სასწავლო პროცესი მაშინ არის მორგებული მოსწავლეს, როცა საკითხი ყოველდღიურობას უკავშირდება. უკრაინაში მიმდინარე ომმა გავლენა მოახდინა მოსწავლეების და, საზოგადოდ, ადამიანების ცხოვრებაზე. მედიასაშუალებებიდან ხშირად გვესმის ატომური და ქიმიური იარაღის შესახებ. ინფორმაცია გავლენას ახდენს ჩვენს განწყობაზე. შესაბამისად, იცვლება საქმის შესრულების სურვილი და უნარი.

მოსწავლეებს აინტერესებთ:

• რა არის ბირთვული ენერგია?
• რა განსხვავებაა ატომურ ბომბსა და წყალბადის ბომბს შორის?
• რატომ არ ამბობენ ქვეყნები უნარს ატომურ ელექტროსადგურებზე?

თუმცა იმავე საკითხებზე ფიზიკის სახელმძღვანელოებში მოცემული პარაგრაფების სწავლა ეზარებათ. სასწავლო პროცესი მაშინ არის ეფექტური, როცა საკითხი მოსწავლის ემოციებზე მოქმედებს. იმისთვის, რომ მან სიტუაცია გააანალიზოს და არ დარჩეს ინფორმაციის მხოლოდ მიმღებად და გადამცემად, მნიშვნელოვანია, გარკვეული გამოცდილება სკოლაში მიიღოს. სწორედ ამიტომ მეთერთმეტე კლასებისთვის დავგეგმე სასწავლო პროექტი თემაზე: „ბირთვული ენერგიის სარგებელი და საფრთხე“. პროექტი ინტეგრირებულია – აერთიანებს ფიზიკას, ქიმიას, ბიოლოგიას და გეოგრაფიას.

სამიზნე ცნება: მატერია (ფიზიკა)

სასიცოცხლო თვისებები და ბიომრავალფეროვნება (ბიოლოგია);

ნივთიერება (ქიმია);

გეოგრაფიული კვლევა და ანალიზი, მდგრადი განვითარება (გეოგრაფია);

მაკროცნება: კვლევა;

აქტივობა 1: მასწავლებლები კლასში წარადგენენ პროექტს და მოსწავლეებთან ერთად დაგეგმავენ ეტაპებს (სავარაუდო ეტაპები ქვემოთ არის ჩამოთვლილი);

აქტივობა 2: მოსწავლეები გაეცნობიან რადიოაქტივობის მოვლენას, ალფა, ბეტა და გამა დაშლას, ბირთვების შერწყმას https://bit.ly/3uZHiNx და იმუშავებენ სიმულაციაში https://bit.ly/3r8OUvU (ინსტრუქცია 1);

https://bit.ly/3JhZCGC – რადიოაქტივობა;

https://bit.ly/3LOqbVw რადიოაქტიური გარდაქმნის ტიპები;

აქტივობა 3: გეოგრაფიის მასწავლებლის რეკომენდაციით მოიძიებენ ინფორმაციას სხვადასხვა რადიოაქტიური ელემენტის ბუნებაში გავრცელების შესახებ და დაიტანენ კონტურულ რუკაზე. შესაძლებელია Google.Earth-ის აპლიკაციაში საბადოების მონიშვნა.

აქტივობა 4: მოსწავლეები სიმულაციის საშუალებით გაეცნობიან რადიოაქტიური ელემენტის ნახევარდაშლის პეროდის შინაარსს https://javalab.org/en/half_life_period_en/ (ინსტრუქცია 2) და იმსჯელებენ რადიონახშირბადით ნამარხების დათარიღების პროცესზე https://bit.ly/3ja9KH9.

https://bit.ly/3Ja8m1C რადიოაქტიური იზოტოპების ნახევარდაშლა

აქტივობა 5: მოსწავლეები სიმულაციის გამოყენებით გაეცნობიან ბირთულ ჯაჭვურ რეაქციებს https://javalab.org/en/nuclear_chain_reaction_en/ (ინსტრუქცია 3).

აქტივობა 6: მოსწავლეები ბიოლოგიის მასწავლებლის რეკომენდაციით ჯგუფებში დაამუშავებენ ინფორმაციას მედიცინაში გამოყენებული იზოტოპების შესახებ და შექმნიან პოსტერებს.

https://bit.ly/3KjSD1j რადიოიზოტოპები და მედიცინა

აქტივობა 7: მოსწავლეები ტექსტისა და ვირტუალური რეაქტორის თამაშის https://lotus.itservices.manchester.ac.uk:8080 გამოყენებით გაეცნობიან ბირთვული რეაქტორის მუშაობის პრინციპს.

აქტივობა 8: მოსწავლეები მონაწილეობას მიიღებენ დისკუსიაში, სადაც იმსჯელებენ ბირთვული ენერგიის სარგებელსა და მისგან მომდინარე საფრთხეებზე და საბოლოოდ შექმნიან T დიაგრამას. (სამუშაო ფურცელი 1).

აქტივობა 9: მოსწავლეები მასწავლებლებთან ერთად შეაჯამებენ პროექტს, საკუთარი და ჯგუფის წევრების მუშაობას.

„მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ“ (მათე 20, 16).

ქართული ლიტერატურის ისტორიაში დავით გურამიშვილი წარმოგვიდგება როგორც „მწუხარე სახის რაინდი“, მარადის მგლოვიარე და დაკარგულ ღვთაებრივ სამყაროს მონატრებული, სამოთხისეულ ნეტარებას მოწყურებული. მის პალიმფსესტურ ლექსებს, „ორგზითვე ნაყოფის მომცემთ”, ღრმა და სრულყოფილი გააზრებისთვის სჭირდებათ გზის გამკვალავი, უპირველეს ყოვლისა, საღვთისმეტყველო საკითხებში ღრმად განსწავლული, ბიბლიის ძველი და ახალი აღთქმის წიგნების მცოდნე. სწორედ ამგვარ მეგზურად წარმოგვიდგება თავის წიგნში ლალი დათაშვილი. ის სიყვარულით მიგვიძღვება იმ გზებზე, რომლებიც პოეტმა გაიარა, რათა პასუხები ეპოვა იმ ეგზისტენციალურ კითხვებზე, რომლებიც ნათელყოფდა ადამიანური არსებობის აზრსა და მიზანს, სიკვდილ-სიცოცხლის განუყოფლობის საიდუმლოს, ბნელისა და ნათლის დაპირისპირებას რაობას.

იმ სამეცნიერო და სასწავლო-შემეცნებით წიგნებს შორის, რომლებიც ლალი დათაშვილმა, შესანიშნავმა პედაგოგმა, გამორჩეულმა მეცნიერმა, ფილოლოგიის დოქტორმა დაწერა, უდავოდ ღირსეულ ადგილს დაიკავებს დავით გურამიშვილის შესახებ ნაშრომი, რომელშიც წარმოჩენილია პოეტის ცხოვრება და შემოქმედება, „დავითიანის“ მხატვრული სამყაროს სიმბოლურ-ალეგორიულ სახეთა სისტემა, წარმავლობისა და მარადიულობის ოლამური ერთობა, მისი პოეზიის ესთეტიკა და თავისებურებანი.

ლალი დათაშვილი კარგად იცნობს გურამიშვილის შემოქმედების შესახებ არსებულ ნაშრომებს, ამიტომ პასუხისმგებლობითა და ღირსებით ეკიდება სხვათა ნაღვაწს. ის ცნობილ მეცნიერთა თვალსაზრისებს ითვალისწინებს და თავის სათქმელს ამბობს. ამ წიგნში ბევრია ისეთი მიგნება, მხატვრულ-სახეთა იმგვარი ანალიზი, რომლებიც „დავითიანის“ ცალკეულ დეტალებს ახალ მნიშვნელობას ანიჭებს. ავტორი გამოირჩევა განსხვავებული და ორიგინალური ინტერპრეტაციის უნარით, რაც მის ერთგვარ ლიტერატურულ გეშსა თუ ალღოზე მეტყველებს.

წიგნის სტრუქტურული მრავალფეროვნება მკითხველს საშუალებას აძლევს, გურამიშვილის შემოქმედება სხვადასხვა რაკურსით გაიაზროს. მიუხედავად რთული თემებისა, რომლებზეც მსჯელობს ავტორი, წიგნი სულმოუთქმელად იკითხება, ამას კი განაპირობებს ავტორის სადა, ნათელი სტილი, თხრობისა და მსჯელობის მიმზიდველი მანერა. ის უპირველესად გურამიშვილის პორტრეტს გვიხატავს, რათა ცოცხლად და შთამბეჭდავად წარმოაჩინოს ის დრო-სივრცული კონტექსტები, რომლებიც „დავითიანის“ პოეტურ რეფლექსიებს განაპირობებდა. მკითხველი თვალს მიადევნებს პოეტის ტრაგიკულ ბედისწერას, დაშლილ-დაქუცმაცებული, აოხრებული ქვეყნის ცხოვრებასთან გადაჯაჭვულს, და ნათლად წარმოიდგენს უცხოეთში გადახვეწილ, მარტოსულ, უსამშობლოო, სულით ობოლ პოეტს, თეთრად გათენებულ ღამეებში ლოცვად დამდგარს, მარადის მღვიძარეს, ზეციური სიძის მომლოდინეს, ცრემლადმდინარეს, ღამეული ვარსკვლავების მოტრფიალესა და კაცობრიული ცოდვა-მადლის, სიყვარულისა და სიძულვილის, სიკეთისა და ბოროტების ჭიდილის არსზე ჩაფიქრებულს.

პოეტის პიროვნული ტრაგიზმი და ზოგადსაკაცობრიო საფიქრალი კარგად წარმოჩნდება წიგნის ცალკეულ თავებში, რომლებიც ბიბლიურ კონტექსტშია ახსნილ-განმარტებული. პირველ თავში მკითხველისთვის ცხადი ხდება გურამიშვილის პროვიდენციალიზმის არსი, მისი ერთგვარი ნათელმხილველობა, რომლის საშუალებითაც ის დროს განუყოფელ ერთიანობაში აღიქვამდა და ადამიანს ზესთასოფლისკენ გზას უკვალავდა. ავტორის მსჯელობის მწყობრ, ლოგიკურ მდინარებაში კარგად წარმოჩნდება პოეტი, უძღები შვილივით სახლიდან წასული და დაკარგული, რომელიც ნატრობდა მამის მზრუნველ თვალს, რათა წარწყმედას გადარჩენოდა, უფალი-მწყემსის ფარას ჩამორჩენილს მგელი არ დაპატრონებოდა. ავტორი საინტერესოდ ხსნის „დავით გურამისშვილის ლეკთაგან დატყოების“, „სიზმრის“, „ტყვეობითგან გაპარვის“ და სხვა მნიშვნელოვანი მხატვრული დეტალების არსს, მიზანსა და დანიშნულებას. იგი სამეცნიერო ლიტერატურაში აქამდე შეუმჩნეველ ნიუანსებზე ამახვილებს ყურადღებას და გურამიშვილის პოეზიის აღქმის ახალ სივრცეებს ქმნის. ეს მით უფრო მნიშვნელოვანია, რომ „დავითიანი“, როგორც კლასიკა, მარადის თანამედროვეა. მიღმური სამყაროს ჭვრეტით, ცოდვის ანატომიის გაჩხრეკით, სიკვდილის დაცინვითა და თვითირონიით იგი ეხმიანება მსოფლიო ლიტერატურის ისეთ გამორჩეულ პოეტებს, როგორებიც არიან დანტე ალიგიერი, ფრანსუა ვიიონი, პოლ ვერლენი თუ შარლ ბოდლერი.

მეორე თავში „დავითი და უფალი“ ავტორი გურამიშვილის ღრმა ფიქრების ნაკადებში გვამოგზაურებს, უფლის შეუცნობელ გზებზე მოხეტიალე დავითის ტკივილიანი, სინანულით სავსე აღსარებების მსმენელად გვაქცევს. ის პოეტის მხატვრულ სახეებს, ხშირად რამდენიმეგვარად კოდირებულს, სახარებისეული პარალელების, შუა საუკუნეების საღვთისმეტყველო სწავლებათა კონცეფციების, რელიგიურ-ფილოსოფიური თუ მისტიკური შეხედულებების, წმინდა მამათა განმარტებების მოხმობით შიფრავს და ამგვარად მხატვრული ტექსტის პასაჟებისა თუ ცალკეული სტრიქონების დაფარულ მნიშვნელობებს ცხადყოფს.

მესამე თავში წარმოჩენილია, თუ როგორ შეძლო გურამიშვილმა წმინდა ღვთისმშობლის სახის გამოკვეთა მხატვრულ ტექსტში, რა ფუნქცია და მიზანდასახულება მიანიჭა დედა ქალწულს, როგორ შექმნა ერთგვარი პოეტური აპოკრიფები. ავტორი ყურადღებას ამახვილებს იმ სიმბოლურ-ალეგორიულ სახეებსა თუ ემოციურ დეტალებზე, რომელთა დახატვითაც პოეტმა მაღალი ოსტატობით შეძლო, სულისშემძვრელად გადმოეცა ჯვარცმული ქრისტეს დატირება. ღვთისმშობლისთვის აღვლენილი ლოცვა ცხადყოფს პოეტის უნარს, არა მხოლოდ გამოიყენოს არსებული საღვთისმეტყველო სიმბოლიკა, არამედ თვითონაც შექმნას გასაოცარი მეტაფორული სახეები და ყოველი სტრიქონი ისეთი შინაგანი ძალით დამუხტოს, რომ მკითხველმა დაინახოს, გაიგონოს და კიდევ ერთხელ იგრძნოს ცოდვით დაცემის ტკივილი. ამგვარად, პოეტისეული თვითგვემა, ჯოჯოხეთის მოლანდებით შიშჩამდგარი მისი თვალების „ხილვა“ მკითხველში კათარსისულ რეზონანსს იწვევს.

თითქოს რაღა უნდა ითქვას „დავითიანის“ დიდაქტიკურ მოტივზე, მაგრამ ავტორი აქაც ახერხებს დარჩენილი ბნელი „წიაღების“ განათებას და მათთვის მნიშვნელობათა მინიჭებას. იგი წარმოაჩენს ნამდვილი ცოდნისა და განათლების შესახებ გურამიშვილისეულ თვალსაზრისებს, რომელთა მიხედვითაც, რწმენისა და ინტელექტის განუყოფლობით ადამიანმა უნდა შეძლოს როგორც საკუთარი წარსულის, კულტურის, ისტორიის, ასევე კაცობრიობისა და კოსმოსის გააზრება, რათა განსაზღვროს თავისი იდენტობა. მხოლოდ ამგვარად იქნება შესაძლებელი პიროვნების ჩამოყალიბის რთული გზის დაძლევა, „ღვთის მსგავსებისა და ხატების“ შენარჩუნება.

მრავალფეროვანი, ღრმა და მახვილგონივრული ავტორისეული მსჯელობები ეძღვნება წუთისოფლის რაობის, გურამიშვილისეული „მართლის თქმის“ მხატვრულ პრინციპთა, „ქართლის ჭირის“ მრავალშრიან პოეტურ სახეთა ახსნა-განმარტებას. ინტერტექსტუალური პარალელებით ავტორი ცხადყოფს იმ კავშირს, რომელიც დავით გურამიშვილის სწავლებას ბიბლიურ სიბრძნესთან, დავით წინასწარმეტყველის ფსალმუნებსა თუ სოლომონის იგავებთან აქვს.

წიგნში ყურადღებას იქცევს „დავითიანის“ შესახებ ზოგადი ხასიათის წერილებიც, რომლებშიც ავტორი სხვადასხვა მნიშვნელოვან საკითხს იკვლევს. მაგალითად, სასწაულების არსსა და როლს ადამიანის სულიერი განვითარების გზაზე, წმინდა მამათა სახეებს, სახარებისეულ იგავთა მხატვრულ ფუნქციებს და სხვა. წიგნის ბოლოს თავმოყრილია პოემიდან გამოკრებილი გურამიშვილის აფორიზმები, რომლებიც კიდევ ერთხელ ცხადყოფს „გრძელი სიტყვის მოკლედ თქმის“ ხელოვნებას.

წიგნში კარგად წარმოჩნდება, თუ როგორ იმემკვიდრა გურამიშვილმა რუსთველისეული გამოთქმის მაღალი ოსტატობა, როგორ გააგრძელა პოეტური სიტყვის როგორც ლოგოსის, „საღვთო საღვთოდ გასაგონის“, „მსმენელთათვის დიდი მარგის“, მდიდარი რითმისა და რიტმის ტრადიცია.

ამგვარად, ლალი დათაშვილს საქმის ცოდნითა და გამოცდილებით, ლაღად და თავისუფლად შეჰყავს მკითხველი „დავითიანის“ ქვეტექსტების სიღრმეებში და გურამიშვილის სიტყვის მაგიასა და ენერგეტიკას აზიარებს. ამ ნაშრომით ის პოეტის შესახებ არსებულ გამოკვლევებს ამდიდრებს, ქმნის ერთგვარ „სამაგიდო წიგნს“ მეცნიერთა, სტუდენტთა, პედაგოგთა, მოსწავლეთა თუ ლიტერატურის მოყვარულთათვის. წიგნის წაკითხვის შემდეგ მკითხველს კიდევ დიდხანს გაჰყვება დავით გურამიშვილის სულის სინათლე, რომელიც სანთელივით გაუძღვება სამყაროსა და საკუთარი თავის შემეცნების ძნელ, ხიფათებით სავსე გზაზე.

გარემო, ფართო გაგებით, ნიშნავს საგნის გარემოცვას, ანუ იმ პირობებისა და გარემოებების ერთობლიობას, რომლებიც ამ საგანზე ზემოქმედებას ახდენს. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიხედვით, ცნება „გარემო“ გულისხმობს არა მხოლოდ ადამიანის ორგანიზმზე პათოლოგიური ზემოქმედების მქონე გარეშე ფიზიკურ, ქიმიურ და ბიოლოგიურ ფაქტორებს და ბუნებრივი გარემოს კომპონენტებს, მაგალითად, ატმოსფეროს, ნიადაგსა და წყალს, არამედ (ხშირად არაპირდაპირი ზემოქმედების მქონე) საცხოვრებელი გარემოს ელემენტებსაც, ისეთებს, როგორიც არის შენობები, სამუშაო და გასართობი ადგილები.

გარემოს შესაძლო ფორმებია: ბუნებრივი გარემო – დედამიწაზე ბუნებრივად არსებული ცოცხალი და არაცოცხალი ბუნება; სოციალური გარემო – საზოგადოება, რომელშიც ინდივიდი ცხოვრობს; ბიზნესგარემო – ბიზნესის ფუნქციონირების პირობები და სხვა.

ბუნებრივი გარემო დედამიწის გარემოს შემადგენელი ნაწილია, რომელიც მოიცავს ბუნებრივად და ხელოვნურად წარმოქმნილ ელემენტებს და ქმნის ბუნებრივ ლანდშაფტებს. ფართო გაგებით, ბუნებრივი გარემოს ნაწილია მთლიანად კაცობრიობა და მასთან დაკავშირებული ბუნებრივი რესურსები, ჰაერი, წყალი, მიწა, ფლორა, ფაუნა. თითოეული ეს ბუნებრივი ელემენტი ერთმანეთთან ურთიერთდამოკიდებულებაში იმყოფება.

ბუნებრივ გარემოში ადამიანის სამეურნეო საქმიანობას აქვს როგორც აღმშენებლობითი, ისე დამანგრეველი ხასიათი, რაც ბუნების ყველა ელემენტს -რელიეფს, ჰავას, წყლებს, ნიადაგებს, ორგანულ სამყაროსა და მთლიანობაში ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსებს ეხება.

გარემოს დაცვა ყველა იმ ღონისძიებას მოიცავს, რომელიც მიზნად ისახავს ადამიანისა და ბუნების სასიცოცხლო საფუძვლების მთლიანობაში შენარჩუნებას და გარემოს არსებული დაზიანებების აღმოფხვრას. აქ წინა პლანზე დგას ადამიანის მიერ გამოწვეული ზიანის შეზღუდვა და გარემოზე ზემოქმედება. ცხოველებისა და ბუნების დაცვისგან განსხვავებით, გარემოს დაცვა კონცენტრირდება არა გარკვეული ლანდშაფტების ან ცალკეული საფრთხეში მყოფი ცხოველებისა თუ მცენარეების დაცვაზე, არამედ ზრუნავს ბუნებრივი სასიცოცხლო საფუძვლების ერთი მთლიანობის შენარჩუნებაზე ყველა ცოცხალი არსების კეთილდღეობისთვის.

საინტერესოა, რომ გარემოს დაზიანების პირველსაწყისები უკვე უძველეს წარსულში შეინიშნებოდა. მიწათმოქმედებისა და მეცხოველეობის დაწყებას გარემოს შეცვლა მოჰყვა: ბალახი, ბუჩქები და ტყეების ქვედა იარუსის მცენარეები შინაურმა ცხოველებმა გადაჭამეს, მიწათმოქმედების წინაპირობების შექმნამ ფართომასშტაბიანი ეროზიები გამოიწვია. მოგვიანებით, ანტიკურ პერიოდში, საწვავი და გემთმშენებლობისთვის საჭირო საშენი მასალების მოსაპოვებლად ხმელთაშუა ზღვის აუზში მრავალი მთის ფერდობზე გაიჩეხა ტყე და ამის შედეგად გახრიოკებული ლანდშაფტების ნახვა დღესაც შეიძლება. თუმცა იმ დროს ეს ადრეული გარემოს დაზიანებები, ძირითადად, რეგიონულად იყო შემოსაზღვრული.

დღეს უკვე არსებობს მსოფლიო მასშტაბის ნგრევისა და ადამიანის სასიცოცხლო საფუძვლების განადგურების საფრთხე. ასეთი გლობალური გავლენის მაგალითებია: კლიმატის ცვლილება, ოზონის შრის დაზიანება, ეკვატორული და ბორეალური ტყეების განადგურება, მსოფლიო ოკეანის დაბინძურება და სხვ. გარემოს დაზიანების ნაციონალური და რეგიონული შედეგების მაგალითებია: ცხოველთა და მცენარეთა სახეობების გადაშენება, ნიადაგის დაბინძურება, ეროზია და დეგრადაცია, ნარჩენების პრობლემა, ჰაერში მომწამლავი ნივთიერებების შემცველობის ზრდა, მძიმე მეტალებითა და პესტიციდებით დაბინძურებული საკვები და მზარდი ხმაური და სხვ.

ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრება ადმიანის ერთ-ერთი ძირითადი უფლებაა. ამ უფლების დაცვა მოსახლეობის ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის შენარჩუნების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ცნებით „გარემო და ადამიანის ჯანმრთელობა“ ადამიანის ჯანმრთელობისა და ავადობის იმ ასპექტებს გულისხმობს, რომლებიც განპირობებულია გარემო ფაქტორებით. ამ ცნების ქვეშ ასევე მოიაზრება ადამიანის ჯანმრთელობაზე პოტენციური გავლენის მქონე გარემო ფაქტორების შეფასება და კონტროლი.

გარემოს დაცვისა და განვითარების კომისიის ანგარიშში გარემოსდაცვითი პრობლემატიკისა და უსაფრთხოების კავშირი პირველად 1987 წელს გამოიკვეთა ასეთი ჩანაწერის სახით: „კაცობრიობას ორი ძირითადი საფრთხე ემუქრება: პირველი – ეს არის ატომური იარაღის გამოყენება, – იმედს ვიტოვებთ, რომ მომავალში ეს პერსპექტივა აღარ იარსებებს, – და მეორე – მსოფლიოს გარემოს დეგრადაცია. ეს არ არის მომავლის პერსპექტივა, ეს ფაქტია დღეს“. გაეროს 42-ე გენერალურმა ასამბლეამ ოფიციალურად შემოიტანა უსაფრთხოებისა და გარემოს დაცვის კონცეფცია. ამ კონცეფციის თანახმად, მსოფლიოში არსებული გლობალური საფრთხეებიდან, რომლებიც მნიშვნელოვნად ემუქრება საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია გარემოს დეგრადაცია და მისი თანამდევი პრობლემები.

2004 წელს, გაერთიანებული ერების მიერ გამოქვეყნებულ ანგარიშში „უფრო უსაფრთხო მსოფლიო: ჩვენი საერთო პასუხისმგებლობა“ ხაზი გაესვა იმას, რომ აუცილებელია პრობლემათა გადაჭრისადმი ერთიანი მიდგომის შემუშავება. მსოფლიო ჯერ კიდევ არ არის მზად, შეხედოს განვითარების პრობლემებს ინტეგრირებულად და თანმიმდევრულად. სიღარიბესთან, გადამდებ დაავადებებსა და გარემოს დეგრადაციასთან ბრძოლა ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს. მაგალითად, უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში დაახლოებით ორმა მილიარდმა ადამიანმა განიცადა ბუნებრივი კატასტროფების ზეგავლენა, ხოლო ამ ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად წარმოშობილმა ეკონომიკურმა ზარალმა წინა ოთხი ათეული წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს გადააჭარბა. პროგნოზების თანახმად, კლიმატის ცვლილება კიდევ უფრო გაამძაფრებს ბუნებრივი კატასტროფების სიხშირესა და სიმძიმეს და საკმაოდ უარყოფითი ზეგავლენა ექნება როგორც სიღარიბის, ისე გადამდები დაავადების ზრდაზე. უდავოა, რომ საჭიროა პრობლემათა გადაჭრის ინტეგრირებული გზების ძიება.

დღევანდელი თვალსაზრისით, გარემოსდაცვითი უსაფრთხოება განსაზღვრავს ქვეყნისა და საზოგადოების უნარს გადაიტანოს და/ან წინ აღუდგეს გარემოსდაცვითი რესურსების სიმწირეს, შეუქცევად გარემოსდაცვით ცვლილებებს ან ბუნებრივი რესურსების გამო წარმოშობილ დაძაბულობასა და კონფლიქტებს. გარემოს დეგრადაციამ, ბუნებრივი რესურსებისა და ეკოსისტემების არარაციონალურმა მოხმარებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას თემებსა და ერებს, ხოლო კონკურენცია ისეთ სწრაფად ამოწურვად რესურსებზე, როგორიცაა ტყეები, მტკნარი წყალი, ნაყოფიერი ნიადაგები, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენა და ადამიანთა მიგრაცია, საფრთხეს უქმნის სტაბილურობასა და მშვიდობას.

ტრანსასაზღვრო დაბინძურება და/ან გარემოსდაცვითი ავარიები და კატასტროფები ხშირად უარყოფითად მოქმედებს მეზობელ სახელმწიფოებზე. თუმცა ბუნებრივი რესურსების გამოყენებისას წამოჭრილმა პრობლემებმა შეიძლება გააერთიანოს კიდეც ადამიანები და თემები, რათა ერთობლივად გამოასწორონ ბუნებრივი რესურსების მართვა. შესაბამისად, თანამშრომლობა გარემოს დაცვის კუთხით შესაძლოა კონფლიქტების პრევენციისა და ერებსა და თემებს შორის მშვიდობის დამყარების მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი გახდეს.

პიტერ ბანზლის რომანის, „მექანიკური გულის“ ქართული გამოცემის გარეკანმა ჩემი ყურადღება ფერადი ნახატების უცნაური კომბინაციით მიიპყრო. ეს დაახლოებით 300-გვერდიანი ნაწარმოები თავგადასავლის მხოლოდ პირველი წიგნია. ასე რომ, სკოლის ბიბლიოთეკაში სასიამოვნო წინათგრძნობით მოვკალათდი.

არიან მწერლები, რომლებსაც ისეთი სამყაროს შექმნის უნარი აქვთ, რომელშიც მოქმედი კანონები თუ წესები ჩვენსას არ ემთხვევა. ასეთ დროს მხატვრული დამაჯერებლობის შესანარჩუნებლად დამატებითი ღონისძიებების გატარებაა საჭირო. როგორც წესი, ასეთი ტექსტებისთვის დამახასიათებელია შესავალი, რომლის ფუნქციაც მკითხველის შემზადება და იმ მოულოდნელობისგან თავის არიდებაა, რომ წინამდებარე წიგნში განსხვავებული პერსონაჟები, კანონები თუ წესები მოქმედებს. თუმცა, პიტერ ბანზლის წიგნი ასე არ იწყება. ის იწყება ეპიზოდით, რომელშიც მოქმედი პერსონაჟებიდან მინიმუმ ერთი, აშკარად არ ეკუთვნის იმ სამყაროს, რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ. და სწორედ ეს არის ამ რომანის თავისებურება. იმის გამო, რომ წინ ძნელად დასაჯერებელი ამბები ელით, ავტორი არ ითხოვს კომპრომისს მკითხველის წარმოსახვისგან. პირიქით, წიგნის პირველსავე გვერდზე წარმოდგენილი განსაცდელი ისეთ შთაბეჭდილებას გვიტოვებს, რომ არც ავტორს და მით უმეტეს, არც რომანის მოქმედ გმირებს არ აქვთ იმის დრო, რამე აგვიხსნან. ეს განაპირობებს წიგნის უზადო დინამიკასა და სისხარტეს, ქმნის ფათერაკიან განწყობას, რომელიც ბოლო გვერდამდე არის შენარჩუნებული. მასში, ადამიანებთან ერთად უცნაური ქმნილებები მონაწილეობენ, რომლებსაც მექანოიდები ჰქვიათ – გამომგონებელ-მეცნიერ ჯონ ჰარტმანის მიერ შექმნილი, ხელით მოსამართი ერთგული არსებები, რომლებიც ადამიანების სამსახურში დგანან და მათ ეხმარებიან.

წიგნის პირველ გვერდებზე ერთმანეთს ენაცვლება თავები, რომლებშიც მოქმედება სამ დამოუკიდებელ ადგილას მიმდინარეობს. თითოეულ თავში წარმოდგენილ მოქმედებას თითო მოქმედი მთავარი პერსონაჟი ჰყავს. მათი კვალი მალე იკვეთება ერთმანეთთან და ერთი მიზნისკენ მიმავალ გზაზე ერთიანდება. იდეალურად ჩამოყალიბებული სიუჟეტური სისტემა პერსონაჟების ერთმანეთთან შეხვედრის მოლოდინს, ამბების მონაცვლეობისადმი ინტერესს ამძაფრებს, ამიტომ, იმის რისკი, რომ რომელიმე გვერდზე მოწყენილობა იგრძნოთ, ფაქტობრივად, არ არსებობს. სამაგიეროდ, არსებობს მაღალი შანსი, რომ წიგნის პერსონაჟები ძალიან შეგიყვარდეთ და იქ წარმოდგენილი მთელი სამყარო რამდენიმე დღით საიმედო თავშესაფრად იქცეს თქვენთვის.

პიტერ ბანზლის, ისევე, როგორც საბავშვო ავტორების უმეტესობის მხატვრულ სათქმელს ბოროტების სიკეთით, მეგობრობით, ჰუმანიზმით, სიყვარულით ძლევის იდეა წარმოადგენს. ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟები: ლილი, რობერტი, მექანოიდი მელა, ერთმანეთისადმი ერთგულებით ახერხებენ საკუთარი და სხვების სიცოცხლის გადარჩენას. სამყარო ეთიკურ კრიზისს განიცდის. ამის ფონზე, გასაგები ხდება საგონებელში ჩავარდნილი მეცნიერის, ჯონ ჰარტმანის გადაწყვეტილება, რომ თავისი ორიგინალური ქმნილებები – მექანოიდები – სრულყოფილ პროდუქციად აქციოს და მისცეს მათ ის, რაც ადამიანურ სამყაროში ასეთი დეფიციტურია: სული.

პერფექციონისტი მეცნიერი საბოლოოდ ენერგიის ისეთ უშრეტ წყაროს შექმნის, რომელსაც მთელ სამყაროში ანალოგი არ აქვს. ეს უდიდესი შემოქმედებითი წარმატება მისთვის პიროვნული ტრაგედიის მიზეზი გახდება. და აქ პირველად ჩნდება მეცნიერული ეჭვიც. სინამდვილეში, სჭირდება კი კაცობრიობას ამხელა შესაძლებლობა იმ საფრთხის გათვალისწინებით, რომ ნებისმიერი მეცნიერული სიკეთე თავისუფლად შეიძლება ბოროტ მიზნებს მოარგოს? მეცნიერი მზად არის თავის ყველაზე დიდ შემოქმედებით მიღწევას შეელიოს, მაგრამ თავისი ოჯახის გადასარჩენად იძულებული ხდება, შეცვალოს გადაწყვეტილება და კონფლიქტიც სწორედ აქედან იწყება, რომელსაც პერსონაჟები სახიფათო, თუმცა მკითხველისთვის თავშესაქცევ და დაუვიწყარ თავგადასავლამდე მიჰყავს.

„მექანიკური გული“ სიამოვნებას მიანიჭებს როგორც სკოლის მოსწავლეებს, ისე ზრდასრულ მკითხველებს და რაც მთავარია, სურვილს გაუჩენს, საბავშვო ბიბლიოთეკებსა თუ წიგნის მაღაზიებს კიდევ ერთხელ ესტუმრონ, რათა მოიძიონ და წაიკითხონ წიგნის მეორე ნაწილი.

ჩვენ, მასწავლებლები,  მუდამ უნდა ვცდილობდეთ ყურადღების ისეთ საკითხებზე გამახვილებას, რომლებიც მოსწავლეებში სასწავლო საგნის მიმართ ინტერესის გააღვივებს. ფიზიკა ხომ  საბუნებისმეტყველო  მეცნიერებაა, რომელიც   ბუნებაში მიმდინარე ცვლილებებს სწავლობს.  სიტყვა ფიზიკა პირველად თავის ნაშრომში არისტოტელემ გამოიყენა.  „ფიუზის“ ბერძნული სიტყვაა და ბუნებას ნიშნავს.

ჩვენ ირგვლივ მუდამ რაღაც მოვლენა ხდება. ბევრ მათგანს ყოველდღიურობად ვხვდებით და არ ვაკვირდებით მისი წარმოშობის მიზეზებს. მაგ. ცოცხალი ორგანიზმების არსებობა და მოძრაობა, გათენება, დაღამება, საოცარი ფერები ჩვენ ირგვლივ და მრავალი სხვა. მასწავლებელს ასეთი  საკითხებზე საინტერესოდ საუბარი და ახალგაზრდის დაინტერესება შეუძლია. არის ისეთი მოვლენებიც, რომლებიც გაოცებას იწვევს მოზარდებში და  ხშირად თვითონ ითხოვენ ამ პროცესების ახსნას. ერთ-ერთი ასეთია  ჭექა–ქუხილი –  ბუნებრივი მოვლენა, რომელიც მრავალი ათასი წლის განმავლობაში  ადამიანებში შიშსა და გაკვირვებას იწვევდა.

რომაელები თვლიდნენ, რომ ელვა ღმერთთა ღმერთის – იუპიტერის მუქარა იყო…  XVIII საუკუნის შუა წლებში, ელექტრობის მკვლევრებს გაუჩნდათ ვარაუდი, რომ ელვა თვისობრივად ისეთივე ნაპერწკალია, როგორიც ჰაერში ლეიდენის ქილის (კონდენსატორის) განმუხტვისას წარმოიქმნება.

მიუხედავად იმისა, რომ ცდები, რომლებითაც ცდილობდნენ, დაედგინათ ელვის ელექტრული ბუნება, სიცოცხლისთვის სახიფათო იყო, მაინც ჩატარდა და დადგინდა, რომ ელვა არის უზარმაზარი ელექტრული განმუხტვა ატმოსფეროში. ამ ფაქტის დადგენაში დიდი წვლილი შეიტანა ამერიკელმა მკვლევარმა და სახელმწიფო მოღვაწემ – ვენიამინ ფრანკლინმა (1706-1790).

ზაფხულის ერთ ღრუბლიან დღეს, ვენიამინ ფრანკლინმა და მისმა ვაჟმა ფრანი  გაუშვეს. როგორც კი წვიმამ თოკი დაასველა, მისი ბუსუსები ყალყზე დადგა, რაც ფრანის დამუხტვის მაჩვენებელი იყო. თოკზე დაკიდებულ ლითონის გასაღებთან ხელის მიახლოებისას ხელსა და გასაღებს შორის ნაპერწკალი გახტა და გაისმა დამახასიათებელი ტკაცანი, რომელიც თან სდევს ელექტრულ განმუხტვას. ფრანკლინმა გასაღების ჩაშვებით ლეიდენის ქილაში მისი დამუხტვა მოახერხა, შემდგომი განმუხტვით კი ელვის ელექტრული ბუნება საბოლოოდ დამტკიცდა.

     ფრანკლინმა დაადგინა, რომ ღრუბლებიდან აღებულ მუხტს ისეთივე თვისება აქვს, როგორიც ხახუნით მიღებულს. ღრუბლების დამუხტვის მიზეზი მრავალგვარი შეიძლება იყოს, მაგრამ ძირითადი ალბათ მზის გამოსხივების გავლენაა და დამუხტვისთვის, ანუ მუხტების განცალკევებისთვის საჭირო ენერგიაც სწორედ მზისგან მოდის. მზის გამოსხივება არათანაბრად ათბობს დედამიწის ზედაპირს (სხივები ზოგან თითქმის მთლიანად შთაინთქმება, ზოგან თითქმის მთლიანად აირეკლება). აქედან ჩნდება თბილი და ცივი ჰაერის ფენების ძლიერი ნაკადი. ამ დროს წვიმის წვეთები ერთმანეთს ან ყინულის ნამცეცებს ეხახუნება, რასაც თან ახლავს ღრუბლების შემადგენელი ნაწილების დამუხტვა.

  ფრანკლინს ეკუთვნის მეხამრიდის იდეაც. ვინაიდან მეხი ძირითადად მაღალ ხეებს ან შენობებს ეცემა, შენობის სახურავზე, რაც შეიძლება მაღლა, ლითონის ღეროს ამაგრებენ. მეხამრიდის დანიშნულებაა არა დარტყმის მიღება, არამედ მისი აცილება. ჯოხის წაწვეტებულ ბოლოზე გროვდება ღრუბლების მუხტის საწინააღმდეგო ნიშნის მუხტი, რაც სახურავის გარშემო ასუსტებს ველს და ამით ამცირებს მეხის დაცემის საშიშროებას.

ატმოსფერული ელექტრობა გულისხმობს ატმოსფეროს ელექტრულ ველსა და ელექტრულ მოვლენებს ატმოსფეროში. ატმოსფეროს ყველაზე ქვევითა, დედამიწის მიმდებარე ფენის – ტროპოსფეროს – სიმაღლე პოლარულ სარტყელში 8-დან 10 კმ-მდეა, ეკვატორთან კი – 16-18 კმ-ის ფარგლებში. ტროპოსფეროში ღრუბლები, ნალექი, ნისლი, მტვერი ელექტრულად დამუხტულია. სუფთა ატმოსფეროშიც კი მუდმივად არსებობს ელექტრული ველი.

გამოკვლევამ აჩვენა, რომ დედამიწის ზედაპირთან მუდმივი ელექტრული ველია და დედამიწას აქვს უარყოფითი, დაახლოებით –3.10⁵ კულონის ტოლი ელექტრული მუხტი. ატმოსფერო კი მთლიანად დადებითად არის დამუხტული. დედამიწის ელექტრული ველი ძლიერია საშუალო განედზე, ხოლო პოლუსებთან და ეკვატორთან – შედარებით სუსტი. ელექტრული ველი დედამიწის ზედაპირიდან ზემოთ სუსტდება. ატმოსფეროს ელექტროგამტარობა დედამიწის ზედაპირთან ძალიან მცირეა, ატმოსფეროს ზედა ფენებში კი იზრდება.

ატმოსფეროს  მოლეკულების  იონებად დაშლას  (იონიზაციას)  ძირითადად იწვევს: 1. კოსმოსური სხივები (კოსმოსიდან ატმოსფეროში შემოჭრილი დამუხტული ნაწილაკების ნაკადი);  2. დედამიწასა და ჰაერში არსებული რადიოაქტიური ნივთიერებების გამოსხივება;      3. მზის გამოსხივება. დედამიწის მთელ ზედაპირზე გადის დაახლოებით 1800 ამპერი დენი.   დედამიწის საშუალო მუხტი არ იცვლება იმის გამო, რომ არსებობს ატმოსფერული ელექტრული „გენერატორები“, რომლებიც მუხტავენ დედამიწას.  მტვრის ქარიშხალი და ვულკანის ამოფრქვევა, ქარბუქი და ნალექები, მრეწველობის მიერ შექმნილი ორთქლი და ბოლი არის ატმოსფეროს ელექტრობის „გენერატორები“ და მაინც, ატმოსფეროსა და დედამიწის დამუხტვაში ყველაზე დიდ როლს ღრუბლები და ნალექები ასრულებს. გაელვებასა და მეხს იწვევს ელექტრული მუხტი, რომელიც ღრუბლებში წყლის წვეთებისა და ყინულის წვრილი კრისტალების ერთმანეთთან და ჰაერთან ხახუნის შედეგად გროვდება. ღრუბლის ზედა ნაწილი იმუხტება დადებითად, ქვედა ნაწილი კი – უარყოფითად.

ამ დროს ელექტრული ველი ღრუბელსა და დედამიწას შორის, ღრუბელსა და მაღალ შენობას შორის ან ორ ღრუბელს შორის შეიძლება იმდენად ძლიერი იყოს, რომ ელექტრულმა ძალებმა გაარღვიოს ჰაერის ფენა და დაიწყოს ელექტრული განმუხტვა. თუ განმუხტვა ორ ღრუბელს შორის ხდება, წარმოიქმნება ელვა. ღრუბელსა და დედამიწას შორის განმუხტვისას კი – მეხი. ნაპერწკლის გამოჩენამდე ძაბვა ღრუბლის ზემოთა და ქვემოთა ნაწილებს შორის შეიძლება 100 მილიონ ვოლტამდე გაიზარდოს. განმუხტვის არეში ჰაერი ხუთჯერ უფრო ცხელია, ვიდრე მზის ზედაპირი – იგი 33 000 ℃ -მდე ხურდება.

   ელ-ჭექის  წინ ღრუბლებზე მნიშვნელოვანი სიდიდის ელექტული მუხტი გროვდება. უმეტეს შემთხვევაში ღრუბლის ქვედა მხარე უარყოფითად იმუხტება, ხოლო ზედა – დადებითად. ღრუბლებს შორის ძაბვა 100 000 000 ვოლტს აღწევს. ჰაერი ელექტრონების გამტარი ხდება და შედარებით მცირე წინაღობის უბანზე, უარყოფითად დამუხტული ღრუბლიდან დადებითისკენ (ან დედამიწისკენ) ელექტრონების მოძრაობა იწყება, აღძრული ელექტრული დენი ჰაერს ძალიან აცხელებს, თითქმის მზის ზედაპირის ტემპერატურამდე (6000°C), თუმცა განმუხტვა წამზე უფრო მცირე ხანს გრძელდება. თვალის მომჭრელ სინათლესთან ერთად ჰაერის გავარვარებული ფენების სწრაფი და ძლიერი გაფართოება წარმოშობს ბგერით ტალღებს (ზებგერითსაც. ბგერის სიჩქარე ჰაერში ≈340 მ/წმ), რასაც ჩვენ ელ-ჭექის სახით აღვიქვამთ.

ჭექა-ქუხილი შეიძლება მოხდეს ნებისმიერ დროს მთელი წლის განმავლობაში. მაგრამ უფრო მეტად, სავარაუდოდ, გაზაფხულის და ზაფხულის თვეებში და შუადღის და საღამოს საათებშია მოსალოდნელი.   დადგენილია, რომ ყოველდღიურად ჩვენს პლანეტაზე დაახლოებით ჭექა-ქუხილის 1800 შემთხვევა ხდება.
ქუხილი ელვით არის გამოწვეული. მას შემდეგ, რაც სინათლე გაქრება, ჰაერში ვრცელდება ბგერითი ტალღა, რომელიც გვესმის.  ქუხილი გვესმის მოგვიანებით, იმიტომ, რომ სინათლის სიჩქარე   300 000 კმ/წმ-ია, ხოლო ბგერის სიჩქარე   კი 0,33 კმ/წმ. თუ დავინიშნავთ დროს სხვაობას გაელვებასა და ხმის გაგონებას შორის, შეგვეძლება გავიგოთ, რა მანძილითაა დაშორებული ჩვენგან  ჭექა-ქუხილის ადგილი.

თუ ელვის დროს გარეთ ხართ, არ დაელოდოთ წვიმის დაწყებას. თუ ჭექა-ქუხილის ხმა გესმით, სასწრაფოდ გაემგზავრეთ უსაფრთხო ადგილას.  საუკეთესო თავშესაფარია შენობა ან მანქანა, მაგრამ დარწმუნდით, რომ მანქანაში ფანჯრები დახურულია. თუ თქვენ გარშემო თავშესაფარი არ არის და  ხეებიც მოშორებითაა, გაშალეთ ფეხები, ხელები კი ყურებზე მიიფარეთ, რათა აირიდოთ სმენის დაზიანება. ასევე, ნუ დადგებით წყალში და მოერიდეთ მეტალთან შეხებას. მოერიდეთ წყალს, ის ელექტროენერგიის გამტარია. არ მიიღოთ შხაპი, არ გამოიყენოთ კაბელიანი ტელეფონი. ნუ გამოიყენებთ ელექტრომოწყობილობებს, როგორიცაა კომპიუტერი და ტექნიკა.

მეხი ბუნების ყველაზე საშიში მოვლენაა, მას შეუძლია დაანგრიოს შენობები, ელექტროგადამცემი ხაზების საყრდენები, ფაბრიკა-ქარხნების მილები, გააჩინოს ხანძარი. მისი დარტყმა სასიკვდილოა ყველა ცოცხალი არსებისთვის. მეხი უფრო ხშირად მაღალ და წვეტიან სხეულებს ეცემა. თანაბარი სიმაღლის სხეულებიდან კი იმას, რომელიც უკეთესი გამტარია.

    აუცილებელია ადამიანებმა ჭექა–ქუხილის დროს დაიცვან უსაფრთხოების ზომები.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ქ.ტატიშვილი – ფიზიკის სასკოლო სახელმძღვანელო;

https://docs.google.com/document/d/1-ekEU-1OwODqEV_Ct5ZaTCwLnD2FETACfkuT6xmZ1_M/edit

https://www.britannica.com/science/thunderstorm/Thunder

ეს ის შემთხვევაა, სათაური თავიდანვე რომ ჩამოვაყალიბე, როცა გუგლის საძიებო სისტემა მოვიშველიე, რათა გადამემოწმებინა ჩემი ცოდნა შემდეგი ტერმინების მნიშვნელობებისა: ალიანსი, ინტეგრაცია, ევრო-ატლანტიკური, ატლანტის ოკეანის სანაპირო ზოლის ქვეყნები, ევროპისა და აზიის საზღვარი, კუმა-მანიჩი…

ნუ მოიწყენთ, არ ვაპირებ თითოეულის მნიშვნელობა განვიხილო, ზუსტად ისე, თითქოს გაკვეთილს იმეორებდეთ. ეს ხომ ისედაც იცით, შეიძლება ჩემზე უკეთაც.

ემპირიული ცოდნა-მეთქი. ჩემი ბავშვობის გამოცდილება განსხვავებულ გეოპოლიტიკურ არეალში გროვდებოდა. მე ვიყავი „საბჭოთა ბავშვი“ და, შესაბამისად, დიდი „ოქტომბრელი“ და დიადი „პიონერი“…

„ჩემი პატარა სამშობლო საქართველოა, ხოლო ჩემი დიდი სამშობლო – საბჭოთა კავშირი“ – ამ კომუნისტური იდეოლოგიით თავგამოტენილ მოსწავლეებს ევროპა მხოლოდ მსოფლიოს ფიზიკური თუ პოლიტიკური რუკიდან გაგვაცნეს და იქვე დასვეს მსხვილი თვალსაჩინო წერტილი სკოლის სახელმძღვანელოში.

ჩემსა და ევროპას შორის გამყოფი ხაზიც პირველად შევნიშნე გეოგრაფიის გაკვეთილზე, თბილისზე უფრო პატარა ქალაქის, ქუთაისის, საშუალო სკოლაში. მაშინ მე-6 კლასის მოსწავლე გახლდით, ხოლო გეოგრაფიას მასწავლიდა იოსებ მასწავლებელი – თმათეთრი ბუზღუნა პატივცემული ბატონი. სიმკაცრისა და ლმობიერების, ღიმილისა და აგრესიის უწყინრად შემზავებელი, ხალისის მომგვრელი მოქმედებებითა და მიმართვებით გამორჩეული.

იმ კლასის გეოგრაფიის საგნობრივი პროგრამიდან სხვა არაფერი მაგონდება, გარდა პასუხი კითხვაზე: – სად გადის საზღვარი ევროპასა და აზიას შორის?

ბატონი იოსები სიაში ამოკითხული გვარების დასახელებით გაგვიძახებდა, საჩვენებელი ჯოხით კედელზე მიმაგრებული რუკისკენ მიმართულებას გვიჩვენებდა, იმავე ჯოხს გადმოგვცემდა, წარბებს შეჭმუხნიდა და ომახიანად მოითხოვდა ევროპასა და აზიას შორის  ხაზის გავლებას ზუსტად ამ ჯოხით, რომელსაც თვინიერი ცხენივით უკვე დაემახსოვრებინა მონიშნული გზა.

ეს საკითხი იყო ისეთივე საზეპირო გეოგრაფიაში, როგორც გამრავლების ტაბულა – მათემატიკაში და ბრუნვების სახელწოდებები – ქართულ გრამატიკაში. შესაბამისად, აუცილებლად გვკითხავდა ხოლმე.

პროცესი ერთობ სახალისო იყო. ჩვენ სხაპასხუპით უნდა ჩამოგვეთვალა გამყოფი ზოლის წერტილები შემდეგი თანმიმდევრობით – სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ: დარდანელისა და ბოსფორის სრუტე, შავი ზღვა, კავკასიონის ჩრდილოეთ დაბოლოება, მდინარე მანიჩი, კუმა-მანიჩის ღრმული, მდინარე კუმა, მდინარე ემბა, მდინარე ვოლგა, ურალის მთები და პირიქით – ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ. – ვინც შეყოვნდებოდა, ან არასწორად მიანიშნებდა, აღმოჩნდებოდა ბატონი იოსების „წყევლის“ მსხვერპლი. – შენ ჩეიხჩვი(იმერულად) მაგ შავ ზღვაში! – შენ წაგიღო ვოლგამ! – შენ ჩავარდი მაგ ღრმულში! – შენ გადმოვარდი მაგ მთიდან! და სხვა მსგავსი.

მასწავლებლის მიერ ამგვარი უკუკავშირი იწვევდა საყოველთაო გაუბედავ სიცილსა თუ დაცინვას.

ამასობაში საჩვენებელი ხის ჯოხი საქართველოს ტერიტორიას გადაკვეთდა და გადმოკვეთდა, გადახაზავდა და გამოხაზავდა ისე, რომ ამ ქვეყნის სახელწოდების ხსენებაც არ იყო. საბჭოთა კავშირის სიცოცხლისუნარიანობის პირობებში გამოკვეთილი, დაკონტურებული, საზღვრებიც არ ჰქონდა საქართველოს იმ რუკაზე.

ასე დამკვიდრდა ჩემს ცნობიერებაში ცნება „ევროპა.“

-რა იყო შემდეგ?!

„ბნელი“ 80-იანი წლებიდან „ნათელი“ 90-იანი წლებისკენ.

რატომ „ბნელი“?! – სიბნელეში თვალს დაკარგული აქვს საგნების შემჩნევის უნარი. ზუსტად ასევე, დახშულ სივრცეში ადამიანის გონება უძლურია, შეამჩნიოს დანარჩენი მსოფლიო.

რატომ „ნათელი“?! – ქართველი კაცის მზერამ გააღწია საზღვრებს მიღმა, ჯერ მხოლოდ მზერამ! და იხილა „სხვა მსოფლიო“ ზუსტად ისე, როგორც საგნები განათებულ ოთახში. თუმცა, იმ მსოფლიოსა და  ჩვენს შორის შორის გამყოფი ზოლი, შესამჩნევად ბაცია.

ევროპისკენ, წინ გრძელი გზაა,  რომელზეც სკოლაში მიღებულმა განათლებამ უნდა გვატაროს, ვერ ვიქნებით გონიერი ცხენის მოიმედე მხედრები.