ბაბუაჩემი რომ ახლა ოთხმოცდახუთი წლის იყოს და მიწაში არ იწვეს, ვეტყოდი, რომ დღე არ ყოფილა, მასზე არ მეფიქროს, მისი საზომით არ გამეზომოს ყველაფერი და მისი სიტყვები (მკვეთრიც, მკაცრიც, გამოზომილიც) არ მომგონებოდეს სიხარულისა და გაჭირვების დროს. მაგრამ ბაბუაჩემი ახლა ოთხმოცდახუთი წლისაა და სამეგრელოს ერთ-ერთი სოფლის მიწაში წევს, როგორც ცხოვრებასთან და ავადმყოფობასთან უთანასწორო ბრძოლაში დამარცხებული კაცი. 

 

რაც თავი მახსოვს, სულ სკოლის დირექტორი იყო, მაგრამ არასდროს გვისაუბრია სკოლის შესახებ. ჯერ ერთი, თვითონაც ერიდებოდა სამსახურის ამბების ოჯახში შემოტანას, შვილიშვილებისთვის მოყოლას და მეორეც: მე, რაც სხვისგან მესმოდა, ისიც მყოფნიდა სოფლის სკოლის დირექტორზე, რომელიც დილაუთენია გადის (ბებიაჩემი ჭიშკრამდე მისდევდა წამლებით ხელში, დალევა არ დაგავიწყდესო) და შინ გვიან ბრუნდება. ხისტი, პრინციპულია და, ხმებს თუ დავუჯერებთ, მექალთანეც.  

ეს უკანასკნელი რამ არასდროს უღიარებია, უფრო პირიქით – თავს არიდებდა და რასაც შევსწრებივარ, ხუმრობითაც არ უნდოდა თავისი თავგადასავლების გახსენება. სამაგიეროდ, ერთხელ, შუქი რომ არ მოვიდა (არც გაგვკვირვებია) და ყველანი ლამფას შემოვუსხედით…

სახლს ვაშენებდი, მეგონა ყველაფერი მოვიმარაგეო. მასალები მოვზიდე, სხვებიც მეხმარებოდნენ, მარტო რას გავხდებოდი, გზადაგზა მემატებოდა საზრუნავი და მოსატან-წასაღები, მაგრამ როგორღაც ავუდიოდი, საშველიც გამოჩნდებოდა ხოლმე, ხელსაც ვიღაც წამაშველებდაო. საქმესაც შეეტყო – წინ მიიწევდაო. ერთხელ, ვდგავარ ამოყვანილ კედლებთან, გავცქერი ოთხივე კუთხეს და ფიქრში მაქვს, დღე-დღეზე იატაკი უნდა დავაგო, ოთახებსაც მოვხაზავ და ცოლ-შვილს შემოვიყვან-თქო. ის დროა, ერთიანად რომ გაუჭირდა ყველას. მასწავლებლებს რა უნდა გვქონოდა – რაც გვქონდა, აღარ გვიჩერდებოდა ხელში. ამ დროს კი ისე იმედიანად, გულიანად ვარ, ფონს გავედი, აჩხერილი კარკასი სახლს დაემსგავსა და… თურმე რაც ფიცარი მაქვს, ოდნავადაც ვერ გაწვდება იატაკს! სულ ოდნავ! საიდან გინდა მოიტანო, ვის გინდა თხოვო. ვისთანაც მიმესვლებოდა, შეწუხებული მყავს ყველა: ზოგმა ისე გამიმართა ხელი, ზოგმა მადროვა და მერე გავუსტუმრე, რაც ჯამაგირი მქონდა, ისედაც ამ სახლს ვახმარდი. თავს ზემოთ ძალა არ არისო, რომ იტყვიან, იმ დღეში ჩავვარდი. მოკვდი თუ გინდა! ან სად გინდა იშოვო, ან რა უნდა ქნა, მეტი რომ იშოვო და ამ ხელმოჭერილი ყოფიდან გააღწიო. რას იზამ, უკეთესს ვერაფერს მოიფიქრებ. რაზეც ოცნებობდი და დღე-დღეზე ასრულებული გეგონა, ისე დაგშორებია, ისე ერთიანად წამოუკრეფია საგნები, უკვე იმ ფიცრებსაც ვერ ამჩნევ, მოხდენილად რომ ეწყო და მხოლოდ იმისთვის გყოფნიდა, იატაკის დაგება რომ დაგეწყო. დაგეწყო და მეტი არაფერი. უკვე ვერაფერს ვამჩნევდიო, ყველაფერი ჩამმწარდა და ყველაფრის ხალისი დამეკარგაო, – ჰყვებოდა ბაბუაჩემი, – ხელები ავიფარე სახეზე და უღონობისგან ავტირდიო. ამას შევაფარე თავი, სასოწარკვეთისგან ამან მიხსნაო.

მისი ცხენიდან ჩამოვარდნისა და ფეხის მოტეხვის ამბავი ერთ ნოველაში (`თქვა ბნელმან არაკი~) უკვე მოვყევი და ახლა მისი გამეორება მხოლოდ იმისთვის მინდა, ჩემიტოლა ბაბუაჩემი რომ არ წამეშალოს გონებიდან.

– შენოდენა ვიქნებოდიო, – ასე მიყვებოდა და წიგნშიც ასე გადავიტანე, – როცა ყველაზე სუსხიანი ტკივილი ვიგრძენი პირველად. ტკივილი კვდომის განცდაზე არანაკლებია, ზოგჯერ ერთი მშვიდი სიკვდილიც განატრებინოს იქნება. გამჩენს ეხვეწები, გამათავე, რას მაწვალებ, მომასვენე ამ საცოდაობისგანო.

სოფელში, არ ვიცი რაღაზე და რანაირად, სამხედრო მანქანით რუსი სალდათები იყვნენ მოსული. ვერ გეტყვი, იყვნენ თუ უბრალოდ ჩვენს სოფელზე გადიოდა მოჭრილი გზა და აქედან არჩიეს წასვლა. მე მხოლოდ ის მახსოვს, შინდისფერი ბედაური რომ მება საბალახოზე, ამ ჯარისკაცების დანახვაზე თოკი ავხსენი და მანქანას გამოვენთე.

გაჭენება უნდა, თორე ყველა ცხენი ისედაც თოხარიკია. ჰაერს ტალღებად მივშხეფავდი, ლაგამიდან ხელი მისხლტებოდა, გაოფლილ ცხენზე სრიალებდა უნაგირი, რუსები მანქანის უკანა კოფოდან მისტვენდნენ და მახელებდნენ. შესახვევთან ცხენი მოსრიალდა უცები შემობრუნებისგან, სადავე ვერ შევიმაგრე და უნაგირს მოვწყდი. 

გაფრენაზე მეტად დახეთქება მახსოვს. მუხლით დავემხე გაღორღილ მიწაზე. სისხლმა ტანსაცმლიდან გამოატანა, ტკივილმა წამართვა გონება. გამოფხიზლებულს თავი მკვდარი მეგონა. თვალში კარგახანს ვერ გამოვიხედე. ყურში ჯერაც ჩამესმოდა აუტანელი წუილი. დაგლეჯილი სახე მეფხანებოდა, უმორჩილოდ მითამაშებდა ნატკენი მუხლის კუნთიო.

ასე მიყვებოდა და მეც სიტყვა არ ჩამიმატებია ზედმეტი. ის კი არა, მხატვრის ნიჭი რომ მქონოდა, ჯერ იმ ჟურნალში, სადაც ეს ნოველა პირველად დაიბეჭდა და მერე წიგნში, სადაც ერთ-ერთ რიგით ნაწარმოებად შევიდა, სიამოვნებით ჩავხატავდი დიდ ნაიარევს ბაბუაჩემის მუხლსზემოდან, რომლის ჩვენებასაც ისე ხშირად ვთხოვდი, რომ ახლაც ზედმიწევნით მახსოვს. ეს იქნებოდა ჩემიტოლა ბაბუაჩემი – ნატკენი და ტკივილისგან დამტვრეული სხეული, ისეთი, რომელიც დღეს აღარავის ახსოვს.

მოტივაციის პრობლემა თვალნათლივ გვიჩვენებს, რა ღრმად შეიძლება შეიჭრას ფსიქოლოგია საკლასო ოთახში, რამდენი რამ განსაზღვროს. თვით რავენიც კი, ინტელექტის ყველაზე პოპულარული ტესტის ავტორი, თავის წიგნში „კომპეტენტურობა თანამედროვე სამყაროში” წერდა: „ქცევა გაცილებით მეტად განისაზღვრება მოტივაციით, ვიდრე უნარით”. მაინც რა არის მოტივი? ამ ცნების მრავალგვარი განმარტება არსებობს. დ. უზნაძე მოტივს ქცევის ფსიქოლოგიურ საფუძველს უწოდებდა. მისი განმარტების თანახმად, ეს არის შინაგანი მდგომარეობა, რომელიც აღძრავს, წარმართავს და უზრუნველყოფს ქცევას.

მასწავლებლისთვის მთავარია იცოდეს, რატომ არის, რომ ზოგიერთი მოსწავლე ძალ-ღონეს არ იშურებს, რათა სწავლაში მაღალ შედეგებს მიაღწიოს, ზოგიერთი კი არა.

ფსიქოლოგებმა სცადეს იმ ფაქტორების განსაზღვრა, რომლებიც სწავლაში მიღწევებს განაპირობებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა შემდეგი ფაქტორები: უნარი, მოტივაცია და სწავლების ხარისხი.

მოტივის შესახებ მრავალი მითი არსებობს:

მითი 1 – თუ მოსწავლეები აქტიურად არ არიან ჩართულნი სასწავლო პროცესში, ეს იმას ნიშნავს, რომ ისინი არ არიან მოტივირებულნი.

მითი 2 – მარცხი კარგი მოტივაციაა.

მითი 3 – სწავლება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მოტივაცია.

მითი 4 – მოსწავლეებს მოტივაციას მასწავლებლები უქმნიან.

მითი 5 – მუქარა ამაღლებს მოტივაციას.

მითი 6 – მოტივაციის ამაღლება ავტომატურად ზრდის სწავლების ეფექტს.

ვნახოთ, რას ფიქრობენ ფსიქოლოგები ამ მითების შესახებ.

1. მოსწავლეს შესაძლოა არ ჰქონდეს სწავლის მოტივაცია, მაგრამ მოტივირებული იყოს სხვა რამისთვის. ამ შემთხვევაში შესაძლოა კლასში დისციპლინის პრობლემამ იჩინოს თავი.

2. მარცხი სასარგებლო გამოცდილებაა, მაგრამ ქრონიკულ მარცხს შესაძლოა უამრავი პრობლემა მოჰყვეს.

3. ზოგი იტყვის, რომ სკოლაში მთავარია შინაარსი, მაგრამ იგი სწავლის მისიას ვერ შეასრულებს, ვიდრე სწავლა მნიშვნელობას იქნება მოკლებული მოსწავლისთვის.

4. მასწავლებელი მხოლოდ ეხმარება მოსწავლეებს შინაგანი მოტივაციის შექმნაში.

5. კლასის უარყოფითი ატმოსფერო სწავლის მოტივაციას ასუსტებს.

6. მოტივაცია თანდათან სუსტდება და შესაძლოა გაქრეს, თუ არ იქნა გათვალისწინებული სხვა მომენტები. მაგალითად, ცუდი დაგეგმვა, სუსტი კონტროლი და სხვა სწავლის მოტივაციას ასუსტებს.

ცნობილია, რომ გამოყოფენ მოტივაციის აღმძვრელ შინაგან და გარეგან ფაქტორებს. შინაგანი ფაქტორია, როდესაც მოქმედებას აღძრავს ამ საქმიანობისგან (ჩვენს შემთხვევაში – სწავლისგან) მიღებული სიამოვნებისკენ სწრაფვა, ანუ ინტერესი, გარეგანი – როდესაც ადამიანს სურვილს (ჩვენს შემთხვევაში – სწავლისას) გარედან მოსული სტიმულები აღუძრავს.

გაინტერესებთ, როგორ არის საქმე ამ თვალსაზრისით თქვენი საგნის სწავლა/სწავლებისას? შეგიძლიათ ჩაატაროთ მცირე გამოკვლევა (თუ გაინტერესებთ ზოგადი სურათი და მეტი სანდოობა, გამოკითხვა ანონიმურად ჩაატარეთ). 

მოსწავლეებს ეძლევათ ინსტრუქცია: წაიკითხეთ ყოველი დებულება და გამოხატეთ დამოკიდებულება იმ საგნის მიმართ, რომელსაც მე გასწავლით. დებულებას გვერდით მიუწერეთ თქვენი პასუხი – „კი” ან „არა”. 

1. საგნის შესწავლა შესაძლებლობას მომცემს, ჩემთვის მნიშვნელოვანი რამ შევიტყო, გამოვავლინო ჩემი უნარები

2. საგანი მაინტერესებს და მსურს, რაც შეიძლება მეტი ვიცოდე ამ სფეროში.
3. ამ საგანში ჩემთვის სავსებით საკმარისია ის ცოდნა, რასაც გაკვეთილზე ვიძენ.

4. დავალებები არ მომწონს, ვასრულებ მხოლოდ იმიტომ, რომ გვავალებთ.

5. სწავლის პროცესში თავჩენილი სირთულეები საგანს ჩემთვის კიდევ უფრო მიმზიდველს ხდის.

6. მოცემულ საგანში, გარდა სახელმძღვანელოსი, დამატებით ლიტერატურასაც ვკითხულობ.

7. მიმაჩნია, რომ სავსებით შესაძლებელია, საგანში შემავალი რთული თეორიული საკითხები საერთოდ არ ისწავლო.

8. თუ რამე ვერ გავიგე, ვცდილობ მის გარკვევას, მოვლენის არსის წვდომას.

9. ხშირად საერთოდ არ მაქვს ამ საგნის სწავლის განწყობა.

10. აქტიურად ვმუშაობ და დავალებებს ვასრულებ მხოლოდ მაშინ, როცა მასწავლებელი მკაცრად მაკონტროლებს.

11. საგანში შემავალ საკითხებს ხშირად აქტიურად განვიხილავ თავისუფალ დროსაც (შესვენებაზე, შინ) თანაკლასელებთან, მეგობრებთან.

12. ვცდილობ, დამოუკიდებლად შევასრულო დავალებები, არ მიყვარს, როდესაც მკარნახობენ და მეხმარებიან.

13. თუ შესაძლებლობა მომეცა, ვცდილობ გადავიწერო ან სხვას ვთხოვ დავალების დაწერას.

14. მიმაჩნია, რომ ამ საგნის ცოდნა ღირებულია და უნდა ეცადო, რაც შეიძლება მეტი იცოდე.

15. ამ საგანში ჩემთვის ნიშანია მთავარი და არა ცოდნა.

16. ამ საგანში გაკვეთილის უცოდინრობას არ განვიცდი.

17. თავისუფალ დროს ჩემი ინტერესები და გატაცებები ამ საგანს უკავშირდება.

18. ძლივს ვსწავლობ ამ საგანს, დავალების შესრულებისას ვწვალობ.

19. თუ გაკვეთილი ავადმყოფობის გამო (ან სხვა მიზეზით) გამიცდა, ძალიან მწყინს.

20. შესაძლებელი რომ იყოს, ამ საგანს საერთოდ ამოვიღებდი ცხრილიდან (სასწავლო გეგმიდან).

შედეგების დამუშავება: 

„კი” – 1 ქულა კითხვებისთვის: 1, 2, 5, 6, 8, 11, 12, 14, 17, 19;

არა” – 1 ქულა კითხვებისთვის: 3, 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 18, 20

0-10 ქულა – გარეგანი მოტივაცია

11-20 – ქულა შინაგანი მოტივაცია

იმედი გვაქვს, მიღებული შედეგების გაცნობიერება სასწავლო პროცესის უფრო ეფექტიანად განხორციელებაში დაგეხმარებათ.

ინტერნეტგაზეთში რამდენიმე სტატიის წაკითხვამ მაფიქრებინა, რომ ყოველი მასწავლებლის განსაკუთრებული ინტერესის საგანს წარმოადგენენ მშობლები. ხშირად მათთან ურთიერთობის მოწესრიგებაზე ზრუნვას მეტი დრო მიაქვს, ვიდრე ძირითადი ფუნქცია-მოვალეობების შესრულებას. რა დასამალია – მასწავლებლების დიდ ნაწილს სურს, მშობლებზე გავლენა ჰქონდეს. უმთავრესად იმიტომ, რომ ეს უკანასკნელნი არასათანადოდ არიან ჩართულნი შვილების სწავლა-აღზრდის პროცესში. რაც უფრო იზრდება ბავშვი, მით მეტად შორდება მშობელი სკოლას. ეს მასწავლებლების უკმაყოფილებას იწვევს. ისინი ითხოვენ, მეტი ბერკეტი ჰქონდეთ სასკოლო ცხოვრებაში მშობლების დასაბრუნებლად.

მშობელთა მოზიდვის სურვილი იმით აიხსნება, რომ მათ მართლაც შეუძლიათ დადებითი როლის შესრულება მოსწავლეთა აკადემიურ წარმატებაში და ამაზე არაერთი ეროვნული თუ საერთაშორისო კვლევა მიუთითებს. ამ კვლევების მთავარი იდეა ასეთია: რაც უფრო ხშირად ესაუბრება მშობელი შვილს განათლების მნიშვნელობაზე, მით უკეთესად აღწევს მოზარდი აზროვნების მაღალ დონეს და აკადემიურ წარმატებას.

მშობელს სწავლის ურთულეს ლაბირინთში ხელის შეწყობასთან ერთად ხელის შეშლაც შეუძლია. აქვე უნდა ითქვას, რომ ესეც კეთილი განზრახვით მოსდის. მას სურს, იამაყოს შვილის წარმატებით. აქ გასათვალისწინებელია, რომ გარდატეხის ასაკში მოზარდისთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია მეგობრების აზრი. შესაძლოა, მან არ მოისურვოს უფროსების მიერ დადგენილი წესების დაცვა და წარმოიშვას კონფლიქტი. მშობელს კი სურს, თავისი ცხოვრებისეული გამოცდილება შვილსაც გაუზიაროს, რათა ამ უკანასკნელმა ისწავლოს მის შეცდომებზე, ოღონდ გაუზიაროს საკუთარი შეცდომის უღიარებლად.

მშობლის ეს დიდაქტიკური სურვილი მოსწავლისთვის არცთუ ადვილი ასატანია. ის ცდილობს, გაიფართოოს დამოუკიდებლობის საზღვრები, რაც მშობელს არცთუ უსაფრთხოდ მიაჩნია და ამიტომ შვილისადმი უფრო და უფრო მეტ მზრუნველობას იჩენს.

გარდა ამისა, ხშირად მშობელი რეალურად ვერ აფასებს შვილის შესაძლებლობებს, რაც ხელს უშლის მოზარდს, განვლოს საკუთარი გზა. 

მოზარდები სრულყოფილებისკენ არიან მიდრეკილნი, ცდილობენ, შეესაბამებოდნენ განსაზღვრულ სტანდარტებს, შეუსაბამობამ კი შესაძლოა იმედგაცრუება წარმოშვას. ამის კვალობაზე, მაღალი მოლოდინი დამთრგუნველია მოზარდისთვის, რადგან ის საკუთარი შედეგებისადმი შიშით განეწყობა, ხვდება, რომ შეცდომის უფლება არ აქვს, სურს, მშობლის მოლოდინი გაამართლოს, თუმცა შიში ხელ-ფეხს უბოჭავს, არ აძლევს საკუთარი შესაძლებლობების მრავალმხრივი მოსინჯვის საშუალებას, ვიდრე იპოვიდეს იმ ოპტიმალურ ტემპსა თუ სტილს, რომელიც მისთვის იქნება ეფექტიანი.

საკვანძოა მასწავლებლისა და მშობლის ურთიერთობა საერთო მიზნის მისაღწევად. მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ ორივე მხრიდან დანახული როლები – მასწავლებლის მიერ დანახული მშობლის როლი და, პირიქით, მშობლის მიერ დანახული მასწავლებლის როლი.

მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტის ერთ-ერთ სამუშაო ვერსიაში წავაწყდი ჩანაწერს, რომ „მასწავლებელი ზრუნავს მშობლებისთვის საჭირო პედაგოგიური ცოდნის მიწოდებაზე”, ასევე „მასწავლებელი ეხმარება მშობლებს მათი უფლებებისა და მოვალეობების გააზრებასა და რეალიზებაში”, და წარმოვიდგინე, რა აბსურდული შეიძლება გახდეს მშობლისა და მასწავლებლის ურთიერთობა, ნაცვლად იმისა, რომ საერთო მიზნის მისაღწევად ითანამშრომლონ. აქტიური და უტაქტო მასწავლებლის ხელში ეს შესაძლოა განუსაზღვრელი ძალაუფლების ასპარეზად იქცეს; თუ უტაქტობას უვიცობაც დაემატა, ურთიერთობა შესაძლოა კრახითაც დასრულდეს.

მშობლის გადაჭარბებული ჩართულობა ხშირად მისი ზედმეტი ინიციატივებითაც გამოიხატება. არა მგონია, მასწავლებელს სურდეს,  საკუთარი გეგმის მიყოლის ნაცვლად ყოველი მშობლის ინიციატივებს დაუთმოს დრო. ამდენად, ვიდრე მშობლის პედაგოგიზაციას და მისი ჩართულობის გაზრდას გადაწყვეტდეთ, დაფიქრდით, ვაითუ ამან სხვა პრობლემა წარმოშვას და მიზნის მიღწევის შემდეგ უკვე სასწავლო პროცესიდან მისი დისტანცირება გახდეს თქვენი მთავარი საზრუნავი.

ხშირად მასწავლებელს აღიზიანებს მშობლის უყურადღებობა და ავიწყდება, რომ შესაძლოა მას სკოლის მიღმაც უამრავი საზრუნავი ჰქონდეს. სოციალურად დაუცველ, მოწყვლად ჯგუფებში მასწავლებლები ხშირად აძლევენ შენიშვნას გამოუძინებელ ბავშვებს და მშობლებს შეახსენებენ, რომ მოზარდს ძილი სჭირდება, რომ დღის რეჟიმის დარღვევა ასუსტებს კონცენტრაციის უნარს, ნერვულ სისტემას, მაგრამ მშობლისთვის ეს პრობლემა შესაძლოა ძნელი მოსაგვარებელი აღმოჩნდეს – არის შემთხვევები, როცა ბავშვს და-ძმასთან ერთად, საერთო საწოლში სძინავს, ანდა საერთო ოთახში მშობლებთან ერთად. ასეთ პირობებში მას სამეცადინოდ განმარტოების საშუალება არ აქვს. ასეთ დროს, ნაცვლად მშობლის ჩართულობაზე ზრუნვისა, სკოლამ უმჯობესია გამონახოს გზები, რათა მოსწავლეს სამეცადინო პირობები შეუქმნას.

კატცის მოდელის მიხედვით, მასწავლებლის როლი სპეციფიკურია და სწავლებით შემოიფარგლება, ხოლო მშობლისა – უნივერსალური; მას ეხება ბავშვის განვითარების ყველა ასპექტი.

მასწავლებელი მოსწავლეთა ცხოვრებაზე განსაზღვრული ხნის განმავლობაში აგებს პასუხს, ისიც – მხოლოდ სასკოლო მოცემულობაში. მისი როლი გაცილებით ობიექტურია. ის იმდენად არ არის „მიბმული” თითოეულ ბავშვს, უფრო რაციონალურია და ინარჩუნებს თითოეულ მოსწავლეზე ზრუნვის უნარს. მასწავლებლის როლი ყველა ბავშვზე პროფესიული ცოდნით შემოიფარგლება, მაშინ როდესაც მშობელი გამუდმებით პასუხისმგებელია საკუთარ შვილზე, მიჯაჭვულია მას და ხშირად ირაციონალურადაც ეკიდება შვილთან დაკავშირებულ საკითხებს. მისი ცოდნა შემოფარგლულია საკუთარი შვილით.

ბევრ მშობელს მიაჩნია, რომ მათ არცთუ დიდი არჩევანი აქვთ სკოლასთან მიმართებით. ზოგს ჰგონია, რომ მათი ძალისხმევა შედეგს ვერ გამოიღებს; ზოგი სკოლას ბიუროკრატიულ დაწესებულებად მიიჩნევს; ზოგს არ სურს, სკოლა პირად ცხოვრებაში შემოუშვას; ზოგის თვალთახედვით კი სკოლა პროფესიონალთა ერთობაა, რომელმაც თავად უნდა იზრუნოს ყველაფერზე, რაც მოსწავლეს, მის სწავლა-აღზრდას შეეხება. განსხვავებული წარმოდგენების კვალობაზე, მშობლების მოლოდინიც მრავალფეროვანია.

ის, თუ როგორ წარმოუდგენია მშობელს მასწავლებელთან ურთიერთობა, განსაზღვრავს მომავალში მის როლს. მისი როლური კონსტრუქცია შესაძლოა ფოკუსირებული იყოს საკუთარ თავზე, სკოლაზე ან თანამშრომლობაზე. პირველ შემთხვევაში მშობელი იდეალური მზრუნველია, მისი ქმედება მიზნად ისახავს შვილის წარმატებას. შვილის სწავლის პროცესში იგი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს – მისი წაქეზება-გამხნევებით, მხარდაჭერით, საჭირო ინფორმაციის დროული შეხსენებით თუ სწავლისთვის შესაფერისი გარემოს შექმნით; სკოლაზე ფოკუსირებისას მშობელი მთელ პასუხისმგებლობას სკოლას აკისრებს; მესამე შემთხვევაში კი ორივე მხარეს ეკისრება თავ-თავისი წილი პასუხისმგებლობა მოსწავლის მიღწევების კუთხით.

მასწავლებელსაც აქვს თავისი კონსტრუირებული როლი, რომელიც ასევე შეიძლება მშობელზე, სკოლაზე ან თანამშრომლობაზე იყოს ფოკუსირებული. პირველ შემთხვევაში მასწავლებელი რთავს მშობელს სასწავლო პროცესში, ცდილობს მის მაქსიმალურად მოზიდვას და მასთან ინტენსიურად თანამშრომლობს. ფაქტობრივად, მასწავლებელს სურს, მშობელი სწავლა-სწავლების პროცესის აქტიურ მონაწილედ აქციოს. ასე ხშირად ხდება ადრეული ასაკის ბავშვთა პროგრამებში. სკოლაზე ორიენტირებულ მასწავლებელს სჯერა, რომ სკოლა და ოჯახი ფუნქციურად ერთმანეთისგან მკვეთრადაა გამიჯნული. ასეთი მიდგომა ჭარბობს უფრო მაღალ საფეხურებზე და ასეთი მასწავლებლები მშობლების მაღალ ინტერესს ხშირად ხელის შემშლელადაც მიიჩნევენ. ისინი მოსწავლეზე არიან ორიენტირებულები და მისგან გაცილებით მეტს მოითხოვენ, ვიდრე მშობლისგან, რომელიც პროცესის მხოლოდ ირიბი მონაწილეა. კოოპერაციაზე/თანამშრომლობაზე ფოკუსირებული ურთიერთობა უკანასკნელი საგანმანათლებლო მიდგომების გამოძახილია. იქ, სადაც ერთმანეთის მიმართ გადაჭარბებული მოლოდინები არ არის, ხდება მშობლის მუდმივი ინფორმირება, საჭიროების შემთხვევაში კი მასწავლებელი ოჯახთან თანამშრომლობს.

მასწავლებლის სანიშნი

Øმოუსმინეთ მშობელს, გაარკვიეთ, რა აწუხებს მას

.

Øხშირად გაუზიარეთ ინფორმაცია, მიაწოდეთ ანგარიში, შეფასებები შვილის პროგრესის შესახებ, გაუზიარეთ მომავლის გეგმები, სიახლეები, რომლებიც სასწავლო პროცესს, სკოლას და განათლების პოლიტიკას ეხება.

Øეცადეთ, მიწოდებული ინფორმაცია – სულერთია, წერილობითი თუ ზეპირი – იყოს გასაგები, მკაფიო. კარგი იქნება, თუ კრებაზე განსახილველ საკითხებს წინასწარ დაუგზავნით ელფოსტის მეშვეობით ან მოსწავლეების ხელით. ამ შემთხვევაში კრებაზე გარემო გაცილებით კონსტრუქციული იქნება.

Øმშობელმა შვილის შესახებ ყველაფერი უნდა იცოდეს. თუ საქმე არც ისე კარგად არის, დროულად დაურეკეთ, მისწერეთ, შეატყობინეთ. თუ პრობლემა ადვილად მოგვარდა, მით უკეთესი; თუ გაჭიანურდა და გამძაფრდა, მშობლების ჩართულობა მრავალ სირთულეს აგაცილებთ თავიდან.

Øთუ მშობელს თქვენი ნახვა სურს, ნუ გადადებთ შეხვედრას – შესაძლოა, მან ისეთი რამ გაცნობოთ, რაც ვითარების გაუარესებას გადაგარჩენთ.

Øხშირად მშობლები ითხოვენ მათ შვილებთან ინდივიდუალურ მუშაობას, რადგან ეს ჰგონიათ სწავლასთან დაკავშირებული ყველა პრობლემის მოგვარების გზა. თქვენი მოვალეობაა, გააცნოთ სხვა გზები, რომლებიც უეკთეს შედეგს გამოიღებს.

Øეცედეთ, მეტი შეიტყოთ თითოეული ოჯახის კულტურულ თავისებურებებზე. ეს დაგეხმარებათ საჭიროების შემთხვევაში მოსწავლეებისადმი სპეციფიკური მიდგომების შემუშავებაში.

Øროდესაც მშობელს შვილზე ესაუბრებით, ეცადეთ, საუბარი სხვების თანდასწრებით არ გაიმართოს. ჯერ მოსწავლის ძლიერი მხარეები აღნიშნეთ და მერეღა გადადით პრობლემებზე. იყავით ტაქტიანი და გულღია. მშობლისთვის მნიშვნელოვანია, მის შვილს განიხილავდეთ როგორც ინდივიდს და სხვებს არ ადარებდეთ.

მშობლის სანიშნი

Øმასწავლებელის პატივისცემა, მისი პროფესიის დაფასება, გაცნობიერება, რამდენ მოსწავლესთან აქვს მას კავშირი – უმთავრესია.

Øთუ მშობელს ნამდვილად სურს, მისმა შვილმა წარმატებას მიაღწიოს სკოლაში, მასწავლებლისადმი პატივისცემა მხოლოდ პირადად მასთან საუბრისას კი არ უნდა გამოიხატოს, არამედ შვილთან საუბრის დროსაც. მასწავლებლის პროფესიონალიზმში ეჭვის შეტანა შვილის თანდასწრებით მოსწავლის მოტივაციას სერიოზულ დარტყმას აყენებს.

Øმასწავლებელი მშობლის მხარესაა, რადგან მასაც ძალიან უნდა, მის მოსწავლეებს ჰქონდეთ პროგრესი. მასწავლებელი ცდილობს, დროულად მოაგვაროს პრობლემები, რათა მეტი დრო დაუთმოს თავის უპირველეს მოვალეობას – სწავლებას.

Øმშობელი უნდა ენდოს მასწავლებლის უკუკავშირს. თუ მის კომენტარებში აღწერილი ბავშვის ამოცნობა გიჭირთ, გახსოვდეთ, რომ მოსწავლეები არცთუ იშვიათად სხვადასხვანაირად იქცევიან სკოლასა და სახლში, რადგან სასკოლო და ოჯახური გარემო ერთმანეთისგან დიამეტრულად განსხვავდება. სხვადასხვა გარემოში ისინი ხშირად სხვადასხვა წესებს მისდევენ.

Øთუ მშობელი შვილის წარმატებით უკმაყოფილოა, ამის გამო ყოველთვის მასწავლებელს არ უნდა მოსთხოვოს პასუხი. ყურადღებით წაიკითხეთ მასწავლებლის ანგარიშები, მისი განმავითარებელი შეფასებები, გაამახვილეთ ყურადღება ფაქტებზე და გაარკვიეთ, რა უჭირს მას ყველაზე მეტად, იფიქრეთ იმაზე, რა შეიძლება გაკეთდეს დღეს.

Øგააცნობიერეთ, რომ სკოლაში ყველაფერი თქვენი სურვილისამებრ ვერ წარიმართება. განათლება გუნდური მუშაობაა. მზად იყავით უკან დასახევად. გახსოვდეთ: ის, რაც თქვენ გინდათ, ყოველთვის საუკეთესო არ არის თქვენი შვილისთვის (ამის მაგალითია ინდივიდუალური გაკვეთილები, რომლებმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს მოსწავლის სოციალური უნარების განვითარებას).

Øსკოლის პერსონალთან კარგი ურთიერთობა მნიშვნელოვანია, რადგან იქ მოსწავლე წლებს ატარებს.

Øთუ მასწავლებლის ნახვა გსურთ, უმჯობესია, ამის შესახებ წინასწარ შეატყობინოთ, უთხრათ, რაზე აპირებთ მასთან საუბარს. ამით ხაზს გაუსვამთ მისდამი პატივისცემას და მისცემთ დროს საჭირო ინფორმაციის მოსაძიებლად.

Øთუ რამე გაწუხებთ, მასწავლებლის გვერდის ავლით ადმინისტრაციას ნუ მიმართავთ – ჯერ მასწავლებელთან ერთად სცადეთ პრობლემის მოგვარება.

Øშვილთან ურთიერთობით ჩაერთეთ სასკოლო ცხოვრებაში. ეს საუკეთესო გზაა, ესაუბროთ შვილს, გქონდეთ მასთან ნდობით აღსავსე დამოკიდებულება. ადრეულ ასაკში შეუმოწმეთ დავალებები, ესაუბრეთ ქცევით პრობლემებზე, იარეთ მშობელთა კრებებზე, დაეხმარეთ დროის ორგანიზებაში.

Øთუ მზად ხართ, შვილს დავალებების შესრულებაში დაეხმაროთ, მოეთათბირეთ მასწავლებელს – ზოგჯერ ეს არ ეთანხმება სწავლების მისეულ მეთოდს, ასევე ხელს უშლის მოსწავლეს, მეტად დამოუკიდებელი გახდეს.

Øრაიმე ინტერესის გასატარებლად იპოვეთ თანამოაზრე მშობლები – ამის წყალობით თქვენს წინადადებას უფრო ადვილად გაითვალისწინებენ.

Øრა ძლიერი და სუსტი მხარეები აქვს მის შვილს;

Øსვამს თუ არა კითხვებს და პასუხობს თუ არა კითხვებს გაკვეთილზე, ერთვება თუ არა სხვადასხვა აქტივობაში;

Øკმაყოფილია თუ არა, ანდა კარგად ეგუება თუ არა სკოლას, ხომ არ სჭირდება დახმარება;

Øროგორი ურთიერთობა აქვს თანაკლასელებთან, ხომ არ ჩაგრავენ ან თავად ხომ არ ჩაგრავს ვინმეს;

Øრამე ცვლილება ხომ არ შეინიშნება მის ქცევაში, რის გამოც თადარიგის დაჭერა ჯობს;

Øსწავლობს თუ არა თავისი შესაძლებლობების ფარგლებში;

Øადვილად ასრულებს თუ არა ტესტებს;

Øრა საკითხებს ან საგნებს იწყებს, რით ჯობს ხელშეწყობა შინიდან;

Øესმის თუ არა მასწავლებლის მოლოდინები და დროულად მოაქვს თუ არა დავალებები, მზად არის თუ არა გაკვეთილებისთვის;

Øრით შეიძლება შეუწყოთ ხელი მის პროგრესს.

მშობლისა და მასწავლებლის ურთიერთობა ერთ-ერთი ის საკითხია, რომელსაც შეუძლია, მრავალი პრობლემის მოგვარებაში დაგვეხმაროს. დაბოლოს, მათ შორის კონსტრუქციულ ურთიერთობას შეუძლია გაზარდოს მოსწავლის დამოუკიდებლობის ხარისხიც. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს, რომ იგი თვითონ ირჩევს შედეგამდე მისასვლელ გზას და რომ ამ გზაზე მისი დამხმარე და თანამოაზრე მასწავლებელია. როდესაც მოსწავლე ხედავს, რომ პედაგოგი ყოველგვარი სირთულის გამო მშობელს არ მიმართავს, მისდაიმ უფრო მეტ ნდობას გრძნობს. მოსწავლე რწმუნდება, რომ მისი მონაწილეობის გარეშე მასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებას არავინ ეცდება, რომ საკუთარ საქციელზე, საკუთარ წარმატებასა თუ წარუმატებლობაზე თვითონვეა პასუხისმგებელი. ეს ხელს უწყობს მისი პასუხისმგებლობის ზრდას, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საბაზო სკოლის ბოლო წლებში და საშუალო სკოლაში, ანუ იმ ასაკში, როდესაც მოსწავლეს თანდათან უფრო და უფრო მეტი დამოუკიდებლობა უნდა მივანიჭოთ.

-„ბიჭო გოგია”, „ბიჭო გოგია”-  ქვემოდან მეძახიან, მეც ფაცხა-ფუცხით ვდგები და  ეზოში გავრბივარ.   არც ბიჭი ვარ და არც გოგია, მაგრამ მაინც ვთვლი, რომ სწორედ მე მიხმობენ. 

დილის ექვსი საათია და ჩემი სოფლის  ეზოში „ბიჭო გოგიების” ოჯახი უფასო კონცერტს მიტარებს. სინამდვილეში ესენი პატარა მორუხო გრძელკუდა ჩიტუნები არიან. ორნითოლოგების ენაზე რა ქვიათ, არ ვიცი, კახეთში კი  „ბიჭო გოგიას” ეძახიან. თუ დაუკვირდები, მართლაც ამ ორი სიტყვის თქმა გამოსდით. კონცერტი კიდევ, მხოლოდ ჩემთვის ტარდება, რადგან მთელ სოფელში მარტო მე მცალია მათ მოსასმენად.

ბავშვობაში ბებია ამბობდა ხოლმე, ძმა დაკარგესო მაგათ – გოგია – და მერე ჩიტებად გადაიქცნენ, დაკარგულს მაღლიდან უკეთ დავინახავთო. ასეც დარჩნენო, ვერც გოგია იპოვეს  და მას შემდეგ დაეძებენო. მაშინ გოგიას მეც  ვეძებდი, მიხმარება მინდოდა. ახლა კი, ამ ლამაზ ზღაპარს სიამოვნებით ვიმეორებ, სევდიანი და ლამაზია, თან „გოგიებს” უხდებათ.

ჩემი ეზო ჩიტებითაა სავსე. მთელი წელი არავინაა, ხეებიც უხვადაა და, მგონი, ტყე ჰგონიათ. როცა ჩავდივარ, სულ ოდნავ მებუზღუნებიან და ეგაა, მერე შემეჩვევიან ხოლმე. გუმანით ალბათ ხვდებიან, რომ არ ვარ „ქვასროლია სესე”. დიდი-დიდი დავჯდე და მოვუსმინო. ჰოდა, მაინც ჭყიპინებენ და ბარემ მსმენელიც ჰყავდეთ. 

შორიახლოს „გაჩხიკული”  შავი ჩხიკვი დადის და დაახლოებით სამ-ოთხ წუთში ერთხელ წამოიძახებს – „იჰაა”. აქეთ-იქით ვიყურები, ვრწმუნდები, რომ არავინაა და მეც ვაჯავრებ „იჰაა”, ეტყობა ცუდად არ გამომდის, რადგან ჩხიკვი ტყუვდება და კარგად რომ დამათვალიეროს, ახლოს მოდის. ისედაც ელამი თვალები, მონდომებისგან კიდევ უფრო  უელმდება და უკვე საყვედურიანი „იჰა” ისმის – შენ საერთოდ ვინ ხარ, რომ შეცდომაში შეგყავარო? მე კიდევ კმაყოფილი ვარ, ახლოს მოვიტყუე და დავინახე, რომ ელამი თვალები ქონია, კი არ ვიცოდი.

მერცხლებიც მყავს. ამათთან ოდნავ რთულადაა საქმე. სახლის დერეფანში ხალხს სრულიად გადაჩვეულები მტრად აღმიქვამენ და დერეფანში ყოველი შესვლისას ლოყაში სილას მაწნიან. სილის გაწვნა იმას ნიშნავს, რომ სახესთან ჩამიფრენენ და  ჭყივილით ლოყაზე  ფრთას გამისვამენ. მე კიდევ ისე მომწონს, მაშინვე მეორე ლოყას მივუშვერ ხოლმე. თუმცა გუშინდლიდან მეგობრები ვართ. მეზობლის ჩასუქებულ კატას გადავაწყდი, მათი ბარტყების ბუდესთან ატუზულიყო და ჰიპნოზის გაკეთების მცდელობა ჰქონდა. მერცხლების ალიაქოთს ყური მოვკარი, ჩავედი და ეს სურათი დამხვდა. იქვე ცოცხს წამოვავლე ხელი და მივცხე ერთი-ორი. „მიაუო”- შემომჩხავლა (უფრო წყენისგან, ვიდრე ტკივილისგან) და გაძუნძულდა. ჰოდა, იცით რა მოხდა? მერცხლებმა ეს პატარა სიკეთე დაინახეს. 

ნეტა, ადამიანებიც ხედავდნენ ხოლმე სიკეთეს, თორემ ზოგჯერ ისეა, შენ  მავანისკენ ხარ, სულს და გულს დებ, ის კიდევ სხვისკენაა. მერე საყვედური წამოგცდება და ლამის მტრად გაგიხდეს. 

პირველი სართულის დერეფანში ნათურა კონწიალობს. ეს ჩემს მერცხლებს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ  და დიზაინი შეუცვლიათ, აქეთ-იქიდან ბუდეები მიუშენებიათ და ახლა მოკონწიალე სახლები აქვთ. სამაგიეროდ, შებინდებულზე დერეფანში შუქს ვეღარ ვანთებ, სინათლით არ ვაწუხებ.

კახეთში ყველას ზედმეტი სახელი აქვს, მათი ცოდნა სავალდებულოა. იქით „უა” ცხოვრობს, ბავშვობაში მეზობლებს მისტიური „უათი” აშინებდა და  უბოძეს კიდეც სახელად. აქეთ, შესახვევს თუ აუყვებით, „ჩაი დალალეს” სახლს მიადგებით. ამასაც ბავშვობიდან აქვს სახელი. ხელმოკლე ოჯახში  დაბადებულს ერთ დღესაც სახლში ჩაიც ჰქონია და შაქარიც და ეზოში მალაყებზე გადასულა, ჩაის დავლევ დალალეო. ჰოდა, ამ ერთ მალაყს დღემდე უხსენებენ. სტადიონის გადაღმა ვინმე „გარგარა” გაზს ტენის. შარშან მახსოვს ჩემი გაზის ბალონით მივადექი, მანამდე დაუღალავად ვარკვევდი „გარგარას” ნამდვილ სახელს და ხელმოცარულმა მისი სახლის კარებთან ყელი მოვიღერე: 

–ბატონო გარგაარ!

 აბა მხოლოდ  „გარგარას” დაძახება მომერიდა. როცა პაპისტოლა კაცი გამოვიდა,  დავიმორცხვე და ვკითხე უკაცრავად, თქვენი ნამდვილი სახელი არ ვიცი-მეთქი.  ეგ არაფერიო, ბატონი გარგარა კარგიაო.

ჰოდა, ახლა „დაცხაანთ ავთოს” მზესუმზირებზე მოგიყვებით. უზარმაზარი პლანტაცია აქვს, ზეთს ხდის.  ავთო პაპას ღრმა ბავშვობიდან ვიცნობ, ისიც სულ იმას დამძახოდა, ეს ბალღი პროფესორი უნდა გამოვიდეს და ამერიკაში უნდა გათხოვდესო. პირველი სურვილი ავუსრულე, მეორესი რა მოგახსენოთ და ახლა სულ საყვედურებით მიკლებს.

ჰოდა, მზესუმზირების სანახავად თვითონვე წამიყვანა. ამას რას უზამთ-მეთქი? ზეთს დავწურავო. სელის ზეთი ჯობს-მეთქი, სელი უნდა დაგეთესათ-მეთქი.  ჰმ, რახან შენ იტყვი, პროფესოროო (ეს უკვე დაყვავებით ნათქვამი საყვედური იყო). მე კიდევ სიმართლე ვუთხარი.

მაშ ასე, რომელი ზეთი სჯობს? აქ ზეთების შესანიშნავ სამეულს გაგაცნობთ.

სელის ზეთი პირველ ადგილზეა. ის სელის თესლებისგან იწურება და მისი უპირატესობა თუნდაც იმაში ვლინდება, რომ ყველაზე მეტი რაოდენობით შეიცავს ომეგა-3 მჟავებს. ისინი პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავებია ორმაგი C=C ბმებით ომეგა-3 პოზიციაში. ცხიმოვანმჟავებში ნახშირბად ატომების დანომრვა კარბოქსილის ჯგუფის ნახშირბადატომიდან (C1) იწყება. ზოგჯერ C2, C3 და C4  ნახშირბადატომებს შესაბამისად აღნიშნავენ α,β, γ, ხოლო ნახშირწყალბადოვანი ჯაჭვის ბოლო, ანუ მეთილის ჯგუფის ნახშირბადატომს ω ასოთი აღნიშნავენ.  ω -3 მჟავების  ერთ-ერთი ფუნქცია სისხლძარღვების დაცვაა. თუმცა რატომ მხოლოდ სისხლძარღვების? თვალის ბადურასაც მშვენივრად მზრუნველობენ. რანაირად? ისინი ბიოლოგიური მემბრანის მატრიქსის ფორმირებაში მონაწილეობენ, შესაბამისად, სისხლძარღვების (და არა მხოლოდ მათი) კედლები კარგად არის დაცული. მათ არ ემუქრებათ ათეროსკლეროზი, კარგად ფართოვდებიან და იკუმშებიან. მათი პატრონი კი ჯანმრთელი და ბედნიერია.

მაშ ასე, დაიმახსოვრეთ, სელის ზეთი ომეგა-3 მჟავების შემცველობის მიხედვით ჩემპიონია.

მეორე ადგილის მფლობელი მზესუმზირის ზეთია. გამოდის, რომ ავთო პაპას მიერ გამოხდილი ზეთიც  მეორე ადგილზე იქნება, რაც ცუდი შედეგი სულაც არ გახლავთ. 

მზესუმზირის ზეთში ყველაზე დიდი რაოდენობით არის ალფა-ტოკოფეროლი, ანუ, შემახსენეთ ეს რომელი ვიტამინია? დიახ, ვიტამინი E.  მას  ზრდის და  ახალგაზრდობის ვიტამინად მოიხსენიებენ. ქიმიურ ენაზე ის ალფა-ტოკოლის ნაწარმი 5,7,8-ტრიმეთილტოკოლია. ეს უკანასკნელი კიდევ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც ერთატომიან სპირტ ფიტოლთან (C20) დაკავშირებული ტრიმეთილჰიდროქინონი.  ძლიერი ანტიოქსიდანტია და იცავს უჯრედებისა და სუბუჯრედული ორგანელების მემბრანის ფოსფოლიპიდების შემადგენლობაში შემავალ პოლიუჯერ ცხიმოვან მჟავებს ზეჟანგური დაჟანგვისგან. მოკლედ, ნადირობა აქვს თავისუფალ რადიკალებზე გამოცხადებული და ამის ერთ-ერთი შედეგი  ელასტიური კანია.

  ეს ვიტამინი მხოლოდ პირველადი გამოხდის ზეთშია, ანუ იმ ზეთში, რომელიც ე.წ. ცივი გამოწურვით არის მიღებული და არა ექსტრაქციით. არა, ამ მეორე მეთოდით მიღებულ ზეთშიც არის, ოღონდ მცირე რაოდენობით.  აქვე ისიც მინდა ვთქვა, რომ ნებისმიერი ზეთი ორი მეთოდით მიიღება – გამოწურვით, დაპრესვით და და ამ ორი პროცესის ნარჩენით – ექსტრაქციით, რასაც თან ახლავს ცხელი ორთქლი, რომელიც ყველა სასურველ ნივთიერებას და მათ შორის ვიტამინის გარკვეულ რაოდენობას შლის. ამიტომ, რომელი მეთოდით მიღებული ზეთი სჯობს, თქვენი განსასჯელია. 

აქ ისიც უნდა ითქვას, რომ თუ ადამიანი საკვებთან ერთად დიდი რაოდენობით ღებულობს უჯერ ცხიმოვანმჟავებს (იმავე მცენარეული ზეთის სახით), მაშინ ორგანიზმის მოთხოვნილება E ვიტამინზე მატულობს. 

მესამე ადგილზე გაოცდებით და ზეითუნის ზეთია. აქ ომეგა-3 მჟავებიცაა და ვიტამინი E-ც, ოღონდ გაცილებით მცირე რაოდენობით. სამაგიეროდ, მონო უჯერ ცხიმოვან მჟავებს შეიცავს, რომლებიც  მარტივ სასარგებლო ცხიმებად ითვლებიან და სხვა დადებით თვისებებთან ერთად, ინსულინის მიმართ ჩვენი ქსოვილების მგრძნობელობაზე ზემოქმედებენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სისხლიდან უჯრედში გლუკოზის შეტანას უწყობენ ხელს.

 

შეიძლება ვინმემ იფიქროს, რომ დღეს ცხიმებზე ვისაუბრე, არადა მხოლოდ მცენარეული ზეთების შესანიშნავი სამეული მიმოვიხილე. ზეთებიც მხოლოდ ავთო პაპას მზესუმზირების შემყურეს გამახსენდა.

ეზოში დავბრუნდი, ბინდდება… ჩიტები დასაძინებლად ემზადებიან, ოღონდ ამასაც ალიაქოთით აკეთებენ და მეც მანამდე ვუსმენ, სანამ ბოლო ჭყიპინი არ მიყუჩდება. მერე რაღაც უცნაური ღამის ფრინველი მოდის ხოლმე და ზედ თავზე დამძახის – „უუუუ”. მაგისი ოდნავ მეშინია, ამიტომ სადღაც მესამე „უუუ”-ზე ჩემი დასაკეცი სავარძლიანად სახლისკენ  ვიბარგები. 

მეც დავწვები აწი… თბილისშიც  მეყოფა გვიანამდე სიფხიზლე. დავიძინებ, დილის ექვს საათზე „გოგიები”  გამაღვიძებენ… მეც ჩავალ  და ყველაფერს  თავიდან დავიწყებ…

1856 წელს პეტრე ხარისჭირაშვილი საზღვარგარეთ წავიდა და ვენეციაში, წმ. ლაზარეს კუნძულზე დასახლდა. იქ მან ქართული სტამბა დააარსა და თავისივე თარგმნილი წიგნიც გამოაქვეყნა. დაუღალავი შრომით პეტრე ხარისჭირაშვილმა ვატიკანის კეთილგანწყობა დაიმსახურა და მას კონსტანტინოპოლში ქართველ კათოლიკეთა კონგრეგაციის დაარსების ნება დართეს.

ქართველ კათოლიკეთა მატერიალური უზრუნველყოფისთვის პეტრე ხარისჭირაშვილმა დააარსა სავაჭრო ამხანაგობა „ქარვასლა”, რომლის შემოსავალიც ძმობის საერთო ფონდში შედიოდა. 1900 წლისთვის ძმობის მფლობელობაში იყო 5 დუქანი, რამდენიმე სავაჭრო ობიექტი, სათესი მიწა და ძროხების ფერმა. კომერციული საქმიანობიდან შემოსული თანხის მნიშვნელოვანი ნაწილი ნიჭიერი ქართველი ახალგაზრდების განათლებას, საგამომცემლო საქმიანობასა და ქველმოქმედებას ხმარდებოდა.

საზოგადოების ნაწილად ქცევა – არის კი რაიმე ამაზე რთული ექვსი წლის ასაკში?! ყველა ადამიანს აქვს სურვილი – მცირე თუ ხალხმრავალ ადამიანთა ჯგუფში სასურველი ადგილი დაიკავოს. პატარების შიში, რომ თანატოლები არ მიიღებენ (დასცინებენ, გარიყავენ), ხანდახან ყოველდღიურ კოშმარს ემსგავსება. 

არასდროს დამავიწყდება სკოლაში წასვლის პირველი დღე. თავდაცვის იარაღად თავიდანვე არასასურველი ურთიერთობებისთვის თავის არიდება ავირჩიე. შემეშინდა, რომ საზოგადოება არ მიმიღებდა და თავად გავრიყე საკუთარი თავი თანაკლასელებისგან. მხოლოდ რამდენიმე ბავშვთან ვმეგობრობდი, მაგრამ ამას ნამდვილად ვერ ვუწოდებ საზოგადოებასთან ადაპტირების წარმატებულ მცდელობას. მე და ჩემი თანაკლასელები ერთმანეთისთვის ბოლომდე ამოუხსნელ ამოცანად დავრჩით. როგორც ხედავთ, კლასთან ადაპტაციას თვეები კი არა, წლებიც შეიძლება დასჭირდეს და, გარკვეულ შემთხვევებში, უშედეგოდაც დამთავრდეს.  ამიტომ ვთვლი, რომ მასწავლებლები მოსწავლის სკოლასთან, კლასთან  ადაპტირებას დიდ ყურადღებას უნდა უთმობდნენ.

***

სკოლის პირველი წელი სწავლის დაწყებასთან ერთად ცხოვრების განსხვავებულ რეჟიმს, ახალ ნაცნობებსა და ურთიერთსაწინააღმდეგო შთაბეჭდილებებს უკავშირდება. პატარებმა უნდა შეძლონ სკოლაში არსებული საერთო წესების მიღება და საზოგადოებრივ საქმიანობაში აქტიურად ჩართვა. გონებრივი და ემოციური დაძაბულობა პირველკლასელებში ხშირად პიკს აღწევს. კვლევების მიხედვით, პირველადი ადაპტაციის პერიოდი ორიდან ექვს თვემდე გრძელდება. 

პირველკლასელების გარდა, ხანგრძლივი საზაფხულო არდადეგებიდან დაბრუნებული ყველა მოსწავლე მეტ-ნაკლებად საჭიროებს სასკოლო რეჟიმთან ადაპტირებას. არდადეგებისას მეტი დრო ეთმობა თანატოლებთან ერთად თამაშს, ბავშვები გვიან იძინებენ და გვიან იღვიძებენ. მათი ფსიქიკა და სხეული მოდუნებულია. არდადეგების პერიოდში ბავშვები კარგავენ დროის შეგრძნებას, რადგან მათი დღის რეჟიმი ქაოსურია, სკოლაში კი, პირიქით – ყოველი წუთი დაგეგმილია. 

                                                                                                                                     
ადაპტაცია ინდივიდუალური პროცესია და დამოკიდებულია ბავშვზე – რამდენად მზადაა ის (ინტელექტუალურად, ფსიქოლოგიურად და ფიზიკურად) სასკოლო ცხოვრებაში ჩასართველად, რამდენად განვითარებულია სოციალურად, ფლობს თუ არა ჯანსაღი კომუნიკაციისა და ურთიერთთანამშრომლობის უნარებს და ა.შ.

ფსიქოლოგების აზრით, ბავშვების უმეტესობა შვიდი წლის ასაკში აღწევს განვითარების იმ დონეს, რომელიც სკოლისათვის მის მზაობას განსაზღვრავს. ფიზიკური განვითარება, წარმოსახვისა და აღქმის მარაგი, აზროვნების განვითარების დონე და მეტყველება, სკოლაში სიარულის სურვილი – ეს ყველაფერი სისტემატური სწავლის  წინაპირობაა. 

ბავშვებს, რომლებსაც არ უვლიათ საბავშვო ბაღში, ყველაზე მეტად უჭირთ სასკოლო დღის რეჟიმთან შეგუება. მუდამ ჩივიან მასწავლებელთან გვერდით მჯდომ ბავშვზე, მოუხერხებელ სკამებზე, ატკიებულ მუცელზე და ა.შ. მათ ადაპტირებაში მასწავლებლის სისტემატური მუშაობა მოსწავლის სუსტი კონცენტრირების უნარისა და ნებისყოფის დახვეწაზე და, რაც მთავარია, თანატოლების კეთილგანწყობა ეხმარება.

დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა უმეტესობას სურს, რომ მათი კლასი საუკეთესო იყოს, ამიტომ დაუზარელად ეხმარებიან ერთმანეთს. დაწყებით კლასებში იშვიათად ნახავთ მეტოქე თანაკლასელებს. ამ ასაკში ყველაზე დიდი მნიშვნელობა თანატოლის აზრს ენიჭება. ამიტომ ცდილობს თითოეული მოსწავლე თანაკლასელების პატივისცემისა და ნდობის მოპოვებას. მათი სამეგობრო წრე ამ ასაკში საკმაოდ ფართოა და მასში ყველა ის ადამიანი შედის, რომლის გულის მოგებაც მოახერხეს.

წარმატებული ადაპტაციის ნიშნები: ბავშვი მხიარული და მშვიდია, სწრაფად  პოულობს მეგობრებს, დადებითადაა განწყობილი მასწავლებლებისა და თანატოლების მიმართ, გაღიზიანების გარეშე ასრულებს საშინაო დავალებებს და ადვილად ეგუება დატვირთული დღის რეჟიმს (არ ტირის ადრე ადგომის გამო, მშვიდად სძინავს ღამით, კარგი განწყობით გადის სახლიდან), არ ავლენს შიშს ან რაიმე სხვა ტიპის დისკომფორტს თანატოლებისა თუ პედაგოგების მიმართ, ადეკვატურად რეაგირებს მათ შენიშვნებზე…

დეზადაპტაციის ნიშნები: ბავშვი მუდამ დაღლილია და შფოთავს, ვერ იძინებს ღამით და, შესაბამისად, ადრე ადგომაც უჭირს, უჩივის გვერდით მჯდომს, თითქოს ის ხელს უშლიდეს მუშაობაში, აღიზიანებს მასწავლებლის მოთხოვნები და შენიშვნები. მსგავსი პრობლემების მქონე ბავშვებს უჭირთ სასწავლო პროცესში ჩართვა და მასალის სრულყოფილად ათვისება. 

არასაკმარისი ფიზიკური და ფსიქიკური მზაობა: ბავშვის ორგანიზმი მზად უნდა იყოს სკოლის რეჟიმისთვის (ხანგრძლივი ჯდომა, მხედველობის დაძაბვა, გონებრივი დატვირთვა, მოტორიკა). სუსტი ჯანმრთელობის ბავშვები პირველ წელს ხშირად აცდენენ სკოლას, დაძაბული რეჟიმი ასუსტებს მათ ორგანიზმს და ხშირად ავადმყოფობენ.     

ემოციური დარღვევების მქონე მოსწავლეები ძნელად გადალახავენ ადაპტაციის პერიოდს. დაბალი თვითშეფასება და ყველაფერ უცხოსადმი პანიკური შიში ავტომატურად იჩენს თავს სასკოლო ცხოვრებაშიც. ისინი ნებისმიერ უწყინარ ხუმრობას თუ შეფასებას მასწავლებლებისა თუ თანატოლების მხრიდან შეურაცხყოფად აღიქვამენ და არაადეკვატურად რეაგირებენ.

                 

წესები: პირველკლასელების უმეტესობას უჭირს სკოლის წესების, საკუთარი ვალდებულებების აღქმა და მიღება. მოსწავლე მასწავლებლის ნებართვის გარეშე ვერ ახორციელებს ისეთ მარტივ აქტივობებსაც კი, როგორიცაა საჭირო ოთახში გასვლა გაკვეთილის მსვლელობის დროს, კითხვაზე პასუხის გაცემის უფლების მოპოვება და ა.შ. მათ ხშირად უნდა ესაუბროთ სკოლის წესების შექმნისა და მნიშვნელობის შესახებ, დაანახოთ, რამდენად მნიშვნელოვანია მათი დაცვა თითოეული მოსწავლის მხრიდან.

სუსტად განვითარებული ნებისყოფა: პირველკლასელთა უმეტესობას უჭირს გაკვეთილზე მშვიდად ჯდომა, ყურადღებით მოსმენა და დავალების სწორედ იმ ფორმით შესრულება, როგორითაც მას მასწავლებელი მოითხოვს. მათ არ შეუძლიათ დამოუკიდებლად მუშაობა და საჭიროებენ მასწავლებელთა მხრიდან მუდმივ ყურადღებას. 

სასწავლო მოტივაციის არასაკმარისი განვითარება ხელს უშლის დავალების სრულყოფილად შესრულებას. სასწავლო მოტივაციის განვითარება შესაძლებელი გახდება, თუ მასწავლებლებს, მშობლებსა და თანატოლებს სწავლის გასაუმჯობესებლად მუდმივი რეაგირება ექნებათ და მოხდება მათი სოციალური აღიარება.

ზოგიერთ მოსწავლეს მასწავლებელთან კონტაქტის დამყარება უჭირს. როცა ბავშვს დავალების აღქმა უძნელდება ინტელექტუალური ან სხვა განვითარების პრობლემის გამო, მასწავლებლის ავტორიტეტიც უფერულდება. შესაძლოა მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ურთიერთობის ბარიერი უფროსებთან კონტაქტის ჩამოუყალიბებელმა უნარმაც გააჩინოს.    

                                                          

სწავლასთან დაკავშირებულ სირთულეებს თანატოლებთან ურთიერთობის გაბმის წარუმატებელი მცდელობებიც იწვევს. მგავს პრობლემას ვაწყდებით ბავშვებთან, რომლებსაც  საბავშვო ბაღში არ უვლიათ.

დაბალი თვითშეფასების მქონე მოსწავლეებს გამუდმებით ეპარებათ ეჭვი საკუთარ ძალებში, შფოთავენ, ძნელად ეწყობიან თანატოლებს და უჭირთ სასკოლო ჟრიამულის გაძლება. ისინი მონდომებული მოსწავლეები არიან, მაგრამ მათ მიერ შესრულებული სამუშაო ხშირად დაბალ შეფასებას იმსახურებს.

მშობლების დამოკიდებულება: ბავშვისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მშობლების მიერ მისი სასკოლო მიღწევების აღიარებაა. ზოგჯერ მოსწავლის საშუალო მაჩვენებელი  მშობლების მხრიდან შვილის წარუმატებლობად აღიქმება. ისინი არ აქცევენ ყურადღებას ბავშვის მონდომებას, მის რეალურ მიღწევებს და  მეცადინეობაზე კონტროლის დაწესების, ორმაგი დატვირთვის გზით ცდილობენ შვილის ,,წინ წაწევას”. ბავშვი ღიზიანდება, კარგავს საკუთარი თავის რწმენას და სკოლასთან ადაპტაციის პერიოდიც ხანგრძლივდება. 

ადაპტაციის პერიოდში ყველაზე მნიშვნელოვანია მშობლის თანადგომა. შეაქეთ შვილი არამარტო სასწავლო მიღწევების, არამედ ნებისმიერი ემოციური თუ საზოგადოებრივი ბარიერის გადალახვის გამო (ურთიერთობის გაბმის მცდელობა, სასკოლო ხმაურთან შეგუება და სხვა).

პირველი თვეების მანძილზე მოერიდეთ კრიტიკას. სასურველი არაა, რომ მასწავლებელმა მშობელთან ბავშვის თანდასწრებით ისაუბროს მის პრობლემებზე ან, პირიქით. შენიშვნების მიცემა  სხვა ადამიანების გარემოცვაში, მით უმეტეს, იმ საზოგადოებრივ სივრცეში, რომელში დამკვიდრებასაც თქვენი შვილი თავგამოდებით ცდილობს, არაფერს მოიტანს პრობლემის გაღრმავების გარდა.

არასდროს შეადაროთ თანატოლს! უმეტეს შემთხვევაში, ბავშვის თვითშეფასება დაეცემა ან, პირიქით, თავდაცვის ინსტიქტი მის სიამაყეს არაადეკვატურობამდე აამაღლებს. შეადარეთ მისი ახალი მიღწევები ძველ ნამუშევრებს – აჩვენეთ წინსვლის პროცესი. მსგავსი მიდგომით თქვენ მას ადეკვატური თვითშეფასების მოსწავლედ აქცევთ.

სკოლა თქვენი ცხოვრების ნაწილიც უნდა გახდეს: მიიღეთ მონაწილეობა სასკოლო ღონისძიებებში; ყოველდღიურად დაინტერესდით, როგორ გაატარა თქვენმა შვილმა სასწავლო დღე; დაეხმარეთ მას რთული დავალებების შესრულებაში; არასდროს მოიხსენიოთ აუგად მისი მასწავლებლები… მოკლედ, შემოუშვით სკოლა თქვენს ცხოვრებაში და თქვენი შვილიც ადვილად მიიღებს მას. 

ბენ ჯონსონი, ავტორი, ადმინისტრატორი და განმანათლებელი

ცოტა ხნის წინ მოსწავლეთათვის კომპიუტერული ტესტირების მიმდინარეობის მოწმე გავხდი და იმან გამაკვირვა, თუ რა მარტივად აბარებდნენ ახალგაზრდები ტესტებს – მათ ორი ეკრანი ჰქონდათ გახსნილი: ერთი მათ სასწავლო კურსს ასახავდა, ხოლო მეორე – “გუგლის” საძიებო ფანჯარას, “ვიკიპედიას” და “შეეკითხე ჯივისის” საცნობარო საძიებლებს. როდესაც მათ უცნობი საკითხი ხვდებოდათ, მოსწავლეები აღნიშნულიდან რომელიმე საძიებო სისტემას  (ან სხვა საიტებს) მიმართავდნენ და პასუხსაც უმალ იგებდნენ. 

ნანახმა დამაფიქრა. რა უნდა შესთავაზონ მასწავლებლებმა მოსწავლეებს, როდესაც მათ ნებისმიერი რამის გაგება შეუძლიათ ინტერნეტის დახმარებით? რატომ უნდა ისხდნენ მოსწავლეები მთელი დღის განმავლობაში კლასში (თუ კლასებში), მაშინ, როცა მათ ნებისმიერი საჭირო ინფორმაციის მოძიება წამებში შეუძლიათ? ამდენი ინფორმაციის ყველგან არსებობის პირობებში, ხომ არ ვცდილობთ მათთვის იმ პროდუქტის მისაღებას, რომელიც უკვე აქვთ? 

ასეთი დამოკიდებულებით მე დიდად არ განვსხვავდები კომპიუტერული სწავლების კლასის სტუდენტებისგან – როდესაც მოვინდომე, რომ სახლში თერმული იზოლაცია  დამემონტაჟებინა, პირველი რაც გავაკეთე იყო ის, რომ ინტერნეტში შევედი და ეს ტერმინი მოვძებნე. ინტერნეტმა საპასუხოდ, ასობით ვიდეო, ვებსაიტი და სხვა რესურსი შემომთავაზა. მე გავეცანი მათ, უარვყავი ისეთები, რომლებიც უფრო  რეკლამირება-გაყიდვებზე იყვნენ ორიენტირებულნი და არასაკმარისად ხსნიდნენ თვითონ სისტემის მონტაჟის წვრილმანებს და შევარჩიე რამდენიმე ”როგორ-უნდა-გავაკეთოთ” ტიპის ვიდეო და მოდელად ისინი გამოვიყენე ჩემი სახლის იზოლაციის მონტაჟისათვის (შენიშვნა: თერმული იზოლაციის მონტაჟი ისეთი ადვილი არ აღმოჩნდა, როგორც ეს ვიდეოების ნახვისას შეიძლება მოგეჩვენოთ). ესეც ასე! ინტერნეტში კვლევით და მისი დახმარებით,  მოკლე ხანში, რაღაცის (რაზეც მანამდე წარმოდგენაც არ მქონდა) ექსპერტი გავხდი და გავაკეთე კიდეც!

კიდევ ერთი მაგალითი. ერთ დღეს კლასში გაკვეთილზე ერთ-ერთი სიტყვის ”სპელინგი” (ორთოგრაფია) დამავიწყდა. სანამ მოვბრუნდი და ლექსიკონს ჩავხედე, ერთ-ერთმა სტუდენტმა სიტყვა დამარცვლილი მომაწოდა – მან ეს მობილური ტელეფონის მეშვეობით შეძლო. ამან კვლავ დამაფიქრა: როგორ ცვლის ეს, უკვე თითქმის ყველგან ხელმისაწვდომი ”დაუყოვნებელი” ან ”მომენტალური ცოდნა”,  სტუდენტების სწავლისა და ცოდნისადმი დამოკიდებულებას. ვფიქრობ, რთული საკითხია. მართალია, ჯერ “მომენტალური ცოდნის” სამეცნიერო ფანტასტიკის კონცეფციებთან არ მივსულვართ, მაგრამ წინა საუკუნის სამეცნიერო ფანტასტიკა უკვე ძალიან დიდი დოზებით სამეცნიერო ფაქტებად  გადაიქცა. მგონია, რომ ჩვენ გარდამავალ პერიოდში ვართ, პირველ რიგში იმის გამო, რომ ჯერ კიდევ დიდია ე.წ. ”ციფრული გამყოფი ზღვარი” (ინგლ. digital divide) – ზოგ სკოლებსა და სტუდენტებს უკვე თავისუფლად მიუწვდებათ ხელი უახლეს ტექნოლოგიებსა და სხვა რესურსებზე, ზოგს კი – ჯერ არა. 

თუ წარმოვიდგენთ, რომ ტექნოლოგია თითქმის ყველგან და ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდა, სკოლებში თუ მათ გარეთ, პასუხი კითხვაზე ალბათ ასეთი იქნება: ”მომენტალურმა ცოდნამ” შეცვალა სწავლის პროცესი, რადგან შეკითხვები, რომლის პასუხებიც არ ვიცით და გვაინტერესებს, ჩვენგან რამდენიმე ”დაწკაპუნებაშია”, ხოლო ეს დამატებით შეკითხვებს აჩენს – შეიძლება ვენდოთ ამ პასუხებს? როგორ გადავამოწმო პასუხების სისწორე? არის თუ არა გამოტოვებული რაიმე ინფორმაცია?

სტუდენტებისთვის ამ რაოდენობის ინფორმაციის მოპოვებისას, მიუხედავად მისი ხარისხისა, საკითხი ასე დგება – რა უნდა იცოდნენ მათ? როგორია მასწავლებლის როლი ასეთი სცენარისას? რა თქმა უნდა, ალბათ გვერდზე უნდა გადავდოთ ცოდნის გადაცემის ტრადიციული მეთოდი – ”თქვენ ეს ყოველი შემთხვევისათვის უნდა იცოდეთ” და ჩავანაცვლოთ იგი ახლით – ”თქვენ ეს უნდა იცოდეთ, რათა შეძლოთ აშენება, შექმნა, გადაწყვეტა, აღმოჩენა…” სწავლების მთავარი ძალისხმევა იცვლება და გადადის სასწავლო გარემოს შექმნისკენ, იმ გარემოს დიზაინისკენ, რომელიც სტუდენტებს საშუალებას მისცემს განახორციელონ თავიანთი ”უნდა ვიცოდე”, რომლებიც აუცილებელია სხვა საქმეების შესასრულებლად.  როგორ უნდა შევძლოთ ეს? შევეცდები ამის ილუსტრირებას:

ესპანური ენის მე-2 საფეხურის კლასისთვის შევქმენი რამდენიმე სცენარი, რომლებიც სტუდენტებს ესპანურის სწავლის მოტივაციას გაუღვივებდა. მაგალითად, ესპანურის შესწავლისთვის აზრის მისაცემად და სტუდენტების ლექსიკონის გასამდიდრებლად შევქმენით სასტუმროს გარემო, სადაც სტუდენტებს სასტუმროს მომსახურე პერსონალისა და სტუმრების როლები ექნებოდათ დანაწილებული. მათ შექმნეს სარეგისტრაციო ფორმები, ბროშურები, სასტუმროს ბლანკები, მენიუ, სატელევიზიო პროგრამის გზამკვლევი და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მათ გამოიკვლიეს, შექმნეს და ვარჯიშობდნენ ისეთ ინტერაქტიურ დიალოგში, რომელიც ტიპურია ესპანურენოვანი ქვეყნების სასტუმროებისთვის. ასეთმა სასწავლო გარემომ მოსწავლეებს მისცა ჭეშმარიტი მიზეზი, ესწავლათ ზმნები და ესპანური ფრაზები, რომლებსაც მხოლოდ წიგნთან მუშაობისას ვერ ან არ ისწავლი. 

მსგავსი რამ შეიძლება მოხდეს ინგლისური ენის კლასში, როდესაც ბავშვები სასკოლო გაზეთს აკეთებენ, წიგნს გამოსცემენ, ან სოციალური მეცნიერებების და ისტორიის შესწავლისას, როდესაც ისინი როლებს თამაშობენ, ვთქვათ, პირველი მსოფლიო ომის ცეცხლის შეწყვეტის მოლაპარაკების შესახებ, ან ატარებენ ცნობილ დებატებს ლინკოლნსა და დუგლასს შორის.  იმავეს აკეთებენ მეცნიერების კლასის მასწავლებლები, სტუდენტებისათვის ქიმიის, ბიოლოგიის ან ფიზიკის გაკვეთილების ექსპერიმენტული ნაწილების დაგეგმვისას. მათემატიკის მასწავლებელი ქმნის მდიდარ სასწავლო გარემოს, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ თავიანთი მათემატიკური უნარების პრაქტიკაში გამოყენება, ვთქვათ, პურის საცხობის მცირე ბიზნესის დაგეგმვისთვის. ამ დავალების შესრულებისას, მოსწავლეებს უნდა შეეძლოთ ისეთი ფინანსური გეგმების დიზაინი, რომლებიც პურის საწარმოს წარმატებულს გახდის. მათ უნდა იცოდნენ, რომელი ფინანსური მაჩვენებლების დროს გახდება საქმე წამგებიანი.

როდესაც სკოლებში მოდური გახდა მიკრო-კომპიუტერები, “მომავლის მჭვრეტელებმა” არ დააყოვნეს თავიანთი პროგნოზებით და ხმამაღლა განაცხადეს, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მასწავლებელი გაქრებოდა სასკოლო ინტერიერიდან. დღეს, როდესაც ბევრად მეტი ტექნოლოგიაა საკლასო ოთახებსა თუ მოსწავლეთა ჯიბეებში, აღმოჩნდა, რომ მასწავლებელი არსად არ გამქრალა. ნეტავ, რა როლი უნდა ჰქონდეს დღევანდელ მასწავლებელს, როდესაც ნებისმიერ სტუდენტს შეუძლია წამებში მოძებნოს პასუხი თითქმის ყველა შეკითხვაზე მაჯაზე მიმაგრებული ტელეფონით ან ციფრული სათვალით? ჩემი პასუხი იქნება, რომ ჩვენ მუდამ დაგვჭირდება დიდი მასწავლებლები. მასწავლებლის მთავარი დანიშნულება მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლება იქნება. მათ უნდა მიმართონ სტუდენტების ინტერესი მათივე მისწრაფებების მიმართულებით, გზა უნდა გაუკვალონ იმ ცოდნისკენ, რომლის მიღებაც სურს სტუდენტს. მაგრამ ამისათვის, ყველა მასწავლებელმა უნდა იპოვოს დამაჯერებელი პასუხი ხშირად დასმულ შეკითხვაზე: “რისთვის მჭირდება ამის ცოდნა?”

ოჯახური ურთიერთობების რღვევა, განურჩევლად მიზეზისა, მწვავე ემოციური განცდების საფუძველია. განსაკუთრებით რთულდება ვითარება, როცა ოჯახში ბავშვი იზრდება, მეუღლეები კი დაცილებას გადაწყვეტენ. არცთუ იშვიათად ცოლ-ქმარი ოჯახის შენარჩუნებას ცდილობს, რათა ტრავმა არ მიაყენოს ბავშვს, მაგრამ მათი ყოველდღიური ფარული თუ აშკარა დაძაბული ურთიერთობა პატარასთვის ორმაგად მატრავმირებელი ხდება.

ამრიგად, როცა გაყრა ნამდვილად სასურველია მშობლებისთვის, ბავშვისთვის იგი აუცილებელიც კია. ოჯახში, სადაც გამუდმებით მეფობს დაძაბულობა, უსასრულოდ მეორდება კონფლიქტები, ბავშვი ორმაგად უბედურად გრძნობს თავს. ამ დროს გაყრა გარდაუვალი ნაბიჯია, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ მშობლების დაცილება, განურჩევლად იმისა, რა მიზეზით ხდება ეს და როგორ წარიმართება მათი შემდგომი ურთიერთობა, ბავშვისთვის მაინც თავზარდამცემი და გამანადგურებელია. მისმა შედეგებმა შესაძლოა თავი იჩინოს დაუყოვნებლივ ან მოგვიანებით, გარდამავალ პერიოდში.

რამდენად მატრავმირებელი იქნება ბავშვისთვის მშობლების დაცილება, მათ შემდგომ ქცევაზეა დამოკიდებული. ბავშვის ინტერესებიდან გამომდინარე, აუცილებლობის შემთხვევაში, მეუღლეები ერთმანეთს უნდა დაშორდნენ რაც შეიძლება მშვიდად და სწრაფად. ამასთან ერთად, მათი უპირველესი საზრუნავი გაყრის შემდეგ შვილის ემოციური სიმშვიდე უნდა გახდეს. მათი ნებისმიერი ქმედება ბავშვის სულიერი წონასწორობის დაცვისკენ უნდა იყოს მიმართული, რათა მშობლების დაცილებამ უარყოფითი კვალი არ დააჩნიოს მის ფსიქიკურ განვითარებას.

განქორწინების შემთხვევაში მშობლების მხრივ ყველაზე გონივრული საქციელი იქნება, თუ ისინი ბავშვს, თუნდაც სრულიად პატარას, მისთვის გასაგებ ენაზე ეტყვიან სიმართლეს. ოჯახიდან წასულ მშობელზე საუბრისთვის ტაბუს დადება ბავშვისთვის ხშირად მძიმე ემოციური განცდების წყაროდ იქცევა. გასათვალისწინებელია, რომ რა არასასურველი მეუღლე და სიძეც არ უნდა იყოს, ბავშვისთვის მამა, თუ ოდნავ მაინც ინტერესდება მისი ცხოვრებით და მცირე ხანს მაინც უთმობს მას, საყვარელი ადამიანია. ამასთან, ბავშვი, თუნდაც სრულიად პატარა, შესაძლოა ხედავდეს ოჯახიდან წასული მამის იმ თვისებებსაც, რომლებსაც დედა ან ბებია ვერ ამჩნევენ. ბავშვს უყვარს მამა, მაშინაც კი როცა ის მის გვერდით არ არის. ამდენად, მამაზე საუბრის აკრძალვა და დედისა და ბებიის მცდელობა, დაავიწყონ ბავშვს ცოცხალი მამის არსებობა, ბავშვისთვის შესაძლოა მძიმე სულიერი განცდების მიზეზად იქცეს და მძიმე კვალი დააჩნიოს მის შემდგომ ემოციურ ცხოვრებას.

თუ განქორწინება მკაცრ აუცილებლობად იქცა, სასურველია, ის იყოს მხოლოდ ცოლ-ქმრის საქმე და არა მრავალრიცხოვანი სანათესავო-სანაცნობოსი. მით უმეტეს არასასურველია მეუღლეთა მშობლების ჩარევა. მხოლოდ ძალზე დისციპლინირებულ და გონიერ ადამიანებს შეუძლიათ შეიკავონ თავი ბავშვზე ზემოქმედების ცდუნებისაგან და ოჯახიდან წასული მშობელი უარყოფით პიროვნებად არ წარმოუდგინონ მას. იშვიათი არ არის, როდესაც გაყრილი ცოლ-ქმრის მშობლები უცხოსთანაც კი ვერ მალავენ ანტიპათიას, სიძულვილს ყოფილი სიძის ან რძლის მიმართ. საეჭვოა, ისინი ოჯახის წევრებთან ახერხებდნენ სულიერი წონასწორობის შენარჩუნებას და აუგად არ იხსენიებდნენ ბავშვის მშობელს.

განქორწინებული მეუღლეები, ბავშვის ინტერესებიდან გამომდინარე, აუცილებლად უნდა მიისწრაფოდნენ იმისკენ, რომ მას ჰქონდეს იმ ბებიასთან ურთიერთობის საშუალება, რომელთანაც არ ცხოვრობს. ის ისეთივე საყვარელ ადამიანად უნდა რჩებოდეს ბავშვისთვის, როგორიც იყო მშობლების განქორწინებამდე. საოცრად დიდი შეცდომა მოსდით დედებს, როცა ბებიასთან, ყოფილ დედამთილთან ურთიერთობის საშუალებას არ აძლევენ ბავშვს. ადვილი არ არის განქორწინების შემდეგ ყოფილი მეუღლის მშობლებისადმი ნორმალური დამოკიდებულების შენარჩუნება. ეს დიდ ტაქტსა და მოთმინებას მოითხოვს ორივე მხრიდან. ამ ვითარებაში ორივე მხარე უნდა არიდებდეს თავს უარყოფითი გამონათქვამებსა და მოქმედებებს ბავშვის დედის ან მამის მისამართით. ოჯახური ურთიერთობების რღვევის შემდეგ ერთ-ერთ მშობელსა და მის ახლობლებთან ხანგრძლივმა განშორებამ, მათი შეხვედრებისთვის ხელის აქტიურად შეშლამ არ შეიძლება სერიოზული კვალი არ დააჩნიოს ბავშვის ემოციურ ცხოვრებას. ასეთ პირობებში არსებობს საშიშროება, ბავშვი გახდეს გულჩათხრობილი, ჩაკეტილი, ადვილად აღგზნებადი, ნევროზული, ემოციურად გაუწონასწორებელი და არაკომუნიკაბელური, რაც საკმაოდ გაურთულებს ურთიერთობას გარშემო მყოფებთან – თანატოლებსა და უფროსებთან.

განქორწინების შემდეგ ოჯახიდან წასული მშობლის ბავშვთან შეხვედრა ხშირად გადაუჭრელი პრობლემაა. ზოგიერთი მშობელი, აქაოდა, ბავშვზე ვზრუნავო, უკრძალავს ყოფილ მეუღლეს მასთან შეხვედრას; არც მისდამი სიძულვილის გამოხატვას არ ერიდება ბავშვის თანდასწრებით და მიისწრაფის, ნებისმიერ ფასად იძიოს შური მასზე. თუ არა შურისძიება, სხვა რა შეიძლება ეწოდოს იმ მშობლის საქციელს, რომელიც ყოველნაირად ცდილობს, მოარიდოს ბავშვი ყოფილ მეუღლესთან შეხვედრას და ამისთვის ხშირად არათუ სკოლას, ბინასაც კი უცვლის ბავშვს? ბინაზე რომ არაფერი ვთქვათ, სკოლის ხშირი ცვლა, განსაკუთრებით – სასკოლო ცხოვრების დასაწყისში, სრულიად გაუმართლებელია როგორც პედაგოგიური, ასევე ფსიქოლოგიური თვალსაზრისითაც, ვინაიდან ამ პერიოდში წარმოიშობა პრობლემათა წყება (სკოლასთან ადაპტაციის, სასწავლო მოტივაციის ჩამოყალიბების და სხვა), რომელთა წარმატებით მოგვარებას ძლიერ უშლის ხელს სასწავლო გარემოს, ბავშვთა კოლექტივისა და პედაგოგების ხშირი მონაცვლეობა. დაბოლოს, ორივე მშობელთან სისტემატური კონტაქტი, მათი განქორწინების შემთხვევაშიც კი, უპირველესად ბავშვის ემოციური წონასწორობისთვის, მისი შედგომი განვითარებისთვის არის საჭირო. 

ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მიუხედავად უარყოფითი ემოციებისა, რომლებიც ოჯახური ურთიერთობების რღვევას ახლავს თან, მშობლების განშორებას ბავშვი ჯერ კიდევ არ აღიქვამს დიდ ტრაგედიად; ამად ის მაშინ იქცევა, თუ განქორწინებული მეუღლეები ერთმანეთს მტრებად მოეკიდნენ და ბავშვი ერთმანეთზე შურისძიების იარაღად გამოიყენეს. 

ამრიგად, თუ განქორწინებულ მეუღლეებს სურთ, მათი შვილის განვითარება ნორმალურად წარიმართოს, ოჯახის დანგრევა უარყოფითად არ აისახოს მის ემოციურ ცხოვრებასა და, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, სასწავლო საქმიანობაზე, მათ უნდა დაივიწყონ წყენა და შეუქმნან ბავშვს ემოციური კომფორტის განცდა.

მცირე ხნის წინ ერთ-ერთ საგანმანათლებლო საიტზე წავაწყდი საინტერესო სტატიას ამერიკული სასკოლო განათლების სისტემის სწავლა-სწავლების ასპექტების შესახებ. წარმოებული კვლევების საფუძველზე სტატიის შემაჯამებელი დასკვნის მიხედვით, ამერიკულ სასკოლო პრაქტიკაში დამკვიდრებული მრავალი პრინციპი საკამათოა და გადაფასებას მოითხოვს. საკითხის პრობლემურობა კი ის არის, რომ მასწავლებლების უმეტესობა ექსპერტთა შეხედულებებს ეთანხმება, მაგრამ სასკოლო ცხოვრებაში მათი სათანადოდ გათვალისწინება მაინც არ ხდება და პედაგოგები ძველებურად განაგრძობენ საქმიანობას. სტატიაში მოყვანილი ზოგიერთი მოსაზრება სპეციფიკურია და საქართველოს სასკოლო ცხოვრებასთან ცოტა რამ აქვს საერთო, მაგრამ რამდენიმე დებულება ჩვენთვისაც საგულისხმო მეჩვენა (სწავლა-სწავლების პროცესის პრობლემატიკა ხომ მთელ მსოფლიოში ძირითადად საერთოა). წარმოგიდგენთ მათ როგორც ჩვენეული, ასევე უცხოელი ექსპერტების არგუმენტაციით.

ამ მოსაზრების მართებულობაში მასწავლებლების უმეტესობა, თავიანთი სასკოლო გამოცდილებიდან გამომდინარე, ალბათ, ეჭვს არ შეიტანს. ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც ყველას გვქონია შემთხვევა, როცა მეხსიერებიდან ისეთი ფაქტიც კი ამოგვვარდნია, რომლის გახსენება ძალიანაც გვნდომებია. არადა, თუ დავფიქრდებით, სასკოლო განათლების მნიშვნელოვანი ნაწილი ისევ ძველი ტენდენციის გაგრძელებაა – მოსწავლეთა ხანმოკლე მეხსიერებაში ფაქტების მოთავსების მცდელობა. რაც უფრო დაკვირვებით განვიხილავთ სწავლების ამ მოდელს, მით უფრო ცხადად დავინახავთ პრობლემურ მომენტებს. პირველი – სწავლებისადმი ასეთი მიდგომა ფაქტების მექანიკურ დამახსოვრებაზეა ორიენტირებული და არა მოვლენათა არსის წვდომაზე. მეორე – მოსწავლეები ინფორმაციის პასიურ მშთანთქმელებად არიან ქცეულნი. ისინი უსმენენ მასწავლებელს, კითხულობენ სახელმძღვანელოებს, უბრალოდ იმეორებენ შესასწავლ მასალას მაშინ, როცა საჭიროა ამ ინფორმაციის ანალიზი და შეფასება. მესამე – თუ ცოდნა ავითვისეთ მხოლოდ გამოცდის ჩაბარების ან მაღალი ქულების მიღების სურვილით, მას ძნელად შევინარჩუნებთ. სამაგიეროდ გაცილებით უკეთ რჩება მეხსიერებაში ის, რასაც რაიმე პროექტზე მუშაობისას ან პერსონალურად მნიშვნელოვანი პრობლემების გადაჭრისას ვსწავლობთ. სადავო არ არის, რომ თავისთავად ინფორმაცია აუცილებელია და სასარგებლო, მაგრამ ზოგჯერ მოსწავლეებს საჭიროზე მეტ ინფორმაციას ვაწვდით. ჩვენი მასწავლებლებიც უჩივიან სასკოლო სახელმძღვანელოების ინფორმაციულ გადატვირთულობას. ექსპერტები კითხულობენ: „მაშ, რატომ ვაიძულებთ ბავშვებს უამრავი რამის წაკითხვას, თუ წინასწარ გვეცოდინება, რომ ინფორმაციის უდიდეს ნაწილს მაინც ვერ დაიმახსოვრებენ?” თუ ზემოთ განხილულ მოსაზრებას ვეთანხმებით, ალბათ საინტერესოა, ჩვენ როგორ ვუპასუხებდით ამ შეკითხვას.

მოსწავლეებისთვის დიდი რაოდენობით ინფორმაციის მიწოდება ექსპერტთა ამ ჯგუფს უპერსპექტივო საქმედ იმის გამოც მიაჩნია, რომ იმ მოსწავლეებსაც კი, რომლებიც იხსენებენ წაკითხულს, უმეტესად არ ესმით ამ ცოდნის რეალური მნიშვნელობა, არ ძალუძთ მიღებული ინფორმაციის ერთმანეთთან დაკავშირება, შემოქმედებითად და დამაჯერებლად გამოყენება რეალურ ცხოვრებაში. კოგნიტური განვითარების თეორიის ერთ-ერთი მიმდევარი ლაურენ რესნიკი (Lauren Resnick) გამოთქვამს მოსაზრებას: „ფაქტების ცოდნა თავისთავად არ მატებს მოსწავლეს გამჭრიახობას. უფრო მეტიც – თუ ორიენტირება ფაქტების დამახსოვრებაზე მოხდა, ეს ხელს შეუშლის მოსწავლის შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას”. იგი შეშფოთებას გამოთქვამს იმ ტენდენციის გამო, რომ კურიკულუმებში სააზროვნო უნარების წილი მცირდება და, ნაცვლად ამისა, იზრდება „ინფორმაციულობა”. სკოლა მოსწავლეს ჯერ კიდევ ცარიელ ჭურჭლად მიიჩნევს, რომელიც ინფორმაციით უნდა აივსოს და „ზემდგომი ორგანოებიც” იმის მიხედვით აფასებენ სკოლებს, რამდენად ბევრს ჩაასხამენ ისინი ამ ,,ჭურჭელში”.

მასწავლებლების აბსოლუტური უმრავლესობა ამ მოსაზრებასაც ეთანხმება. ადვილი შესამჩნევია, როგორ იზრდება მოსწავლის ბუნებრივი დაინტერესების შემთხვევაში საბოლოო შედეგი. ადამიანს, საზოგადოდ, იტაცებს საკითხები, რომლებიც ცნობისმოყვარეობას უღვიძებს მას და ინტერესის საგანთან აკავშირებს. შედეგად ადამიანს უჩნდება მიზანი და ცდილობს, რაც შეიძლება უკეთ შეასრულოს დავალება. ამრიგად, მოსწავლეები ნაკლებ სარგებლობას იღებენ იმ საქმიანობისგან, რომელიც არ მოსწონთ. ჩვენ ხომ კარგად ვიცით, რომ ადამიანი არ არის მექანიკური დანადგარი, რომელიც input (ლექციების მოსმენა, ტექსტების კითხვა, სავარჯიშოების გაკეთება)-output-ის (გამოცდების ჩაბარება, გაკვეთილების მოყოლა) რეჟიმში იმუშავებს.

ამრიგად, თუ მოსწავლეს აკადემიური ამოცანა სატანჯველად ექცა ან ძალზე მოსაწყენად მიიჩნია, უფრო ნაკლებად მოინდომებს მისი არსის წვდომას ან ამ დავალებიდან რაიმეს დამახსოვრებას. თუ მას ასეთი ნეგატიური განწყობა ჩამოუყალიბდა საზოგადოდ აკადემიური სავარჯიშოების მიმართ, ადვილი წარმოსადგენია მისი მდგომარეობა სკოლიდან დაბრუნებისას. ალბათ ლოგიკურიც იქნება, თუ ის ხალისით არ შეუდგება მეცადინეობას. გასაკვირი არ არის ბოლოდროინდელი კვლევების შედეგები, რომლებიც მოწმობს, რომ დიდი მოცულობის საშინაო დავალებას ძალზე მცირე სარგებლობა მოაქვს, განსაკუთრებით – სწავლების დაწყებით და საშუალო საფეხურებზე (ზოგიერთი კვლევის მიხედვით კი საშინაო დავალების შესრულება სრულიად უსარგებლო საქმიანობად არის მიჩნეული). ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მოდი, ექსპერტების მიერ დასმულ კიდევ რამდენიმე შეკითხვაზე დავფიქრდეთ: ყოველთვის ვახერხებთ მოსწავლეთა დაინტერესებას? ყოველთვის ვამჩნევთ და ვახალისებთ მათ ენთუზიაზმს? რამდენად ხშირად მივმართავთ იძულებას?

მოსაზრება, რომ სწავლებამ ბავშვი მთლიანად უნდა მოიცვას, არ არის ახალი – განათლების სფეროს ყველა მუშაკი, ყველა მშობელი გეტყვით, რომ ინტელექტუალურ ზრდასთან ერთად ბავშვი უნდა განვითარდეს ფიზიკურად, ემოციურად, სოციალურად, მორალურად. მიუხედავად ამისა, სულ უფრო ცხადი ხდება, რომ სკოლას ახალ პირობებში მოსწავლის განვითარების სხვა, განსხვავებულ მიმართულებებშიც შეუძლია მთავარი როლის შესრულება.

თუ ვაცნობიერებთ, რომ აკადემიური ცოდნა მხოლოდ ერთი მიმართულებაა განათლების მიღების გზაზე, მაშინ რატომ ვსაუბრობთ ასე ცოტას ჩვენს სკოლებში არააკადემიური სფეროების განვითარებაზე? რატომ არის მათკენ ასე ცოტა რესურსი მიმართული? ან რატომ ვანიჭებთ უპირატესობას მოსწავლეებისთვის საშინაო დავალების მიცემის დროს უფრო მეტად აკადემიური ტიპის დავალებებს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ეს დრო მოსწავლეთა სხვა, არააკადემიური უნარების განვითარებას მოაკლდება?

„მოსწავლეები უკეთესად სწავლობენ, როცა თავს ბედნიერად გრძნობენ”, – ამბობს განათლების ექსპერტი ნელ ნოდინგზი (Nel Noddings). მაგრამ ეს არ გულისხმობს, რომ ბედნიერებას მათ მხოლოდ აკადემიური წარმატება უნდა ანიჭებდეთ.

განათლების ექსპერტები კიდევ რამდენიმე საკითხის შესახებ გამოთქვამენ კრიტიკულ აზრს. ჩვენ მოკლედ შევეხებით ორ მათგანს. პირველი ეხება აკადემიური უნარების განვითარებაზე ორიენტირებას, ნაცვლად აღმოჩენებისა, შემოქმედებითობისა და სოციალური ინტერაქციის უნარებისა, საბავშვო ბაღის დამამთავრებელ საფეხურზე და პირველ კლასში. ამ საკითხის კვლევისას განათლების ექსპერტი დემორა მეიერი (Deborah Meier), რომელსაც აქვს საბავშვო ბაღიდან მაღალ კლასებამდე მუშაობის გამოცდილება, ამბობს: „რაღაცის ნაადრევი სწავლას ყოველთვის დადებითი შედეგი არ მოაქვს. პირიქით, რაც უფრო ადრე დავიწყებთ ე.წ. „აკადემიური” უნარების დანერგვას, მით უფრო დიდი იქნება ზიანი”. როგორ არ გაგვახსენდეს აქ ჩვენი ხუთი წლის პირველკლასელები თავიანთი საკმაოდ რთული სასწავლო პროგრამებით, რომელთა ავკარგიანობაზე ჩვენი სპეციალისტებიც ბევრს კამათობენ.

დაბოლოს, სასკოლო რეფორმის კვალდაკვალ თავჩენილი პრობლემების განხილვისას ექსპერტები გამოთქვამენ ძალზე საყურადღებო მოსაზრებას: სასწავლო პროცესი მანამდე ვერ ჩაითვლება წარმატებულად, ვიდრე არ დავრწმუნდებით, რომ იგი ხელს უწყობს აზროვნების უნარის განვითარებას და მხოლოდ ტესტებში მაღალი ქულების მიღებაზე არ არის ორიენტირებული.

დღეს საქმე გვაქვს ცვლილებების ორ მძლავრ შემადგენელთან. ერთია ტექნოლოგია და თქვენ ეს იცით. რისი თქმაც მინდა, ის არის, რომ ტექნოლოგია უფრო სწრაფად ვითარდება, ვიდრე ეს ადამიანთა უმეტესობას გულწრფელად ესმის.

ერთი კითხვა მაქვს თქვენთან: ვინ მიიჩნევს თავს “ბეიბი ბუმერების” თაობის წარმომადგენლად ან მათზე უფროსად? ასეც ვიფიქრე. ვინ არ არის ამ თაობების წარმომადგენელი? ვინ ეკუთვნის “იქს” და “მილენიუმის” თაობებს? კარგი. თუ 30-ზე მეტისა ხართ… ხელი ასწიეთ, თუ მაჯის საათს ატარებთ… აი, ეს მინდოდა. უბრალოდ, მაინტერესებდა (სიცილი). ეს საინტერესოა – თუ თინეიჯერებით სავსე ოთახში მაჯის საათს მოიკითხავთ, აღმოჩნდება, რომ უმეტესობა მას არ ატარებს. ამას მიზეზი აქვს. მინდა, ორი ასპექტი განვიხილოთ. ისინი არ ატარებენ მაჯის საათს, რადგან ამის აუცილებლობას ვერ ხედავენ – მათთვის დრო ყველგან არის. ის არის მათ აიფონებზე, მობილურ ტელეფონებზე, აიპოდებზე – ყველგან. მაშ, რაღად უნდათ (მაჯის საათი – ლ.ა.)? ჩემს ქალიშვილს არ ესმის, რა საჭიროა, მეკეთოს მაჯაზე სპეციალური მოწყობილობა, რომელიც მხოლოდ დროს მიჩვენებს. იგი ამბობს: “ეს მხოლოდ ერთ რამეს აკეთებს”, ანუ მოიკოჭლებს. ერთი ფუნქციის მქონე მოწყობილობაა. რად ვარგა? მაგრამ ჩვენ ეს ჩვეულებრივ ამბად მიგვაჩნია. ჩვენ გვაქვს სხვა მოწყობილობებიც, მაგრამ მაჯის საათის ტარება ჩვეულებრივი, ისედაც გასაგები ამბავია და ეს მნიშვნელოვანია. ალბათ, სწორედ ეს უნდა გავიაზროთ და ის საკითხები, რომლებიც ისედაც გასაგებია და ჩვეულებრივი, უნდა გამოვყოთ და გავაანალიზოთ. მე ვგულისხმობ – ჩვენ ხომ წინასწარ არ ვფიქრობთ საათის გაკეთებაზე დილაობით? ამას უბრალოდ ვაკეთებთ.

ჩვენი შვილები კი არ ატარებენ მას და ეს რაღაც მნიშვნელოვანზე მიგვითითებს. ერთი ბიჭი, სახელად მარკ პრენსკი, ამბობს ამას და მიუთითებს, რომ ჩვენი შვილები განსხვავებულ სამყაროში ცხოვრობენ. ეს ყმაწვილი ამბობს, რომ არსებობს განსხვავება “ციფრულ ადგილობრივებსა” (ინგლ., digital natives) და “ციფრულ იმიგრანტებს” (ინგლ. digital immigrants) შორის. თუ ამ დროში დაიბადე და 20 წელზე ნაკლები ასაკისა ხარ, მაშინ “ციფრული ადგილობრივი ხარ”. ისინი ციფრული ენით საუბრობენ. ისინი ამ მოწყობილობებსა და ნივთებთან ერთად დაიბადნენ და ეს ყველაფერი (ციფრული ტექნოლოგიები – ლ.ა.) თავში აქვთ, როგორც დედაენა. ჩვენს თაობას ეს შეგრძნება ნაკლებად აქვს. აღსანიშნავია, რომ ეს ყველაფერი ჩქარდება და ჩქარდება, უფრო და უფრო. ახალ ჰორიზონტზე ადამიანის გონება და საინფორმაციო სისტემა ალბათ კიდევ უფრო ინტეგრირდება და შეერწყმება ერთმანეთს. ქვემოთ, სურათზე, ხედავთ ტვინის უჯრედს (წითელი), ხოლო მის ქვემოთ ლურჯად სილიკონის ჩიპზე გაზრდილი ტვინის უჯრედია (იხ. სურათი 1). ვნახოთ, როგორ გაგრძელდება ეს.

სურათი 1. ადამიანის ტვინის უჯრედი (წითელი) და სილიკონის ჩიპზე გაზრდილი ტვინის უჯრედი

არის მოვლენები, რომლებიც წინ გვაქვს და რომლებსაც პრეცედენტი არ ჰქონია. ეს ყველაფერი გავლენას ახდენს კულტურაზე. მომავალი გვპირდება, რომ იქნება გამორჩეული და არაჩვეულებრივი. რაც ახლა მინდა გაჩვენოთ, ამის საფუძველს გვაძლევს: ეს არის კაცობრიობის მოსახლეობის ზრდის მრუდი გრაფიკზე (იხ. სურათი 2). როგორც ხედავთ, 1750 წელს, როდესაც უილიამ შიფლიმ სამეფო საზოგადოება დააარსა და ზუსტად არ იცოდა, რა ეკეთებინა საღამოობით, დედამიწაზე დაახლოებით 1 მილიარდი კაცი ცხოვრობდა. ისინი მეტ-ნაკლებად თანაბრად იყვნენ განსახლებულნი, ძირითადად – შორეულ ადგილებში, რასაც მოგვიანებით იმპერია (ბრიტანეთის – ლ.ა.) დაერქვა. მათი უმეტესობა მოგვიანებით ინდუსტრიალიზებულ ეკონომიკად ჩამოყალიბდა. ლონდონი იმ დროს ერთი პატარა დასახლება იყო.

სურათი 2. დედამიწის მოსახლეობის რაოდენობის ცვლა 1750-2150 წლებში.

დღეს, თუ მრუდს დავაკვირდებით, ვნახავთ, რომ ჩვენ 6 მილიარდი ვართ. დიდი ნახტომი 1970 წელს მოხდა, უკეთ, 1970-დან 2000-მდე, როდესაც დედამიწის მოსახლეობა 3 მილიარდით გაიზარდა. 1968 წელს, ალბათ გახსოვთ, სიყვარულის ღამე იყო (გულისხმობს 60-იანების პაციფისტურ მოძრაობას – ლ.ა.). ეგებ ეს დამთხვევაა, მაგრამ ამაში ცოტ-ცოტა ყველას მიგვიღია მონაწილეობა. საინტერესოა, რომ მუქი ხაზი განვითარებული ქვეყნების მოსახლეობის ზრდას აჩვენებს. ნამდვილი ზრდა მზარდ, განვითარებად ქვეყნებში მოხდა: აზიაში, აფრიკაში და სამხრეთ ამერიკის ზოგიერთ ნაწილში – და დღეს ის 9 მილიარდისკენ მიდის.

მეორე მოვლენა, რომელიც ასევე დღეს მიმდინარეობს, არის დედამიწის მოსახლეობის სწრაფი ურბანიზაცია. მე-18 საუკუნის დასაწყისში, მე-19 საუკუნემდე, ადამიანების უმეტესობა სოფლად ცხოვრობდა. მოსახლეობის დაახლოებით 3% თუ ცხოვრობდა ქალაქებში.

სურათი 3. ქალაქ კარაკასის ერთ-ერთი მჭიდროდ დასახლებული უბანი, ვენესუელა

რა თქმა უნდა, ინდუსტრიალიზაციამ და დიდმა სოციალურმა მოძრაობებმა გამოიწვია ადამიანების მიგრაცია სოფლიდან ქალაქისკენ, თუმცა მე-20 საუკუნის დასაწყისისთვის ქალაქების მოსახლეობა კაცობრიობის მხოლოდ 20%-ს შეადგენდა.

ამჟამად კაცობრიობის 50% ქალაქელია. ექვსი მილიარდის 50%. მალე ეს პროცესი სამომავლო 9 მილირდის 60%-ს მიუახლოვდება. არა გაერთიანებულ სამეფოში, ამერიკასა თუ ევროპაში, არამედ განვითარებად ქვეყნებში. დღეს ამ მასობრივ მიგრაციას პრეცედენტი არ გააჩნია. ეს ბრწყინვალე, გაჩახჩახებული ქალაქები კი არ იქნება საინფორმაციო ჯიხურებით, მიწის გადასახადებით და “სტარბაქსის” ყავახანებით, არამედ მასიური, ფართოდ განფენილი, ადგილობრივი წესებით აშენებული დიდი ქალაქები. დაახლოებით ისეთი, როგორიც სურათზე ჩანს (სურათი 3).

ეს კარაკასია, ვენესუელის დედაქალაქი. მასიური, სწრაფად მზარდი მეტროპოლისი. დღეს, მაგალითად დიდ ტოკიოში დაახლოებით 35 მილიონი კაცი ცხოვრობს, რაც კანადის მთელ მოსახლეობაზე მეტია. მიმდინარე საუკუნის შუა პერიოდში დედამიწაზე 20-ზე მეტი მეგაქალაქი იქნება, ხოლო 500-ზე მეტ ქალაქში მილიონზე მეტი ადამიანი იცხოვრებს. ალბათ ხვდებით, რაზე ვლაპარაკობ. ეს არის უპრეცედენტო გარემოებები. დედამიწის რესურსების, სიახლისა და ინოვაციების უპრეცედენტო მოხმარება. დგება ახლებური აზროვნების საჭიროება ახალი ტიპის სოციალური სისტემების შესაქმნელად, გზების მოსაძებნად, რათა ადამიანებმა შეძლონ თავიანთი თავის პოვნა. რათა მათ ცხოვრებას ჰქონდეს მიზანი და შინაარსი.

განათლება ამ პრობლემის მოგვარების მთავარი კომპონენტია. პრობლემა კი იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენ არასწორ არჩევანს ვაკეთებთ. მაკკინზის ანგარიშიც გვიდასტურებს ამ ფაქტს: აშშ-ში, 1980 წლიდან მოყოლებული, განათლებაზე დახარჯული სახსრები, თუ რეალურ ფულში გადავიტანთ, 73%-ით გაიზარდა; სასკოლო კლასების ზომა შემცირდა და მიუახლოვდა ისტორიულად დაბალ დონეს, მაგრამ წერა-კითხვის ცოდნის დონე არ შეცვლილა. მეტი ფული, უფრო ნაკლები ბავშვი კლასში, მაგრამ წერა-კითხვის ცოდნის დონე არ იცვლება; სკოლის მიტოვების დონემ იმატა, სკოლადამთავრებულთა რაოდენობა იკლებს და ეს დიდი პრობლემებია.

პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ სისტემა ცდილობს, მომავალს შეხვდეს მოქმედების ძველი წესებით, იმ საქმიანობით, რომელსაც წარსულში მისდევდა. ამავე დროს, იქვეა მილიონობით გაუცხოებული ბავშვი, რომლებიც ვერ ხედავენ სკოლაში სიარულის აუცილებლობას. როდესაც ჩვენ სკოლაში მივედით, იქვე დავრჩით, რადგან ერთი ისტორიით გვკვებავდნენ: თუ ბევრს იმუშავებ (ისწავლი), კარგად დაამთავრებ სკოლას, მერე მიიღებ საუნივერსიტეტო ხარისხს და იშოვი კარგ სამუშაოს. ჩვენს შვილებს აღარ სჯერათ ამ ისტორიის და მათ ამის სრული უფლება აქვთ. რა თქმა უნდა, ჯობს, გქონდეს საუნივერსიტეტო ხარისხი, ვიდრე არ გქონდეს, მაგრამ ეს ხარისხი აღარ წარმოადგენს მომავლის გარანტიას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ხარისხის მისაღებად გასავლელი გზა შენგან იმ თვისებების მარგინალიზაციას ითხოვს, რომლებიც შენთვის მნიშვნელოვნად მიგაჩნია.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სტერეოტიპი, რომელიც დევს არსებული სისტემის შინაარსში, არის “აკადემიური” და “არააკადემიური” ბავშვების იდეა: როდესაც ამბობენ, რომ “პროფესიული სწავლება/განათლება” არც ისეთი კარგია, როგორიც “აკადემიური”, როდესაც გავრცელებულია მოსაზრება, რომ თეორიული ხარისხების მქონე ხალხი ბუნებრივად უკეთესი ხალხია, ვიდრე ის, ვისაც რეალური საქმის კეთება შეუძლია და ვისი პროფესიაც წინათ აღიარებული იყო სავაჭრო გილდიების სისტემათა მიერ, ეს განათლების სისტემაში ჩაქსოვილი ინტელექტუალური აპარტეიდია. ამის გამო უამრავი ხალხი ცდილობს ამ სისტემის დაცვას ან შეკეთებას. ვფიქრობ, ჩვენ უბრალოდ უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს არის მითების სამყარო და აუცილებელია, ამას სხვა თვალით შევხედოთ.

ეს გახლავთ ამ მიდგომისა თუ დაშვების ერთ-ერთი შედეგი. მინდა გკითხოთ: რამდენ აქ მყოფთაგანს, ვინც 30 წელსაა გადაცილებული, გაქვთ ამოკვეთილი ნუშურები? ამას საგანგებოდ ვკითხულობ. ეს არის მოვლენა, რომელიც წინათ ჩვეულებრივად მიგვაჩნდა – ჩემი თაობის ხალხს, 50-იანებში დაბადებულებს. ახლა ვიცი, რომ ეს დაუჯერებელია, როგორ შეიძლება?! მაგრამ ისე მოხდა, რომ ჩემი თაობის ადამიანებს, 50-იან, 60-იან და 40-იან წლებში დაბადებულებს, როგორც კი ყელი გაგვიცივდებოდა, ნუშურებს გვჭრიდნენ. როგორც კი ხველას დაგვაწყებინებდა, მოგვადგებოდნენ და სასწრაფოდ ამოგვჭრიდნენ ნუშურებს. ეს რუტინული პროცედურა იყო. მილიონობით ნუშურა ჯირკვალი ამოიჭრა იმ წლებში.

დღესაც ტარდება ტონზილექტომია (ნუშურების ამოჭრა), მაგრამ ის რუტინული ოპერაცია აღარ არის. დღეს ის უჩვეულოც კია. ავადმყოფს უნდა ჰქონდეს ქრონიკული დაავადება, რომელსაც სხვაგვარად ვერ კურნავენ – მხოლოდ ამ შემთხვევაში ამოკვეთენ ნუშურებს. ჩემს ბავშვობაში კი უბრალოდ გვჭრიდნენ მათ და სადღაც ყრიდნენ (ნეტავ სად?). ზოგიერთი ნებითაც იჭრიდა, რომ უფასო ნაყინი მიეღო (სიცილი).

ჩვენი შვილების თაობა გადაურჩა ტონზილექტომიის ეპიდემიას. სამაგიეროდ, ამ თაობის დაავადებაა ე.წ. ADHD – ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი – არარსებული და გამოგონილი დაავადება. ეს გახლავთ ამერიკაში ამ დაავადების გავრცელების რუკა. შეცდომით არ გამიგოთ – იმას არ ვგულისხმობ, რომ ყურადღების დეფიციტის მსგავსი დარღვევა არ არსებობს. მე არ მაქვს სათანადო კვალიფიკაცია, რომ ამის შესახებ ვილაპარაკო. ბევრ ფსიქოლოგსა და პედიატრს ვიცნობ, რომლებიც ადასტურებენ მის არსებობას, თუმცა ეს ჯერ კიდევ საკამათოა.

რაც დანამდვილებით ვიცი, ის არის, რომ ეს დარღვევა თუ დაავადება არ არის ეპიდემია. მე მგონი, ამ ბავშვებს წამლებს ისევე რუტინულად უწერენ, როგორც ჩვენ გვჭრიდნენ ნუშურებს. ისეთივე უცნაური საფუძვლით და მსგავსი მიზეზით – სამედიცინო “მოდის” გამო. ჩვენი შვილები ცხოვრობენ ისტორიაში ყველაზე ინტენსიური სტიმულირების ეპოქაში. ისინი პირდაპირ ალყაშემორტყმულნი არიან ინფორმაციით და ყურადღების წარმტაცი ნაკადებით ყოველგვარი შესაძლო პლატფორმიდან: კომპიუტერები, აიფონები, სარეკლამო საინფორმაციო ნაკადები, ასობით სატელევიზიო არხი და კიდევ ვსაყვედურობთ, რომ ყურადღება აქვთ დაფანტული? რას არ აქცევენ ყურადღებას? იმ ძირითადად მოსაწყენ ინფორმაციას სკოლაში?

არა მგონია, შემთხვევითი იყოს, რომ ADHD-ის შემთხვევათა რაოდენობამ სტანდარტიზებული ტესტების პარალელურად იმატა. ახლა ჩვენს შვილებს ასმევენ რიტალინს, ადერალს და მსგავს წამლებს, ხშირად – საკმაოდ სახიფათო პრეპარატებს, რათა კონცენტრირებულნი იყვნენ ან დამშვიდდნენ. ეს ნონსენსია. რუკაზე ხედავთ, რომ ღია ფერით აღნიშნულ ადგილებში ამ დაავადების შემთხვევა არც ისე ბევრია. კალიფორნიაში, სადაც მე ვცხოვრობ, ხალხი წუთ-ნახევარზე მეტს ვეღარ გითმობს ყურადღებას… თუმცა გამოკვლევა გვიჩვენებს, რომ რაც უფრო აღმოსავლეთით მიიწევ, ეს სინდრომი მით უფრო მძაფრდება: ოკლაჰომაში ხალხს ინტერესი უნელდდება, არკანზასში უკვე ვეღარაფერზე ფიქრობს, ხოლო ვაშინგტონში აღმოაჩენ, რომ მათ საერთოდ აღარაფერი აინტერესებთ…

ეს ფიქტიური ეპიდემიაა. ადრეც მითქვამს, რომ მე ხელოვნება მაინტერესებს, თუმცა მარტო ხელოვნების საკითხებზე არ ვმუშაობ – ასევეა მეცნიერებისა და მათემატიკის შემთხვევაშიც; უბრალოდ, ხელოვნებაზე ვსაუბრობ, რადგან იგი ამ გავრცელებული მენტალიტეტის მსხვერპლია.

ხელოვნება ხელს უწყობს ადამიანის ესთეტიკური გამოცდილების იდეას. ესთეტიკური გამოცდილება კი ერთ-ერთი სფეროა, სადაც ადამიანის გრძნობები უმაღლეს წერტილში ადის. ამ დროს ადამიანი განიცდის და გრძნობს, რომ ცოცხალია და ცხოვრობს. ანესთეზია კი ის არის, როდესაც გრძნობები დახშულია, რაც კლავს ადამიანურ ბუნებას და რასაც აღნიშნული წამლები შვრება. გამოდის, რომ ჩვენ ჩვენს შვილებს განათლებას ვაძლევთ და იმავდროულად ანესთეზიაში ვამყოფებთ.

ვფიქრობ, საწინააღმდეგოს უნდა ვაკეთებდეთ. კი არ უნდა დავაძინოთ ჩვენი შვილები, პირიქით, უნდა გავაღვიძოთ და რაც სულში აქვთ, იმისკენ მივმართოთ. მაგრამ დღეს რაც გვაქვს, როგორც განათლების სისტემა, ინდუსტრიალიზმის ინტერესებსა და მის იმიჯზეა მოდელირებული. რამდენიმე მაგალითს მოგიყვანთ: სკოლები ჯერ კიდევ ორგანიზებულია როგორც საქარხნო ხაზები; ზარის რეკვა, განცალკევებული სათავსები, სპეციალიზებული და ცალკეული საგნები. ჩვენ ბავშვებს ისევ ჯგუფურად ვაძლევთ განათლებას. ჩვენ მათ ასაკობრივ ჯგუფებად ვაქცევთ სისტემაში. რატომ ვაკეთებთ ამას? რატომ გვგონია, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც ბავშვებს საერთო აქვთ, ასაკია? დაახლოებით იგივეა, ვიფიქროთ, რომ ნივთის უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელი მისი წარმოების თარიღია. მე ვიცნობ უამრავ ბავშვს, რომლებიც თავისი ასაკის სხვა ბავშვებზე უკეთესად სწავლობენ სხვადასხვა დისციპლინას, ან უკეთესად სწავლობენ დღის რომელიღაც მონაკვეთში, ან მცირე თუ დიდ ჯგუფში. ზოგიერთს სულაც მარტოობა უყვარს. თუ საერთოდ გაინტერესებთ სწავლის მოდელები, არ უნდა დაიწყოთ საწარმოო ხაზის მსგავსი სქემის მენტალიტეტით. დააკვირდით, ინდუსტრიულ მოდელში ეს საბაზო ტერმინებია: გამოყენებადობა, სარგებელი (ინდუსტრიული მოდელიდან), რომლებიც აყალიბებენ კურიკულუმს ან სასწავლო გეგმას; ხაზობრიობა, რაც სუბიექტს არჩევანს უყალიბებს და დათქმები იმის შესახებ, რა მნიშვნელოვანია და რა – უმნიშვნელო. შესაბამისობა, მსგავსება, კონფორმიზმი, რაზეც მიუთითებს სტანდარტიზებული კურიკულუმებისა და სტანდარტიზებული ტესტების მომრავლება. ეს ინდუსტრიული სტანდარტიზაციაა.

როგორც ხედავთ, ჩვენ სრულიად საწინააღმდეგო მიმართულებით უნდა წავიდეთ. ამას ვგულისხმობ, როდესაც პარადიგმის ცვლილებაზე ვლაპარაკობ. ჩვენ კრიტიკულად უნდა შევაფასოთ ის, რაც ჩვეულებრივი ამბავი გვგონია. მაგრამ როგორ უნდა შეაფასო კრიტიკულად ის, რაც არ იცი? აი, რა ართულებს საქმეს.

ეს ბერტრან რასელის გამონათქვამია, რომელიც დასავლური ფილოსოფიის კვინტესენციურ შეკითხვად მიმაჩნია. რა არის ეს? ჩვენ იმას წარმოვადგენთ, რაც ჰამლეტს ეგონა თუ უბრალოდ ერთი უმნიშვნელო კოსმოსური შემთხვევა ვართ? ერთი პატარა, უმნიშვნელო პლანეტა… მაგრამ რამდენად პატარაა, რამდენად უმნიშვნელოა იგი? ძნელია მისი გამოსახულების წარმოდგენა, რადგან სამყაროში მანძილები ისეთი უსაზღვროა… მაგალითად, ეს არის სურათი “ჰაბლის” ტელესკოპიდან (დედამიწის ორბიტაზე მომუშავე დიდი ამერიკული ტელესკოპი), რომელზეც მაგელანის ღრუბლებია გამოსახული. სამყაროში მანძილები სინათლის წელიწადებით იზომება და ეს ძალიან დიდი მანძილებია.

მაგელანის ეს ნისლოვანება ჩვენგან 170 000 სინათლის წლის მანძილზეა. წარმოგიდგენიათ? ეს დიდი მანძილია, ძალიან დიდი. და სად არის ამ სიდიდეში დედამიწა? პრობლემა ის არის, რომ ამ უზარმაზარი მანძილების წარმოდგენისას ძნელია დედამიწის ზომის აღქმა და იმის გაგება, რამდენად დიდი ან მცირეა ის. ამ ზომების წარმოდგენა შეფარდებითი მანძილების აღქმას ართულებს.

ინტერნეტში ამ სურათს წავაწყდი (იხ. სურათი 4). ვფიქრობ, იგი ფანტასტიკურია.

სურათი 4. მაგელანის დიდი ღრუბელი. გადაღებული “ჰაბლის” ტელესკოპით

ამ სურათების ყურებისას აზრად მომივიდა, დედამიწისა და მზის სიტემის პლანეტებისთვის ერთად მომეყარა თავი მათი ზომების შესადარებლად. ეს მზის სისტემის რამდენიმე პლანეტის და მის იქით სხვა ციური სხეულების ჯგუფური სურათივით გამოდის. ეს ჯგუფური სურათები ამ სურათით იწყება (იხ. სურათი 5).

 

სურათი 5. მზის სისტემის პლანეტები: დედამიწა, ვენერა, მარსი, მერკური და პლუტონი

ამ სურათზე (მე-5 სურათი), შეიძლება ითქვას, კარგად გამოვიყურებით… (გამოტოვებულია რამდენიმე წინადადება) ჩვენ ვიცით, რომ მზე დიადი სხეულია, მაგრამ, თუ დავაზუსტებთ, რამდენად დიდია, ვთქვათ, დედამიწასთან შედარებით?

სურათი 6. მზის სისტემის პლანეტები და მზე

 

აი, შეხედეთ, ეს ასტროფიზიკოსებთან გადავამოწმე – თქვეს, რომ ეს შედარება სწორია და სურათი დაახლოებით ასეთია (იხ. სურათი 6). ამ სურათზე ჩვენ მზესთან ერთად ვართ. დაიმახსოვრეთ მზის გამოსახულება, რადგან ის არ არის ყველაზე დიდი სხეული ამ სამყაროში.

სურათი 7. მზე სხვა ვარსკვლავებთან (არქტურუსი, პოლუქსი და სირიუსი) შედარებით

ეს არის ჩვენი მზე სხვა ციურ ობიექტებთან ერთად (იხ. სურათი 7), რომლებიც არ არიან მზის სისტემაში, მაგრამ ჩანან ღამის ცაზე. მე-7 სურათზე იუპიტერი ერთი პიქსელიღაა, დედამიწა კი არ ჩანს.

ამ სურათზე, ჯობს, არქტურუსთან ვიმეგობროთ, – წუთით შეხედეთ მას, – მაგრამ, ვფიქრობ, ჩვენი საუკეთესო მეგობარი ანტარესი უნდა იყოს (იხ. სურათი 8). როგორც ხედავთ, ეს საოცარი სამყაროა და თუ ადრე ნათქვამს დავუბრუნდებით, ჩვენ უსასრულოდ პატარები ვართ ამ დიად კოსმოსურ სქემაში.

 

სურათი 8. სამყაროს დიდი ვარსკვლავები (ანტარესი, ბეთელჰოიზე, ალდებარანი, რიგელი, არქტურუსი, პოლუქსი და სირიუსი)

ახლა კი მინდა ვთქვა, რომ პირველი, რაზეც არ უნდა გედარდათ ამ დილას, დაივიწყეთ, გადააბიჯეთ. მეორე კი, რაც მინდა გითხრათ, ის არის, რომ ჩვენ განსაკუთრებული ძალა გვაქვს და ამას ასე ავხსნი: დედამიწაზე მობინადრე არც ერთ სხვა სახეობას არ ემართება შეშფოთების შეტევა ზემოთ ნაჩვენები სურათების ნახვისას. მათ, არც ადრე და არც ახლა, არ შეუძლიათ ასეთი სურათების შექმნა. ჩვენ გვაქვს ეს საოცარი, მხოლოდ ადამიანისთვის დამახასიათებელი ძალა, რაც საშუალებას გვაძლევს, წარმოვსახოთ საგნები და განვიცადოთ ის, რაც შეიძლება ჩვენი წარსული გამოცდილების მიღმა იდგეს. გამოვხატოთ ისინი ისეთი კონცეპტუალური ან სიმბოლური ფორმებით, რომლებიც სხვა ადამიანებისთვისაც ადვილი მისახვედრია და მათი ყურადღების მიპყრობა შეუძლია.

ამიტომ ჩვენ ის სახეობა ვართ, რომელსაც შეუძლია შექმნას ჰამლეტი და ინდუსტრიული რევოლუცია, ააგოს ეს შესანიშნავი შენობები საოცარი ხედებით, შექმნას ჰიპ-ჰოპი და ჯაზი, კვანტური მექანიკა და ფარდობითობის თეორია, ჰაერში მოგზაურობა და ტურბო ძრავა და ყველა ის საგანი, რომლებიც ახასიათებს ადამიანთა არნახულ კულტურას. მაგრამ ჩვენვე ვანადგურებთ მას ჩვენი განათლების სისტემით.

მინდა, დავასრულო ამაზე საუბარი და წამოვიწყო ახალი თემა ერთი მაგალითით.

ცოტა ხნის წინ ჩატარდა ძალიან კარგი გამოკვლევა დივერგენტული აზროვნების საკითხებზე. დივერგენტული აზროვნება არ არის კრეატიულობა. მე კრეატიულობას ფასეულობის მქონე ორიგინალური იდეების ჩამოყალიბების პროცესს ვეძახი. დივერგენტული აზროვნება მისი სინონიმი არ არის, მაგრამ იგი შემოქმედებითი და კრეატიული აზროვნებისთვის მნიშვნელოვანი უნარია. ეს არის შესაძლებლობა, მოიფიქრო კითხვაზე მრავალი შესაძლო პასუხი, იპოვო კითხვის ინტერპრეტირების სხვადასხვა გზა, იაზროვნო ისე, რასაც, სავარაუდოდ, უწოდებს ლატერალურს ედუარდ დე ბონო – როდესაც აზროვნებ არა ხაზობრივად ან კონვერგენტულად, როდესაც ხედავ მრავალ პასუხს ერთის ნაცვლად. ასეთი აზროვნების ტესტები არსებობს. მაგალითად შეიძლება გამოდგეს კითხვა ქაღალდების სამაგრის შესახებ: რამდენ რამეში შეიძლება გამოვიყენოთ ქაღალდის სამაგრი?

ეს ერთ-ერთი რუტინული კითხვაა. ადამიანთა უმეტესობა ათ-თხუთმეტ შესაძლო ფუნქციას ასახელებს, ხოლო ის, ვისაც ძლიერი დივერგენტული აზროვნება ახასიათებს, 200-მდე ფუნქციას უპოვის ხოლმე ამ ნივთს. ისინი ამას შემდეგნაირად აღწევენ: “შეიძლება, ეს სამაგრი 70 მ სიმაღლისა იყოს და ღრუბლოვანი რეზინისგან იყოს გაკეთებული?” ან: “ჯიმ, ეს სამაგრი ისეთივე უნდა იყოს, როგორიც ვიცით?” ასეთი აზროვნების შესასწავლად ტესტებიც არსებობს. წიგნიც კი დაწერილა სათაურით “Breakpoint and Beyond”. ამ ტესტების პროტოკოლში ნათქვამია, რომ თუ ვინმე განსაზღვრულზე მაღალ ქულებს დააგროვებს, განხილულ იქნება როგორც დივერგენტული აზროვნების გენიოსი. როგორ ფიქრობთ, 1500 გამოკითხული ადამიანიდან რამდენმა პროცენტმა დააგროვა დივერგენტული აზროვნების გენიოსის ქულები? კიდევ ერთ რამეს გეტყვით მათ შესახებ: გამოკითხულნი საბავშვო ბაღის ბავშვები იყვნენ. მაშ, როგორ გგონიათ, რამდენმა პროცენტმა მიაღწია გენიოსის დონეს? 80%-მა? არა, 98%-მა! ეს გახლდათ გრძელვადიანი, ლონგიტუდური კვლევა. ამ ბავშვებს ტესტი ჩაუტარეს 5 წლის შემდეგაც, 8-10 წლის ასაკში. როგორ გგონიათ, რამდენი იყო მაჩვენებელი? – 32%. ტესტი მათ მომდევნო 5 წლის შემდეგაც ჩაუტარეს, 13-15 წლის ასაკში – მაჩვენებელი 10%-ზე დავიდა. ხედავთ ტენდენციას? მათ გამოსცადეს 200 000 ზრდასრული, 25 წელს გადაცილებული ადამიანიც – ერთხელ, საკონტროლოდ. რა შედეგს ელით? – 2%!

მე გამუდმებით ვიხსენებ, რომ თუ ბიზნესში მუშაობ, ეს ის ხალხია, ვისაც დაიქირავებ. საინტერესო სურათია, რადგან ამის წარმოდგენა პირუკუც შეიძლება: იწყებ მუშაობას და არც ისე კარგი ხარ, შემდეგ, რაც ასაკი გემატება, უფრო და უფრო უკეთესი ხდები. მაგრამ ექსპერიმენტი სხვა რამეს გვიჩვენებს: ერთი, რომ ჩვენ ყველას გვაქვს ეს უნარი (დივერგენტული აზროვნება – ლ.ა.) და მეორე – ასაკთან ერთად იგი უმეტესად ქრება.

უამრავი რამ გადახდათ ამ ბავშვებს, სანამ იზრდებოდნენ. მაგრამ ერთი რამ, რაც მინდა აღვნიშნო, ის არის, რომ მათ განათლება მიიღეს. მათ 10 წელი დახარჯეს სკოლაში, სადაც ეუბნებოდნენ, რომ პასუხი ერთია. ეს პასუხი წიგნის ბოლოში წერია და არ უნდა შეხედო! არ გადაიწერო! ეს მოტყუებაა. სკოლების გარეთ ამას კოლაბორაცია ჰქვია, მაგრამ სკოლებში (სიცილი)… იმიტომ როდი ხდება ასე, რომ მასწავლებლებს ასე სურთ; უბრალოდ, ხდება. იმიტომ, რომ ეს განათლების სიტემას ძვალსა და რბილში აქვს გამჯდარი და მისი ტრასფორმირებისთვის სხვაგვარად ფიქრია საჭირო. სხვანაირად უნდა შევხედოთ ადამიანის უნარს. ეს ჩემს წიგნშიც, სათაურით “The Element”, მიწერია. ჩვენ უნდა გადავაბიჯოთ ამ ძველ კონცეფციას აკადემიურის, არააკადემიურის, აბსტრაქტულის, თეორიულისა და პროფესიულის შესახებ და დავინახოთ რომ ეს მითია. მეორე, რაც გასაკეთებელია: ჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ სწავლა ყველაზე უკეთ მიმდინარეობს ჯგუფურად და თანამშრომლობა წარმოადგენს ზრდის ფაქტორს. თუ ადამიანებს დავშლით ერთეულებად და შევაფასებთ განცალკევებით, მივიღებთ გათიშულობას მათსა და მათ ბუნებრივ სასწავლო გარემოს შორის.

მესამე საკითხი: ჩვენი ინსტიტუციების კულტურა, ინსტიტუტების თვისებები და გარემო.

ამას წინათ ერთ შესანიშნავ გამოთქმას გადავეყარე, რომელიც ჩვენსა და სხვა სახეობებს შორის განსხვავებაზე იყო: “და ყველა ადამიანი ორ ფეხზე დამდგარი მაიმუნისგან გაჩნდა და არა დაცემული ანგელოზისგან. მაშ, რა გვიკვირს? ჩვენი მოწყობილი ხოცვა-ჟლეტა, ჩვენი რაკეტები თუ ჩვენი სიმფონიები? კაცობრიობის სასწაული ის კი არ არის, სადამდე დავეშვით, არამედ ის, რა შთამბეჭდავად გავიზარდეთ. ჩვენ ვარსკვლავებს შორის მოვხვდებით არა ჩვენი სხეულებით, არამედ ჩვენი პოემებით”.

მე მჯერა, რომ ამ სიტყვებში დიადი სიმართლეა. ჩვენ ეს თვისება გვაქვს და შეგვიძლია, ჩვენი წვდომით შევქმნათ განათლების სისტემა, დამყარებული განსხვავებულ პრინციპებზე. მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ უნდა დავცილდეთ განათლების ინდუსტრიულ მეტაფორას და ვიმოძრაოთ, ჩემი აზრით, სასოფლო-სამეურნეო მეტაფორისკენ. თუ დააკვირდებით კომპანიებისა და ორგანიზაციების უმეტესობის საორგანიზაციო სქემებს, დაინახავთ, რომ ისინი მავთულხლართებიან დიაგრამას ან ერთმანეთთან შეერთებულ ყუთებსა და ნივთებს მოგაგონებთ, თუმცა ადამიანთა ორგანიზაციები მექანიზმებივით არ გამოიყურებიან. ადამიანების ორგანიზაცია უფრო ორგანიზმს ჰგავს.

ამას იმიტომ გეუბნებით, რომ ეს ორგანიზაცია დამოკიდებულია გრძნობებსა და ურთიერთობებზე, მოტივაციებსა და ფასეულობებზე, თვითშეფასებაზე, იდენტობასა და თემზე. ჩვენ ვიცით, რომ როგორ ვმუშაობთ სამსახურში, ბევრად არის დამოკიდებული მისდამი ჩვენს გრძნობებზე. ამიტომაც, ვფიქრობ, ინდუსტრიულზე უკეთესია სასოფლო-სამეურნეო ან ორგანული მეტაფორა. ახლა ამ იდეაზე ვმუშაობ ოკლაჰომის შტატში, სადაც ვცდილობ, განვავითარო ეს იდეები მთელი შტატის მასშტაბით.

დასაწყისში ლას-ვეგასი ვახსენე. ლას-ვეგასიდან არც ისე შორს არის ადგილი, რომელსაც სიკვდილს ველი ჰქვია. სიკვდილის ველი ამერიკის ყველაზე ცხელი ადგილია. იქ თითქმის არაფერი ხარობს, რადგან არასოდეს წვიმს. 2004 წლის ზამთარში ამ ველზე რაღაც განსაკუთრებული მოხდა. იწვიმა. 7 დუიმამდე წვიმა მოვიდა და 2005 წლის გაზაფხულზე საოცარი მოვლენის მომსწრენი გავხდით – სიკვდილის ველის მთელი ფართობი გაზაფხულის ყვავილებით მოირთო.

ფოტოგრაფების, მეცნიერებისა და ბოტანიკოსების ჯგუფები მთელი ამერიკიდან ჩავიდნენ იქ, რათა ეს საოცრება საკუთარი თვალით ენახათ, რადგან ასეთი რამ შესაძლოა მეტად აღარ მოხდეს. ამ მოვლენამ ყველას ანახა, რომ სიკვდილის ველი არ იყო მკვდარი, მას ეძინა. მიწის ქვეშ უამრავი თესლი იყო, რომლებიც ზრდისთვის პირობებს ელოდნენ და მჯერა, რომ ასევეა ადამიანებთან მიმართებითაც: თუ შევქმნით სწორ პირობებს ჩვენს სკოლებში, სწორ სტიმულებს, თუ ყველა მოსწავლის შესაძლებლობებს დავაფასებთ – დაიწყება ზრდა (გამოტოვებულია ფრაზები ვიდეოს ჩვენებაზე).

მიმაჩნია, რომ ჩვენ თავი უნდა დავანებოთ ინდუსტრიულ პარადიგმას და ორგანულზე გადავერთოთ. მგონია, რომ ეს შესაძლებელია. ჩვენ გვჭირდება ინსტიტუციების გააზრება ინდივიდუალურად და არა სისტემის ფარგლებში. მათში მხოლოდ დაწესებულებას კი არ უნდა ვაფასებდეთ, არამედ პატივს ვცემდეთ და ხელს ვუწყობდეთ მათში არსებულ სასიცოცხლო ძალებს, ორგანიზაციის ენერგიას და ტრანსფორმაციულ პოტენციალს. სწორხაზოვნად კი არ მივუდგეთ, არამედ დავინახოთ მათი კრეატიულობა, მრავალფეროვანი არჩევანის უფლება და იქ მყოფი ყველა ადამიანის მრავალგვარი შესაძლებლობები. ეს არის იდეა არა კონფორმიზმისა და დამორჩილების, არამედ მრავალფეროვნებისა და ინდივიდის მოთხოვნების გათვალისწინების შესახებ. ეს არის სიკვდილის ველი 2005 წლის გაზაფხულზე. ვფიქრობ, შესაძლოა ყველა ჩვენი სკოლა ასეთი გახდეს.

ვიღაცას უთქვამს: “ადამიანის პრობლემა ის კი არ არის, რომ მეტისმეტად მაღლა ვუმიზნებთ და შემდეგ მაღლიდან ვემარცხებით ძირს; პრობლემა ის არის, რომ მეტისმეტად დაბლა ვუმიზნებთ და ამ მიზანს ვაღწევთ”. ვფიქრობ, უილიამ შიფლისა და ბენჯამენ ფრანკლინს უნდა ვუმადლოდეთ, რომ მაღლა ვუმიზნებთ. ფრანკლინმა თქვა: “ადამიანები სამი ტიპისანი არიან: ისინი, ვისაც ვერ დაძრავ, ისინი, ვისაც მოძრაობა შეუძლიათ და ისინი, ვინც მოძრაობენ”. სამეფო საზოგადოების ყველა წევრს მოგიწოდებთ: იმოძრავეთ. გმადლობთ.

(II ნაწილის დასასრული)

ლონდონი, RSA-ს შენობა, 2008 წლის 16 ივნისი

მომხსენებელი: სერ კენ რობინსონი

შენიშვნა: თარგმანის ტექსტი ეყრდნობა კენ რობინსონის ლექციის არარედაქტირებულ სტენოგრამას.

თარგმანი და კომენტარები ლევან ალფაიძისა