ხოლმე საჭირო სიტყვას.

• როგორ იწყებ საუბარს?
• როგორ ეცნობი მეორე ადამიანს?
• რომელ სიტყვებს იყენებ ადამიანის გაცნობისას?
• რაზე ესაუბრები?

თუ წლევანდელ „ბუკერს“ თვალს ადევნებთ, ჟიურის შემადგენლობაც გეცოდინებათ – წელს ჟიურის ერთ-ერთი წევრი იიუნ ლია, წარმოშობით ჩინელი მწერალი, ამერიკაში რომ ცხოვრობს და ინგლისურად რომ წერს. მისი მოსმენის ბედნიერება ორი წლის წინ, აიოვაში გამართულ საღამოზე მქონდა . არასდროს დამავიწყდება, საერთაშორისო სამწერლო პროგრამის დირექტორის, კრისტოფერ მერილის სიტყვები:
– When she first came in the US, she barely spoke any English and now – პირველად რომ ჩამოვიდა ამერიკაში, ინგლისური ძლივს იცოდა და ახლა კი, – და აქ თვალები გაუბრწყინდა და ხელები გაშალა, – she writes like a wizard! – ჯადოქარივით წერსო.
აიოვას უნივერსიტეტს შემოქმედებითი წერის ერთ-ერთი ცნობილი და საუკეთესო სკოლა აქვს ამერიკაში. თუ ეს იცით, იფიქრებთ, რა თქმა უნდა, აბა, სხვაგან სად ჩავიდოდა მომავალი მწერალიო. საქმეც ეგაა – მაშინ იიუნ ლი ჯერ კიდევ არ იყო მწერალი და აიოვაშიც წერის კი არა, იმუნოლოგიის შესასწავლად ჩავიდა. მაგრამ საბოლოოდ ლიტერატურამ გადაწონა და ექიმის კარიერაზე უარი ათქმევინა.

როგორც თავად გაიხსენა საღამოზე, წერდა სწორედ წიგნების მაღაზიის „Prairie Lights“ კაფეში, რადგან ოთახი, რომელშიც სხვა სტუდენტებთან ერთად ცხოვრობდა, მეტისმეტად პატარა იყო. წერდა და მუდამ ერთსა და იმავე ჩაის სვამდა, თუ სწორად მახსოვს, ჟასმინისას. ამ პერიოდიდან წლები გავიდა. დღეს იიუნ ლი უკვე შვიდი წიგნის ავტორია და მრავალი ჯილდოს მფლობელი. ჯილდოებს შორისაა პრესტიჟული PEN Faulkner Award, რომელიც შარშან სწორედ 2022 წელს გამოსული რომანისათვის „The Book of Goose“ მიენიჭა.

რაზე მოგვითხრობს ეს მართლაც შესანიშნავი წიგნი?

თავად იიუნ ლი ამ შეკითხვას ირონიულად შეხედავდა – ერთი ასეთი ტერმინი აქვს Whataboutism. როგორც ერთ სტატიაში წერს, ვოთებაუთიზმი თანამედროვეობის სენია – ჩვენ განუწყვეტლივ ვკითხულობთ წიგნების შესახებ: What is it about? – რაზეა? და ამით ტექსტის მთელი არსი მის შინაარსამდე, სიუჟეტამდე დაგვყავს. ეს რომ არასწორია, იიუნ ლის რომანის მაგალითზე შეგვიძლია, დავინახოთ: ორი თინეიჯერი გოგო, აგნესი და ფაბიენი ომის შემდგომ პერიოდში, საფრანგეთის პატარა სოფელ სან რემიში ცხოვრობენ, სადაც სიღარიბე და მოწყენილობა გამეფებულა, ხოლო სიკვდილი კი ჩვეულებრივი ყოველდღიურობაა. რა რომანი უნდა ააგო ასეთ მარტივ ამბავზე? მაგრამ იიუნ ლი ოსტატია – ის არამხოლოდ ორი გოგოს რთულ, წინააღმდეგობებითა და სიხალისით აღსავსე ურთიერთობაზე მოგვითხრობს, რომელიც ძალზე ახლო მეგობრობიდან დიდ და ტკივილიან, შეუძლებელ სიყვარულში გადაიზრდება, არამედ თავად წიგნის წერის შესახებ წერს წიგნს. „The Book of Goose“, უპირველესად, მეტაფიქციური რომანია.
რა არის წერა? გამოგონება? თუ, პირიქით, რეალობის შეგრძნების, რეალურად ყოფნის საშუალება? როგორი პარადოქსულიც უნდა იყოს, ფაბიენი და აგნესი წერას იმ გაუცხოების დასაძლევად მიმართავენ, რომელიც რეალობის მიმართ აქვთ. სინამდვილე, რომელშიც ისინი ცხოვრობენ, მათი არ არის. არც ისინი ეკუთვნიან ამ სინამდვილეს. უფრო სწორად, ფაბიენი არ ეკუთვნის, აგნესი კი, როგორც ბოლოს ირკვევა, მონახავს ადაპტაციის გზას.

სინამდვილის არაერთგვაროვნება სხვადასხვა პერსპექტივის ჩვენებითაა ხაზგასმული: ჩვენ, მკითხველებმა, ვიცით, რომ მას შემდეგ, რაც აგნესი ინგლისში წავა, ფაბიენი სწერს წერილებს ჟაკის სახელით (ესეც საერთო თამაშის ნაწილია) და არავითარი ფაბიენის ძმა ჟაკი არ არსებობს. ჩვენ, აგრეთვე, ვიცით, რატომაც ვერ ჩერდება აგნესი ძვირადღირებულ, კერძო სკოლა-პანსიონში მისის თაუნზენდის მეთვალყურეობის ქვეშ, რადგან ჩვენ ამბავს აგნესის თვალებით ვხედავთ – მთხრობელი სწორედ ისაა და პერსპექტივაც მისია. მაგრამ არაფერი ეს არ იცის მისის თაუნზენდმა – მას ჟაკი ნამდვილად არსებული ბიჭი ჰგონია და აგნესსაც ამას საყვედურობს, შენ იმ შენს შეყვარებულს ვერ ელევი და ამიტომ გინდა წასვლაო. მისის თაუნზენდს უყოყმანოდ სჯერა აგნესის მიერ მებაღისთვის ნათქვამი ტყუილი, თითქოს ფოსტალიონ მისიე დივოს, მოთხრობების გაშალაშინებაში რომ დაეხმარა, სინამდვილეში, აგნესის ცოლად მოყვანა სურდა. და, რაც მთავარია, მისის თაუნზენდი განუწყვეტლივ ჩასჩიჩინებს აგნესს, კარიერაზე უნდა იფიქრო და გვაცადო მე და შენს გამომცემელს, გადავწყვიტოთ, რა იქნება შენთვის უკეთესიო.
მაგრამ რომელ კარიერაზე? წიგნები ხომ აგნესმა, უბრალოდ, ჩაიწერა, თორემ მათი შემთხზველი ფაბიენია, ის კარნახობდა ტექსტებს. ფოსტალიონს კი, რომელსაც გამომცემელი აგნესის თანაავტორად მიიჩნევს, საერთოდაც უმნიშვნელო როლი აქვს მთელ ამ თავგადასავალში – ის ფაბიენის დაგებულ მახეში ებმება. მაშ, სად არის სინამდვილე? ვინ არის ავტორი? უფრო სწორად, რა არის ავტორი?

აქვე ჩანს, რას ნიშნავს ავტორად ყოფნა:

სულ სოფელზე ხომ არ დაწერ, ხალხს მოსწყინდებაო, – ეუბნება მისის თაუნზენდი აგნესს. აგნესი ავტორი გახდა. ამიტომაც ყველას რაღაც სურს მისგან და ყველა ცდილობს, იგი სათავისოდ გამოიყენოს, მისი, ვუნდერკინდის, წარმატებით იხეირონ. და აგნესიც იძულებულია, აკეთოს, რასაც ეტყვიან: შეხვდეს გამომცემელს, მისცეს ინტერვიუები, იპოზიოროს ფოტოგრაფებთან, წავიდეს სასწავლებლად უცხო ქვეყანაში და, რაც მთავარია, დაწეროს შემდეგი წიგნი. და არავითარი ექსცენტრულობა – ის უნდა იყოს ზრდილობიანი, თავდაჭერილი გოგო, ისეთივე, როგორც მისი ასაკის სხვა გოგოები; ჩვეულებრივი და, ამავდროულად, სრულიად არაჩვეულებრივი.

და აგნესი ახერხებს ამ როლის შესრულებას, რასაც ვერასდროს მოახერხებდა ფაბიენი, თავისებური, ჯიუტად ბავშვობაში ჩარჩენილი ხასიათის გამო. ეს ხლეჩს აგნესის ცხოვრებას, რომელიც სოფელში მთლიანი იყო. ის საბოლოოდ უკან ბრუნდება, მაგრამ ბრუნდება სულ სხვანაირი და ამას ორივე ხვდება: აგნესიც და ფაბიენიც.

ამ წიგნისთვის არ არსებობს ე.წ. სპოილერები, რადგან ის არ სრულდება – დასასრული დასაწყისშივეა: აგნესი ფაბიენის სიკვდილის შესახებ შეიტყობს და გადაწყვეტს, ბოლო-ბოლო მოჰყვეს ყველაფერს ისე, როგორც იყო. ამდენი წლის შემდეგ ის ისევ იწყებს წერას და ისევ თავისი უსაყვარლესი მეგობრის მიერ მოცემული იმპულსით. „ბატის წიგნსაც“ ამიტომ არქმევს ახალ ტექსტს – ფაბიენი ეუბნებოდა ხოლმე: „ისევ ის სულელი ბატი ხარ, აგნეს, დიდი ოცნებებით“ („You are still that silly goose, […] You dream big, Agnès“).
აქვე კიდევ ერთი თემა, რომელზეც დგას რომანი – ვუნდერკინდები. აგნეს მორო გამქრალი გენიოსია – ერთი იმ ვუნდერკინდთაგანი, რომელიც გაიზარდა და ჩვეულებრივ ადამიანად იქცა, გაიზარდა და ყველამ დაივიწყა. მაგრამ იიუნ ლი აქაც ლამაზ ლიტერატურულ წიაღსვლას აკეთებს. აი, რას გვიყვება აგნესი თავის გაქრობაზე, რა თქმა უნდა, მკითხველებს იმედი გაუცრუვდათ, ჩემი მეორე წიგნი უხმაუროდ გამოიცა და მალევე დაივიწყესო, მაგრამ:

„But their disappointment would not last long. That year a girl named Francoise Sagan, who was four years older than me, made her name in literary history. The fame of Agnès Moreau, the peasant girl who failed to be transformed into a debutante, was no more than a twinkle of a firefly compared to the meteoric splendor of Mlle Sagan“.

ჩემი ბლაგვი თარგმანი ოდნავადაც ვერ გადმოსცემს იიუნ ლის ფრაზის სილამაზეს. საერთოდ, „ბატის წიგნი“ რომ სიამოვნებით იკითხება, ამის მთავარი მიზეზი ენაა – მდიდარი, ზუსტი. ცალკე აღსანიშნავია ტექსტის რიტმი – ეს უწყვეტი, მშვენიერი მუსიკა. არაფერი რომ არ მცოდნოდა ავტორის შესახებ, ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ ის ამერიკელი არაა და ინგლისური მისთვის მშობლიური ენა არ არის.

***
შეხვედრაზე იიუნ ლიმ ისიც გვიამბო, წიგნი როგორ დაწერა. თურმე ჩარჩო მოთხრობა თავიდან სხვა ყოფილა. მწერალმა ის მხოლოდ მას შემდეგ შეცვალა, რაც რამდენიმე მკითხველმა გარკვეულ შეუსაბამობებზე მიანიშნა ჩარჩო მოთხრობასა და ჩართულ მოთხრობას შორის.

– აგენტს დავურეკე და ვუთხარი, მგონი, ჩარჩო სხვა უნდა იყოს-მეთქი, – იხსენებს მწერალი, – მან მიპასუხა, იიუნ, მე კი მგონია, რომ ტექსტს ერთი რამე უნდა, რომ იყოს და შენ მისგან მეორე რამის გამოყვანას ცდილობო. დავჯექი და პირველი 30 გვერდი თავიდან დავწერე.

დაისვა შეკითხვა ფინალთან დაკავშირებითაც:
– ტექსტი დასრულებულია, თუ მტკივა, – უპასუხა მწერალმა, – „ბატის წიგნის“ ფინალი ისე მეტკინა, რომ გონს მოსასვლელად საცურაოდ წავედი. მაშინ მივხვდი: ეს ნამდვილად სწორი და შესაფერისი ფინალი იყო.

მერე კი აღნიშნა, მე კითხვების მწერალი ვარო. ვწერ წიგნებს, რათა კითხვები დავსვა და ვსვამ კითხვებს, რათა ახალ-ახალი კითხვები გაჩნდესო.

თუ „ბატის წიგნის“ გამოცემას გადმოატრიალებთ, უკანა მხარეს სხვადასხვა ავტორებისა და კრიტიკოსების შეფასებებს ნახავთ. მათ შორის სალმან რუშდიცაა. მისი შეფასება მოკლეა, სულ ერთი წინადადება: „One of our major novelists“. – „ჩვენი ერთ-ერთი მთავარი რომანისტი“.

დილით, როცა ცხრათვალა მზე სამ თვალს ძლივს ახელდა, ისე ეზარებოდა გაღვიძება, ბებია თომას საწოლთან დაიხარა და ფრთხილად უთხრა: ,,ადექი, ადექი! დღეს დიდი დღეა! ახალი ცხოვრების კარის გასაღები უნდა მოგცე!”

თომას ბებია, აგერ უკვე მეოთხე წელია, შვილიშვილების ფრთხილად გაღვიძების ჩემპიონია მთელ საქართველოში. ოთხი? არა, გატყუებთ! ერთხელ მეორე ადგილზე გავიდა და ისიც იმიტომ, რომ თომა იმ ღამით ძალიან გვიან დაბრუნდა ჯუჯების სამეფოდან და ლოდინით გაბრაზებულმა სიზმრებმა აღარ გამოუშვეს.

თომამ თვალი გაახილა და დაინახა, რომ ბებიას ცალ ხელში ოქროსფერი ორცხობილა და ცალში კი ჩანთა ეჭირა.

სკოლაში მივდივართ! – ერთდროულად წამოიძახეს ბებომ და შვილიშვილმა.

რა აღარ ენახა თომას – ბავშვთა ქალაქის შოკოლადის შენობები და ფერადი ხეების შუქნიშნები, ჯუჯების სამეფო და ბუ ბაიბურას უზარმაზარი ბუდე, სათამაშოების სასახლე და ჯადოქარი ჯონდოს უკუღმა გადმოტრიალებული სამუშაო ოთახი, მაგრამ სკოლა ყოველთვის ყველაზე დიდებულ და საოცნებო ადგილად წარმოედგინა.

ამიტომაც ძალიან ღელავდა თომა. თავში ათასი კითხვის ნიშანი უტრიალდებოდა. კითხვის ნიშნების საქმე კიდევ ხომ იცით, საოცრად მოუსვენრები არიან და არც შენ გაძლევენ მოსვენებას, სანამ პასუხების კანფეტებს არ შეახრამუნებენ.

წავედით, წავედით! – დაიძახა ბებომ, რომელმაც სპეციალური ეკრანი ჰქონდა, სადაც თომას ფიქრებს ხედავდა – მაგ კითხვის ნიშნებს გზაზე დავურიგებთ პასუხების კანფეტებს!

მზეს უკვე ცხრავე თვალს დაეჭყიტა, როცა სკოლისკენ მიმავალ გზას გაუდგნენ.

– ყველა, ვინც გზაზე შემოგხვდება, გამარჯობა უნდა ვუთხრათ! – დაარიგა ბებომ თომა სახლიდან გასვლისას.

– ყველას? ავყანყალას და სიტყვაყლაპიასაც?

– კი, ყველას. ზრდილობის მათემატიკაში ასე წერია. თუ ადამიანთან შეხვედრას გამარჯობას გამოვაკლებთ, უზრდელები ვიქნებით.

– – ჯუჯებთან შეხვედრასაც?

– კი, ჯუჯებთან, ფერიებთან, ცხოველებთან, ფრინველებთან, დიდებთან და პატარებთან. გამარჯობა აუცილებელია!

პირველად გზაზე თუთა და დედამისი გამოჩნდნენ.

გამარჯობა! – შორიდანვე დაუძახა თომამ თუთას და ისე ხმამაღლა, რომ მიწიდან თხუნელა თხუპნიამც კი თავი ამოყო და ნამძინარევი ხმით გამოსძახა: გამარჯობა თომა! ამ დილაადრიან საით გაგიწევია?!

– სკოლაში! – ერთად უპასუხეს მხიარულად თომამ და თუთამ.

– ეჰ, კიდევ კარგი, თხუნელების სკოლა შუადღისას იწყება, თორემ რა ადგებოდა ასე ადრე! – ჩაიბურტყუნა თხუპნიამ და თბილ ლოგინს ზმორებით დაუბრუნდა.

გზაზე ბავშვებს ნიკა ლო, მარი ლა, ძაააააალიან შავთმიანი ნინი და ცოოოოოტა ლოყაწითელა გიო შემოუერთდნენ, სკოლის ეზოში კი უამრავი პატარა დახვდათ. მათ თომა არ იცნობდა, რადგან ბავშვები შორეული ქუჩებიდან იყვნენ.

ეზოში უზარმაზარი, ფერადი სცენა იდგა. სცენაზე მოცეკვავე ბუშტები მიმორბოდნენ და ხმამაღლა კისკისებდნენ. გინახავთ ბუშტები, რომლებიც დარბიან და თან იცინიან? ისინი საბუშტეთის შორეულ სოფელში ცხოვრობენ და იქიდან მხოლოდ მაშინ გამოდიან, როცა სკოლა იწყება და ბავშვებს უნდა შეხვდნენ. ეს სექტემბრის ერთ ჯადოსნურ დღეს ხდება. სხვა დროს ბუშტები საკუთარ სოფელში მართავენ კონცერტებს და იქ მოხვედრა იმაზე უფრო ძნელია, ვიდრე ვთქვათ, რომელიმე მთვარის ჭრელა-ჭრულა ტყეში. რა, მთვარე რომ ბევრი იყო და იქ ტყეებია, ეგ არ იცოდით? ეჰ, კარგი, მაგას სხვა დროს მოგიყვებით.

როგორც ამ სცენიდან ერთმა მაღალმა ქალმა, რომელსაც თვალები საახალწლო ნაძვის ხის ყველაზე ახალი ნათურასავით უბრწყინავდა, ხმამაღლა გამოაცხადა, რომ სკოლაში შესვლა ორ აუცილებელ წესს გულისხმობდა: ერთი სკოლის ფიცის დადება იყო, მეორე კი შესასვლელი ბილეთის შეძენა.

,,ყველა ბავშვი ჭკვიანია! ყველა ბავშვი ლამაზია! ყველა ბავშვი კეთილია! რადგანაც მე ლამაზი და კეთილი ვარ, ესე იგი ლამაზი და კეთილია სხვაც! ჩვენ ხომ ერთი სახელი გვქვია და ამ სახელის ჯადოქრობის ძალა ეს არის – ყველა ბ ა ვ შ ვ ი ჭკვიანი, ლამაზი და კეთილია! ასე წერია ბავშვობის სახელმძღვანელოში და ეს არის ჩვენი საზეპირო ფიცი!’’ – გამოაცხადა ქალმა.

– ეგ ადვილია! – წამოიძახეს ბავშვებმა – ეგ ისედაც ვიცით! ბილეთები სად იყიდება?!

– ოოო, ბილეთები? ბილეთები აქვე და თან ძალიან ძვირი, თან ძალიან იაფი ღირს!

– ეგ როგორ? – გაუკვირდათ ბავშვებს.

– კი. თან ძალიან ძვირი და თან ძალიან იაფი – ერთი კეთილი სიტყვა!

– ერთ კეთილი სიტყვა? – ახმაურდნენ ბავშვები – რამდენიმე იყოს!

– არა, ერთი კეთილი სიტყვა ასე მარტივად წარმოსათქმელი არ არის! თან უცნობს უნდა უთხრა და თან გულწრფელი იყოს!

– შევძლებთ, შევძლებთ! – აჟრიამულდნენ პატარები და მართლაც, იმ დღეს უამრავი კეთილი სიტყვა გაიცვალა, იმდენი, რომ უფროსებსაც კი დაავიწყდათ, დედამიწაზე ბოროტი სიტყვები საერთოდ თუ არსებობდა.

სკოლაში სულ პირველად – სანამ წერა-კითხვის, ხატვის და არითმეტიკის სწავლას შეუდგებოდნენ, თითქოს ძალიან უცნაური, მაგრამ თურმე ძალიან საჭირო გაკვეთილები ჩატარდა: ერთმანეთის ფიქრების გაცნობის გაკვეთილი, ერთმანეთის ოცნებების ასრულების გაკვეთილი, გაღიმების გაკვეთილი, ბევრი კეთილი სიტყვის გადაჩურჩულების გაკვეთილი და ბოლოს საჩუქრად, ორცხობილას და ჩურჩხელის გაკვეთილიც კი.

ფიქრების გაკვეთილზე ბავშვებმა გაიგეს, რომ შოკოლადებზე და კომპიუტერზე ფიქრს თურმე ცოტა დრო უნდა გამოვაკლოთ – ასე წერია ფიქრის მათემატიკაში. ფიქრის მათემატიკაში ისიც წერია, რომ რადგან ეს დრო გამოვაკელით, ახლის მიმატებაა საჭირო და ეს დრო ერთმანეთზე ფიქრის უნდა იყოს. ჰოდა, სანამ ასეთ ფიქრს დავიწყებთ, ჯერ უნდა ვკითხოთ ერთმანეთს: როგორ ხარ? რამე ხომ არ გჭირდება? შემიძლია დაგეხმარო?

ოცნებების ასრულების გაკვეთილზე ბავშვებმა ისწავლეს, რომ ოცნება ხანდახან მარტო ვარსკვლავებზე გაფრენა არ ყოფილა – თურმე ზოგჯერ საღეჭ რეზინზე და პატარა ორცხობილაზეც ოცნებობენ ბავშვები. მთავარია, აქაც არ მოგვერიდოს კითხვის დასმა: ღამით, სანამ ძილის ფერიები მოფრინდებიან და სიზმრის სამეფოებში წაგიყვანენ, როცა რაღაც გინდა, რა გინდა ყველაზე მეტად? იმ წამის სურვილია მთავარი, სიფხიზლის და ძილის შუა რომ წამია და ვერ ხვდები, ძილის არის თუ ღვიძილის.

გაღიმების გაკვეთილი ცოტა რთული აღმოჩნდა. ხომ არის უცნაური დღეები, როცა მოწყენილი ხარ და სულ რომ ყელზე გიღიტინოს ფრთებით ბუ ბიაბურამ, მაინც არ გეღიმება. კი – არის! როგორ არ არის! ზოგჯერ ჩურჩხელა დაგიმალეს, ზოგჯერ ორცხობილა, ზოგჯერ მობილური ტელეფონი არ გათხოვეს და ზოგჯერ უბრალოდ გინდა და მოწყენილი ხარ! აი, ასეთ დღეებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ყოფილა რომ სხვას გაუღიმო და როცა ისიც ღიმილით გიპასუხებს, ორცხობილაც გავიწყდება და ტელეფონიც.

კეთილი სიტყვის ძალა უკვე იცით. აგერ სულაც ერთი კეთილი სიტყვა იყო სკოლაში შესვლის ბილეთი და ბევრი რაღა იქნება? მზის ტბებს, ღრუბლების ფაზლებს, ქარებისგან დაწნულ მფრინავ ხალიჩებს – რა გინდა, სულო და გულო? ჰოდა, კეთილი სიტყვების გადაჩურჩულების გაკვეთილზე ბავშვები ისე გამდიდრდნენ, ისე, რომ მთელი სამყარო მათი იყო.

სულ ბოლო გაკვეთილი კი ჩურჩხელის და ორცხობილის იყო, მაგრამ წვენიც ბლომად სვეს. ეს ფერადი წვენები წვენიწურიას საჩუქარი იყო წვენწურწურას სოფლიდან და სულ ყლუპ-ყლუპით უნდა გესვა. სამ ჭიქას რომ დალევდი, რომელი ფერის წვენი შეგხვდებოდა, ყველაფერს იმ ფერად ხედავდი. მოკლედ ჯადოსნური ამბავი იყო და თომას გაახსენდა, რომ სკოლის შემდეგ სწორედ ჯადოქრებთან და ჯუჯებთან მიეჩქარებოდა.

გაკვეთილები დამთავრდა. კართან ბებია იდგა და იღიმოდა.

– აბა, როგორ მოგეწონა სკოლა?

– ძალიან! რაც მთავარია უამრავი მეგობარი შევიძინე, მათგან ძალიან ბევრი კეთილი სიტყვა ვისწავლე და ამ სიტყვებს საღამოს ჯუჯებსაც გავუზიარებ! – მხიარულად უპასუხა თომამ და ასკინკილით გაუდგა შინისკენ გზას.

ჩვენს სასწავლო თუ სამედიცინო დაწესებულებებში, ქუჩებში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ხშირად შეხვდებით ზრდასრულ ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ კითხვები, სურთ კომუნიკაცია, მაგრამ თავიანთი მდგომარეობის გამო მხოლოდ ჟესტურ (ნიშანთა) ენაზე შეუძლიათ ურთიერთობა. მათ აინტერესებთ ამა თუ იმ ავტობუსისა თუ მატარებლის განრიგი, მეტროს რომელ სადგურთან იმყოფებიან, რამდენ ხანში მიაღწევენ დანიშნულების ადგილს, როდის დაბრუნდება და როგორი ადამიანია პოლიკლინიკის ექიმი… თუმცა ჟესტური ენის თარჯიმნის გარეშე ამ ინფორმაციაზე ხელი არ მიუწვდებათ.

მეორე დიდი საწუხარი ის არის, რომ სმენის ღრმა დაზიანების მქონე მოსწავლე მიდის საჯარო სკოლაში, იქ კი ჟესტურად არავინ საუბრობს და არც საამისო მზაობა არსებობს. მშობელს  ურჩევნია, საზოგადოებას სხვა, „საღი“ შვილების შესახებ შეუქმნას უფრო მაღალი წარმოდგენა, ვიდრე რომელიმე სპეციალიზებული ინსტიტუციის მიერ შეთავაზებულ ჟესტური ენის შემსწავლელ პროგრამაში ჩართვას დასთანხმდეს და წლებიც ისე გადის, რომ ყრუ ბავშვი მზრუნველი თანატოლების გარემოცვაში განათლების გარეშე რჩება. ხოლო იქ, სადაც სკოლის ხელმძღვანელს და პედკოლექტივს თანამდებობისთვის საკმარისი კულტურა და ტოლერანტობა აქვთ და დარეგისტრირებული სმენის დარღვევის მქონე პირველკლასელისთვის გულითადად ეძებს ჟესტური ენის სპეციალისტს, სპეციალისტები არ ჩნდებიან. დეფიციტია და იმიტომ!

სხვა პრობლემა ის არის, რომ ჟესტური ენის შესწავლით დაინტერესებული პირები, სპეციალური თუ საგნის მასწავლებლები, ყრუ პირებთან მომუშავე ორგანიზაციების წარმომადგენლები, განათლებაში ჩართული მუშაკები ამაოდ ელოდებიან ჟესტური ენის კურსის გავლას, ხოლო ენის შესწავლის უკვე გამოცხადებულ პროგრამაში ჩართვაზე გადაწყვეტილების მიმღები პირები ამა თუ იმ მოტივით უარს ეუბნებიან. ეს უგულებელყოფა კი ზემოხსენებული დეფიციტის ფონზე ძალიან მტკივნეულია!

მტკივნეულია რეგიონული თვითმმართველობის დამოკიდებულება, როცა ჟესტური ენის შესწავლის პროგრამის დაფინანსებას ითხოვ და პასუხად ნულოვან ტოლერანტობას აწყდები. თუმცა ქვეყანას თითოეული ადამიანის საჭიროებებზე მორგებული, უნივერსალური დიზაინის პასუხისმგებლობა აქვს აღებული, სახელმწიფო ინსტიტუციები კი თითქმის მთლიანად მიუწვდომელია ყრუ ან ყრუ-უსინათლო პირთათვის და ქვეყანაში მათი ზუსტი რაოდენობაც არ არის დადგენილი. არადა, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში ამ ადამიანებით დასახლებული არაერთი უბანი არსებობს. ზეპირი გადმოცემებიც მათ შესახებ მრავალფეროვანია. მაგალითად, ქუთაისში, 20-იან წლებში დაბადებული უხუცესი ადამიანების გადმოცემით, „ყრუ-მუნჯები“ ე. წ. ახალ ქუთაისში, ძველი ქალაქის გარეთ, ჭავჭავაძის გამზირისა და თაბუკაშვილი ქუჩის მიმდებარედ ერთ თემად ცხოვრობდნენ. მათ შესახებ ოფიციალური ჩანაწერი 30-იანი წლებიდან (1936 წელს) ჩნდება. 40-50-იან წლებში საბჭოთა ხელისუფლებამ მათი საცხოვრებელი სახლების აყრა დაიწყო და პირველი ხუთსართულიანი საცხოვრებელი ნაგებობაც აშენდა. მომდევნო წლებში ყრუ პირებს 4-5-სართულიანი სახლები აუშენეს და მახლობლად, გუგუნავას ქუჩაზე, საამქროებიც კი აამუშავეს[1]. ქუთაისის ბოლოს, საღორიის ტყის მიმდებარედ, ქალაქის ყრუთა პირველი სკოლა (ამჟამად – 45-ე სპეციალიზებული სკოლა) 1955 წელს გაიხსნა 155 ყრუ მოსწავლისთვის[2]. ყრუ პირთა რიცხოვნობა ქუთაისში განსაკუთრებით 80-90-იან წლებში გაიზარდა (ჩვენი პირველი ინფორმანტი ამას სხვა მიზეზებთან ერთად ბავშვთა და ზრდასრულთა მედიცინაში გენტამიცინის ფართო მოხმარებითაც ხსნის). 1950-იან წლებში ყრუ ბავშვებისთვის სპეციალური სკოლები თბილისსა და საქართველოს სხვა რეგიონებშიც ფუნქციონირებდა.

დღესდღეობით სმენის დარღვევის მქონე ბავშვები სწავლობენ როგორც სპეციალიზებულ, ისე საჯარო სკოლებშიც, სადაც მათდამი დამოკიდებულება არაერთგვაროვანია.

ამგვარი ზეპირი გადმოცემების საფუძველზე ჟესტური ენების ქართველი მკვლევარი, პროფესორი თამარ მახარობლიძე, ვარაუდობს, რომ საბჭოთა კავშირის პერიოდში, რუსული ჟესტური ენის გავლენის გაძლიერებამდე, საქართველოს ტერიტორიაზე უკვე არსებობდა ჟესტური ენა. მისი თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს საბჭოთა კავშირის მთელ ტერიტორიაზე სწავლების ე.წ. ორალისტური მეთოდი იყო გავრცელებული და განათლების სისტემის მიზანი სულაც არ ყოფილა ჟესტური ენის განვითარება, საქართველოში ამ სკოლების ამოქმედებამ მაინც გამოიწვია ქართული ჟესტური ენის განვითარება, რადგან ყრუ ბავშვებს ჰქონდათ ერთმანეთთან ჟესტურ ენაზე ურთიერთობის საშუალება. სწორედ ამით აიხსნება ქართულ ჟესტურ ენაში კვლევებით ისეთი მორფოსინტაქსური კატეგორიების არსებობა, რომლებიც რუსული ჟესტური ენისთვის არ არის დამახასიათებელი. მსგავსი გრამატიკული კატეგორიების ჩამოყალიბებას ბევრი დრო სჭირდება და ეს საკითხიც უფრო ღრმა შესწავლას მოითხოვს, თუმცა ჯერჯერობით ნაპოვნი წერილობითი მონაცემები ყრუ თემის შესახებ მხოლოდ საბჭოთა კავშირის პერიოდით თარიღდება.

მკვლევარი ყრუ თემის ჩამოყალიბების და ჟესტური ენის განვითარების ხელშემწყობ ფაქტორებად ყრუთა კავშირის ჩამოყალიბებასა და სხვადასხვა ქარხანასა თუ დაწესებულებაში ყრუ პირების ჯგუფურად დასაქმებასაც ასახელებს. მისი აზრით, საბჭოთა კავშირის დროს არსებულ ენათა კონტაქტის გამო, ქართულ ჟესტურ ენაში იგრძნობა არა მხოლოდ რუსული ჟესტური ენის, არამედ სამეტყველო რუსულის გავლენაც, მაგრამ კვლევებით დგინდება ისეთი უნიკალური მახასიათებლები, რომლებიც ადასტურებს ამ ენის ბუნებრივ წარმოშობას (მახარობლიძე, 2022)[3]. ძალზე პირობითია საქართველოში მცხოვრები ყრუთა თემის რიცხოვნობა, რაც სპეციალურ ლიტერატურაში, დაახლოებით, 2500 ადამიანს მოიაზრებს. ისინი, ვინც ამ თემის წევრებად მიიჩნევენ თავს და ის სმენის არმქონე პირებიც, რომლებიც მათგან იზოლირებულად, საკუთარ ოჯახებსა და საჯარო თუ კერძო სკოლებში აგრძელებენ არსებობას, ლინგვისტურ უმცირესობას წარმოადგენენ. ამ თემის წევრების „საკომუნიკაციო ენაა ქართული ჟესტური ენა, რომელიც არის დამოუკიდებელი ბუნებრივი ენა და არ გახლავთ ქართული სამეტყველო ენის კოპირებადი ვერსია“[4].

ჟესტური რომ ცალკე, სხვაგვარად მისახედი ენაა და საქართველოში არსებული ენობრივი სიტუაციის კვლევისას ღირსეულ ადგილს იმსახურებს როგორც ქართულ, ასე საერთაშორისო ენობრივ ატლასებზე, ამის შესახებ ჩვენს წინა წერილში[5] შედარებით ვრცლად ვისაუბრეთ. საქართველოს სახელმწიფოც რომ იცავს და განამტკიცებს ქვეყანაში ენათა და კულტურათა თანაარსებობისა და ჰარმონიული განვითარების საუკუნოვან ტრადიციას და რომ დაუშვებლად მიაჩნია ნებისმიერი ენის მიმართ უპატივცემულობის გამოხატვა, საქართველოს მოქალაქის ენობრივი უფლებების შელახვა და აღკვეთს სახელმწიფო ენობრივი პოლიტიკის კონსტიტუციური პრინციპების საწინააღმდეგო ქმედებას, ესეც შავით თეთრზე წერია სახელმწიფო ენის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის პრეამბულაში[6].

ამიტომაა, ჟესტური ენით დაინტერესებული მკვლევრები ერთხმად რომ აღნიშნავენ ყრუთა განათლების საკითხებზე სერიოზული მუშაობის საჭიროებას და მიუთითებენ სახელმწიფოში არსებულ დიდ ჩავარდნაზე, რაც პირდაპირ აისახება ამ თემის წევრების (განსაკუთრებით ახალგაზრდების) პირად ცხოვრებაზე, მათ კარიერულ და პროფესიულ პერსპექტივებზე. ერთ-ერთი დიდი პრობლემა, რაც ამ თემის წევრებს ძალიან აწუხებთ, არის ის, რომ ამ საზოგადოების წევრების დიდმა ნაწილმა კარგად არ იცის ან ძალიან ცუდად იცის სახელმწიფო ენა – ქართული სამეტყველო ენა. ქართული ენის სათანადო არცოდნის გამო ყრუები ერიდებიან წერილობით კომუნიკაციას სოციალურ ქსელებშიც კი და ამჯობინებენ, ისევ მხოლოდ ერთმანეთთან იქონიონ ურთიერთობა ქართულ ნიშანთა /ჟესტურ ენაზე.

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის შედარებით ახალი, დამატებული მე-5 პუნქტის თანახმად, „სენსორული დარღვევის მიმართულებით სპეციალიზებულ სკოლაში, სადაც განათლებას იღებენ სმენის დარღვევის მქონე მოსწავლეები, გამოიყენება ჟესტების ენა და მისი ანალოგები, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში სმენის დარღვევის მქონე მოსწავლის სწავლების ენად გამოიყენება ქართული ჟესტური ენა და ბილინგვური სწავლების პრინციპები“[7].

ვინ, როგორ და რა გზებით უნდა ისწავლოს და შემდეგ თავად ასწავლოს სმენის დარღვევების მქონე ან ყრუ ბავშვებსა თუ მათ მხარდამჭერ პირებს ჟესტური ენა, ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის ერთადერთ გზად ჯერჯერობით ენის დაგეგმვისა და განათლების პოლიტიკის სპეციალისტების, მკვლევრებისა და დაინტერესებული ორგანიზაციების კოორდინირებული, მუხლჩაუხრელი მუშაობა გვესახება.

[1]ინფორმანტი — მარინა ასათიანი, ყრუ პირთა თარჯიმანი.

[2]ინფორმანტი — ირინე აბდალაძე, 45-ე სპეციალიზებული სკოლის დირექტორი.

[3]თამარ მახარობლიძე, ქართული ჟესტური ენის შესახებ. სამეცნიერო ჟურნალი „ენა და კულტურა“,2022.#28.

[4]თამარ მახარობლიძე, იქვე, გვ. 43.

https://journals.4science.ge/index.php/enadakultura/article/view/1740

[5] მარიამ გოდუაძე, ენობრივი სიტუაცია და ქართული ჟესტური ენის ადგილი ეროვნულსა თუ მსოფლიო ენობრივ ატლასებზე.  ინტერნეტჟურნალი მასწავლებელი, თბილისი, 2024. https://mastsavlebeli.ge/?p=40890

[6]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2931198

[7]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1160240?publication=0