21-ე საუკუნის ტრუიზმია, როდესაც ამბობენ, რომ თუ აშშ-ს სურს, გლობალური ეკონომიკის ლიდერი იყოს, საჯარო სკოლები უნდა გააუმჯობესოს.

იდეალურ შემთხვევაში, ეს უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ ყოველი ბავშვი მიიღებს შესაძლო უმაღლესი ხარისხის განათლებას.

თუმცა ჩვენს კულტურაში (იგულისხმება ამერიკული კულტურა, – ლ. ა.), რომელიც ცნობილია ფასტფუდით, მოკლე მედიაკლიპებით და სწრაფი ჩამოტვირთვებით (ინგლ. Downloads –ლ. ა.), „სწრაფი” ხშირად „უკეთესის” სინონიმად აღიქმება.

ასეთმა დამოკიდებულებამ აშშ-ის უამრავ სასკოლო ოლქში პოპულარული გახადა „აკადემიური საბავშვო ბაღების” (იგულისხმება სკოლამდელი 1 წელი, რომელსაც აშშ-ში „საბავშვო ბაღს”/Kindergarten-ს ეძახიან და რომელშიც 5 წლის ბავშვები მიდიან, – ლ.ა.) ჩამოყალიბების ხელშეწყობა. ასეთ „ბაღებში” 5 წლის ბავშვებს უმეტესად სასკოლოს მსგავს გარემოს უქმნიან, შეასწავლიან საჭირო უნარებს და საშინაო დავალებებით უფრო ტვირთავენ, ვიდრე არასტრუქტურირებული და წარმოსახვითი თამაშებით.

საბავშვო ბაღებში სასწავლო პროცესის მათემატიკურ უნარებსა და კითხვის სწავლაზე აქცენტირებამ გამოიწვია ის, რომ ბავშვებს და მასწავლებლებს სულ უფრო ნაკლები დრო რჩებათ თამაშისა და გარემოს თავისუფალი კვლევისთვის.

„წინათ ნორმალურ მოვლენად აღიქმებოდა, რომ პირველ კლასში ბავშვები კითხვას სწავლობდნენ. ახლა იმ ბავშვებს, რომლებმაც საბავშვო ბაღში კითხვა ვერ ისწავლეს, ჩამორჩენილებად მიიჩნევენ”.

„მართლაც ასეა – სულ რაღაც 10 წლის წინ საბავშვო ბაღში ბავშვების 15%-ს შეეძლო კითხვა, 30 წლის წინ კი „მკითხველების” რაოდენობა 5%-ს შეადგენდა”.

გამკაცრების კურსი საბავშვო ბაღებისთვის

„ხუთი წლის ბავშვებს „პატარებად” უკვე აღარ განიხილავენ”, – ამბობს ლიზ სტივენსი, საბავშვო ბაღის მასწავლებელი სან–დიეგოდან. – „ტვინის შესახებ გამოკვლევები მოწმობს, რომ ეს შესაფერისი პერიოდია კითხვის სასწავლად”. შესაძლოა, ასეც იყოს, მაგრამ აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ამაში თავისი როლი შეასრულა სასკოლო პროგრამამ No Child Left Behind (NCLB) (ჯორჯ ბუში-უმცროსის პრეზიდენტობის დროს მიღებული ფედერალური პროგრამა), რომელიც აქცენტს სტანდარტიზებულ ტესტირებასა და საბაზო უნარების გაუმჯობესებაზე სვამს.

რა გამოგვრჩა?

მაგრამ ეს მიღწევები შესაძლოა ყველას ძალიან ძვირი დაუჯდეს. კითხვისა და მათემატიკური უნარების ათვისების ხარჯზე ფერხდება სხვა უნარების განვითარება – ისეთებისა, როგორებიცაა საკუთარი ძალებით მოქმედება, პრობლემების გადაჭრა და სივრცითი აზროვნება.

„როდესაც სათამაშო სამშენებლო კუბების კუთხეს მათემატიკის სწავლების კუთხით ვცვლით, შედეგად რას ვიღებთ? – კითხულობს ენ სტაუდტი, – სათამაშო კუბებიც მათემატიკაა, უბრალოდ, კუბებით თამაში უფრო სახალისოა”.

„მოსწავლეთა კითხვითი თუ მათემატიკური უნარების გაძლიერებისას არაფერი ვიცით იმის შესახებ, რა გავლენას ახდენს ინტენსიფიცირებული აკადემიური სწავლება ბავშვებში სწავლის მოტივაციაზე, მათ მოტორულ და სოციალურ უნარებსა და თვითშეფასებაზე”.

ძნელი სამუშაო თამაშისას

სამეცნიერო კვლევები საფუძველს უმყარებენ ცოდნას, რომელსაც ადრეული სწავლების პედაგოგები ისედაც ფლობდნენ: წარმოსახვითი თამაში ადრეული ასაკის ბავშვების სოციალური, ემოციური და მორალური განვითარების კატალიზატორია.

მასწავლებლის ხელშეწყობით და დაკვირვებით საბავშვო ბაღებს შეუძლიათ, წარმოსახვითი თამაში ბავშვების გარშემო არსებული სამყაროს აღქმის გზამკვლევად აქციონ, პარალელურად კი თამაშის დროს მტკიცე საფუძველი ჩაუყარონ სიტყვებისა და რიცხვების არსის გაგებას.

ზრდის დაჩქარებული ტემპი

დედამიწაზე ალბათ არსად „იზრდებიან” ბავშვები უფრო ჩქარა, ვიდრე აშშ-ში. ჯოან ალმონი, ორგანიზაცია Alliance for Childhood-ის კოორდინატორი, ჰყვება ცნობილ შვეიცარელ განმანათლებელთან, ჟან პიაჟესთან დაკავშირებულ ეპიზოდს: „პიაჟეს დიდად არ უყვარდა ამერიკულ აუდიტორიასთან საუბარი – ამერიკაში, როდესაც სახელგანთქმული შვეიცარიელი პროფესორი დაასრულებდა ხოლმე ლექციას ბავშვის განვითარების ბუნებრივი პროგრესის შესახებ, ვინმე აუცილებლად ჰკითხავდა: „და როგორ მოვახერხოთ, რომ ბავშვებმა ეს საფეხურები უფრო ჩქარა გაიარონ?”

ფინეთში, რომელიც უკვე წლებია, მსოფლიოს უცვლელი ლიდერია წერა-კითხვაში, მათემატიკასა და მეცნიერებებში მოწაფეთა უნარებით, ბავშვები ფორმალურ სასკოლო კურს 7 წლამდე არ იწყებენ, თანაც გაკვეთილები მხოლოდ ნახევარი დღე გრძელდება.

თუ ფინეთს აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთს შევადარებთ, დავინახავთ, რომ იქ ბავშვები ნაკლებ დროს ატარებენ სკოლის კედლებში. აქ, აშშ-ში კი დადგენილია, რომ 5 წლის ბავშვები „წინასასკოლო” საბავშვო ბაღში დადიან, მანამდე კი ჩვეულებრივ საბავშვო ბაღში ატარებენ რამდენიმე წელს.

თამაში ბავშვების აუცილებელი სამუშაოა

დოქტორი რობერტა მიქნიქ გოლინკოფი განათლების პროფესორია დელავერის უნივერსიტეტში. დოქტორი მიქნიქ გოლინკოფი მრავალი წიგნის ავტორია, მათ შორის – წიგნებისა „თამაში = სწავლას” და „აინშტაინი არასოდეს იყენებდა სასწავლო ბარათებს”. იგი წერს, რომ თამაში უპირველესი საშუალებაა, რომელსაც ბავშვები სამყაროს შესასწავლად, კრიტიკული და სოციალური უნარების განსავითარებლად, ემოციური ზრდისა და ჩამოყალიბებისთვის იყენებენ. „სათამაშო დრო ბავშვებს შესაძლებლობას აძლევს, სხვა ბავშვებთან ურთიერთობისას მისინჯონ თავიანთი ძალები და თუ საჭიროა, მათთან შეჯიბრებაშიც ჩაებან”, – ამბობს გოლინკოფი.

ნათელია, რომ ფიზიკური თამაშის შესაძლებლობა უმნიშვნელოვანესია ბავშვის განვითარებისთვის. დღეს სკოლასა თუ სახლში ბავშვებს სულ უფრო ნაკლები დრო რჩებათ არასტრუქტურირებული თამაშისთვის. „ბავშვების გართობის ფუნქცია მედიამ იტვირთა”, – ამბობს სინდი მიდენდორფი, მასწავლებელი, ექსპერტი, ავტორი წიგნისა „დიფერენცირებული სწავლება საბავშვო ბაღში” (Differentiating Instruction in Kindergarten). – „ტელევიზია, ფილმები და ვიდეოთამაშები ბავშვებს მათ წარმოსახვით თამაშებს აშორებს”. მიდენდორფს მასწავლებლობის ათეულობით წელი აქვს გატარებული სკოლებსა თუ საბავშვო ბაღებში, ხოლო პენსიაზე გასვლამდე, ბოლო 22 წელი, საბავშვო ბაღში ასწავლიდა. მისი თქმით, თამაშს მეტყველების განვითარებისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს – სწორედ მეტყველების უნარის ჩამოყალიბება ქმნის საფუძველს კითხვისა და შინაარსის აღქმის უნარების განვითარებისთვის.

რა შეუძლიათ მასწავლებლებს ?

როგორ შეუძლია საბავშვო ბაღის მასწავლებელს, წარმატებით ჩართოს თამაში სასწავლო პროგრამაში? „ეს შესაძლებელია, თუ მათემატიკას, მეცნიერებებსა და კითხვით სავარჯიშოებს სახალისო, აზრიან კონტექსტში მივაწვდით პატარებს”, – ამბობს გოლინკოფი.

„სწავლა სიამოვნების მომგვრელი უნდა იყოს”, – ამბობს პროფესორი გოლინკოფი. – „თუ ბავშვი სკოლისადმი სიძულვილით იზრდება, მომავალში ეს სავალალო შედეგს გამოიღებს”.

ჯოან ალმონის თანახმად, „თამაშისადმი სწრაფვა ყველა ჯანმრთელ ბავშვს ახასიათებს, თუმცა მათ თამაშისთვის დრო და საშუალება სჭირდებათ”.

შეიძლებოდა დაგვეწყო ისე, როგორც ალბათ ამ თემაზე საუბარს იწყებენ ხოლმე. ვთქვათ, „in vino veritas”, ან რამე ამდაგვარით.

მაგრამ მე სხვა რამე გამახსენდა:

იცით თუ არა, რომ გასული საუკუნის მეორე ნახევარში ჩვენს დიად საბჭოთა მამულში გამოცხადდა ბრძოლა მავნე ტრადიციების წინააღმდეგ? საქართველოში ბევრი იფიქრეს თუ ცოტა, ქორწილებსა და ქელეხებს მიადგნენ. თითქმის ყველა, ვისაც კალამი უჭრიდა ან არ – ამ თემაზე წერდა. ფელეტონები, ლექსები, კრიტიკული წერილები, ასე განსაჯეთ, რამდენიმე რომანიც კი. ჰოდა, აბა რა იქნებოდა ამ ტექსტთა მთავარი საგანი, თუ არა ღვინო. სადღა იყო ის სახარებისეული არგუმენტი, რომ ეს სასმელი ახარებს გულსა კაცისასა (სხვათა შორის, მოგვიანებით სამეცნიერო კვლევებმა დაასტურა, რომ ღვინო, მაგალითად, საფერავი, ერთგვარი ანტიდეპრესანტია). მოკლედ, გვარიანად გალანძღეს – „ნოეს ნარკოტიკით” დაწყებული, „კაპიტალისტური გადმონაშთების შარბათით” დამთავრებული, რა აღარ უწოდეს. დარწმუნებული კი ვარ, ჩუმ-ჩუმად, საღამოობით, სანდო მეგობრებთან ერთად თვითონაც ჭარბად გეახლებოდნენ, მაგრამ აქ რიტორიკაა აღსანიშნავი.

ჰოდა, ეს ამბავიც ცხადად გამცნობთ, რომ ვერ დამარცხდა. ან კი როგორ დამარცხდებოდა.

მე ვფიქრობ, ღვინო ერთგვარი სახელმწიფოებრივი მეხსიერებაცაა, გარდა იმისა, რომ სიმბოლოა და ერთი იმ იშვიათ ბრენდთაგანი (ვთქვათ, ქართულ ფოლკლორსა და „ვეფხისტყაოსანთან” ერთად), რომლებითაც შეიძლება თავი თამამად მოვიწონოთ საზღვრებს იქითაც.

თუნდაც მთელი თავისი „გადაცდომებით”. კარგად მახსოვს, როგორ აძალებდა სტუმრებს ბაბუაჩემი ყანწებს და თვითონაც „კისერს იტეხდა”. ყანწი კიდევ ჰო, მაგრამ ლამფის შუშები და ქალის ფეხსაცმელებიც გემახსოვრებათ. მაგრამ ღვინომ რა დააშავა? ღვინო თხევადია, რა ყალიბსაც მოარგებ, იმდენი და იმგვარი იქნება. ჩვენი ვალიც თითქოს სწორედ ეს არის – უფრო ფართო აზრით ბუნებრივია, ვიდრე მისი კონკრეტულ სასმისში ჩასხმა.

ამასწინათ საფრანგეთში გახლდით. ზევით რომ სახელმწიფოებრივ მეხსიერებაზე გესაუბრებოდით, იქ კიდევ უფრო განმიმტკიცდა ეს აზრი. ლევილში, ქართულ სათვისტომოში, წინაპართა სურათების გვერდით ქართული ღვინო ედგათ. მისით გიმასპინძლდებიან იმ ღვინის ქვეყანაში. ეს უმნიშვნელო რამე როდია. მით უფრო, უკვე მრავალჯერ ითქვა – კულინარია და მათ შორის ალკოჰოლიც შეიძლება იდენტობის უფრო მკაფიო განმსაზღვრელი იყოს, ვიდრე, ვთქვათ, ენა და ეროვნება.

ჰოდა, ისე დავამთავროთ, როგორც უნდა დაგვეწყო: in vino veritas. მათთვისაც კი, როგორც ერთ ფრთიან ფრაზაში იყო: „ვინც ღვინოს ვერ იტანს”.

მშვენიერი საღამო გვქონდა გუშინ – დიდი, დიდი ხნის უნახავი კლასელები შევხვდით ერთმანეთს ჩვენთან, ჩემი და ზაზას მყუდრო სახლში პატარა, მეგობრული და მონატრებული ვახშამი გავმართეთ.

შემოდგომის წვიმიან საღამოს ძალიან მოუხდა აირღუმელიდან გამომავალი კომშის სურნელი, ქლიავსა და კომშთან ერთად შემწვარი კარტოფილიც გემრიელი იყო, სულგუნიანი ყაბაყის ნავებიც, ქლიავის ნამცხვარიც და შოკოლადის კექსიც. ვისხედით და სკოლას, ბავშვობას, ერთმანეთის გარეშე გატარებულ წლებს ვიხსენებდით. ჩვენს ასრულებულ თუ დავიწყებულ ოცნებებზე, შეცვლილ პროფესიებზე, სამსახურზე, შეყვარებულებზე, ქმრებზე, შვილებზე, წიგნებზე და მუსიკაზე ვლაპარაკობდით. მაგრამ ეს თავიდან, მერე, თავადაც ვერ მივხვდით, როგორ, საუბარმა ერთი მიმართულება მიიღო და ჩვენ, ყველანი სკოლაში დავბრუნდით…

– გახსოვს, იმ მასწავლებელს როგორი მწარე ხელი ჰქონდა? გახსოვს, დასვენებაზე მაგრად რომ ვიჩხუბეთ და ლამის ყურები ავახიეთ ერთმანეთს? გახსოვს, ჩვენი კორპუსის უკან რომ ვურტყით ერთმანეთს? გახსოვს, ის რომ მაგრად დაგცინოდა? გახსოვს, იმას რომ ძალიან დასცინოდი? გახსოვს, რაღაც უცნაური სახელი რომ შეგარქვეს და ძალიან გწყინდა? გახსოვს, ერთხელ რომ წაიქეცი და სიცილი დაგაყარეს? ის ჩვენი კლასელი გახსოვს, თმის უცნაური ფერის გამო რომ დასცინოდნენ? ის თუ გახსოვს, ერთი მასწავლებელი უცნაურ მეტსახელებს რომ გვეძახდა? ის გოგო არ გახსოვს, ფერადი და უცნაური სამოსი რომ ეცვა და ბიჭები დასცინოდნენ? გახსოვს, ნიუტონას რომ გეძახდნენ? გაკვეთილზე ხელის აწევის რომ გეშინოდა?  გახსოვს? გახსოვს? გახსოვს?

რამდენი მეტსახელი გავიხსენეთ, რამდენი დამცინავი თუ შეურაცხმყოფელი მიმართვა.

ისიც მახსოვს, ვიღაცას თმის ფერის გამო რომ დასცინოდნენ, ვიღაცას მათემატიკის სიყვარულის, ვიღაცას მეტყველების დეფექტის ან სულაც იმის გამო, რომ ლექსებს სხვების მსგავსად ვერ იზეპირებდა…

17 წელია სკოლა დავამთავრე და მალე თორმეტი წელი გავა მას მერე, რაც ჩემი პირველი გაკვეთილი ჩავატარე. ყოველ სკოლაში, სადაც მიმუშავია, ყველა კლასში, რომელშიც შევსულვარ, პირველი და ყველაზე მტკივნეული იმის აღმოჩენა იყო, რომ აქაც ჩაგრავენ, აქაც დასცინიან და აქაც აუცილებელია ამ მიმართულებით მუშაობა.

რასაკვირველია, ყველა სკოლა, კლასი, შემთხვევა, მასწავლებელი, ბავშვი განსხვავებულია და ალბათ, ძნელია ისეთი გამოსავალი იპოვო, რომელიც ყველას მოერგება, მაგრამ მაინც, მინდა გაგიზიაროთ ჩემი, როგორც ერთ-ერთი კონკრეტული მასწავლებლის გამოცდილება, აქტივობათა თანამიმდევრობა ბულინგთან ბრძოლის რთულ პროცესში.

მოკლედ, როგორ ვიქცევი მე, როდესაც საკლასო ბულინგის შემთხვევას ვაწყდები:

1.სულ თავიდან, აუცილებლად ვადგენ ჩემი მოქმედების გეგმას;

2.პირველ რიგში, ისე რომ მოსწავლეების ყურადღება არ მივიპყრო, ვცდილობ მაქსიმალურად მეტი გავარკვიო ძალადობის კონკრეტული შემთხვევის შესახებ, გავიგო მოძალადისა და მსხვერპლის, ძალადობის მიზეზის, მასში მონაწილე მოსწავლეების რაოდენობის შესახებ. ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია შეუმჩნევლად იმოქმედოთ, რომ არ დააფრთხოთ მოსწავლეები თქვენი აქტივობით და დანაშაულის დაფარვისკენ არ უბიძგოთ, მათ შეიძლება დროებით შეწყვიტონ მოქმედება, შეცვალონ მოქმედების ადგილი ანდა განსაკუთრებით სასტიკად დააშინონ მსხვერპლი;

3.როდესაც კონკრეტულ შემთხვევაში მონაწილე ბავშვების ვინაობას ვიგებ, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, ვიწყებ მუშაობას მათთან სხვადასხვა საშუალებით:

ა. ინდივიდუალური საუბარი – მოძალადესა და მსხვერპლთან, სასურველი, მეტიც, აუცილებელია სკოლის ფსიქოლოგის ჩართვა პროცესში;

ბ. საუბარი კლასში, საგაკვეთილო პროცესში ძალადობის შესახებ მასალის ჩართვა;

დ. ფილმებისა და წიგნების შერჩევა არასაკლასო მუშაობისთვის;

4.მუშაობა მსხვერპლთან – ვმუშაობ მისი თვითშეფასების ამაღლებაზე, თავდაჯერებაზე, ვუფიქრებ ისეთ როლსა და აქტივობას, რომელიც განსაკუთრებით გაზრდის კლასში მის მიმართ პატივისცემას;

5.ვგეგმავ ექსკურსიებს, კინოსა თუ თეატრში, ან უბრალოდ პარკსა თუ კაფეში კლასის ერთად გასვლას. ვქმნი მაქსიმალურად ბუნებრივ, საინტერესო სიტუაციას, რომლის დროსაც უკეთ ვაკვირდები მოსწავლეების ქცევას.

6.მუშაობა მოძალადესთან – დიახ, არ დაგავიწყდეთ, რომ შესაძლოა, მასაც სჭირდება დახმარება, ხშირად მოძალადე თავადაც მსხვერპლია, მას განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოექცეთ;