ეს წერილი სულ სხვანაირი უნდა ყოფილიყო. იყო კიდეც ასეთი: წინა ნაწილის (https://mastsavlebeli.ge/?p=16312) თემატური გაგრძელება და ის დაპირებული გამოსავლის გზები, რომელიც რაღაცით მაინც წაეშველებოდა მატერიალურად რთულ მდგომარეობაში მყოფ ქართველ მწერალს და მწერლობას, როგორც თითქმის გაუფასურებულ პროფესიას.

მაგრამ ბოლო წამს, სანამ ტექსტს გამოვაქვეყნებდი, ყველაფერი შეიცვალა.

23 დეკემბერს, ღამით, თამარ მეფის გამზირზე შსს-ს თანამშრომლებმა პოეტი ზვიად რატიანი დააკავეს. ჯერ ნარინჯისფერ ქურთუკზე მოედავნენ დამცინავად, შემდეგ მანქანაში ჩატენეს და იქიდან დაიწყო ფიზიკური/მორალური შეურაცხყოფის მთელი სერია – გზაში, პოლიციის განყოფილებაში, იზოლატორში, უმაღლესი საპოლიციო ტრიბუნიდან, სოციალური ქსელიდან, დაქირავებულ-დაფინანსებული მედიისა და აგრესიული ფეისბუკ მომხმარებლების მხრიდან. ამის საპირწონედ, ზვიად რატიანს თანადგომა და მხარდაჭერა გამოუცხადა ქართველი მწერლების, გამომცემლებისა და საზოგადოების დიდმა ნაწილმა. ეროვნულ ბიბლიოთეკაში გამართული საგანგებო პრესკონფერენციიდან და სხვადასხვა სატელევიზიო ეთერიდან გაისმა საპროტესტო მოწოდებები ძალადობრივი სისტემის წინააღმდეგ. ამ შესაშური ერთიანობის გასაქარწყლებლად ხელისუფლებამ ყველაზე ულმობელი და გაუმართლებელი იარაღი გამოიყენა: საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში უნიჭოდ დამონტაჟებული კადრები გაუშვა და ადამიანური სიძულვილით თუ ხელისუფლებისადმი მაამებლობით აღტყინებული ბრბო პოეტსა და მის მხარდამჭერებს მიუსია.

სისტემა, რომელსაც უნდა დაეცვა მოქალაქე (ხელოვანი), მთელი კვირის განმავლობაში უზნეო ბავშვივით იქცეოდა: ბოდიშის ან უკანდახევის ნაცვლად თავისი გავლენის ყველა წერტილში ნაღმს აფეთქებდა და საზოგადოების ნდობის, ურთიერთობის ხიდებს წვავდა. ბოლო ლურსმანი საქალაქო სასამართლომ ჩააჭედა საქმეში: ზვიად რატიანი დამნაშავედ ცნო ადმინისტრაციული კოდექსის ორი მუხლის დარღვევაში და 2 ათასი ლარის გადახდა დააკისრა. ამასთან მოსამართლემ დამამცირებელი მოწყალებაც მოიღო, – რომ არა საახალწლო დღეები, თქვენ მიმართ პატიმრობას გამოვიყენებდიო.

არადა, ამ წერილის პირველ ნაწილში როგორ მჯეროდა, რომ მწერლის რთული ყოფითი პრობლემებისა და მუშაობისთვის არასახარბიელო გარემოს წარმოჩენის შემდეგ, ამ პრობლემებთან გამკლავების გზებზე უფრო მეტს ვისაუბრებდით. ბევრი საინტერესო ვერსია გაჩნდებოდა და მაშინ მჯეროდა კიდეც, რომ ჩვენს ხმას მივაწვდენდით იმ სახელმწიფო ინსტიტუტებს, რომელთაც ხალხისგან ამ საკითხებზე ზრუნვა დაეკისრათ.

„ზრუნვის“ საბჭოური გამოცდილება წინა ნაწილში გამოვრიცხეთ, მაგრამ მწერლისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის თანამედროვე ცივილიზებული გამოცდილება სწორედ ისაა, რაც ჩვენს ლიტერატურას სასიცოცხლოდ სჭირდება. სკანდინავიური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მაგალითზე მალევე შეიძლება რამდენიმე ვარიანტის ამუშავება, თუკი, რა თქმა უნდა, ამის ნება იქნება ხელისუფლებისგან.

1) მწერლების მხარდაჭერის სახელმწიფო პროგრამა, რომელიც დააფინანსებს ქართველი ავტორების ცხოვრებასა და შრომას, შეუქმნის ფინანსურ თუ ყოფით პირობებს იმისთვის, რომ წერონ – ტექსტზე ფიქრსა და მუშაობას დაუთმონ ძირითადი დრო. საქართველოში თითქმის ყველა ავტორი თავს არამწერლური სამსახურით ირჩენს, ამიტომ ყოველდღიურად იკარგება ის პოტენციალი (და ეს ბოლო წლებში განსაკუთრებით გამოჩნდა), რომელიც ლიტერატურის/კულტურის განვითარებას უნდა მოხმარებოდა. ცხადია, არსებობს ავტორების შერჩევის კრიტერიუმები და პროგრამის მომზადების დროს, საკონკურსო დოკუმენტში შესაძლებელია ამ დეტალების გაწერა და შემდგომ გათვალისწინება.

2) წიგნის მხარდაჭერის პროგრამა, რომლის მსგავსიც, ვთქვათ, ნორვეგიაშია: სახელმწიფო ყოველწლიურად შეისყიდის იმ წელს გამოცემული ყველა თანამედროვე ავტორის წიგნის 700 ეგზემპლარს საბიბლიოთეკო ქსელისთვის. ეს ქმედება რამდენიმე მხარეს აძლიერებს: მწერალს, რომელმაც იცის, რომ მისი ყოველი ახალი წიგნი გარანტირებულად შვიდასი ეგზემპლარი გაიყიდება, გამომცემელს, ბიბლიოთეკებს და მკითხველს, რომელსაც, ბუნებრივია, ყველა წიგნის შეძენის საშუალება არა აქვს.

3) გრძელვადიანი კამპანია „თანამედროვე ლიტერატურა სკოლაში“, რომელიც უწყვეტად, მიზანმიმართულად, სხვადასხვა ღონისძიების სახით (თანამედროვე ავტორების ტექსტების სასკოლო პროგრამაში შეტანა, შეხვედრები მწერლებთან, სადისკუსიო კლუბებისა და ელექტრონული პლატფორმების შექმნა…) განხორციელდება მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ის ერთდროულად რამდენიმე მიმართულებითაა საჭირო და აქტუალური: ა) წიგნის კითხვის პოპულარიზაციისათვის; ბ) მასწავლებლების ახალი, პროგრესული ნაკადის გამოჩენისთვის, რომელიც ლიტერატურას ცოცხალ ორგანიზმად აღიქვამს და არა გაქვავებულ, სტატიკურ მასალად; გ) ახალგაზრდებში სკოლის ასაკიდანვე გაჩენილი ინტერესისათვის თანამედროვე ლიტერატურის მიმართ, რაც ბევრ სხვა სიკეთესთან ერთად, იმ სტიგმასაც მოგვაშორებს, რაც ამ ბოლო დღეებში კიდევ ერთხელ გამეფდა: „ილია და გალაკტიონიც მწერლები არიან და ეგენიც?“ (ცნობისათვის, ინტერესი თანამედროვე ქართული ლიტერატურისადმი ისეთივე დიდია ამჟამად ევროპაში, როგორც კლასიკის მიმართ. ჩვენთან როდემდე უნდა მიიჩნეოდეს „კაი ტონად“ თანამედროვე ხელოვნების აბუჩად აგდება?).

ამ ყველაფრის სანაცვლოდ, განვითარებულ ქვეყნებში მწერლებისგან უპირობო მორჩილებას, ხელისუფლებისადმი ლოიალობასა და კონფორმიზს ცხადია არ ითხოვენ. ყველა მოაზროვნე ადამიანს კარგად ესმის, რომ მსგავსი ცნებები სტალინისა და გორკის ეპოქის ჯოჯოხეთში უნდა დარჩეს სამუდამოდ. ოღონდ სანამ ეს მოხდება, ნაცემი და შეურაცხყოფილი მოქალაქის წინაშე პასუხისმგებლობა უნდა იგრძნოს ყველამ, ვისაც ამ ცუდ საქმეში თავისი წილი უდევს. თორემ ჩვენი დროის დაუსჯელი ჯალათებიც თავს ისე გაიმართლებენ, როგორც სოცრეალიზმის პირანიები სიბერის ჟამს, – რა გვექნა, ძმაო, დრო იყო ასეთიო.

როგორ ჩავატაროთ ქიმიის პირველი გაკვეთილი ისე, რომ საგნის გაცნობისთანავე დავაინტერესოთ მოსწავლეები? რომელი მეთოდებისა და ხერხების გამოყენებაა მიზანშეწონილი მათი აზროვნებისა და ყურადღების გააქტიურებისთვის. როგორ გავუღვივოთ მათ საგნის შესწავლის სურვილი? შეეცადეთ საინტერესოდ წარმართოთ გაკვეთილი – ახალ საგანზე შექმნილი პირველი შთაბეჭდილება ძალზე მნიშვნელოვანია!

პირველი გაკვეთილის ძირითადი მიზანია, გააცნოთ მოსწავლეებს ქიმიისა და მისი განვითარების ისტორია, შეუქმნათ ამ მეცნიერებაზე პირველი შთაბეჭდილება. მოახდინოთ ნივთიერებების შესახებ მოსწავლეთა ცოდნის განახლება; დაიწყოთ ნივთიერებათა თვისებებზე და მათ გარდაქმნებზე წარმოდგენის ფორმირება; განავითაროთ მათში, ლოგიკური აზროვნების ანალიტიკური უნარები. ყოველივე ეს არასტანდარტულად შეგიძლიათ განახორციელოთ, მაგალითად, სთხოვოთ უფროსკლასელებს, მონაწილეობა მიიღონ საგაკვეთილო პროცესში. მოდით, განვიხილოთ ასეთი გაკვეთილის „სცენარი“.

აღჭურვილობა:

ბარათები, რომლებზეც ნივთიერებათა ფორმულები და ქიმიური რეაქციებია გგამოსახული, ქიმიური ჭიქები, ბრტყელძირიანი კოლბები, მუქი ფერის შუშის ჭურჭელი, ასანთი, მშრალი საწვავი, სადემონსტრაციო მაგიდა, ტიგელის მომწერები, ცხვირსახოცი, ფაიფურის ტიგელი, ლითონებისა და პლასტმასების კოლექცია.

ნივთიერებები: ახლადდამზადებული კალიუმის იოდიდი და ტყვიის აცეტატი, ფენოფტალეინი, კალცინირებული სოდა, ნატრიუმის ჰიდროსულფატი, ეთანოლი, ნორსულფაზოლის აბები, ამონიუმის დიქრომატი.

გაკვეთილის მსვლელობა:

1. მასწავლებლის შესავალი სიტყვა:

არსებობს მეცნიერება, რომლის გარეშეც შეუძლებელია ყველაზე ფანტასტიური პროექტებისა და ზღაპრული ოცნებების განხორციელება. ეს გახლავთ ქიმია, რომელიც არაერთ ისეთ საოცრებას ინახავს, რომ მის წინაშე მსოფლიოს საუკეთესო მეზღაპრეთა ფანტაზიებიც კი უფერულდება. როგორც ზღაპარში გადაიქცევა ბაყაყი პრინცესად, ისე გარდაქმნის ქიმია გრაფიტს ბრწყინვალე ალმასად, ქაღალდს ანიჭებს ლითონის სიმტკიცეს, ლითონს კი მეხსიერებით აჯილდოებს. ამაოდ არ უწოდებენ მას ჯადოქარს – ის გვკვებავს, გვაცმევს, გვკურნავს, გვირეცხავს, მოგვაპოვებინებს სასარგებლო წიაღისეულს, მას ავყავართ კოსმოსში და ჩავყავართ ოკეანის სიღრმეებში. ყოველი ჩვენგანი ყოველდღიურად, სახლიდან გაუსვლელად ვახორციელებთ ქიმიურ რეაქციებს, ისე, რომ წარმოდგენაც არ გვაქვს: ასანთით ვანთებთ გაზქურას, ვამზადებთ საკვებს, ვრეცხავთ სარეცხს და ა.შ. თვით ადამიანის ორგანიზმიც დიდ ქიმიურ საწარმოს წარმოადგენს, რომელშიც ყოველწუთიერად უამრავი ქიმიური რეაქცია და გარდაქმნა მიმდინარეობს.

დღეს ამ საოცარ მეცნიერებასთან თქვენი პირველი შეხვედრა და გაცნობა შედგება.

ცოდნის აქტუალიზება

მასწავლებელი: რა იცით ახალი საგნის შესახებ?

უკვე შესწავლილ რომელ სასკოლო საგანთანაა ახლოს ქიმია?

როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა ქიმია მეცნიერება? რატომ თვლით ასე?

ქიმია – ეს საჭირო მეცნიერებაა, რომლის ცოდნაც შემდგომში თქვენს პროფესიებში გამოგადგებათ?

პასუხების შემდეგ ხდება მათი კორექტირება.

მოსწავლეები რვეულებში ინიშნავენ გაკვეთილის თარიღს, თემას (პრეზენტაციის სლაიდიდან), ქიმიის საგნის განმარტებას: ქიმია საბუნებისმეტყველო მეცნიერებაა ნივთიერებების, მათი ფიზიკურ-ქიმიური თვისებების, გარდაქმნებისა და გამოყენების კანონზომიერების შესახებ.

გავარჯიშება:

მასწავლებელი: ქიმია, თქვენთვის ჯერ უცხო და ახალი მეცნიერებაა, მაგრამ ჩანს, რომ უკვე ბევრი რამ იცით სხვა საგნებიდან და საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან. ახლა ამაში თავად დარწმუნდებით ჩემს კითხვებზე პასუხების გაცემისას. დაიცავით შემდეგი წესები: ერთმანეთს არ შეაწყვეტინოთ საუბარი, პატივი ეცით სხვის აზრს, შეძელით ღირსეულად წაგება.

კითხვარი – „ჩვენ ეს უკვე ვიცით!“

1. რატომ ვუბერავთ ასანთს, როცა მისი ჩაქრობა გვსურს? (ამოსუნთქულ ჰაერში ნახშირორჟანგის შემცველობაა, რომელიც ხელს უშლის წვას).
2. რატომ არ შეიძლება ცეცხლმოკიდებული ბენზინის წყლით ჩაქრობა? (ბენზინი წყალზე მსუბუქია, არ ერევა მას და წყლის ზედაპირზე წარმოქმნის აპკს).
3. როგორ გავაძვრინოთ წყალი ბადეში, ისე, რომ წვეთიც არ დაგვეღვაროს? (გავყინოთ.)
4. რომელ წყალშია შეუძლებელი დახრჩობა? რატომ? ამის რა მაგალითი ვიცით? (მარილიან წყალში, მკვდარი ზღვა)
5. 1 კგ. რკინის მოცულობა მეტია თუ 1 კგ. ბამბისა? (ბამბის მოცულობაა მეტი, რადგან მას ნაკლები სიმკვრივე აქვს).
6. 1 გრ. რომელი ლითონისაგანაა შესაძლებელი 2,5 კმ. სიგრძის მავრთულის გაჭიმვა ან ამ 1 გრ.-ის გაბრტყელება ისე, რომ დაახლოებით 4 მ. სიგანის ფირფიტა მივიღოთ? (ოქროსგან).
7. შესაძლებელია თუ არა, მხოლოდ ნახევარი ოთახის ჰაერით შევსება? (არა, რადგან ჰაერი მთელს მოცულობაზე ნაწილდება).
8. რომელი ლითონის ნაერთები განაპირობებენ, პლანეტა მარსის წითელ ელფერს? როგორაა ეს ლითონი დაკავშირებული ფერთან? (ეს ლითონია რკინა, მისი ნაერთები ანიჭებენ წითელ შეფერილობას ჩვენს სისხლს, სახეზე ალმურიც მასთანაა დაკავშირებული).

ყველა ჩამოთვლილი კითხვის დასმა აუცილებელი არაა. ეს დამოკიდებულია იმ დროზე, რომელიც მათ პასუხებისთვის დასჭირდებათ.

ამის შემდეგ გაკვეთილს განაგრძობენ მე-9 კლასის მოსწავლეები საკუთარი პრეზენტაციით. ისინი გიამბობენ ქიმიის მეცნიერების განვითარების ისტორიას, ნახავთ არაერთ საინტერესო ცდას. გაკვეთილის ბოლოს კი, ვიქტორინის კითხვებზე პასუხის გაცემის შემდგომ თქვენ მოიპოვებთ იმ ექსპრესის ბილეთებს, რომელიც გაგაქროლებთ პლანეტა „ქიმია-8-ის“ თვალუწვდენელ სივრცეში.

1. II. ახალი მასალის შესწავლა, ცდების დემონსტრირება.

პირველი წამყვანი.

მე-8-ე კლასიდან თქვენ იწყებთ ახალი საგნის, ქიმიის შესწავლას. ეს არის მეცნიერება ნივთიერებათა და მათ გარდაქმნათა შესახებ. ყველა ნივთიერება, რომელიც ჩვენ ირგვლივაა, შედგება ქიმიური ელემენტებისაგან, რომლებიც დღეისათვის 113-ზე მეტია. სხვადასხვა ელემენტების ატომები, შეერთებისას წარმოქმნიან 20 მილიონზე მეტ ნივთიერებას.

მათი თვისებების ცოდნა აუცილებელია, რათა შევძლოთ მათივე გამოყენება. ჩვენი შორეული წინაპრები აფასებდნენ ქვის სიმტკიცეს და მას სანადირო და სამუშაო იარაღების დასამზადებლად  იყენებდნენ. ზოგიერთ ნივთიერებას თქვენ უკვე იცნობთ: რკინა, ალუმინი, წყალი, ცარცი, შაქარი, ჟანგბადი, ნახშირორჟანგი, ეთილის სპირტი, წყალბადის ზეჟანგი, პლასტმასი, მინა და სხვა (ახდენენ ლითონებისა და პლასტმასების კოლექციის დემონსტრირებას). არა მხოლოდ დედამიწაზე, არამედ მთელ სამყაროში ნივთიერებები ერთი და იმავე ელემენტებისაგან შედგება, რომლებიც მეცნიერებმა ჩვენს პლანეტაზე ერთმანეთის მიყოლებით აღმოაჩინეს.

ქიმიის გაკვეთილებზე თქვენ გაეცნობით ბევრ საინტერესო მასალას ელემენტების შესახებ. დღეს კი ჩვენ გვსურს, მოკლედ გაგაცნოთ ქიმიის განვითარების ისტორია.

მოსწავლე:

როგორც წესი, ქიმიის ისტორიკოსები მისი განვითარების შემდეგ ძირითად ეტაპებს გამოყოფენ:

1. პრეალქიმიის პერიოდი: ჩვენს ერამდე III საუკუნე. ამ პერიოდში ნივთიერებების შესახებ თეორეტიკული და პრაქტიკული ცოდნის ასპექტები, ერთმანეთისაგან შედარებით დამოუკიდებლად ვითარდებოდნენ. ნივთიერებების თვისებების წარმომავლობას განიხილავდა ანტიკური ნატურფილოსოფია, მათზე პრაქტიკული ოპერაციები სახელოსნო ქიმიის პრეროგატივას წარმოადგენდა.
2. ალქიმიის პერიოდი: III – XVII ს.ს. თავის მხრივ მას სამ პერიოდად ჰყოფენ – ალექსანდრიული (ბერძნულ-ეგვიპტური), არაბული და ევროპული ალქიმია. ეს ფილოსოფიური ქვის ძიების პერიოდია, რომელიც მნიშვნელოვანი იყო ლითონების ტრანსმუტაციისათვის. სწორედ ამ დროს დაიწყო ექსპერიმენტული ქიმიის ჩასახვა და ნივთიერებებზე გარკვეული ცოდნის დაგროვება. ალქიმიური თეორია, რომელიც ეფუძნებოდა წარმოდგენებს ანტიკური ფილოსოფიის ელემენტების შესახებ, მჭიდრო კავშირში იყო ასტროლოგიასა და მისტიკასთან. ქიმიურ-ტექნიკურ „ოქროს მზადებასთან“ ერთად, ალქიმიური პერიოდი მნიშვნელოვანია მისტიკური ფილოსოფიის უნიკალური სისტემის შექმნითაც.
3. გაერთიანების (ფეხზე დადგომის) პერიოდი: XVII – XVIII ს.ს. ქიმიის, როგორც მეცნიერების აღორძინების პერიოდში, მოხდა მისი სრული რაციონალიზაცია. ის გათავისუფლდა ელემენტებზე, როგორც გარკვეული ხარისხის მატარებლებზე, ნატურფილოსოფიური და ალქიმიური შეხედულებებისგან. ნივთიერებებზე პრაქტიკული ცოდნის გაფართოების კვალდაკვალ დაიწყო ქიმიურ პროცესებზე ერთიანი ხედვის ჩამოყალიბება და ექსპერიმენტული მეთოდის სრულად გამოყენება. ქიმიური ევოლუციის ამ პერიოდმა, საბოლოოდ დასრულებული სახე მისცა ქიმიას, როგორც დამოუკიდებელ (თუმცა სხვა საბუნებისმეტყველო დარგებთან მჭიდრო კავშირში მყოფ) მეცნიერებას, რომელიც ექსპერიმენტულად შეისწავლიდა ნივთიერებათა შედგენილობასა და აგებულებას.
4. რაოდენობრივი კანონების პერიოდი (ატომურ-მოლეკულური თეორიის პერიოდი): 1789 – 1860 წ.წ. რაოდენობრვი კანონების პერიოდი ისტორიაში აღინიშნა, როგორც მთავარი რაოდენობრივი კანონზომიერების – სტექიომეტრიული კანონების აღმოჩენითა და ატომურ-მოლეკულური მოძღვრების ფორმულირებით, რამაც ქიმია საბოლოოდ აქცია ზუსტ მეცნიერებად, რომელიც არამხოლოდ დაკვირვებებს, არამედ გათვლებსაც ეფუძნება.
5. კლასიკური ქიმიის პერიოდი: 1860წ. – XIXს. დასასრული. ეს პერიოდი ხასიათდება, მეცნიერების განვითარებისკენ სწრაფვით: შეიქმნა  ქიმიურ ელემენტთა პერიოდულობის სისტემა, ვალენტობის თეორია და მოლეკულის ქიმიური აგებულების, სტერეოქიმია, ქიმიური თერმოდინამიკა და კინეტიკა. ბრწყინვალე წარმატება მოიპოვა გამოყენებითმა არაორგანულმა ქიმიამ და ორგანულმა სინთეზმა. ნივთიერებებსა და მათ თვისებებზე იმ დროისათვის დაგროვილ ცოდნასთან დაკავშირებით დაიწყო ქიმიის დიფერენციაცია – მისი ცალკეული განშტოებების გამოყოფა, რომლებიც დამოუკიდებელ მეცნიერებების სახეს იღებდნენ.

თანამედროვე პერიოდი:  ХХ ს. დასაწყისიდან დღემდე. ХХ ს. დასაწყისში, რევოლუცია მოხდა ფიზიკაში: მატერიაზე ცოდნის სისტემა, რომელიც ნიუტონის მექანიკის კანონებს ეფუძნებოდა, ჩაანაცვლა კვანტური და ფარდობითობის თეორიებმა. ატომის ხლეჩის დადგენამ და კვანტური მექანიკის შექმნამ ახლებური შინაარსი შესძინეს ქიმიის ძირითად წარმოდგენებს. ამ პერიოდში ფიზიკაში მიღწეულმა წარმატებებმა შესაძლებელი გახადა ელემენტებისა და მათი თვისებების პერიოდულობის გაგება, სავალენტო ძალების ბუნების ახსნა და ატომთა შორის ქიმიური კავშირის თეორიის შექმნა. პრინციპულად ახალი ფიზიკური  კვლევის მეთოდებმა, ქიმიკოსებს მანამდე წარმოუდგენელი შესაძლებლობები მისცა ნივთიერებების შედგენილობის, სტრუქტურისა და რეაქციის უნარიანობის შესასწავლად. ამ ყველაფერმა, სხვა მიღწევებთან ერთად, განაპირობა ბიოქიმიის ბრწყინვალე წარმატებები, წინა საუკუნის მეორე ნახევარში – დნმ-ისა და ცილების აგებულების დადგენა, ცოცხალი ორგანიზმის უჯრედების ფუნქციონირების მექანიზმის შესწავლა.

მეორე წამყვანი:

ქიმიის სამშობლო ეგვიპტეა. სახელწოდება „ქიმია“ მომდინარეობს სიტყვიდან ქემი ან ქუმა (შავი) – ასე უწოდებდნენ ძველი ეგვიპტელები საკუთარ სამშობლოს. ამდენად, სიტყვა „ქიმია“ ნიშნავს ეგვიპტურ ხელოვნებას, რომელიც კავშირში იყო სხვადასხვა მინერალებთან და მეტალებთან. ქიმია ღმერთების მეცნიერებად ითვლებოდა. ის ქურუმთა ხელში იყო და არახელდასმულთათვის საიდუმლოს წარმოადგენდა.

შემდეგ არაბებმა სიტყვა „ქიმიას“, მათი ენისათვის დამახასიათებელი სუფიქსი „ალ-“ დაამატეს, ასე გაჩნდა ტერმინი „ალქიმია“ და,  შესაბამისად, „ალქიმიკოსი“. ამჟამად, ალქიმიად იწოდება IV ს.-დან XVI ს.-მდე ქიმიის განვითარების პერიოდი. ალქიმიკოსთა კვლევები მიმართული იყო „ფილოსოფიური ქვის“ აღმოჩენისკენ, რომელიც, მათი ვარაუდით, ნებისმიერ მეტალს ოქროდ აქცევდა. მეფეებს საკუთარ კარზე ჰყავდათ ალქიმიკოსები, რათა მათ ოქრო მიეღოთ. ვნახოთ როგორ მუშაობდნენ ალქიმიკოსები

ალქიმიკოსი:

მე წარმოგიდგენთ „წყლის ოქროდ გადაქცევის“ ცდას. ერთ ქიმიურ ჭიქაში მოთავსებულია კალიუმის იოდიდის ახლად მომზადებული ხსნარი, მეორეში – ტყვიის აცეტატის ხსნარი. ორივე ხსნარი გადაგვაქვს დიდი ტევადობის ქიმიურ ჭიქაში. მიმდინარეობს მკვეთრი ყვითელი ფერის მქონე ტყვიის იოდიდის გამოლექვა (ბარათზე დაწერილ ქიმიურ რეაქციას ანახებენ).

2KI + Pb(CH3COO)2 = PbI2 + 2KCH3COO.

– შემდეგ გაკვეთილებზე, თქვენ შეიტყობთ, თუ რას ნიშნავს, ქიმიური ტოლობების მსგავსი ჩანაწერები.

მესამე წამყვანი:

ალქიმიკოსებმა, ბევრი ცდის მიუხედავად, მაინც ვერ შეძლეს მეტალის ოქროდ გარდაქმნა. ალქიმია ბევრ ქვეყნებში აიკრძალა და ალქიმიკოსებს, როგორც ჯადოქრებს, კოცონზე წვავდნენ. შეუძლებელია მეცნიერების აკრძალვა. მეცნიერებმა, სახელწოდებიდან ამოიღეს სუფიქსი „ალ-“ და მივიღეთ ახალი დასახელება – ქიმია, რომელიც დღემდე მოჰყვება, და შეისწავლის ჩვენ გარშემო სამყაროში არსებულ ნივთიერებებს, მათ თვისებებსა და მათში მიმდინარე გარდაქმნებს. დღეისათვის ქიმიური წარმოების პროდუქტები ჩვენი ყოველდღიურობის ძირითადი შემადგენელია. ქიმიური კვლევები მიმდინარეობენ ფაბრიკა-ქარხნებში, ლაბორატორიებში და ა.შ. ყველა სკოლაშია ქიმიის კაბინეტი და, შესაბამისად, ლაბორატორია.

ახლა გავეცნოთ ზოგიერთ ნივთიერებასა და მათ გარდაქმნებს.

პირველი ლაბორანტი:

– მე წარმოგიდგენთ წყლის ჟოლოს სიროპად გარდაქმნის პროცესს.

ამ ცდის ჩასატარებლად დაგვჭირდება ოთხი ქიმიური ჭიქა და მუქი მინის წყლის ჭურჭელი. პირველ ჭიქაში მოთავსებულია ფენოფტალეინი, მეორეში – ნატრიუმის კარბონატი, მეოთხეში – ნატრიუმის ჰიდროსულფატი, მუქ ჭურჭელში – წყალი, მესამე ჭიქა კი ცარიელია. შემდეგ ჭიქებიდან წყალს გადავღვრით მუქ ჭურჭელში. ბოლო ჭიქას კი ვიტოვებთ საკონტროლოდ. ჭიქებში ისევ ჩამოვასხამთ დიდ ჭურჭელში არსებულ ხსნარს. შეხედეთ: ხსნარმა მკვეთრი ჟოლოსფერი მიიღო, თითქოს ვაჟინს დაემსგავსა! ჩავაბრუნოთ „ვაჟინი“ დიდ ჭურჭელში და იმ წყალს შეურიოთ, რომელიც ბოლო ჭიქაში გვაქვს. ისევ ჭიქებში ჩამოვასხათ და დავინახავთ, რომ ხსნარი ისევ წყლად იქცა. თითქოს საოცრებაა, მაგრამ არა, უბრალოდ ერთ ჭიქაში ფენოფტალეინი იყო, მეორეში კი ტუტე გარემოს მქონე ხსნარი. მათი შერევით ხსნარი ჟოლოსფერი ხდება. დაიმახსოვრეთ: ფენოფტალეინი ტუტე გარემოში ყოველთვის ჟოლოსფერია! შეფერილობა რომ გაქრეს, მე დავამატე მჟავა გარემოს მქონე ხსნარი, რომელმაც გაანეიტრალა ტუტე და ხსნარი გაუფერულდა.

– დაასახელეთ ის ქიმიური ნივთიერებები, რომლებიც ამ ცდისას გამოვიყენეთ.

მეორე ლაბორანტი:

ბევრ თქვენგანს ალბათ უყვარს ფანტასტიკის ჟანრი. ახლა თქვენ იხილავთ, როგორ იბადება ჭუპრიდან გველი (ისმის მუსიკა, იწყება ცდის დემონსტრირება, რომელსაც „ფარაონის გველი“ ეწოდება).

ცდის აღწერა:

მშრალი საწვავის აბი დავაქუცმაცოთ და კონუსურად მოვათავსოთ სადგამზე. კონუსის წვერზე დავადოთ ნორსულფაზოლის სამი აბი. მოვულიდოთ ასანთით და მეტალის წკირით გავასწოროთ „გველები“, რომლებიც გამოძვრებიან. ცდის დასრულებისას ცეცხლი პლასტმასის ხუფით  ჩავაქროთ.

პირველი ლაბორანტი:

– ახლა ცხვირსახოცს ხელში ავიღებ, წყაროს წყლით დავასველებ და ასანთის ალზე დავწვავ. (ახდენს ცდის დემონსტრირებას, სახელწოდებით – „ცხვირსახოცი, რომელიც არ იწვის“).

ცდის აღწერა:

ცხვირსახოცი წყალში გაავლეთ, ოდნავ გაწურეთ და გაჟღინთეთ სპირტით. ტიგელის მომჭერით დაიკავეთ მისი ერთი ბოლო და გაჭიმული ხელით ალი ქსოვილთან მიიტანეთ. სპირტი მაშინვე აალდება და იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ქსოვილი იწვის. წვა სრულდება და ცხვირსახოცი უვნებელი რჩება, რადგან ნოტიო ქსოვილის აალების ტემპერატურა გაცილებით მაღალია, ვიდრე სპირტისა.

C₂H₅OH + 3O₂ = 2CO₂ + 3H₂O.

– დაასახელეთ ნივთიერება, რომელიც ხელს უწყობს სუნთქვისა და წვის პროცესებს. რა იცით ამ ნივთიერების თვისებებზე?

მეორე ლაბორანტი:

– ჩვენი შეხვედრის დასასრულ მე გაჩვენებთ ცდას, რომელსაც ეწოდება „ვულკანი“. უწინ ვულკანი ვეზუვი პომპეას ფერფლით ფარავდა ქალაქ. (კვლავ ირთვება მუსიკა და იწყება ცდის დემონსტრირება).

ცდის მსვლელობა

კონუსური კოლბის ყელზე მოათავსეთ ტიგელი ან ფაიფურის ჭიქა. კოლბა შეგიძლიათ პლასტელინით დაფაროთ და მთას დაამსგავსოთ, ან დაამზადოთ ამაღლებული მაკეტი. კოლბას ან მაკეტს, დაუფინეთ ქაღალდი, რათა ქრომის (|||) ოქსიდი შეაგროვოთ. თიგელში ან ჭიქაში მოათავსეთ ამონიუმის დიქრომატი, რომელიც სპირტითაა დანამული. „ვულკანი“ კაშკაშა ალით ინთება, ეს ეგზოთერმული რეაქციაა და აქტიურად მიმდინარეობს. აზოტთან ერთად ქრომის ოქსიდის გავარვარებული ნაწილაკები იფრქვევა. თუ სინათლეს ჩავაქრობთ, ვულკანის ამოფრქვევას მოგვაგონებს, როცა კრატერიდან გავარვარებული ლავა ამოხეთქავს (აჩვენებენ ქიმიური რეაქციის ჩანაწერს ბარათზე).

(NH₄)2Cr₂O₇ = N2 + Cr₂O₃ + 4H₂O.

(შეაგროვეთ ქრომის (|||) ოქსიდი სხვა ცდებისთვის).

მასწავლებელი:

– აი, რამდენი საინტერესო ქიმიური გარდაქმნის მოწმენი გახდით დღევანდელ გაკვეთილზე. ქიმიურ რეაქციაზე მსჯელობა, მისი მახასიათებლებითაა შესაძლებელი – ნივთიერების ფერის ცვლილება, სუნის წარმოქმნა, გამოლექვა, სინათლის ან სითბოს გამოყოფა, აირადი ნივთიერების წარმოქმნა.

– წარმოდგენილი ცდების მიხედვით, ქიმიური რეაქციის რომელი მახასიათებლები შეგიძლიათ დაასახელოთ?

III. ვიქტორინა მოსწავლეთათვის.

მასწავლებელი: აბა როგორ ფიქრობთ, მოგხიბლათ ქიმიამ თავისი საოცრებებით? ახლა შეეცადეთ უპასუხოთ ვიქტორინის შეკითხვებს.

ვიქტორინის კითხვები:

1. დედამიწაზე ყველაზე გავრცელებული ნივთიერება? (წყალი).
2. წყალში არ იძირება, ცეცხლში არ იწვის, მხოლოდ ნულ გრადუსზე დაბალ ტემპერატურაზე არსებობს. რა არის? (ყინული).
3. დაასახელეთ ლითონი, რომელიც ითახის ტემპერატურაზე თხევადია. (ვერცხლისწყალი).
4. ამ აირის გარეშე შეუძლებელია ცხოველებისა და ადამიანების ცხოვრება, მისი სახელი ბავშმაც კი იცის (ჟანგბადი).
5. მსოფლიოში ცნობილი ვარ, რბილი ვარ და მსუბუქი ვარ, მეცამეტე ბინაში დავბინავდი მბრწყინავი (ალუმინი).
6. ეს აირი ქუხილისას წარმოიქმნება, მას ფიჭვნარშიც ვხვდებით, სადაც სუნთქვა გვიადვილდება, წყალში მისი გემო საერთოდ არ იგრძნობა, მაგრამ კარგად აკეთებს დეზინფექციას. რა არის? (ოზონი).
7. ამ ნივთიერებას, ჩვენი წინაპრები სიკვდილ-სიცოცხლის გამგებელს უწოდებდნენ. მას ღმერთებს სწირავდნენ და ზოგჯერ თავადაც ეთაყვანებოდნენ, როგორც ღვთაებას. ის სიმდიდრის, ძალაუფლების და მედგრობის საზომი იყო. სილამაზისა და ახალგაზრდობის მფარველად ითვლებოდა. ფართოდ გამოიყენებოდა ყოფა-ცხოვრებაში, კერძოდ, კულინარიაში, ტყავის დამუშავებასა და ტექსტილის წარმოებაში და სხვა. რომელ ნივთიერებაზეა საუბარი? (საკვები მარილი).
8. ძველი ეგვიპტელები მას „ვააეპერეს“ უწოდებდნენ, რაც „ცით მოვლენილს“ ნიშნავდა; ძველი კოპტები კი „ზეციურ ქვას“ უწოდებდნენ. მისგან დამზადებული ნივთები ოქროზე ძვირად ფასობდა. მხოლოდ ძალიან მდიდრებს ჰქონდათ მისგან დამზადებული სამკაული. ამ ნივთიერების სახელი ეწოდა საუკუნეს. ის პლასტიური და რბილი მეტალია… (რკინა).

• ყველა კითხვას სწორად უპასუხეთ, ყოჩაღ!
• ახლა უკვე, რომელი ქიმიური ნივთიერებების დასახელება შეგიძლიათ?

1. გაკვეთილის შედეგების შეჯამება.

მასწავლებელი: შეძლეს თუ არა ჩემმა თანაშემწეებმა თქვენი დარწმუნება, რომ ქიმია ძალიან საინტერესო მეცნიერებაა? რომელი ცდები შეგიძლიათ გაიმეოროთ სახლის პირობებში, რათა თქვენი ახლობლები გააოცოთ? რაც მთავარია, არ დაგავიწყდეთ უსაფრთხოების წესები.

უნდა აღინიშნოს, რომ ქიმია, ერთ-ერთი რთული მეცნიერებაა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა შორის. მილიონობით ნივთიერება, ეს ნიშნავს მილიონობით ქიმიურ ფორმულასა და რეაქციას, უამრავ კანონსა და კანონზომიერებას. თქვენ მოგიწევთ მათი შესწავლა, რადგან ქიმიის კანონები ეს იგივე სამყაროს კანონებია. ყველა თქვენგანს, ვინც გადაწყვეტს, ამ მეცნიერებას მიუძღვნას თავი, შესაძლებლობა ეძლევა საკუთარი წვლილი შეიტანოს ბუნების საიდუმლოებათა გახსნაში, ახალი, ბუნებაში არარსებული ნივთიერებებისა და მასალების აღმოჩენაში.

სასწავლო წლის მანძილზე, ჩვენ თანდათანობით  დავიპყრობთ პლანეტას „ქიმია-8“, რომელსაც საკუთარი ცოდნით დავეუფლებით. წარმატებებს გისურვებთ და გზას დაგილოცავთ ამ რთულ, მაგრამ საინტერესო მოგზაურობაში!

1. საშინაო დავალება:

სახელმძღვანელოდან: თემები – ქიმიის საგანი, ნივთიერებები, ნივთიერებათა გარდაქმნები.

სურვილისამებრ, ქიმიის ისტორიიდან თემების მომზადება: „ძველესი ხალხების ქიმიური ცოდნა“,  „ალქიმია“,  „პრაქტიკული ქიმია საქართველოში“.

თქვენი გაკვეთილები საინტერესო და შთამბეჭდავი რომ იყოს, მუდმივად მოიძიეთ ახალი ინფორმაციები, უცნაური და საინტერესო ფაქტები ყველა თემასთან დაკავშირებით, რომლებიც სახელმძღვანელოში არაა მოცემული. გააოცეთ თქვენი მოსწავლეები და თქვენც გაოცდით მათთან ერთად!

წყარო:

1. https://sharemylesson.com/subject/chemistry
2. https://study.com/academy/topic/introduction-to-chemistry-lesson-plans.html
3. https://www.pinterest.com/explore/chemistry-lessons/
4. https://him.1september.ru/article.php?ID=201000604
5. https://numi.ru/fullview.php?id=12523

ლუკა ჩემი მეგობრების შვილია და მასზე „დაკვირვება“, მე პირადად, იმ დროიდან დავიწყე, როცა ის, თავისი უცნაური და მასშტაბური ინტერესებით თავის ასაკს გვარიანად გასცდა და ისეთ საიდუმლოებებზე დაგვაფიქრა, რაზეც ბავშვები არც თავს იმტვრევენ და მით უფრო არც საყვარელ საქმედ იხდიან. ლუკამ კი ახალი ამბები მოიტანა „ბავშვების ქვეყნიდან“ და ამ ამბებში, ნებით ან უნებურად, ბევრი ვინმე ჩართო. რადგან, სინამდვილეში, ის, რაც ლუკას აინტერესებს, ყველა ჩვენგანის ინტერესის სფეროც უნდა იყოს, ჩვენი – დედამიწელების.

თავდაპირველად, მგონი, ფიტულებს აკეთებდა, გარდაცვლილი ფრინველების ფიტულებს, ფრანკენშტეინული მგზნებარებით, სამედიცინო სკრუპულოზურობით. მერე ზოოპარკში დაიწყო მოხალისეობა. დაახლოებით 6 წელი იმუშავა. ცხოველებს უვლიდა, აკვირდებოდა, სწავლობდა. რამდენიმე წლის წინ, იმ ავადსახსენებელი 13 ივნისის წყალდიდობის დროს ლუკას მეგობარი ცხოველები დაიღუპნენ. მისთვის ეს პირადი ტრაგედია იყო. ახლა კი სახლში თეთრი „შუმბა“ ჰყავს.  ვისაც  ის ცნობილი „კარაკულა“ ახსოვს,  თეთრ ლომთან – „შუმბასთან“ ერთად რომ ცხოვრობდა, აი,  იმ კარაკულას რვა შვილიდან ერთადერთი თეთრი შვილი. დიდი „შუმბას“ საპატივცემულოდ, მასაც „შუმბა“ დაარქვეს და ის  ლუკამ იშვილა.

დღეს ლუკა ტყემალაძე ილიას უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების ფაკულტეტის პირველი კურსის სტუდენტია. წერს ბლოგებს ეკოლოგიის საკითხებზე. მონაწილეობს ექსპედიციებში. ხატავს და ეს საქმეც ისევე განსაკუთრებულად გამოსდის, როგორც ბუნების სიყვარული.

ერთხელ, სულ პატარა რომ იყო, უფროსები მოფერებიან, რა საყვარელი კაცი ხარო. ლუკას შეუსწორებია – საყვარელი კი არა, სასარგებლო კაცი ვარო. აი ასე – ყოველთვის იცოდა, რისთვისაც მოვიდა ამქვეყნად.

მე და ლუკა იშვიათად ვსაუბრობთ, თუმცა, როცა ამის დრო დგება, აი, ასეთი გემრიელი მასლაათი გამოგვდის:

– პირველი შთაბეჭდილება, ყველაზე ღრმა და მნიშვნელოვანი, შენს ცხოვრებაში…

ერთი შეხედვით რთულია თქვა, მაგრამ არის მოგონებები, რომლებიც ემიჯნება იმ სხვა ყველა დანარჩენს და განსაკუთრებულ ადგილს იკავებენ შენს გონებაში. ასეა ჩემთანაც. პირველი და მკაფიო, ალბათ, დედაჩემის ნახატია, რომელზეც ბიჭუნა, მგელი და მათ ზემოთ დიდი შავი კვადრატია გამოსახული, დიდი ტილო იყო და მაშინ, როცა კიდევ უფრო პატარა ვიყავი ეს ტილოც ბევრად დიდად მეჩვენებოდა. არ ვიცი, რატომ ჩამრჩა ასე, რადგან, იმ ტილოს გარდა, იქ სხვა ბევრი საინტერესო ნამუშევარიც იყო, მაგრამ მახსოვს, როგორ მინდოდა გამომეყვანა ბიჭი იქიდან, ვხედავდი როგორ ციოდა და წუხდა. ვერ ვიგებდი, რას წარმოადგენდა დიდი შავი კუბი მის ზემოთ. სამწუხაროდ, ტილო ახლა დაკარგულია და მხოლოდ ჩემს მეხსიერებაშიღაა შემორჩენილი. შთაბეჭდილებაზე ნახატის შემდეგ მახსენდება ჯიხვები, რომლებიც ორი წლის წინ ვნახე, სრულიად მოულოდნელად. ჩვენგან  ათი მეტრის დაშორებით კლდიდან წამოიშალნენ და ნელ-ნელა დაეშვნენ თავქვემოთ, ნაშალებისკენ. იმდენხანს ვუყურებდი გაშტერებული, სანამ ბოლოს ნისლმა არ დაფარა ისინიც და მეც. კარგად მახსოვს შეგრძნება და ჟრუანტელი ყელში, რომელიც დაახლოებით ერთი საათი გაგრძელდა. ისიც მახსოვს, თუ როგორ ვერაფრით დავალაგე სიტყვები, რომ დანარჩენებისთვის ამეხსნა, რა მოხდა და რატომ ვიყავი სრულად აჟიტირებული. მაშინ კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ არაფერია სიცოცხლეზე დიდებული ამქვეყნად…

– თუ გყავს გამორჩეული ცხოველი, რომელიც ყველაზე მეტად გიყვარს?…

სიყვარული, ჩემი გაგებით, გულისხმობს გიყვარდეს მთლიანობა, სრული გაგება იმისა, რაც გიყვარს. ამიტომაც, ასე მკვეთრად გამორჩეული ალბათ არავინ მყავს. ჩემს შემთხვევაში, მგონი, ეს სიყვარული აღარაა, ეს დაუსრულებელი გაღმერთებაა, დაუსრულებელი ოვაცია და აღფრთოვანებაა იმისადმი, ვინც ეს გიგანტური ქარიშხალი დაატრიალა და დღესაც უხილავი ხელებით მართავს ყოველივე ცოცხალს. მიმაჩნია, რომ უმარტივესი ბრტყელი ჭიებიდან დაწყებული, ურთულესი ორგანიზმებით დასრულებული, ყოველი მათგანი ძალიან ბევრს მალავს, აქვს უნიკალური ქცევები და ვინ იცის, ჯერაც კიდევ რამდენი რამ არ ვიცით მათზე…

– რა შეიძლება ისწავლოს ადამიანმა ბუნებისგან, ყველაზე მეტად?

ალბათ ჰარმონია, ის ჰარმონია რომელიც ყოველ ცოცხალ სისტემაში ტრიალებს, დაწყებული უდაბნოდან დასრულებული წვიმიანი ტყეებით. ბუნებაში არაფერია ზედმეტი, არაფერია გადაჭარბებული, არაფერია ერთმანეთთან დაუსრულებელ კონფლიქტში და, რაც მთავარია, ყველას აქვს თავისი წილი შანსი, რადგან ყოველი ცოცხალი ორგანიზმი თავისუფალია. ეს სისტემა მილიარდობით წლებია ვერაფერმა დაარღვია, რადგან ეს ჭეშმარიტებაა. ვფიქრობ, თუ ყველა გაიაზრებს და შეიგრძნობს ბუნებას, როგორც მილიარდობით ერთეულის გასაოცარ ერთიანობას, სამყარო გახდება ბევრად უკეთესი და შევიცვლებით ჩვენც.

– ბუნება თუ სწავლობს რამეს ადამიანისგან?

ცოტა კურიოზულია. არა მგონია იყოს რამე ისეთი, რაც შეგვიძლია ჩვენ ვასწავლოთ ბუნებას. ალბათ მხოლოდ ის, რომ მეორეჯერ ასეთი შეცდომა აღარ დაუშვას და ევოლუცია თავის დროზე შეაჩეროს, მანამდე, სანამ ადამიანები ან მისი მსგავსი მავნებლები მოედებიან სიცოცხლეს მთლიანად.

– როგორია შენთვის იდეალური გარემო?

იდეალური გარემო ჩემს შემთხვევაში ბევრნაირი შეიძლება იყოს, მაგრამ, ალბათ, მაინც  ალპური მდელოები (ჩემი საყვარელი ბიომია), ზემოთ აზიდული მაღალი ჭიუხები, ალპურისათვის დამახასიათებელი ფაუნა, ძვირფასი ადამიანები (შეიძლება ალპურ ფაუნაშიც გავიყვანოთ) გარშემო და, რა თქმა უნდა, ერთი ჭიქა ნახევრადტკბილი წითელი ღვინო…

– როგორ შეიძლება გამოიყენოს ადამიანმა ტექნოლოგიური პროგრესი იმისთვის, რომ ბუნება უფრო გააკეთილშობილოს?

თითქოს მეცნიერულმა პროგრესმა იმდენის საშუალება მოგვცა, რომ დიდ დახმარებას უნდა ვუწევდეთ გარემოს, მაგრამ ჩემთვის გაუგებარია, რატომ ხდება ყველაფერი პირიქით, რატომ უარესდება სიტუაცია იმის ნაცვლად, რომ ჩვენ, ადამიანებმა, ბევრად მწვანე გზით ვიცხოვროთ. ტექნოლოგიები საშუალებას გვაძლევს გამოვიყენოთ მინიმალური ელექტროენერგია, არ ჩავიცვათ მინიმუმ ბეწვეული თუ არა, ტყავი მაინც. არ მოვჭრათ და გავკაფოთ უამრავი ხე-ტყე, აღარ ვიბრაკონიეროთ და სხვა მრავალი, რომელთა ჩამოთვლასაც ვერასდროს დაასრულებ ამ საუკუნეში. თითქოს ტექნოლოგიური პროგრესი ადამიანებს გონებასა და შეგნებაზეც უნდა დასტყობოდათ, მაგრამ ამის ნაცვლად ჩვენ ვავითარებთ და ხელს ვუწყობთ ისეთი ბიზნესების გაფართოებას, რომლებიც უშუალოდ აყენებენ ზიანს ბუნებას. თითქოს ადამიანი იმდენად უცბად აღმოჩნდა ამ ზედმეტად განვითარებულ გარემოში, რომ დაემართა ერთგვარი ,,გაღორება“, ედება ყველაფერს, ანადგურებს ყველაფერს და ბრმად თელავს მილიონობით უნიკალურ სიცოცხლეს.

– მეცნიერთა შორის უმეცნიერესი!.. –  რომელია შენთვის?

რა თქმა უნდა, ჩემთვის პირველი და განუმეორებელი ჯერალდ დარელია, მისი მთელი ადამიანურობით, მიღწევებით, თავდადებითა და ნიჭიერებით. ამ ადამიანზე ლაპარაკი დაუსრულებლად შეიძლება, ამიტომ მოკლედ ვიტყვი, რომ ძალიან მიყვარს და ვთვლი, რომ მისი თუნდაც მხატვრული წიგნები მაინც ყველას უნდა ჰქონდეს წაკითხული. ასევე ძალიან მომწონს და ვიზიარებ ჯეინ მორის გუდალს, პრიმატოლოგსა  და კეთილი ნების ელჩს. რაც ყველაზე მეტად მომწონს მასში, ეს გაუჩერებელი და დაუღალავი ქადაგებაა მთელი სიკეთისა და ბუნების მნიშვნელობის შესახებ. ამის შემდეგ არიან სხვა უამრავნი: დაიანა ფოსი, უილიამ ჰერშელი, დარვინი და სხვა ბევრი, ბევრი…

– დროის მანქანის ფლობის შემთხვევაში, რომელ დროს აირჩევდი სამოგზაუროდ?

ბევრი პერიოდია საინტერესო, მაგრამ სიამოვნებით ვიმოგზაურებდი ჩარლზ დარვინთან ერთად მსოფლიოს გარშემო, ეს იყო დრო, როდესაც ყველაფერი ისევ ველური და პირვანდელი სახით იყო შენარჩუნებული. ვფიქრობ, რომ დარვინს ძალიან გაუმართლა, რადგან იყო სწორ დროსა და სწორ ადგილას. კიდევ, ძალიან მაინტერესებს ველური და ჯერ კიდევ აღმოუჩენელი ამერიკის კონტინენტი როგორი იქნებოდა, თავისი ხელუხლებელი ბუნებითა და ველური ადამიანებით… მომავალში წასვლის სურვილი არ მაქვს, რადგან პესიმისტურად ვარ განწყობილი და მგონია, რომ იქ ჩემთვის გასახარი და საინტერესო ბევრი არაფერი იქნება.

– საქართველოს ბუნება – რამსიგრძე თემაა!.. მაგრამ, მოკლედ რომ მითხრა შენი დამოკიდებულება ამ თემაზე…

რამდენჯერაც ლაშქრობაში ვარ და განსაკუთრებულად მდიდარ ბიომრავალფეროვნებას ვაწყდები ხოლმე, ვერასდროს ვმალავ გაოცებას, აღფრთოვანებასა და ამავდროულად სინანულს, ხშირად მიფიქრია, ეს ყველაფერი, რასაც ახლა მე ვხედავ, ყველას რომ ენახა და გაეაზრებინა მისი დიდებულება; ყველას, ვინც საქართველოში ცხოვრობს და უხარია მისი ქვეყანა, ხომ სულ სხვანაირად დაუწყებდა თავის ქვეყანას ყურებას. მეორე დღესვე მკაფიო ფერიცვალებას იგრძნობდა და რეალურად და არგუმენტირებულად შეუყვარდებოდა თავისი ქვეყანა და არამარტო ქვეყანა, არამედ ზოგადად სიცოცხლე, ყოველი მცენარე და ცხოველი მის გარშემო… მაგრამ, სამწუხაროდ, არაფერი იცვლება და მგონია, რომ არც არაფერი შეიცვლება… სხვა ქვეყნიდან ჩამოსულს, ჩემ წინ ვერავის დაუმალავს აღფრთოვანება და გაოცება იმ ყველაფრის გამო, რაც ნახეს და იგრძნეს. თუმცა ყველა აღნიშნავს, რომ ჩვენ, მოსახლეობას, რომელიც ამ უნიკალურ ტერიტორიებზე ვცხოვრობთ, არ გვიყვარს ან საერთოდაც ვერ ვხედავთ ჩვენი ბიომრავალფეროვნების უნიკალურობას. და არამარტო ვერ ვხედავთ, არამედ ვანადგურებთ კიდეც ყველაფერს ჩვენ გარშემო. ევროპამ ეს ყველაფერი უკვე გაიარა და ასე ღრმად ალბათ ამიტომაც განიცდის ყოველი ევროპელი აქ ნანახ უნიკალურ გარემოს. ჩვენ ვართ ქვეყანა, რომელსაც  ჯერ კიდევ მრავლად აქვს ქალწულებრივი ტყეები, რომელსაც ჯერ კიდევ ჰყავს ენდემური სახეობის გამრავლების უნარიანი პოპულაციები და რომელსაც აქვს უზარმაზარი ბუნებრივი რესურსების მარაგი, ერთადერთი რაც დაგვრჩენია, ეს ამ ყველაფრის დაცვაა, რასაც ჯერჯერობით შესაშურად ნამდვილად ერ ვახორციელებთ…

დედაჩემი რაც დაიბადა, მას შემდეგ სულ სოფელში ცხოვრობს, მაგრამ ვერასოდეს იქცა ყოჩაღ სოფლელ ქალად და ქვრივად. აი, ისეთად, წლები და ცხოვრება ისე რომ გააუხეშებენ ხოლმე, რომ ტკივილისა და შიშის შეგრძნებას საერთოდ კარგავენ. პანაშვიდებსა და დასაფლავებებზე, როგორც რაიმე „აუცილებელ საქმეზე“, ისე რომ დადიან. დიდი ხანია, ძილი და დაღლა რომ აღარ იციან რა არის. ცარიელი, ხელისგულისოდენა პურის ყუა რომ ჰყოფნით დასანაყრებლად და მოსარწყავ ვენახზე, გაბერწებულ ძროხაზე ან გადაქცეულ ღობეზე უფრო მეტს რომ ფიქრობენ, ვიდრე ქალაქში გადაბარგებულ და მშობლიურ სახლში წელიწადში რამდენჯერმე  მოჩვენებასავით გაელვებულ შვილებზე.

იმას ვერ ვიტყვი, ძალიან მინდოდა, დედაჩემი ასეთ ქალებს დამსგავსებოდა-მეთქი, მაგრამ უფრო ძლიერი და მოხერხებული, უფრო იმედიანი და უშიშარი, უფრო ჯანმრთელი და იღბლიანი რომ ყოფილიყო, ამაზე კი თანახმა ვიქნებოდი. მაგრამ ასეთი იყო დედაჩემის  „კლინიკა“, როგორც ექიმები ამბობენ ხოლმე. ეს იყო მისი რეალური ცხოვრება და არა ზღაპარი, სადაც  დაჭრილ თუ მოჯადოებულ გმირს თაგვის მოტანილი ბალახი კურნავს. თუმცა ნამდვილ ცხოვრებაში  მისანი თაგვების ნაცვლად ჩვენ მკურნალი ფუტკრები გვყავდა და იმათ მოტანილ თაფლს, ჭეოს, სანთელს და დინდგელას ვენდობოდით, მაგრამ ვერც ფუტკრებმა უშველეს დედაჩემს. ადვილი არ აღმოჩნდა ისეთ ძლიერ მეტოქეებთან შებრძოლება, ასაკი და ბედისწერა რომ ჰქვიათ და თავი იმითღა ვინუგეშე, რომ სულ არარაობას, ისევ დედაჩემის ნატანჯი, უღიმილო სახის ყურება სჯობია-მეთქი. თუმცა იმაზე კი ალბათ მაინც ყოველთვის ვიფიქრებ, მთელი ეს წლები, რა ძალა უბერავს სულს სიცოცხლეშივე არაერთ სიკვდილგამოვლილ დედაჩემს. თვითონაც არანაკლებ უკვირს, ასე რომ ხდება და ყველა ჯერზე, როცა მორიგ განსაცდელს კიდევ ერთხელ გადაურჩება, უხერხულად, დანაშაულის შეგრძნებით ამბობს: „სულ კვდა-კვდა ვიყავი და ისევ ცოცხალი ვარ, საღსალამათი მამაშენი კიდევ…“ არა, ცრემლს არ ჩამოაგდებს, მამაჩემის გახსენებაზე დიდი ხანია უკვე აღარ ეტირება. დაშრა დედაჩემი, თვალები ჩაუცვივდა, ნაბიჯი შეუნელდა, მაგრამ ტირილით აღარ ტირის და ცოტათი ამით მაინც ჰგავს იმ ყოჩაღ ქალებს, და – მარტო ცხოვრებითაც. ოღონდ, იმ ქალების არ ვიცი, მაგრამ დედაჩემს წლებია, ფანჯარასთან მიდგმული თავისი საწოლის კიდეზე, თავთან, მარტოობისა და ვინ იცის, კიდევ რამდენნაირი შიშის  დასაძლევად, პატარა ცული უდევს. აი, მე კი მართლა მოვიკალი თავი ტირილით, პირველად ეს ცული რომ ვნახე. და მას შემდეგ, რამდენჯერაც დედაჩემს რამე გაუჭირდება, იმდენჯერ თითქოს იმ ცულით ვიჩეხები.

თავის ახალგაზრდობის სურვილებსა და ოცნებებზე არასოდეს უყვარდა დედაჩემს ლაპარაკი, მაგრამ მე მაინც იქამდე ჩავეძიებოდი ხოლმე, სანამ რამეს არ ვათქმევინებდი. ამიტომაც ვიცი მისი იმ „მთავარი“ ოცნების შესახებ – რომლის ასრულება სხვა დანარჩენ პატარ-პატარა ოცნებებსაც აუხდენდა – რომლისთვისაც დიდი მსხვერპლი გაიღო და გათხოვდა.

გერმანული ენის მასწავლებელობა უნდოდა, მაგრამ იმის გამო, რომ სასწავლებლად  წასული მისი უფროსი და გაიპარა – არადა, მალევე შეურიგდნენ  მშობლები გათხოვილ ქალიშვილს – ბაბოჩემმა და პაპაჩემმა ეტყობა ეს შეურაცხყოფა ბოლომდე მაინც ვერ გადაყლაპეს და დეიდაჩემის ნაცვლად, დედაჩემი დასაჯეს  – სწავლის გაგრძელებაზე უარი უთხრეს, ოღონდ იმ მოტივით, რომ გვიჭირს და ქალაქში ვერ შეგინახავთო. სწორედ ბედზე გამოჩენილა ამ დროს მეზობელ სოფელში მცხოვრები მამაჩემი. პაპა-ბებიასთან სტუმრად მყოფს, ბოსტანში მოფუსფუსე ფერმკრთალი, არასოფლური გარეგნობის გოგო დანახვისთანავე გულში ჩავარდნია. არც დედაჩემი დარჩენილა რუსეთმოვლილ, მაკენტოშის პალტოიან და მოკასინებიან მამაჩემზე გულგრილი და ახლა მას გადაუხდია მშობლებისთვის სამაგიერო. მალევე მიუღია გადაწყვეტილება გათხოვებაზე, ოღონდ იმ პირობით, რომ „ახალ ოჯახში აუცილებლად ასწავლიდნენ“.

მერე კი, მოვლენები, როგორც ასეთ დროს ხშირად ხდება ხოლმე, სულ სხვაგვარად განვითარდა: ერთ-ერთ „კეთილმოსურნე“ ნათესავს მამაჩემისთვის რჩევა მიუცია, ნეტავ სად უნდა გაუშვა, გათხოვილ ქალს სწავლა რად  უნდა, დააყრეინე ბალღები და დააზრდეინეო – თან ნათქვამი, ურცხვად, დედაჩემისთვის ყურშიც გაუგონებია. დედაჩემი კი როგორ მოიქცა ამის საპასუხოდ? როგორ და, როგორც ქართველი ქალების უმეტესობა მოიქცეოდა იმ დროში (და, სამწუხაროდ, ახლაც),  დაისია თვალები ტირილით, გამოიგლოვა თავისი საოცნებო მომავალი და გააგრძელა ცხოვრება ჯერ ცოლის, მოგვიანებით კი დედის სტატუსით. რა თქმა უნდა, ქალისთვის ეს ორივე, უდავოდ, სასურველი მდგომარეობაა, ოღონდ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ღირსებას არ აგყრიან, როდესაც შენს მაგივრად სხვები არ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს, როდესაც არ დაგამცირებენ და შენი ოცნებების შესაკვეცად, არამკითხე „ახლობლები“ მაკრატლის ფუნქციის შემსრულებელ მწარე ენას  არ გაასარსალებენ. – „ასე სასტიკად როგორ მოგექცნენ, ასეთი სიტყვები როგორ გაკადრეს, ან შენ ხმა როგორ არ ამოიღე და მაშინვე არ წამოხვედი იქიდან, როგორ თქვი უარი შენს ოცნებაზე… რატომ იქ არ ვიყავი, ნახავდი შენ, რას ვუზამდი მაგათ სუყველას, აი, ნახავდი!“ – გამწარებული ვყვიროდი, პირველად ეს ამბავი რომ მოვისმინე, მაგრამ ტყუილად, სულ ტყუილად… წყლის ნაყვა იყო 22-წლიანი სიშორიდან ამის კეთება. რეალობა კი ის გახლდათ, რომ მე „იქ“ მხოლოდ ორწელიწადნახევრის შემდეგ გავჩნდი, როდესაც, ისევ დედაჩემის სიტყვებით რომ ვთქვა, უკვე „იმდენი საქმე იყო, იმდენი მკვდარი და ცოცხალი“, რომ რომც გავეშვი სასწავლებლად მამაშენს, მე თვითონ აღარ წავიდოდიო.

სკოლის პერიოდშიც და მერეც, ხშირად მინახავს, როგორ მორიდებით ფურცლავდა დედაჩემი მაგიდაზე დაწყობილ ჩემს გერმანულენოვან წიგნებს და ჟურნალებს, სადაც, ალბათ, მისთვის ნაცნობ სიტყვებს ეძებდა, ან იქნებ, სულაც, დაკარგულ ოცნებას.

კვირაში ორჯერ მაინც აუცილებლად ვურეკავ. რომ ვკითხავ, როგორ ხარ-მეთქი, განა ჯერ თავისას მეტყვის, მეზობლების ამბებით დაიწყებს. მომიყვება, ვისზეც რა იცის, უფრო სწორად, მხოლოდ იმას, რაც საიდუმლო არ არის, რადგან ხშირად მიდიან მეზობლის ქალები  მასთან გულის გადასაშლელად, იმიტომ, რომ იციან, სამარეა დედაჩემი.

„საწყალი ნადიკო ისევ წაიქცა, ისევ მაღალი წნევები აქვს, რაცრაცით დადის, მაგრამ ასაკის კვალობაზე ყოჩაღად არის მაინც. ბასილაანთ ვასოც სოფელში გადმოვიდა საცხოვრებლად. უჭირს თავისი მხედველობის პატრონს, მაგრამ მაინც სოფელში ურჩევნია. უვლის თავს როგორღაც, მარიკაც აკითხავს ხოლმე, როცა სცალია. ილოც იყო ამ შაბათ-კვირას ზოიასი. მანქანით ჩამოვიდა. ცოლ-შვილიც ჰყავდა. გაახარეს ზოია და ლეო. ქეთინომ საარჩევნო შტაბში დაიწყო მუშაობა, გია ისევ პურს აცხობს. ანოს რემონტი ჯერ არ დაუმთავრებია. ნანაც ისევ იტალიაშია, კარგი ოჯახი კი შეხვედრია, მაგრამ  ჯერ ისევ ვალებს ისტუმრებსო, ანომ. რეზო  ხანდახან  მაინც სვამს, არ უჯერებს გოგოებს, არადა, არ შეიძლება მაგისთვის დალევა. ახალმა მეზობელმა, ნათელამ, ვირთხები მყავს ეზოში იმდენიო, ღამე რომ გავალ, ფეხებზე დამირბიანო. კიდევ კარგი, ჩვენთან არ არიან, გავგიჟდებოდი კიდეც…“ და როგორც კი სადმე პატარა პაუზას გააკეთებს, მაშინღა ვუსვამ ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვან კითხვას:  შენ როგორა ხარ, დე, აღარ იტყვი? – „ოჰ, რა ვიცი ერთი, თქვენ გტკივათ უკვე ახალგაზრდებს რაღაცეები და მე რომ მტკიოდეს, აღარ მეკუთვნის? ცოტა არა მიშავს ახლა, მომიხდა დიანას დანიშნული წამლები, მაგრამ ბოლომდე მაინც  ვერ ვარ კარგად, ან რაღა დროს ჩემი კარგად ყოფნაა… ყურების და საფეთქლების ტკივილი მომეხსნა თითქოს, მაგრამ წონასწორობას ისევ ვკარგავ ხანდახან. ეს ნაოპერაციებიც მწიწკნის სულ, ფეხებიც მტკივა, მკლავებიც… რა ვქნა, ახლა მე აღარაფერი გამომაჯანმრთელებს და პატარა შვებაც უკვე რაღაცაა ჩემთვის.

მერე ლაპარაკს ისევ სხვა თემაზე გადაიტანს, –  ნათელასკენ ვერ გადავედი – დედაჩემის უმცროსი დაა – აღარ შემიძლია სიარული. თვითონაც შეიკრავენ ხოლმე ფეხებს, არც დარეკავენ, არც გადმოვლენ. იცი, ამ რამდენიმე დღის წინ ეზოში წავიქეცი და მუხლები ჩავიფეფქვე. არ ვეტყვი-მეთქი და აჰა, მაინც მაინც გეუბნები. – ყოჩაღ, როგორ მოახერხე, ხომ იცი, რომ შენს ასაკში სიფრთხილეა საჭირო, ფეხი თუ მოგტყდა, შეიძლება ვეღარც შეგიხორცდეს. – არა, არა, გადავრჩი. ისეთი არაფერია. პირველი სართულის აივანზე ავდიოდი და ვერ ავაბიჯე კარგად. აბა, რა სიმაღლე ჩვენს აივანს აქვს, მაგრამ ვეღარ მოვზომე თვალით, ძალაც არ მეყო და მუხლებით დავეცი. კაი ხანს ვიჯექი ასე. ხან ვიცინოდი სიმწრის სიცილით, ხან ვკვნესოდი. რომ მივხვდი, არაფერი მქონდა მოტეხილი, გამიხარდა. მაშინვე არყიანი საფენები დავიდე. მომირჩა უკვე თითქმის. არ უნდა მეთქვა, არ ვაპირებდი. სამაგიეროდ, დაჭრილი შეშა თითქმის სულ დავაწყვე, ცოტაღა დამრჩა, მაგრამ მკლავები ჩამწყდა. ძველი შალის კაშნი გავჭერი შუაზე და იმით გადავიხვიე ორივე მაჯა. მსიამოვნებს მაგრად რომ მაქვს შეკრული. კი მეუბნებით, ნუ იღლებიო, მაგრამ რა ვქნა, რაღაცა ხომ უნდა ვაკეთო, სულ ჯდომით მთლად დავკუტდები. არადა, აღარც კეთება შემიძლია…“

ორიოდე წლის წინ, ზაფხულის ბოლოს, ერთი ფოტო გადავუღე დედაჩემს. ეზოში სოჭიდან მამაჩემის  ჩამოტანილი პალმის ძირში ზის ხის სკამზე. ფეხები  მწვანე ბალახში ჩაუფლია. გვერდით დიდ ქოთანში ჩარგული პატარა ნაძვი უდგას, მის წინ კი მომცრო ხის კოტრი დევს, როგორც მაგიდა. ჩემი დის გამონაცვალი, უჯრულა ქვედაბოლო და ლურჯი, თეთრად დახალული  ბამბის ზედა აცვია. სახელოები აკეცილი აქვს. თავდახრილი ზის, სათვალე უკეთია, კალთაში თეთრი ნაჭერი უდევს და ხელში ნემსი და ძაფი მოუმარჯვებია გასაკერად. კარგი ფოტოა. ისეთი მშვიდი სახე აქვს დედაჩემს, თითქოს, ცხოვრებაში განსაკუთრებული არაფერი შემთხვებია, დარდი არ იცისო რა არის. სურათი კომპიუტერში რომ გადავიტანე და გავადიდე, მაშინვე დავით კაკაბაძის ცნობილი ტილო – „იმერეთი-დედაჩემი“ გამახსენდა. მეც გულით მომინდა, ჩემი ფოტოსთვის რაიმე სახელი დამერქმია და რომ არა ეს ბრწყინვალე ნახატი, უფრო ზუსტ და შესაფერის სათაურს ალბათ ვერასოდეს მოვძებნიდი. ჩემი ფოტო არცერთ გალერეაში არ ჰკიდია. მას „კახეთი – დედაჩემი“ ჰქვია.

დიტერ ბააკე – კონიუნქტურის შემცველი ტერმინის მოცულობა და ფოკუსი

დიტერ ბააკეს ტექსტის თარგმანი წარმოადგენს მედიაწიგნიერებაში დამკვიდრებული გერმანული მიდგომისა და ცნებების ანალიზს. აუცილებელია, მკითხველმა გაითვალისწინოს მედიაწიგნიერების გერმანული გაგება. ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში, კერძოდ, ეროვნულ სასწავლო გეგმაში, მედიაწიგნიერება, ერთი მხრივ, განიმარტება როგორც ახალი სტილისა და მრავალგვარი ფორმის მულტიმედიატექსტების აღქმა-გააზრება, ინტერპრეტირება, გამოყენება და შექმნა, მეორე მხრივ – მედიასამყაროში ორიენტირება, სწორი არჩევანის გაკეთება (ინფორმაციის „გაფილტვრა“) და მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად შეფასება. ამ თვალსაზრისით, მედიაწიგნიერება ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას. ეროვნული სასწავლო გეგმა ასევე განმარტავს ციფრულ წიგნიერებას როგორც ქსელური ძიების, ტექსტების ელექტრონული დამუშავებისა და ტექსტური შეტყობინების პროგრამების გამოყენების უნარს. გერმანულ საგანმანათლებლო სივრცეში ორივე ტერმინს ცნება „მედიაკომპეტენცია“ აერთიანებს. ასევე არსებობს ისეთი ცნებები, როგორიცაა მედიაგანათლება, მედიაპედაგოგიკა, მედიააღზრდა. შესაბამისად, მასალის გაცნობისას მკითხველმა უნდა გაითვალისწინოს მსგავსი ტერმინოლოგიური სხვაობები და მედიაწიგნიერებაში ციფრული წიგნიერებაც მოიაზროს.

2. კომპეტენციის თეორემა

პედაგოგიკა სწრაფად დაინტერესდა ადამიანის კომუნიკაციის შესაძლებლობის კვლევით, რადგან ამ თემის ირგვლივ არსებული ჰიპოთეზა პიროვნების აღზრდას უკავშირდება. ეფუძნება რა საკუთარ კომპეტენციას, იგი განსაკუთრებით ეფექტურია ვერბალური სახით და მნიშვნელოვანი როლი აკისრია გლობალურ კონტექსტში. პიროვნების აღზრდის/ფორმირების პროცესის მიმოხილვისას ამ კავშირების გათვალისწინებაც აუცილებელია. ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ კონცეფციაში თავიდანვე მიზანმიმართულად ჩადებულია მნიშვნელოვანი ღირებულება, რომლის დანიშნულებაც შეგვიძლია დღეს გადავამოწმოთ.

კომპეტენციის ცნება პირველად 70-იან წლებში სოციალურ მეცნიერებაში გაჩნდა, მისი როგორც აკადემიური ტერმინის გავრცელებას კი ჰაბერმასის და ლუმანის ინტერაქციისა და სისტემურ თეორეტიკოსებს შორის არსებულმა წინააღმდეგობრივმა მოსაზრებებმა შეუწყო ხელი. ჰაბერმასი ავითარებდა საკუთარ საინტერესო ისტორიულ-ფილოსოფიურ თეორემას, რომლის მიხედვითაც არა მხოლოდ „სამუშაოა“ ბუნებრივი და მთავარი საფუძველი ადამიანის საზოგადო ორიენტაციისა, არამედ კომუნიკაციაც. ამით მან იდეალისტური ცნების გვერდით გააჩინა მატერიალისტურიც – შეთავაზება, რომელსაც მატერიაზე ორიენტირებულ მარქსისტებშიც უნდა გამოეწვია მღელვარება.

ფრანგ ფილოსოფოსს პიერ ბურდიეს ეკუთვნის მოსაზრება, რომელშიც მან საკუთარი მოსაზრებები (ჰაბერმასის და ბააკეს პედაგოგიური დებატების მსგავსად) „კომპეტენციის“ კონცეფციის ნოამ ჩომსკისეულ გააზრებას დაუკავშირა. მან ხაზი გაუსვა „გენერაციული გრამატიკის“ და „ჰაბიტუსის“ როგორც ნიმუშებისგან შემდგარი სისტემების მნიშვნელობას, რომელიც ყველა ადამიანის მახასიათებელია და საშუალებას აძლევს მათ, აღქმები, ჩანაფიქრები და მოქმედებები კულტურულ კონტექსტში გადაიტანონ. გენერაციულ გრამატიკაში ყველა სიტყვა, რომელიც ადამიანმა უნდა გამოიყენოს, განსაზღვრულია. რაც შეეხება ჰაბიტუსს, მხოლოდ მისი საშუალებით ამოდის სიტყვები ზედაპირზე. ბურდიე მიიჩნევდა, რომ ჰაბიტუსის თავისუფლად გამოყენება ადამიანის სურვილზე კი არა, არამედ მის სოციალურ მდგომარეობასა და კულტურულ კაპიტალზეა დამოკიდებული. ბურდიეს აზრით, სოციალური მდგომარეობა და სასკოლო განათლება უმნიშვნელოვანესია სხვადასხვა სახის ჰაბიტუსისა და მისი საშუალებით ადამიანის „კომპეტენციაზე“ აზრის შესაქმნელად. იგი კომუნიკაციის კომპეტენციას და კულტურულ კაპიტალს აღიქვამდა სოციალური კლასებისა და სოციალური ძვრების კონტექსტში, მათ შორის – არათანაბრად.

უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დროის პედაგოგიური კონცეცფია იდეალისტური იყო. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ხედავდა საზოგადოებრივ კომპონენტებს, ზედაპირულად აფიშირებდა მის მიღმა მდებარე ადამიანის არსებით მოთხოვნილებებზე. არც ანთროპოლოგიური კომპონენტები იყო ამ მიმართულებით დიდად წინ გადადგმული ნაბიჯი – კომპეტენციის ცნების გააზრება ლინგვისტის – ჩომსკის მიერ წარმოადგენდა დეკარტისა და ჰუმბოლტის მოსაზრებათა გაგრძელებას, რომელიც დაყვანილ იქნა მისთვის მისაღებ, ადამიანის მენტალურად დაცულ შესაძლებლობამდე – აწარმოოს სიტყვების შეუზღუდავი რაოდენობა. ჩომსკი ენის მთავარ მახასიათებელს ხედავს როგორც საშუალებას, რომლის წყალობითაც ადამიანს შეუძლია, მაქსიმალურად დიდი მოცულობის მოსაზრებები სურვილისამებრ გამოხატოს და კონკრეტულ სიტუაციებში ადეკვატურად მოიქცეს. ჩომსკი ფიქრობს „უნივერსალური გრამატიკის“ ცნებაზე, რომელიც მოიცავს ენის გამოყენების შემოქმედებით ასპექტებს და გამოხატავს შესაბამის, სიღრმისეულ რეგულაციებს. ისინი იმით არიან უნივერსალურები, რომ არ მოითხოვენ ცალკეულ გრამატიკულ გადამოწმებებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, ის ამტკიცებს, რომ ყველა ადამიანი პოტენციურად უნივერსალური ენის მაგალითს იყენებს და ამ მახასიათებლით ყველა ერთმანეთის მსგავსია.

მსგავს მოსაზრებებს აჯამებს ენის შესახებ ფილოსოფიური დასკვნები, როგორც, მაგალითად, ჰაბერმასისა და აპელის შემთხვევაში. იდეალური დისკურსი, რომელშიც ყველა ადამიანი თანაბარი მონაწილეობის უფლებით ისარგებლებს, ეფუძნება ენის გაგების, ფლობისა და გამოყენების ტრანსცენდენტულ, ამოუწურავ შესაძლებლობებს და ამ დიდი კომუნიკაციური საზოგადოების წევრობის შესაძლებლობას. აქ საქმე ეხება სწორედ ამგვარ კომუნიკაციურ ერთობას, რადგან ის არის იმ მდგომარეობაში, რომ ადეკვატურად გაიგოს მოყვანილი არგუმენტები და განსაჯოს მათი ჭეშმარიტება. მსგავსი უნაკლო დისკურსის შესაძლებლობა მხოლოდ მაშინ იქნება დამაფიქრებელი, თუ კომუნიკაციის ხელის შემშლელი ფაქტორების (ძალაუფლება, დამოკიდებულება და ა.შ.) გამორიცხვა შეგვეძლება.

მოკლედ რომ შევაჯამოთ, მივიღებთ მოსაზრებას, რომ ყველა ადამიანს უნდა მოვექცეთ თანაბრად, რადგან ყველა ადამიანი ერთნაირია/თანაბარია. ეს, ერთი მხრივ, არის „კომპეტენცია“, რომელიც მიგვანიშნებს არა მხოლოდ ადამიანების აღზრდის საჭიროებაზე, არამედ აღზრდის შესაძლებლობებზეც. განურჩევლად სოციალური ჯგუფისა, სქესისა, რასისა, კულტურული კონტექსტისა, ადამიანები კომუნიკაციის თვისებით და მოთხოვნილებით არ განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. აქედან გამომდინარე, დამოკიდებულებაც ყველას მიმართ თანაბარი უნდა გვქონდეს (უნდა აღვნიშნოთ, რომ ამ შემთხვევაში რაიმე პოსტულატს კი არ განვიხილავთ, არამედ მეცნიერულ დისკურსს, რომელიც ამ მოსაზრებას ამყარებს, როგორც, მაგალითად, ჩვილის მეტყველების უნარი, რომელიც ყველა ადამიანს თანდაყოლილი აქვს. დროთა განმავლობაში ის უფრო და უფრო გამართული წინადადებებით ამყარებს კავშირს გარე სამყაროსთან, ენის შესწავლის რაიმე განსაკუთრებული ნიჭისა და უნარის გარეშე. მოსაზრება, რომ ბავშვი ამას შინაგანი განვითარების ხარჯზე აკეთებს, აზრს მოკლებულია, რადგან ის სწორედ იმ სიტყვებსა და წინადადებებს იმეორებს, რომლებიც სხვებისგან ესმის).

პედაგოგიკისთვის კომუნიკაციის კომპეტენციის მნიშვნელობა ერთმნიშვნელოვანია და იგი ასახავს 60-იანი წლების სულისკვეთებას: განსხვავებული განათლების საფეხურების ინტეგრაციას საერთო სკოლაში (გეზამთშულე, Gesamtschule – სკოლის ერთ-ერთი ფორმა გერმანიაში) თითქოს სწორედ ეს დანიშნულება ჰქონდა – მოსწავლეებში კომუნიკაციის კომპეტენციის თანაბრად განვითარება. შედეგები ემპირიული ფორმით აშკარაა, თუმცა ის არ ყოფილა მაინცდამაინც მიზანმიმართული პედაგოგიური ჩარევის ნაყოფი.

მედიაპედაგოგიურ თეორიებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას შემდეგი: ყველა ადამიანი არის კომუნიკაციის „ზრდასრული ადრესატი“ და აქვს კომუნიკაციის უნარი, ისევე როგორც უნარი, იყოს მედიისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების აქტიური მომხმარებელი (იგულისხმება როგორც გამოყენება, ასევე მათი საშუალებით თვითგამოხატვა). საინფორმაციო-საკომუნიკაციო საშუალებებისა თუ ციფრული ტექნიკის ათვისება, რა თქმა უნდა, განსაზღვრულ უნარებთან არის დაკავშირებული, რომელთა განსავითარებლადაც მიზანმიმართული ნაბიჯები უნდა იქნეს გადადგმული.

მომდევნო წერილებში ვრცლად ვისაუბრებთ მედიაკომპეტენციის საკითხებზე. მათთვის, ვინც ნაშრომს აქამდე გაეცნო, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩვენი მიზანია პედაგოგიური მსჯელობისთვის არგუმენტებზე დაფუძნებული საფუძვლების შექმნა.

„განათლება ყველასთვის – საქართველო“ კიდევ ერთი მეტად საინტერესო გამოფენა-კონფერენციის ორგანიზატორი გახდა. „ექსპო ჯორჯიას“ საგამოფენო სივრცეში წარმოდგენილი მასალა საინტერესო ინფორმაციას აწვდიდა მნახველს. გამოფენილი იყო საგანმანათლებლო ინფორმაციის შემცველი ნაბეჭდი პროდუქცია – საინფორმაციო ბიულეტენები, ბუკლეტები, ფლაერები, წიგნები, კალენდრები. აქვე ნახავდით სოციალურ მეწარმეთა ნახელავს, ეროვნული რეწვის ნიმუშებს, სუვენირებს, სამკაულებს, სკოლებში არაფორმალური განათლების აქტივობათა ამსახველ ფოტოებს.

ქვეყნის სხვადასხვა კუთხიდან ჩამოსული არასამთავრობო ორგანიზაციები, მოსწავლეები და მასწავლებლები დამთვალიერებლებს აცნობდნენ წარმოდგენილი მასალების ისტორიასა და აქტუალობას. ეს ისტორიებიც სხვადასხვა კუთხეში „იწერებოდა“: სვანეთში დაფუძნებულ სამოქალაქო კლუბში პატარა სკოლის 11-ივე გოგონა ხელსაქმობს, რომ გალაკტიონის საყვარელი ფრაზა თექაზე ამოქარგოს და ხელჩანთის ან უბის წიგნაკის სამშვენისად აქციოს… ასეთ შემთხვევებში საგნის სწავლება პროგრამულ ჩარჩოს აფართოებს და მეწარმეობის უნარების განვითარების პარალელურად მიმდინარეობს.

კონფერენციაზე კოალიცია „განათლება ყველასათვის – საქართველოს“ გამგეობის თავმჯდომარემ ირინა ხანთაძემ ფორმალური და არაფორმალური განათლების თანაარსებობის არსსა და სარგებლიანობაზე ილაპარაკა. ,,თუ გვინდა განვმარტოთ არაფორმალური განათლება, უმჯობესია, ეს ღია კონტექსტში გავიაზროთ… ვერ ვიტყვით, რომ არაფორმალურ განათლებას, ფორმალურისგან განსხვავებით, არ აქვს წინასწარ განსაზღვრული სასწავლო შედეგი, მაგრამ ის არ არის ორიენტირებული ისეთ მკაცრ შეფასებაზე, რომ კვალიფიკაციასთან ასოცირდებოდეს, ამასთან, არაფორმალური განათლება მოქნილად ეპასუხება შემხვედრ საჭიროებებს… ზოგიერთს არაფორმალური განათლების მახასიათებლად წარმოუდგენია მიდგომა: ვაკეთო რაც მინდა და როგორც მინდა. უნდა შევთანხმდეთ იმაზე, რომ ეს მცდარი წარმოდგენაა. ამ ტიპის განათლებას აქვს თავისი კონკრეტული მიზნები და ორიენტირებულია კონკრეტულ სასწავლო შედეგზე, უბრალოდ, ის არ წარმოადგენს მკაცრად რეგლამენტირებული პროგრამის ნაწილს. განსაკუთრებლ როლს არაფორმალური განათლება ასრულებს სოციალურ და სამოქალაქო ინტეგრაციის უნარების განვითარების მიმართულებით. ასევე დიდია მისი როლი პროფესიული განვითარების, თვითდასაქმებისა და მეწარმეობის ხელშეწყობის კუთხით“.

გამომსვლელებმა ისაუბრეს სახელმწიფოს მიერ ამოქმედებულ პროგრამებზე (თავისუფალი გაკვეთილები, ბანაკები…), დედაქალაქის მერიისა და არასამთავრობო სექტორის მიერ განხორციელებულ პროექტებზე, რომლებმაც სკოლებს არაერთ სასიკეთო საქმეში გაუწია დახმარება; ყველაზე ღირებული ის მიდგომები იყო, როცა მინიმალური რესურსის პირობებში თავად მასწავლებლებმა და მოსწავლეებმა შეძლეს არაფორმალური განათლების პატარ-პატარა, მაგრამ მეტად მოქნილი კერების ჩამოყალიბება.

დისკუსიაში კონფერენციის მონაწილე მასწავლებლების პოზიციებიც გამოიკვეთა და კითხვებიც. გამოითქვა საყვედური თავისუფალი გაკვეთილებისთვის დაწესებული მცირე ანაზღაურების გამო, დაისვა კითხვები განხორციელებული პროექტების დაფინანსების წყაროებზე, გაიცვალა მოსაზრებები არაფორმალური განათლების მნიშვნელობაზე სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესში.

არაფორმალური განათლების სიკეთეზე ყველაზე მეტი მტკიცებულების ძალა მაინც მასწავლებლების ნაამბობს ჰქონდა. მესტიის მუნიციპალიტეტის სოფელ ფარის საჯარო სკოლაში ქართულის მასწავლებელი და მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს საუკეთესო ხუთეულის წევრი ეკა წულუკიძე სამოქალაქო კლუბში „ცოდნა ძალაა“ ერთმანეთს უთავსებს ლიტერატურის სწავლებასა და მეწარმეობას, რომ კლუბის წევრებმა ცოდნაც მიიღონ და სარგებელიც ნახონ თავიანთი ხელნაკეთების რეალიზაციით. რთულ რელიეფსა და პირობებში მცხოვრები ახალგაზრდებისთვის ეს ჩვეულებრივ აქტივობაზე მეტია.

ნათია ფურცელაძემ აუდიტორიას უამბო, სკოლა „ქორალში“ როგორ იქცა ლიტერატურული კლუბი მოსწავლეთა თავშეყრისა და თვითრეალიზების ხელშემწყობ გარემოდ, რას აკეთებენ და რას გეგმავენ, მისმა პირადმა მაგალითმა, საკუთარი ბიბლიოთეკა კლუბში მიეტანა, როგორ აღძრა მოსწავლეთა შემხვედრი გადაწყვეტილებები.

კონფერენციამ კიდევ ერთხელ დაგვაფიქრა იმაზე, რამდენად სახალისო და საინტერესო შეიძლება გახდეს სასკოლო გარემო და სასწავლო პროცესი, თუ ფორმალური და არაფორმალური განათლების ინსტრუმენტები ერთდროულად და ჰარმონიულად ამოქმედდება, როგორ შეიძლება ამგვარი მიდგომებით ძალადობრივი გარემოს განეიტრალება.

შეცვლილი საჭიროებები და აჩქარებული დრო მოსწავლეებისთვის ახალ, მიმზიდველ შეთავაზებებს ითხოვს და ეს შეთავაზებები ცოდნისა და სხვა უნარების იმგვარ გააქტიურებას გულისხმობს, რომ ახალგაზრდას ცხოვრების გამოწვევებთან გამკლავება არ გაუჭირდეს. სკოლაში, უსაფრთხო გარემოში მიღებული გამოცდილება დიდი გაკვეთილის მნიშვნელობას იძენს.

თუმცა, როგორც კონფერენციაზევე აღინიშნა, სწორი დასკვნების გამოსატანად საჭიროა შემუშავდეს კრიტერიუმები და ჩატარდეს კვლევები არაფორმალური განათლების აქტივობათა ეფექტურობის შეფასებისთვის.

მიგრაცია ის თემაა, რომელიც ყველაზე უკეთესად დაანახებს მოსწავლეს ნასწავლის რეალობაში გამოყენების შესაძლებლობას. ამ თემის შესწავლისას არ შეიძლება შემოვიფარგლოთ ცნებებისა და სტატისტიკური მონაცემების დამახსოვრებით. გარდა მიგრაციული ტენდენციების განხილვისა, ანალიზისა და შეფასებისა, შეგვიძლია კვლევების დაგეგმვაც. მაგალითად: რაში იხარჯება ფულადი გზავნილები (რემიტასები)? რა გავლენას ახდენს ეს გზავნილები ქვეყნის ეკონომიკაზე? როგორია ემიგრანტთა განაწილება ქვეყნებს შორის? და ა.შ. მოსწავლეებს ასევე შეუძლიათ, გამოიკვლიონ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილი და შეადარონ მონაცემები საქართველოს საერთო მაჩვენებლებს. ყოველი კვლევის დასრულებისას ჩნდება ახალი კითხვები, გამოიკვეთება ახალი საკვლევი საკითხები. გთავაზობთ მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის ფულადი გზავნილების კვლევის ანალიზს.

მიგრანტთა ფულადი გზავნილები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებასა და ეკონომიკაზე. ბევრი მიმღები ქვეყნისთვის რემიტასები წარმოადგენს უცხოური ვალუტის საკმაოდ სტაბილურ წყაროს, რომელიც ზოგჯერ უფრო სანდოა, ვიდრე პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები. მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს ზუსტი პასუხი კითხვაზე, რა მასშტაბისაა ფულადი გზავნილების გავლენა ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდაზე, გზავნილების მიმღებ შინამეურნეობათა დონეზე, მათი წვლილი შესაძლოა მეტად მნიშვნელოვანი იყოს განათლების, ჯანდაცვისა და კაპიტალის ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების კუთხით.

2016 წელს ACT – საქართველოს მიერ მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის (მსსკ) დაკვეთით ჩატარებული საზოგადოებრივი აზრის კვლევა გვიჩვენებს საქართველოში არსებულ ზოგად სურათს ფულადი გზავნილების გამოყენებასთან დაკავშირებით მიმღები ოჯახების მიერ. გამოკითხული 324 ოჯახიდან, რომლებსაც ჰყავდათ, სულ მცირე, ერთი დაბრუნებული ან ამჟამად ემიგრანტი წევრი, უმეტესობა (239) იღებდა ფულად გზავნილებს. მმსკ-ს დაკვეთით ჩატარებული გამოკითხვის მიხედვით, იმ 215 ემიგრანტიდან, რომლებიც გამოკითხვის მომენტში საზღვარგარეთ იმყოფებოდნენ, ოჯახს ფულს 71% უგზავნიდა. კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ ყოველი მეორე ემიგრანტის მიერ ოჯახისთვის გამოგზავნილი თანხა ოჯახის ბიუჯეტის ნახევარს ან 3/4–ს შეადგენს, ემიგრანტების 15%-ის მიერ გამოგზავნილი თანხა კი მათი ოჯახის შემოსავლის ერთადერთი წყაროა.

იგივე კვლევის მონაცემები მიუთითებს, რომ იმ ოჯახების წილი, რომლებსაც საკვებისთვის საკმარისი ფული არ აქვთ, თითქმის 20%-ით მეტია იმ ოჯახებზე (55%), რომლებიც არ იღებენ ფულად გზავნილებს, ხოლო ფულადი გზავნილების მიმღებ ოჯახებს შორის ისეთების წილი, რომლებსაც არ აქვთ საკმარისი ფული საკვებისთვის, 26%–ია. ეს მონაცემები თანხვდება სხვა კვლევების შედეგებს, რომელთა მიხედვითაც, ფულადი გზავნილები ხელს უწყობს საქართველოში სიღარიბის შემცირებას.

მსსკ-ს დაკვეთით ჩატარებული გამოკითხვის შედეგებმა აჩვენა, რომ საქართველოს მოსახლეობა სხვა ქვეყნების მოსახლეობის მსგავსად მოიხმარს ფულად გზავნილებს. ისევე როგორც ფულადი გზავნილების მიმღებ სხვა ქვეყნებში, საქართველოშიც ფულადი გზავნილების დიდი ნაწილი იხარჯება პირველად საჭიროებებზე – საკვებზე, კომუნალურ გადასახადებსა და ტანსაცმელზე, რასაც მოჰყვება ჯანმრთელობასა და განათლებასთან დაკავშირებული ხარჯები. ფულადი გზავნილების მიმღებთაგან მხოლოდ 7% ახერხებს ფულადი გზავნილებით დანაზოგის გაკეთებას ბინის ან მანქანის შესაძენად ან ბიზნესის დასაწყებად.

2008 წელს ჩატარებული კვლევა, სახელწოდებით “განვითარების გზაზე“, აჩვენებს, რაში იხარჯება ფულადი გზავნილი, როდესაც ოჯახი მას სხვა შემოსავლისგან განსხვავებულად ხარჯავს. 141 ოჯახიდან, რომლებიც იღებდნენ ფულად გზავნილებს და ხარჯავდნენ მათ ოჯახის სხვა შემოსავლისგან განსხვავებულად, დიდმა ნაწილმა (40%) აღნიშნა, რომ ეს თანხა ჯანდაცვას ხმარდებოდა, გამოკითხულთა მესამედმა კი საყოფაცხოვრებო ნივთების შეძენა, ვალის გადახდა და ბავშვის მოვლა დაასახელა. მონაცემები მიუთითებს, რომ ასევე ხშირად იხარჯება ფულადი გზავნილები განათლებისა და ისეთი განსაკუთრებული შემთხვევებისთვის, როგორებიცაა ქორწილი და დაკრძალვა.

თუ ორივე კვლევის შედეგებს შევაჯერებთ, დავინახავთ, რომ ფულადი გზავნილების ინვესტიცია ადამიანური კაპიტალის განვითარებაში (ჯანდაცვა და განათლება) ყოველდღიური ხარჯების დაფარვის შემდეგ ხდება. გამოკითხულთა მხოლოდ მცირე ნაწილი ახერხებს ფულადი გზავნილებით დანაზოგის გაკეთებას ან ბიზნესის დაწყებას. მიუხედავად იმისა, რომ ზემოთ მოყვანილი არც ერთი კვლევის შედეგის განზოგადება საქართველოს მასშტაბით ფულადი გზავნილების მიმღებ ოჯახებზე არ შეიძლება, კვლევათა მიგნებები გვიქმნის წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ როგორ იხარჯება ფულადი გზავნილები საქართველოში და რა როლს ასრულებს მიმღები ოჯახების ეკონომიკურ კეთილდღეობაში – ფულადი გზავნილების მიმღებ ოჯახებს უფრო იშვიათად აქვთ ვალები და აქვთ უფრო მაღალი შემოსავალი საქართველოში მცხოვრებ იმ ოჯახებთან შედარებით, რომლებიც ფულად გზავნილებს არ იღებენ. ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ ფულადი გზავნილები უმეტესად ყოველდღიურ საჭიროებებზე იხარჯება და სამეწარმეო საქმიანობაში მათი ინვესტირება იშვიათად ხდება. თუმცა ნათელია, რომ ფულადი გზავნილები, რომლებიც იხარჯება ჯანდაცვაზე ან განათლებაზე, შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანურ კაპიტალში დაბანდებულ ინვესტიციად. ფულადი გზავნილების პოტენციალის გამოყენება სრულად რომ არ ხდება, ეს იმითაც დასტურდება, რომ გზავნილების მიმღები ოჯახების ძალიან მცირე ნაწილი ახერხებს დანაზოგის გაკეთებას. შესაბამისად, როგორც მიგრანტების, ასევე მათი ოჯახების წევრების ცოდნის ამაღლებამ ფინანსური საკითხებისა და არსებული საბანკო პროდუქტების შესახებ შესაძლოა გააძლიეროს ფულადი გზავნილების დადებითი გავლენა როგორც ოჯახების, ასევე ქვეყნის დონეზე. აუცილებელია მეტი მონაცემების შეგროვება და ანალიზი, რათა უკეთ გავიგოთ, რა გავლენას ახდენს ფულადი გზავნილები ქვეყნის ეკონომიკაზე და, ამასთანავე, მათი პოტენციალი გამოყენებულ იქნეს ეკონომიკის სწრაფი განვითარების ხელშესაწყობად. საჭიროა, შემდგომი კვლევები (თვისებრივი, რაოდენობრივი და შერეული მეთოდების გამოყენებით) მიმართულ იქნეს ამჟამინდელი და დაბრუნებული მიგრანტების ოჯახებისა და ფულადი გზავნილების მიმღები ოჯახების მიერ გზავნილების გამოყენების შესწავლისკენ. ასევე მნიშვნელოვანია ამ ოჯახების სოციალურ და ეკონომიკურ კეთილდღეობაში ფულადი გზავნილების როლის შესწავლა. კვლევები ასევე მიმართული უნდა იყოს ფულად გზავნილებსა და ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროს (მაგალითად, სოფლის მეურნეობას, მშენებლობას, განათლებას, ჯანდაცვას) შორის არსებული ურთიერთკავშირისა და ურთიერთგავლენის შესწავლისკენაც.

საქართველოდან სხვა ქვეყნებში გადარიცხული ფულადი გზავნილების წლიური მოცულობა უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში სტაბილურად იზრდება: 46.4 მლნ აშშ დოლარიდან (2004 წ.) ის 178 მლნ აშშ დოლარამდე (2014 წ.) გაიზარდა. ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში ყველაზე დიდი ზრდა დაფიქსირდა 2013 წელს, როდესაც ქვეყნის ფარგლებს გარეთ გაკეთებული ფულადი გადარიცხვები 43%-ით – 108 მლნ აშშ დოლარიდან (2012 წ.) 155 მლნ აშშ დოლარამდე (2013 წ.) გაიზარდა. ბოლო 5 წლის განმავლობაში საქართველოდან გადარიცხული ფულადი გზავნილების ძირითად მიმღებთა შორის ისევ ის ქვეყნები დომინირებს, სადაც ბევრი ქართველი ემიგრანტი და დიასპორული ჯგუფია; ეს ქვეყნებია რუსეთი, უკრაინა და თურქეთი. ევროკავშირის ქვეყნებს შორის აღსანიშნავია საბერძნეთი, გერმანია და საფრანგეთი, სადაც ყოველწლიურად 2-3 მილიონი აშშ დოლარის გადარიცხვა ხდება. როგორც მოსალოდნელი იყო, ქვეყანაში ნიგერიიდან ჩამოსულ იმიგრანტთა რაოდენობის ზრდასთან ერთად შეინიშნება ნიგერიაში ფულადი გზავნილების გადინების ზრდის ტენდენციაც – მათ მაქსიმალურ მოცულობას 2013 წელს მიაღწიეს.

არსებულ მონაცემებსა და კვლევებზე დაყრდნობით, საქართველოში ფულადი გზავნილების გავლენა შემდეგ სფეროებში შეინიშნება: სიღარიბის დონის შემცირება, უცხოური ვალუტის შემოდინების სტაბილიზაცია, ადგილობრივი მოხმარების სტიმულირება და მოსახლეობის მიერ განათლებასა და ჯანდაცვაზე გაწეული ხარჯების ზრდა.

კვლევების შედეგები აჩვენებს, რომ შეინიშნება ფულადი გზავნილების გავლენა სიღარიბის დონის შემცირებაზე როგორც ფულადი გზავნილების მიმღებ ოჯახებში, ისე ზოგადად იმ რეგიონებში, სადაც მაღალია ფულადი გზავნილების მიმღებ შინამეურნეობათა წილი, რაც, თავის მხრივ, ქვეყანაში ცხოვრების ხარისხს აუმჯობესებს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ფულადი გზავნილების მიმღებთა შორის ნაკლებად არის წარმოდგენილი ყველაზე ღარიბი მოსახლეობა, ამიტომ გზავნილების ერთ-ერთი გვერდითი ეფექტი შესაძლოა იყოს ქვეყანაში შემოსავლების უთანაბრობის ზრდის ხელშეწყობა. ფულად გზავნილთა კიდევ ერთი უარყოფითი მხარე მათი მოკლევადიანი ეფექტია. ვინაიდან შინამეურნეობათა მიერ მიღებული ფულადი გზავნილების უმეტესი ნაწილი ყოველდღიურ მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად იხარჯება, მათ შეუძლიათ, ძალიან მოკლე დროში მოახდინონ საგრძნობი გავლენა ცხოვრების ხარისხზე, მაგრამ ეს პროცესი არ არის მდგრადი. თუ საზღვარგარეთ მცხოვრებმა ადამიანმა დაკარგა სამსახური ან სხვა მიზეზის გამო შეწყვიტა ფულადი გზავნილების გადმორიცხვა, მიმღები ოჯახის ეკონომიკური მდგომარეობა შესაძლოა მალევე დაუბრუნდეს ემიგრაციამდელ დონეს. როგორც არსებული კვლევებიდან ჩანს, საქართველოში ფულადი გზავნილების პროდუქტიულ საქმიანობაში დაბანდება იშვიათად ხდება. ეს შესაძლოა განპირობებული იყოს, ერთი მხრივ, დაბრუნებული მიგრანტებისა და ფულადი გზავნილების მიმღები პირების მიერ ბიზნესისთვის აუცილებელი უნარ-ჩვევების ნაკლებობით, მეორე მხრივ კი – ემიგრანტთა მშობლიურ თემებში ინვესტირების შეზღუდული შესაძლებლობებით.

ფულადი გზავნილების თვალსაჩინო დადებით ეფექტს წარმოადგენს ადგილობრივი მოხმარების დონის შენარჩუნება, საცალო ვაჭრობის, უძრავი ქონებისა და სამშენებლო სექტორების ზრდის ხელშეწყობა. ფულადი გზავნილების მიმღებ შინამეურნეობათა წევრების განათლების დონისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგად, ფულად გზავნილებს აქვს საქართველოს მდგრადი ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის მნიშვნელოვანი პოტენციალი. ზოგადად, კვალიფიციური და ჯანმრთელი მოსახლეობა, კერძოდ კი მუშახელი ეკონომიკური ზრდის არსებით ფაქტორს წარმოადგენს.

მეგობარი

სანამ წლევანდელი შობა დადგებოდეს,  ჩემი და ცირას ორი წლის წინანდელი შობისა  უნდა გითხრათ. ცირა ჩემი მეგობარია. ჩვენ სოფელში ერთი წელი ვიცხოვრეთ ერთმანეთის ცხოვრებით. ვიცხოვრეთ უკვე დიდებმა, ჩვენ-ჩვენ სახლებსა და საქმეში ჩაფლულებმა – იმან თავის ბუღალტერიასა და ვენახში, მე ჩემს ჟურნალსა და ნებაყოფლობით თუ იძულებით საკითხავ-საწერებში, იმან თავის მესამე უბანზე, მე – ჩემს მეხუთეზე, მაგრამ მაინც ერთად, ერთმანეთთან გულითადი საუბრებით, ემოციების გაცვლა-გამოცვლით, კვირაში რამდენჯერმე ან ერთხელ მაინც სავალდებულო გასეირნებებით სოფლის შემოგარენსა თუ კიდევ უფრო გრძელ გზებზე – ხან ფეხით, ხან ცირას ჯიპით.

ცირას არ უყვარს თბილისი. უფრო სწორად, არ უყვარს დიდ, მტვრიან, ხმაურიან სივრცეში და ერთ მუჭა ბინებში გამოკეტილი „ვითომცხოვრება“. აქ ერთ ღამესაც არ გაათევს, თუ რაიმე განსაკუთრებული მიზეზი არ აქვს. სულ დაგვცინის „ქალაქელებს“ თავისი განუმეორებელი იუმორით. აბა, სადაური ქალაქელი მე ვარ, სოფელში დავიბადე და გავიზარდე, მაგრამ რადგან აქეთ დავეფუძნე, მის თვალში მაინც ქალაქელი ვარ.  „ხრუშოვკებში მობღუნძულებს“ გვეძახის,  უჟანგბადო სახლებსა და სამსახურებში ჯდომით ფერდაკარგულებს. თვითონ კი უბედნიერესია თავის კივი-მივიან, ბზებიან, ახალდარგულ სოჭებიან, გოგრა-ლობიო-ოხრახუშიან ბაღჩა-ყურეში რომ უთენდება ყოველი დილა ძანძალასთან (ძაღლია) და ფაქცულებთან (კატების დიდი ოჯახია) ერთად, რომლებიც სულაც არ ცხოვრობენ კატა-ძაღლივით და მშვენივრად ეწყობიან ერთმანეთს. თუმცა სულ ცოტა ხნის წინ შეიცვალა ცირას ცხოვრება. ახალგაზრდობისას რუსეთში წასული (უფრო კი დაკარგული) მამის ძმა, მოხუცებულობაში მშობლიურ სოფელს დაუბრუნდა და რადგან საკუთარი სახლი  აღარ ჰქონდა, ცირამ  დააბინავა თავისთან. რომ ვკითხე, ამდენ ხანს მარტო მიჩვეულს ვინმესთან ერთად ცხოვრება არ გაგიჭირდება-მეთქი, ასე მიპასუხა:  „რას ამბობ, გულში სულ  დარდად მქონდა, რომ იმ გაჭირვებულ 90-იანებში მამაჩემს ისე ვერ მივხედე, როგორც ეკუთვნოდა, და ახლა ბიძაჩემი ღმერთმა გამომიგზავნა, რომ ეს დანაკლისი მასზე მზრუნველობით შევივსოო“.

ყოჩაღი გოგოა ცირა. ყველაფერი გამოსდის ხელიდან. ბუღალტერია ხომ იცის და იცის, კარგად ერკვევა ელექტრობაში, მარტო უვლის ვენახს, აყენებს მშვენიერ ღვინოს და არაყსაც ხდის; ამასთან ერთად, უბადლო დიასახლისიცაა, ისეთ პასკას გმოაცხობს, ისეთ შოთს დააკრავს, ისეთ ჩურჩხელას გაავლებს, უკეთესს მართლა ვერ ინატრებ. არასდროს დამავიწყდება სწორედ ორი წლის წინ, თონეში ცირას შემწვარი, მისივე ეზოს ხილით დაჩურთულ-დატენილი, თაფლით და სუნელებით შეზავებული საშობაო გოგრის გემო, რომელსაც ვერცერთი ტორტი ვერ შეედრებოდა ვერც სილამაზით და ვერც გემოთი. თუმცა ის შობა, მარტო ამით არ ყოფილა  გამორჩეული.

უელბეკი და საშობაო ექსკურსია

დამირეკა დილით, ჩვენებურად, სიტყვაძუნწად და გულიანად მომილოცა და მორიგი ნაუცბათევად დაგეგმილი საშობაო ექსკურსიის შესახებ მამცნო. თან, როგორც ასეთი შემთხვევებისას სჩვეოდა ხოლმე, კახურად მოუქცია; „გო, მაემზადე ეხლა, გამოგივლი, საშობაოდ უნდა გაგასეირნო“. მე კიდევ, ვწევარ ჯერ ისევ და სულ სხვა განწყობა მაქვს.  მიშელ უელბეკის სრულიად არასაშობაო „რუკა და ტერიტორიას“ ვკითხულობ და ძალიან არ მინდა გაწყვეტა. თუმცა, რატომ „არასაშობაო“?- უცნაური დამთხვევის წყალობით, სწორედ იმ ადგილას ვარ, როდესაც  ჟედი შობისთვის მასთან მისული მამის აღსარებას ისმენს, როცა ჟან-პიერ მარტენი ჟიტანის კოლოფიდან ერთ ღერს ამოაძრობს, მოუკიდებს და მერცხლების ბუდის აშენების ამბავს უყვება შვილს, „სადაც მერცხლებმა ცხოვრება არ ისურვეს“ და ატირდება… არ გინდა ასეთ დროს კითხვის შეწყვეტა!.. მაგრამ უარიც რომ არ გამოდის?  – შობის მადლი ტრიალებს შინ და გარეთ, სიხარული კრიალა ლურჯფრად შეფრქვევია ზამთრის ზეცას, მეგობარს  უნდა სიხარული მოგანიჭოს და შენც ვალდებული ხარ,  სიხარულითვე უპასუხო. „წამო, წამო, ნუ გეზარება, ძაან არ დაგაჩქარებ, როცა მზად იქნები,  დამირეკე და გამოგივლი“, – გამიმეორა კიდევ ერთხელ, პასუხი რომ დავაგვიანე. „იცოდე, არსად ოჯახში მისვლის და ყავის წრუპვის თავი არ მაქვს, არც მწვადის ჭამა მინდა, თანახმა მარტო ტყე-ველად გასეირნებაზე ვარ“-მეთქი, მაინც დავისწარი სიტყვა, იმიტომ, რომ მსგავსი გამოცდილებაც მქონია ცირას გადამკიდეს. „ჰოდა,ზუსტად მაგას ვაპირებ მეც, შენს სამშობლოში უნდა წაგიყვანო“, – მეუბნება ცირა. „სამშობლოში“ ჩემს მეორე, მამაჩემის მშობლებისეულ სოფელს გულისხმობს, სადაც ბავშვობის რამდენიმე წელი მაქვს გატარებული, მაგრამ დიდი ხნის წინ გავყიდეთ იქ სახლი და ცირამ იცის, რომ დღემდე მიყვარს იქურობა – ის ბაღჩა, დიდი წაბლის ხე გრძელი, თხილებიანი ეზოს ბოლოში, ფერდაზე ჩარიგებული კაკლები და პატარა მდინარის, თხილისხევის, რაკრაკი.

საცხენე – „სამშობლო“

რადგან საცხენეში მივდიოდით, სანთლები გავიყოლე ბაბოჩემის და პაპაჩემის საფლავზე დასანთებად და მათთვის შობა-ახალი წლის მისალოცად. სოფელი აქ სულ ერთ ქუჩას ჰქვია, ცოცხლებს და გარდაცვლილებს  კი სულ პატარა მანძილი ჰყოფთ ერთმანეთისგან. ბავშვობაში მეშინოდა სასაფლაოებში შეჭრილი სოფლების, თუ პირიქით, სოფლებში შეჭრილი სასაფლაოების. ახლა აღარ. კანონზომიერი მგონია უკვე ასეთი ბმა, ურთიერთკავშირი და სიახლოვე.

მაინც რა არის შობის მადლი! იმ ძეძვსა  და ჯაგებში სულ ხტუნვა-ხტუნვით ჩამარბენინა ჩვენი პატარა სასაფლაოს დაღმართზე. სანთლები ავანთე და თოვლში ჩამჯდარი გავიყურსე ცოტა ხნით. სულ მარტო ვიყავი იმ სითეთრეში (ცირა და ჩვენი კიდევ ერთი თანამგზავრი, ცირას ჟურნალისტი სტუმარი, სასაფლაოზე არ შემოსულან, მანქანაში მელოდებოდნენ), იმ ჩემს ბებერ და ახალგაზრდა წინაპრებში, იმ ჩემთვის უცხო და უცნაურ შობაში, და სულაც არ იყო  ეს სევდიანი განწყობა. ალბათ კიდევ დავრჩებოდი, მაყვლის ბარდების ზევიდან ცირას რომ არ ჩამოეძახა: „წამო, გო, დააცადე მაგათაც ზეიმი, ცოცხლებსაც მივულოცოთ ეხლა!“

მეორე დარიალი

მანქანა გავაჩერეთ და ტყისა და დაღესტნის საზღვრისკენ, სადაც უკვე რამდენიმე წელია ქართული ჯარი დგას და გვიცავს, ფეხით ავიწიეთ.  მე და ცირა კუნელს და ასკილს ვკრეფდით და თან იმაზე ვლაპარაკობდით, მართლა თუ გაივლიდა ამ მიდამოებში საქართველო-დაღესტნის დამაკავშირებელი რკინიგზა და გადაიქცეოდა თუ არა ეს ადგილი საქართველოსთვის „მეორე დარიალად“. ცხადია, ეს რიტორიკული კითხვა იყო და არც მასზე და არც იმ კითხვებზე, რომელთაც  აღშფოთებული ცირა დროდადრო სვამდა, როცა შორიდან ჩვენკენ მომზირალ ჯარისკაცებს უყურებდა, პასუხი არ გვქონდა. კითხვები კი ძალზე მარტივი იყო: „რასა დგანან და შორიდან შემოგვცქრიან, გო, რატო ახლოს არ მოდიან, რატო არაფერს გვეკითხებიან, იქნება ტერორისტები ვართ, იქნება ჯაშუშები ვართ, ეგრე აპირებენ ესენი საზღვრის დაცვას?!“

სარუსოსკენ

ნელ-ნელა ისევ უკან ჩამოვგორდით. დავემშვიდობეთ საცხენეს და ლეკების სოფლისკენ, სარუსოსკენ დავეშვით. წინა გზაზე, სოფელში ფეხით მიმავალი ერთი ფატინა – ლეკის ქალი – ჩავისვით მანქანაში. შორი გზაა ტრასიდან სარუსომდე, თუმცა, რაც თავი მახსოვს,  ფატინები სულ ასე, ფეხით დადიან სოფლიდან სოფელში. ჩვენმა ფატინამ თავისი სახელიც კი არ გვითხრა, რომ ვკითხეთ. მთელი გზა შეშინებული იჯდა და ხმას არ იღებდა. ბოლოს ისღა ვიფიქრეთ, ალბათ ცირას სათვალემ, საიდანაც ზედმეტად ჭკვიანური მზერით იყურება, ჩვენი ჟურნალისტის ფოტოაპარატმა და დასმულმა შეკითხვებმა დააფრთხოო. ფატინას, წესისამებრ, თავზე შალი მოეხვია, ტანზეც ჩვეულებრივი თბილი პალტო ეცვა, მაგრამ, აი, იმან კი მართლა გაგვაოცა, ამ შუა ზამთარში ფეხზე ფლოსტები რომ წამოეცვა. მაგრამ  აღარაფერი გვიკითხავს. სოფელში შევედით თუ არა, ცირას მანქანა გააჩერებინა და ჩავიდა. როგორც ჩანს, თავის სახლთან არ ჩასულა, რადგან  მერე კარგა ხანს  ფეხით მოგვყვებოდა უკან.

ჩვენმა სტუმარმა გვთხოვა, ცოტა ხანს  სოფელში შევჩერდეთ, ხალხს გავესაუბრები, იქნებ წერილიც გამოვადნო აქაურ ავარიელებზე და მათ ყოფაზეო. კარგიო, ცირამ, მაშინვე ერთ თავის ნაცნობ ლეკს, ასილდარას დაურეკა, დაგვეხმარებაო, და მის სახლთან მივედით.

„კარგობა“ გვინდა ჩვენც

დაბალი, ცისფერთვალა კაცი იყო ასილდარა. ლამაზიც კი ეთქმოდა, თუ ოქროს კბილებს არ გამოაჩენდა (ან, ვინ იცის, იქნებ, მისი აზრით, ოქროს კბილები უფრო უხდებოდა და ამიტომაც ჰქონდა ჩაწიკწიკებული?). მეგობრულად დაგვხვდა, კეთილგანწყობილი, სულ იღიმებოდა. ქართულად გასაგებად ლაპარაკობდა და კარგადაც აზროვნებდა. 4-5 მეტრის მოშორებით სოფლის ბირჟაზე, რუსულწარწერებიან სპორტულებსა და ქუდებში გამოწყობილი  ლეკის კაცები იდგნენ და ეჭვიანი მზერით გვაკვირდებოდნენ. მანამდე ვერ გაბედეს მოსვლა, სანამ ასილდარამ არ დაუძახა. მერე კი ზანტად დაიწყეს  ჩვენ გარშემო მოგროვება. ერთი ლეკის ბიჭი დანჯღრეული საბჭოთა  ნოლშვიდით  და მაგნიტოფონში ჩართული ლეკურ-რუსული ბაიათებით პირდაპირ   შემოიჭრა სახელდახელო საფიხვნოში. როცა ნახეს, რომ სამტროდ არ  ვიყავით მისულები და არც არაფერს განსაკუთრებულს ვეკითხებოდით, ნელ-ნელა გაგვიშინაურდნენ და თამამად ალაპარაკდნენ.

თითქმის ყველა იმ თემაზე ვისაუბრეთ, რომელიც ორივე მხარეს გვაინტერესებდა – რუსული პასპორტებით დაწყებული (აქაური ლეკების უმეტესობა რუსეთის მოქალაქეები არიან ჯერ კიდევ), მათი პირველი მშენებარე მეჩეთით დამთავრებული, რომელმაც დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია სარუსოსთან ახლოს მდებარე ქართული სოფლების მოსახლეობაში.

უნდა ვაღიარო, პირველად მოლას ხმა რომ გავიგონე ჩემს ეზოში, მეც შევშინდი და ვიფიქრე, ყოველდღე ამის მოსმენა ძალიან გამიჭირდება-მეთქი. მაგრამ თანდათან ისე შევეჩვიე მონაცვლეობით ხან ჩვენი „ნათლისმცემლის“ ან „ღვთისმშობლის“ ზარების რეკვის და ხან მოლას ლოცვის ხმას, რომ მეგონა, ყოველთვის ასე იყო. ხოლო როცა ასილდარამ ამ პრობლემის შესახებ თავისი მოსაზრება გვითხრა, კიდევ უფრო მეტად დავმშვიდდი:

„თქვენი ქართველი ხალხი ცოტა გაბრაზებული ჩვენზე. ასე თქვა, თქვენი მოლას ლოცვა-ხმა გვიწუხებს დილასო. ცუდია, ჩხუბით რომ თქვა, იმიტომ, რომ ადამიანი გაგებაა და  ჩხუბი რად უნდა? ეს ლოცვა რადიოდან მოდის. რადიოს კიდე აუწიე-დაუწიე შეიძლება. თქვას და ჩვენც დაუწიე. თუ კაცი შეწუხდა სხვა სოფლში, უნდა დაუწიო. ჩვენ კარგად გაიგო, სწორად გაიგო. ჩვენ გაბრაზება არა, ჩვენ   გასაყოფი არაფერი არა თქვენთან, ჩვენ ჩხუბი არ უნდა ქართველებთან. თქვენ თქვენი ეკლესიაში ილოცეთ, ჩვენ ჩვენთვის. თქვენი  ქრისტე და ჩვენი ალაჰიც მარტო მშვიდობა უნდა. საქართველო ხო ჩვენიც არის. არ უნდა ჩვენ ჩხუბი. კარგობა უნდა“…

ასლიდარას ამ „ჰუმანური გამოსვლის“ შემდეგ ფოტოები გადავიღეთ და დავემშვიდობეთ ერთმანეთს. ჩვენმა მასპინძელმა მოგვიბოდიშა, ავადმყოფი დისშვილი მყავს სახლში,  ძალიან ცუდად არის და წევს, თორემ ოჯახშიც შეგიპატიჟებდით, ვიცი, რომ დღეს თქვენი ქრისტე დაიბადა და დღესასწაული გაქვთო.

ბინდდებოდა, სარუსოდან  რომ წამოვედით. შინისკენ ლეკურ-რუსული ბაიათების ხმა მოგვაცილებდა. ბოლო სიტყვა, რაც ჰაერში გაბნეული ბგერებიდან ჩვენს ყურს მოსწვდა, „მახაჭყალა“ იყო. დაღლილებს სოფლამდე ხმა არ ამოგვიღია. მესამე უბნისკენ რომ გადავუხვიეთ, მაშინღა მომიბრუნდა ჩემი მეგობარი და მეუბნება: გო, „კარგობა“ გვინდა ჩვენც თორემ, აბა, ამ შობადღეს, ლეკებთან რა მიგვიყვანდა?!

ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონის მესამე მუხლში ვკითხულობთ, რომ სახელმწიფო პოლიტიკის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია მოსწავლის ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მატარებელ პიროვნებად ჩამოყალიბებისთვის საჭირო პირობების შექმნა. სხვა საქმეა, რა არის და როგორ განიმარტება ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებები ან როგორ უნდა შეუწყოს განათლების პოლიტიკამ ხელი მათი განმავითარებელი პირობების შექმნას.

რომელ ღირებულებებზე უნდა შევთანხმდეთ პირველ რიგში – ზოგადსაკაცობრიოზე თუ ეროვნულზე? ბოლო ხანს ხშირად ვრცელდებოდა ვიდეოკლიპები, სადაც დაწყებითი კლასების მოსწავლეები გულზე მჯიღის ცემით ამტკიცებდნენ ერისა თუ ბერის მიმართ მორჩილებას, თავგანწირვისთვის მზადყოფნას. სასკოლო ღონისძიებების დიდი ნაწილიც ასეთივე ნარატივითაა სავსე. ტკბობა იმისთვის თავგანწირვის მტკიცებით, რაც არ არსებობს ან გაუაზრებლად მიედინება დროში – შექმნილი რეალობა.

ამ დროს კი კვლევები და გამოკითხვები, რომლებიც ადგენს განსხვავებულისადმი მშობელთა, მასწავლებელთა და მოსწავლეთა მიმღებლობას, საკმაოდ არასახარბიელო შედეგებს აჩვენებს. “კულტურული რელატივიზმი ამტკიცებს, რომ ერთ კულტურას არ გააჩნია აბსოლუტური კრიტერიუმი სხვა კულტურის ქცევების “ცუდად” ან “კარგად” გამოცხადებისთვის. მაგრამ ყველა კულტურას შეუძლია და უნდა განსაჯოს ამ კრიტერიუმებით საკუთარი ქცევა, რადგან მის წევრებს ქცევის როგორც განხორციელება, ისე მასზე დაკვირვება ძალუძთ” (გირტ ჰოფსტედე და გერტ იან ჰოფსტედე, “კულტურები და ორგანიზაციები”).

საბჭოთა განათლების სისტემამ მხოლოდ დღეს უკვე მოუხერხებელი გეოგრაფიული სასკოლო რუკა კი არ დაგვიტოვა, არამედ მენტალური არეულობაც გამოიწვია. ამის მაგალითად შეიძლება გამოდგეს ის, რომ ოთხმოციან წლებში საბჭოთა საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი თუ არაეკლესიური იყო, უკვე კავშირის დაშლის შემდეგ იგივე უმრავლესობა მორწმუნე, ეკლესიური გახდა. ამის მიზეზად ყოველთვის მიიჩნეოდა ეროვნულ-კულტურული მუხტი და თვითგამორკვევისკენ ერების სწრაფვა, ე.წ. მენტალურ-კულტურულ ფესვებთან დაბრუნება, თუმცა ნაკლებად რეალურია რამდენიმე წელიწადში ერების ასეთი შემოტრიალება ღირებულებით რუკაზე.

რეალურ მიზეზად შეიძლება მივიჩნიოთ პიროვნებისა თუ მასის, ჯგუფის, ამ შემთხვევაში – ერის, ეთნოსის პასიური პოზიცია. საბჭოთა კავშირში ყველაფერს პარტია წყვეტდა, პარტია წარმართავდა დღის რეჟიმს, აწმყო რეალობას. უკვე კავშირის დაშლის შემდეგ მისი ადგილი გათავისუფლდა და ჩანაცვლება ეკლესიამ და ფსევდოღირებულებებმა ითავა, საზოგადოება კი ისევ დარჩა პასიური დამკვირვებლის, მომლოდინეს როლში.

„ინსტიტუტების გაგება კულტურის განხილვის გარეშე შეუძლებელია, ხოლო კულტურის გაგება ინსტიტუტების უკეთ გააზრებას უწყობს ხელს. ამის მნიშვნელოვანი შედეგი ისაა, რომ უცხოური ინსტიტუციების შემოტანით ჩვენ ვერ შევცვლით ქვეყნის მოსახლეობის აზროვნებას, განცდასა და ქცევას“ (გირტ ჰოფსტედე და გერტ იან ჰოფსტედე, “კულტურები და ორგანიზაციები”). იქვე: „ყოფილი საბჭოთა კავშირის განადგურების შემდეგ ზოგიერთ ეკონომისტს ეგონა, რომ ყოფილი კომუნისტური ქვეყნებისთვის საკმარისია კაპიტალისტური, ამერიკული სტილის ინსტიტუტები, რათა სიმდიდრის მოპოვების გზას დაადგნენ. სინამდვილეში ასე არ გამოვიდა. ყოველ ქვეყანას თავის რეფორმებთან ჭიდილი და საკუთარი ხალხის პროგრამული უზრუნველყოფის გათვალისწინება სჭირდება”.

საბოლოოდ, აუცილებელია, განათლების სისტემები, სასკოლო პროგრამები აეწყოს იმ ღირებულებით სისტემაზე, სადაც ადამიანი პასიური კი არ იქნება, კი არ დაელოდება, რას უკარნახებს მისივე კულტურული ხატი, არამედ თვითონვე გახდება კულტურის მატარებელი და განმსაზღვრელი. სხვაგვარად ყველა გამჭოლი კომპეტენცია, ყველა გაგება, გააზრება, გამოყენება დარჩება მხოლოდ ფურცლებზე დაწერილ სიტყვებად, რეალობაში კი ძალიან შორს ვიქნებით როგორც ზოგადსაკაცობრიო, ასევე ნამდვილი ეროვნული ღირებულებებისგან.