როგორ ვასწავლოთ გენდერი სკოლაში

სასკოლო ცხოვრებაში ხშირად იჩენს თავს გენდერთან დაკავშირებული პრობლემები. სამწუხაროდ, სკოლა გენდერული სტერეოტიპების ჩამოყალიბებისა და გავრცელების ერთ-ერთ ადგილად რჩება. კარგად თუ დავფიქრდებით, აღმოვაჩენთ, რომ გავრცელებული სტერეოტიპული მოსაზრებების უმეტესობა სწორედ სკოლიდან მოდის. „ბიჭებმა ფეხბურთი ითამაშეთ, გოგოებმა ხელბურთი“, „მერხები ბიჭებმა წაიღეთ, ხოლო კლასი გოგონებმა დაალაგეთ“, „ტექნიკური საგნებს ბიჭები უკეთ სწავლობენ“… ეს ფრაზები, ჩვენი რეალობისთვის ნამდვილად არ არის უცხო. მსგავსი გამონათქვამები, გაუცნობიერებლად, ილექება მოსწავლეების ქვეცნობიერში და მომავალში გამოვლენის არასასურველ საშუალებებს პოულობს.

ამავდროულად, სასკოლო სივრცე ის ადგილია, სადაც შესაძლებელია გენდერული სტერეოტიპების ეტაპობრივად მსხვრევა.

როგორ?

მოვუყვეთ მოსწავლეებს საინტერესო წამოწყებების შესახებ. ვფიქრობ, ახალგაზრდები დაინტერესდებიან კამპანიით „კაცები ზრუნავენ“. მისი მიზანია, საზოგადოების ინფორმირება ბავშვის აღზრდაში მამის ჩართულობის, შვილებთან ინტენსიური ურთიერთობის, თამაშის, წიგნების კითხვის აუცილებლობისა და მნიშვნელობის შესახებ. მოსწავლეების ყურადღებას იპყრობს მულტიმედია რესურსები. ეფექტური ფოტო-ვიდეო მასალები ღრმად ილექება მეხსიერებაში. კამპანიის ფარგლებში შექმნილია ცნობილი ადამიანების ვიდეოები, რომლებიც ამსხვრევენ გენდერულ სტერეოტიპებს.

ჩემი პრაქტიკის მიხედვით ეფექტური აღმოჩნდა ტოქსიკური მასკულინობის შესახებ ფოტოების ჩვენება და შემდგომი დისკუსია. კედელზე ერთ მხარეს გამოვაკარი სიტყვა – ვეთანხმები, მეორე მხარეს – არ ვეთანხმები. მოსწავლეებს წავუკითხე ქვემოთ მოცემული დებულებები:

• ბიჭებს არასოდეს ეშინიათ;
• კაცმა არ შეიძლება იტიროს;
• კაცმა დახმარება არ უნდა ითხოვოს;
• კაცი არ შეიძლება იყოს ფემინისტი;
• კაცი არ იცვამს ფერად ტანისამოსს;
• ბიჭმა სხვას უნდა მოსთხოვოს სხვების პატივისცემა და საქციელზე პასუხისმგებლობის აღება.

მივეცი საშუალება, აერჩიათ ერთ-ერთი მხარე. ამის შემდეგ გავაცანი ტოქსიკური მასკულინობის ფარგლებში შექმნილი ფოტოები და ვკითხე:

• რატომ დაეთანხმნენ ან არ დაეთანხმნენ კონკრეტულ დებულებას?
• რა გავლენა იქონია ფოტოებმა?
• ხომ არ შეიცვალეს აზრი და რატომ?

განსხვავება სქესსა და გენდერს შორის

ხშირად ხდება სქესისა და გენდერის აღრევა. იმისათვის, რომ ნათლად დავინახოთ განსხვავება მათ შორის, მოსწავლეებს შევთავაზოთ შემდეგი მარტივი სავარჯიშო:

გავყოთ დაფა/ფლიპჩარტი ორ ნაწილად (T დიაგრამა). ერთ მხარეს დავწეროთ „ქალი“, მეორე მხარეს – „კაცი“. ვთხოვოთ მოსწავლეებს, ჩამოთვალონ ორივე სქესისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები. მაგალითისათვის პირველი ორი სიტყვა ჩვენ დავწეროთ ქალი – დედა, კაცი – მამა. ამის შემდეგ, დასახელდება გენდერული მახასიათებლები. როცა ორივე მხარეს საკმარისი რაოდენობის ჩამონათვალი გვექნება, სადაც გვეწერა „ქალი“, დავწეროთ „კაცი“ და პირიქით. შემდგომ დავიწყოთ მოსწავლეების მიერ შედგენილი ჩამონათვალის განხილვა. შედეგად, აუცილებლად აღმოვაჩენთ, რომ კაცი შეიძლება იყოს მზრუნველი ადამიანი, დამლაგებელი, მასწავლებელი, ძიძა და ა.შ. ხოლო ქალთან მიმართებით გამოვლინდება, რომ მდედრობითი სქესისთვისაც არ არის უჩვეულო ტაქსის მძღოლობა, მშენებლობა, პოლიციელობა და სხვა.

ეს სავარჯიშო ძალიან კარგი საშუალებაა, მოსწავლეები დავაფიქროთ საზოგადოების მიერ განსაზღვრულ გენდერულ როლებზე. ამავდროულად, კიდევ ერთხელ ხაზს გავუსვამთ იმას, რომ ბიოლოგიური მახასიათებლები უცვლელი რჩება – დედა ყოველთვის არის ქალი, ხოლო მამა – კაცი.

კაცი თუ ქალი

დავხატოთ გოგოსა და ბიჭის სილუეტი დაფაზე/ფლიპჩარტზე. შემდეგ მოსწავლეები დავყოთ ჯგუფებად და დავურიგოთ შემდეგი სიტყვები:

სასიამოვნო, ლიდერი, ძლიერი, მოუწესრიგებელი მშობელი, მგრძნობიარე, ფულის გამომუშავება, დასუფთავება, მშენებლობა, სანდომიანი, დამცინავი, ჩხუბისთავი, კითხვა,  საყიდლებზე სიარული, საკვების მომზადება, სასაცილო, წყნარი, უხეში, ჭკვიანი,  მათემატიკა, ინჟინერი. ფოტოგრაფი, შემდუღებელი.

ვთხოვოთ, რომ გაეცნონ შეთავაზებულ სიტყვებს, შეთანხმდნენ ჯგუფში რომელი შეუსაბამონ გოგოს და რომელი ბიჭის სილუეტს. მივცეთ ამისათვის საკმარისი დრო.

შემდეგ ვთხოვოთ, ფლიპჩარტები გამოაკრან თვალსაჩინო ადგილას და დავიწყოთ განხილვა კითხვა-პასუხის რეჟიმში.

ბავშვები საინტერესო აღმოჩენებს თავადვე გააკეთებენ, რომლებიც სტერეოტიპებთან დაკავშირებით დააფიქრებთ და სხვაგვარად შეხედავენ საზოგადოებაში დამკვიდრებულ აზრს. ამგვარად, მასწავლებელმა მიზანი მიღწეულად უნდა ჩათვალოს, რადგან სტერეოტიპების მსხვრევისკენ პირველი ნაბიჯი უკვე გადადგმული იქნება.

გამოყენებული წყაროები:

გენდერი და ჩემი გარემო „SHE’s GREAT!“-ის სასწავლო მასალები