შუათანა შვილი

შუათანა შვილის ფსიქოლოგიური განვითარება განსაკუთრებული თავისებურებებით გამოირჩევა. საინტერესოა, რომ ის ყოველთვის განსაზღვრული სქემის მიხედვით არ მიმდინარეობს.

მეორე შვილს ჩვეულებრივ მშობლები განსხვავებულად ექცევიან. ამის შედეგია ის, რომ  შუათანა შვილი ან გაუბედავი, გულჩათხრობილი და გულჩვილია; ან – აგრესიული და მეტოქეობის ჟინით შეპყრობილი. ეს იმიტომ ხდება, რომ იგი ორ ძმას ან ორ დას შორის აღმოჩნდა. პირველ შემთხვევაში, იგი ჩვეულებრივ ემორჩილება მათ მოთხოვნებს თუ დაჟინებულ თხოვნას, თან იმედი აქვს, რომ კეთილი მამა ან ალერსიანი დედა მალე მოვლენ მის დასახმარებლად. მეორე შემთხვევაში, შუათანა შვილი არც ისე დამთმობია, იგი მუდამ თავდაცვით პოზიციას იკავებს და სწყურია შეტევაზე გადასვლა, გამარჯვების მიღწევა, რის წყალობითაც საკუთარ ძალებში დარწმუნებას ახერხებს. მშობლებს მოქმედების მეორე ვარიანტი აწყობთ, რაც ყოველთვის პირველზე უკეთესი როდია. უწყვეტ დაძაბულობას საშუალო იქამდე მიჰყავს, რომ მას მუდამ რჩება დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა.

თავის მხრივ, მშობლებს ძალა არ შესწევთ, რაიმე გონივრული მოიმოქმედონ. აი, ჩვეულებრივ, როგორ ხდება ხოლმე: თავიდან მშობლები მთელ თავის ყურადღებას პირველ შვილს უთმობენ, როგორც ეს ხშირად ხდება. მეორე შვილის გაზრდა მათთვის ბევრად ადვილია, რადგან გამოცდილება უკვე აქვთ. ახლა ისინი უფრო მშვიდად გრძნობენ თავს და თავიდან მაინც, ყველაფერი საუკეთესოდ მიდის. მესამე შვილის გაჩენის შემდეგ მშობლები გრძნობენ, რომ დაიღალნენ ბავშვებზე ზრუნვით, მაგრამ აუცილებელ ზრუნვას არ აკლებენ ახალდაბადებულს; ეს გასაგებია – ჩვილი ხომ უმწეოა, შეუძლებელია მასზე არ ვიზრუნოთ. მშობლების გამოცდილების გათვალისწინებით ამის გაკეთება ძნელი არ არის. მეორე შვილისთვის კი ნაკლები დრო რჩებათ.

ამ სიტუაციაში პირველი შვილი თითქმის არ გრძნობს ყურადღების ნაკლებობას, იმიტომ, რომ იგი უკვე გადავიდა განვითარების სტადიაში – „მე თვითონ“. მეორე შვილი, პირიქით, ოთხ ფეხზე დარბის ან სიარულს იწყებს – მთლიანად დამოკიდებულია დედაზე და მის მზრუნველობას ითხოვს. დედისთვის, რა თქმა უნდა, დიდი შეღავათია, რომ პირველი შვილი თითქმის დამოუკიდებელია. მას ესმის, რომ აუცილებელია მესამე შვილის მოვლაც. შუათანა კი ყველაზე მეტად იჩაგრება.

ბავშვების გაზრდასთან ერთად პრობლემა კიდევ უფრო რთულდება: პირველი შვილი დამოუკიდებელია და სულ უფრო ნაკლებ პრობლემებს უქმნის მშობლებს, მესამე შვილი სულ უფრო მომხიბლავი ხდება, ხოლო შუათანას თუ არ აღმოაჩნდა რაიმე განსაკუთრებული ტალანტი, მისი ღირსებები ძნელად შესამჩნევი ხდება მშობლებისთვის, რაც ძალიან ცუდია, რადგან მას ისეთივე დამოკიდებულება უჩნდება საკუთარი თავის მიმართ, როგორსაც მშობლები იჩენენ მის მიმართ.

ოჯახური ცხოვრების რთულ პროცესში შუათანა შვილი აკეთებს არჩევანს ორ უკიდურესობას შორის. ბოლოს და ბოლოს, მის არჩევანს ჩვეულებრივ ორი ფაქტორი განსაზღვრავს – მშობლებისა და უფროსი შვილის  ხასიათი. თუ შუათანა შვილს არ აღმოაჩნდა ისეთი მიღწევები და ტალანტი, როგორიც უფროსს, მაშინ ის კარგავს საკუთარი თავის რწმენას და მალევე ხდება გულჩათხრობილი. თუ უფროსი შვილი წინდახედული, მშვიდი და ცოტათი გულჩათხრობილია, მოსალოდნელია, რომ შუათანა გახდეს აგრესიული და მასში მეტოქეობის ჟინმა იფეთქოს. ამ ფაქტორების გვერდით,  არანაკლებ მნიშვნელოვანია მშობლების განწყობა, თუ მშობლები უფროსი შვილის მიმართ არიან უფრო კეთილგანწყობილი, შუათანა შვილი უნებურად მისი მიმბაძველი ხდება, რაც ამ ასაკში ბავშვებს ხშირად თავხედობასა და აგრესიულობაში ეთვლებათ. ხოლო თუ მშობლები განსაკუთრებული ზრუნვით და ყურადღებით ეპყრობიან უმცროს შვილს, ამას შეუძლია შუათანა შვილში გამოიწვიოს სურვილი, მეტოქესავით მოიქცეს. ამ შემთხვევაში, უფროსების მხრიდან ყურადღების ცენტრში ყოფნის სურვილით ის ეცდება, რომ ყველას ჩამოსცილდეს. ნათელია, რომ ამ ფაქტორების სხვადასხვაგვარ შეხამებას შემდგომში პრობლემის სხვადასხვაგვარი გართულების გამოწვევა შეუძლია.

შუათანა ბავშვის დასახმარებლად ორი ხერხი არსებობს:

პირველი – უნდა ვეცადოთ, მას საინტერესო საქმიანობა ვუპოვოთ, რომელიც დააკმაყოფილებს მის გაზრდილ აგზნებადობას და რომელშიც შეძლებს გამოავლინოს მეტოქეობის ჟინი.

აზრი არა აქვს არასასურველი ქცევის გამო გაჯავრებას. ამით უფრო გავართულებთ სიტუაციას.  ჩვეულებრივ, მშობლებს ნაკლებად უყვართ გულჩათხრობილი ბავშვები და პირიქით, წაახალისებენ შუათანა შვილში მეტოქეობის ჟინს. ეს უქმნის პრობლემას უფროსს, შუათანას კი აქეზებს უფრო აქტიურად და გაბედულად მოიქცეს, რაც ხშირად სცილდება გართობის საზღვრებს.

დავეხმაროთ შუათანა შვილს, დაიკავოს სწორი პოზიცია – ნიშნავს, გავამხნევოთ იგი და ვასწავლოთ, მოიქცეს ისე, რომ არავინ გაანაწყენოს. 5 წლის ბიჭუნას გაუბედაობა ინდივიდუალური სათამაშო კონსტრუქტორით დააძლევინეს. იგი ისე კარგად აწყობდა კონსტრუქციას და ისე მშვენივრად ხატავდა, რომ მალე მასთან თამაში სხვა ბავშვებსაც მოუნდათ. ის უკვე თავისუფლად გრძნობდა თავს სხვა ბავშვებთან. არც ისე ცოტა თამაშია, რომლითაც ბავშვი განმარტოებით ერთობა და არაფერი ცუდი არ არის, თუ ისინი ამას ბევრ დროს დაუთმობენ.

ხუთი წლის გოგონას აგრესიული ქცევების დაძლევა მისთვის თამაშის სწორად შეთავაზებით იქნა მიღწეული. მისთვის მიწოდებულ თამაშებს შეჯიბრის ხასიათი ჰქონდა, რამაც ბავშვი დააინტერესა. თამაშები იგებოდა ისე, რომ მასში ძირითადი ყოფილიყო არა შედეგი, არამედ მიმდინარეობა. გოგონამ თავისი იმპულსური რეაქციების შეკავება ისწავლა. როგორც დანარჩენმა ბავშვებმა, დაიწყო მშვიდად თამაში და აღარ უნდოდა მათგან გამორჩეული ყოფილიყო.

         მეორე, რაც უნდა გაკეთდეს, შეძლებისდაგვარად ვეცადოთ, ბავშვები დავაცალცალკევოთ.

ეს რჩევა უკან დახევას ჰგავს, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის. ბავშვებს მაინც რჩებათ ბევრი საერთო ინტერესი, ისინი იწყებენ ხალისით შეხვედრებს, ერთად თამაშს, ჩხუბს. ასეთი მიდგომის მიზანია, ვაჩვენოთ მათ, რომ ჩვენ თითოეულ მათგანში ვაღიარებთ პიროვნებას. აი რატომ უნდა ჰქონდეთ მათ ცალ-ცალკე ოთახები, ჰყავდეთ სხვადასხვა მეგობრები და სასურველია დადიოდნენ სხვადასხვა სკოლაში. მართალია, ყველაფერი ეს შეუძლებელია ჩვეულებრივ ოჯახში, მაგრამ შესაძლებლობის ფარგლებში მაინც უნდა ვეცადოთ. მაგალითად, არ ღირს ერთნაირი ტანსაცმელი და სათამაშოები ვუყიდოთ ბავშვებს, თუმცა ისინი ხშირად ისეთივეს ითხოვენ, რაც მის და-ძმას აქვს. ეს მათთვის მშობლის სიყვარულში დარწმუნების ხერხია. მშობლებს დიდი მოქნილობა სჭირდებათ, რომ თითოეულ ბავშვს ინდივიდუალურად მოეპყრონ. რაც უფრო მეტი ძალისხმევით ეცდება მშობელი შვილებისთვის ამის დემონსტრირებას, მით უფრო მეტად დარწმუნდებიან შვილები მშობლის სიყვარულში.

უმცროსი შვილი

იმ ოჯახებში, სადაც რამდენიმე ბავშვი იზრდება, მშობლები უმცროს შვილს გამორჩეულად ეპყრობიან. ალერსსა და სინაზეს მხოლოდ სიტყვით არ გამოხატავენ. ახლობლები გულწრფელად თვლიან მას პატარად და დიდი ხნის განმავლობაში ისე ეპყრობიან, როგორც უსუსურს, მაშინაც კი, როცა ის ამ ასაკიდან გამოდის.

მსგავსი დამოკიდებულება საკმაოდ ხშირია, როდესაც ნაბოლარა ბავშვი წინასგან რამდენიმე წლის შემდეგ იბადება. ხშირად ხდება, რომ მას არა მხოლოდ მშობლები ანებივრებენ, არამედ უფროსი და-ძმაც, რადგან ასაკის გამო მასში ვერ ხედავენ მეტოქეს.

მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვს ასეთი სითბო და სიყვარული სიამოვნებს, ნებისმიერი უკიდურესი დამოკიდებულება მასში მუდმივად სხვებისგან დახმარების სურვილს აღძრავს. სანამ პატარაა, ის ბედნიერია ამ ყურადღებით, მაგრამ როცა გაიზრდება და ცხოვრების სიძნელეებს შეეჯახება, ეჭვიანი და მოუსვენარი ხდება. მისი შინაგანი პრობლემები სკოლის ასაკში ან უფრო მოგვიანებითაც ხდება შესამჩნევი. შესაძლოა, ასეთ ბავშვს კიდევ დიდხანს დასჭირდეს მუდმივი მხარდაჭერა. მსგავსი ინფანტილიზმის ნიშნები ხშირია ზრდასრულ ასაკშიც, როდესაც ადამიანი კარგად აფასებს მასზე დაკისრებულ პასუხისმგებლობას, მაგრამ გაცილებით ლაღად გრძნობს თავს, როდესაც მის ნაცვლად სხვა ფიქრობს ან აკეთებს. ეს პრობლემა არცთუ ისე სერიოზულია, მაგრამ ამ მავნე შედეგების დასაძლევად გარკვეული ძალისხმევაა საჭირო. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია ბავშვი შეძლებისდაგვარად ხშირად წავახალისოთ, განსაკუთრებით მაშინ, როცა შეშფოთების მიზეზი აქვს, მაგალითად, როცა პირველად მიდის სკოლაში, უნდა ავუხსნათ, რომ მისი უფროსი და-ძმაც ასე მიდიოდნენ პირველ კლასში.

უმცროსი ბავშვის წინაშე ხშირად სხვა სახის ფსიქოლოგიური სიძნელეებიც დგება, როდესაც მასსა და უფროს და-ძმას შორის დიდი ასაკობრივი სხვაობაა. ამ დროს ის არა ორი (მშობლების), არამედ 4 ან 5 „ავტორიტეტის” წინაშე დგება, რაც არა მხოლოდ ახანგრძლივებს მის ბავშვობას, არამედ მტრობისა და სასოწარკვეთილების გრძნობასაც აღვივებს მასში. რასაკვირველია, მშობლებს მონდომების შემთხვევაში შეუძლიათ შეამცირონ სიძნელეები თავიანთი შვილების განვითარების გზაზე, გამოავლინონ გარკვეული მოქნილობა ამ პროცესში. ყველა ბავშვი განსხვავებულია და განსხვავებულ მიდგომას საჭიროებს. მათ ქმედებებზე განსხვავებული მიდგომაა საჭირო. მაგალითად, როცა 4 წლის ბავშვი მოდის და ტირის იმის გამო, რომ არ დაუბრუნეს სათამაშო, რომელიც მან ამხანაგს ათხოვა, დედა უნდა მოეფეროს და დააწყნაროს, მაგრამ მის 12 წლის დასთან სხვაგვარად უნდა მოვიქცეთ.

ერთი სიტყვით, ჩვენი სიყვარული და ყურადღება ბავშვების მიმართ სხვადასხვაგვარად შეიძლება გამოვხატოთ. ერთ შემთხვევაში ალერსიანი ჟესტით ან კოცნით; მეორე შემთხვევაში, მოთმინებით ახსნით. ეს ერთი და იგივე პრობლემის გადაწყვეტის ორი სხვადასხვა გზაა. რა თქმა უნდა, უმცროსი შვილი მართლაც მოითხოვს დიდ ყურადღებას, მაგრამ ამის გამო უფროსებს ყურადღება არ უნდა მოაკლდეთ, მიუხედავად იმისა, რომ გარეთ მეტ დროს ატარებენ. ამასთანავე, არც უმცროსი შვილი იგრძნობს თავს დაჩაგრულად, რადგან უფროსი და-ძმის სახლში არყოფნის დროს მთელი ყურადღება ისედაც მასზეა გადატანილი. ასეთ შემთხვევაში ის ეცდება, ოჯახურ იერარქიაში თავისი ადგილი დაიჭიროს, რისკენაც მას არა მარტო მშობლები, არამედ უფროსი და-ძმაც უბიძგებენ.

გამოყენებული ლიტერატურა: ალან ფრომი, “აღზრდის ანბანი მშობლებისთვის”

ართურ მილერის „სეილემის პროცესი“ მოზარდ მაყურებელთა თეატრის აფიშაზე – თავდაპირველ დაბნეულობას სიხარული ცვლის, სიხარულს – დაეჭვება: არ გაუჭირდებოდა თეატრს თავისი განსაკუთრებული მაყურებლებისთვის ისეთი სპექტაკლის შეთავაზება, როგორიც მათ გულსა და გონებას დიდი ხნით დაიპყრობდა? ართურ მილერი უდავოდ დიდი სახელია, ეს პიესაც პირველად არ იდგმება ქართულ სცენაზე, მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს ამ ყველაფერს მოზარდებისთვის, უფროსკლასელებისთვის, საერთოდ, ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც ყველგან და ყველაფერში რაღაც სათავისოს ეძებენ? შორეული წარსულის არცთუ იოლად აღსაქმელი ამბებით მათი დაინტერესება, ერთი შეხედვით, საკმაოდ რთული ამოცანა უნდა იყოს.

1692 წელი, მასაჩუსეტსი. სალემში ხმები დადის, ვიღაც-ვიღაცები სატანას შეკვრიან და მისი ბნელი საქმეების თანამონაწილეებად ქცეულანო. ყველაფერს გაფაციცებით აკვირდებიან, ყველა ხის უკან ავი სულები და კუდიანები ელანდებათ. პურიტანული საზოგადოების ჩახუთულ სივრცეში გადამდები სენივით სწრაფად ვრცელდება შიში და ისტერია. არაჯანსაღი ატმოსფერო ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ყოველგვარი სიბრიყვის დასაჯერებლად და უგუნური ნაბიჯების გადასადგმელად. სწორედ ამ დროს ქალიშვილები, რომლებსაც თავშესაქცევი ბევრი არაფერი აქვთ, მალულად იკრიბებიან და ცეკვას იწყებენ…

პიესას ორიგინალში „The Crucible“ ჰქვია, რაც შეგვიძლია „მკაცრ გამოცდად“ თუ „მძიმე განსაცდელად“ ვთარგმნოთ. მისი წერისას ართურ მილერი ნამდვილ ამბავს დაეყრდნო, მთავარი გმირების სახელებიც კი უცვლელად დატოვა. 1692-93 წლებში სალემში მართლაც იმართებოდა სასამართლო პროცესები, სადაც ადგილობრივ მოსახლეებს კუდიანობაში სდებდნენ ბრალს და აღიარებით ჩვენებებსაც იღებდნენ. მთელი დასახლება მასობრივმა ისტერიამ მოიცვა. საბოლოოდ, ოცი ბრალდებული ჩამოახრჩვეს, მათ შორის – თოთხმეტი ქალი. რამდენიმე „კუდიანი“ ჩამოხრჩობამდე, საპყრობილეშივე გარდაიცვალა.

სცენა ერთიანად გადაწითლებულია. სისხლი, სისხლის წყურვილი, მოუთოკავი ვნებები… მესმის, რასაც ემსახურება მთელი ეს სიწითლე, მაგრამ მაინც გადამეტებული მგონია – სწორხაზოვნად მიმანიშნებელი იმაზე, რაც ჩვენ თვალწინ უნდა გათამაშდეს. ასეთივეა დასაწყისის მუსიკაც. თითქოს ვიღაც გვეუბნება: უნდა შეგაშინო, უნდა დაგზაფრო, საზარელი სანახაობა გელის, თვალი და ყური უნდა შეაგაჩვევინოო.

დარბაზში ოცდაათი-ორმოცი მაყურებელია. უმრავლესობა უფროსკლასელია – სანამ შუქი ჩაქრება, ხმამაღლა იცინიან, სელფებს იღებენ, სკოლის ამბებს არჩევენ. მათი ყურადღებისა და ენერგიის სცენისკენ მიმართვა ადვილი ნამდვილად არ იქნება.

– არ დავინახო, ტელეფონებში იყუროთ, შეინახეთ და სცენას უყურეთ, – მესმის მასწავლებლის ხმა.

პირველი მოქმედების დაწყებისთანავე ვხვდები, რატომ უნდა იყოს გამართლებული ამ სპექტაკლზე უფროსკლასელების წამოყვანა. ის, რასაც ვხედავ, მნიშვნელოვანია სწორედ აქ და ახლა: კუდიანებზე ნადირობის ვნებას სიმძაფრე არც ჩვენს საუკუნეში დაუკარგავს, რელიგიური ფანატიზმისა თუ „ახალი პურიტანიზმის“ საფრთხეც ხელშესახებია, განუსჯელად დადანაშაულების, საქმის არსში გაურკვევლად დასკვნების გამოტანის, საყოველთაო ისტერიას აყოლის მრავალი შემთხვევა გვახსოვს. მერე რა, თუ „სეილემის პროცესში“, ისევე როგორც მოზარდ მაყურებელთა თეატრის სხვა სპექტაკლებში, შესაძლოა მოგეჩვენოს, რომ მეტისმეტად ნათლად ჩანს რეჟისორის ჩანაფიქრი, შემაჯამებელ სენტენციებსაც ხელისგულზე გვიდებენ…

– გმადლობთ, ნანა მას! – ეს სიტყვები პირველი მოქმედების დასრულებისთანავე გავიგონე.

გოგოს ხმა იყო. უხაროდა, რომ ნანა მასწავლებლის არჩევანმა გაამართლა; რომ თეატრში წამოვიდა სხვებთან ერთად, მე-17 საუკუნის ამერიკაში მოხვდა, და რომ წინ მთელი მეორე მოქმედება ელოდა. გადამდები სიხარული იყო – გულით გავიზიარე, თუმცა კი თავი არ მიმიბრუნებია და მოსწავლე-მასწავლებლის სახეები არ დამინახავს.

ართურ მილერმა „სეილემის პროცესი“ 1953 წელს დაწერა, იმ პოლიტიკური ვითარების საპასუხოდ, რომელიც იმხანად სუფევდა მის სამშობლოში. მაკარტიზმი, კომუნისტად შერაცხილთა დევნა, კომუნისტობაში ეჭვმიტანილთა გასამართლება, ჯაშუშებისა და მოღალატეების ისტერიული ძებნა… პიესის წარმატებას უდავოდ განაპირობებს ისიც, რომ ყოველ ეპოქას თავისი „კუდიანები“ ჰყავს – ყოველთვის მოიძებნება ის, ვისზეც ჯოხი უნდა გადატყდეს. და დღეს ვის ვდევნით? ვის გასამართლებას მოვითხოვთ? ვისი გვეშინია?

„აღიარება ან სიკვდილი!“ – ამ სიტყვებით მიმართავენ სეილემის თავგზააბნეულ მკვიდრთ ისინი, ვისაც სიმართლის გარკვევა სულაც არ აინტერესებთ. მთავარია, ვიღაც უმკაცრესად დაისაჯოს. სიცოცხლის შესანარჩუნებლად ბევრი გადაწყვეტს, აღიაროს, რომ კუდიანია, რომ ბნელ ძალას ემსახურება, რომ ღამღამობით დაფრინავს ხოლმე… ყველაზე მამაცი და მომხიბვლელი გმირი, ჯონ პროქტორიც კი შეყოყმანდება ერთხანს. და მე და შენ როგორ მოვიქცეოდით? აქვს თუ არა აზრი უსამართლობასთან დაპირისპირებას მაშინ, როცა ბრძოლა იმთავითვე წაგებულია? რა ამართლებს მათ თავგანწირვას, ვინც სახრჩობელა აირჩია?

კითხვას კითხვა მოჰყვება. პასუხების საძებნელად დიდი დრო გვაქვს.

არც ეს დაგვავიწყდეს: ყველაფერი ქალიშვილების ყოვლად უწყინარი ცეკვით დაიწყო.

თამრი ფხაკაძის „გრძელცხვირა ჯადოქარი მარსია, მეფე ბუთხუზ პირველი და სხვები“ 2017 წლის საუკეთესო ზღაპრად დასახელდა და იაკობ გოგებაშვილის პრემია დაიმსახურა.  მსგავსი ზღაპარი ევროპაში რომ შექმნილიყო და ასეთ მნიშვნელოვან კონკურსში გაემარჯვა, მის მიხედვით უკვე ანიმაციური ფილმი იქნებოდა გადაღებული, საბავშვო თეატრების სცენებზე, სკოლებსა თუ ბაღებში კი სპექტაკლებსა და მიუზიკლებს დადგამდნენ, დიზაინერები საკარნავალო კოსტიუმებს შექმნიდნენ… ჰელოუინსა თუ საახალწლო ზეიმებზე ყველაზე მოდურად ის მოსწავლეები ჩაითვლებოდნენ, ვინც ალქაჯ კეკასავით ცეცხლივით წითელ, გაჩეჩილ თმაში ბაყაყჩაბნეული, მუხლებამდე დაკიდებული ასკილისა და კუნელის მძივით გამოცხადდებოდა, ან მარსიასავით გრძელი ცხცვირითა და შაქარყინულებით გამოტენილი ჯიბეებიანი ჯადოქრის კაბით მოიწონებდა თავს, აღარაფერს ვამბობ დედოფალ ალუბლისას გარდერობსა და პარფიუმერიულ სისუსტეებზე. მოკლედ, იმის თქმა მსურს, რომ კარგ მკითხველს (დიდსა თუ პატარას) შეუმჩნეველი არ დარჩება კოლორიტული პერსონაჟების მრავალფეროვნება ამ ორიგინალურ წიგნში, იქნება ეს დაბნეული მეეტლე, ვირების მწყემსი, მზარეულები ბუნჩი და ნეკერა,  საიდუმლოთუხუცესი, ნიახურა ბიჭი,  უფლისწული დემე თუ მეფის ასული ტიტა თავის მამიკო ბუთხუზიკოთი (თვით მთავარი გმირი, მეფე ბუთხუზ პირველი მყავს მხედველობაში).

არ იფიქროთ, ჩემი ფანტაზია პირველ აბზაცში ამოვწურე – ოცნებას ვაგრძელებ და წარმოვიდგენ, თამრის ზღაპრის მიხედვით დადგმულ სპექტაკლსა თუ ზეიმს როგორ მოუხდებოდა ჯადოქრობის წიგნიდან ამოწერილი წესებით აჭრელებული კედლები. ხალისიანი შელოცვები ავტორმა სპეციალურად ამ ზღაპრისთვის გამოიგონა და ამბავს განსაკუთრებული ხიბლიც შესძინა. „მკითხველთა კლუბში“ მოსწავლეებს რომ წავუკითხე, ყველამ სათითაოდ გამოთქვა მათი ხმამაღლა წაკითხვის სურვილი, წიგნი ხელიდან ხელში გადადიოდა, ზოგიერთი ბავშვი მსახიობობის ხასიათზეც დადგა და ჯადოქარივით გრძნეული სახით, ცვალებადი ინტონაციებით წარმოსთქვამდნენ:

ჩალა- ბულააა, ჩალა, ბულააა, დიიიდი მეფეეე გა-ლუმ-პუ-ლა!.. წუმპე, წუმპე, ლუმპე, ლუმპეეე, ოქრო, ვერცხლიიი, ჩალას ცეეეცხლი, აკრა, ბაკრა, წვეთი გაქრააა… შრა, შრა, შრააა…  გა-ვირ-დააა!

შელოცვას, როგორც წესი გულიანი ხარხარი მოსდევდა, სიცილის მიზეზი კი მარსიას საბედისწერო შეცდომა გახლდათ. ზარმაცმა მარსიამ ჯადოქრობის 500 წესიდან (რომელიც ყველა ჯადოქრმა ზეპირად უნდა იცოდეს) მხოლოდ 5 იცოდა და ისიც ეშლებოდა. სწორედ მისმა დაუდევრობამ მისცა ბიძგი ზღაპრის სიუჟეტს – „გაშრას“ ნაცვლად ნათქვამმა „გავირდამ“ გალუმპული მეფე ბუთხუზ პირველი ვირად აქცია და აურზაურიც დაიწყო.

მეფე ბუთხუზ პირველის ვირად გადაქცევიდან, სილამაზის სალონ „კეკას,“ ტყის სასადილო „ბუნჩი და ნეკერას,“ მეფის სასახლისა თუ ვირების ჯოგის გავლით პატარა მკითხველები საოცარ თავგადასავლებში ებმებიან. ართობთ შერცხვენილ-დაბნეული მარსიას მიმართვები: „თქვენო უდიდყურეს… უდიდკუდეს… უდიდებულ-ბულ-ესობავ!“ და გამონათქვამები: „თვალის უსწრაფესოსობაში გადამეფება,“ „უსველესობიდან უმშრალესობად გადაქცევა“ და სხვა. ეკზოტიკური გარემო ხვდებათ ალქაჯის სალონში, სადაც ვარცხნილობა „საფრთხობელა,“ თმის გაჩეჩვა, „ძალიან გაწეწვა“ და მელნის გადასხმა 3 ოქრო ღირს, ტილების შესევა – 5 ოქრო, ტანსაცმლის დაჭმუჭვნა და მტვერში ამოგვანგლა კი 2 ოქრო ჯდება.

თანდათან მოსწავლეებს მხოლოდ ერთი სურვილი იპყრობს – არასოდეს დასრულდეს ორი მხიარული დობილის, მარსიას და კეკას ოინბაზობები, რაც შეიძლება მეტი შელოცვა ამოიკითხონ ჯადოქრობის წიგნიდან.

„გრძელცხვირა ჯადოქარი მარსია, მეფე ბუთხუზ პირველი და სხვები“ იმ თავგადასავლების ნაკრებია, რომელიც არა მარტო კითხვის, ხატვის ხასიათზეც აყენებს პატარებს. ნუთუ შეიძლება გულგრილი დარჩე მწვანე ჭაობის პირას მდგარი, მიბრეცილ-მობრეცილი, ხავსმოდებული ქოხის, ხის უზარმაზარ ფუღუროში გაწყობილი სალონის, ცაში აფრნილი მეფე-ვირის, ალუბლისას ოთახის, რაშზე შემომსხდარი ტიტასა და დემეს მიმართ?! თამრისეული სიუჟეტები კითხვაზე არანაკლებ ილუსტრატორობასაც გვანდომებს.

თუმცა… მწერლის ჯადოქრობანი ამით როდი ამოიწურება. ყველაფერთან ერთად თამრი ფხაკაძე არაჩვეულებრივი წამკითხველიცაა. შარშან, ერთერთი ლიტერატურული პროექტის ფარგლებში მასთან ერთად ახალციხელ მოსწავლეებს შევხვდი. სწორედ იმ შეხვედრაზე მოვისმინე პირველად „გრძელცხვირა ჯადოქარი მარსია, მეფე ბუთხუზ პირველი და სხვები.“ ვისაც ამ ავტორის მოსმენის სიამოვნება ჰქონია, ალბათ დამეთანხმება, რომ თამრი ფხაკაძე თავის ნაწარმოებების კითხვის პროცესში მონო-სპექტაკლებს დგამს. ზღაპრის მოსმენისას მიღებულმა სიამოვნებამ კი ყველა მოლოდინს გადააჭრაბა. თბილისში დაბრუნებულმა სასწრაფოდ შევიძინე წიგნი, დავიწყე და მივხვდი, როგორ გამიმართლა სწორედ თამრის ხმითა და ინტონაციებით რომ ჩამესმოდა ზღაპარი. იმასაც გაგიმხელთ, რომ მარსიას შაქარყინულივით და კეკას ღვეზელებივით გემრიელი წიგნი ერთ ღამეში გადავსანსლე – თვალი ვერ მოვხუჭე, სანამ მეფის ვირად გადაქცევიდან ბოლო თავამდე არ ჩავედი. შაქარყინულის გაჩენი წესი კი იმდენჯერ გადავიკითხე, სანამ  ზეპირად არ ვისწავლე და მას მერე სამზარეულოში რომ ვტრიალებ, ხან გულში, ხან კი ხმამაღლა, თამრისეულჯადოქრისეული ხმით გავიძახი ხოლმე:

მამლის ბოლო, თაგვის კბილი, ეზო ცივიიი, სორო თბილიიი, აცა ტკბილი, ბაცა ტკბილი, სეტყვა მსხვილიიი, ლოლო წვრილიიი, აქეთ ყინული, იქით ყინულიიი… დაცვივდა შაქარყინულიიიი!

ამრიგად (ლოგიკურად თუ ზღაპრულად), დასაწყისს ანუ ამ წერილის სათაურს დავუბრუნდი: „თამნამედროვე ქართველ საბავშვო ავტორებსა და მოსწავლეებს შორის კონტაქტი მსწავლებლის პრეროგატივაა.“ ვფიქრობ, დღესდღეისობით მასწავლებლებს მართლაც საუკეთესო შანსი აქვთ თავად გაიცნონ და მოსწავლეებსაც გააცნონ თამრი ფხაკაძე, მიიწვიონ სკოლაში და თავადაც მოისმინონ, როგორ იკითხება გრძელცხვირა ჯადოქარ მარსიას, მეფე ბუთხუზ პირველისა და სხვათა თავგადასავლები. და არა მხოლოდ ამ კონკრეტული ზღაპრის გამო ღირს თამრი ფხააძის გაცნობა.  ის არაერთი წიგნის ავტორია,  წიგნებისა, რომლებიც სრულიად სხვადასხვა გემოვნების მკითხველს, დიდსა თუ პატარას აუცილებლად დააინტერესებს.

უმრავლესობის მეთოდი და ხმის მიცემის სხვა სისტემები

პირველი ნაწილი – ამოცანის განხილვა

დავუშვათ, რომ ტურისტულ კომპანიას (ან თავგადასავლების მოყვარულთა კლუბს) სურს, შეისწავლოს – მოცემული 3 სახის აქტივობიდან (თხილამურებით სრიალი, რაფტინგი, მოგზაურობა მღვიმეებში) რომელს ანიჭებენ უპირატესობას ახალგაზრდები. ამისათვის მათ გამოკითხეს 40 რესპონდენტი. ცხრილში ნაჩვენებია გამოკითხვის შედეგები.

ამოცანის განხილვა გულისხმობს პასუხების მოძებნას შემდეგ კითხვებზე:

1. ამ ცხრილის საფუძველზე, რომელი ღონისძიებაა გამარჯვებული უმრავლესობის სისტემის მიხედვით? რატომ?

2. რომელი ღონისძიება მოსწონთ ყველაზე ნაკლებად? ანუ, რომელ ღონისძიებას უკავია მესამე ადგილი ამომრჩეველთა უმრავლესობით?

3. რატომ შეიძლება არ მივიღოთ უმრავლესობის მეთოდით ყველა ამომრჩევლისთვის დამაკმაყოფილებელი შედეგი?

4. როგორ ფიქრობთ, რატომ გამოიყენება უმრავლესობის მეთოდი უფრო ხშირად?

5. მოიფიქრეთ ხმის მიცემის უმრავლესობის მეთოდის რაიმე სახის ვარიაცია, რომელიც შეიძლება იყოს უფრო დამაკმაყოფილებელი ამომრჩეველთათვის.

მეორე ნაწილი – ხმის მიცემის ალტერნატიული სისტემები:

ჰეირის ხმის მიცემის სისტემა გულისხმობს ნაკლებად პოპულარული ვარიანტის მუდმივ გამორიცხვას მანამ, სანამ არ გამოვლინდება ერთადერთი გამარჯვებული (ანუ პირველ ეტაპზე გამოვლინდება ის არჩევანი, რომელმაც მიიღო ყველაზე ნაკლები ხმა და ხდება მისი უგულვებელყოფა. შემდეგ ტარდება მეორე გამოკითხვა და ისინი, ვინც პირველად მისცეს ხმა უკვე გამორიცხულ ვარიანტს – ირჩევენ სხვას. კიდევ გამოვლინდება ყველაზე ნაკლებპოპულარული ვარიანტი და ხდება მისი უგულვებელყოფა და ა.შ.).

6. ზემოთ წარმოდგენილი ცხრილის საფუძველზე, თქვენი აზრით, რომელ ღონისძიებას აირჩევენ რესპოდენტები? აღწერეთ პროცესი, თუ როგორ გამოირიცხება ვარიანტები.

ბორდას გათვლის მეთოდი არის ხმის მიცემის მეთოდი, რომელიც ითვალისწინებს თითოეული ამომრჩევლის პირველ, მეორე და მესამე არჩევანს. ყველა პირველი არჩევნის ხმას ენიჭება ორი ქულა, ყველა მეორე არჩევნის ხმას ენიჭება ერთი ქულა, ხოლო მესამე არჩევანს ქულა არ ენიჭება. ამგვარად, თითოეულ არჩევანს ენიჭება ქულა-შეფასება.

(მაგალითად:  ღონისძიების კლუბისთვის თხილამურებით სრიალს აქვს ჩვიდმეტი პირველი ადგილის ხმა და ხუთი მეორე ადგილის ხმა, ჯამში ).

7. განსაზღვრეთ სხვა ორი ღონისძიების ქულების საერთო რაოდენობა და აჩვენეთ თქვენი გამოთვლები. რომელ ღონისძიებას აქვს ყველაზე მეტი ქულა ამ მეთოდის გამოყენებით?

თანმიმდევრული დაწყვილების ხმის მიცემის სისტემა მოიცავს თანმიმდევრობას თანაბარ კონკურსში. პირველ რიგში, ჯგუფი აძლევს ხმას ნებისმიერს ორი ვარიანტისგან, ხოლო შემდეგ უპირატეს ვარიანტს ატოლებენ შემდეგ ვარიანტთან მანამ, სანამ არ გამოირიცხება „დამარცხებული“. წყვილების ნაკლებად პოპულარული ვარიანტის მუდმივი გამორიცხვა ხდება მანამ, სანამ არ დარჩება ერთი.

8. დავუშვათ, კლუბის წევრმა შემოგთავაზათ, რომ პირველ რიგში ხმა უნდა მისცენ თხილამურებით სრიალსა და გამოქვაბულებში მოგზაურობას, ხოლო შემდეგ ამ ხმის მიცემის გამარჯვებული დაუპირისპირდება რაფტინგს, რომელიც არის დარჩენილი ვარიანტი. რომელი ღონისძიება აირჩევა ამ მეთოდით?

9. ამ მეთოდებიდან – უმრავლესობის, ჰეირის, ბორდას გამოთვლის ან თანმიმდევრული დაწყვილების ხმის მიცემის – რომელი უფრო სამართლიანია ამ სიტუაციაში? რატომ? რომელი უფრო ნაკლებად სამართლიანია? რატომ?

10. დავუშვათ, რომ თქვენ უპირატესობას ანიჭებთ რაფტინგს. შეიმუშავეთ ხმის მიცემის სისტემა, რომლითაც შესაძლებელი გახდება რაფტინგის არჩევა და რომელიც სამართლიანი იქნება კლუბის სხვა წევრებისთვის.

პასუხები:

6. ხმის მიცემის პირველ ტურში თხილამურებზე სრიალმა მიიღო ჩვიდმეტი ხმა, რაფტინგმა – თერთმეტი, ხოლო მოგზაურობამ მღვიმეებში – თორმეტი. ამგვარად რაფტინგი გამოირიცხა. შემდგომ არჩევნებში თხილამურებზე სრიალმა მიიღო რაფტინგის ერთი ხმა, ჯამში თვრამეტი, ხოლო მღვიმეებში მოგზაურობას თავის თავდაპირველ თორმეტ ხმას დაემატა რაფტინგის ათი ხმა, ჯამში ოცდაორი. ახლა გამოირიცხება თხილამურებზე სრიალი და გამარჯვებულად რჩება მოგზაურობა მღვიმეებში.

7. მღვიმეებში მოგზაურობამ მიიღო ქულა. რაფტინგმა მიიღო  ქულა. თხილამურებზე სრიალმა მიიღო  ქულა. მღვიმეებში  მოგზაურობამ მოიგო ბორდას გამოთვლის მეთოდის გამოყენებით.

8. პირველ ხმად თხილამურებზე სრიალმა მიიღო თვრამეტი ხმა, ხოლო მღვიმეებში მოგზაურობამ – ოცდაორი. თხილამურებზე სრიალი გამოირიცხება და მღვიმეებში მოგზაურობა იბრძვის რაფტინგთან ერთად თანაბარ კონკურსში. ამჯერად მღვიმეებში მოგზაურობამ მიიღო ცხრამეტი ხმა, ხოლო რაფტინგმა – ოცდაერთი. იგებს რაფტინგი.

9. პასუხები შეიძლება იყოს სხვადასხვა; თუმცა შეიძლება ბევრი მოსწავლე ამტკიცებდეს, რომ რაფტინგმა მე-3 საკითხში უსამართლოდ მიიღო უპირატესობა.

10. აქ შეიძლება დაგვჭირდეს მინიშნება. ერთი სავარაუდო პასუხი არის თხილამურებზე სრიალის, ანუ იმ ღონისძიების გამორიცხვა, რომელიც ამომრჩეველთა უმეტეს ნაწილმა დააყენა ბოლო ადგილზე. შემდეგ არჩევნების მეორე ტურის ჩატარდება დარჩენილ ორ ვარიანტს შორის.

მესამე დღე – შეჯამება

დამატებითი სავარჯიშოები

დავუშვათ, თქვენ ხართ ერთ-ერთი ათი სპორტული კომენტატორიდან, რომლებმაც უნდა განსაზღვრონ ფეხბურთელების რეიტინგი. გეძლევათ 10 ფეხბურთელის სია. თქვენ უნდა მიანიჭოთ თითოეულს ადგილი ჩამონათვალში თქვენი შეხედულების შესაბამისად (ანუ, შეადგინოთ რანჟირებული სია). მას შემდეგ, რაც რანჟირებულ სიას შეადგენს ყველა სპორტული კომენტატორი, ხდება ქულების დარიცხვა შემდეგი პრინციპით:

10 ქულა თითოეული პირველი ადგილის ხმისთვის;

9 ქულა თითოეული მეორე ადგილის ხმისთვის და ა.შ.;

და 1 ქულა თითოეული მეათე ადგილის ხმისთვის.

1. გამოთქვით მოსაზრებები – რამდენად სამართლიანად მიგაჩნიათ რანჟირების ეს სისტემა. რანჟირების ამგვარი მეთოდის პირობებში შესაძლებელია თუ არა, პირველ ადგილზე ვერ გავიდეს ფეხბურთელი, რომელსაც 8 სპორტული კომენტატორი ანიჭებს პირველ ადგილს?

2. დავუშვათ, რომ კანდიდატები , და იყრიან კენჭს რაღაც პოზიციაზე (ან, უნდა შედგეს მათი პოპულარობის რეიტინგი). საზოგადოების უპირატესობები, გამოხატული ხმის მიცემის შედეგებში, წარმოდგენილია შემდეგ ცხრილში:

ა.  ვინ მოიგებს არჩევნებში, თუ გამოყენებული იქნება უმრავლესობის მეთოდი?

ბ.  ისევ უმრავლესობის მეთოდის გამოყენებით, არსებობს თუ არა სტრატეგია, რომლის გამოყენების პირობებშიც შესაძლებელია 24 პროცენტის სვეტში აღნიშნული ამომრჩევლებისთვის უფრო სასურველი შედეგის დადგომა? აღწერეთ ეს სტრატეგია.

გ.  ვინ მოიგებს არჩევნებს, თუ იქნება გამოყენებული  ჰეირის სისტემა?

ამომრჩეველთა რომელი სვეტები იქნება ყველაზე მეტად იმედგაცრუებული შედეგებით?

შეიმუშავეთ ალტერნატიული რანჟირება, რომლის წარდგენა მათ შეეძლებათ მეტი მოწონების შედეგების მიღებისთვის, როდესაც გამოიყენება ჰეირის სისტემა.

პასუხები:

1. ასეთი რამ შესაძლებელია, თუ რვავე ექსპერტი მეორე ადგილს ანიჭებს ერთსა და იმავე ფეხბურთელს, რომელსაც დანარჩენი ორი ექსპერტი ანიჭებს პირველ ადგილს.

2.ა. თუ გამოიყენება უმრავლესობის მეთოდი, იგებს A ხმათა 48 პროცენტით, ხოლო B-ს აქვს 28 პროცენტი და C-ს 24 პროცენტი.

2.ბ. თუ ამომრჩევლები ამ ჯგუფში B-ს დააყენებენ C-ს წინ, მაშინ იგებს B A-ს ნაცვლად.

2.გ. თუ იქნება გამოყენებული ჰეირის ხმის მიცემის სისტემა, მაშინ პირველ ტურში გამოირიცხება C. შემდეგ ტურში იგებს B ხმათა 52 პროცენტით. ამომრჩეველთა ბოლო 10 პროცენტი იქნება ძალიან იმედგაცრუებული ამ შედეგით. თუ წარადგენენ ბიულეტენს ადგილების მიხედვით C, A, B, მაშინ პირველ ტურში გამოირიცხება B, ხოლო A ამარცხებს C-ს.

„დღეს სულ ვიცინი; რაც უნდა შემემთხვეს, გინდ ავი, გინდ კარგი, მაინც ვიცინი და თქვენც გირჩევთ იცინოთ, ვინაიდგან ბუნებაში ისეთი არაფერი ხდება, თუ სატირელი იქნება, იმავე დროს საცინელიც არ იყოს. წარმოიდგინეთ, იმაზედაც კი მეცინება, რომ გირჩევთ – თქვენც იცინეთო“.

ვაჟა-ფშაველა სიცილის შესახებ

გაგახსენებთ სასკოლო განათლების კიდევ ერთ სტერეოტიპს ლიტერატურის გაკვეთილებიდან მხატვრული ნაწარმოების თემისა და იდეის შესახებ, რომელიც მოკლედ ასე განიმარტებოდა: მხატვრული ნაწარმოების თემა არის ის, რაზედაც საუბარია ტექსტში, ხოლო იდეაა – რისი თქმაც უნდოდა ამით ავტორს. გამოგიტყდებით და ყოველთვის დიდი თავსატეხი იყო ჩემთვის: ნეტა რას ფიქრობდა ავტორი და როგორ უნდა შემემოწმებინა, ავტორი ამას მართლა ფიქრობდა თუ, უბრალოდ, მე „დავაბრალე“. რა თქმა უნდა, შემეძლო, ნაწარმოებიდან დებულებები, ფრაგმენტები მომეტანა და ჩემი იდეა დამესაბუთებინა (ასეც ვაკეთებდი), მაგრამ მაინც ყოველთვის ეჭვი მეპარებოდა.

როგორც ცხოვრებაც აჩვენებს, ეჭვი თუ პათოლოგიაში არ გადადის, ის ყოველთვის სასარგებლოა, რადგან „ეჭვის შეტანით“ და ცნობიმოყვარეობით იწყება ფიქრიც და მეცნიერებაც და ცოდნაც. მოკლედ, ეს ეჭვი ყოველთვის თან მდევდა და უფრო და უფრო მეტს ვფიქრობდი…. მერე ვივიწყებდი, რომ ვფიქრობდი, რადგან, ჯერ ერთი, ყოველთვის შემეძლო ნებისმიერი მხატვრული ტექსტის თემაზე და იდეაზე მემსჯელა არგუმენტირებულად და ყველა დამერწმუნებინა (ყველა, დიახ, საკუთარი თავის გარდა), და მეორეც, პასუხს არავინ მთხოვდა იმაზე, თუ რა მიმაჩნდა ამა თუ იმ ტექსტის იდეად.

მე მხოლოდ საკუთარ თავში შემქონდა ეჭვი, საკუთარ ფიქრებში, განცდებში, გრძნობებში… და ეს იყო ყველაზე დიდი (გ)ამოცანა, თორემ სხვის ურწმუნოებას ყოველთვის ადვილად ვერეოდი. ერთი სიტყვით, პრობლემა ის იყო, რომ დიდი მონდომებით როცა ვამტკიცებდი ერთს და ვარწმუნებდი აუდიტორიას, სწორედ საუბრის დამთავრების შემდეგ იწყებოდა სრულიად სხვა აზრების „შემოტევა“. ასეთი შინაგანი კონფლიქტი ეჭვქვეშ აყენებდა არა მხოლოდ ჩემ მიერ გამოთქმულ მხატვრული ტექსტის იდეას, არამედ საერთოდ ყოველგვარ აზრს. ერთი სიტყვით, დიდი რუდუნებით „აშენებული“ ჩემი დასაბუთებები ხელიდან მეცლებოდა.

ვიცი, რომ იდეის გარეშე არაფერი არსებობს, არა თუ მხატვრული ტექსტი, არამედ მთლიანად, მატერიალური სამყარო, ყველაფერი იდეის პრეზენტაციაა, დიდი ტექსტი, ადამიანების ჩათვლით, მაგრამ აი, მაგალითად, სკოლაში რომ „ვეფხისტყაოსანს“ ასწავლი, როგორ უნდა აუხსნა მოსწავლეებს, როგორ იპოვონ პოემის მთავარი იდეა? პოემის იდეაა: სიყვარული, მეგობრობა, ჰუმანიზმი, ოპტიმიზმი და ასე შემდეგ, იმდენად ბანალურად და პრიმიტიულად მეჩვენებოდა სკოლის ასაკშიც კი, რომ ამაზე აღარ გავაგრძელებ საუბარს.  ასე შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ სიცოცხლის იდეაა: სიყვარული, მეგობრობა, ტოლერატნობა, ჰუმანიზმი და ასე შემდეგ… რა განსხვავებაა?

მე ეჭვი შემქონდა სასკოლო სახელმძღვანელოების „ქრესტომათიულ ჭეშმარიტებებში“, სკოლის მოსწავლისთვის ხომ მაგიური სიტყვაა: „წიგნში ასე წერია“ და მასწავლებლების მკაცრი და სამართლიანი ხმაც ხომ ჩაგესმის ამ დროს: „წიგნში ვინც დაწერა, შენ ასწავლი?“. ჰოდა, ჩვენც ვიზუთხავდით „წიგნში დაწერილს“ და ვყვებოდით, მასწავლებელი კი „თითის გაყოლებით“ მიჰყვებოდა წიგნში სტრიქონებს და თუ აბზაციც არ გამოგრჩებოდა, ხუთიანი ზედ გქონდა.

ხან ვფიქრობდი, რომ მხატვრული ტექსტის იდეა ერთგვარად გამოცანაც იყო და ამოცანაც. ამოცანა იმდენად, რამდენადაც, გვქონდა რაღაც მოცემულობა: ტექსტი, რომელიც გვიყვება რაღაცის შესახებ და უნდა ამოგვეხსნა.  თხრობა, სიუჟეტი, პერსონაჟების ქცევები და ასე შემდეგ, რომელ იდეას ემსახურებოდა, „რისი თქმა სურდა ამით ავტორს“? – აი, ეს იყო მომაკვდინებელი შეკითხვა. პროზაული ტექსტები კიდევ ჰოოო, რაღაცას იცოდვილებდი, წიგნში ამოიკითხავდი, მაგრამ აი, ლირიკის შემთხვევაში კიდევ უფრო რთულდებოდა საქმე. მაგალითად, რისი თქმა უნდოდა ავტორს ლექსით „ქარი ქრის, ქარი ქრის, ქარი ქრის…?“

ვფიქრობ, სკოლაში მხატვრული ტექსტის სწავლებისას დღესაც ისმის კითხვა: „რისი თქმა უნდოდა ამით ავტორს“ და ახლაც ბევრი მოსწავლე ფიქრობს, „სწორ პასუხს“ მიაგნოს, რადგან ჰგონია, რომ სწორი პასუხი ერთადერთია. და აი, მივადექი მთავარ პრობლემასაც. დიახ, სკოლაში მეც მეგონა, რომ ასეთ კითხვებს ერთადერთი სწორი პასუხი ჰქონდა და ჩემი ტანჯვა და ეჭვებიც აქედან გამომდინარეობდა.

ეს საკითხი მივიწყებული მქონდა და არ ვიცი, ამის შესახებ დავწერდი თუ არა (რადგან ჩემთვის დიდი ხანია ვიპოვე ამაზე პასუხი), რომ არა იმდღევანდელი დიალოგი ჩემს მეგობრებთან, გიგი თევზაძესთან და ოთარ ჯირკვალიშვილთან. თანამედროვე ლიტერატურაზე საუბრისას გიგიმ სხვათა შორის თქვა: პრობლემა ისაა, რომ ჩვენს მწერლებს ჰგონიათ, რომ მხატვრული ტექსტის იდეა ყოველთვის შეიძლება გამოითქვას; არის ზოგი გამოცდილება/იდეა, რომელიც დებულებით არ გადმოიცემაო… კიდევ ბევრი ვისაუბრეთ ამაზე, მაგრამ ერთი წინადადებაც კი საკმარისი აღმოჩნდა, რომ ამ დიალოგის შემდეგ ჩემი მივიწყებული ფიქრი იდეების შესახებ გააქტიურებულიყო და გადავწყვიტე, ეს მასწავლებლებისთვისაც მეთქვა.

ახლა კი იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა (გ)ამოვიცნოთ მხატვრული ტექსტის იდეა. თავიდანვე ვთანხმდებით იმაზე, რომ მხატვრული ტექსტი ეს არის მრავალგანზომილებიანი წარმონაქმნი, რომლის სწორხაზოვნად წაკითხვა იქნებოდა „პროკრუსტეს საწოლი“ და ტექსტის გაგების არეალის შეზღუდვა. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ტექსტები დამოუკიდებლად კი არსებობენ, მაგრამ ისინი სიცოცხლეს იძენენ და ცოცხლდებიან მაშინ, როდესაც მკითხველის ცნობიერება „ეხება“ მათ, ხოლო ამ შეხების შედეგად იგება დედნისაგან შესაძლოა სრულიად განსხვავებული ტექსტი, განსხვავებული სიღრმის ემოციებით, გრძნობებით და ასოციაციებით, მაშინ კიდევ უფრო გართულდება/გამრავალფეროვნდება იდეების  საქმე. მნიშვნელოვანია, თქვენ როგორ წაიკითხეთ ტექსტი, რა იყო თქვენთვის საყურადღებო ამ ტექსტში და ავტორის კი არა, თქვენი აზრით, რომელი იდეის პრეზენტაცია შეიძლება იყოს ეს ყველაფერი? მოკლედ, ავტორს თავი უნდა დავანებოთ, არა იმიტომ, რომ პოსტმოდერნიზმში ბარტმა იგი „მკვდრად“ გამოაცხადა, არამედ იმიტომ, რომ ავტორიც ჩვეულებრივი მკითხველია.

ერთი სიტყვით, ტექსტის იდეა (გ)ამოცანაა და მას მრავალი ამონახსნი და პასუხი აქვს, მთავარია, თქვენ იფიქროთ; სხვა ჯერზე და სხვა დროს წაკითხვისას თქვენ შეიძლება სხვა აზრი გაგიჩნდეთ და არც ის იყოს საბოლოო. შეუძლებელია, თქვენთვის „ვეფხისტყაოსნის“ იდეა მე-5 კლასში, მე-10 კლასში და მე-12 კლასში ერთი და იგივე იყოს. ყველაფერი, რაც მანამდე იფიქრეთ, რასაც მანამდე გრძნობდით და განიცდიდით რომელიმე ტექსტის მიმართ, თქვენ შეიძლება ერთ დიდ სიყალბედ მოგეჩვენოთ, ხოლო ბოლოს ნაფიქრი – სინამდვილედ… თუმცა, ეს სინამდვილე შესაძლოა, ისევ რამდენიმე ხანში გაანადგუროთ. და რა არის მთავარი? – იკითხვათ თქვენ… მთავარი ისაა, რომ თქვენ ფიქრობთ და იცვლებით, მხატვრული ტექსტის დანიშნულება სხვა არც არაფერია.

პოსტმოდერნული წარმოდგენების მიხედვით, მხატვრული ტექსტს აქვს  ავტორის ჩანაფიქრისაგან დამოუკიდებელი არსებობა. იდეების ნაცვლად პოსტმოდერნიზმი გვთავაზობს აზრთა თამაშს, რომლის დროსაც შეუძლებელია აზრის საბოლოო ინსტანცია. ტექსტის ნებისმიერი იდეა შეიძლება ირონიზირდეს, არაფერი არ არის ცალსახა და სერიოზული. პოსტმოდრნი ლამის ამართლებს იმ აზრს, რომ მხატვრულ ტექსტებს იდეა არა აქვს. არსებობა, როგორც თამაში – პოსტმოდერნული ლიტერატურის გამაერთიანებელი იდეაა.

ამ გაგებით, ვაჟა-ფშაველა ყველაზე დიდი პოსტმოდერნისტი მწერალი გამოდის,  რასაც ის სასაცილო-სატირალის შესახებ ამბობს, სწორედ ისაა, რაც ზემოთ პოსტმოდერნიზმის შესახებ ვთქვით, ანუ ირონიზება:

„დღეს სულ ვიცინი; რაც უნდა შემემთხვეს, გინდ ავი, გინდ კარგი, მაინც ვიცინი და თქვენც გირჩევთ იცინოთ, ვინაიდგან ბუნებაში ისეთი არაფერი ხდება, თუ სატირელი იქნება, იმავე დროს საცინელიც არ იყოს. წარმოიდგინეთ, იმაზედაც კი მეცინება, რომ გირჩევთ – თქვენც იცინეთო”.

იქნებ პოსტმოდერნიზმიც არაფერ შუაშია, უბრალოდ, ჩვენი ცნობიერება ევოლუციას განიცდის და ამიტომ სამყაროსაც და  ტექსტებსაც განსხვავებულად ვხედავთ.

ჩემი და გიგი თევზაძის პატარა იუმორნარევი დიალოგიც ფინალისთვის გამომადგება:

მე: გიგი, შენი აზრით, პოსტმოდერნიზმის „ბრალია“, ტექსტს და ტექსტის იდეას რომ ასე ვხედავთ (მრავალგანზმოილებიანად)…? თუ სხვა ეპოქაში რომ გვეცხოვრა, მაინც ასეთი აღქმა გვექნებოდა?

გიგი: არა, სულ ასე იყო… ერესები აბა, სხვა რა იყო?

მე: პოსტმოდერნი „იბრალებს“ ესე იგი… თუმცა შეიძლება უფრო მეტად გახადა აქტუალური ასეთი ხედვა.

გიგი: გვატყუებს…

მე: სულ ტყუილში გვიცხოვრია… აღარაფერი დარჩა, რაც სინამდვილე იქნება.

გიგი: აბაა…

მე: გალაკტიონის ის ლექსი გახსოვს…? ზუსტად ასეა სიტუაცია:

„სინამდვილეს არ ვემდური, არ ყოფილა თითქმის,

არყოფილზე სამდურავი, არასოდეს ითქმის“.

ჭაობი დედამიწის ზედაპირის განსაკუთრებული ტიპია, რომლისთვისაც დამახასიათებელია უტორფო ან ტორფიანი, მუდმივად ტენიანი გრუნტი და სპეციფიკური მცენარეულობა, რომელშიც გაბატონებულია ჭაობის მცენარეები -ჰელოფიტები. ნიადაგგრუნტის მდგრადი დატენიანება ხელს უწყობს ტენის მოყვარული მცენარეულობის გავრცელებას.  ჭაობი, მარში, ჭანჭრობი, ტბისა და მდინარის დატბორილი ნაპირები, ესტუარი – დაჭაობებული ტერიტორიებია. ისინი მრავალ ჰაბიტატს ქმნიან  იმ მცენარეებისა და ცხოველებისთვის, რომლებიც ღრმა წყლებში და მშრალ ხმელეთზე ვერ ცხოვრობენ.

კვების წყაროს მიხედვით, ჭაობები იყოფა სამ ტიპად:  ქვემოური (ევტროფიული), გარდამავალი და ზემოური (ოლიგოტორფიანი). ქვემოური  ჭაობები უმეტესად  მაღლობების ძირში და მდინარეების ტერასებზე წარმოიქმნება და გრუნტის წყლებით იკვებება. ასეთი ჭაობები საკმაოდ პროდუქტიულია. აქ ხარობს ლელქაში, ხავსი და ძალიან ბევრია ფრინველი. ზემოური ჭაობები მდინარეებს შორის მდებარე დაბლობებზე გვხვდება და  მხოლოდ ატმოსფერული ნალექებით იკვებება.

1971 წლის 2 თებერვალს ქ. რამსარში (ირანი) 18-მა ქვეყანამ ხელი მოაწერა კონვენციას „საერთაშორისო მნიშვნელობის წყალჭარბი, განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიების“  (The Convention on Wetlands of International Importance, especially asWaterfowl Habitat)  შესახებ. კონვენცია მთავრობათაშორისი შეთანხმებაა, რომელიც მიზნად ისახავს წყალჭარბი ტერიტორიების დაცვასა და მათ მდგრად გამოყენებას და ამისათვის საერთაშორისო თანამშრომლობის უზრუნველყოფას.  1971 წლიდან კონვენციის გეოგრაფია თანდათან გაფართოვდა,

დღეისათვის იგი 138 ქვეყანას ითვლის. საქართველო რამსარის კონვენციას 1996 წელს შეუერთდა. ამჟამად 1366-მდე წყალჭარბი ტერიტორია რამსარის ტერიტორიად, ე. წ. რამსარის საიტად არის გამოცხადებული, რომელთა საერთო ფართობი 119,6 მლნ. ჰექტარს აღემატება (www.ramsar.org).

ჭაობები გავრცელებულია ყველა კლიმატურ სარტყელში და და ყველა კონტინენტზე. მათში ჰიდროსფეროს მტკნარი წყალის მარაგის დაახლოებით 11,5 ათასი კუბ. კმ.-ია (0,03%) თავმოყრილია. ყველაზე მეტად ჭაობები გავრცელებულია სამხრეთ ამერიკაში, ევროპასა და აზიაში.

ჭაობების გავრცელების არეალები დედამიწაზე

დედამიწაზე  ყველაზე დიდი ჭაობია პანტანალი, რომელიც ბრაზილიაში, მატუ-გროსუ-დუ-სულის შტატში, ასევე  ბოლივიისა და პარაგვაის ტერიტორიებზე მდებარეობს. მას 150 ათასი კვ. კმ.-ის ფართობი უკავია და მდიდარია მცენარეული საფარითა და ცხოველთა სამყაროთი. იქ განსაკუთრებით ბევრი ნიანგია.  ჩვენი პლანეტის ერთ-ერთი დიდი  ჭაობია ვასიუგანსკის  ჭაობები  (53 ათასი კვ. კმ) რუსეთში. იგი ბიომრავალფეროვნებით გამოირჩევა: აქ  ძალიან ბევრი სახეობის მცენარე იზრდება, მათ შორის იშვიათი სახეობებიც.  ასევე მეტად საინტერესოა მანჩაკის ჭაობების კომპლექსი (აშშ, ლუიზიანას შტატი), სადაც ხშირად იკარგებიან ადგილობრივი მცხოვრებლები და ამიტომაც ამ კომპლექსს მოჩვენებების ჭაობი შეარქვეს.  ჭაობები აფრიკის კონტინენტზეც გვხვდება. ჭაობი ოკავანგო ბოტსვანაში, მდინარე ოკავანგოს დელტაში მდებარეობს, რომელიც  ყველაზე დიდი შიდა დელტაა მსოფლიოში და კლიმატური, ჰიდროლოგიური და ბიოლოგიური ურთიერთზემოქმედების ნათელი მაგალითია. ოკავანგოს დელტა და ჭაობი  2014 წლიდან იუნესკო-ის მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შესული მე-1000 ძეგლია და ტურისტებს შორის დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

ჭაობებს საქართველოში, კოლხეთის დაბლობზე  განსაკუთრებით დიდი ფართობი – დაახლოებით 225 ათასზე ჰექტარზე მეტი უკავია. მცირე ჭაობები ასევე გავრცელებულია ჯავახეთის ვულკანურ მთიანეთშიც (ვაჩიანის, ავჭალის, ხანჩალის, მადათაფის, სულდისა და სხვ.) და საქართველოს სხვა რაიონებში.

ჭარბტენიან ტერიტორიას საერთაშორისო სტატუსი რომ  მიენიჭოს, იგი  სამი კრიტერიუმიდან ერთ-ერთს მაინც უნდა აკმაყოფილებდეს: იყოს მოცემული გეოგრაფიული რეგიონისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი ჭარბტენიანი მხარე; გამოირჩეოდეს ბიომრავალფეროვნებით და წარმოადგენდეს ადგილობრივი და გადამფრენი ფრინველების დასასვენებელ ან გამოსაზამთრებელ ადგილს. კოლხეთის ჭაობები უნიკალურია იმით, რომ სამივე პირობას აკმაყოფილებს. აფრიკა-ევრაზიის წყლისა და ჭაობების გადამფრენი ფრინველების საიმიგრაციო გზის უწყვეტობის შენარჩუნების მიზნით შეიქმნა კოლხეთის ეროვნული პარკი და ამავე დროს რამსარის საიტად გამოცხადდა კოლხეთის დაბლობის წყალჭარბი სავარგულები.

მდინარეების  ენგურისა და კინტრიშის შესართავებს შორის  განვითარებულია ტორფიანი ჭაობების ყველაზე მნიშვნელოვანი მასივები: ანაკლია, ჭურია, ნაბადა, ფიჩორი, იმნათი, მალთაყვა, გრიგოლეთი, ქობულეთი. კოლხეთის ზღვისპირა ჭაობებს, მდინარეების ან დასახლებული პუნქტების სახელების მიხედვით  დაერქვათ სახელები. აქვე, ტორფიან ჭაობებთან ერთად ჯერ კიდევ შემორჩენილია ხელშეუხებელი ან მცირედ სახეცვლილი დაჭაობებული მურყანის ტყეები, ჭაობის მდინარეები და ტყეები. მათ შორის, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს კოლხეთის ჭაობის მშვენება – პალიასტომი.

წარსულში ადამიანებს ჭაობი მიაჩნდათ აშმორებულ ადგილად, მალარიის კერად, რომელსაც ხალხისთვის მხოლოდ უბედურება მოჰქონდა. სამწუხაროდ, მოსახლეობის დიდ ნაწილს დღესაც ასეთი წარმოდგენა აქვს და უარყოფითი განწყობა ჭაობების მიმართ ჯერ კიდევ ძალაშია. საზოგადოების ასეთი პოზიცია დიდ პრობლემას ქმნის, ამიტომ მეტად მნიშვნელოვანია, მოსახლეობამ გააცნობიეროს ჭაობების უდიდესი როლი და მათი გარემოსადცვითი ფუნქცია ბუნებაში. ჭაობები დიდი რაოდენობით წყალს იწოვენ, ხანგრძლივი დროით აკავებენ მას და ამით ხელს უწყობენ წყლის რეჟიმის ნორმალურ რეგულაციას, საგრძნობლად ამცირებენ ძლიერი წყალმოვარდნის საშიშროებას და დარეცხვისაგან იცავენ ხმელეთის ზედაპირს. ამასთანავე, ჭაობები ბუნებრივი ფილტრის როლს ასრულებენ. შეიწოვენ რა დიდი რაოდენობის წყალს, წმენდენ მას მავნე ქიმიური და ბიოლოგიური ელემენტებისაგან და სუფთა წყლით ასაზრდოებენ მდინარეებს, ტბებს, მიწისქვეშა წყლების ჰორიზონტებს და ა.შ. მისი ხელყოფა გვაკარგვინებს სუფთა, მტკნარი წყლის მიწისქვეშა მარაგს და ეს ხდება მაშინ, როცა მსოფლიოს მთელ რიგ ქვეყნებში სასმელი წყლის უდიდესი დეფიციტია.

კოლხეთის ჭაობები და ჭაობიანი მიწები ოდითგანვე განიცდიდნენ ადამიანის სამეურნეო მოქმედების უარყოფით გავლენას, რამაც განსაკუთრებით დიდ მასშტაბებს XX საუკუნეში მიაღწია. სახნავ-სათესი მიწების, საძოვრების და სათიბების მიღების მიზნით, დაბლობის ვრცელ ტერიტორიაზე დააშრეს ჭაობი, გაჩეხეს დაჭაობებული და ტენიანი კოლხური ტყეები. აღნიშნული ღონისძიებების განხორციელების შედეგად დაბლობის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში თითქმის მთლიანად მოისპო ტენიანი კოლხური ტყეების ბუნებრივი ეკოსისტემები. დაბლობის ამ ნაწილში კატასტროფულად შემცირდა ან უკვე გადაშენდა ჭაობის კუ, ჩვეულებრივი და შუააზიური ტრიტონები. სხვადასხვა ფაქტორების გავლენით ძლიერ შემცირდა გადამფრენი და მოზამთრე ფრინველების რაოდენობა. ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის მავნე გავლენას ვერც კოლხეთის დაბლობის დასავლეთ ნაწილის ბუნებრივი ლანდშაფტები გადაურჩა. ზღვისპირა ტორფიანი ჭაობების ზედაპირზე გაყვანილ იქნა სხვადასხვა დანიშნულების უამრავი არხი, გაიჩეხა ზღვისპირა ჭაობების მეზობლად მდებარე დაჭაობებული ტყეების მნიშვნელოვანი ნაწილი, გასწორებულ იქნა ჭაობების მდინარეთა დაკლაკნილი კალაპოტები. ადამიანის ჩარევის შედეგად სახეცვლილი პალიასტომის ტბის დაცვა ეროვნული მნიშვნელობის საქმეა.

კოლხეთის ჭაობებს და დაჭაობებულ ტყეებს დიდი სამეცნიერო და შემეცნებითი მნიშვნელობა აქვს. კოლხეთის ჭაობური ლანდშაფტები შეიცავენ მდიდარ და მეტად საინტერესო ბიოგეოგრაფიულ და პალეოგეოგრაფიულ მასალას, რომლის ანალიზი საშუალებას იძლევა, გაირკვეს კოლხეთის თანამედროვე ფლორის თავისებურება, შემადგენლობა, განვითარების ისტორია, კლიმატის ცვალებადობა და ზღვის დონის რყევის ხასიათი ახლო გეოლოგიურ წარსულში. ამასთან ერთად, კოლხეთის ჭაობი და ჭარბტენიანი მიწები, სადაც სასწავლო შემეცნებითი ექსკურსიების მოწყობით, კვალიფიციური ლექცია-საუბრების ჩატარებით, ვიზიტორებს, მოსწავლეებს, სტუდენტებს საშუალება ეძლევათ, გაეცნონ ჭაობურ ლანდშაფტებს, გააცნობიერონ, რომ ამ ლანდშაფტების შენარჩუნება საზოგადოების ყველა წევრის მოვალეობაა.

ინტერნეტჟურნალი ,,მასწავლებელი“ გთავაზობთ ინტერვიუს შედარებითი და საერთაშორისო განათლების სპეციალისტთან, ჰონგ კონგის უნივერსიტეტის განათლების მეცნიერებების ფაკულტეტის ასისტენტ-პროფესორ ნუცა კობახიძესთან. პროფესორი კობახიძე გახლავთ პირველი ქართველი მკვლევარი, რომელიც გეილ კელის სახელობის პრესტიჟული ჯილდოს მფლობელი გახდა 2016 წელს – ამ ჯილდოს ამერიკის შედარებითი და საერთაშორისო განათლების საზოგადოება (CIES) ყოველწლიურად გასცემს ინგლისურ ენაზე შესრულებული საუკეთესო სადოქტორო დისერტაციისათვის, რომელიც განათლების პრობლემებს შეეხება. ნუცა კობახიძის, როგორც მკვლევრის, ინტერესის სფერო მოიცავს შედარებით განათლების, განათლების პრივატიზაციის, ჩრდილოვანი განათლების, საერთაშორისო ტესტების მეთოდოლოგიის, მასწავლებელთა პროფესიონალიზმისა და ეკონომიკური სოციოლოგიის საკითხებს; ხოლო კვლევების არეალი კი – საქართველოს, ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებს, ასევე აღმოსავლეთი  აზიისა და სამხრეთ-აღმოსავლეთის აზიის ქვეყნებს (კერძოდ ჰონგ-კონგს, კამბოჯას და მიანმარს).

ძალიან ხშირად, მათ შორის, ჩვენს ჟურნალშიც, გვიწევს წავიკითხოთ სტატიები იმის შესახებ, თუ როგორი შეიძლება იყოს მომავლის განათლება. ხანდახან ეს ყველაფერი ფენტეზის ჟანრის ნარატივსაც ემსგავსება. თქვენ, როგორც ადამიანი, რომელიც კარგად იცნობთ როგორც დასავლურ, ისე აზიური  განათლების სისტემებს, როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლება იყოს ახლო მომავლის პრიორიტეტები მსოფლიოს წამყვანი საგანმანათლებლო კერებისათვის?

პრიორიტეტები  განათლებაში, რასაკვირველია, გლობალური ტენდენციების გათვალისწინებითაც უნდა განისაზღვროს, მაგრამ მნიშვნელოვანი მაინც ადგილობრივი კონტექსტია. რაც შეეხება გლობალურ ტენდენციებს, ერთ-ერთი თვალშისაცემი ცვლილება განათლებასა და, ზოგადად, ჩვენს ცხოვრებაში, ტექნოლოგიების როლის გაძლიერებაა. იცვლება ის ფორმები, რომელთა საშუალებითაც  ურთიერთობას ვამყარებთ ერთმანეთთან. ვაზროვნებთ, ვსწავლობთ. იზრდება “დიდი მონაცემების”, ე.წ. Big data-ს როლი, ასევე შემოდის ხელოვნური ინტელექტის თემა. მაგალითად, უნივერსიტეტში, რომელშიც ამჟამად ვმუშაობ, ზოგიერთი ლექტორი სტუდენტების ნაწერების გასასწორებლად ხელოვნურ ინტელექტს იყენებს. ერთი მხრივ, ტექნოლოგიური ცვლილებები გვეხმარება, მაგრამ, მეორე მხრივ, იქმნება საფრთხე, რომ ტექნოლოგიებმა გვმართონ. ამ კონტექსტში იზრდება ისეთი უნარების მნიშვნელობა, რომლებიც ტექნოლოგიებსა და მანქანებს არ გააჩნიათ, რომელთა დიგიტალიზაცია და ავტომატიზებაც შეუძლებელია. ასეთია, მაგალითად, შემოქმედებითობა, წარმოსახვა, ინტუიცია, ემოციური ინტელექტი, ლიდერის თვისებები. ცალკე საკითხია ეთიკა, რომელიც შეუძლებელია, მანქანას ჰქონდეს. ამიტომ, განათლების სისტემამ ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეებში ასეთი უნარების განვითარებას. უნდა მოვამზადოთ მოსწავლეები იმისთვის, რომ მზარდი ტექნოლოგიური ცვლილებების  ეპოქაში მოახერხონ თავიანთი ადგილის გამონახვა. კარგი სკოლები მსოფლიო მასშტაბით სწორედ ამის მიღწევას ცდილობენ.

ქართული სასკოლო-საგანმანათლებლო სისტემის ხარვეზების ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს: ერთიანი ხედვის არქონა, ფინანსური და ინფრასტრუქტურული რესურსების სიმწირე, კვალიფიციური კადრების ნაკლებობა, უხარისხო სახელმძღვანელოები… წარმოიდგინეთ, რომ ხართ არა მკვლევარი, არამედ ამჯერად, მენეჯერი. საიდან დაიწყებდით ამ სისტემის გაჯანსაღებას? რა იქნებოდა პირველი ნაბიჯი?

რეცეპტები განათლების სისტემაში არ მუშაობს. ყოველი ცვლილება არსებული პრობლემებისა და პოლიტიკის სიღრმისეული შესწავლის შემდგომ უნდა მოხდეს. ჩვენს განათლების სისტემაში საკმარისად ბევრი რეფორმა განხორციელდა. ვფიქრობ, ახლა საჭიროა სისტემის დაბალანსება, გაჯანსაღება და შეცდომების გამოსწორება.

სისტემური პრობლემების გარდა, საქართველოში ვამჩნევ განათლების, როგორც ღირებულების გაუფასურებას, განათლების იდეის მიმართ პრობლემურ დამოკიდებულებას. ჩემი დაკვირვებით, ქართველების უმრავლესობას არ სჯერა  მერიტოკრატიის იდეის. კარგი განათლება საქართველოში სოციალურ პოზიციას არ განსაზღვრავს, რთულია დაინახო განათლების როლი წარმატების მიღწევაში. პირიქით, საპირისპირო მაგალითებით სავსეა საზოგადოება და მედია. ეს ახალგაზრდებზე ძალიან უარყოფით გავლენას ახდენს. საქართველოში უნდა გაძლიერდეს  მერიტოკრატიის იდეა და ეს უნდა მოხდეს კონკრეტული მაგალითებით. ვფიქრობ, რომ ეს არის ფუნდამენტური საკითხი.

ასევე მნიშვნელოვან საკითხად მიმაჩნია მასწავლებელთა შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობა. დღევანდელი მოცემულობა მასწავლებლებს აიძულებს, იყვნენ მხოლოდ საკუთარ პროგრესზე ორიენტირებულები, რომ როგორმე აჯობონ სხვას და დააგროვონ ქულები. კონკურენციის ეს ფორმები ხშირად ძალიან უარყოფით სახეს იღებს. იმ ქვეყნებში, რომლებშიც საზოგადოდ მიიჩნევა, რომ კარგად ამზადებენ მასწავლებლებს, მაგალითად, ფინეთში, სინგაპურში, იაპონიაში, დანერგილია ე.წ. თანამშრომლობითი მოდელი. კვლევებით დასტურდება, რომ ეს გაცილებით ჯანსაღი მიდგომაა და განათლების ხარისხზე დადებითად მოქმედებს.

გარდა ამისა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ განათლების სისტემა გაცილებით უფრო ფართოა, ვიდრე – ფორმალური სასკოლო სისტემა. სკოლა ფართო სოციალური ეკოლოგიის ნაწილია და მასზე გავლენას ახდენს ეკოსისტემის სხვა კომპონენტებიც, როგორიცაა, მაგალითად, ოჯახი და ფართო საზოგადოება. ამიტომ, საჭიროა ამ კოლექტიური პასუხისმგებლობის გააზრება და სკოლის გარეთ არსებული ფაქტორების დადებითი გავლენის გაძლიერება. მაგალითად, მშობლების განათლება და ჩართულობა არის უმნიშვნელოვანესი საკითხები. როგორი სკოლაც არ უნდა იყოს, ფუნდამენტური რეალობა, რომ ბავშვს სჭირდება მშობლის ყურადღება, არ იცვლება.

კიდევ ერთ პრობლემურ საკითხად მეჩვენება ის, რომ განათლების პოლიტიკის დაგეგმვისას სერიოზული კითხვების დასმა არ გვჩვევია. მაგალითად: რა გვიჯდება, ჩვენ, როგორც საზოგადოებას და სახელმწიფოს, ესა თუ ის პოლიტიკა? რამდენად ეფექტური იქნება შემოთავაზებული პოლიტიკა? რამდენად სამართლიანი? რითი ვზომავთ ან განვსაზღვრავთ ამა თუ იმ პოლიტიკის წარმატებას? საინტერესო იქნება, დავითვალოთ დამოუკიდებლობის დღიდან დღემდე რამდენი მილიონი ლარი დახარჯა საქართველომ რეფორმებში და რა შედეგები მივიღეთ. მეტიც, ბევრი რეფორმა განხორციელდა საერთაშორისო კრედიტის მეშვეობით, რომელიც  ჩვენმა სახელმწიფომ მომავალში უნდა გადაიხადოს. მივიღეთ ან მივიღებთ კი შესაბამის სარგებელს?

მასწავლებელთა სასერთიტიფიკაციო გამოცდების შედეგებმა გამოააშკარავა, რომ საქართველოში მასწავლებლების დიდ ნაწილს არასაკმარისი ცოდნა აქვს იმ საგნისა, რომელსაც ასწავლის, რომ აღარაფერი ვთქვათ პედაგოგიურ მიდგომებზე. როგორ ფიქრობთ, რა შეუძლიათ გააკეთონ ამის გამოსასწორებლად უნივერსიტეტებს, რომლებიც განათლების მეცნიერებების მომავალ მასწავლებლებს ზრდიან?

პრობლემები მასწავლებელთა პროფესიონალიზმში და მით უმეტეს, მომზადებაში ნამდვილად არის, მაგრამ, მგონია, რომ მედიაში გაჟღერებული განუწყვეტელი, ხშირად არაპროფესიონალური კრიტიკა კიდევ უფრო აზიანებს სისტემას და, რაც მთავარია, მასწავლებლების დემორალიზებას იწვევს. თუ დააკვირდებით, ჩვენს საზოგადოებაში პროფესიონალიზმი ყველა სფეროში მწვავე პრობლემაა, მაგრამ რატომღაც ყველაზე იოლად მასწავლებლებს აკრიტიკებენ.

რაც შეეხება უნივერსიტეტებს, რომლებშიც მასწავლებელთა მომზადების პროგრამები მიმდინარეობს, მათ მიმართაც  საჭიროა, დაისვას კითხვები: ვინ არიან ის ადამიანები, რომლებიც მომავალ მასწავლებლებს ზრდიან? როგორი კვალიფიკაციის ადამიანები არიან დღეს ტრენერები? როგორ უნდა  მოამზადონ ისინი, რათა მომავალი მასწავლებლებისთვის საფუძვლიანი განათლების მიცემა შეძლონ? ცხადია, ტრენერები ვერ ასწავლიან იმას, რაც თავად არ იციან. მასწავლებელთა მომმზადებლების განათლებას, ვფიქრობ,  დიდი დრო უნდა დავუთმოთ. ეს ნაწილი ხშირად ყურადღების მიღმა რჩება.

თქვენი სადოქტორო დისერტაცია, რომელსაც გასულ წელს გეილ კელის სახელობის ჯილდო მიენიჭა, როგორც საუკეთესო ნაშრომს განათლების მეცნიერებების დარგში, საქართველოში ე.წ. ,,ჩრდილოვან სწავლებას“, ანუ რეპეტიტორის ინსტიტუტსა და მისი ფუნციონირების თავისებურებებს ეხებოდა. მოკლედ რომ ავუხსნათ ჩვენს მკითხველს, როგორ აფასებთ კერძო მასწავლებლის ფენომენს და რა შეგიძლიათ თქვათ ამგვარი სწავლების დადებით და უარყოფით მხარეებზე?

შევეცდები, მოკლედ ჩამოვაყალიბო რეპეტიტორობის დადებითი და უარყოფითი მხარეები, თუმცა, ჩემი დისერტაცია გაცილებით უფრო სიღრმისეულ და თეორიულ ასპექტებს მოიცავდა, ვიდრე რეპეტიტორობის ფუნქციების აღწერას.

რეპეტიტორობას შეუძლია დაეხმაროს მოსწავლეს, დაძლიოს სირთულეები სწავლაში. ის სასარგებლო შეიძლება იყოს სუსტი მოსწავლისთვის, რომელსაც სურს, გახდეს ძლიერი და დაეწიოს თანატოლებს. რეპეტიტორობას შეუძლია შეითავსოს კომპენსატორული ფუნქცია – როდესაც სკოლა ვერ ასრულებს თავის ფუნქციას, რეპეტიტორობა ავსებს ამ დანაკლისს და მოსწავლისთვის დამატებით შესაძლებლობად იქცევა.

ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, რეპეტიტორობა სწავლის მიმართ მოტივაციასაც ზრდის, მოსწავლეს საკუთარი შესაძლებლობების რწმენა უჩნდება. რეპეტიტორობა ეხმარება მოსწავლეებს, გახდნენ კონკურენტუნარიანები და წარმატებით გადალახონ არსებული ბარიერები, მაგალითად, მისაღებ გამოცდებზე. სოციალური კუთხით, რეპეტიტორობა ხელს უწყობს დასაქმებას: ხშირად რეპეტიტორობა ეხმარება მასწავლებლებს საარსებოდ საჭირო ფინანსები მოაგროვონ და ოჯახები გადაარჩინონ.

ზემოჩამოთვლილ დადებით ასპექტებთან ერთად არ უნდა დაგვავიწყდეს უარყოფითი მხარეებიც. არაერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ რეპეტიტორობა ზრდის სოციალურ უთანასწორობას, რადგან შეძლებული ოჯახების შვილებს გაცილებით მეტი შანსი აქვთ, ისარგებლონ ამ სერვისით, ვიდრე – ღარიბი ოჯახების წარმომადგენლებს. ხშირად რეპეტიტორობის გამო მოსწავლეები გაცილებით მეტ დროს უთმობენ სწავლას, ვიდრე, მაგალითად, თამაშს, რაც იწვევს დისბალანსს აკადემიურ და განვითარების სხვა ასპექტებს შორის. ამან უარყოფითად შეიძლება იმოქმედოს მოსწავლის ფსიქო-სოციალურ განვითარებაზე. ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეებს სასკოლო გაკვეთილებზე ეძინებათ, არ აინტერესებთ გაკვეთილი, რადგან პროგრამა უკვე გაიარეს რეპეტიტორთან. ამასთან, მოსწავლეთა გარკვეული ნაწილი ხდება დამოკიდებული რეპეტიტორზე, რაც უარყოფითად აისახება, მაგალითად, თვითსწავლის პრაქტიკაზე. რეპეტიტორობაზე დამოკიდებულება ხშირად თავს იჩენს სკოლის მიმართ უარყოფით განწყობაშიც, როდესაც მოსწავლე გაცილებით მაღლა აყენებს რეპეტიტორისაგან მიღებულ განათლებას და აკნინებს სკოლის როლს.

ერთ-ერთ ყველაზე დიდ პრობლემას წარმოადგენს კორუფციის საფრთხე, რომელიც დაკავშირებულია საკუთარი მოსწავლის მომზადებასთან. რასაკვირველია, ეს არ ვრცელდება ყველა იმ მასწავლებელზე, რომლებიც საკუთარ მოსწავლეს ამზადებენ, მაგრამ, ვფიქრობ, რომ საფრთხეები უმრავლეს შემთხვევაში იზრდება.

რეპეტიტორობა პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სკოლის ცხოვრებაში. ამასთან, რეპეტიტორობის ფენომენის კვლევა საშუალებას იძლევა უკეთესად დავინახოთ სასკოლო განათლების ხარვეზები. ამიტომ, მნიშვნელოვანია ამ ფენომენის სიღრმისეული გააზრება, მონიტორინგი და არა უგულებელყოფა და ნორმალიზება. ის არ უნდა იქცეს სპილოდ ოთახში, ანუ პრობლემად, რომელსაც ყველა ამჩნევს, მაგრამ მისი მოგვარება არავის სურს.

თქვენ თქვენი ქვეყნისთვის უაღრესად საჭირო დარგის გამორჩეული სპეციალისტი ხართ, მაგრამ საზღვარგარეთ მოღვაწეობთ. რა შეგიძლიათ ურჩიოთ სტუდენტებს, რომლებსაც საზღვარგარეთ სურთ სწავლისა და მუშაობის გაგრძელება და რა შეგიძლიათ ურჩიოთ თქვენს ქვეყანას, რათა წარმატებული სპეციალისტები შეინარჩუნოს?

საზღვარგარეთ სწავლა ვისაც უნდა, ვურჩევ არ შეუშინდეს მარცხს, ბევრი შესაძლებლობა გამოიყენოს, იყოს მიზანდასახული, შეუპოვარი და ჰქონდეს საკუთარი თავის რწმენა. საზღვარგარეთ სწავლისთვის გაცილებით ბევრი შესაძლებლობაა დღეს, ვიდრე, მაგალითად, ჩემი სტუდენტობის დროს იყო.

რაც შეეხება სპეციალისტების შენარჩუნებას, ვფიქრობ, ჩვენმა ქვეყანამ უნდა იპოვოს გზები, როგორ გამოიყენოს ქვეყნის შიგნით და მის ფარგლებს გარეთ მყოფი პროფესიონალები თავის სასარგებლოდ. უნდა ისწავლოს საზღვარგარეთ მცხოვრებ ქართველებთან მუშაობა. ხშირად ეს ადამიანები ჩვენი ქვეყნისთვის გაცილებით სასარგებლონი შეიძლება იყვნენ საზღვარგარეთ, ვიდრე – საქართველოში. ასეთი თანამშრომლობის კარგი მაგალითებია  ისრაელი, სამხრეთ კორეა, საბერძნეთი.

მობინგი მეტად მწვავე მოვლენა და ძალადობის ერთ-ერთი ფორმაა, რომლის მაგალითები მრავლად გვხვდება დღევანდელ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში (სკოლებში, სასწავლო დაწესებულებებსა თუ  სამუშაო ადგილებზე). მას ხშირად ბულინგთან აიგივებენ, რადგან მასავით აქტუალური და ძალადობის გამომხატველია, მაგრამ მისგან მკვეთრად განსხვავდება. (ბულინგი ნიშნავს ერთი ადამიანის მიერ ერთი ადამიანის ჩაგვრას, ხოლო მობინგი ასახავს კოლექტივის ან კლასის  სისტემატურ მტრულ და არაეთიკურ ამორალურ დამოკიდებულებას სხვა, ძირითადად, ერთი ადამიანის მიმართ).

ძალიან საინტერესოა ტერმინ „მობინგის“  წარმოშობის ისტორია

მობინგი ახალბედა ტერმინია, რომელიც წარმოდგება ინგლისური სიტყვისგან «mob» (ჯგრო). პირველად ის 1963 წელს ბიოლოგმა კონრად ლორენცმა ცხოველებზე დაკვირვებისას გამოიყენა, ხოლო შემდეგ 1980 წელს ფსიქოლოგმა ჰანც ლეიმანმა შვედეთის  სამუშაო ადგილებში ჩატარებული კვლევის შედეგად გამოვლენილ ძალადობრივ ქცევას უწოდა მობინგი და დაახასიათა ის, როგორც „ფსიქოლოგიური ტერორი“, რომელსაც მთელი კოლექტივი ერთი ადამიანის მიმართ ახორციელებს.

მობინგის გავრცელების არეალი და მასთან ბრძოლის მეთოდები

მობინგი მთელ მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული ემოციური ძალადობის სახეობაა. მისი მაჩვენებელი საგრძნობლად მაღალია ლიტვაში – 73%, ხოლო ყველაზე დაბალია შვედეთში – 19%. ძალიან ბევრი ქვეყანა აქტიურად ებრძვის ამ სენს. ამ მხრივ განსაკუთრებით გამოირჩევა გერმანია, სადაც ყოველწლიურად არაერთი კონფერენცია თუ სემინარი იმართება ამ მწვავე მოვლენასთან დაკავშირებით. სიბილე ვანდერსის ინიციატივით შეიქმნა პროგრამა სახელწოდებით „სწავლება ძალადობის გარეშე“. ის მუდამ უზიარებს თავის კოლეგებსა თუ დაინტერესებულ პირებს მობინგთან ბრძოლის სტრატეგიებს. მისი დაკვირვებით, ბავშვთა შორის არსებული კონფლიქტების მოგვარება უფრო ეფექტურად ერთობლივი ძალისხმევით ურთიერთგაგების ატმოსფეროშია შესაძლებელი.

მობინგი ქართულ რეალობაში

მობინგი არ არის ცალკეული ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი პრობლემა, ის მეტად აქტუალურია ქართულ რეალობაშიც. ამიტომ მის წინააღმდეგ ბრძოლა სახელმწიფოს უშუალო ვალდებულებაა. „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონის თანახმად, სასკოლო სივრცე უნდა იყოს არადისკრიმინაციული: „სკოლა ვალდებულია დაიცვას და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს, მშობლებს და მასწავლებლებს შორის შემწყნარებლობისა და ურთიერთპატივისცემის დამკვიდრებას“,[1] რადგან დაუშვებელია სკოლაში ძალადობა მოსწავლის ან ნებისმიერი სხვა პირის მიმართ. წინააღმდეგ შემთხვევაში სკოლამ დაუყონებლივ უნდა მოახდინოს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეაგირება. „ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების“ მიხედვით, სკოლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი უნდა იყოს ტოლერანტი მოქალაქის აღზრდა. „სკოლამ უნდა გამოუმუშაოს მოზარდს ადამიანის უფლებების დაცვისა და პიროვნების პატივისცემის უნარი, რომელსაც ის გამოიყენებს საკუთარი და სხვისი თვითმყოფადობის შესანარჩუნებლად“.[2] ამ პრობლემაზე ზრუნვა არა მარტო სახელმწიფოს პრეროგატივაა, არამედ მის მოგვარებაში მასწავლებელსაც აკისრია გარკვეული პასუხისმგებლობა. ამას მას ავალდებულებს „მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტიც“: „მასწავლებელმა იცის, როგორ ჩამოაყალიბოს მოსწავლეებს შორის პოზიტიური ურთიერთობები, მოაგვაროს კონფლიქტები მშვიდობიანი გზით და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებში ეთიკური ღირებულებების ჩამოყალიბებას; იცის, როგორ ასწავლოს თანამშრომლობითი ურთიერთობები და ხელი შეუწყოს აზრის გაბედულად გამოხატვას“[3]. ყოველწლიურად მობინგის არაერთი შემთხვევა ფიქსირდება საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში, მის აღმოფხვრას კი აქტიურად ცდილობენ მასწავლებლები და ზოგადად საგანმანათლებლო დაწესებულებები. ამ მიზნით  ისინი პერმანენტულად მართავენ დიალოგებსა და დისკუსიებს საგაკვეთილო პროცესში, ატარებენ ძალადობის წინააღმდეგ მიმართულ იმიტირებულ გაკვეთილებს, რითაც ილაშქრებენ ყოველგვარი  სახის შევიწროებისა თუ  დამცირების  წინააღმდეგ და მოუწოდებენ მოსწავლეებს იყვნენ ტოლერანტები და შემწყნარებლები ყველა თანატოლის მიმართ.

მობინგის კლასიფიკაცია

ფსიქოლოგიაში გამოყოფენ მობინგის შემდეგ სახეობებს: 1. ვირტუალური. მას ბოსინგსაც უწოდებენ, რადგან მსხვერპლი ფსიქოლოგიურ ტერორს განიცდის ხელმძღვანელი სტრუქტურის მიერ; 2. ჰორიზონტალური (სადისტიც და მსხვერპლიც რიგითი თანამშრომლები ან თანაკლასელები არიან); 3. თეთრი (ლატენტური) მობინგი ხშირად ფარულად მიმდინარეობს. ზეწოლა აქ არ არის ღიად გამოვლენილი, ფარულია და თანამშრომლები თუ თანაკლასელები მსხვერპლის წინააღმდეგ მალულად მოქმედებენ. ეს ძალიან ვერაგული საქციელია, რადგან მობერები მათ აქცევენ ფსიქოლოგიური წნეხის ქვეშ და აიძულებენ თავი არაპროფესიონალ და არასრულფასოვნად იგრძნონ. (მაგ. როცა კლასელი მხოლოდ ერთ თანაკლასელს არ ეპატიჟება დაბადების დღეზე). ძალიან რთულია ლატენტური მობინგის გამოვლენა, რადგან ის შენიღბულად მიმდინარეობს; 4. შავი მობინგი – ღია კონფლიქტია. მობერი პირდაპირ აგრძნობინებს არასასურველ პირს თავის დამოკიდებულებას.

მობინგის ქცევის მახასიათებლები

ლეიმანმა განსაზღვრა მობინგისთვის დამახასიათებელი ქცევის 45 ვარიაცია. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანია : 1. იზოლაცია; 2. მუდმივი კრიტიკა; 3. ბოროტი ჭორები; 4. დაცინვა; 5. ფარულად მოქმედება.

მობინგის მაპროვოცირებელი ფაქტორები და მისი მსხვერპლნი

მობინგის გამომწვევი ბევრი მიზეზი არსებობს. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია – შური. მაგალითად, შესაძლებელია სკოლაში მობინგის მსხვერპლი გახდეს ახალგადმოსული მოსწავლე, რომელიც თანაკლასელებისგან გამოირჩევა ან გარეგნობით, ან ბეჯითი სწავლით. სხვებისგან გამორჩეული ადამიანები კი ყოველთვის იპყრობენ ყურადღებას. ხშირად მობინგის მსხვერპლს დასჯის მიზნით  არ ეპატიჟებიან სასკოლო ბანკეტებზე, ღონისძიებებსა და ექსკურსიებზე და საზოგადოებისგან მათ იზოლირებას ცდილობენ. არაერთი შემთხვევაა ცნობილი, როცა მოსწავლეები  თავიანთ მსხვერპლს ვითომდა შემთხვევით უსვრიან დაწერილ დავალებას და ამით აგრძნობინებენ, რომ ის მათ კლასში  ზედმეტი ხორცმეტია. დაკვირვება გვიჩვენებს, რომ მობინგის მსხვერპლი ხდებიან სუსტი და დაკომპლექსებული ადამიანები, ე.წ. თეთრი ყვავები ან პირქუში მარტოსული ადამიანები.

მობინგის მაგალითები

ძალიან ბევრი ნაწარმოები თუ ფილმი არსებობს, სადაც კარგადაა წარმოჩენილი მობინგის თემა.  ამის  შესანიშნავი მაგალითია რუსი რეჟისორის როლან ბიკოვის  ფილმი „საფრთხობელა“ (1983 წ.), სადაც მოთხრობილია სკოლაში ახალგადმოსული მეექვსე კლასელი გოგონას ისტორია, რომელიც მობინგის მსხვერპლი ხდება. მობინგის პრობლემა არაჩვეულებრივადაა გაშუქებული ამერიკულ ფილმში „ხიდი ტერაბიტიაში“. კეტრინ პატერსონის მოთხრობის ეს ეკრანიზაცია გადმოგვცემს ორი მოზარდის ისტორიას, რომლებიც მობერებისგან თავის დაღწევის მიზნით ქმნიან ზღაპრულ სამყაროს – ტერაბიტიას და თავისუფალ დროს იქ ატარებენ.

მობინგის სავალალო შედეგები

მობინგის შედეგად ადამიანებს ემართებათ დეპრესია, ხდებიან მარტოსულები, ნერვიულები, აღზგნებულები, უქვეითდებათ თვითშფასება, უვითარდებათ აგრესია, უმძაფრდებათ ქრონიკული დაავადებები. შესაძლებელია, ერთ დღეს მათ ვერ გაუძლონ ზეწოლას და ფატალურად დაასრულონ სიცოცხლე. ამის ნათელი მაგალითია 2016 წელს გერმანიაში მომხდარი შემზარავი მასობრივი მკვლელობა. მკვლელმა სამ საათში თავი მოიკლა. გაირკვა, რომ ის იყო მაღალი კლასის მოსწავლე და ასეთი აგრესიული საქციელის მიზეზი სკოლაში გადატანილი მობინგი იყო.

მობერებად ჩამოყალიბების  წინაპირობები

მობერებად ისინი ყალიბდებიან, ვისაც თავად აქვთ განცდილი  ფსიქოლოგიური ტრავმა. ეს უკანასკნელი კი ყალიბდება: 1. პრესისა და ტელევიზიის მიერ ტრანსლირებული ძალადობის ამსახველი ფილმებისა თუ გადაცემებისთვის ხშირი თვალის დევნებისას; 2. ოჯახში არსებული კონფლიქტური სიტუაციების გამო, რის შედეგადაც მობერებს უჩნდებათ ფსიქოლოგიური პრობლემები და ისინი სხვებზე ძალადობით ცდილობენ საკუთარ თავში დაბუდებული აგრესიის გამოვლენას. ამ ფსიქოლოგიური ძალადობის გამოვლენის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაზაა კლასსა თუ კოლექტივში შექმნილი არაჯანსაღი კლიმატი, რომელიც ემოციური დაძაბულობით იკვებება. როგორც წესი, მობინგი დიდხანს არ გრძელდება, მობერები მუდამ ეძებენ ახალ  „განტევების ვაცს”. თუმცა ყველა ვერ უძლებს მათ წნეხს (მათ მიმართ შექმნილ ვაკუუმს, სოციუმისგან იზოლაციას და სხვა) და ხშირად მათი მსხვერპლი იძულებული ხდება მიატოვოს სამსახური ან სკოლა.

მობინგის პრევენცია და მისი თავიდან აცილების მიზნით განსახორციელებელი ამოცანები

მობინგის პროფილაქტიკის და პრევენციის მიზნით სკოლამ და მასწავლებელმა უნდა გაატარონ  შემდეგი ღონისძიებები : 1. კლასში შექმნან  დადებითი მიკროკლიმატი; 2. განავითარონ ჯანსაღი კონკურენცია; 3. თანაკლასელებს შორის მკაფიოდ გადაანაწილონ  მოვალეობები; 4. შექმნან წახალისების ობიექტური სისტემა; 5. კლასში უზრუნველყონ  ინფორმაციის ღიაობა, გამჭირვალობა და უკუკავშირი; 6. არ დაუშვან  ჭორების, ინტრიგების და დასმენების გავრცელება; 7. არ გამოარჩიონ კლასში რომელიმე მოსწავლე  და ამით არ გააღიზიანონ  დანარჩენები.

მობინგის თავიდან აცილების მიზნით საჭიროა დაფიქრდეთ, რის გაკეთება  შეიძლება იმისთვის, რომ არ აღმოჩნდეთ მისი მსხვერპლი: 1. გააანალიზეთ, რატომ ხდება თქვენ მიმართ მობინგი და თავად თქვენ  ხომ არ ხართ მისი გამომწვევი. სიტუაციის განმუხტვაში დაგეხმარებათ  მობერთან გასაუბრება; 2. თუკი მობერები ცდილობენ თქვენ  იზოლაციას, გაერიდეთ მას. შეინარჩუნეთ სტაბილურობა, არ აჰყვეთ პროვოკაციებს; 3. თქვენდამი მობინგის შემჩნევის შემთხვევაში, დაანახეთ მობერს თქვენი ძლიერი ხასიათი ან  იგნორირება გაუკეთეთ მის საქციელს. ეს კი ძალიან გააღიზიანებს მას და თავს დაგანებებთ.

მაშასადამე, მობინგი სულაც არ არის უწყინარი. ის საკმაოდ საშიში და ნეგატიური შედეგების მომტანი მოვლენაა, რადგან დაუმსახურებელმა დაცინვებმა თუ იზოლაციამ შესაძლებელია ნებისმიერ ადამიანში გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური დარღვევები. ამიტომ საჭიროა ყველა ამ რჩევის გათვალისწინება, რათა უნებურად არ გახდეთ მობინგის მსხვერპლნი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.Алтухова Г. А. – Моббинг как этическая проблема.

2.Моббинг, или психологическое насилие в школьном коллективе. (Методический

материал для учителей и воспитателей. Ларченко Н.А.Волгоград, 2015 г.)

3.Моббинг – что это такое? Причины моббинга, его сущность и способы противостояния.

(У.Балычева; FB.ru).

4.Руллан Э. – Как остановить травлю в школе. Психология моббинга.

5. Что такое моббинг или как выжить, когда выживают (Мария Соболева.Megapoisk.com)

6.Что это такое : буллинг и моббинг в школе? (Екатерина Чеснакова.11.05.2017 г.

Chesnachki.ru)

[1]საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ. 2004 .გვ 46, მუხლი13

[2]ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები. 2004 .გვ 87

[3]მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი. გვ 91.თავი 3, მუხლი 5.

უვერტიურის  ჟანრის  ევოლუცია  და ბეთჰოვენის მუსიკა  დრამისთვის – ,,ეგმონტი”

ჩემი   სტატია  ეძღვნება  უვერტიურის  ჟანრის  ჩამოყალიბებისა და  განვითარების  ისტორიას.  საბაზო საფეხურზე ესთეტიკური ციკლის საგნების სწავლება დატვირთულია ოპერის,   ორატორიის,   ბალადის   ჟანრების  გაცნობით.  ამ სტატიით მინდა    შევეხო   უვერტიურის  ჟანრსა და მის ძირითად ორიენტირებს. მასალა, გამოადგება მასწავლებელს, როგორც რესურსი, რომლითაც შეძლებს მუსიკით დაინტერესებული   მოსწავლეების ცოდნის გაღრმავებას. როგორც ცნობილია, ყოველი ჟანრი ეპოქალური მოთხოვნების აუცილებლობითაა განპირობებული და ადგილს ხელოვნებისა თუ მუსიკის ისტორიაში იმკვიდრებს. უვერტიურა ინსტრუმნეტული საორკესტრო პიესაა, რომელიც წარმოადგენს მუსიკალური ნაწარმოების შესავალს. უვერტიურით იწყება ოპერა, ბალეტი, საგუნდო შესავლები, კინოფილმები, დრამატული თეატრალური დადგმები, ინსტრუმენტული კომპოზიციები. ტერმინი ,,უვერტიურა” წარმოიშვა  ფრანგული – Ouverture-საგან და ნიშნავს გახსნას, დასაწყისს, შესავალს. ის ასევე გვხვდება, როგორც დამოუკიდებელი ინსტრუმენტული საკონცერტო ნაწარმოები. განვიხილოთ უვერტიურის ჟანრი, როგორც ოპერის შემადგენელი ნაწილი და როგორც დამოუკიდებელი სიმფონიური მუსიკა დრამისათვის.

 საოპერო უვერტიურა:

საოპერო ინსტრუმენტული შესავლის იდეა წარმოიშვა ოპერის დაბადების პერიოდშივე XVII ს. 1600 წელს. მას საფუძველი იაკოპო პერის ,,ევრიდიკეთი” დაედო, რომელიც ინსტრუმენტული  რიტურნელით იწყებოდა  (რიტურნელი წარმოადგენდა მოკლე ინსტრუმენტულ პასაჟს, ჩანართს).

კლაუდიო მონტევერდიმ ,,ორფეოსის” (1607) დასაწყისში გამოიყენა  ტოკატა, ეს იყო სასულე საკრავების ფანფარები.

მაშასადამე, ოპერის შექმნისას ყველაზე მნიშვნელოვან ფორმას წარმოადგენდა პროლოგი, რომელშიც ჩართული იყო ვოკალური დიალოგი, რომელიც ნაწარმოების ძირითად თემას ალეგორიული ფორმით გვიხსნიდა.

უვერტიურა, როგორც დამოუკიდებელი მუსიკალური ფორმა მუსიკის ისტორიაში ფრანგული უვერტიურის სახელწოდებით დამკვიდრდა, რომელიც პირველად გამოვლინდა ჟან ბატისტ ლულის ნაშრომებში, რომელსაც იგი ფრანგული სამეფო კარისათვის ქმნიდა. ლულის უვერტიურები, რომელსაც თავის ბალეტებში იყენებდა, ორი ნაწილისგან შედგებოდა: ნელი შესავალი, რომელსაც მოსდევდა სწრაფი ფუგა, რომელიც ნელი დასკვნით ბოლოვდებოდა. ამას მოჰყვებოდა საცეკვაო მელოდიების სერიები, ამ ფონზე იხსნებოდა ფარდა და სრულდებოდა პროლოგი.

  ფრანგული უვერტიურის ეს განმასხვავებელი სტილი გამოიყენებოდა ინგლისურ ოპერაშიც.  ამის მაგალითია, 1689 წელს შექმნილი ჰენრი პერსელის ოპერა ,,დიდონა და ენეოსი”, რომელიც კომპოზიტორის გვიანი ბაროკოს ნამუშევრად ითვლება. ფრანგული უვერტიურის ამ სახასიათო სტილს იყენებს ი.ს. ბახი. ვოკალურ ნაწარმოებებსა და სუიტების პრელუდიებში.

იტალიური უვერტიურა

იტალიურ მუსიკალურ კულტურაში უვერტიურა 1680-იან წლებში გაჩნდა.

კერძოდ, ალესანდრო სკარლატის ოპერებში. იტალიური საოპერო უვერტიურის ფორმა სამნაწილიანი იყო: 1. ჩქარი; 2. ნელი; 3. ჩქარი ჟიგასა და მენუეტის საცეკვაო რიტმში, რომლის დასკვნით ნაწილში აღდგება ძირითადი თემა.

XVIII საუკუნის შუა წლებში იტალიური უვერტიურა მთელ ევროპაში გავრცელდა. პრაქტიკულად მან შეავიწროვა უვერტიურის ფრანგული სტილი. ფორმამ განიცადა ევოლუცია. I ნაწილში შეიყვანეს ფანფარების მსგავსი ელემენტები, სტრუქტურამ მიიღო სონატური ფორმა, შუა ნაწილი გახდა უფრო ლირიკული.

იტალიური უვერტიურები ხშირად სრულდებოდა, როგორც დამოუკიდებელი საკონცერტო ნაწარმოები. ამ თვალსაზრისით მან ხელი შეუწყო – სიმფონიის შექმნასა და განვითარებას.

XVIII საუკუნის II ნახევარში კომპოზიტორები უვერტიურას იყენებდნენ, როგორც ოპერის სიმფონიურ პროლოგს, რომელშიც კონცენტრირებული იყო ნაწარმოების ძირითადი შინაარსი.

უვერტიურის მნიშვნელობას გრძნობდა ქრისტოფ ვილიბალდ გლუკი. ამის მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ოპერა ,,ალცესტას” წინასიტყვაობა, სადაც კომპოზიტორი ახდენს ნაწარმოების ძირითადი შინაარსის გადმოცემას.

ამავე საუკუნეში საბოლოოდ ჩამოყალიბდა უვერტიურისა და სიმფონიის სონატური ფორმა. ეს კარგად იკვეთება მოცარტის ზინგშპილში ,,სერალიდან გატაცება” და დაუმთავრებელ ოპერაში  ,,მოტყუებული საქმრო”; ასევე, მოცარტის უკანასკნელი უვერტიურაში ოპერიდან ,,ჯადოსნური ფლეიტა”(1791). ამ ნაწარმოებებმა განსაზღვრეს XIX საუკუნის უვერტიურის მოდელი, რომელსაც ჯოაკინო როსინი შემდეგი ფორმით ამკვიდრებს: საზეიმო გახსნით და ნელი, მძიმე შესავლით, რომელსაც მოსდევს მხიარული ძირითადი თემა.

ბეთჰოვენის ნაწარმოებებში კიდევ უფრო მეტად გაიზარდა უფსკრული უვერტიურას, სიმფონიის ფორმასა და სტილს შორის.

საკონცერტო უვერტიურა:

XVIII საუკუნის ბოლოს უვერტიურა გვევლინება, როგორც ცალკე საკონცერტო ნაწარმოები, რომელსაც საფუძვლად უდევს ლიტერატურული სიუჟეტი. სწორედ საკონცერტო უვერტიურით იწყება – რომანტიკული პერიოდი.

უკვე ბეთჰოვენის უვერტიურები, კერძოდ კი ,,ეგმონტი”, გვევლინება როგორც პროგრამული მუსიკის დამოუკიდებელი ინსტრუმენტული ჟანრი, რომელმაც თავისთავად საფუძველი მოუმზადა სიმფონიური პოემის ჟანრს.

ბეთჰოვენის უვერტიურა გოეთეს დრამისათვის ,,ეგმონტი” (1810) წარმოადგენს დასრულებულ მუსიკალურ დრამას – სიმფონიზმის უმაღლეს გამოვლინებას.

ბეთჰოვენი, მუსიკა დრამისათვის  ,,ეგმონტი”

ეს სარეპერტუარო აღმასვლა, რომელიც 1810 წელს მოხდა. ის შეიძლება შეფასდეს 1809 წლის მოვლენების პირდაპირ მემკვიდრეობად. ,,ეგმონტის” დადგმა აზრობრივად ესატყვისება ამ პერიოდს. აქედან გამომდინარე უნდა ითქვას, რომ სპექტაკლი, რომლის მუსიკა ბეთჰოვენმა დაწერა, თანამედროვეობის მიერ აბსოლუტურად საპირისპიროდ აღიქმებოდა, გოეთეს ტრაგედია არ მიეკუთვნებოდა კონკრეტულად ერთ პერიოდს, იგი ჩაფიქრებული იყო 1775 წლისთვის. მწერალი მას დროგამოშვებით უბრუნდებოდა. 1788 წელს კი გამოაქვეყნა ვაიმარის დადგმისთვის, რომელშიც გადააკეთა კიდეც ზოგიერთი სცენა. ვენაში, 1810 წელს დადგმული ,,ეგმონტი“, პირველ რიგში არის აქტუალური პიესა ომზე, ძალადობაზე და ეროვნულ თვითგამორკვევაზე, ძალაუფლებასა და ძალმომრეობაზე.

შილერი თითქოს პოულობდა გოეთეს ტრაგედიაში ოპერის საწყისებს, მაგრამ მაინც არ მიაჩნდა ის სანაქებო ქმნილებად. ერთი მხრივ, გოეთე აშკარად ხვდებოდა, რომ პოლიტიკური აზროვნებისთვის საჭირო იყო ეგმონტის მონოლოგების მეტაფორული ენა. აქედან გამომდინარე, დაიმალებოდა რიტმის სიმძაფრის აუცილებლობა, თეთრი ლექსი იქნებოდა ფინალის საფუძველი. ამიტომაც გოეთეს პოეტური ნომრები გააზებული ჰქონდა, როგორც ტრაგედიის მუსიკალური თანხლება. კაიზერი იყო პირველი კომპოზიტორი, რომელმაც დაწერა მუსიკა გოეთეს ამ ნაწარმოებზე.  გოეთეს გული წყდებოდა, რომ არ გამოჩნდა კომპოზიტორი, რომელიც ამ ტრაგედიაზე ოპერის შექმნას მოინდომებდა. უფრო მეტიც, გოეთეს ,,ეგმონტის” სასცენო ბედი არც ისე დიდი ბრწყინვალებით XIX და XX ს.-ში გერმანულ დრამაში გაიშალა.

1810 წლის ვენის დადგმა სწორედ იმით არის მნიშვნელოვანი, რომ, საბედნიეროდ, ერთმანეთს დაემთხვა პოეტისა და კომპოზიტორის ფილოსოფიური გააზრება. ბეთჰოვენის პარტიტურას წინ უძღვოდა რემარკა ასეთი განმარტებით, რომ უვერტიურა და დრამის ცხრავე ნომერი უნდა შესრულებულიყო ერთი ამოსუნთქვით.

ანტრაქტებში ბეთჰოვენი ქმნიდა განწყობას მომდევნო მოქმედებებისათვის, ფსიქოლოგიურად ერთმანეთს უკავშირებდა გათამაშებულ სცენებს. ამიტომაც თითქმის ყველა ანტრაქტი, რომელიც მომხდარ ამბებზე მოგვითხრობს, რამდენიმე ნაწილისაგან შედგება. მაგალითად, #1 ანტრაქტში დასაწყისის მეოცნებე თემა A-დურ-ში უკავშირდება ბრაკენბურგისა და კლერხენის უიმედო სიყვარულის თემას; მეორე ნაწილი თანდათან გადაიზრდება სახალხო მღელვარებაში. #2 ანტრაქტი ერთსახოვანია, მასში საზეიმო, აუჩქარებელი მარშისებური განწყობაა.

ბეთჰოვენი ყოველთვის თვლიდა, რომ გოეთე მისი შინაგანი მისწრაფებების თანამოაზრე იყო. ქვეცნობიერად ბეთჰოვენი ეგმონტთან დიდ სიახლოვეს განიცდიდა, მისი წინაპრები წარმოშობით ნიდარლანდებიდან იყვნენ. კლერხენის სახეში კი იგი ,,უკვდავი შეყვარებულის” იდეალს ხედავდა, რომელიც სრული  სისავსით განავრცო მის ერთადერთ ოპერაში ,,ფიდელიო”, რომელსაც პირველად ,,ლეონორა“ ერქვა.

უვერტიურა ,,ეგმონტი” ეხმიანება ,,ქარიშხლისა და შეტევის” ფილოსოფიურ თვალსაზრისს.  ეს იყო ფრანგული რევოლუციისა და ბეთჰოვენის გმირული სტილი, რომლებიც ერთმანეთშია გადაჯაჭვული. გოეთეს ,,ეგმონტიდან” გზა ბეთჰოვენის ,,ეგმონტამდე” საინტერესო ისტორიულ მოვლენებს ითვლის. კერძოდ, ნაპოლეონის ომის მნიშვნელოვან ეპიზოდებს.

როგორც ყოველი მუსიკა დრამისთვის, ბეთჰოვენის ,,ეგმონტის” პარტიტურა შეიქმნა არა კომპოზიტორის ინიციატივით, არამედ შეკვეთით 1809 წლის ზაფხულში. მუსიკა შეუკვეთა ვენის სამეფო თეატრის დირექტორმა იოზეფ ფონ ლუქსენშტეინმა. ბეთჰოვენი საკმაოდ დიდხანს მუშაობდა მუსიკის შექმნაზე. მუსიკის პრემიერისთვის დასრულება მან ვერ მოასწრო. მეორე სპექტაკლმაც მუსიკის გარეშე ჩაიარა. მხოლოდ მესამე წარმოდგენაზე შესრულდა უვერტიურის რამდენიმე ნომერი: 4 საორკესტრო ანტრაქტი, კლერხენის ორი სიმღერა, ,,კლერხენის სიკვდილის” საორკესტრო ეპიზოდი და ფინალური მელოდრომა – ეგმონტის სიზმარი და სიკვდილისწინა მონოლოგი.

    ,,ეგმონტის” მუსიკამ სწრაფად მოიპოვა პოპულარობა. უვერტიურა ბეთჰოვენის სიცოცხლეში სხვადასხვა პოპულარულმა გამოცემებმა გამოსცა. მასზე იწერებოდა რეცენზიები,  რომელშიც იგრძნობოდა   პუბლიკის  აღფრთოვანება და მოწონება. მასზე ხშირად ამბობდნენ, რომ ბეთჰოვენი აღმოჩნდა ერთადერთი კომპოზიტორი, რომელიც ღრმად ჩაწვდა და შეიგრძნო უძლიერესი პოეტური ქმნილება და მას სულის სიმებით გამოეხმაურა. ასე წარმოიშვა მუსიკა ბრწყინვალე კაშკაშა ბგერებით. რომ არა ბეთჰოვენის ,,ეგმონტი” და მისი დამოკიდებულება გოეთეს პოეტიკისადმი, ალბათ, საზოგადოება დიდხანს არ მიაქცევდა  ყურადღებას მის ტრაგედიას.

1809-1810 წლის პოლიტიკური ვითარება ნიდერლანდელების ისტორიულ მოვლენებს ეხმიანებოდა. როგორც ცნობილია, ამ დროისთვის ავსტრიელებს თავს ესხმოდა ნაპოლეონის არმია, იმპერატორი ფრანცი და მისი ოჯახი, ქვეყნის თავადაზნაურობა ვენიდან გაიქცა. ერცჰერცოგი მაქსიმილიანი 16 000 კაცით ცდილობდა დაეცვა ვენა. 1809 წელს დაიწყო სასტიკი ბლოკადა. ქალაქელები თავს აფარებდნენ სარდაფებს, მათ შორის იყო ბეთჰოვენი, რომელიც სახლის სარდაფში იმალებოდა. დღისით ვენა გამარჯვებულებს ჩაბარდა. სწორედ, ამ დროს ჩაისახა იდეა, თეატრის სცენაზე დადგმულიყო ,,ეგმონტი“ ბეთჰოვენის მუსიკით. ბეთჰოვენი მოვლენათა ცენტრში იმყოფებოდა. მას არ ჰქონდა არანაირი ფულადი სახსრები, რათა ქვეყნიდან წასულიყო. თებერვლის ბოლოდან ქალაქიდან გავიდნენ კომპოზიტორის უერთგულესი ადამიანები, მფარველები, თავადი ფ. კინსკი, კ. ლიხნოვსკი.

სწორედ, ამ პერიოდში გარდაიცვალა ი. ჰაიდნი. არ მოიპოვება ცნობა იმის თაობაზე, ესწრებოდა თუ არა კომპოზიტორი მის დაკრძალვას. იგი ხომ ჰაიდნის მოსწავლე იყო.

ბეთჰოვენის ,,ეგმონტი” ჩვენთვის წარმოადგენს მუსიკალურ–ისტორიულ ფანტომს. ყველა დროს თავისი მოთხოვნები აქვს და ამიტომაც არ არის გასაკვირი, რომ 1810 წლისათვის ,,ეგმონტი” მნიშვნელოვანი ქმნილება იყო. სამართლიანი იქნებოდა აღგვენიშნა, რომ ბეთჰოვენის ამ მუსიკიდან „ემანსიპირებულია“ უვერტიურა, რომელმაც შეინარჩუნა დამოუკიდებლობა  და  იგი   სიმფონიზმის  უმაღლეს  მწვერვალს     წარმოადგენს.  

საკონცერტო   უვერტიურების   რიცხვს მიეკუთვნება:   ვებერის ,,საიუბილეო“ უვერტიურა,    მენდელსონის  ,,ზაფხულის ღამის   სიზმარი“, ,,რუი  ბლაზი“,  ,,ჰებრიდები“.    საკონცერტო   პროგრამული  უვერტიურების   ხაზი   გრძელდება    ბერლიოზთან,  შუმანთან,  გლინკასთან.    XIX საუკუნეში   უვერტიურა   ჩაანაცვლა  და   შეავიწროვა   სიმფონიურმა  პოემამ, რომლის ფორმა შექმნა ფერენც ლისტმა.
ამ ორ ჟანრს შორის განსხვავება მუსიკალური ფორმის თავისუფალ განვითარებაში მდგომარეობდა.   სიმფონიური   პოემა   ითვლება  ,,პროგრამული   კომპოზიტორების“ ფორმად,   როგორებიც იყვნენ რ. შტრაუსი, ს. ფრანკი, ა. სკრიაბინი და ა. შონბერგი.
„კონსერვატორული  კომპოზიტორები“, როგორებიც  იყვნენ ა. რუბინშტეინი, პ. ჩაიკოვსკი, მ. ბალაკირევი, ი. ბრამსი, ბოლომდე უვერტიურის ფორმის ერთგული დარჩნენ.

მოსასმენი მასალა:  უვერტიურა  ,,ეგმონტი“

ინგა ბარამიძე, 69-ე  საჯარო სკოლის მუსიკის   მასწავლებელი

ბევრ მშობელს იდეალური მასწავლებელი ასეთი წარმოუდგენია: შუახნის ან შუახანს გადაცილებული ქალბატონი, სამართლიანად მკაცრი, მაგრამ კეთილგანწყობილი და განათლებული, მოსწავლეებისადმი ჰუმანური მიდგომით.

რეალობა კი სიურპრიზს გვიმზადებს: მასწავლებელი შესაძლოა სულაც არ იყოს შუახნის ან შუახანს გადაცილებული, პირიქით, იყოს ძალიან ახალგაზრდა, უფრო მეტიც – სრულიად გამოუცდელი. ასეთ პედაგოგთან ურთიერთობა ძაბავს, აღელვებს და ეჭვებს უჩენს მშობლებს, რადგან მათ წარმოდგენაში არსებული პედაგოგის ხატი არ ემთხვევა ახალგაზრდა მასწავლებლის იმიჯს. ის გარეგნულადაც კი უფროსკლასელს წააგავს! „ამ პატარა გოგომ/ბიჭმა ჩემს შვილს რა უნდა ასწავლოს?“ – შფოთავს მშობელი და მისი რეპლიკები სხვა მშობლებსაც უარყოფითად განაწყობს.

რისი ეშინიათ მშობლებს? რატომ არ ენდობიან ახალგაზრდა სპეციალისტებს?

მშობლები ხშირად შეცდომით აიგივებენ ცნებებს „ახალგაზრდა“ და „უხერხემლო“. „კლასში მუდამ იქნება დისციპლინის პრობლემა, ეს მასწავლებელი იმდენად ახალგაზრდაა, ჩვენი შვილების მოთოკვა გაუჭირდება“, ​​- ასეთი საყვედურები კარიერის დასაწყისში ყველა ახალბედა მასწავლებელს ესმის.

დიახ, დისციპლინა სასწავლო მასალის კარგად ათვისების ერთ-ერთი ძირითადი ფაქტორია, მაგრამ „უხერხემლობასთან“ მასწავლებლის ასაკს არაფერი აქვს საერთო. ასაკზე მნიშვნელოვანია პროფესიული უნარები. ბევრი რამ მშობლების თანადგომაზეცაა დამოკიდებული – ისინი მასწავლებელში მოკავშირეს უნდა ხედავდნენ და არა მტერს.

ბევრ მშობელს ისიც აშინებს, რომ ახალგაზრდა მასწავლებელი მოულოდნელად შეიძლება დეკრეტში გავიდეს და კლასის სხვისთვის გადაბარება მოუწიოს, რის გამოც ბავშვები დაისტრესებიან, „აირევიან“, ეს კი მათი სწავლის ხარისხზე აისახება. მართლაც შეიძლება ასე მოხდეს, მაგრამ დეკრეტული შვებულებისგან არც უფრო ასაკოვანი და გამოცდილი პედაგოგები არიან დაზღვეულნი.

მშობლებს იმისიც ეშინიათ, რომ ახალგაზრდა მასწავლებელმა შესაძლოა „ვერ გაძლოს“ და შუა სასწავლო წელს გადაწყვიტოს სკოლის მიტოვება. უნდა ითქვას, რომ ასეთ გადაწყვეტილებას გამოცდილი მასწავლებლებიც იღებენ ხოლმე და უფრო ხშირადაც… რა გასაკვირია. ბევრი მშობელი სკოლის დერეფანშიც კი ვერ ჩერდება, ისე აღიზიანებს ბავშვების ხმაური. პედაგოგიც ადამიანია. რეგულარული ხმაურის ატანა მისი პროფესიული მოვალეობაა, მაგრამ რკინის ნერვები არც მას აქვს. თუმცა არსებობს კლასები, რომლებსაც, მრავალი სირთულის მიუხედავად, მასწავლებლები ვერ ტოვებენ. მშობელი უნდა ეხმარებოდეს მასწავლებელს შვილის მართვაში – ბოლოს და ბოლოს, ეს მისი მოვალეობაცაა.

რა უნდა გაკეთოს მშობელმა, რომ ახალგაზრდა მასწავლებლისთვის სასწავლო პროცესი ზედმეტად ამაღელვებელი არ იყოს?

მშობლებმა უნდა გაიზრონ,  რატომ ღელავს მასწავლებელი. თუ მანქანას მართავთ, გეხსომებათ განცდა, რომელიც საჭესთან პირველად დაჯდომისას დაგეუფლათ: თეორიულად ყველაფერი იცი, მაგრამ პრაქტიკაში ბევრ რამეს ახლებურად აღიქვამ – მუხრუჭი, სიჩქარეები, მანქანის დაძვრა გაბნევთ და გულს გიჩქარებთ. ერთმა არასწორმა მოძრაობამაც კი შეიძლება კატასტროფა გამოიწვიოს… ახლა წარმოიდგინეთ, რომ მომდევნო ცხრა თვე ყოველდღე უნდა მართოთ მანქანა, თანაც ამ პროცესს დააკვირდებიან კამერები, სალონში მყოფი ადამიანები.

დაახლოებით ასეთივე მღელვარებას გაიცდის ახალბედა მასწავლებელი.

დავეხმაროთ მას. თუ ხელს შეუწყობთ კლასგარეშე აქტივობების ორგანიზებაში, საკლასო ოთახის გაფორმებაში და სხვა იმ ინიციატივების განხორციელებაში, რომლებიც პირდაპირ არ უკავშირდება ბავშვების სწავლებას, მასწავლებელს მეტი დრო დარჩება პედაგოგიური საქმიანობისთვის.

ნუ გაამწვავებთ კონფლიქტს, განსაკუთრებით – მშობელთა კრებაზე. ნუ დაუსვამთ მასწავლებელს ისეთ კითხვებს, რომლებიც სხვა მშობლების პრეტენზიებს გამოიწვევს და კონფლიქტურ სიტუაციებს შექმნის. მშობელთა კრებისთვის ყოველთვის კარგად მოემზადეთ. დაფიქრდით იმ კითხვებსა და პასუხებზე, რომელთა დასმა და მიღება დანამდვილებით გჭირდებათ. დაზოგეთ თქვენი, სხვა მშობლებისა და მასწავლებლების დრო, ენერგია და ნერვები. მით უმეტეს, ახალგაზრდა მასწავლებელს მეტისმეტად მიაქვს გულთან ყოველგვარი კონფლიქტი, ის უფრო ემოციურია, ვიდრე გამოცდილი პედაგოგი, თანაც უამრავი სხვა საფიქრალი აქვს სკოლაში.

ნუ განსჯით ახალგაზრდა მასწავლებელს სხვა პედაგოგებთან – ნებისმიერ სფეროში, სადაც ადამიანები ურთიერთობენ, შესაძლოა ვინმემ შეცდომა დაუშვას. თუ მშობელი ახალგაზრდა მასწავლებლის მუშაობით უკმაყოფილოა, ამის შესახებ პირადად უნდა ესაუბროს და არა მის კოლეგებთან არჩიოს საქმეები. უმეტესად კონფლიქტის მოგვარება გარე ჩარევის გარეშეც შესაძლებელია. თუ სიტუაცია გართულდა, ახალგაზრდა მასწავლებელი თვითონვე მიმართავს გამოცდილ პედაგოგს კონსულტაციისთვის.

სკოლა პატარა სამყაროა, სადაც ყველაფერი ლუპის ქვეშაა მოქცეული. პედაგოგები ყოველთვის აკვირდებიან, თუ როგორ ურთიერთობენ მშობლები სხვა მასწავლებლებთან. ისინი ფიქრობენ: „ეს მშობელი შესაძლოა მეც ისევე მომექცეს, როგორც ჩემს კოლეგას. სად არის გარანტია, რომ ჩემს ზურგს უკანაც ასე არ ილაპარაკებს?“ ასე ფიქრმა შესაძლოა მასწავლებელს თქვენს შვილთან ურთიერთობის ფორმატი შეაცვლევინოს.

ხშირად დაინტერესდით შვილის სასკოლო ამბებით, ეცადეთ, იყოთ მისი წარმატებებისა და სირთულეების საქმის კურსში. მშობლებისა და პედაგოგების შეხვედრა კარგი იმიტომაც არის, რომ მასწავლებელს კიდევ ერთხელ ეძლევა საშუალება, მოსწავლის მუშაობა გააანალიზოს. მომდევნო დღეებში, როდესაც მასწავლებელი ამ ბავშვს დაფასთან გამოიძახებს, ქვეცნობიერად ამოუტივტივდება მშობელთან შეხვედრა, საუბრის თემა და უნებლიეთ კონკრეტულად ამ მოსწავლისთვის შესატყვის დავალებას შეარჩევს. ინდივიდუალური მიდგომა მასწავლებელს ყველა მოსწავლის მიმართ ისედაც უნდა ჰქონდეს, მაგრამ 150 მოზარდის თავისებურებათა დამახსოვრება ძნელია. გარდა ამისა, შვილის ამბების მოკითხვა კიდევ ერთხელ წარმოაჩენს მშობლის მზრუნველობას შვილის მიმართ და პატივისცემას მასწავლებლის მიმართ.

მოამარაგეთ შვილი აუცილებელი სასკოლო ნივთებით. ერთი შეხედვით, ეს ძალიან მარტივია, მაგრამ შუა გაკვეთილზე მოსწავლის წამოსროლილმა უბრალო ფრაზამ: „მასწ., რვეული სახლში დამრჩენია“, – შესაძლოა საგაკვეთილო პროცესი რამდენიმე წუთით შეაფერხოს, ხოლო თუ ხუთი წუთის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მას კალამიც დავიწყებია… 45-წუთიანი გაკვეთილისთვის ეს მეტისმეტად ბევრია. ახალგაზრდა მასწავლებლისთვის დიდი შეღავათია, როცა ბავშვი მუდამ მზად არის გაკვეთილისთვის. სწორედ ასეთ წვრილმანებს ეყრდნობა ნორმალური სასწავლო პროცესი.

ყოველთვის პატივისცემით მოიხსენიეთ მასწავლებელი. ბევრ მშობელს აოცებს სკოლაში ბავშვის ცუდი ყოფაქცევა. ბავშვისთვის მასწავლებელი ავტორიტეტს არ წარმოადგენს. არადა, პედაგოგის ავტორიტეტი მნიშვნელოვანია მოზარდის განვითარებისთვის. ამიტომ კერძო საუბრებშიც კი მშობლებმა ზედმიწევნით უნდა აკონტროლონ თავი და ბავშვის თანდასწრებით მასწავლებელი აუგად არ მოიხსენიონ, არ უწოდონ „უმწიფარი“, „გამოუცდელი“. ამ შემთხვევაში ბავშვიც ისე მოექცევა მასწავლებელს, როგორც თავის ტოლს.

მშობლები ხშირად მისტირიან ძველ დროს, როდესაც „პედაგოგები სხვანაირად კარგები და მკაცრები იყვნენ“. დროა დავიჯეროთ, რომ ის დრო წარსულს ჩაბარდა და ახლა სხვა რეალობაში ვცხოვრობთ, შესაბამისად, შეიცვალა სკოლაც, მასწავლებელიც, ბავშვების მიმართ მიდგომაც, სწავლების ფორმები და მეთოდიკაც.

დაბოლოს, ახალგაზრდა მასწავლებელს ბევრი უპირატესობა აქვს. ახალგაზრდა მასწავლებელთა უმეტესობა აქტიურია, შრომისუნარიანი, ენთუზიასტი, გამბედავი, ოპტიმისტი. თავისი საუკეთესო უნარების წარმოსაჩენად მან არა მხოლოდ ბავშვებისა და კოლეგების, არამედ მშობლების მხარდაჭერაც უნდა იგრძნოს. ახალგაზრდა პედაგოგები ხალისით მუშაობენ როგორც ბავშვებთან, ისე მშობლებთან და სულ მცირე ხანში სწავლებაშიც საუკეთესო შედეგებს აღწევენ.