მეთერთმეტე კლასში ვიყავი, როდესაც პირველად გავიგე მიგელ დე უნამუნოს შესახებ. ესპანეთის სამოქალაქო ომის პერიპეტიებზე მსჯელობისას ჩვენმა მასწავლებელმა სალამანკას უნივერსიტეტის რექტორზე გაამახვილა ყურადღება. მაშინ შევიტყვეთ, თუ როგორ შეიძლება სასწავლებლის კედლებში გამომწყვდეულმა ადამიანმა აღიაროს საკუთარი მძიმე შეცდომა და სიცოცხლის ფასად დაუპირისპირდეს დიქტატორის ტიტულისაკენ ტრიუმფალურად მიმავალ სარდალს. მოგვიანებით შესანიშნავმა პროფესორმა პოლიტიკური მოძღვრებების ისტორიის შესწავლის დროს კიდევ ერთხელ შემახსენა ესპანელი ფილოსოფოსის სახელი. მას შემდეგ ჩემს თაროზე სამუდამოდ დაიმკვიდრა ადგილი მიგელ დე უნამუნოს ესეების კრებულმა. ხშირად განსაკუთრებით ძვირფას მეგობრებსაც ვჩუქნი ამ წიგნის სხვა ეგზემპლარებს.

ესპანელ აკადემიკოსს უამრავი სტატია თუ ნარკვევი აქვს დაწერილი, ფილოსოფიურ თემებზეც და ყოფით პრობლემებზეც. ქართულად ნათარგმნ მის ათობით ნაშრომს შორის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი და საყვარელი ესეი სახელწოდებით „ესპანეთის თანამედროვე მარაზმისათვის” გახლავთ. რატომ??? მოაზროვნის პატარა თხზულება სრულად აღწერს ჩვენი საზოგადოების წინაშე წარმოქმნილ ურთულეს გამოწვევებსა და წინააღმდეგობებს. აქედან გამომდინარე, მიზნად დავისახე რამდენიმე კუთხით მისი ქართულ რეალობასთან დაკავშირება.

ესპანური საზოგადოების მარაზმის განმაპირობებელ ერთ-ერთ უპირველეს ფაქტორს დონ მიგელი ამგვარად ახასიათებს: „ხშირად დიდ აურზაურს ავტეხთ ხოლმე, მაგრამ გაგვივლის ეს ციებ-ცხელება და ყველაფერი მიყუჩდება, სირთულის სრულად  დამარცხებას არავინ შეეცდება…” 

დარწმუნებული ვარ, ცოტა ხნის წინ ყველამ ვნახეთ ერთ-ერთ ქართულ ტელეარხზე გასული ვულგარული და სექსისტური გადაცემა. ალბათ, მოისმინეთ არაერთი კრიტიკული და მკაცრი განცხადებაც. უამრავი აღშფოთებული ადამიანის მოსაზრების გაზიარების შესაძლებლობაც მოგეცემოდათ. მაგრამ დავფიქრდეთ საბოლოო შედეგზე … რამდენიმე თვეში თითო-ოროლა ფემინისტის გარდა აღნიშნული ფაქტი და ზოგადად, ქალთა დისკრიმინაციის პრობლემა, თითქმის აღარავის ეხსომება. სამწუხაროდ, ანალოგიურად ვმოქმედებთ სხვა დროსაც …

მომდევნო მარაზმულ მახასიათებელზე მსჯელობისას სალამანკელი პროფესორი წერს: „დღევანდელი ესპანეთის საზოგადოება ერთნაირად მოიცვა უზომო ერთფეროვნებამ და ერთსახოვნებამ … სულ არ შენელებულა გათიშულობის ტენდენცია; იმდენად სიცოცხლისუნარიანი აღმოჩნდა უკიდურესობისაკენ ჩვენი ინსტინქტური ლტოლვა, რომ სავარაუდო შუალედური ხაზი მარტო ამ ორ უკიდურესობათა შენაერთსღა წარმოადგენს … ისევ ისე ვხელმძღვანელობთ აბსურდული პრინციპით –  რომელი არა არს ჩემ თანა, იგი ჩემი მტერი არს”.

არა მგონია, რომ აღნიშნულ გარემოებათა ქართული ანალოგების აღმოჩენა გაგიჭირდეთ. თითქმის ყოველ ფეხის ნაბიჯზე ვამჩნევთ შუღლს „ქოცებსა” და „ნაცებს”, ლიბერალებსა და ტრადიციონალისტებს, და სხვა მრავალრიცხოვან ბანაკებს შორის. რაც მთავარია, უკიდურესად დაპირისპირებული ჯგუფების წევრებს ვერ გაუგიათ, რას წარმოადგენენ სხვები, რომელებიც არც ერთ პოლუსს არ ემხრობიან. მათთვის გაუგებარია ხოლმე მოქალაქეთა განსხვავებული პოზიციები და დამოკიდებულებები, რადგან მრავალფეროვნების არსებობის არ სჯერათ. რაც მთავარია, მოწინააღმდეგეები ყოველთვის მზად არიან ბოლომდე შეავიწროვონ ოპონენტი და მათ ყველა გზა მოუჭრან. ბუნებრივია, აღნიშნულ პრობლემას საბოლოოდ გაუცხოებამდე და თანადგომის შესაძლებლობათა გამორიცხვამდე მივყავართ.

უნამუნო კრიტიკის ქარ-ცეცხლში ატარებს სხვადასხვა პროფესიისა და თაობის წარმომადგენლებს. უპირველესად საზოგადოების განვითარების შეფერხებაში ფილოსოფოსი საკუთარ კოლეგებს, მეცნიერებს ადანაშაულებს. მოაზროვნის გაღიზიანებას იწვევს მკვლევართა საქმიანობა, რომელიც შემოქმედებითი ძიების პროცესის ნაცვლად ჟურნალებიდან გადმომღერებულ, „მეორე ხელიდან მოპოვებულ” მასალებს ეფუძნება. მას აბრაზებს ისიც, რომ თანამედროვე მეცნიერები უბრალო ტექნოკრატები არიან, რომელთაც მხატვრული გემოვნება და ღირებულებათა მწყობრი სისტემა არ გააჩნიათ. დონ მიგელი აღშფოთებას ვერ მალავს იმის გამო, რომ ნიჭიერება ფუჭმა მახვილსიტყვაობამ ჩაანაცვლა. 

გამოგიტყდებით და თავად ვიცნობ უამრავ ცნობილ პროფესიონალად მიჩნეულ ადამიანს, რომელიც მხოლოდ საკუთარი ენაწყლიანობის წყალობით, ფულის სანაცვლოდ ფაშისტური პარტიის ხელშემწყობთა შორისაც სიამოვნებით დაიმკვიდრებდა ადგილს. რაც მთავარია, აღნიშნულ მეცნიერებს წარმოდგენა არ აქვთ თომას მანის, სერვანტესის და თვით შექსპირის ნაწარმოებთა შინაარსის შესახებაც კი. მათ არასდროს შეუმჩნევიათ ველასკესის ან დალის არსებობა.

მრავალგზის დევნილ საზოგადო მოღვაწეს არ ავიწყდება ჟურნალისტთა შესახებ მსჯელობაც. იგი აღნიშნავს: „პრესა ხომ ნამდვილი ხავსმოდებული გუბეა, მარტო თავის თავში და თავისთვის რომ ცხოვრობს … ცოცხალი ამბის, ჩვენ თვალწინ რომ ხდება, უშუალოდ აღქმის უუნარობაა მიზეზი იმისა, რომ ნამდვილი ჟურნალისტები არ გვყავს”.

რამდენჯერ შემიხსენებია საინფორმაციო სამსახურებისათვის ტყიბულში, ჭიათურასა და რუსთავში უსაფრთხოების პირობების დარღვევის გამო დაღუპული მუშების ამბავი, დახურვის პირას მყოფი, „მინუსიანი” სკოლებისა და მათი პედაგოგების თავგადასავალი, ღარიბი უნივერსიტეტის ყოველდღიური პრობლემები, დევნილობის პირას მყოფი სვანების გასაჭირი, მაგრამ აღნიშნული საკითხები ჟურნალისტთა უმრავლესობას მეასეხარისხოვნად ეჩვენება.

უნამუნო ახალგაზრდებზეც წერს და მათ მხოლოდ საკუთარ კარიერასა და შემოსავალზე ფიქრში, საზოგადოებრივ გულგრილობაში ადანაშაულებს. ოთხწლიანი საუნივერსიტეტო პრაქტიკის განმავლობაში ბევრ ღირსეულ, იდეალისტ და მამაც თანატოლს შევხვედრივარ, მაგრამ მათ ყოველთვის სჭარბობდნენ ლოძის უნივერსიტეტში ერთსემესტრიან გაცვლით პროგრამაზე, შვიდასლარიან სამსახურსა და საუკუნის დასაწყისში გამოშვებულ მაღალსიჩქარიან ავტომობილზე მეოცნებე „ჰალსტუხიანი” ახალგაზრდები. თან ისინი თავიანთი უფერული მიზნების მისაღწევად ყველაფერზე წამსვლელთა შთაბეჭდილებას ტოვებდნენ.

რაღა ბევრი გავაგრძელო, რატომღაც ვფიქრობ, რომ ჩვენც ესპანური საზოგადოების მსგავსად მარაზმის წინააღმდეგ გვიწევს ბრძოლა. მანკიერი საზოგადოების გაკეთილშობილების გზა კი, ცხადია, სკოლასა და მასწავლებელთა შრომაზე გადის. მე მხოლოდ მათი იმედი მაქვს.

სკოლამდელი განათლების მომსახურება უმნიშვნელოვანეს ინვესტიციას წარმოადგენს ქვეყნის გრძელვადიან განვითარებაში. ბავშვთა შემეცნებითი პოტენციალის გაზრდის ხელშეწყობა ცხოვრების ადრეულ ეტაპზე უმნიშვნელოვანესია თითოეული ბავშვის შესაძლებლობათა
მაქსიმალური განვითარებისთვის. საერთაშორისო კვლევამ აჩვენა, რომ კარგად ორგანიზებული სკოლამდელი განათლება ხელს უწყობს
სკოლებში მოსწრების გრძელვადიან გაუმჯობესებას, მათ შორის
– უფრო მაღალი ნიშნების მიღებას, კლასში ჩარჩენილი ბავშვების რაოდენობის კლებას და უკეთეს საგანმანათლებლო მიღწევებს, უნივერსიტეტებში ჩარიცხვის ჩათვლით. ეკონომიკურმა გათვლებმა აჩვენა, რომ ეს ერთ–ერთი საუკეთესო ინვესტიციაა, რომელიც ქვეყანამ შეიძლება განახორციელოს. მას უკუგების ერთ–ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს საზოგადოებისთვის. საერთაშორსო კვლევებმა, ძირითადად – აშშ–სა და ევროპაში, აჩვენა, რომ სკოლამდელი განათლების უზრუნველყოფა იწვევს: უმუშევრობის კლებას, სახელმწიფოს სოციალურ მომსახურებაზე დამოკიდებულების შემცირებას, დამნაშავეობის კლებას, ჯანმრთელობის უკეთეს მდგომარეობას, შემოსავლების მატებას
და, შესაბამისად, საგადასახადო შემოსავლების ზრდასაც.

ადრეულ ასაკში სწავლისა და განვითარების სტანდარტები განსაზღვრავს ექვს წლამდე ასაკის ბავშვების განვითარების ორიენტირებს სკოლამდელი განათლების მთელი სისტემისთვის, ინდიკატორებსა და მითითებებს აღმზრდელთათვის ხუთ ძირითად სფეროში. ესენია: ჯანმრთელობა და ფიზიკური განვითარება, შემეცნებითი განვითარება და ზოგადი ცოდნა, სწავლისადმი მიდგომა, სოციალურ–ემოციური განვითარება და მეტყველების განვითარება. ამასთანავე, შეიქმნა სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებში ფიზიკური გარემოს სტანდარტები, რომლებიც საკლასო ოთახსა და სათამაშო ტერიტორიაზეც ვრცელდება.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ადრეული განათლება

ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში სკოლამდელი
ასაკის ბავშვების უმრავლესობა დღის მნიშვნელოვან ნაწილს ოჯახის გარეთ, სკოლამდელი
განათლების დაწესებულებებში ატარებს, ამიტომ მომავალი თაობის ჯანსაღი განვითარების
ხელშესაწყობად დიდი ყურადღება ეთმობა სკოლამდელი განათლების სექტორის
განვითარებას. ადამიანის გონება ყველაზე ინტენსიურად სწორედ სკოლამდელ ასაკში
ვითარდება. ამდენად, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ბავშვი მასტიმულირებელ და
უსაფრთხო გარემოში იზრდებოდეს, სადაც ის თავს დაცულად იგრძნობს, საშუალება
მიეცემა, განივითაროს სხვადასხვა უნარი და დაიკმაყოფილოს ბუნებრივი
ცნობისმოყვარეობა. ასევე აღსანიშნავია, რომ ბავშვის კოგნიტურ და ემოციურ
განვითარებაზე ზრუნვა და განათლება განუყოფელია ერთმანეთისგან.

სკოლამდელ პერიოდში მიღებული ცოდნა და გამოცდილება
ბავშვს მნიშვნელოვანწილად ეხმარება იმ მომდევნო საფეხურების გადალახვაში, რომლებიც
სასკოლო პერიოდში დახვდება წინ. ამ პერიოდში, გარდა იმისა, რომ ბავშვი ივითარებს კოგნიტურ
შემეცნებით სფეროებს, დიდი მნიშვნელობა აქვს სოციალური ურთიერთობების განვითარებასაც.
ის სრულიად ახალ გარემოში ხვდება, მისთვის ყველაფერი უცხოა, მათ შორის – თანატოლებიც.
ბავშვი გარკვეული ხნით სწყდება ოჯახურ გარემოს. სკოლამდელი დაწესებულება მისთვის
ახალი შემეცნების სამყარო ხდება. თანატოლებთან კონტაქტი და კომუნიკაცია განვითარების
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ეტაპია. ის, რასაც ბავშვი სკოლამდელ დაწესებულებაში იღებს და
აგროვებს, განსაზღვრავს მის სასკოლო მზაობას, იმას, რამდენად არის ბავშვი მზად ახალ
და შედარებით რთულ ეტაპზე გადასასვლელად. კიდევ ერთი დადებითი მხარე, რაც სკოლამდელი
განათლების დაწესებულებებს აქვთ, ის არის, რომ ბავშვს ისინი უქმნიან ადაპტაციურ
გარემოს, რომელიც მიმსგავსებულია, მიახლოებულია სასკოლოსთან. ბავშვისთვის სკოლის
ეტაპზე გადასვლა შოკის მომგვრელი არ უნდა იყოს. სკოლამდენი განათლების
დაწესებულებაში სიარულის შემდეგ მას უფრო მეტად უადვილდება იმ ბაზისური
პროგრამების დაუფლება და ათვისება, რაც სკოლაში ეძლევა. მისი აკადემიური მოსწრებაც,
შესაბამისად, უკეთესი იქნება. ის უნარები, რომლებიც სასკოლო პროგრამის დასაუფლებლადაა
საჭირო, მას განსაზღვრულ დონეზე უკვე ათვისებული აქვს სკოლამდელ პერიოდში, ამიტომ
მისთვის ნაკლებად პრობლემური იქნება სასკოლო დავალებების შესრულება. თუმცა,
რასაკვირველია, არ შეიძლება, ეს მთელ პოპულაციაზე განვაზოგადოთ. ყველა ერთნაირად
ვერ შეძლებს, იყოს წარმატებული და ერთნაირად კარგად ვერ აითვისებს სკოლამდელი
განვითარების ეტაპებს. ეს მაინც ინდივიდუალურ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. სწორედ
ამიტომ აუცილებელია სასკოლო მზაობის განსაზღვრა და შემოწმება, იმის გარკვევა, არის
თუ არა ბავშვი მზად სასკოლო პროგრამების ნაყოფიერად დაუფლებისთვის. ხშირად
მშობლები ჩქარობენ და შვილები ნაადრევად მიჰყავთ სკოლაში, ან საერთოდ არ დაჰყავთ
სკოლამდელ დაწესებულებებში და ბავშვი პირდაპირ სასკოლო გარემოში ხვდება, რაც
არასასურველია.

ადრეული ასაკის ბავშვთა განათლება და
მოსწავლის მიღწევები

ადამიანის თავის ტვინი ყველაზე სწრაფად
ვითარდება დაბადებიდან 5 წლის განმავლობაში, რადგან ამ პერიოდში ხდება ბავშვის
უზარმაზარი ფიზიკური, კოგნიტური, სოციალური და ემოციური ზრდა. უნარი, იყოს
ორიენტირებული და ყურადღებიანი, ასევე – დამყოლი და დამჯერი, ბავშვს ადრეულ ასაკში
უჩნდება. ეს პერიოდი აუმჯობესებს მისი „შესაძლებლობის ფანჯარას”, მიიღოს მყარი
ცოდნა და თანმიმდევრულად მიჰყვეს იმას, რასაც სოციალური გარემოდან იღებს.

ადრეული განათლების გავლენა ადრეული წლების მიღწევებზე

ბავშვებს, რომლებიც იღებენ მაღალი ხარისხის ადრეულ განათლებას, უკეთესად
უვითარდებათ ენის შესწავლის უნარი, მაღალ შეფასებებს იღებენ სკოლისთვის
მოსამზადებელ ტესტებში, სკოლაში მისვლისას აქვთ კარგი სოციალური უნარები და
ნაკლები ქცევითი პრობლემები. გარდა ამისა, მათ კარგად აქვთ ათვისებული წერა-კითხვისა
და ანგარიშის ისეთი უნარები, რომლებიც შემდგომ დაეხმარებათ, უფრო ადვილად აითვისონ
სასწავლი მასალა; ნაკლებად გაუჭირდებათ წერა-კითხვის სრულყოფილად დაუფლება, რაც
დამაკმაყოფილებელია დაწყებითი სასკოლო განათლებისთვის.

ადრეული განათლების გავლენა სასკოლო პერიოდის დაწყებიდან 12 წლამდე ასაკის
მოსწავლეთა მიღწევებზე

ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ იმ ბავშვების 40%-ს, რომლებმაც მიიღეს
ხარისხიანი სკოლამდელი განათლება, ნაკლებად სჭირდება განათლების დამატებითი კურსები
(მაგ., რეპეტიტორები და კერძო მასწავლებლები); უკეთესად აბარებს სასკოლო გამოცდებს,
განსაკუთრებით – 9-დან 12 წლამდე პერიოდში, ვიდრე ისინი, ვისაც სკოლამდელი
განათლება არ მიუღია; დაბოლოს, ასეთი ბავშვების უმეტესობა ამთავრებს სკოლას (არ
ანებებს თავს რომელიმე შუა საფეხურიდან), ხოლო შემდგომ უმაღლეს სასწავლებელში (უნივერსიტეტში,
კოლეჯში და სხვა) აბარებს ორჯერ მეტი იმ მოზარდებთან შედარებით, ვისაც სკოლამდელი
განათლება არ მიუღია.

ადრეული განათლების
გავლენა მოზარდობის პერიოდის მიღწევებზე (18 წლამდე)

ამ ეტაპზე,
ისევე როგორც წინა პერიოდში, მოსწავლეებს, რომლებმაც მიიღეს ხარისხიანი სკოლამდელი
განათლება, სასკოლო ტესტირებებში უკეთესი შედეგები აქვთ, ვიდრე მათ იმ თანატოლებს,
რომლებსაც ადრეული განათლება არ მიუღიათ. ასეთი მოსწავლეები მიისწრაფვიან, დააგროვონ
უფრო მეტი ცოდნა, კითხულობენ მეტს, ნაკლებად ცდილობენ სასკოლო პროცესის (მაგ., გაკვეთილის)
ჩაშლას და არ არიან მიდრეკილნი კრიმინალური და დანაშაულებრივი ქმედებისკენ.

სახელმწიფოს როლი

საჭიროა
თუ არა, სახელმწიფო არეგულირებდეს ადრეული განათლების სექტორს?

როდესაც სახელმწიფო ამა თუ იმ სერვისზე ხარჯავს გადასახადების გადამხდელთა ფულს, ამას გარკვეული შედეგი უნდა მოჰქონდეს. თუ შედეგი იგივეა ან უარესია, ვიდრე დაფინანსების გარეშე, მაშინ ეს გაუმართლებელი ხარჯვაა მნიშვნელოვანი რესურსისა, რომლის გამოყენება სხვა სფეროში შეიძლებოდა.

იმისთვის, რომ გადასახადების გადამხდელთა ფული წყალში არ გადაიყაროს, სახელმწიფოს სჭირდება გარანტია იმისა, რომ სერვისი, რომელშიც ის ფულს დააბანდებს, შედეგიანი იქნება. რა თქმა უნდა, აქ აბსოლუტური გარანტიის არსებობა
შეუძლებელია; ის გულისხმობს
მხოლოდ სავარაუდო შედეგებს, რომელთა შესახებ ცოდნა ეფუძნება საერთაშორისო და ადგილობრივ გამოცდილებას.

იმისთვის, რომ შედეგიანობა უზრუნველყოს, სახელმწიფოს შეუძლია შექმნას მინიმალური რეგულაციები, რომლებიც ეფუძნება კვლევებსა და ადგილობრივ გამოცდილებას, მინიმალური სტანდარტები, რომელთა მნიშვნელობაც სამეცნიერო ლიტერატურაში ერთმნიშვნელოვნად და მყარად საბუთდება და, რომლებიც, ერთი
მხრივ, უზრუნველყოფს საფუძველს წარმატებული ინვესტიციისთვის, მეორე მხრივ კი იძლევა თავისუფლებას სერვისის მრავალფეროვანი და ლოკალურად აღმოცენებული თავისებურებების განვითარებისთვის. კვლევები ცხადყოფს, რომ ბავშვის განვითარებისა და განათლების უკეთესი მოკლე- და გრძელვადიანი შედეგებისთვის ყველაზე მაღალი ხარისხის სერვისების მიწოდება ხდება იქ, სადაც არსებობს ზოგადი რეგულაციები ცენტრალურ დონეზე და იმავდროულად თავისუფალი არეალი ადრეული განათლების მიზნების მისაღწევად (მაგ., შვედეთი, ახალი ზელანდია, დანია).

რატომ უნდა ზრუნავდეს ადრეული განათლების მიწოდებაზე სახელმწიფო

ბავშვს, რომელიც განსაკუთრებული ადამიანია, ისევე როგორც ნებისმიერ ადამიანს, აქვს უფლებები და მისი განხილვა ვისიმე აღზრდის ობიექტად ეწინააღმდეგება ამ უფლებათა პრინციპებს. ბავშვი იზრდება, ვითარდება და სწავლობს ფართო სოციალურ გარემოში, რომელშიც, რა თქმა უნდა, მშობლები და ბავშვის პირველადი გარემო განსაკუთრებულ როლს ასრულებენ. მიუხედავად ამისა, ბავშვის განხილვა მშობლების ან ოჯახის „აღზრდის ობიექტად” ან „პროდუქტად” ბავშვის უფლებათა დისკურსის ფარგლებში მიუღებელია.

მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში (უმთავრესად – დასავლეთში, სხვა ქვეყნებში სამეცნიერო კვლევათა შედარებითი სიმცირის გამო) უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ჩატარებული კვლევები ცხადყოფს, რომ 6 წლამდე ასაკს ბავშვის განვითარებისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს და ამ ასაკში არასათანადო ფიზიკური და სოციალური გარემოს უარყოფითი ზემოქმედების შედეგი მომავალში ძვირი უჯდება (პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით) როგორც პიროვნებას, ისე საზოგადოებას. ბოლო ათი წლის განმავლობაში ნეირომეცნიერებაში ჩატარებული კვლევების მიხედვით, პრენატალურ და ადრეულ ასაკში იგება ტვინის ძირითადი არქიტექტურა, რომლისთვისაც უმნიშვნელოვანესია ხელშემწყობი გარემო. ასეთის არარსებობის შემთხვევაში სუსტად ვითარდება ფუნდამენტი, რომელზეც მომდევნო წლებში უნდა დაშენდეს უფრო კომპლექსური სქემები. აქვე უნდა ითქვას, რომ ადამიანის ტვინს პლასტიკურობა ახასიათებს და გენების, გარემოსა და გამოცდილების საერთო მოქმედების ფონზე ზოგს შეუძლია, წარმატებით შეებრძოლოს არახელსაყრელი ან, უარეს შემთხვევაში, მტრული გარემოს შედეგებს, მაგრამ რაც უფრო მეტხანს არის მოკლებული ბავშვი
მასტიმულირებელ და მზრუნველ
გარემოს, მით უფრო მცირდება პოზიტიური ცვლილების შესაძლებლობა, რომელიც მეტ ძალისხმევას და რესურსს მოითხოვს.

ადამიანის განვითარების სფეროში ჩატარებული კველევები ცხადყოფს, რომ ადრეულ ასაკში ყალიბდება ფიზიკური, სამეტყველო, შემეცნებითი და სოციალური უნარები, რომლებიც მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მომავალ უნარებს. მაგალითად, 4 წლის ასაკში სამეტყველო და წიგნიერებამდელი უნარები მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მომავალში წიგნიერების დონეს.

რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში განხორციელებული ადრეული განათლებისა და კომპლექსური (რომლებიც გულისხმობს როგორც ადრეული განათლების სერვისს, ასევე მშობლების ინფორმირებას, ხელშეწყობას და ა.შ.) პროგრამების ექსპერიმენტული კვლევების წყალობით დაგროვდა მნიშვნელოვანი ცოდნა მეტად და ნაკლებად წარმატებული პროგრამების მახასიათებლების შესახებ, რომელთა გათვალისწინება საჯარო პოლიტიკაში აუცილებელია. სახელმწიფოს ხედვა, რომელიც შეიძლება განსაზღვრული
რეგულაციების დაწესებასაც
გულისხმობდეს, მეცნიერულად უნდა იყოს ინფორმირებული. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ პოლიტიკა აუცილებლად შედეგიანი იქნება, რადგან წარმატებული გამოცდილების გადმოღება განსხვავებულ კონტექსტში ხდება. მიუხედავად ამისა, სწორედ ასე შეიძლება სისტემის გაუმჯობესება – ინფორმირებული და მუდმივ განვითრებაზე ორიენტირებული პროგრამების საშუალებით, რომლებიც მოითხოვს განხორციელების ხარისხის კონტროლს, მუდმივ კვლევასა და შეფასებას, მათ შორის – განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, ანუ ეფექტის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორების ირგვლივ.

საერთაშორისო კვლევები ცხადყოფს, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც ადრეული განათლების სფერო განსაზღვრული რეგულაციებისგან მეტად ან სრულიად თავისუფალია, სერვისის საშუალოდ ხარისხი გაცილებით დაბალია, ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც მოქმედებს მინიმალური სტანდარტები, რომელთა შესრულებას სახელმწიფო აკონტროლებს. ვინაიდან ხარისხიანი ადრეული განათლების შედეგი „დღესვე” ნაკლებად არის ხელშესახები და ნაკლებად შესამჩნევია მშობლისთვის, მისთვის ძნელია, სამეცნიერო ინფორმირებულობის გარეშე სწორად შეაფასოს პროგრმა, რომელიც უფრო პოზიტიურ შედეგებს მოუტანს ბავშვს აწმყოსა და მომავალში.

სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადსხვა კონტექსტში ადრეული განათლების უამრავი პროგრამა განხორციელებულა და ხორციელდება. ზოგიერთ მათგანს ერთგან ძალიან კარგი შედეგი მოაქვს, მეორეგან კი – არც ისე კარგი.

პროგრამების შეფასება, მათი წარმატების/წარუმატებლობისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორების გამოყოფა და მიღებული გამოცდილებით რეგულაციებისა და პრაქტიკის დახვეწა ცოცხალი და სისტემის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი პროცესია. სხვადასხვა პროგრამის შეფასებებს სრულიად განსხვავებული ადრეული განათლების სისტემის მქონე ქვეყნებიდან რამდენიმე მნიშვნელოვანი ხარისხის ინდიკატორი გასდევს, რომელთა დაკმაყოფილების გარეშე ხარისხიანი ადრეული განათლების მიწოდება, როგორც წესი, ძალიან ძნელია. ესენია:

3. ასაკის შესაბამისი კურიკულუმი (რომელიც შეიძლება თავისუფალი და თავისუფალ თამაშზე ორიენტირებული იყოს), მასტიმულირებელი რესურსები და უსაფრთხო გარემო;

4. მზრუნველი და ყურადღებიანი დამოკიდებულება თანამშრომლებს შორის, თანამშრომლებსა და ბავშვებს შორის;

5. ბავშვის ინდივიდუალიზმისა და საგანმანათლებლო პროცესში აქტიური მონაწილეობის (მაგ., არჩევანის) ხელშეწყობა.

ამ ბაზისურ მოთხოვნებს, რომელთა დაუკმაყოფილებლობა არათუ ხელს
არ უწყობს ბავშვების განვითარებას, არამედ შესაძლოა შეაფერხოს კიდეც ის (მაგალითად, არასათანადოდ მომზადებული მასწავლებელი, რომელიც მიმართავს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ დასჯას ბავშვის ქცევის გამოსწორების მიზნით; ან ჯგუფში ორ ზრდასრულთან ერთად 40 ბავშვია, რაც შეუძლებელს ხდის მზრუნველ და თბილ დამოკიდებულებას თითოეული მათგანის მიმართ ან ბავშვის აქტიურ მონაწილეობას, მაგალითად, თამაშის ან აქტივობის განსაზღვრაში). ეს მინიმალური სტანდარტები უნდა ეხებოდეს არა მხოლოდ სახელმწიფო, არამედ კერძო საბავშვო ბაღებსაც, როგორც გვკარნახობს იმ ქვეყნების გამოცდილება, სადაც ხარისხიანი ადრეული განათლების მიწოდება ხდება (მაგ., სკანდინავიის ქვეყნები).

ყოველივეს
გათვალისწინებით, ხარისხიანი ადრეული განათლებისთვის აუცილებელია მეცნიერული მტკიცებულებების საფუძველზე ძირითადი მინიმალური სტანდარტების შექმნა, რომლებიც საბავშვო ბაღს თუ ადგილობრივ თვითმმართველობას მისცემს საშუალებას, ამ მინიმალური სტანდარტის ფარგლებში თავისუფლად განახორციელონ საქმიანობა არჩეული პედაგოგიური ფილოსოფიის შესაბამისად. სტანდარტების დანერგვას აქტიურად უნდა შეუწყოს ხელი სახელმწიფომ, რათა თავიდან აიცილოს ახალი პრობლემების წარმოშობა, დაბოლოს, სტანდარტები უნდა წარმოადგენდეს სასურველ მიზანს, რომლის განხორციელებისთვის უნდა შეიქმნას დროში გაწერილი რეალურად განხორციელებადი კონკრეტული სტრატეგია.

კვლევითი
კომპონენტი

კვლევის
მიზანი:

● მხარდაჭერის თვალსაზრისით, სკოლამდელი და ზოგადიგანათლების რომელი საფეხურია ყველაზე მნიშვნელოვანი ქართველი მშობლებისთვის;

● როგორ ესმით მშობლებს სკოლამდელი განათლების არსი;

● რამდენად მნიშვნელოვანია სკოლამდელი განათლება მოზარდის აკადემიური მიღწევებისთვის.

კვლევაში
მონაწილეობდა საჯარო და კერძო სკოლების 80 მოსწავლე (40 – სკოლამდელგანათლებამიღებული, 40 – არმიღებული).ასაკი – 10-12 წ.

სკოლების
მდებარეობა:

● ორი – გარეუბანში (1 საჯარო, 1 კერძო)

● ორი – ქალაქის ცენტრში (1 საჯარო,
1 კერძო)

ასევე
– 40 ოჯახი, რომელმაც მისცა ბავშვს სკოლამდელი განათლება.

კვლევის პროცედურა და მეთოდი:

● განხორციელდა იმ მშობელთა ინტერვიუირება, რომელთა
შვილებს მიღებული ჰქონდათ სკოლამდელი განათლება

● კვლევის მეთოდს წარმოადგენდა სტრუქტურირებული ინტერვიუ.
ინტერვიუს ანკეტა შეიცავდა შემდეგ ბლოკებს:

A. ოჯახის დემოგრაფიული მონაცემები

B. ოჯახის მხარდაჭერა სკოლამდელ პერიოდში

C. ოჯახის მხარდაჭერა ზოგადი განათლების
პერიოდში

D. მოსწავლის აკადემიური და საგანმანათლებლო
წარმატების შესაფასებელი ბლოკი

* მხარდაჭერა გულისხმობს ამ პერიოდში
განხორციელებულ შენაძენებს; დამატებითი სააღმზრდელო მომსახურეობის სახეებს; დამატებით
სააღმზრდელო მომსახურებაში გადახდილ თანხებს.

მშობლების
სქესი და ასაკი: 26-დან
45 წლამდე; მამრობითი – 7,5%, მდედრობითი – 92,5%

მშობლების
განათლება:

● ერთს მაინც აქვს – 37,5%

● ორივეს აქვს – 50%

● არც ერთს არ აქვს – 12,5 %

გამოკითხული ოჯახებიდან პროფესიით
მუშაობს:

● დედების 60%

● მამების 70%

აქვს/ჰქონდა თუ არა ოჯახს დანაზოგი
შვილის განათლებისთვის:

● დაახლოებით 12.5%-ს აქვს

ოჯახის საერთო შემოსავალი:

● 500 ლარამდე – 25%

● 501-დან 1100 ლარამდე – 45%

● 1101-1400 ლარამდე – 7,5%

● 1400-ზე მეტი – 22,5%

იმ მშობელთა პროცენტული მაჩვენებელი,
რომლებიც აძლევდნენ შვილებს დამატებით სააღმზრდელო მომსახურებას განათლების საფეხურების
მიხედვით

რამდენად მნიშვნელოვნად მიიჩნევდნენ
სკოლამდელი განათლების საფეხურს მშობლები (%)

● სკოლამდელი განათლებისადმი მშობლის დამოკიდებულებას
პრედიქტორული ღირებულება აქვს მოზარდის აკადემიური წარმატებისთვის.

მოსწავლეთა
აკადემიური მოსწრება ქართულსა და მათემატიკაში

● სკოლამდელ განათლებამიღებულთათვის

1. მაღალი აკადემიური მოსწრება ქართულში:
87,5% (35 ბავშვი)

2. მაღალი აკადემიური მოსწრება მათემატიკაში:
70% (28 ბავშვი)

● მათთვის, ვისაც სკოლამდელი განათლება
არ მიუღია:

1. მაღალი აკადემიური მოსწრება ქართულში:
65% (26 ბავშვი)

2. მაღალი აკადემიური მოსწრება მათემატიკაში:
47,5% (19 ბავშვი)

სკოლამდელი განათლების შედეგები

● ხელმოკლე ოჯახებისა და სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი/რისკის
მქონე ბავშვების განვითარების მნიშვნელოვანი სტიმულირება, რაც აადვილებს სკოლაში მათ
სწავლებას და ამცირებს ქცევის პრობლემების რისკს

● სკოლისთვის უკეთესი მზაობა

● ინტელექტის მაჩვენებლების გაუმჯობესება

● სოციალური განვითარების სტიმულირება და ქცევის გაუმჯობესება

● სპეციალური განათლებისა და დამატებითი დახმარების საჭიროების
შემცირება

● დაწყებით კლასებში კითხვისა და მათემატიკის
ათვისების უკეთესი მაჩვენებლები

● საშუალო სკოლის დამთავრების მაღალი
ალბათობა

● არასრულწლოვანთა დანაშაულის შემცირება

———————————–

გამოყენებული
ლიტერატურა:

1
Shonkoff, Jack P. & Philips, Deborah A. (Eds). From Neurons to
Neighborhoods: The Science of Early Child Development. National Research
Council, Institute
of Medicine, Washington: National Academy Press, 2000.

3 Bowman, B., Donovan, M.S. &
Burns, M.S. Eager to Learn: Educating our Preschoolers. National Research
Council, Washington: National Academy Press, 2000.

4 The Children of the Cost, Quality,
and Outcomes Study Go To School. NICHD, June 1999, p. 2 and Karoly, Lynn, et
al, Investing in Our Children: What We Know and Don't Know About the Costs and
Benefits of Early Childhood Interventions. RAND, 1998, xv.

5 Vecchiotti, Sara. Kindergarten: The
Overlooked School Year. The Foundation for Child Development, October, 2001, p.
24

6 William T. Gormley, Jr. and Ted
Gayer, Public Policy Institute, Georgetown University; Deborah Phillips,
Department of Psychology, Georgetown University; Brittany Dawson, Center for
Research on Children in the U.S., Georgetown University