– ოჰ, ეს გრამატიკა!..

– რატომ არის საჭირო ამ წესების დამახსოვრება?

– რატომ უნდა ვიცოდე ზეპირად? ,,დავგუგლავ’’ და ვნახავ…

– მთავარია, შინაარსი დავწერო. მერე რა მოხდა, თუ სასვენ ნიშნებს სწორად არ დავსვამ?..

დამეთანხმებით, რომ 21-ე საუკუნის მოსწავლეები ხშირად სვამენ ამგვარ შეკითხვებს.

მეც მქონია შემთხვევა, დაახლოებით ანალოგიური შინაარსის კითხვები დაუსვამთ ჩემს მოსწავლეებს…

პასუხად ჩემ მიერ დასმული შეკითხვა მოუსმენიათ:

– როგორ ფიქრობთ, რატომ არ მოგწონთ ხშირ შემთხვევაში ადამიანების მეტყველება?

– იმიტომ, რომ, როგორც წერენ, ისე მეტყველებენ და პირიქით! აი, რატომ არის საჭირო გრამატიკის საკითხების საფუძვლიანი ცოდნა.

დიახ, ასეა. გრამატიკის სწავლებას სწორედ ეს ფუნქცია აქვს, რომ მოსწავლეებმა წერონ და იმეტყველონ მართებულად.

თითქოს ყველამ ვიცით, მაგრამ მეტყველებაში მაინც მკვიდრდება მცდარი გამონათქვამები. სამწუხაროა, რომ ეს გამონათქვამები გვესმის მედიიდან, სატელევიზიო გადაცემებიდან, სხვადასხვა სოციალური ქსელის ვიდეოჩანაწერიდან.

ცოტა ხნის წინ, ჩემი ძველი წიგნების საცავში, გ. შალამბერიძის ,,ქართული სწორმეტყველების სწავლების ზოგიერთი საკითხი’’ ვიპოვე და ხელახლა გადავიკითხე. მინდა, გაგიზიაროთ რამდენიმე კონკრეტული მაგალითი, რომელიც არცთუ იშვიათად გვხვდება მეტყველებაში.

როდის არის მართებული სხვადასხვა მნიშვნელობის სიტყვების ,,მიმართებით’’ და ,,მიმართულებით’’ გამოყენება?

ორივე სიტყვა ზმნიზედაა და სხვადასხვანაირად არის ნაწარმოები ერთი ძირისგან. ამათგან პირველი სიტყვა ,,მიმართება’’ მოქმედებითი ბრუნვის ფორმაა, რომელიც  დამოკიდებულებას, შეფარდებას გამოხატავს, ხოლო მეორე სიტყვა ,,მიმართულება’’ – შეხედულებას, მრწამსს, თვალსაზრისს.

სამწუხაროდ, ზოგჯერ ხდება აღრევა. მაგალითად, ნაცვლად იმისა, რომ ითქვას: ,,ამ მიმართულებით ბევრი საინტერესო ღონისძიება ჩატარდა’’, გვესმის: ,,ამ მიმართებით ბევრი საინტერესო ღონისძიება ჩატარდა’’.

,,კარგი ავტორიტეტით’’ თუ ,,კარგი რეპუტაციით’’?

საიდან გაჩნდა გამონათქვამი ,,კარგი ავტორიტეტი?’’

როგორც ბ-ნი გ.შალამბერიძე განმარტავს ,,ავტორიტეტი’’ ლათინურიდან გერმანულის გზით შემოსული სიტყვაა. იხმარება ორი მნიშვნელობით:

1. საყოველთაოდ აღიარებული საზოგადოებრივი მნიშვნელობა, გავლენა.
2. ის, ვისაც ან რასაც ასეთი მნიშვნელობა აქვს (იხ. ,,ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი’’).

,,ვფიქრობთ, ეს გამოთქმა გაჩენილია უცხოურივე სიტყვა ,,რეპუტაციის’’ ანალოგიით. რეპუტაცია ნიშნავს ვისიმე ან რისამე ღირსებათა შესახებ შექმნილ საერთო აზრს, შეხედულებას’’.

ზოგჯერ გვსმენია ამა თუ იმ ადამიანის შესახებ, რომ კარგი ავტორიტეტით სარგებლობს,  მაგრამ რომ გავაანალიზოთ, რას ნიშნავს მსაზღვრელად დართული სიტყვა ,,კარგი’’, ნათლად წარმოჩინდება, რომ შეუძლებელია,  საყოველთაოდ აღიარებული საზოგადოებრივი მნიშვნელობა ცუდი იყოს.

სჭირდება საერთოდ ,,ავტორიტეტს’’ მსაზღვრელი? ალბათ უფრო ლოგიკური იქნება თუ ვიტყვით, რომ კონკრეტულ პიროვნებას ავტორიტეტი აქვს, ავტორიტეტულია.

ზემოთ აღწერილის გათვალისწინებით, აზრი და შეხედულება შეიძლება იყოს კარგიც და ცუდიც. ამიტომ მისაღებია გამოთქმა ,,კარგი რეპუტაცით’’ და არა – ,,კარგი ავტორიტეტით’’.

რას ნიშნავს გამოთქმა ,,ადგილი აქვს?’’

ძალიან მარტივია ახსნა, რომ ამ დროს თავისთავად გვახსენდება:

ა) ვინმე ან რაიმე, რომელსაც ჩვენს გულში ან ნივთების ნუსხაში განსაკუთრებული ადგილი აქვს მიჩენილი;

ბ) ადგილი, რომელიც ბილეთის შეძენის შემდეგ უნდა დავიკავოთ;

გ) გამორჩეული ადგილი, რომელიც შერჩეული გვაქვს განსაკუთრებული შეხვედრებისა და წვეულებებისთვის და ა.შ. მრავალი მაგალითის დასახელება შეგვიძლია.

მაშინ რატომ დამკვიდრდა სამეტყველო ენაში გამოთქმები:

,,ადგილი აქვს უსაფრთხოების ნორმების უხეშად დარღვევას’’,

,,ადგილი აქვს ლარის კურსის დღითიდღე გაუფასურებას’’?

ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში გამოთქმა ,,ადგილი აქვს’’ ამგვარად არის განმარტებული: ,,ხდება ხოლმე, რისიმე შემთხვევაში არის, შეინიშნება რაიმე’’.

სამწუხაროდ, ამ შემთხვევაში გამოთქმა ნასესხებია რუსული ენიდან. მართალია, ყოველი ენა შეიცავს სხვა ენიდან ნასესხებ სიტყვებს, მაგრამ რატომ უნდა დამკვიდრდეს სამეტყველო ენაში, როცა შესატყვისი ქართული გამოთქმა არსებობს?

,,გამოთქმა ,,ადგილი აქვს’’ იმდენად გავრცელებულია, რომ იგი ,,ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონშიც არის შეტანილი, როგორც იდიომი, თუმცა იქვე უზის შენიშვნა – ბარბარიზმი’’.

არადა, ძალიან მარტივია, ამ გამოთქმების ზმნური ფორმებით გადმოცემა:

უსაფრთხოების ნორმები უხეშად ირღვევა…

ლარის კურსი დღითიდღე უფასურდება…

ამით თავიდან ავირიდებთ მართლაც უადგილოდ გამოყენებულ გამოთქმას ,,ადგილი აქვს’’ და გამოვიყენებთ იქ, სადაც მისი ადგილია. მაგალითად:

,,განსაკუთრებული ადგილი აქვს შერჩეული წვეულებისთვის’’…

,,ერთი ადგილი აქვს ამოჩემებული, სადაც ყოველდღე მიდის’’…

,,ამგვარად, თუ ზემოაღნიშნულ მაგალითებს დავაკვირდებით, ადვილად დავრწმუნდებით, რომ ყველა სიტყვასა და გამოთქმას თავისი ადგილი ჰქონია’’.

სკოლის პირველი დღეები განსაკუთრებით ამაღელვებელია პირველკლასელთათვის,  რადგან ისინი ახლა იწყებენ სასკოლო ცხოვრების გაცნობას. იცვლება გარემო, ადამიანები, ნივთები. თითოეული ბავშვი განსხვავებულია. აქედან გამომდინარე, ყველა თავისებურად ახერხებს საკუთარი თავის წარმოჩენას. დამრიგებელი კი მოსწავლეებს ამის გადალახვაში ეხმარება – მას შეუძლია განიხილოს მოსწავლეთათვის მნიშვნელოვანი და საინტერესო საკითხები; ესაუბროს პრობლემების მოგვარების სხვადასხვა გზაზე; გაუზიაროს გამოცდილება და მოისმინოს მათი მოსაზრებები.

გთავაზობთ ერთ აქტივობას, რომელიც სკოლის პირველ კვირაში კლასის დამრიგებლებს მოსწავლეების ერთმანეთთან დაახლოებაში დაეხმარება.

პირველკლასელები განსაკუთრებით ადვილად იმახსოვრებენ თვალსაჩინოებით მიწოდებულ მასალას. ერთი სული აქვთ, გაიცნონ ახალი მეგობრები, გაიგონ მეტი ამბავი მათ შესახებ. თითოეული მოსწავლის უკეთ გაცნობისთვის (როგორც მასწავლებლისთვის, ასევე თანაკლასელებისთვის) შეგიძლიათ კლასში მოაწყოთ გაცნობის დღე. წინასწარ შეურჩიეთ ამ დღეს სახელი, მაგ: ,,ერთმანეთის შესახებ’’,  ,,გაცნობის დღე“  და ა.შ. მიაწოდეთ წინასწარ ინფორმაცია მოსწავლეებს, რა უნდა მოამზადონ.

სთხოვეთ მოსწავლეებს და მათ მშობლებს, რომ დაგეგმილი დღისთვის მოიტანონ გაცნობის პოსტერი. პოსტერზე დახატული უნდა იყოს მოსწავლე, ან შეუძლიათ საკუთარი ფოტოც ჩააკრან. გარშემო უნდა ჰქონდეს სხვადასხვა შინაარსის წარწერა, მაგ: სახელი, ასაკი, დაბადების დღე, საყვარელი ანიმაციური ფილმი/გმირი, ფერი, თამაში, გასართობი ადგილი და ა.შ.

გაცნობის დღეს სთხოვეთ ყველა მოსწავლეს, რომ მერხზე დააწყონ პოსტერები. სანამ მოსწავლეების წარდგენას დაიწყებდეთ, თავად წარუდგინეთ თქვენი პოსტერი (სავალდებულო არაა, თუმცა სასურველი იქნება თქვენც გქონდეთ მომზადებული მოსწავლეების მსგავსი გაცნობის პოსტერი). ამის შემდეგ თქვენ რიგრიგობით გამოიყვანეთ ყველა მოსწავლე, რომლებსაც პოსტერი თვალსაჩინოდ ეჭირება ხელში, წაიკითხეთ მის შესახებ დაწერილი ინფორმაცია კლასის წინაშე. დარწმუნებული ვარ, თანაკლასელები ემოციებს ვერ დამალავენ, როდესაც საერთო გემოვნების საგანს აღმოაჩენენ. როცა ყველა მოსწავლის წარდგენას მორჩებით, კლასის წინაშე დასვით თავისუფალი შეკითხვები. მიეცით ერთმანეთთან საუბრის, აზრთა გაცვლისა და გაზიარების დრო.

გაცნობის დღე ერთი წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება მოსწავლეების დაახლოებისა და თანამშრომლობითი უნარების გამოსამუსავებლად.

ზღვაზე დასვენებისას ბავშვები გონიოს ციხეში წავიყვანე. ვიფიქრე, რომ ამაზე კარგ ადგილს რომაელებზე, ბიზანტიის იმპერიაზე, წყალგაყვანილობის სისტემებზე, არქეოლოგიასა და საბრძოლო იარაღებზე სალაპარაკოდ ვერ ვიპოვიდით და მართალიც აღმოვჩნდი. ეზოში გაშლილი სალაშქრო კარვებიდან დაწყებული, არქეოლოგების მიერ აქ აღმოჩენილი ბავშვის საფლავით დამთავრებული, ყველაფერი მომნუსხველი აღმოჩნდა 6 და 8 წლის გოგოებისთვის. წარმოიდგინეს, როგორ მოდიოდნენ ვაჭრები, როგორ ესხმოდა აქაურობას ღამით მტერი და როგორ ვარდებოდა ეშმაკურად გათხრილ სანგრებში, როგორ ჭედავდნენ მჭედლები იარაღებს და სამკაულებს, წვავდნენ თიხას და ამზადებდნენ ჭურჭელს მეთუნეები და რანაირი წარმოდგენები შეიძლება გამართულიყო ამფითეატრში – საბავშვო ბაღში ქონდათ წარმოსახვის სავარჯიშოები – Fantasiereise და იმას გავდა ეს ყველაფერი, ბუნებრივ გარემოში, რეალური, ისტორიული ფაქტობრივი გარემოებებით.

იმის მერე სულ ვფიქრობ, რა შეიძლება იყოს ასეთივე შთამეჭდავი პატარა გოგოებისა და ბიჭებისთვის და აი, რამდენიმე იდეა.

წყალტუბოს სანატორიუმები – დიდებული, მოწყენილი, დანგრეული და ზოგიც გადარჩენილი შენობები, რომლებსაც ახსოვთ საბჭოთა კავშირი, სტალინის ოთახები, აფხაზეთის ომიდან დევნილები და ბოლო ათწლეულების ნაკვალევებს ინახავენ თავიანთ კედლებში.

აგვისტოს ომის მუზეუმი ერგნეთში, რომელიც ადგილობრივი ქალის ინიციაციატივით შეიქმნა მისსავე სახლში და სადაც ომის ფოტოებთან ერთად შეიძლება ნახოთ დამდნარი შუშის ჭურჭელი, დაცხრილული თუნუქი, ბომბების და ნაღმების ჭურვები, ჯარისკაცების ფეხსაცმელები და ტანსაცმელი, ყველაფერი ერთი სახლის სარდაფშია თავმოყრილი, რომელიც ომს გადაურჩა.

პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლთა მუზეუმი კასპში – ესეც ადგილობრივი ქალის ინიციატივით სულ რამდენიმე წლის წინ დაარსებული მცირე ზომის მუზეუმია. შენობა, სადაც მუზეუმია განთავსებული, ადრე საბჭოთა მილიციას ეკუთვნოდა, შესაბამისად, ამ შენობის სარდაფებში ატყვევებდნენ, აწამებდნენ და ხოცავდნენ ადამანებს, რომლების სისტემას არ მოწონდა. მუზეუმის ბუნებრივი გარემო და საბჭოთა არტეფაქტები, საკნები, რკინის მძიმე კარებებით, სტალინის ფოტოთი და “ტროიკის” მიერ გამოტანილი განაჩენებით ადვილი და მაინცდამაინც “საბავშვო” სანახაობა არ არის, თუმცა ისტორიაა, რომელიც უნდა ვიცოდეთ და რაც უფრო ცხადად შევიგრძნობთ მის სიმძიმეს, მით უფრო სწორ წარმოდგენას შევიქმნით იმ დროზე.

ეროვნული პარკები და ნაკრძალები, სადაც გარდა იმისა, რომ სუფთა ჰაერს ჩაისუნთქავენ, ფეხით ივლიან და ფიზიკურად გაივაჯიშებენ, ადგილობრივ  საკვებს, ფლორას, ფაუნას, სპეციფიკას დააკვრიდებიან და შეადარებენ მათთვის ნაცნობ გარემოებთან.

და თუკი აღმოჩნდა, რომ დრო და რესურსები არ აღმოგაჩნდათ განსაკუთრებული მოგზაურობებისთვის, შეეცადეთ იმ გარემოში აღმოაჩინოთ ბავშვებისთვის საინტერესო ამბები და ადგილები, სადაც ხართ ან მოხვდებით, საკუთარ ან მეზობელ ქალაქებსა და სოფლებში, ქუჩებზე, ტყეებში, ციხე-კოშკებსა და თუნდაც მიტოვებულ შენობებში  – ბავშვებს თავგადასავლები ჭირდებათ და თავგადასავლის პოვნა, თუკი ძალისხმევას არ დაიშურებ და გაიხსენებ, რა გიხაროდა პატარაობაში, რა ახდენდა შენზე შთაბეჭდილებას, გაგახსენდება, რომ ეზოში მდებარე მსხლის ხეზეც შეიძლება და სოფლის პატარა მდინარეშიც.

სასწავლო გაჩერებების მეთოდი საშუალებას აძლევს შეზღუდული რესურსების მქონე მასწავლებელს, მოახდინოს სწავლების დიფერენცირება მოსწავლეების საჭიროებების, ინტერესებისა და სწავლის სტილის შერწყმით. სასწავლო გაჩერებების მეთოდი ახდენს დიფერენცირებული სწავლებისათვის საჭირო ცნებების გამთლიანებას.

გაკვეთილის პროცესში მუდმივი როტაცია სხვადასხვა გაჩერებების გავლით  განაპირობებს იმას, რომ მოსწავლეები  არ კარგავენ ინტერესს, რადგან  განსხვავებული აქტივობა უკავშირდება ერთი კონკრეტული ამოცანის შესრულებას. ასევე,  ზოგიერთი მოსწავლისთვის შინაარსობრივად განსხვავებულ გაჩერებებზე გადასვლები წარმოადგენს გონების ხანმოკლე დასვენების საშუალებას, შესაბამისად, მათ ახალ საკითხებზე აქვთ განახლებული ენერგია და ავლენენ ყურადღების მეტ კონცენტრაციას.

გაკვეთილი არ უნდა იყოს ერთფეროვანი და იგი მუდამ უნდა შეიცავდეს გაოცების და მოულოდნელობის ელემენტებს.  სწორედ ამისი  შესაძლებლობაა  გაკვეთილის აღნიშნული მეთოდით დაგეგმვა და ჩატარება. მოსწავლეები თავად იღებენ ახალი მასალის ახსნის პასუხიხმგებლობას. გაჩერებების სწავლების მეთოდი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, მოიძიონ პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიული გზები.   ავტონომია სამუშაო პროცესში საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, დამოუკიდებლად მიიღონ გადაწყვეტილება.  გაკვეთილის დაგეგმვისას გასათვალისწინებელია, შეირჩეს ისეთი აქტივობები, რომელთა ხანგრძლივობა დაახლოებით ერთსა და იმავე დროს მოითხოვს.

ვფიქრობ, გაჩერებების სწავლების მეთოდით სასწავლო წლის განმავლობაში ერთ კლასში უნდა ჩატარდეს რამდენიმე გაკვეთილი, რაც ხელ შეუწყობს მოსწავლეთა ინტერესების გაღვივებასა და მათი შესაძლებლობების წახალისებას.

ასეთი მეთოდით გაკვეთილის დაგეგმვა, ვგულისხმობ საკითხის ისე მიწოდებას, როდესაც მოსწავლე თავად იღებს პასუხისმგებლობას ახალი მასალის ახსნაზე, შესაძლებელია არსებული რეალობის ან დისტანციური სწავლების დროსაც. მნიშვნელოვანია, რომ იოლად ხერხდება მასწავლებლის ფანტაზიისა და უკვე არსებული მეთოდების კორექტირებაც.

წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის მაგალითს.

მუშაობის წესები, რომლებიც გამოკრული უნდა იყოს თვალსაჩინო ადგილზე:

• არ შეაწუხოთ მასწავლებელი, როდესაც ის მუშაობს სხვა ჯგუფის წევრებთან;
• არ დატოვოთ სასწავლო გაჩერება ნებართვის გარეშე;
• ჯგუფის დატოვება შეუძლიათ მხოლოდ იმ მოსწავლეებს, რომლებიც ჯგუფს ამარაგებენ სამუშაო მასალით ან ინფორმაციით.
• თუ გაგიჩნდა შეკითხვა:
• ა) კიდევ ერთხელ წაიკითხე მონაცემების ფურცელი;
• ბ) დაუსვი შეკითხვა ჯგუფის წევრს;
• გ) ხმადაბლა დაუსვი შეკითხვა რომელიმე მოსწავლეს, რომელსაც უკვე გავლილი აქვს აღნიშნული სასწავლო გაჩერება.
• დ) ფურცელზე დაწერე შეკითხვა და დაელოდე, სანამ მასწავლებელი არ განთავისუფლდება სხვა ჯგუფთან მუშაობისგან.

გაკვეთილის თემა: ბოილ-მარიოტის კანონი

გაკვეთილის მიზანი:

• მოსწავლემ შეძლოს, თავად აიღოს ახალი მასალის ახსნის პასუხიმგებლობა.
• შეძლებს მსჯელობას იდეალური აირის მახასიათებელ პარამეტრებზე, იმ შემთხვევაში, როდესაც აირის მოცემული მასისთვის მუდმივია ტემპერატურა და ააგებს შესაბამის გრაფიკებს;
• შესწავლილ მოვლენებს ახსნის მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

გრძელვადიანი მიზანი:

• დაკვირვების, აღწერის, შედარების, ანალიზის უნარ-ჩვევების გამომუშავება. კრიტიკული, ანალიტიკური, პრეზენტაციის უნარის განვითარება. ცოდნის ტრანსფერი. წიგნიერების, რაოდენობრივი წიგნიერების, ციფრული წიგნიერების, სემიოტიკური წიგნიერების განვითარების ხელშწყობა.

სტანდარტთან კავშირი:

ფიზ. XI. 7. მოსწავლეს შეუძლია სითბური მოვლენების ანალიზი მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიისა და თერმოდინამიკის კანონების დახმარებით.

მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების მიდგომები:

1. საკვლევი შეკითხვის დასმა და პრობლემის განსაზღვრა;
2. მოვლენებისა და პროცესების სათანადო ახსნა სანდო მონაცემებზე დაყრდნობით;
3. მოდელების შექმნა და გამოყენება;
4. მონაცემების ანალიზი და ინტერპრეტაცია;
5. მათემატიკური აპარატის და ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ისტ) გამოყენება;

6.კვლევის დაგეგმვა და ჩატარება.

გაკვეთილის  მსვლელობა/საკლასო მენეჯმენტი:

აქტივობა 1. (გამოწვევის ფაზა. 8  წუთი)

მეთოდი –  მინი-ლექცია

მუშაობის  ფორმა – საერთო საკლასო

რესურსი –  დაფა, ცარცი, პლაკატი

აქტივობის მიზანი:  მოსწავლეები გაეცნობიან გაკვეთილის ჩატარების მეთოდს და გაიხსენებენ წინარე ცოდნას.

მასწავლებელი აცნობს კლასს გაკვეთილის მიზანს და შეფასების კრიტერიუმებს;  ეუბნება მოსწავლეებს, რომ დღეს გაკვეთილი ჩატარდება „სასწავლო გაჩერებების’’ მეთოდით. გაჩერებებზე მათ დახვდებათ სასწავლო რესურსები და დავალებები ინსტრუქციით. მოსწავლეებმა უნდა იმუშაონ ინსტრუქციების მიხედვით, შესრულებული დავალება უნდა გამოაკრან  მითითებულ ადგილზე. ფურცელი უნდა იყოს შეტრიალებული, რათა პრეზენტაციამდე ნამუშევარი არ ჩანდეს (თვალსაჩინოდ ჩანს შესრულებული დავალების განთავსების ადგილი). თითოეულ გაჩერებაზე ჯგუფები იმუშავებენ 5 წუთი, (ჯგუფები შექმნილია წინასწარ, გაკვეთილზე ამისთვის დრო რომ არ დაიხარჯოს). ოთხი ჯგუფი მუშაობას იწყებს თავისი ჯგუფის ნომრის შესაბამისი გაჩერებით.  მოსწავლეები სასწავლო გაჩერებებზე  გადაინაცვლებენ საათის ისრის მოძრაობის მიმართულებით. რაიმე სირთულის ან გაურკვევლობის შემთხვევაში ჯგუფის წარმომადგენელი ხელის აწევით მიმართავს მასწავლებელს და მივა საინფორმაციო გაჩერებასთან, სადაც  მიიღებს  შესაბამის ახსნა-განმარტებას. გაჩერებებზე მუშაობის პროცესის დროს მასწავლებელი აკვირდება მოსწავლეებს და საჭიროების შემთხვევაში აძლევს სათანადო მითითებებს.

მოსწავლეები  კითხვა-პასუხის რეჟიმში იხსენებენ წინარე მასალას.

1. ჩამოაყალიბეთ მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის დებულებები;
2. განმარტეთ მაკროსკოპული და მიკროსკოპული პარამეტრები და დაასახელეთ ისინი;
3. განმარტეთ იდეალური აირი;
4. როგორი სახე აქვს იდეალური აირის მდგომარეობის განტოლებას;
5. დაწერეთ როგორი სახე აქვს კლაპერიონის განტოლებას.

კლაპეირონის განტოლების განხილვის შემდეგ მასწავლებელი განმარტავს, რომ იდეალური აირის განტოლება საშუალებას გვაძლევს, გამოვიკვლიოთ პროცესები, რომელთა დროსაც  აირის მასისა და აირის მახასიათებლის სამი პარამეტრიდან (P, V ,   T)  ერთ-ერთი უცვლელია, ამ პროცესს იზოპროცესი ჰქვია.  ხოლო, როდესაც  აირის მოცემული მასისთვის მუდმივია ტემპერატურა, იზოთერმული პროცესი ეწოდება.   დანარჩენ ინფორმაციასა და ცოდნას იზოთერმული პროცესის შესახებ ,,სასწავლო გაჩერებების“  მეთოდით მიიღებენ.

აქტივობა 2. ახალი ცოდნის კონსტრუირება (20 წუთი)

მეთოდი   –   სასწავლო გაჩერებები

მუშაობის ფორმა –  ჯგუფური

რესურსი – სახელმძღვანელოები:

ფიზიკა- გ.გედენიძე, ე.ლაზარიშვილი,   მე-11 კლასი.

ქ.ტატიშვილი, ზ. ბერია.  ფიზიკა – ტესტები.

კომპიუტერი, თაბახის ფურცლები, კროსვორდი, ტაიმერი, სტიკერები,  ჭიკარტები.

აქტივობის მიზანი:

მოსწავლე ააგებს   (P,V) , (P,T)  და  (V,T) დამოკიდებულების გრაფიკებს იზოთერმული პროცესისთვის; განმარტავს ბოილ-მარიოტის კანონს და ხსნის მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

გაჩერება 1. ვირტუალური ლაბორატორია

მოსწავლეებს გაჩერებაზე დახვდებათ კომპიუტერი და ანიმაციური ვიდეო, რომლებიც დაემარებათ ბოილ-მარიოტის კანონის  ჩამოყალიბებასა და უკეთ გააზრებაში;  ასევე, შეკითხვები:

1. რა დასკვნა გამოიტანეთ ცდაზე დაკვირვების შედეგად?
2. როგორ შეიცვლება მოცემული მასის (m=const) აირის წნევა იზოთერმული პროცესის დროს, თუ მისი მოცულობა – ა) გაიზრდება? ბ) შემცირდება?
3. ჩაწერეთ ბოილ-მარიოტის კანონი P_{1 ,}V₁  და  P₂, V₂ პარამეტრებისთვის.
4. პასუხები ახსენით მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

გაჩერება 2. ლიტერატურაზე მუშაობა

გაჩერებაზე დევს საკითხავი მასალა  ბოილ-მარიოტის კანონის შესახებ.

გაეცით პასუხი შემდეგ შეკითხვას:

1. იზოთერმული პროცესის განსახორციელებლად საჭიროა, აირი ძალიან ნელა ფაროვდებოდეს ან იკუმშებოდეს, ხოლო სითბოცვლა გარემოსთან (მაგ. ჰაერთან), რომლის ტემპერატურა პროცესის დროს უცვლელია, საკმარისად სწრაფად ხდებოდეს. როგორ ფიქრობთ, რატომ უნდა იცვლებოდეს აირის მოცულობა ძალიან ნელა? რა მოხდებოდა წინააღმდეგ შემთხვევაში?

• პასუხი ახსენით მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

გაჩერება 3.   იზოთერმის გრაფიკის აგება ( P=  )

გაჩერებაზე  დევს  მოკლე ინფორმაცია:

იზოპროცესების გრაფიკულად წარმოსადგენად ხშირად იყენებენ კოორდინატთა სისტემას.  გრაფიკს, რომელიც იზოთერმულ პროცესს აღწერს, იზოთერმა ჰქვია.

მათემატიკის კურსიდან თქვენთვის ცნობილია, რომ  P=    სახის ფუნქციას ჰიპერბოლა ჰქვია.

ააგეთ   P=  დამოკიდებულების გრაფიკი მოცემული ცხრილის მიხედვით.

(ამ შემთხვვევაში =100).

• დაფიქრდით, სად გადაინაცვლებს (ზევით თუ ქვევით) გრაფიკი ტემპერატურის მომატების ან შემცირების შემთხვევაში?
• პასუხი ახსენით მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

გაჩერება 4. იზოთერმული პროცესის დროს  (P,T)  და  (V,T) გრაფიკების აგება

სტრატეგია: „ამოიცანი“ და  „ამოხსენი“

მოსწავლეებს დახვდებათ შემდეგი შეკითხვა:

დაფიქრდით, როგორი სახე ექნება (P,T) და (V,T) საკოოდინატო სისტემაში იზოთერმას? ახსენით რატომ?

1. ააგეთ იზოთერმული პროცესის შესაბამისი გრაფიკები (P,T)  და  (V,T) საკოორდინატო სისტემაში.
2. ,,ამოიცანი“- როგორი იქნება (P,T)  და  (V,T) გრაფიკები;
3. ,,ახსენი“ – დროთა ღერძიდან საიდან შეძლება იწყებოდეს გრაფიკი და რატომ?

პასუხი ახსენით მოლეკულურ-კინეტიკური თეორიის საფუძველზე.

აქტივობა 3. გამთლიანება-რეფლექსია; მოსწავლეთა შეფასება, თვითშეფასება. საშინაო დავალება ( 17  წუთი)

მეთოდი:  პრეზენტაცია,  მოსწავლის შეფასების რუბრიკა, თვითშეფასება.

მუშაობის ფორმა:  ინდივიდუალური,  საკლასო.

რესურსი – დაფა, ცარცი, შეფასების რუბრიკები.

აქტივობის მიზანი:

ახსნილი თემის შეჯამება; უკუკავშირი; მოსწავლეთა თვითშეფასება და დავალების მიცემა.

ჯგუფები რჩებიან იმ გაჩერებებზე, სადაც ბოლო დავალება შეასრულეს.

    ჯგუფის მიერ შერჩეული მოსწავლეები შემოატრიალებენ თავიანთ და სხვა ჯგუფის ნაშრომებს და გადახედვის შემდეგ აკეთებენ პრეზენტაციას მოცემული გაჩერების აქტივობაზე.

საკითხის სიღრმისეულად გააზრების მიზნით მასწავლებელი სვამს დამატებით შეკითხვებს.  ასევე, მოსწავლეები  პარალელურად უყურებენ  პრეზენტაციას ეკრანზე თითოეული გაჩერების შესახებ.

მოსწავლეები შეაფასებენ საკუთარი ჯგუფის მუშაობას წინასწარ მიცემული შეფასების რუბრიკის საფუძველზე. თითოეული ჯგუფი მიიღებს განმავითარებელ შეფასებას, რა იყო დავალების ძლიერი და სუსტი მხარე.

მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს კროსვორდს სააგაკვეთილო მასალის ირგვლივ იმ შემთხვევისთვის, თუკი რომელიმე ჯგუფი ადრე დაამთავრებს ჯგუფურ სამუშაოს            (ღრუბლის აქტივობა). ასევე, აარჩევს რამდენიმე ამოცანას ღრუბლის აქტივობაში  საჭიროებისთვის.

გაჩერებებზე წინასწარ  გამზადებულ სტიკერებზე მოსწავლეები წერენ, რომელი გაჩერება მოეწონათ ყველაზე მეტად და რატომ.

   ,,გაჩერებებით სწავლის“ მეთოდის გამოყენების დროს შესაძლებელია, მოსწავლეთა რომელიმე ჯგუფმა დავალება განსაზღვრულ დროზე ადრე დაასრულოს, ან ვერ ჩაეტიოს დროში.   თუ რომელიმე ჯგუფი ადრე დაასრულებს სამუშაოს, ამ შემთხვევაში მიიღებენ მითითებას, შეამოწმონ და გაასწორონ დაშვებული შეცდომები.  ასევე, შეიძლება მიეცეთ დამატებითი სამუშაოც.

შესაძლებელია, მოსწავლეებმა დაუშვან შეცდომები. ამ  შემთხვევაში მასწავლებელი მოინიშნავს შეცდომებს და შეჯამების დროს ანონიმურობის დაცვით ყურადღებას გაამახვილებს დაშვებულ ხარვეზებზე.

(კროსვორდი) ღრუბლის აქტივობა

1. ნივთიერების თავისთავად შერევა.
2. რომელი მეცნიერის სახელს ატარებს სითხეში შეტივტივებული, მიკროსკოპით შესამჩნევი ნამცეცების მოძრაობა?
3. ნივთიერების რაოდენობის ერთეული.
4. უმცირესი შესაძლო ტემპერატურა ბუნებაში.
5. ვის სახელს ატარებს შემდეგი კანონი: ერთნაირი ტემპერატურისა და წნევის დროს აირთა ტოლ მოცულობებში მოლეკულების ტოლი რაოდენობაა.
6. ელექტრულად დამუხტული ატომი, რომელიც წარმოიქმნება ატომის მიერ ელექტრონის დაკარგვის ან შეძენის შედეგად.
7. ყველაზე პატარა ერთატომიანი მოლეკულა.
8. ყველაზე დიდი მოლეკულა.

გამოყენებული ლიტერატურა:   

ტრენინგ-მოდულის მასალა: ,,აქტიური სწავლება ფიზიკაში“;

ფიზიკა- გ.გედენიძე, ე.ლაზარიშვილი,   მე-11 კლასი;

ფიზიკა- ქ.ტატიშვილი,  მე-11 კლასი.

გაკვეთილის პრეზენტაცია:

https://drive.google.com/file/d/1EdGc7-7LSFtqCAeHZXCjedDuogayCmBB/view

ტრადიციულ საკლასო ოთახში მოსწავლეთა ყურადღების მოპოვების მრავალი მეთოდი არსებობს. მასწავლებლებს შეუძლიათ რაიმე მოულოდნელი თქვან, მოსწავლეების ყურადღება რომ მიიპყრონ ან ხმას აუწიონ, მოსწავლეებმა მზერა რომ მათკენ მიმართონ. მაგრამ ელექტრონული სწავლებისას ასე არ ხდება. მოსწავლეთა ყურადღების მიპყრობა ონლაინ სწავლებისას გამოწვევაა. აქ არ არის პირდაპირი კავშირი ან ურთიერთობა, არაფერი რომ ვთქვათ იმაზე, რომ მასწავლებლებს არ შეუძლიათ თვალი ადევნონ მოსწავლეთა კონცენტრაციას. გარდა ამისა, ზოგიერთ მოსწავლეს უჭირს ასევე მათი თვითსწავლის დროის მართვა.

მაგრამ არსებობს ერთი რამ, რაც ერთნაირად ეფექტურია როგორც ტრადიციულ, ისე ონლაინ გაკვეთილებზე. ეს არის სწავლების შინაარსისა და რესურსების გაუმჯობესება, რათა ისინი საინტერესო გახდეს და ღირდეს მათზე ყურადღების მიქცევა.

გამოიყენეთ სწრაფი ტესტები

არ არის საჭირო, ტესტი გამოცდასავით რთული იყოს. ის შეიძლება ვაქციოთ გრძელ თეორიულ ტექსტზე უფრო საინტერესო გზად გაკვეთილების დასაწყებად ან შესაჯამებლად. ის წაახალისებს ადამიანებს გაიაზრონ და შეინარჩუნონ მეტი ინფორმაცია. მოსწავლეებს უყვართ მათზე დამოუკიდებლად მუშაობა, რადგანაც ეს აძლევს მათ დაჯილდოებულობისა და მოტივირებულობის განცდას. დონე დამოკიდებულია საგნის სწავლების მიზნებზე და მოსწავლეებზე. საკითხავია, როგორ ვაქციოთ ტესტები სახალისოდ?

– ჩართეთ თამაშის ელემენტები.

– ჩაურთეთ გამოსახულებები და ვიდეოები. ამ გზით კითხვების ვიზუალუზაცია არა მხოლოდ აძლიერებს მოსწავლეების გამოცდილებას, არამედ აძლევს მათ საგნის უფრო ნათელ ხედვას.

უამბეთ ცხოვრებისეული მაგალითები

საუკეთესო გზა მოსწავლეთა ყურადღების მოსაპოვებლად არის მათ კითხვაზე “რატომ უნდა ვისწავლოთ ეს?” პასუხის გაცემა ანალოგიების გამოყენებით. ცხოვრებისეული პრობლემების შესაბამისი ამბების მოყოლა არა მხოლოდ აძლევს მოსწავლეებს სწავლების უფრო ნათელ მიზნებსა და მოლოდინებს, არამედ ასევე ხაზს უსვამს სწავლის მნიშვნელობას მათ ცხოვრებაში. როდესაც მოსწავლეები ამბის ნაწილად გრძნობენ თავს, შთაგონებულნი და გახსნილები არიან. ამბების თხრობისას შეგიძლიათ გამოიყენოთ შემდეგი:

– წარმატებული ადამიანების შთამაგონებელი ამბავი.

– მასწავლებლის პირადი ამბავი.

– კადრები, იმისა, თუ როგორ მუშაობს ნივთები.

მეტიც, ამბები უფრო უკეთ დასამახსოვრებელი და გასაგებია, ვიდრე უბრალოდ უსულო ტექსტები. ადამიანები უფრო მოუსმენენ და ყურადღებას მიაქცევენ ცხოვრებისეულ ამბებს.

ყურადღება გაამახვილეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე

გაკვეთილის მნიშვნელოვან საკითხებზე ხაზგასმა ეხმარება უკეთ ფოკუსირების შესწავლაში და აუმჯობესებს სწავლის შედეგებს. ონლაინ ყურადღების საშუალო ხანგრძლივობა  მხოლოდ 8 წამია. უკეთესია დაგეგმოთ კურსი მოკლე, მარტივი და ტევადი შინაარსით, ვიდრე დაუსრულებელი 90 წუთით.

– შეამცირეთ არარელევანტური ნაწილები: ნაკლები მეტია. ერთ გაკვეთილში ძალიან ბევრი ინფორმაციის გადაცემა არ აუმჯობესებს სწავლის შედეგებს. მოსწავლეებს მაინც არა აქვთ ყველა ამ დეტალის ათვისებისთვის საკმარისი დრო. იყოს მარტივი და ადვილად აღსაქმელი, დამატებითი ინფორმაციის მიმაგრება კი ყოველთვის შეგიძლიათ.

– განსაზღვრეთ ზუსტი კონტურები: გამოიყენეთ სათაურები, ქვესათაურები და სიები. ეს მარტივად უსვამს ხაზს ყოველი თემის ძირითად საკითხებს და შინაარსს უფრო მცირე ნაწილებად ყოფს.

უჩვენეთ მიმზიდველი ვიდეოები

სახალისო შესვენება მოკლე ვიდეოთი საუკეთესო გზაა მოსწავლეთა ყურადღების მოსაპოვებლად. ვიდეო, როგორიც არ უნდა იყოს იგი, რეალური თუ ანიმაციური, გაცილებით უფრო საინტერესოა, ვიდრე ტექსტმრავალი პრეზენტაცია. ცოცხალი ხმები, გამოსახულებები და ფერები უფრო მიიზიდავს მოსწავლეთა ყურადღებას, ახლებურად და მიმზიდველად.

– ჩვეულებრივი ვიდეო: მაგალითი ან შთამაგონებელი ამბავი წარმოადგენს თემის რეალურ ცხოვრებაზე მორგებას. ეს გარდასახავს მოსწავლის ინტერესსა და მოტივაციას გაკვეთილისადმი, ხაზს უსვამს თემის არსებითობას მისთვის.

– ანიმაციური სასწავლო ვიდეოები: ანიმაციას შეუძლია ადვილად ახსნას და გაამარტივოს ცხოვრების ყველა ასპექტი სახალისო გზით. სწავლ(ებ)ა სახალისო უნდა იყოს. როდესაც მოსწავლეებს იუმორით გაზავებულ გაკვეთილსა და ანიმაციას ვთავაზობთ, ყურადღება ბუნებრივად ჩნდება.

– საკუთარი ვიდეო: გაკვეთილის წარმოდგენის მარტივი და ეფექტური გზა. ეს ასევე აუმჯობესებს მასწავლებელსა და მოსწავლეებს შორის კავშირებს. მაგრამ მოსწავლემ შეიძლება მოიწყინოს, თუ ეკრანზე მასწავლებელს ძალიან დიდხანს უყურებს.

მოკლედ

ამ რჩევების ძირითადი სათქმელი უსაა, რომ მოსწავლეების ყურადღების მიქცევა მათი გამოცდილების სტიმულირებაა: მათი დაინტერესება მულტიმედიით და საგნის მოკლედ გადაცემა. ამ რჩევების ერთობლიობით თქვენ უკეთ გადასცემთ საგნის შინაარსს და მეტად პროფესიონალურად აღგიქვამენ.

წყარო: https://www.flearningstudio.com/4-tips-to-get-students-attention-in-online-learning/

ამ ზაფხულს ნაბოკოვისას დავარქმევდი. წაკითხული წიგნები თავიდან წავიკითხე, ენციკლოპედიისთვის სტატიები ვთარგმნე მწერლისა და მისი ყველაზე გახმაურებული რომანის შესახებ, ბევრი ვიფიქრე შორეულ ქვეყანას შეკედლებულის არჩევნის სისწორეზე – ენის შეცვლის მეორე, დამანგრეველ მხარეზე და ბოლოს ოქტომბრის რევოლუციის სხვა შედეგით დამთავრება, რუსეთში გატარებული მწერლის ცხოვრებაც წარმოვიდგინე. რას დაწერდა? როგორ?

ვ. გ. ზებალდის „ემიგრანტები“ ავიღე და იქაც დამხვდა, წიგნის ოთხივე ნაწილში. ხან სახელითა და გვარით არის მოხსენიებული, ხან – არა, მაგრამ ადვილად ვხვდებით, ვინ იქნება. ერთ მოთხრობაში მთავარი გმირი, პაულ ბერეითერი ცხოვრების მეგობარს, ლუსი ლანდაუს ასე გაიცნობს: ქალი ბულვარში ნაბოკოვის ავტობიოგრაფიას კითხულობს, კაცი ორჯერ ჩაუვლის, მერე კი „ცოტა ძველმოდური, მაგრამ გამართული ფრანგულით“ გამოელაპარაკება.

სწორედ პაულ ბერეითერზეა ეს წერილი – მასწავლებლად დაბადებულზე, უცნაურსა და თავისებურზე, ბედისწერას დამორჩილებულზე, არჩევნის გარეშე დარჩენილზე. მის  ამბავს მომნუსხველი ენით, წვრილმანებზე ყურადღების გამახვილებით გვიყვებიან, ჩემი გულის მოსაგებად კი ისიც საკმარისი აღმოჩნდა, რომ „მას ყველა, ქალიც და კაციც, პაულ ბერეითერად ან მასწავლებელ ბერეითერად კი არა, უბრალოდ, პაულად მოიხსენიებდა. ისეთი შთაბეჭდილება დამრჩა, თითქოს თანამედროვეთა თვალში ის მუდმივ ბიჭად რჩებოდა და ზრდასრულად არავინ აღიქვამდა“. მთხრობელი მისი ყოფილი მოსწავლეა, რომელსაც წარსულის ბილიკებზე სიარული, მოგონებების მარცვალ-მარცვალ შეგროვება გადაუწყვეტია. თითქოს სასიცოცხლო მნიშვნელობისა გამხდარა იმ კაცის თავს გადამხდარის ბოლომდე შეტყობა, რომელიც ნელ-ნელა დაშორდა ყველაფერს, რაც უყვარდა; ყველას, ვინც უყვარდა.

ირმის ამბავი. მთელი ღამე თოვდა და დილით იმხელა თოვლი დახვდა, რომ სკოლის გზას სადღესასწაულო განწყობით დაადგა. პირველად უნდა შესულიყო კლასში, რომლის დამრიგებლადაც პაული გაემწესებინათ. „მუქი მწვანე პულოვერი მეცვა, რომელზეც ირემი იყო ამოქარგული და საკლასო ოთახში რომ შევაბიჯე, ვიგრძენი, როგორ ცნობისმოყვარედ მომშტერებოდა ორმოცდათერთმეტი თანატოლი. პაულის ხმაც თითქოს შორიდან მომესმა: კარგ დროს მოხვედი, გუშინ ირმის ნახტომზე ლეგენდას მოვყევი და ახლა შენი პულოვერიდან ირმის სქემას დაფაზე გადავიტანო“. მასწავლებელმა პულოვერი გაახდევინა და მოსწავლეებს აჩვენა, როგორ შეეძლოთ სურათის უმცირეს ნაწილებად – პატარა ჯვრებად, კვადრატებად, წერტილებად დაშლა და თავიდან აწყობა.

საშოშიეების ამბავი. „შემაღლებულ ადგილზე არასდროს დამდგარა. თუ მერხთან ან მუშამბის დახეულ მსოფლიო რუკასთან არ იდგა, მაშინ მერხებს შორის დადიოდა, ან გულხელდაკრეფილი, ხელსაწყოების ყუთს მიეყრდნობოდა ხოლმე მწვანე კაფელით მოპირკეთებული ღუმელის გვერდით, ყველაზე მეტად კი კედლის ნიშაში ჩატანებულ სამხრეთის ფანჯარასთან დგომა უყვარდა, საიდანაც არყის ქარხნის ბაღის ბებერ ვაშლის ხეებზე მიმაგრებული საშოშიეები მოჩანდა“.

მელიის ჩონჩხის ამბავი. „პაული გაკვეთილის მეოთხედს მაინც ჩვენთვის იმ ცოდნის გაზიარებას ანდომებდა, რომელსაც სასწავლო პროგრამა არ ითვალისწინებდა. გვასწავლიდა ალგებრის საფუძვლებს, ხოლო ბუნებისმცოდნეობით მისმა გატაცებამ ისეთ მასშტაბებს მიაღწია, რომ ერთხელაც ტყეში ნაპოვნ მკვდარ მელას, მეზობლების თავზარდასაცემად, ძველ ქვაბში რამდენიმე დღე მხოლოდ იმიტომ ხარშავდა, რომ შემდეგ სკოლაში ჩვენთვის ნამდვილი ჩონჩხი გაეკეთებინა“.

მასწავლებელს ხშირად დაჰყავს მოსწავლეები სკოლის შემოგარენის დასათვალიერებლად. რას აღარ მიადგებიან: ელექტროსადგურს, ორთქლზე მომუშავე სამჭედლოს, მოწნული ნაკეთობების საწარმოს, ყველის ქარხანას, შვრიის სალეწ სარდაფს… „სადმე დასასვენებლად რომ ჩამოვსხდებოდით, ბამბის ძველი წინდიდან კლარნეტს ამოიღებდა და ჩვენთვის უცნობი კლასიკური რეპერტუარიდან სხვადასხვა ნაწარმოების ნელ პასაჟებს უკრავდა“. ესეც – კლარნეტის ამბავი.

და ბოლოს, სამართებლის ამბავი. სისასტიკითა და დაუნდობლობით გამორჩეულმა წინამორბედმა, რომელსაც მოსწავლეების დასჯა სიამოვნებდა, ფანჯრები ნახევრად შეათეთრებინა, რომ გაკვეთილზე გულაყრილ ბავშვებს გარეთ არ გაეხედათ. „1946 წელს, სკოლაში მოსვლისთანავე, პაულმა სამართებლის პირით საკუთარი ხელით აფხიკა თეთრი საღებავი, რაც, კაცმა რომ თქვას, აუცილებელი არც იყო: ის ხომ ცუდ ამინდში და ზამთრის ყინვიან დღეებშიც კი ფანჯარას ყურთამდე აღებდა“.

1946 წლამდე ბევრად ადრე პაულ ბერეითერს მასწავლებლობა აუკრძალეს, რადგან მისი სისხლის მხოლოდ სამი მეოთხედი იყო არიული. მერე კი თავი ჯარში უკრეს და ექვსი წელი მექანიზებულ საარტილერიო ბრიგადაში ამსახურეს, ომის მთელი საშინელება აჩვენეს. გადარჩა. სკოლას დაუბრუნდა – სასწავლებლის ყოველდღიურობას, გაკვეთილებს, რომლებიც, მისი წყალობით, ერთმანეთს არასდროს ჰგავდა.

გადარჩა?

დასასრულს იმ ავტორებს ჩამოვთვლი, რომელთა წიგნებსაც სიცოცხლის ბოლო წლებში კითხულობდა: ალტენბერგი, თრაკლი, ვიტგენშტაინი, ფრიდელი, ჰაზენკლევერი, ტოლერი, ტუხოლსკი, კლაუს მანი, ოსიეცკი, ბენიამინი, კესტლერი, ცვაიგი… მანამდე კი ნაბოკოვი იყო და სხვები.

ყველამ კარგად ვიცით, რომ დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლა ობიექტური აუცილებლობით იყო განპირობებული და გამომდინარე იქიდან, რომ სასწავლო პროცესის უწყვეტობის შესანარჩუნებლად სხვა გზა ნამდვილად არ არსებობდა, საკითხი დისტანციური სწავლების აუცილებლობის და საჭიროების შესახებ განსჯის ან კრიტიკის საგნად არასოდეს ქცეულა.  თუმცა, ყველამ, ვინც პირდაპირ ან არაპირდაპირ ჩართული ვიყავით დისტანციური სწავლების პროცესში, კარგად ვიცით, რომ რეალურ სასკოლო გარემოში სწავლა-სწავლებას, მთელი თავისი მრავალფეროვნებით,  დისტანციური სწავლება ნამდვილად ვერ ჩაანაცვლებს.  სწორედ ამიტომ ველოდებით ყველა, დიდიც და პატარაც, მოსწავლეც და მასწავლებელიც ასე მოუთმენლად რეალურ სასკოლო გარემოში, საკლასო ოთახებში შეხვედრას. მაგრამ,  ჩვენი დიდი სურვილის მიუხედავად,  აუცილებელი იქნება იმის გათვალისწინება, რომ ერთი გარემოდან მეორე, თუნდაც ძალიან სასურველ და სანატრელ გარემოში გადასვლა უმტკივნეულოდ და სირთულეების გარეშე ვერ განხორციელდება.

მაინც, რა სირთულეებს შეიძლება ველოდეთ აღნიშნულ პროცესში და რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ის უმტკივნეულოდ წარიმართოს:

• პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი სირთულე ბავშვის სკოლასთან ხანგრძლივ განშორებას უკავშირდება. თითქმის მთელი ოთხი თვის განმავლობაში ბავშვებს ონლაინ რეჟიმში უწევდათ საგაკვეთილო პროცესში ჩართვა. ამას შემდეგ მოყვა ძალიან მნიშვნელოვანი, საჭირო და აუცილებელი, თუმცა საკმაოდ ხანგრძლივი დასვენების პერიოდი, საზაფხულო არდადეგები. ვფიქრობ, ყველას კარგად გვახსოვს, რომ საზაფხულო არდადეგების შემდეგ მოსწავლეებს ყოველთვის უჭირდათ სასკოლო რეჟიმთან შეგუება და იმ მდგომარეობაში დაბრუნება, რომელშიც ისინი არდადეგების დაწყებამდე იმყოფებოდნენ. გამომდინარე იქიდან, რომ ამჯერად მათ ჩვეულებრივზე დიდხანს მოუწიათ სკოლასთან განშორება, დიდი ალბათობით, სასკოლო გარემოსთან ადაპტაციის პროცესი კიდევ უფრო გახანგრძლივდება.

რა შეიძლება გავაკეთოთ იმისათვის, რომ სასწავლო წლის საწყის ეტაპზე, სკოლასთან ადაპტაციის პროცესში მოსალოდნელი გართულებები შეძლებისდაგვარად ავიცილოთ თავიდან. კარგი იქნება, თუ სასწავლო წლის დაწყებამდე ერთი კვირით ადრე მაინც ბავშვს შევთავაზებთ დღის იმ რეჟიმს, რომელიც მას მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში ექნება – ადრე დაწოლა, ადრე ადგომა, უბრალო გართობის და თამაშის ჩანაცვლება შემეცნებითი აქტივობებით. ბავშვმა უნდა იგრძნოს, რომ სასწავლო პროცესის განახლების შემდეგ მას კვლავ განახლებული რეჟიმით მოუწევს ცხოვრება და რაც უფრო დროულად გადაეწყობა ახალ რეჟიმზე, მით უფრო გაუადვილდება სკოლასთან ადაპტაცია. გავითვალისწინოთ, რომ დისტანციური სწავლების შემდეგ ეს პროცესი ბევრად უფრო რთულად და ბავშვისთვის მტკივნეულად წარიმართება, ვინაიდან ონლაინგაკვეთილებზე დასასწრებად მას დილაობით ბევრად უფრო გვიან უწევდა ადგომა, ვიდრე სასკოლო სწავლების პერიოდში, გაკვეთილების ხანგრძლივობაც შემცირებული იყო და არც  საშინაო დავალებებით იყო გადატვირთული, როგორც სკოლაში სიარულის დროს. რა თქმა უნდა, მთელი ოთხი თვის განმავლობაში განსხვავებული სასწავლო რეჟიმით მომუშავე ბავშვისთვის, განსაკუთრებით ხანგრძლივი საზაფხულო არდადეგების შემდეგ ადვილი ნამდვილად არ იქნება ადრინდელ რეჟიმზე გადართვა. თუმცა, უფროსების მცდელობა და ძალისხმევა უშედეგო ნამდვილად არ იქნება;

• მეორე სირთულე ბავშვის სოციალურ და ემოციურ განვითარებაში დაფიქსირებულ პრობლემებს უკავშირდება. ონლაინსწავლების პერიოდმა საკმაოდ არასასურველი გავლენა იქონია ბავშვის სოციალურ და ემოციურ განვითარებაზე. ეს არც არის გასაკვირი, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ამ პერიოდში მოზარდი თითქმის მთლიანად მოწყვეტილი იყო თანატოლებთან ცოცხალ ურთიერთობას, იმ გარემოს, რომელიც მისი სოციალური განვითარების ხელშემწყობი უნდა გამხდარიყო. ალბათ, ბევრის აზრით 4-5 თვე დიდს არაფერს უნდა ნიშნავდეს ადამიანის ცხოვრებაში. როცა საქმე ზრდასრულს ეხება, შეიძლება ეს მართლაც ასე იყოს, მაგრამ როცა ბავშვის განვითარებაზე ვსაუბრობთ, 4-5 თვეს კი არა, 2-3 კვირასაც ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ასე, რომ ადვილი შესაძლებელია სექტემბრიდან მოსწავლეთა უკვე საკმაოდ ნაცნობ ჯგუფებში შემსვლელი პედაგოგები სრულიად ახალი და ამასთან განსხვავებული  სოციალური ურთიერთობების მოწმენი გახდნენ და სერიოზული მუშაობა მოუწიოთ ჯგუფებში მოზარდის განვითარების ხელშესაწყობად და თანატოლთა წრეში  მისი თვითრეალიზებისათვის კომფორტული პირობების შესაქმნელად. გავითვალისწინოთ ის გარემოებაც, რომ ახალ, ბავშვისთვის მანამდე უჩვეულო და უცხო სასწავლო გარემოში ყოფნამ სერიოზული გავლენა მოახდინა მის ემოციურ განვითარებასა და ემოციურ მდგომარეობაზეც. ბავშვების გარკვეულ, არცთუ მცირე ნაწილში,  მოიმატა ნევროტულობამ, შფოთიანობამ, დეპრესიამ, გარიყულობის შეგრძნებამ. ამდენად, კარგი იქნება, თუ რეალურ სასკოლო გარემოში დაბრუნებული ბავშვისგან მაღალი აკადემიური მოსწრების მოლოდინი არ გვექნება და, პირველ რიგში, მისი ემოციური მდგომარეობის წონასწორობაში მოყვანით და ემოციური განვითარებისათვის ხელშემწყობი პირობების შექმნით ვიქნებით დაკავებული;
• ერთ-ერთი სირთულე შეიძლება თავად პედაგოგებთან იყოს დაკავშირებული, იმასთან, თუ რამდენად მოახერხებენ თავად ისინი რეალური სასკოლო გარემოში უმტკივნეულოდ დაბრუნებას. შეიძლება ეს ბევრს ცოტა უცნაურადაც კი მოეჩვენოს, მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ მასწავლებლებს არცთუ ისე მცირე ხნის განმავლობაში უწევდათ მათთვის საკმაოდ უცხო და  არცთუ სასურველ გარემოში მუშაობა,  ამასთან, აუცილებლობიდან გამომდინარე ბევრი ისეთი რესურსის შექმნა, რომლის გარეშეც ონლაინგაკვეთილებს  საჭირო დონეზე უბრალოდ ვერ ჩაატარებდნენ, შეიძლება მათ მოინდომონ ონლაინრესურსების გამოყენება რეალურ საკლასო გარემოშიც ისეთივე დოზით, როგორც ამას ონლაინგაკვეთილებზე აკეთებდნენ. მასწავლებლებთან და თანატოლებთან ცოცხალ ურთიერთობებს მონატრებული ბავშვებისთვის ვფიქრობ, ეს ნამდვილად არ იქნება მოსაწონი და მიმზიდველი, რაც ბუნებრივად გაართულებს შეცვლილ სასწავლო გარემოსთან ადაპტაციის პროცესს. ამდენად, კარგი იქნება, თუ პირველ ხანებში მაინც უფროსები უფრო მეტ ყურადღებას დაუთმობენ მოზარდთან ცოცხალ ურთიერთობას და ეს ურთიერთობები  ნაკლებად იქნება გაშუალებული კომპიუტერული ტექნიკით.

დაბოლოს, გავითვალისწინოთ ის ფაქტიც, რომ სასკოლო გარემოში დაბრუნების მიუხედავად, ბავშვს იქ მაინც არ დაგვდება ის, რაც მან ონლაინსწავლების დაწყებამდე დატოვა. იმის გამო, რომ სკოლებს ჯერ კიდევ მძვინვარე პანდემიის პირობებში   მოუწევთ მუშაობის გაგრძელება, საჭირო ხდება მთელი რიგი ცვლილებების შეტანა იმ გარემოში, სადაც ყველა ასე მოუთმენლად ელის შეხვედრას. ეს ცვლილებები ბავშვს მორიგ, ახალ სასწავლო გარემოში მოხვედრის და ამ გარემოსთან ადაპტაციის აუცილებლობის  წინაშე აყენებს. თუმცა, იმდენად დიდია მოზარდთა სურვილი სასწავლო პროცესში ცოცხალი ურთიერთობა იქონიონ თანატოლებთან და პედაგოგებთან, რომ უფროსების თანადგომის და  მხარდაჭერის პირობებში ისინი ბევრ სირთულეს უმტკივნეულოდ გადალახავენ.

პარლამენტი მხოლოდ კანონების მისაღებად, ბიუჯეტის დასამტკიცებლად, ხელისუფლების საკონტროლოდ და პოლიტიკურ ორთაბრძოლებში საზოგადოების ურთიერთგანსხვავებული ჯგუფების ინტერესთა დასაცავად არ არსებობს. პარლამენტი უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოა, რომელში არჩეული დეპუტატებიც ქვეყნისთვის, რეგიონისთვის, მსოფლიოსთვის მნიშვნელოვან ადამიანებსაც უსმენენ და მათი სათქმელის გათვალისწინებას ცდილობენ.

საერთაშორისო პარლამენტარიზმის პრაქტიკაში არსებობს საპატიო სტუმრის ინსტიტუტი, რაც საკანონმდებლო ორგანოს წევრების საგანგებო სხდომაზე შეკრებას გულისხმობს. საგანგებო სხდომის დღის წესრიგში, როგორც წესი, მხოლოდ ერთი საკითხი დგას. პარლამენტარები მხოლოდ სტუმრის მოხსენების განსახილველად იკრიბებიან. აშშ-ის კონგრესის წინაშე სხვადასხვა დროს სიტყვით უამრავი უცხოელი ლიდერი გამოსულა. კაპიტოლიუმის ბორცვზე თავიანთი იდეები და შეხედულებები წარუდგენიათ ჩეხეთის პრეზიდენტ ვაცლავ ჰაველს, ინდოეთის პრემიერ-მინისტრ შრი ნარენდრა მოდის, რომის პაპ ფრანცისკეს და სხვებს. კონტინენტურ ევროპაში მთავარ პოლიტიკურ არენებზე ჰუმანიტარული სამყაროს ლეგენდად ქცეულ ფიგურებსაც იწვევენ. მინდა, ამ წერილით ორი შესანიშნავი მოღვაწის პარლამენტში სტუმრობის შესახებ რამდენიმე მოსაზრება გაგიზიაროთ.

1993 წელს რუსეთში საშინელი ამბები დატრიალდა. ქვეყანამ სამოქალაქო ომის ზღვარზე გაიარა. საბჭოთა ეპოქაში არჩეული საკანონმდელო ორგანოს – უმაღლესი საბჭოს – და პრეზიდენტ ბორის ელცინის წარმომადგენლები მოსკოვის ცენტრში იარაღით ხელში დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს. დაიწვა უმაღლესი საბჭოს შენობა, დაიღუპა ათეულობით ადამიანი, პრეზიდენტმა პარლამენტი დაითხოვა და მისი წევრები დააპატიმრა, ერთ წელიწადში კი საბჭოთა ინსტიტუტის ნაცვლად საფუძველი ჩაუყარა ახალი რუსეთის ახალ პარლამენტს – სახელმწიფო სათათბიროს. 1993 წელს არჩეული დუმის ლიდერებს სურდათ, სამოქალაქო ომის მსგავსი შეტაკებების გადატანის შემდეგ რეპუტაცია აღედგინათ, ამიტომ გადაწყვიტეს, ერთ-ერთ სესიაზე მომხსენებლად ალექსანდრ სოლჟენიცინი მიეწვიათ.

ალექსანდრ სოლჟენიცინი მეოცე საუკუნის მსოფლიო ლიტერატურის კლასიკოსად არის მიჩნეული. რუსეთში მისმა პოპულარობამ პიკს 1990-იან წლებში მიაღწია, რადგან მწერალი საბჭოთა რეჟიმთან შეურიგებელი ბრძოლის სიმბოლოდ გახლდათ აღიარებული. „არქიპელაგი გულაგი“ იყო პირველი საყოველთაოდ გახმაურებული ნაწარმოები, რომლითაც მსოფლიომ რიგითი საბჭოთა ადამიანების კანით იგრძნო სტალინური რეპრესიების მომაკვდინებელი სუსხი. ამასთანავე, სოლჟენიცინს სამართლიანობისთვის დევნილ ინტელექტუალად მიიჩნევდნენ. შრომა-გასწორებითი ბანაკიდან გათავისუფლების შემდეგ მწერალს მოქალაქეობა ჩამოართვეს და სსრკ-დან გააძევეს. წლების განმავლობაში იგი სამშობლოდან შორს მუდმივცვალებად და არასტაბილურ გარემოში ცხოვრობდა, პატიმრობის დროინდელი ჭრილობები კი ყოველ ნაბიჯზე უქმნიდა საფრთხეს მის ჯანმრთელობას.

დეპუტატთა ნაწილი სოლჟენიცინისგან ამაღელვებელ სიტყვას მოელოდა, რომელიც აღბეჭდილი იქნებოდა შურისძიების ნიშნით. ბევრს ეგონა, რომ დიდი მოაზროვნე ყურადღებას გაამახვილებდა მისი იდეების გადარჩენასა და საბჭოთა კავშირის დაღუპვაზე. მან კი აქცენტი დანგრეული სისტემიდან ცხოვრების ახალ წესზე გადასვლისთვის დამახასიათებელ უბედურებებზე დასვა. მაშასადამე, ნობელიანტმა დრო წარსულის ნაცვლად აწმყოს დაუთმო. შუახნის ადამიანების გახშირებული თვითმკვლელობა, სიკვდილიანობის კატასტროფული ზრდა, კრიმინალი, ნეპოტიზმი, ძალოვანი სტრუქტურების არაჰუმანური და ძალადობრივი მოქმედება, დაუსჯელობის სინდრომი და უსამართლობა, ხალხის ქონების მითვისება და გაფლანგვა მწერლის მოხსენების მთავარი თემები გახლდათ. დისიდენტმა გააკრიტიკა თავისუფალი ბაზრის ყოვლისშემძლეობის მითიც და განაცხადა, რომ ბაზრის, თვითნებური სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობების გარდა ადამიანების ცხოვრებაში სახელმწიფოსაც, მის მიერ დასახულ განვითარების გეგმებსაც უნდა ჰქონოდა მკვიდრი როლი. თავის გამოსვლაში სოლჟენიცინმა ბრწყინვალედ დაახასიათა პოსტსაბჭოთა რუსეთის პოლიტიკური სისტემაც. მის მთავარ ნიშან-თვისებად მწერალმა ხალხისგან, მისი ინტერესებისგან დისტანცირება და გაუცხოება დაასახელა, პარტიებს კი ლიდერთა პირადი ინტერესების გამო გათიშვისა და უსაფუძვლო დაპირისპირებების პროვოცირება დასდო ბრალად. რაც მთავარია, საბჭოეთის მიერ დევნილი კაცი გაოგნებული იყო ზოგიერთი პოლიტიკოსის ორმაგი სტანდარტით. მისთვის წარმოუდგენლად ძნელი გახლდათ ლიბერალთა რიგებში ათობით ყოფილი კომუნისტისა და ნომენკლატურის უნიჭო თანამშრომლის აღმოჩენა.

თავისი გამოსვლით სოლჟენიცინმა განგაშის ზარი შემოკრა, რომლის ხმაც პოლიტიკური ელიტის უგრძნობლობის წყვდიადში ჩაიკარგა.

ბერლინის კედლის დანგრევიდან 25 წლის შემდეგ გერმანიის ბუნდესტაგმაც უმასპინძლა აღიარებულ ხელოვანსა და დისიდენტს. კომუნისტების მმართველობის დროს აღმოსავლეთი გერმანიის მთავრობა მის ხელთ არსებული ყველა საშუალებით დევნიდა ვოლფ ბირმანს, ბერტოლდ ბრეხტის გზის გამგრძელებელ მუსიკოსს, პოეტს, პუბლიცისტსა და გდრ-ის სისტემის უმწვავეს კრიტიკოსს. საბოლოოდ, სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროს გადაწყვეტილებით, 1976 წელს ბირმანს მოქალაქეობა ჩამოერთვა. მთავრობამ ქვეყნიდან გააძევა ინტელექტუალი.

ბერლინის კედლის დანგრევის აღსანიშნავად გამართულ საგანგებო სხდომაზე თავისი ნაწარმოებების შესრულების შემდეგ ბირმანმა პირდაპირ მიმართა გერმანიის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მემარცხენე ფრაქციას, რომლის წევრებს შორის მრავლად არიან ერიკ ჰონეკერისა და ერიხ მილკეს მიერ შექმნილი რეჟიმის ყოფილი მსახურები. კომპოზიტორმა Die Linke-ს დეპუტატები დამარცხებული, განადგურებული წარსულის, დაძლეული კოშმარის ნარჩენებად მოიხსენია და მთელ ქვეყანას შეახსენა, რომ ერთი ბანაკიდან მეორეში გადანაცვლებით, სინანულის დეფიციტითა და ქედმაღლობით დანაშაულის გამოსყიდვა თუ პასუხისმგებლობისგან გაქცევა შეუძლებელია.

პირდაპირობისთვის ბირმანი ბევრმა გააკრიტიკა. მემარცხენეთა პარტია ჭეშმარიტად ადგას განახლების გზას, ორგანიზაციაში ყოველწლიურად მცირდება „შტაზისთან“ კავშირის მქონე წევრთა რაოდენობა. თუმცა გერმანელებს უყვართ ერთი გამოთქმა: „გვახსოვდეს, რათა აღარ გამეორდეს“. სწორედ ეს სულისკვეთება გამოსჭვიოდა ბირმანის მიმართვაში.

საქართველოში ბევრი ინტელექტუალი არ გვყავს, პოლიტიკური კლასიც ღარიბია ფართო ჰუმანიტარული აზროვნების ადამიანებით. ამიტომ, ვგონებ, ურიგო არ იქნება, თუ ჩვენი პარლამენტიც, მსოფლიოს სხვა ქვეყნების საკანონმდებლო ორგანოთა მსგავსად, უმასპინძლებს საპატიო სტუმრებს, რომლებიც თავიანთი სიტყვებით ეცდებიან ჩვენს გამოფხიზლებას.

ბავშვთა უფლებებით მსოფლიო  1923 წელს დაინტერესდა. არასამთავრობო ორგანიზაცია „გადავარჩინოთ ბავშვების საერთაშორისო კავშირმა“  ბავშვთა უფლებების შესახებ ხუთი მუხლისგან შემდგარი ჟენევის დეკლარაცია შექმნა, რომელიც 1924 წელს „ერთა ლიგის“ მეხუთე ასამბლეამ დაამტკიცა. 1948 წელს მიღებულ იქნა უფრო ვრცელი ვერსია,  1959 წელს კი – ახალი დეკლარაცია. 1989 წლის 20 ნოემბერს  გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებულ იქნა ბავშვის უფლებათა კონვენცია, რომელსაც საქართველო 1994 წელს შეუერთდა. იგი ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული იურიდიული დოკუმენტია ადამიანის უფლებების ხელშეკრულებათა შორის.

ვინაიდან კონვენციის რატიფიცირება საქართველომაც მოახდინა, თავისთავად აიღო ვალდებულება – დაეცვა ბავშვის უფლებები და შიდა საკანონმდებლო სივრცე შესაბამისობაში მოეყვანა კონვენციასთან. საქართველოში ბავშვის უფლებები სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტით იყო რეგულირებული (მაგალითად, ბავშვთა უფლებებს მოიცავს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1197-1211 მუხლები) და არ არსებობდა ერთიანი ნორმატიული აქტი.

პირველი სექტემბრიდან ძალაში შედის ბავშვის უფლებათა კოდექსი, რომელიც მიღებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის მიერ 2019 წლის 20 სექტემბერს და შესაბამისობაშია ბავშვის უფლებათა კონვენციასთან. ვფიქრობ, აუცილებლად უნდა გავეცნოთ ამ უკანასკნელს და ვიცოდეთ, როგორ ან რა საშუალებით უნდა დავიცვათ ბავშვთა უფლებები.

ჩვენი ჟურნალის მკითხველი სასკოლო საზოგადოებაა, საინტერესო იქნება ერთად გავეცნოთ კოდექსის იმ თავს, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება ბავშვის უფლებას განათლებაზე.

კოდექსში ბავშვის მიერ განათლების მიღების უფლებას არეგულირებს V თავი. სახელმწიფო იღებს პასუხისმგებლობას, მიაწოდოს ბავშვს ხარისხიანი უფასო განათლება. ამავდროულად, ეკისრება ვალდებულება, უზრუნველყოს სკოლის მიღმა დარჩენილი ბავშვების სკოლაში მიყვანა. მნიშვნელოვანია, რომ 36-ე მუხლში, სადაც საუბარია განათლების მიზნებზე, ჩნდება ტერმინი – არაფორმალური განათლება. ასევე, ყურადღება ექცევა განათლების ინკლუზიური სისტემის მხარდაჭერის პროგრამას, სადაც საუბარია, როგორც სასკოლო ინფრაქსტრუქტურის გაუმჯობესებაზე, ასევე ადამიანური რესურსის პროფესიული განვითარების ეროვნული სისტემის შექმნაზე და ა.შ.

კოდექსის 38-ე მუხლი კრძალავს განათლების სისტემაში ბავშვის მიმართ ძალადობის ყველა ფორმას. საგანმანათლებლო დაწესებულებებს ევალებათ, შეიმუშაონ ისეთი დისციპლინური პასუხისმგებლობის ფორმა, რომელიც არ შეიცავს ძალადობის ნიშნებს. ამავე მუხლის მიხედვით, განათლების მიმწოდებელ დაწესებულებს ევალებათ, შეიმუშაონ და დანერგონ ბავშვის მიმართ და ბავშვებს შორის ძალადობის, მათ შორის, ბავშვთა შორის ჩაგვრის, პრევენციისა და შესაბამის ფაქტებზე სათანადო რეაგირების პროგრამები და მექანიზმი.

აღსანიშნავია, რომ საგანმანათლებლო დაწესებულებებს ევალებათ, შექმნან გასაჩივრების მექანიზმები, რათა ბავშვებმა შეძლონ საკუთარი უფლებების დაცვა ადრეული ასაკიდანვე.

კოდექსის სხვა თავებიც გვთავაზობს სიახლეებს. შემოდის მედიაციისა და მედიატორის ცნებები კანონთან კონფლიქტში მყოფ ბავშვებთან მიმართებით. აღნიშნული ნოვაცია ბავშვებს არიდებს საპატიმრო სასჯელს და შესაბამისად – ნასამართლეობას.

მალე დაიწყება 2020-2021 სასწავლო წელი. კოლეგებს, სკოლებს ვურჩევდი, რომ სასწავლო წლის დასაწყისშივე გაეცნონ ბავშვის უფლებათა კოდექსს და შემდგომში ერთი გაკვეთილი დაუთმონ  მის განხილვას ბავშვებთან ერთად. სკოლა განსაკუთრებით დიდ როლს თამაშობს გარკვეული საკითხების გააზრებაში. ბოლოდროინდელ შემთხვევებს თუ გავიხსენებთ (ბავშვზე ძალადობის შემთხვევებს), მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს, რომ ძალადობისგან იცავს კანონი და შეუძლია მიმართოს შესაბამის ორგანოებს მოძალადეებისგან თავდაცვის მიზნით. სკოლა კი უნდა დაეხმაროს ბავშვს საკუთარი უფლებების გააზრებასა და დაცვაში.