ტექნოლოგიურმა პროგრესმა და გლობალიზაციამ აკადემიურ სივრცეს საზღვრები გაუხსნა და ერთ მთლიანობად აქცია. ამ ცვლილებას შესაძლებლობათა გაფართოებასთან ერთად თანამდევი გამოწვევებიც ახლავს. ასეთ გამოწვევას წარმოადგენს პლაგიატის შესაძლებლობების ზრდა. საქართველოში, როგორც პოსტსაბჭოთა სივრცის ნაწილში, ამ მიმართებით თავისებური ტენდენციები იკვეთება. ეს დაადასტურა ახლახან განათლების ექსპერტების ჯგუფის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ ,,პლაგიატის პრობლემა და მისი აღქმა საქართველოში“.
კვლევისა და მისი შედეგების შესახებ გვესაუბრება Erasmus+ ეროვნული ოფისის კოორდინატორი ლიკა ღლონტი.
- კვლევის ანგარიში, რომელიც დაინტერესებულ საზოგადოებას უკვე წარვუდგინეთ, საქართველოს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების ადმინისტრაციის, აკადემიური პერსონალისა და სტუდენტების 1500-მდე წარმომადგენლის გამოკითხვას ეყრდნობა. ის პლაგიატთან დაკავშირებულ ოფიციალურ პოლიტიკას, პრაქტიკასა და პლაგიატის მიმართ დამოკიდებულებებს ასახავს. მადლიერება გვინდა გამოვთქვათ კვლევის მონაწილეთა მიმართ თანამშრომლობისა და გულახდილობისთვის. კვლევაში ორი კომპონენტი შეიძლება გამოვყოთ, ერთი მხრივ, პლაგიატის შესახებ დაინტერესებული მხარეების აზრისა და დამოკიდებულებების კვლევა და, მეორე მხრივ, პლაგიატის საწინააღმდეგო პოლიტიკის ინსტრუმენტებისა და დოკუმენტების ხილვადობისა და შინაარსის შეფასება უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების ვებგვერდების ანალიზის საშუალებით.
- რა არის პლაგიატი, რა ითვლება პლაგიატად, არსებობს თუ არა ამის ერთგვაროვანი აღქმა?
- როგორც აღვნიშნეთ, ჩვენმა კვლევამ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებები მოიცვა. მათ ნორმატიულ დოკუმენტებში ეს საკითხი არათანაბრადაა წარმოდგენილი, პლაგიატი განმარტებულია, როგორც წყაროს მითითების გარეშე სხვისი ნაშრომის ან გამონათქვამის ტექსტში ჩართვა. რესპონდენტები ინტერვიუებში ახსენებენ ,,უნებლიე პლაგიატს,“ ,,ციტატების კოლაჟს“… კვლევა ადასტურებს, რომ არსებული წესები და გავრცელებული პრაქტიკა ხშირად სცდება ერთმანეთს. როგორც პლაგიატის ცნების აღქმის, ისე აღმოჩენის მექანიზმისა და სანქციების შემთხვევაში აკადემიური პერსონალი ძირითადად საკუთარი შეხედულებით მოქმედებს.
- შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ აკადემიური საზოგადოება არ ფლობს ინფორმაციას და „არ ცოდნა არ ცოდვაას “ პრინციპით პასუხისმგებლობაც ნაკლებ აწუხებს. რა პერსპექტივა იკვეთება პლაგიატის პრევენციის მიმართულებით?
- გაირკვა, რომ ზოგადად, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების პოლიტიკა მიმართულია უფრო დასჯაზე, ვიდრე პრევენციაზე. სტუდენტებთან ინტერვიუებში მჟღავნდება, რომ არსებობს ინფორმირებულობის დეფიციტი, ამასთან ერთად ფორმალურ და ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს აკადემიური წერის კურსი, რომელიც ამ საგნის ზედაპირულ სწავლებასთან ერთად სრულდება, ანუ აკადემიური წერის პრინციპების დამკვიდრებაზე ზრუნვა სისტემურ მიდგომას არ წარმოადგენს.
- თქვენ აღნიშნეთ, რომ პოლიტიკა უფრო დასჯაზეა მიმართული. რა ხდება რეალობაში, რა მექანიზმები მოქმედებს პლაგიატის გამოსავლენად?
- ოფიციალური სანქციები ხშირად უმოქმედოდ რჩება, რადგან პლაგიატის აღმოჩენის ეფექტური მექანიზმები უნივერსიტეტებში არ არის დანერგილი. პლაგიატის აღმოჩენის ყველაზე გავრცელებულ ინსტრუმენტს პროფესორის მიერ სტუდენტთა ნაშრომების შემოწმება წარმოადგენს. მონიტორინგი ნაკლებად ეხება აკადემიური პერსონალის ნაშრომებს. პლაგიატის გამოსავლენად იშვიათად გამოიყენება ელექტრონული რესურსები, რაც ამცირებს ამ პროცესის შესაძლებლობებს. შესაბამისად, პლაგიატზე რეაგირებაც არის შერჩევითი და არათანაბარი. საქართველო ამ მიმართებითაც იზიარებს პოსტსაბჭოთა სივრცის თავისებურებებს. ინტერვიუებში მსჯელობისას იკვეთებოდა ასეთი ფრაზები: ,,ყველამ იცის, რომ არ ჩაუტარებია ასეთი კვლევა, მაგრამ რას ვიზამთ“ და გასამართლებლად სახელდება კვლევებისათვის რესურსებისა და მოტივაციის სიმცირე. ამგვარი ,,ხალტურა“ ახასიათებს პოსტსაბჭოთა სივრცეს.
- კვლევის დასკვნები თუ გვაძლევს საშუალებას, აღვნიშნოთ, რომ ჩვენი აკადემიური საზოგადოება მზად არის ღიად იმსჯელოს ამ საკითხებზე და რომ პროცესი სწორი მიმართულებით მიდის?
- კვლევის შედეგები გვიტოვებს იმედს, რომ პროცესი ნელა, მაგრამ სწორი ვექტორით მიდის. აკადემიურ წრეებში პლაგიატის აღმოჩენისა და მასზე რეაგირების ერთ-ერთ შემაფერხებელ გარემოებად საქართველოში აკადემიური ნაშრომების ერთიანი ელექტრონული ბაზების არარსებობა სახელდება. დამოკიდებულების კუთხით, აკადემიურ საზოგადოებას გაცნობიერებული აქვს პლაგიატის რაობა, და მისი გავრცელების პრობლემურობა. სტუდენტებიცა და პროფესორებიც პლაგიატზე, ძირითადად , როგორც ქართული აკადემიური კულტურის ნაწილზე მსჯელობენ, რომელიც ყველა დონეზეა გავრცელებული. გამოკითხულთაგან თითქმის ყველა აღიარებს პლაგიატთან ბრძოლის გამკაცრების აუცილებლობას და ამ თემაზე დისკუსიებში მონაწილეობისთვის მზაობას. ეს გვიტოვებს იმედს, რომ ჩვენი საზოგადოება მზადაა ამ პრობლემაზე კონსტრუქციული დისკუსიების დასაწყებად.
- რა რეკომენდაციები შემუშავდა სახელმწიფოსთვის, უმაღლესი სასწავლებლებისთვის?
- აკადემიური პატიოსნებისა და, კერძოდ, პლაგიატის პრობლემების შემცირებისთვის სახელმწიფომ სისტემური აქტივობები უნდა დაგეგმოს და განახორციელოს. კვლევის რეკომენდაციებში ეს დეტალურადაა მოცემული. მკითხველს არ გადავტვირთავთ, მაგრამ რამდენიმეს დავასახელებთ: აკადემიური ნაშრომების ერთიანი ელექტრონული ბაზის შექმნა, რაც უზრუნველყოფს გამჭვირვალობასა და საჯაროობას, პლაგიატის შესახებ ცოდნის ასამაღლებლად სახელმძღვანელოების გამოცემა, ონლაინკურსების, ვიდეოგაკვეთილების შექმნა; პლაგიატის მართვის ელექტრონული სისტემების განვითარება, აკადემიური კულტურის დასამკვიდრებლად წამახალისებელი აქტივობების გამოყენება; ძალიან დიდი როლი ენიჭება მედიას, ეს თემები სხვადასხვა რაკურსით სისტემატურად უნდა შუქდებოდეს. კონკურსების გამოცხადება რეფერირებადი ჟურნალების დასაარსებლად და ასე შემდეგ. კვლევის რეკომენდაციებით, თავის წილად უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებებიც უნდა გააქტიურდნენ.
