რამდენიმე დღის წინ საინტერესო და საყურადღებო შემთხვევის მოწმე და მონაწილე გავხდი. სასკოლო სწავლებისათვის მზაობის დონის გასარკვევად, სკოლაში დედასთან ერთად მოსული მომავალი პირველკლასელი ექვსი წლის ბიჭუნა უარს აცხადებდა ოთახში შემოსვლაზე. გარკვეული მცდელობის შემდეგ ბავშვი ოთახში შემოვიდა და შეთავაზებული ყველა დავალება წარმატებით შეასრულა. თუმცა, სახეზე აღბეჭდილი ბრაზი და უკმაყოფილება ბოლომდე შეინარჩუნა. შეხვედრის დასასრულ, სანამ დავცილდებოდით ბიჭუნას ვკითხე, რა უთხრა დედიკომ, როცა დილით სახლიდან გამოიყვანა, სად მივდივართო. „მითხრა მაკდონალდსში მივდივართო. ისევ მომატყუა!“ – უკმაყოფილება ვერ დამალა ბავშვმა და გაბრაზებული სახით დედას შეხედა. ტყუილის „მსხვერპლი“ გახდა პატარა გიოც. შეხვედრაზე ის ღიმილით შემოვიდა. შეთავაზებულ ყველა დავალებას ხალისით და წარმატებით ასრულებდა. მუშაობის დროს გიო მუდმივად დედისკენ იხედებოდა, რომ მისგან შექება და მოწონება დაემსახურებინა. ბოლოს, როცა ყველა დავალება ამოვწურეთ და ბავშვმაც დადებითი კომენტარები უხვად მიიღო, დედამ პატარას გამოუცხადა, რომ ის ახლა საბავშვო ბაღში უნდა წაეყვანა, თავად კი სამსახურში წასულიყო. ბავშვმა უცებ ტირილი დაიწყო და დედას საყვედურით მიმართა – „შენ ხომ დამპირდი, თუ კარგად მოიქცევი და ყველა დავალებას შეასრულებ, გაჯეტის საყიდლად წავალთო. რატომ მომატყუე!“.

ალბათ, ძნელი იქნება ისეთი მშობლის მოძებნა, რომელსაც არასოდეს უთქვამს ტყუილი ბავშვისთვის. მართალია, მშობლების უმრავლესობას სურს, რომ საკუთარ შვილში გულწრფელობა აღზარდოს, მაგრამ თავად მათი მხოლოდ მცირე ნაწილი რჩება გულწრფელი პატარებთან ურთიერთობაში. განა ტყუილი არ არის, როდესაც ატირებულ ბავშვს ვპირდებით, რომ თუ შეწყვეტს ტირილს, ვუყიდით მისთვის საყვარელ სათამაშოს, მაგრამ მალე გვავიწყდება ნათქვამი, ყურადღების მიღმა ვტოვებთ დაპირებას, მნიშვნელობას არ ვანიჭებთ მას. ბავშვი კი ელოდა, რომ ჩვენს დაპირებას შევასრულებდით. ტყუილს ვეუბნებით ბავშვს ასევე, როცა ვპირდებით, რომ ერთი საათის შემდეგ მასთან ვითამაშებთ, მაგრამ უკვე მთელი დღე გავიდა და ჩვენ დრო ვერ გამოვნახეთ დანაპირების შესასრულებლად.

 მშობლების ყველაზე გავრცელებული ტყუილები ბავშვთან ურთიერთობისას:

• ბავშვი უარს აცხადებს საბავშვო ბაღში წასვლაზე. ჩვენ ვპირდებით, რომ ერთად წავალთ, დავათვალიერებთ და ძალიან მალე ისევ ერთად დავბრუნდებით სახლში. თუმცა, როცა საბავშვო ბაღში მისული პატარა ჩვენს კალთას არის ჩაბღაუჭებული, ხელს არ გვიშვებს, მისი ყურადღება სხვა მიმართულებით გადააქვთ, ართობენ. ბავშვს ყურადღება ეფანტება, ჩვენ კი ვუჩინარდებით, ვტოვებთ ბავშვს უცხო, მისთვის არცთუ სასიამოვნო გარემოში. პატარისთვის ეს საშინელებაა. ერთი წუთით ჩვენი თავი წარმოვიდგინოთ ბავშვის ადგილას – ჩვენთვის კარგად ნაცნობმა ადამიანმა მიგვიყვანა სრულიად უცხო ადამიანების საზოგადოებაში, რომელიც ჩვენში არანაირ ნდობას არ იწვევს. და უცებ, სანამ ჩვენ შემოვბრუნდით, ჩვენი ნაცნობი გაქრა. რა თქმა უნდა, ასეთი ადამიანის მიმართ ჩვენ შეიძლება ადვილად დავკარგოთ ნდობა. რა უნდა გავაკეთოთ, თუ ბავშვის დატოვება გვინდა საბავშვო ბაღში, ის კი არ გვიშვებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ წინასწარ, საბავშვო ბაღში წაყვანამდე ბევრად უფრო ადრე გავუჩინოთ ბავშვს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის მოთხოვნილება. მაგრამ, თუ ამისთვის დრო უკვე აღარ გვაქვს, უბრალოდ გულწრფელად და თავდაჯერებულად დავაყენოთ ის ფაქტის წინაშე – „ხვალ შენ წახვალ საბავშვო ბაღში. იქ იქნებიან ბავშვები და მასწავლებლები, რომლებთანაც შენ ითამაშებ. დედა საბავშვო ბაღში შენ გვერდით არ იქნება, მაგრამ ერთ საათში მოვა და წამოგიყვანს“. დიდი ალბათობით ბავშვი მაინც იტირებს, რადგანაც სხვაგვარად ის ვერ გადმოგვცემს თავის აღშფოთებას, გაბრაზებას იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ უნდა იყოს საბავშვო ბაღში დედის გარეშე. მაგრამ, პატარა მიიღებს ჩვენს გადაწყვეტილებას, თუ ეს გადაწყვეტილება იქნება მტკიცე, კარგად დასაბუთებული, გამოხატული პირდაპირ და გულწრფელად. მთავარია, რომ ჩვენ, უფროსები დარწმუნებული ვიყოთ ჩვენს ქმედებებში;
• არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როდესაც ბავშვს უმალავენ ახლობელი ადამიანის გარდაცვალებას, ატყუებენ და ეუბნებიან, რომ ის დიდი ხნით სხვა ქვეყანაში წავიდა საცხოვრებლად და ამიტომ ვეღარ ნახავს. პატარას აქვს უფლება, იცოდეს ყველაფერი, აქვს უფლება საყვარელ და ახლობელ ადამიანებთან ერთად განიცადოს ოჯახური მოვლენები, როგორი ტრაგიკულიც არ უნდა იყოს ეს მოვლენები. მწუხარების, გლოვის ატმოსფერო ვერ დაიმალება. ის მუდმივად ტრიალებს და თუ ბავშვს არანაირი ინფორმაცია არ აქვს მომხდარის შესახებ, შექმნილი სიტუაცია მას აშინებს, იწვევს შფოთვას. ამიტომ საჭიროა, ვესაუბროთ მას გულწრფელად იმ გრძნობებით, რასაც განვიცდით;
• უფროსების მხრიდან ბავშვისთვის ტყუილის თქმას ხშირად აქვს ხოლმე ადგილი ოჯახური ურთიერთობების ნგრევის შემთხვევაშიც. არასასიამოვნო ცხოვრებისეული სიტუაციის (მაგ. ერთ-ერთი მშობლის მიერ ოჯახის დატოვება) გამოგონილი ფაქტებით („მივლინებაში წავიდა“) შეცვლა, როგორც წესი, საგონებელში აგდებს ბავშვს. დროთა განმავლობაში მისი მეხსიერებიდან ცხოვრების ეს პერიოდი ქრება, ის იდევნება ცნობიერებიდან, მაგრამ შემდეგ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ბავშვს უსიამოვნო გრძნობები და განცდები მუდამ თან დაჰყვება. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ის არის, რომ ზრდასრულობის ასაკში არასწორი არჩევანისა და მოქმედებების მიზეზების გაცნობიერება არ ხდება, მიზეზები არ არის გასაგები;
• სახიფათო ტყუილთან გვაქვს საქმე მაშინაც, როცა შვილად აყვანილ ბავშვს არ ეუბნებიან, უმალავენ, რომ ის ნაშვილებია.

 რატომ იტყუებიან მშობლები – ძირითადი მიზეზები:

• ნეგატიური ემოციებისაგან, წყენისა და ცრემლებისაგან ბავშვის დაცვის სურვილი. მაგ. ოჯახის საყვარელი ძაღლი მოკვდა. ეს მოვლენა შეიძლება ძალიან მტკივნეული იყოს ბავშვისთვის. ამიტომ, მშობლები მიმართავენ პატარა ტყუილს და მისი საშუალებით ცდილობენ, დაიცვან ბავშვი ფსიქიკური ტრავმისაგან, სულიერი ტკივილისაგან;
• ბავშვის განაწყენების შიში. მაგ. ბავშვი გვჩუქნის საკუთარი ხელით შესრულებულ ნახატს, რომელიც ნამდვილად არ მოგვწონს, მაგრამ იმისათვის, რომ პატარა არ გავანაწყენოთ და საკუთარი ძალების რწმენა, თავდაჯერებულობა არ დავაკარგვინოთ, აღფრთოვანებას და სიხარულს გამოვხატავთ შესრულებული ნამუშევრით;
• ბავშვის თვალში უკეთ წარმოჩენის სურვილი და მოსალოდნელი უარყოფითი შედეგების თავიდან აცილება. მაგ. ჩავიდინეთ რაღაც ისეთი საქციელი, რაც საზოგადოების მიერ არ არის მოწონებული და იმისათვის, რომ არ გავხდეთ ბავშვისთვის ცუდი მაგალითი და არ შეილახოს ჩვენი ავტორიტეტი, მივმართავთ ტყუილს;
• ტყუილის მიზეზი შეიძლება იყოს ასევე ჩვენი განზრახვა ვაიძულოთ ბავშვი გააკეთოს რაღაც კონკრეტული რამ – მაგ. პატარას ვპირდებით, რომ თუ კბილის ექიმთან წამოვა და არ იტირებს, მისთვის საყვარელ სათამაშოს ვუყიდით. მაგრამ, შემდეგ ამ დაპირებას არ ვასრულებთ.

როგორც წესი, უფროსების მიერ ბავშვების მოტყუება ხშირად გამოწვეულია არა იმდენად მათი დაცვის სურვილით, რამდენადაც ბავშვის ემოციური განცდებისაგან, განსჯისა და საყვედურებისაგან საკუთარი თავის დაცვის მიზნით.

რა შედეგების მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს ტყუილი ბავშვებთან:

• ტყუილი უვნებელია მანამ, სანამ არ გაცხადდება. როცა გამოაშკარავდება, მას მოჰყვება უმთავრესი შედეგი – ნდობის დაკარგვა. ბავშვები სამყაროს კონტრასტულად აღიქვამენ. მათთვის არსებობს „შავი“ და „თეთრი“, „კარგი“ და „ცუდი“. შეიძლება რაღაც მოსწონდეთ ან არ მოსწონდეთ. რთული მანიპულაციები ისეთი სახის, როგორიცაა „არ შეიძლება, მაგრამ თუ ძალიან გინდა, გჭირდება, მაშინ შეიძლება“ – მათთვის მიუღებელია. ამიტომ, ბავშვებს არ შეუძლიათ უფროსების სიცრუეს, ტყუილებს გაგებით მიუდგნენ. საჭიროა ამ სიტუაციის გაგება და მისი შედეგების გაცნობიერება. პრაქტიკულად ყველას გვაქვს ბავშვობის მოგონებები მშობლების ტყუილზე და გვახსოვს ის სწორედ იმიტომ, რომ ეს ტყუილი იმედგაცრუებასთან და წყენასთან ასოცირდება. უბრალო ტყუილიც კი ბავშვის მიერ შეძლება აღქმული იყოს, როგორც ღალატი;
• ბავშვს უჩნდება უკმაყოფილების, წყენის, უსამართლობის გრძნობა უფროსების მიმართ. ტყუილი აშორებს ბავშვს მშობელთან, რადგან ის თვლის, რომ მშობელი არასწორად მოიქცა, ხოლო თავად უსამართლოდ მოტყუებულია;
• იკარგება მშობლის ავტორიტეტი. როცა მშობლების დაპირებები ქმედებებით არ არის გამყარებული, ბავშვს ეკარგება პატივისცემა უფროსების მიმართ, უჭირთ მათით აღფრთოვანება ისე, როგორც ამას ადრე აკეთებდა;
• ბავშვი თავადაც იწყებს მოტყუებას. ბავშვები ცდილობენ, დაემსგავსონ მშობლებს და შესაძლოა, მათი მიბაძვით ტყუილების თქმაც მოირგონ. თუ უფროსები ტყუილს ვთვლით მისაღებად, მაშინ ბავშვსაც შეუძლია ასევე მოიქცეს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიან გამომდინარე, გამოვიყენებთ თუ არა ტყუილს ბავშვის აღზრდისას, ჩვენი გადასაწყვეტია, მაგრამ დავფიქრდეთ, ღირს თუ არა თუნდაც პატარა ტყუილები ყველაზე ახლობელი ადამიანის, საკუთარი შვილის ნდობის დაკარგვად. ტყუილი დიდი საფრთხის წინაშე აყენებს მშობელს. ერთი შეხედვით სრულიად უვნებელი ტყუილი შეიძლება ასაფეთქებლად გამზადებულ ნაღმად იქცეს. გვჯეროდეს ბავშვების, მათი სიბრძნისა და სიძლიერის. ვიყოთ მათთან გულწრფელი და ისინიც გულწრფელობით გვიპასუხებენ.

ამას წინათ ერთმა მოსწავლემ სრული სერიოზულობით მითხრა – მე რომ ქიმიკოსი ვიყო და ჩემი ლაბორატორია მქონდეს, დილიდან საღამომდე მხოლოდ მხიარულ ექსპერიმენტებს გავაკეთებდიო. გარშემო ყველაფერი თუხთუხა და ფერადი იქნებოდაო… თქვენ კიდევ რამხელა შესაძლებლობას არ იყენებთო.

რა გინდა, რომ უთხრა, მართალია. უბრალოდ, ზოგჯერ ყოველდღიური რუტინა კლავს იმ ენერგიას, ყველაფერი აფერადო და ათუხთუხო.

თუმცა, ზოგიერთი საინტერესო ექსპერიმენტის მსვლელობას აქ მაინც დავწერ.

გახსოვდეთ! ცდები მხოლოდ მასწავლებელთან ერთად უნდა გაკეთდეს. თუ საკლასო ოთახში არ არის გამწოვი კარადა, მაშინ ფანჯრები უნდა გააღოთ. უნდა გამოიყენოთ დამცავი სათვალეები, ხელთათმანები და ხალათი. მკვეთრი სუნის მქონე ნივთიერებებთან მუშაობისას (მაგ. ამიაკი) გამოიყენეთ პირბადე. ასევე გახსოვდეთ, რომ სიფრთხილით უნდა მოიქცეთ მჟავებთან.

ქიმიასთან უსაფრთხოების დაცვა აუცილებელია!

„ოქროს წვიმა“

ანტიკურ ლეგენდებში მზეთუნახავი დანაე ცხოვრობს. ცხრაკლიტულშია გამომწყვდეული და ერთ დღესაც მის გისოსებიან სარკმელთან „ოქროს წვიმა“ წამოვა. ეს ძველი ბერძნების უზენაესი ღმერთი ზევსი მივიდა მის მოსანახულებლად და ოქროს წვიმის სახე მიიღო.

ჭურჭელი და რეაქტივები: ტყვიის აცეტატი/ტყვიის ნიტრატი – 1გრ; კალიუმის იოდიდი – 1გრ; ცხელი წყალი – 350მლ; ძმარმჟავა; სამი 400 ლმ-იანი ქიმიური ჭიქა.

აიღეთ ერთი გრამი ტყვიის აცეტატი (ან ტყვიის ნიტრატი) და ამდენივე (ანუ, ერთი გრამი) კალიუმის იოდიდი. თითოეულს დაასხით 175მლ ადუღებამდე მიყვანილი ცხელი წყალი. ტყვიის მარილის წყალხსნარს რამდენიმე წვეთი ძმარმჟავა ჩაამატეთ, რომ გამოლექვა შეაჩეროთ. შემდეგ ეს ორი წყალხსნარი ერთმანეთს შეურიეთ. ნელი გაციებისას ხსნარიდან ტყვიის იოდიდის გამოყოფა დაიწყება. მბრწყინავი ოქროსფერი ქერცლები „ოქროს წვიმის“ სახით წამოვა:

2KI+Pb(NO₃)₂=PbI₂+2KNO_3.

ტყვიის ნიტრატზე ასევე სცადეთ:

ჭურჭელი და რეაქტივები: ტყვიის ნიტრატი – 5-10გრ; თუთიის ფირფიტა; 500 ლმ-იანი ქიმიური ჭიქა (ორი ცალი); ნატრიუმის ჰიპოქლორიდი – 5გრ; ნატრიუმის ტუტე – 5გრ.

1. ავიღოთ 500მლ ქიმიური ჭიქა და შიგნით მოვათავსოთ თუთიის ფირფიტის ნაჭერი. დავამატოთ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი, ისე, რომ თუთიის ნაჭერი მთლიანად დაიფაროს. ცოტა ხნის შემდეგ, თუთიის ფირფიტაზე ტყვიის კრისტალები წარმოიქმნება. ეს ჩანაცვლების რეაქცია გახლავთ:

Pb(NO₃)₂+Zn→ Pb+ Zn(NO₃)_2.

2. ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი და დავამატოთ ნატრიუმის ჰიპოქლორიდი. შედეგად, ტყვიის ჰიპოქლორიდის ნალექი გამოიყოფა:

Pb(NO₃)₂+2NaClO→ Pb(ClO)₂+2NaNO_3.

3. ქიმიურ ჭიქაში ჩავასხათ ტყვიის ნიტრატის ნაჯერი ხსნარი და დავამატოთ ნატრიუმის ტუტის 5%-იანი ხსნარი. თავდაპირველად ტყვიის ჰიდროქსიდი წარმოიქმნება, მაგრამ ნატრიუმის ტუტის სიჭარბის გამო ტყვიის რთული კომპლექსური ნაერთი მიიღება, რომელიც წყალში კარგად იხსნება:

Pb(NO₃)₂+4NaOH→Na₂[Pb(OH)₄]+2NaNO_3. 

ცოტა უფრო მძაფრი რეაქციებიც ვცადოთ.

4. ქიმიური „რაკეტა“

ჭურჭელი და რეაქტივები: კოლბა – ერთი ცალი; პიპეტი; კალიუმის ქლორატი 30-40 გრ; მარმელადის ნაჭერი.

კოლბაში მოვათავსოთ 30-40 გრამი კალიუმის ქლორატი, იგივე ბერთოლეს მარილი KClO₃. ეს მარილი ძლიერი დამჟანგავია. კოლბა გავაცხელოთ და მარილი გავალღოთ, შემდეგ დავამატოთ მარმელადის ნაჭრები და დავაკვირდეთ ცდის მსვლელობას, კოლბაში ნამდვილი ვულკანი აბობოქრდება. კალიუმის ქლორატი ჟანგავს მარმელადში არსებულ შაქარს და ჟელატინს. წარმოიქმნება კალიუმის ქლორიდი, ნახშირორჟანგი და წყალი.

5. ქაღალდი ან ძველი ფულის კუპიურა თუ გაქვთ, შეგიძლიათ თან დაწვათ და თან არც დაწვათ.

ჭურჭელი და რეაქტივები: ქიმიური ჭიქა 500მლ, 3 ცალი; სამედიცინო სპირტი; ნატრიუმის ქლორიდი; სპირტქურა; პინცეტი.

ავიღოთ სამი ქიმიური ჭიქა. პირველ მათგანში ჩავასხათ 100მლ სამედიცინო სპირტი; მეორეში – 100მლ წყალი; მესამეში – 50მლ სპირტი და 50მლ წყალი. მესამე ჭიქაში ჩავამატოთ მცირე რაოდენობით ნატრიუმის ქლორიდი. ავიღოთ ქაღალდი. პინცეტით ჯერ კარგად დავასველოთ პირველ ჭიქაში, შემდეგ მეორეში, სულ ბოლოს მესამეში. როცა დავრწმუნდებით, რომ კარგად არის დასველებული, ამოვიღოთ და ცეცხლი წავუკიდოთ. ქაღალდი მკვეთრი ყვითელი ალით „დაიწვება“. ოღონდ, არ დაიწვება. დაიწვება მხოლოდ სპირტი ქაღალდის ზედაპირზე. მკვეთრ ყვითელ ფერს ალს ნატრიუმის იონები მისცემენ, ქაღალდი კი მთელი დარჩება.

თუ თქვენი ლაბორატორიიდან ან საკლასო ოთახიდან გზაჯვარედინი მოჩანს, სადაც შუქნიშანი მანქანის ნაკადს წამდაუწუმ აჩერებს, გავიხსენოთ, ჩვენი, „ქიმიური შუქნიშანი“.

6. შუქნიშანი

ჭურჭელი და რეაქტივები: 500მლ ქიმიური ჭიქა 2ცალი; გლუკოზა; ინდიგოკარმინი (ნამცხვრის ლურჯი ფერის საღებავებში შედის); 5% ნატრიუმის ტუტე.

ქიმიურ ჭიქაში გამოხდილი წყლის მცირე რაოდენობას დავამატოთ 2 გრ გლუკოზის ფხვნილი, კარგად მოვურიოთ და დავამატოთ ინდიკატორ ინდიგოკარმინის მცირე რაოდენობა, ისე, რომ ხსნარმა ხასხასა ლურჯი შეფერილობა მიიღოს. ასევე დავამატოთ 10მლ 5% ნატრიუმის ტუტე.

შემდეგ გადავასხათ სხვა ქიმიურ ჭიქაში, კვლავ ძველ ჭიქაში გადმოვასხათ და ასე რამდენჯერმე გავიმეოროთ. ხსნარი ჯერ მწვანეა, შემდეგ წითლდება და ბოლოს ყვითელ ფერს იღებს. ქიმიური ჭიქიდან სხვა ჭიქაში გადასხმით ინდიკატორი ჰაერში შემავალი ჟანგბადით იჟანგება, ხსნარში შემავალი გლუკოზა და აღმდგენელია და რეაქცია თავიდან იწყება, ანუ ფერების ერთმანეთში გადასვლა ხელახლა ხდება.

ეს ექსპერიმენტები ერთი მხიარულებისთვის საკმარისი იქნება. დანარჩენი მერე ვნახოთ.

2.ბუნებისმეტყველება და მედიცინა

მოხდა ისე, რომ წინამძღვრობამდე ჰილდეგარდი მონასტრის ბაღსა და ლაზარეთში შრომობდა. სწორედ ასე მიიღო პრაქტიკული ცოდნა მცენარეების, მათი სამკურნალო თუ სხვა თვისებების შესახებ. ამ ცოდნას მოუყარა თავი ცხრა წიგნად დაწერილ „Physica-ში“. „Physica“ მოიცავს ცნობებს ცხოველების ხორცის, თევზის, მინერალების სამკურნალო თვისებების შესახებაც.

მეორე წიგნი „Causae et Curae („მიზეზი და კურნება“) უშუალოდ ავადმყოფობებზეა და დეტალური ანატომიური მიმოხილვით იწყება. ჰილდეგარდი, რა თქმა უნდა, იზიარებს ანტიკური დროიდან მომდინარე შეხედულებას, რომლის თანახმადაც ადამიანი ოთხი სითხისაგან შედგება, ეს სითხეები კი სამყაროს ოთხ სტიქიას შეესაბამება: სისხლი – ცეცხლს, ბალღამი (phlegma) – ჰაერს, ზაფრა (Chole) – წყალს, სევდა (Melanchole) – მიწას. ნებისმიერი დაავადება გამოწვეულია ამ სითხეებს შორის ბალანსის დარღვევით.

მიუხედავად იმისა, რომ ჰილდეგარდი მკურნალობის მეთოდიკას ამ ანტიკურ თეორიას აფუძნებს, ადამიანის მისეული ხედვა სცილდება ჰიპოკრატესეულს. ჰილდეგარდისთვის ადამიანი ერთგვარი მიკროკოსმოსია, რომელიც გარემომცველ სამყაროს აირეკლავს. მაგალითად, „ჯანმრთელობის“ აღსანიშნავად შემოაქვს უცნაური სიტყვა Viriditas, რაც ლათინურად „სიმწვანეს“ ნიშნავს. ამრიგად, ჰილდეგარდი პარალელს ავლებს ბუნების სიმწვანესა და ადამიანის ორგანიზმის სიჯანსაღეს, სიცოცხლისუნარიანობას შორის. მეტიც, მისთვის ეს ორი მოვლენა ურთიერთდაკავშირებული და განუყოფელია – მედიცინა, როგორც მებაღეობა.

ადამიანის ორგანიზმზე მსჯელობის შემდეგ ჰილდეგარდი პრაქტიკულ რჩევებს გვაძლევს, როგორ ვუშველოთ სხვადასხვა დაავადებას, როგორ შევუწყოთ ხელი ჭრილობის შეხორცებას, დამწვრობის მოშუშებას და რა ვქნათ, თუ ძვალი ამოვარდნილი ან მოტეხილია.

უნდა ითქვას, რომ ჰილდეგარდის ეს ორი წიგნი რომ არა, სრულიად არაფერი გვეცოდინებოდა მეთორმეტე საუკუნის სამედიცინო პრაქტიკაზე, რადგან ქალებმა, რომლებიც ამ ცოდნას ფლობდნენ, არც ლათინური იცოდნენ და ხშირად – არც წერა-კითხვა.

ეს ნაშრომები იმდროინდელი კულინარიის შესახებაც გვიქმნის წარმოდგენას. „Physica“-ში, მაგალითად, ვხვდებით, მელანქოლიის სამკურნალო სიხარულის ხმიადის რეცეპტს:

„აიღე მუსკატის კაკალი, ამავე რაოდენობის დარიჩინი და მიხაკი და დანაყე. შეურიე სპელტის[1] ფქვილი და წყალი. ამით გააკეთე პატარა ორცხობილები. ხშირად ჭამე – გულისა და გონების მთელ სიმწარეს ჩაგიცხრობს, გულსა და დახშულ გრძნობის ორგანოებს გაგიხსნის და გონებას გაგიხალისებს“.

როგორც ჩანს, შუა საუკუნეებში ღვინის შესუნელებაც პოპულარული იყო. ჰილდეგარდსაც ბევრი ასეთ რეცეპტი აქვს. მელანქოლიის საწინააღმდეგოდ კი გვირჩევს, ღვინოში ცოცხალი იები მოხარშეთ, მერე გადაწურეთ, დაუმატეთ კოჭა და ძირტკბილაო. ასე შეკმაზული ღვინო თურმე ფილტვებისთვისაც სასარგებლო ყოფილა.

ჰილდეგარდი არცერთ რეცეპტში პროპორციებს არ უთითებს. ამასთან, საფიქრებელია, რომ ხმიადებს მარილსაც უმატებდნენ – მარილი შუა საუკუნეებში აუცილებელი ინგრედიენტი იყო, მაგრამ რეცეპტებში რატომღაც არასდროს შეჰქონდათ.

თუ სიხარულის ხმიადების მომზადება საკუთრივ ჰილდეგარდის რეცეპტით მოგინდებათ, ეს ვიდეო გამოგადგებათ:

ისე კი, არსებობს ამ ორცხობილას ოდნავ სახეცვლილი ვარიანტიც, კარაქითა და თაფლით:

https://www.atlasobscura.com/articles/medieval-cookie-recipe

როგორც ჩანს, ჰილდეგარდის სამკურნალო რეცეპტების უმრავლესობა ეფექტური იყო – მიუხედავად ხშირი ავადმყოფობისა, რასაც არაერთგზის უსვამს ხაზს, ჰილდეგარდმა საკმაოდ დიდ ასაკამდე მიაღწია – 81 წლამდე იცოცხლა და ბოლომდე დაუღალავად შრომობდა.

[1] ხორბლის ჯიშია, საქართველოში არ გვხვდება.

საბავშვო ლიტერატურაში პერსონაჟების ოთახებს განსაკუთრებულად ვაკვირდები. თავგადასავლებთან ერთად ისიც მაინტერესებს, სად არის სივრცე, რომელიც მკითხველს მყუდროებას შეუქმნის და თავს იმ სამყაროს ნაწილად აგრძნობინებს, რომლის შესახებაც კითხულობს. პერსონაჟების ოთახები მკითხველს თამაშისკენ, ფანტაზიორობისა და შემოქმედებითობისკენ უბიძგებს. მკითხველსაც შეუძლია, იატაკზე მაჭკატები გააბრტყელოს, ეზოში სტუმრად მოიწვიოს მეგობრები, მერე კი უზარმაზარი ხის ფუღუროში ყავაც მიირთვას მათთან ერთად ან ფარდებისგან მოჩვენებები გამოჭრას.

„შვედეთის ერთი პატარა ქალაქის გარეუბანში ერთი ძალზე მოუვლელი ბაღია. ბაღში ძველისძველი ჩაშავებული სახლი დგას. აი, სწორედ ამ სახლში ცხოვრობს პეპი გრძელწინდა. ეს ძველისძველი სახლი, რომელსაც მოუვლელი ბაღი ერტყა გარშემო, პეპის მამამ იყიდა დიდი ხნის წინათ. ფიქრობდა, როცა მოვხუცდები და ხომალდის მართვას ვეღარ შევძლებ, აქ მე და პეპი ვიცხოვრებთო. ვილა „ყიყლიყო“, ჰო, ასე ეძახდნენ იმ ძველ სახლს. ოთახებში ავეჯი იდგა, ხოლო სამზარეულო ჯამ-ჭურჭლით იყო სავსე. იფიქრებდით, პეპისთვის საგანგებოდ მოუწყვიათ ეს ბინაო“.

პეპის სახლი პეპისავით არაორდინარულია, უსისტემო და მოუწესრიგებელი, ხალისიანი დაუდევრობით სავსე. პეპი იმდენად ლაღი ბუნების პერსონაჟია, არც კი გვიკვირს, რომ მის ტერასაზე ცხენი ცხოვრობს, სახლში კი – მაიმუნი, თავად პეპი კი სკოლაში არ დადის და უზარმაზარი ფეხსაცმელებით დააბოტებს ქუჩებში. ვის არ მოუნდება ისეთ ეზოში თამაში, სადაც უზარმაზარი მუხა ლიმონათებს „ისხამს“?

„ვილა ყიყლიყო“ ის ადგილია, სადაც პეპი არაჩვეულებრივად ერთობა, სტუმრად მისულ მეგობრებს სიხარულით უმასპინძლდება, ქურდებს, რომლებსაც მისი ოქროების ხელში ჩაგდება სურთ, ისე აბრიყვებს და აბიაბრუებს, „ვილა ყიყლიყოსკენ“ გახედვის სურვილსაც უკარგავს. გახსოვთ, პოლიციელები რამდენი არბენინა? ბოლოს ისე დაღალა, უიმედოდ ჩაიქნიეს ხელი პატარა ობოლ გოგოზე, რომელსაც სკოლაში სიარული არ სურდა.

პეპის დამოუკიდებლობისა და ძლიერების მიზეზი მისი სახლიც იყო, რომლის ყოველ კუთხე-კუნჭულს ხუთი თითივით იცნობდა.

„ლამაზი იყო პეპის ბაღი. მართალია, მოვლა-პატრონობა აკლდა, მაგრამ, სამაგიეროდ, აბუჩქული გაზონები ამშვენებდა. თეთრ, ყვითელ და წითელ ვარდებს მიწამდე დაეხარათ ბებერი ტოტები. იქნებ არც ისე რჩეული ჯიშისა იყვნენ, რაოდენ დამათრობელი სურნელიც ასდიოდათ. ხეხილიც იდგა ამ ბაღში და ტოტებგაბარდნილი მუხა და თელაც, რომლებზეც სულ ადვილად ადიოდნენ ბავშვები. მუხა ზემოთ ორად იტოტებოდა და შუაში ისე იყო მწვანე ტოტებით გადახურული, გეგონებოდა, ქოხიაო“.

ბავშვებისთვის „ვილა ყიყლიყო“ ჯადოსნური ადგილია, სადაც მხიარულად თამაშობენ პეპი და მისი მეგობრები – ტომი და ანიკა. პეპი ყოველთვის ახერხებს მათ გაკვირვებას, რადგან მის სახლში უამრავი ისეთი რამაა, რაც ცნობისმოყვარე ბავშვებს აინტერესებთ: „უცნაური ნიჟარები, მარგალიტის მძივები, ფერად-ფერადი ზღვის კენჭები, პატარა კოლოფები, ვერცხლის ჩარჩოში ჩასმული სარკეები, ერთი სიტყვით, ყველაფერი, რაც კი პეპის და მამამისს ეყიდათ დედამიწის გარშემო მოგზაურობის დროს“. ტომისა და ანიკას სახლისგან განსხვავებით, პეპის სახლში თავისუფლება და ვეებერთელა სივრცეა გართობისა და ხალისიანი თამაშებისთვის. აქ არ არსებობს შემზღუდავი წესები, პირიქით, „ვილა ყიყლიყოში“ თამაში საოცარი თავგადასავალია. ასეთ საოცარ სივრცეში რომელი ბავშვი არ მოიწვევს მეგობრებს და სიხარულით არ გაუმასპინძლდება?!

„ვილა ყიყლიყო“, ეს ჭრელი, სასაცილო და ცოტა მოუწესრიგებელი სახლი, შეიძლება საოცნებო ადგილი გახდეს იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც კითხვა და წიგნებთან განმარტოება უყვართ.

საინტერესო ოთახებზე საუბრისას, წარმოუდგენელია, არ მოგვაგონდეს სახურავის ბინადარი კარლსონი, რომელიც სახურავზე ცხოვრობს. კარლსონის სახლი ნამდვილად შთამბეჭდავია, თანაც ყველაზე მყუდრო, ყველაზე დაცულ და ყველასგან თვალს მოფარებულ ადგილას დგას. ის პატრონის უნიკალურ, არაორდინარულ და უცნაურ ხასიათზეც მიუთითებს. სად უნდა იცხოვროს პატარა, პროპოლერიანმა კაცუნამ, თუ არა სახურავზე, სადაც ვერავინ შეამჩნევს?

კარლსონის სახლში უამრავი უცნაური ნივთია მიმოფანტული, პატარა ფანჯარა კი ქალაქს გადაჰყურებს და კარლსონიც ისეთ რამეებს ამჩნევს, რასაც სხვები ვერ ამჩნევენ და ისეთ ოინებს იგონებს, რასაც სხვები ვერც კი გაბედავდნენ.

კარლსონის ოთახი არ არის ტიპური საცხოვრებელი სივრცე; ეს არის განსაკუთრებული ადგილი განსაკუთრებული პერსონაჟისთვის, რომელიც ცხოვრობს ისე, როგორც თავად სურს.

წიგნში „ლიონელბერგელი ემილის თავგადასავალი“ აღწერილია შვედური სოფლის გარემო. ავტორი გვიხატავს ხუტორ კატხულტისა და კატხულტელების ცხოვრებას. სწორედ იქ ცხოვრობს ემილი მშობლებსა და დაიკო იდასთან ერთად. როგორც ბავშვების უმეტესობა, ემილიც ცელქობს, თანაც ხშირად ცელქობს, ამიტომ უამრავ დროს ატარებს ფარდულში, სადაც ჩადენილი ცელქობისთვის გამოკეტავენ ხოლმე და ემილსაც სხვა რა დარჩენია, ზის და საყვარელ ხის კაცუნებს თლის.

სივრცე, რომელიც პერსონაჟებს ეკუთვნით, კითხვისას ცოტა ხნით ჩვენი, მკითხველების კუთვნილებაც ხდება. ასეთი ადგილები ძალიან ჰგვანან პატრონებს ხასიათით, განწყობით, ატმოსფეროთი და ალბათ ეს საოცარი მსგავსება გვიქმნის ჯადოსნურ განცდას, რომ ჩვენც იქ ვართ.

თქვენ რომელი ოთახი გაგახსენდათ საბავშვო ლიტერატურიდან?

(ფილოსოფია ცნობიერებაზე და გიორგი ბაქანიძის „ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე“)

ეს ლათინური სიტყვათშეთანხმება ინგლისელმა ფილოსოფოსმა, ჯონ ლოკმა, გამოიყენა, როცა მას ადამიანის ცნობიერება შეადარა, რომელზეც გარშემო მომდინარე მოვლენები აღიბეჭდება… რა არის ადამიანის ცნობიერება? ეს ის ფენომენია, რომლითაც ადამიანი განსხვავდება, გამოირჩევა და აღმატებულია სხვა ცოცხალი არსებებზე. ცნობიერებისგანაა შემეცნების უნარები და ცოდნის მოპოვება-დაგროვება. მხოლოდ ცნობიერებაა ცოდნის მატარებელი, თუ სხვა ფენომენებიც? მაგალითად, ქვეცნობიერის დღემდე ბოლომდე შეუსწავლელი სფერო. ქვეცნობიერი ძევს ცნობიერების სიღრმეში და ზემოქმედებს ამ უკანასკნელზე. არის ცოდნა და არის „ცოდნა“, ინტუიციური სიბრძნე. ცოდნა ყოველთვის ცხადი არა, ანუ „თვალწინ არ გვიდგას“. მაგალითად, ბავშვობის თავგადასავლები, წარსული ცხოვრების ყველა წუთი როდი გვახსოვს თვალნათლივ, თუმცა ეს „სადღაც“, ქვეცნობიერის „ყულაბაში“ გადანახული ამბები წამსვე ამოტივტივდება, როცა რაიმე წინაპირობა ან მაპროვოცირებელი მოხდება… ხოლო ინტუიციური „ცოდნა-კოდები“, ღვთსგანაა ჩადებული ჩვენში და ამის მიზეზი შეიძლება სულაც არ იყოს მაღალი ინტელექტი, — ბუნების ინტელექტიც კმარა – მაგალითად, ძროხა ყოველთვის უშეცდომოდ აგნებს თავისთვის სამკურნალო ბალახს, თუმცა მან არ იცის მედიცინა, მაგრამ „იცის“ საშველი თავისი წყლულებისა…

ჯონ ლოკისთვის ადამიანის ცნობიერება სუფთა, დაუწერელი დაფაა, რომელზეც აღიბეჭდება ინფორმაციები, ცნობიერების მიღმა რომ ხდება. ლოკის ეს თვალსაზრისი უპირისპირდება ე.წ. თანშობილი იდეების თეორიას, რომლის მიხედვითაც, ჩვენს ცნობიერებას თან დაჰყვება იდეები და ცოდნა, რომლებიც სხვა არაფერია, თუ არა მოგონება. ცოდნა, როგორც მოგონება, პირველად პლატონთან გვხვდება. პლატონი თვლიდა, რომ ადამიანის უკვდავ სულს თან ახლავს ცოდნა, რომელიც მიძინებულია და სათანადო ვარჯიშის შემდეგ მოგვაგონდება.

მოდი, ნუ ჩავუღრმავდებით იმის გარკვევას, რომელი ცდებოდა – პლატონი თუ ლოკი; ეს საკითხი შესწავლის საგანია, ცხადია. და როცა ცნობიერებაზე ვსაუბრობთ, მთავარი იმის გარკვევაა, რა გზებით იღებს ის (ცნობიერება) ცოდნას. ფილოსოფოსთა ერთი ნაწილის აზრით, ცოდნის მთავარი წყაროა ჩვენი შეგრძნებები (სმენა, გემო, მხედველობა, შეხება, ყნოსვა). ეს არისო შემეცნების (ცოდნის შეთვისების) პირველი საფეხური. ამ კონცეფციის გამზიარებლებს ემპირიკოსები ეწოდებოდათ, რადგან შეგრძნებებით მიღებული ცოდნა მოცემულია ემპირიულში, ცდაში. ფილოსოფოსთა მეორე ნაწილი ცოდნის მიღების მთავარ გზად გონებას მიიჩნევდა, ანუ ინტელექტს და მათ რაციონალისტები (რაციო – გონება) ეწოდებათ, ხოლო მათ გზას – რაციონალური საფეხური.

უპრიანი იქნება, ვთქვათ, ზემოთქმულიდან გამომდინარეც, რომ შემეცნების პროცესში ცოდნის დაუფლებისთვის სწორედ ამ ორი საფეხურის თანაფარდობაა მისაღები თუ საჭირო და არის კიდევ ერთი აზრი, რომელიც ყველაზე სწორი უნდა იყოს; – ცოდნის მოპოვება აზროვნების გარეშე შეუძლებელია. მოდი და ვთქვათ აზროვნებაზეც…

Cogito ergo sum! – ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარსებობ! ეს გამოთქმა პირველად დიდმა ფრანგმა სწავლულმა, ფილოსოფოსმა და მეცნიერმა, რენე დეკარტმა, იხმარა… ახლა კი გავარკვიოთ, რა არის აზროვნება. ეს უკანასკნელი აანალიზებს შეგრძნებების გზით მიღებულ მასალებს და მათში ადგენს ისეთ კავშირებს, რომლებიც უშუალოდ შეგრძნებებში არის მოცემული.

აზროვნების ამოცანაა არა მხოლოდ სინამდვილის შემეცნება, არამედ ჭეშმარიტების დადგენაც. როგორ მიიღწევა ეს? სწორი დასკვნისთვის ლოგიკური მსჯელობაა საჭირო; ხოლო სწორ დასკვნებს წარმოშობს სწორი აზროვნება. სწორ აზროვნებას კი ლოგიკა შეისწავლის. ლოგიკას, როგორც მეცნიერების დარგს, ანტიკური დროის ბერძენმა ფილოსოფოსმა, არისტოტელემ ჩაუყარა საფუძველი.

მოდი, ახლა ისევ პირველ და მთავარ სიტყვას დავუბრუნდეთ. რაში დასჭირდა დეკარტს Cogito ergo sum-ის შემოტანა? იყო ასეთი ღვთისმეტყველი და ფილოსოფოსი ნეტარი ავგუსტინე, რომელმაც აზროვნების ისტორიაში პირველმა დააყენა საკითხი იმის შესახებ, რომ ყველაფერში შეიძლება შეიტანო ეჭვი, გარდა ერთისა – რომ ეჭვის შემტანი მართლა არსებობს. აქედან გამომდინარე, ავგუსტინეს აზრით, ვინც ეჭვობს, ის ფლობს კიდეც ჭეშმარიტებას და სწორედ ამის გამო ეჭვობს. დეკარტს რაც შეეხება, იგი თვლიდა, რომ ერთადერთი მეცნიერება მათემატიკაა, რომლის დებულებები საეჭვო არ არის; ფილოსოფიური დებულებებზე ამას ვერ ვიტყვით. ხოლო დებულება: „ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარსებობ!“ ჰგავს გეომეტრიულ აქსიომას, რომელშიც ეჭვს ვერ შეიტან და აქედან უნდა აიგოს ცოდნაც…

ფილოსოფიიდან ლიტერატურაზე გადმოვინაცვლოთ, რომელიც ისეთივე დამკვირვებელი და შემფასებელია ცხოვრებისა, როგორიც ფილოსოფია. ვნახოთ, აბა, რა დასკვნებს გვთავაზობს გიორგი ბაქანიძე ამასთან დაკავშირებით თავის რჩეულ მოთხრობაში „ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე“, რომელიც პატარა ბიჭუნაზეა და იმაზე, როგორ იჭრება ცხოვრება, მთელი თავისი სიხისტით, მის „თოთო“, უმანკო, დაუბინძურებელ ცნობიერებაში, როგორ უყალიბებს და უუხეშებს აზროვნებას, ასვამს დაღს…

მოთხრობაში სიტყვების საკრალიზაციაცაა – ბიჭს იობის ჰქვია და მისი თავგადასავალიც აღძრავს ბიბლიური იობის ასოციაციას; და ციფრებისაც: 40 არაა ჩვეულებრივი ციფრი – მოსემ 40 წელი ატარა უდაბნოში ებრაელთა მოდგმა, სანამ ერში თავისუფალი სული, თაობა, დაიბადებოდა; ქრისტემ 40 დღე გაატარა უდაბნოში, როცა მას ეშმაკი ცდიდა; 40 დღის შემდეგ იმკვიდრებს ადგილს მიცვალებულის სული იმქვეყნად. მოთხრობაში იობის დედა ახალი გარდაცვლილია; ბიჭს არც მამა ჰყავს გვერდით, რადგან მშობლები გაყრილები იყვნენ და მამას ბათუმში სხვა ოჯახი ჰყავს. თავგზააბნეული, ბიძა-ბიცოლას მეურვეობის ქვეშ მყოფი, ბიჭიც, უმძიმესი ცხოვრებისეული გამოცდილების შემდეგ მამასთან გადაწყვეტს გაპარვას. სიუჟეტი, მოქმედება ორთქლმავალშიც მიმდინარეობს, რომელიც, სავარაუდოდ, წუთისოფლის სიმბოლოა. მაგრამ ეს დაუსრულებელი მგზავრობა არ მთავრდება კარგად და ბიჭის ქედზეც სიცოცხლის ტვირთი ძალიან, აუტანლად მძიმდება.

განზოგადება ბიბლიურ-ფილოსოფიურია, თუმცა სოციალური კონტექსტი და მძიმე საბჭოთა პერიოდი არ რჩება ყურადღების მიღმა, „დახუნძლული“ ადამიანი-მსხვერპლებით, რომლებსაც ბიჭიც ემატება. მიუხედავად ტროპული მეტყველების დიდი ოსტატურებით გადმოცემული სინამდვილისა („ჩაჟალტამებულ ველზე იწვა შუაღამე; მდოგვისფერ ცაზე ბრდღვიალებს ყვითლად გაშხეფილი მზე; გაყურსულიყო ღამენასვამი ველი;“), მკითხველს გულს უმძიმებს ბავშვის სიმარტოვე და მიუსაფრობა, მისი ასაკისთვის უჩვეულო პრობლემები.

ნაწარმოებში რეალობის გადმოცემის ერთ-ერთი მეთოდი „ცნობიერების ნაკადია“; და ასე, სიზმრის ამორფულობაში, ბიჭის შიშით აღგზნებულ გონებაში ამოტივტივებული მოგონებებით, შეგრძნებების ორიგინალურობით იქმნება ცხოვრების ისეთი ალოგიკური ლოგიკურობა, ობობას ქსელივით ერთმანეთთან დაუკავშირებელი მოვლენების ურთიერთობა, როგორიც სიურრეალისტურ ფილმებშია; მოთხრობაშიც ფილმის კადრებივითაა თუნდაც ჩქარი სიარულის ასოციაცია ბიჭის ერთ-ერთ მოგონებაში, ვაგონში ძილ-ღვიძილის დროს (როცა იობი ბებიამ პირველად წაიყვანა მამასთან): „ლაწალუწით გამორბოდა ხე… სხვა ხე მოვარდებოდა – ისევ წამოფრთხიალდებოდნენ ოქროსფერი ჩიტები, ისევ გადაიკარგებოდნენ… გუნდი და გუნდი ფრენდა ხიდან ხემდე, ხიდან ხემდე… მერე პალმებით გახასხასებულ ციცქნა ეზოში იყვნენ ყველანი“ (394).

ხან გრძნობს კაცი, რომ სამყარო იბზარება და ირღვევა, ხანაც ის ნამის ერთ წვეთში შეიკვრება მწერლის მადლიანი კალმით გადმოცემული თვალწარმტაცი მშვენიერებით: „ძირს, დაბინდული დაბლობის გულში, ცხროიანივით ცახცახებს დაყურულ ბალახზე მჯდომი ნამის ბურთულა, შეპყრობილივით შესციცინებს მთვარის მჩხიბავ თვალს…“ (397); – ეს ბურთულა ისეთივე დაუცველია, მყიფე, როგორც სული პატარა იობისა, რომელსაც ორთქლმავლის ვაგონში გუშაგი დაიჭერს („შეგვიკლა ამ ლაწირაკის დევნამ!“; „ჰმ…დედის რძე არ შეშრობია პირზე“); ავისმომაწავებელია ეს თავდაუზოგავი სწრაფვა ბათუმისკენ, მამის სამყოფელისკენ:

• „იქ, რა, ფლავს არიგებენ?
• მამაჩემი ცხოვრობს იქ.
• დედა?…
• მომიკვდა!
• ჰო“ (400-401).

მიდის იობი ბათუმში. მლესაობა იცის ცემენტით, მაგრამ გაჯით უჭირს – პატარაა ჯერ. მიდის მამასთან, რომ სექტემბერში საღამოს სკოლაში შევიდეს. „დატუქსული ლეკვივით მოიკუნტა, თვალები აახამხამა“ – ეს შედარება შემთხვევითი არაა. ბიჭი, ფაქტობრივად, უპატრონოა, არავინაა მისი შემფარებელი. ერთ-ერთი მოგონება მისი ცნობიერების ნაკადში დედის დაკრძალვის დღეა: „ქვეყანამ დღეს მოიცალა იობისთვის, ყველა ეფერებოდა, ყველა ჰკვირობდა მის დიდბიჭობას, მის სილამაზეს. ახლა ყველა წასულა… წამოვარდა იობი, კარებს ეცა: ცარიელია მოთალხული ტახტი, არავინაა. აივანზე გაიჭრა: აღმართებს შესდგომია შავი ბრბო, გადახრილა მკბენარა მზეი, გადატრიალებულა ქვეყანა, კაციშვილი არ დარჩენილა იობის ღვიძლი, მისი მოყვასი, მისი მომფერებელი. აბღავლდა იობი, გაიჭრა…“ (408). ასე ამარგინალებს განსაცდელში მყოფ ადამიანს კაცთა მოდგმა, რომელსაც წარმატებულები, ძლიერები და „გაბრდღვიალებულები“ უყვარს და მოსწონს; და არა იობისნაირები.

მარტოსული, ერთ დროს პოეტი, იდეალისტი ბიჭის სულში ხან ღმერთი ენთება ლამაზი მიმოზის შემოგაზაფხულებად, ხანაც ჯოჯოხეთი ღვივდება; სატანაც, თითქოს, „ცა და მიწა დაიძრა, მოგდევს, ვიცი კლანჭებით ჩაგფრენია კისერში“.

ნაწარმოების ფინალი მძიმეა: „წავა მატარებელი (ცხოვრება – მ.ი.) და იობიც წაიღებს ამ ჩაბნელებულ ბაქანს, ამ ცას, ამ მიწას, ამ ღამეს…“. წუთისოფლის უმძიმეს ლოდად, რადგან ვერ იიობა, ვერ დაძლია ეშმაკი; სულში, ბავშვის სულში სინათლე ჩაქრა. არადა, იყო იქ იშვიათი ნათელი:

„ვინ გამაცოცხლა?“.

„მე!“ – დარეკა იობის გულმა.

ნაზი, ნათელი ხარება შემოადგა იობს ნელ-ნელა. ტკივილიანმა ნაღველმა მოუსალბუნა ამაოდ“ (405-406).

მაგრამ „ღრმა, ბნელი სამალავიდან ამოვიდა ეშმაკეული, უჩუმრად დადგა მის უკან… ჭაობის მწვანე სიცივე ააცოცდა იობს ბეჭებზე, ვიღაცამ ერთ წამში დაითვალა მისი კანის ყველა ბუსუსი, შეახო გაყინული ხელი…“ (406).

…და მე, ვინც ხარება დღეს ვწერ ამ წერილს, ვკითხულობ რიტორიკულად, პასუხგაუცემლად, „ხმად მღაღადებლისად“: რა ეშველება ამ ბიჭს? უამრავ ტვირთმძიმეს ამ ქვეყანაში? ადამიანია თუ ცხოველი, რომლებიც ჯავრისთვის, გვემისთვისა და დაუმსახურებელი უსამართლობების გამო ბალღამითა თუ ბრაზით ავსებული გულისთვის გაიმეტა სამყარომ? გაცოცხლდება, განა, მათი „მკვდარი“ გულები?

ყველას როდი შეუძლია ტრაგიზმით მხიარულება.

სიცოცხლის, ღვთის ნაღები სიხარული შემოსდგომოდეს, გაცოცხლებულიყოს, ენათოს ტანჯულთა გულებში, დიდია თუ პატარაა…

ციტატები წიგნიდან „მე-20 საუკუნის ქართული მოთხრობის ანთოლოგია“; გია ქარჩხაძის გამომცემლობა; 2007 წ.

მეოცე საუკუნის ათიანი წლებია, ქუთაისის თეატრში შილერის „ყაჩაღებს“ თამაშობენ. ლადო მესხიშვილმა ისეთი სული შთაბერა ამ სპექტაკლს, რომ მთელი ქალაქი მასზე ლაპარაკობს. ტრადიციულად, ვერც ამჯერად იპოვი დარბაზში ნემსის ჩასაგდებ ადგილს. გადაჭედილია ქანდარაც, გასასვლელიც. მაყურებლებს შორის პატარა, ჩოხაახალუხიანი ბიჭია, დაძაბული და თვალებდაჭყეტილი შესცქერის მის წინაშე გათამაშებულ დრამას. მარტო კი არ შესცქერის, მონაწილეობს კიდეც მასში, მთელი არსებით არის ჩართული. უცებ ქარქაშისკენ წაიღებს ხელს, პატარა ხმალს იშიშვლებს და სცენისკენ ყვირილით გარბის:

– გამიშვით! უნდა მოვკლა!

იმ ძალამ, რამაც ეს პატარა ბიჭი თავისი პირველი საგმირო საქმისთვის სცენაზე ააფრინა, სამუდამოდ დაიდო კიდეც მის გულში ბინა და მისი ცხოვრების გზაც განსაზღვრა.

ეს გრიგოლ კოსტავა იყო – სახალხო არტისტი, საქართველოს ეროვნული გმირის – მერაბ კოსტავას ბიძა.

კოსტავების რომელიღაც წინაპარი თავის დროზე სამეგრელოდან იმერეთში გადმოსახლებულა. მერაბის დიდმა ბაბუა ივანემ თავისი გარჯით მოყვანილი საზამთროს გაყიდვით ქუთაისში, ნინოშვილის 125 ნომერში, სახლი შეიძინა. ივანე კოსტავა კარგი მეწარმე იყო – მეღვინეობას მისდევდა, წითელ ხიდთან საკუთარი სასტუმრო და რესტორანი ჰქონდა. შვილების განათლებასაც თვითონ აფინანსებდა. ქუთაისში ყველას უყვარდა და პატივს სცემდა ივანე კოსტავას – სათნო ბუნების კაცს, ხელგაშლილსა და სტუმართმოყვარე ოჯახის პატრონს. მას ცხრა შვილი – შვიდი ვაჟი და ორი ქალიშვილი ჰყავდა. ერთი მათგანი, მერაბის ბაბუა ქრისტეფორე კოსტავაც მეღვინე იყო. 1907 წელს მას და ეკატერინე ნუცუბიძეს პირველი ვაჟი – გრიგოლი გაუჩნდათ, 1910 წელს კი მეორე, მერაბ კოსტავას მამა – ივანე. სულ პატარები დაობლდნენ გრიგოლი და ივანე. ქრისტეფორეს გარდაცვალების შემდეგ მათი აღზრდა ეკატერინე ნუცუბიძემ ითავა. ის ქუთაისიდან თბილისში გადმოსახლდა, საბნებს კერავდა და ოჯახს ამით არჩენდა. ობლების გაზრდაში მას ქრისტეფორეს ძმებიც ეხმარებოდნენ.

თეატრის მიმართ მგზნებარე სიყვარული გრიგოლ კოსტავას ცხოვრების თანამდევი იყო. ქუთაისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში რომ სწავლობდა, თეატრში ერისთავის „სამშობლო“ ნახა და თავის კლასელთან, ქართული თეატრის გამოჩენილ მსახიობ პიერ კობახიძესთან ერთად ამ პიესის დადგმა გადაწყვიტა. პიესა ვერსად ნახეს, ამიტომ იმავე სიუჟეტზე ერთმოქმედებიანი ამბავი თვითონ დაწერეს. პრემიერამ მეგობრის ეზოში წარმატებით ჩაიარა, პიერი მალე თბილისში გადავიდა და გრიგოლმა მარტომ იკისრა „რეჟისორობა“… მალე ისე გამოიწრთო, რომ მეცხრე კლასის მოსწავლე გიმნაზიის დრამწრის სულისჩამდგმელი გახდა. გრიგოლ კოსტავა ქუთაისისა და ჭიათურის თეატრებში მუშაობდა. 1928 წელს ახალი თეატრის შესაქმნელად ქუთაისში ჩასულ კოტე მარჯანიშვილს შეუმჩნეველი არ დარჩენია 22 წლის გრიგოლ კოსტავა. ნაყოფიერი გამოდგა დიდი რეჟისორისა და ახალგაზრდა მსახიობის ერთობლივი მუშაობა. ქუთაისის თეატრში ხშირად უხსენებდნენ ბავშვობისდროინდელ ამბავს, სცენაზე ხმალამოღებული რომ აფრინდა – შენ ის კოსტავა ხომ არ ხარ, მესხიშვილს მოკვლას რომ უპირებდა და თეატრში დებოში რომ ატეხაო?

თუმცა მანამდე იყო პირველი პატიმრობა. 1924 წელს 17 წლის გრიგოლ კოსტავა ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ხელმძღვანელობით აჯანყებაში მონაწილეობისთვის დაიჭირეს, მაგრამ ასაკის სიმცირის გამო ერთი წლის პატიმრობის შემდეგ გაათავისუფლეს. 1928 წელს ქუთაისში გაჩნდა შეთქმულთა ახალი ჯგუფი იურისტ ვალერიან დვალიშვილის მეთაურობით. ჯგუფს გრიგოლ კოსტავაც შეუერთდა.

მეორე მსოფლიო ომის დროს დაარსდა არალეგალური ორგანიზაცია „ხსნის კომიტეტი“, რომლის წევრებსაც სწამდათ, რომ სწორი მანევრირების შემთხვევაში ეს ომი საქართველოს დამოუკიდებლობას მოუტანდა. ორგანიზაციის წევრი იყო გრიგოლ კოსტავაც. მისი ავტორობით 1945 წლის მარტში დაიწერა და გასავრცელებლად დაიბეჭდა 500 ცალი პროკლამაცია. ანტისაბჭოთა პროპაგანდისთვის ის კვლავ დააპატიმრეს და სამხედრო ტრიბუნალმა მას დახვრეტა მიუსაჯა. ამის შესახებ ოჯახმა ციხიდან გამოგზავნილი, ლობიოს მარცვლებში ჩადებული სიფრიფანა წერილიდან შეიტყო:

„მომისაჯეს დახვრეტა, ბედნიერი ვარ, რომ თქვენ ყველანი კარგად ხართ. მე არაფრის არ მეშინია. ჩემთვის სულ ერთია. მხოლოდ ის მაწუხებს, რომ თქვენ გაგაწვალეთ. არ იდარდოთ. გკოცნით, კარგად იყავით ყველანი…“

რამდენიმე თვე ელოდა განაჩენის აღსრულებას გრიგოლ კოსტავა. 13 სექტემბერს ეს განაჩენი ათი წლის პატიმრობით შეუცვალეს. ეს წლები მაგადანში, უმკაცრესი რეჟიმის კოლონიებში გაატარა. უშიშროების იზოლატორში საშინლად აწამებდნენ, მაგრამ ამ ყველაფერს მოთმინებით იტანდა. მის ვაჟკაცობას შინსახკომელებიც კი გაუოცებია. 1955 წელს, ნიკიტა ხრუშჩოვის მმართველობის დროს, რეაბილიტაცია მიიღო და სამშობლოში დაბრუნდა. თბილისში ცხოვრების უფლება არ ჰქონდა და მშობლიურ ქუთაისს მიაშურა. პროფესიული ცხოვრება თავიდან დაიწყო – გაათკეცებული ენერგიით შეუდგა მუშაობას ლადო მესხიშვილის სახელობის სახელმწიფო თეატრში. 1956 წელს გრიგოლ კოსტავა თბილისის კოტე მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო თეატრსაც დაუბრუნდა, სადაც არაერთი საინტერესო სასცენო სახე შექმნა. შთამბეჭდავი სახეები დატოვა კინოშიც („ნინო“, „ღიმილის ბიჭები“ და სხვ.). შეთავსებით თბილისის თოჯინების თეატრშიც მუშაობდა, სადაც ჩრდილების თეატრი დააარსა. ნაძალადევის სამოყვარულო თეატრშიც დგამდა სპექტაკლებს.

გრიგოლ კოსტავა მრავალმხრივ ნიჭიერი ადამიანი იყო. ის ქანდაკებასაც სწავლობდა. მისი მასწავლებელი თავად იაკობ ნიკოლაძე გახლდათ. გრიგოლ კოსტავას მიერ გამოძერწილი ფიგურები წლების განმავლობაში იდგა მარჯანიშვილის თეატრის ფოიეში.

1967 წელს გრიგოლ კოსტავას საქართველოს რესპუბლიკის დამსახურებული არტისტის, ხოლო მომდევნო წელს საქართველოს სახალხო არტისტის წოდება მიენიჭა.

მერაბ კოსტავასთვის ბიძა რაინდობისა და კეთილშობილების სიმბოლო იყო. გრიგოლ კოსტავას პიროვნება მუდმივად შთააგონებდა თავადაც რაინდს. ალბათ სიმბოლურიც იყო, რომ საყვარელი ბიძის გარდაცვალების ამბავი მერაბმა ციხეში შეიტყო. მან ოჯახს სამძიმრის წერილი გამოუგზავნა:

„…მეხის დაცემაა 15 ივნისის „ლიტერატურული საქართველო“, სიმწარე აღურაცხელი… როგორ გამოგვეცალა ხელიდან ეს ვაჟკაცი, კაცი მძიმე და მნიშვნელოვანი ბედისა, ბედის არმგმობელი და ბედისგან დაუმარცხებელი, ბავშვობის დროიდანვე ჩემი იდეალი, რომელიც 10 წელი არ მენახა და რომელიც იმხანად ხალხმა, საქართველომ შემაყვარა, რადგან თუკი ვინმე მკითხავდა, რა გვარისა ვიყავი, იმის კითხვასაც არ დაიშურებდა, თუ გრიშა კოსტავა რა იყო ჩემი და გამონაკლისის გარეშე მოჰყვებოდა მისი ვაჟკაცობისა და კაიკაცობის ამბავს…”

…ეს 1979 წელს მოხდა – გრიგოლ კოსტავას უკანასკნელი, ხმალშემართული აფრენა სიცოცხლის სცენაზე, სიკვდილის საზღვრების გადასალახად, სამარადისო თავისუფლების მოსაპოვებლად.