ლუდოვიკო  მე-14-ე ბურბონს მეფე-მზეს ადარებენ. მიზეზი სხვადასხვაა. ზოგიერთი ამბობს, მის დროს საფრანგეთი ფინანსურად აყვავდა და ამიტომო. ზოგის აზრით, ხალხმა კარგი ცხოვრების ვერაფერი იგრძნო, მაგრამ თავად ქვეყანა გალამაზდა და მაგიტომო. ორივე ვერსია სიმართლესთან ახლოს არის. თუმცა, მესამე ვარაუდიც არსებობს-მეფე მზეს თავადვე შეედარა. დაიჩემა და მორჩა, მზე ვარ და თაყვანი მეცითო. ამბობენ, ბავშვობის კომპლექსი ჰქონდაო. პატარა ლუდოვიკო დედასთან, დედოფალ ანა ავსტრიელთან ერთად სამშობლოდან გააძევეს. მამამისი, მეფე ლუდოვიკო  მეცამეტე კი მოკლეს.

ეს ამბავი ოდნავ ადრე იწყება. ჰუგენოტი ჰენრიხ ნავარელის და მარგარიტა მედიჩის ქორწინებიდან. სწორედ ამ დროს  მოხდა ცნობილი „ბართლომეს ღამე“. ქორწინება პოლიტიკური გახლდათ, ჰუგენოტების და პროტესტანტების ვითომ შესარიგებლად მოწყობილი. შედეგად კი, ერთ-ერთი ფართომაშტაბიანი ხოცვა-ჟლეტა მიიღეს. დრო გავიდა და ჰენრიხ ნავარელი საფრანგეთის ტახტზე ავიდა. შემდეგ, მისი ვაჟი ლუდოვიკო მეცამეტე გამეფდა. თუმცა, ვითომ მოგვარებულმა პრობლემამ მაინც იჩინა თავი  და მეფე მოკლეს… გარკვეული დროის შემდეგ ტახტს კვლავ მისი ვაჟი ლუდოვიკო  მე-14-ე დაუბრუნდა და თქვა: „სახელმწიფო, ეს მე ვარ“.

ლუვრის სასახლეს მანამდეც აქეთ-იქედან ახალ ნაგებობებს უშენებდნენ. „მეფე-მზემაც“ მიაშენა რამდენიმე ფლიგელი. თუმცა, მალე ლუვრი ეპატარავა და ვერსალში ახალი მშენებლობა წამოიწყო. სასახლის დასრულებას ბოლომდე მგონი არც დაელოდა. მთელი სამეფო კარი აყარა და ოფიციალური რეზიდენცია ვერსალში გადაიტანა.

დარჩა ლუვრი ცარიელი… თუმცა, აქ ნელ-ნელა პატარა სალონები გაჩნდა, სადაც მხატვრები ნახატებს ფენდნენ. ყველა მსურველს მისვლა და დათვალიერება შეეძლო. შემდეგ ხელოვნების მოყვარულებისთვის უკვე წესებიც დაწესდა. მაგ., ნუ შეეხებით ნახატს ხელებით, ნუ დააცემინებთ ნახატის ახლოს, ნუ დაყნოსავთ ნახატს და ა.შ.

დღეს ლუვრი მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი მუზეუმია, რომლის ნახვის პატივი პირველად წლების წინ მერგო. თუმცა, ეს ის ადგილია, სადაც პარიზში ყოველი ჩასვლისას კვლავ უნდა მიხვიდე და  ლუვრის ახალი ნაწილი აღმოაჩინო.

სანამ ლუვრი მუზეუმი გახდებოდა, მხატვრები მანამდეც ხატავდნენ და ყველა მხატვარი ფაქტობრივად  ქიმიკოსი იყო.

ჯერ კიდევ უძველეს დროში ადამიანები სხვადასხვა მინერალებს ფხვნილის წარმოქმნამდე სრესდნენ, რაღაცებს ამატებდნენ და ხატავდნენ. მაგალითად, ყავისფერი საღებავის მისაღებად ჩვეულებრივ თიხას იყენებდნენ.

ჩვენც შეგვიძლია…

ავიღოთ ფაიფურის როდინი, შიგნით თიხა დავსრისოთ და კვერცხის გული დავამატოთ. მივიღებთ ყავისფერ საღებავს. მწვანე საღებავისთვის ქრომის მწვანე ოქსიდია საჭირო- Cr₂O₃. თუ ლაბორატორიაში არ გაქვთ, ამონიუმის ბიქრომატის დაწვით („ვულკანის“ რეაქცია) მიიღებთ. აქვე, საგანგებოდ უნდა დავწერო, რადგან შემდეგ მეკითხებიან ხოლმე, ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ესა და ეს რეაქტივი არ მაქვს, რა გავაკეთოო? უნდა იყიდოთ, ან თქვენ, ან სკოლამ…ან, პროექტის ფარგლებში, ან პირდაპირ საკუთარი სახსრებით.

თემას დავუბრუნდეთ და ბარემ ლურჯი საღებავიც მივიღოთ. ამისთვის, სინჯარაში ჩავყაროთ რკინის ნაქლიბი. დავამატოთ განზავებული მარილმჟავა. გამოიყოფა წყალბადი და წარმოიქმნება რკინის ქლორიდი. თუ  სისხლის წითელ მარილს დავამატებთ, სითხე ლურჯად შეიფერება. გავფილტროთ. ფილტრის ქაღალდზე ლურჯი ფხვნილი-„ბერლინის ლაჟვარდი“ დარჩება. ესეც ასე, გვაქვს სამი ფხვნილი: ყავისფერი თიხა, მწვანე ქრომის ოქსიდი და ლურჯი „ბერლინის ლაჟვარდი“. სამივე მათგანს კვერცხის გული დავამატე. რატომ? კვერცხის გული ძირითადად ოლეინ მჟავას შეიცავს, რომელიც წყალს არ ერევა. შესაბამისად, მის საფუძველზე დამზადებული საღებავით დახატულ სურათს ნესტი ვერ  შეაშინებს.

თუმცა, კარგი ნახატის საწყისი ხარისხიანი გრუნტია. შუა საუკუნეებში ქარიყლაპიას კანს, ლაყუჩებს და ფხებს ხარშავდნენ. ფხები, ძვლები, ხრტილი შეიცავს ცილა კოლაგენს. წყლის გაცხელებისას კოლაგენი ჰიდროლიზდება და წარმოიქმნება გლუტინი. ბუნებრივი ცხოველური წებოსებრი ნივთიერებაა. მოხარშულ  თევზის ნაჭერს ხომ ყველა შევხებივართ? თითები რაღაცნაირი წებოვანი რატომ  ხდება? გლუტინს ვეხებით და იმიტომ. გლუტინს სხვა სახელიც აქვს-ჟელატინი. ჟელატინი ყველა მაღაზიაში იყიდება. თუ წყალში გავხსნით და გავათბობთ, თხევად  ჟელესმაგვარ ნივთიერებას მივიღებთ.  შიგნით ცარცი, ანუ კალციუმის კარბონატი უნდა ჩავყაროთ. კარგად მოვურიოთ. შემდეგ ეს მასა სახატავ ქაღალდს (ტილოს) სამჯერ  წავუსვათ, იმ პირობით, რომ ყოველ ჯერზე კარგად გავაშრობთ. ასეთ გრუნტს „ლევკასის“ ტექნიკა ეწოდებოდა. სიტყვა „ლევკასი“ ბერძნულიდან იღებს სათავეს (leukos) და ნიშნავს თეთრს.

შექმნილ  სურათს უნდა გაეძლო, სინათლისთვის, ჰაერისთვის, სინესტისთვის, დროისთვის.  ამიტომ ნახატს ოლიფას (ლაქს) უსვამდნენ. ის ზეთის ბაზაზე მზადდებოდა.  მცენარეული ზეთები ორ ჯგუფად იყოფა: ერთი ტიპის იოლად  შრება, სხვა ტიპის  არ შრება. მაგ. ზეითუნის ზეთი არ შრება და ოლიფას მოსამზადებლად არ ვარგა. მზესუმზირის ზეთი ნახევრად გაშრობადია. მხატვრისთვის ყველაზე საუკეთესო  სელის ზეთია. ის ნახატზე მდგრად აფსკს წარმოქმნის. თუმცა, როცა გაშრება, მუქი ყავისფერი ხდება.  ამიტომ, ძველად სელის ზეთს დღის შუქზე ორი წელი ინახავდნენ. ამ პერიოდისთვის ის თეთრდებოდა. შემდეგ, მცირე რაოდენობით ტყვიის თეთრას უმატებდნენ. ხარშავდნენ  250 გრადუსზე. ამ დროს მასში ის ნივთიერებები იშლებოდა, რომლებიც ლინოლინის მჟავას გამყარებას უშლის ხელს. შემდეგ ზეთს გაფილტრავდნენ და უმატებდნენ ქარვას. ასეთ ოლიფას ხატწერის პროცესშიც იყენებდნენ.

ტყვიის თეთრა ვახსენე – 2PbCO₃•Pb(OH)₂. მის შემცველ  საღებავს მაღალი დამფარავი თვისება ახასიათებს.  უარყოფითი  მხარე ის არის, რომ მასთან თუნდაც ძლიერ მცირე  რაოდენობის გოგირდწყალბადის მოქმედებით წარმოიქმნება შავი ფერის PbS.  თეთრი საღებავებისთვის BaSO₄-ბარიუმის თეთრას, ბარიტსაც იყენებდნენ. წითელი პიგმენტებისთვის რკინის მინერალები გამოიყენებოდა: Fe₂(SO₄)₃; Fe(OH)₃; Fe₃O₄; ყავისფერისთვის თიხის გარდა იყენებდნენ Fe₃O₄•Al₂O₃•SiO₂; მწვანე საღებავისთვის ქრომის ოქსიდის გარდა იყენებდნენ მალაქიტს CuCO₃•Cu(OH)₂; შავი საღებავისთვის კი გრაფიტს და ჭვარტლს.

მხატვრები სხვადასხვა ტექნიკით ხატავდნენ. მხატვრობის ძირითადი ტექნიკა: ენკაუსტიკა, ტემპერა, ფრესკა, აკვარელი, გუაში, პასტელი ყოფილა.   ენკაუსტიკის დროს იყენებენ გამლღვალ მყარ საღებავებს, რომლის ბაზასაც ცვილი წარმოადგენს. სამწუხაროდ, ამ ტექნიკით შესრულებული ნაწარმოებების უმრავლესობა განადგურებული იქნა, ზოგი ხანძრების, ზოგიც ადამიანების ბარბაროსობის  შედეგად. ტემპერას ტექნიკა ხატწერის პროცესშიც გამოიყენებოდა.

ფრესკა (იტალიურიდან Fresco ახალს, საღს ნიშნავს) წყალში გახსნილი, ახლად დამზადებული  საღებავებით იქმნებოდა. ძირითადად, კედლების მოსახატად იყენებდნენ. ამ ტექნიკის ნიმუშია ლეონარდო და ვინჩის „მადონა კლდეზე“ https://en.wikipedia.org/wiki/Virgin_of_the_Rocks#/media/File:Leonardo_Da_Vinci_-_Vergine_delle_Rocce_(Louvre).jpg

ან, რაფაელის „ჰელიოდორეს გაძევება“ https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B7%D0%B3%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%AD%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%B0#/media/File:Raphael_Heliodorus.jpg

აკვარელის საღებავების წყალში გახსნით თხელი გამჭვირვალე პიგმენტური აფსკი წარმოიქმნებოდა. ამის შედეგად, საოცარი სიმსუბუქის და სინატიფის ეფექტის მიღწევა შეიძლებოდა.

აკვარელი პირველად ძველი ჩინეთიდან გავრცელებულა. ფერადი პიგმენტების გარდა, მის შემადგენლობაში შედიოდა გლიცერინი და შაქარი. აკვარელით დასახატად შესაფერისი ბაზაა აუცილებელი. ტილო, ხის ზედაპირი, ქვა აკვარელისთვის არ გამოდგება, რადგან მათ ზედაპირზე საღებავი კარგად ვერ დაიდება. ამიტომ აკვარელის საღებავებისთვის დღესაც  მხოლოდ ქაღალდს იყენებენ. სხვათა შორის, ქაღალდის წარმოებაც ჩინეთიდან იღებს სათავეს.

გუაში დეკორატიული მხატვრობის დროს გამოიყენებოდა. გუაშით ხატვისას დეტალების შესწორების შესაძლებლობა იყო, რადგან საღებავის ფენა, ჰაერის ტენიანობის მიხედვით, 30 წუთიდან 3 საათამდე შრებოდა.  პასტელი ფერად ცარცს წარმოადგენდა, რომელიც ფაქტიურად დაპრესილი პიგმენტი გახლდათ. საღებავების ბაზას სწორედ ზემოთ ნახსენები პიგმენტები წარმოადგენენ.

შუა საუკუნეებში ზეთის საღებავების შექმნამ მხატვრობის ტექნიკა გააუმჯობესა. მათ ბაზად ბუნებრივ ზეთებს, კერძოდ, ნიგვზის და სელის ზეთს იყენებდნენ. ზოგი ოსტატი პიგმენტებს კვერცხის გულში ხსნიდა, ზოგიც რძის ცილა კაზეინში. სხვათა შორის, ამ ე.წ. „ქიმიურმა ქაოსმა“ უკვალოდ არ ჩაიარა. ლეონარდო და ვინჩის „საიდუმლო სერობამ“ მხატვრის სიცოცხლეშივე დაიწყო დაშლა. შედევრი ზეთის საღებავებით არის შექმნილი. ზოგი მათგანი წყალში განზავებულ კვერცხის ცილაში იყო გახსნილი, ზოგიც უშუალოდ ცხიმში. ჰოდა, ასეთი საღებავების შერევამ ქიმიური რეაქციების დაწყება გამოიწვია, რამაც ნახატის მდგრადობაზე ცუდად იმოქმედა.

მეთვრამეტე საუკუნიდან მდგომარეობა  გამოსწორდა. გერმანელმა ქიმიკოსმა დისბახმა ერთი წითელი საღებავის ხარისხის გაუმჯობესება გადაწყვიტა. თუმცა, მოსალოდნელი ალისფერი საღებავის ნაცვლად ულტრამარინის, იმავე ლაპის ლაზურის (სტატია ლაპის ლაზურიზე შეგიძლიათ ნახოთ https://mastsavlebeli.ge/?p=3808  მსგავსი ლურჯი ფერი მიიღო. ახალ საღებავს „ბერლინის ლაჟვარდი“ დაარქვეს (პრუსიულ ლურჯსაც უწოდებენ) და ის ულტრამარინზე გაცილებით იაფი იყო. ამ ამბიდან ერთი საუკუნის შემდეგ საფრანგეთში „კობალტის ლურჯი“ გამოჩნდა. „ბერლინის ლაჟვარდზე“ გაცილებით კაშკაშა და პრიალა იყო და ბუნებრივ ლაპის-ლაზურისთან ყველაზე ახლოს მდგომი.

მე მზე მინდა დავხატო.  ყვითელ ოქრას, რკინის ოქსიჰიდროქსიდს, იგივე ლიმონიტს ავიღებ და მასაც კვერცხის გულთან ერთად ავურევ. ნახატებისთვის უძველესი დროიდან იყენებენ.  მოვამზადებ ქაღალდს, ფუნჯს და მზის ხატვას დავიწყებ…

თუმცა, სანამ ხატვას შევუდგები მეფე-მზის ამბებს კიდევ გადავავლებ  თვალს. შეიძლება კითხვის დროს უფრო წარმოვიდგინო მომავალში დასახატი მზე.

სამი წლის ვიყავი, პირველად რომ გოგო შემიყვარდა. (“ჰაჰა, შეუყვარდა, მაგარი კაცი”, “შეგიყვარდა კი არა, აიჩემე რაღაცა, შვილო”, “ბიძიკო, სამი წლისამ რა იცოდი რა იყო სიყვარული”, “გოგო შეუყვარდა, იძახის, სამი წლისამო, ტოჟე მნე მაჩო” და ა.შ. – რეპლიკები დარბაზიდან) ჰო, აი ასე, ჩემი მეზობლის ნათესავი. ესტუმრა ერთ დღეს ჩემს მეზობელს, მე გავიცანი და შემიყვარდა. იმის მერე კიდევ ერთი-ორჯერ ვნახე და ეგ იყო. პრინციპში, სადღაც შვიდი-რვა წლის ასაკშიც ვნახე, მაგრამ ეგ არ ითვლება, მაგ დროს უკვე აღარ მიყვარდა.

• რა განცდა იყო? როგორ გაიხსენებდით? – ჟურნალისტი ჩემკენ მოჩოჩდა.
• ოო, ბავშვური გატაცება, ცხადია, აკვიატება, თორემ მაგ ასაკში რა ვიცოდი, რა იყო სიყვარული. – ვპასუხობ.

სინამდვილეში კი, ძალიანაც ვიცოდი. ვიცოდი კი არა და უნდა გენახეთ, გული მიჩქარდებოდა, ვნერვიულობდი, ფანჯარას ვიყავი აკრული რომ დამენახა, როდის ჩავიდოდა ეზოში, ერთი სიტყვით, კაი რაინდული რომანების მოტრფიალე ჭაბუკსა ვგავდი, ოღონდ 3 წლისა. თუმცა ეს ტექსტი სულაც არაა სიყვარულზე, არც ახირება-აკვიატებებზე და არც ჩემს მეზობლებზე. სინამდვილეში, სულ სხვა მხარეს უბერავს ქარი.

დარწმუნებული ვარ, ხშირად გქონიათ შემთხვევა, როცა ან თავად გიქნიათ ასე, ან შესწრებიხართ, სხვა როგორ აკეთებს ამას. რაზე ვამბობ და, აი, ბავშვს რომ ეუბნებიან, “კაი, შენ ასაკში ეგ არაფერი”, “გაიზრდები – მიხვდები”, “ქორწილამდე მოგირჩება” და ა.შ. ან, სულაც არაფერს ეუბნებიან და მის სატკივარსა თუ განცდას იგნორით, ან სიცილით ხვდებიან. “ჰაჰაა, შეყვარებულია ესა”, “ჰაჰაა, მენატრებაო, მენატრებაო”.. არ აქვს მნიშვნელობა ბავშვი სამი წლისაა, თუ ათის, უფროსებისთვის ძალიან ხშირად მისი განცდები, მისი თავგადასავალი და საფიქრალი მხოლოდ ბავშვური ამბავია, ეს ხომ არაა ისეთივე მნიშვნელოვანი, როგორც სკოლის დამთავრება? არც ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც აბიტურიენტების თავისტკივილი, ცხადია, არც ისეთი, როგორც უნივერსიტეტის გამოცდები, “ნამდვილი სიყვარული”, დაოჯახება, სამსახური, კარიერა, ვალები, დიდების პრობლემები, მეგობრებთან უთანხმოება, ოჯახის რჩენაზე ფიქრი, შვილები, შვილიშვილები და ა.შ. ყველა ასაკს თავისი პრობლემები აქვს, მაგრამ ეს დიდი, ნამდვილი პრობლემებია ნებისმიერ ეტაპზე, აი, ბავშვისა კი, უფრო სწორად, ბავშვი რაზეც თავად ამახვილებს ყურადღებას – ასაკობრივია, გაუვლის. თუ ბავშვი შეყვარებულია – იგონებს რაღაცას, რა იცის რა არის სიყვარული; თუ ბავშვი ნერვიულობს, რომ მისი სათამაშო დაიმსხვრა – ეგ არაფერი, მალე დაავიწყდება; თუ ბავშვი განიცდის, რომ კლასელს ეჩხუბა – ბავშვები არიან, მორიგდებიან კაცო და ასე დაუსრულებლად. დიდებს ყოველთვის ყველაზე სერიოზულად საკუთარი პრობლემები მიაჩნიათ, არადა..

არადა სიმართლე ისაა, რომ ემოციებს ასაკი არ აქვთ. თქვენ კარიერულ კრიზისს განიცდით, ბავშვი – თოჯინას რომ ფეხი მოტყდა, მაგრამ ეს განცდები არაა ფარდობითი და არც თანაზომადი, უბრალოდ ეს განცდები განცდებია, ორივე შემთხვევაში, შესაძლოა, მძაფრი და ემოციური. ბავშვთა სამყაროში არსებული განცდები ამავე სამყაროს შკალას ერგება, ამ შკალას თქვენ, დიდები, ხშირად ივიწყებთ, არადა თქვენც ბავშვები იყავით ერთ დროს და იგივე ეტაპებს გადიოდით. სიმართლე ისაა, რომ ბავშვებს არასოდეს უნდა წავუყრუოთ მათ პრობლემებზე, არასოდეს უნდა ჩავთვალოთ, რომ თუ ჩვენთვის, დიდებისთვის, თოჯინის ფეხის მოტეხვა აბსოლუტურად არასანერვიულო სისულელეა, ბავშვისთვისაც ასე უნდა იყოს და თუ ასე არაა, უბრალოდ ორიოდე სიტყვას ვეტყვით იმაზე, რომ ის პატარაა, გაიზრდება და დაავიწყდება და ა.შ. ისე არ გამიგოთ, ნუგეშს უგულვებელვყოფდე. არა, ცხადია. ნუგეში ბევრნაირად შეიძლება, მაგრამ თანაგანცდის გარეშე ნუგეში არ არსებობს. თანაგანცდა კი თავად ბავშვმა უნდა იგრძნოს პირველ რიგში, უნდა დაინახოს, რომ ის და მისი ამბები არაა მეორეხარისხოვანი, მისი ემოციები არაა ნაკლებად მნიშვნელოვანი, ვიდრე დიდებისა, მისი სიხარულები თუ ტკივილები, სიყვარული თუ წყენა არაა უკუგდებული და იგნორირებული, არამედ თანაგანცდილია, გაზიარებულია, მას მეგობრები ჰყავს გვერდში უფროსების სახით და როგორც უფროსები საკუთარი თანატოლების, მეგობრებისა თუ ახლობლების სატკივარს ისმენენ და იზიარებენ, ისევე იზიარებენ ბავშვისას, თანასწორად და გულწრფელად.

აი, მე რომ შეყვარებული ვიყავი სამი წლის ასაკში, ის სიყვარული რომ ახლანდელს შევადარო – აბსოლუტურად არაადეკვატური იქნება, მაგრამ იმ ასაკში ისეთივე სიმძაფრით განვიცდიდი ყველაფერს, როგორც ახლა შეიძლება განვიცდიდე. თქვენც, თქვენც ასე იყავით. ბავშვების განცდები ასაკის შესაბამისად იმავე სიდიდისაა, რამხელაც ჩვენი განცდებია ახლა. ამიტომ, მოდით შევთანხმდეთ ერთ მარტივ საკითხზე, რა ასაკისაც არ უნდა იყოს ბავშვი, მას თავისი სამყარო აქვს, მძაფრი, წარმოუდგენელი ტკივილებითა და მძაფრი წარმოუდგენელი სიხარულებით, თავისი პირობითობა აქვს, რომელშიც მისი პატარა და ერთი შეხედვით “წვრილმანი” ემოციები უფროსებისთვის დამახასიათებელი უდიდესი, დამანგრეველი ემოციების ტოლფასია. შევთანხმდეთ და “ქორწილამდე მოგირჩება”-თი ბავშვის მარტივად მოშორების ნაცვლად, შევეცადოთ შესაბამის მომენტებში მის გვერდით ვიყოთ, მის მეგობრად ვიქცეთ და მოვუსმინოთ, მოვუსმინოთ რაც შეიძლება გულწრფელად და ყურადღებით, მოვუსმინოთ და გავიზიაროთ მისი მდგომარეობა, ვურჩიოთ რამე, თუკი შეგვიძლია, ან უბრალოდ სიჩუმე შევინარჩუნოთ. ჩვენც ხომ სწორედ ასე გვინდა, რომ გვისმენდნენ, იზიარებდნენ, გვირჩევდნენ, ან ხანდახან დუმილით გვიჭერდნენ მხარს?

პედაგოგები სასწავლო პროცესში ხშირად იყენებენ ინფორმაციულ-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს, რათა საინტერესო და მრავალფეროვანი გახადონ საგაკვეთილო პროცესი. ამას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება დაწყებით კლასებში, რადგან ამ დროს მოსწავლეებს ასაკობრივი თავისებურებებიდან გამომდინარე აქვთ თვალსაჩინო(ხატოვანი) მეხსიერება. ტექნოლოგიების გამოყენება კი მათ ეხმარებათ, უკეთესად აღიქვან და დაიმახსოვრონ ახალი მასალა და ინფორმაცია.

სასწავლო პროცესში ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებას რამდენიმე მნიშვნელოვანი მხარე აქვს, კერძოდ:

• ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება ხელს უწყობს საგანთა შორის კავშირების წარმოჩენას. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწავლების დაწყებით საფეხურზე, როდესაც სასწავლო დისციპლინების უმეტესობა ისწავლება ინტეგრირებულად.
• ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება ხელს უწყობს შემოქმედებითობისა და ინოვაციური მიდგომების განვითარებას.

საინტერესო და მნიშვნელოვანია განათლების სამინისტროს მიერ ორგანიზებული პროგრამა “ბუკით“ სწავლა. ამ პროგრამამ შემოიტანა მოსწავლეებში ხალისი და მოტივაცია, რაც დადებითად ისახება მათ მიღწევებსა და შედეგებში. ბუკით სწავლების შემთხვევაში მოსწავლეს საშუალება ეძლევა ახალი ინოვაციური მეთოდებით ისწავლოს ახალი მასალა.
სწორედ “ბუკით სწავლებამ” მომცა საშუალება მეკეთებინა ჩემი მოსწავლეებისათვის საინტერესო და სახალისო დავალებები, რაშიც იგულისხმება კროსვორდები, რებუსები, ცხრილები, ტესტები, ანიმაციური ელექტრონული წიგნები.

პირველ კლასში ყველაზე მეტად ყურადღება გამახვილებულია ანბანის შესწავლაზე. ამიტომ ვცდილობ,  თითოეული ასო-ბგერა სწორად, შთამბეჭდავად და საინტერესოდ ავუხსნა.

მოტივაციის ამაღლება და განწყობის შექმნა:

თვალსაჩინო მეთოდი(ვიდეო-კლიპის ჩვენება)

გაკვეთილის დასაწყისში მოტივაციის შექმნას და განწყობას დიდი მნიშვნელობა აქვს  მისი ეფექტურად წარმართვისთვის.  სწორედ მოტივაციის ასამაღლებლად მოსწავლეებს პროექტორის გამოყენებით ეკრანზე  ვუჩვენე ვიდეო-კლიპი „ანბანზე“. კომპოზიტორი კახა ცაბაძე. სიმღერა საკმაოდ ეროვნული და მელოდიურია, ხშირად ხდება მასში ასო-ბგერების თანმიმდევრობით გამეორება,  ამიტომ მისი ხშირად მოსმენა ხელს უწყობს ანბანის ადვილად დამახსოვრებას. მოსწავლეები ცდილობენ თავად აყვნენ მელოდიას და მათთვის უკვე ნაცნობი ასო-ბგერები ამოიცნონ და წარმოთქვან.

ახალი ასო ბგერის ახსნა:

ანიმაციური ამბავი

პროგრამა Power Point-ის საშუალებით მოსწავლეებს გავუკეთე ანიმაციური, ილუსტრირებული  ამბავი, რომელიც სახალისო და საინტერესოა მათთვის. ამ ასაკის ბავშვებს აქვთ ხატოვანი, თვალსაჩინო მეხსიერება, ამიტომ ასეთი მეთოდით ახსნა დადებით გავლენას ახდენს ასო-ბგერის დამახსოვრებასა და სიტყვის მნიშვნელობის კარგად გააზრებაში.

თემა:  ასო-ბგერა „ვ“ და ასო-ბგერა “ნ“ სიტყვა -ნავი

მოთხრობის სათაურია “მხიარული დღე“

პატარა ამბავს აქვს სათაური, რომლის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეებს ვეკითხები, რას ფიქრობენ, რაზე შეიძლება იყოს ეს ამბავი? ეს მეთოდი ძალიან კარგია მათი ფანტაზიის განვითარებისთვის. ისინი გამოთქვამენ საკუთარ აზრს,  ვარაუდებს სათაურიდან გამომდინარე(ხშირად ძალიან საინტერესო და ლოგიკურს).

პრეზენტაციის დროს  ვუკითხავ ამბავს. “ერთხელ მეგობრებმა გასეირნება გადაწყვიტეს. ზოგი ცეკვით ირთობდა თავს, ბაჭია აქეთ-იქით ხტუნავდა. თაგუნია მინდორში მხიარულობდა. უცებ შენიშნეს კაცი, რომელიც რაღაცას ეძებდა. მეგობრებმა მისი დახმარება გადაწყვიტეს. მათ განძი აღმოაჩინეს. კაცმა მადლობა გადაუხადა და უკან დაბრუნდა“. ამბავი არ უნდა იყოს დიდი. უკეთესია, თუ იქნება მოკლე და გადმოსცემს გარკვეულ აზრს. მათთვის ადვილად გასაგები და დასამახსოვრებელი. ამბავი არ უნდა შეიცავდეს ბევრ უცხო სიტყვას.

კითხვა-პასუხის მეთოდი

ვსვამ კითხვებს, სწავლის პროცესის მეტად გასახალისებლად და გასააქტიურებლად. მაგ:

რომელი ცხოველი იცანით? თქვენ თუ  წასულხართ სასეირნოდ? როგორ გგონიათ, ვინ დაინახეს მეგობრებმა? თქვენი აზრით, რატომ თხრის კაცი მიწას?,რა იპოვეს მათ?,რითი დაბრუნდა კაცი უკან?,რისგან  კეთდება ნავი? თქვენ თუ გიმგზავრიათ ნავით?

დადებითი მხარე;

• მაღალია მოსწავლეთა ჩართულობა.
• ხდება ფანტაზიის უნარის განვითარება.
• სხვისი აზრის მოსმენა.
• ხელს უწყობს მეტყველების განვითარებას.

ამის შემდეგ ხდება ახალი სიტყვის “ნავის“ დამარცვლა, შემდეგ ასო-ბგერებად დასახელება. მოსწავლეები ამოიცნობენ, თუ რომელი ასოა მათთვის უცნობი და შემდეგ ხდება ეკრანზე მისი გრაფიკულად გამოსახვა.

ასო-ბგერის მოხაზულობის სწავლა:

თვალსაჩინო მეთოდი:

    ეკრანზე გამოისახება ახალი ასო-ბგერა, რომლის მიმართულებასაც  პროგრამა PowerPoint-ის საშუალებით აჩვენებს „ღიმილაკი“ ან „ფანქარი“, რომელიც მოძრაობს ამ ასოზე. ამის შემდეგ  მოსწავლეები ხელით შემოხაზავენ ასო-ბგერას. ამ მეთოდის გამოყენებისას ბავშვი უკავშირებს ილუსტრაციას სიტყვას.

• თვალსაჩინოდ ხედავს ასო-ბგერის მოხაზულობას;
• ხდება ასო-ბგერითი მიმართების დამყარება.

ფონეტიკური სავარჯიშოები:

ფონემური იზოლაცია

• ამოიცანით სიტყვებში ახალი შესწავლილი ასო-ბგერები და გააფერადეთ.
• ამოიცანით ყველა სიტყვა, რომელიც იწყება ახალ ასო-ბგერაზე.
• ფონემური
• ფონემების იდენტურობა
• იპოვეთ სიტყვებში ერთნაირი ასოები.

შეფასება და ურთიერთშეფასება:

დავალების შესრულების შემდეგ ხდება მათი შეფასება სხვადასხვა გზით. შეიძლება შეფასდეს მასწავლებლის მიერ ინდივიდუალურად, ასევე გუნდურად და ძალიან კარგი საშუალებაა ურთიერთშეფასება, მოსწავლეები წყვილებში უმოწმებენ ერთმანეთს ნამუშევრებს, რაიმე შეცდომის შემთხვევაში აძლევენ ერთმანეთს რჩევებსა და მითითებებს.

განმტკიცება: კლასიფიკაცია, ბგერების იდენტიფიცირება და ლოკალიზება

მოსწავლეებს გადაეგზავნებათ „ბუკებში“ სხვადასხვა სურათები, მათ უნდა გამოიცნონ რომელი სურათის დასახელება იწყება ასო-ბგერა „ნ“ და „:ვ“-ზე და დაალაგონ ერთ მხარეს. ამ დროს მოსწავლე ცდილობს ამოიკითხოს სიტყვა, თან მოძებნოს ახალი ასო-ბგერით დაწყებული სიტყვები და მოახდინოს მისი კლასიფიცირება.

შედეგი:

ამ მეთოდით ახალი  ასო-ბგერის ახსნა დადებითად მოქმედებს მათ მოტივაციაზე. ისინი თვალსაჩინოდ ხედავენ ილუსტრაციებს, ასო-ბგერებს. ამიტომ გაადვილებულია მისი აღქმა.

გაკვეთილის ბოლოს მას უკვე შეუძლია :

• ამოიცნოს სიტყვებში ახალი ასო-ბგერა;
• სიტყვებით შეადგინოს წინადადება;
• დაასახელოს სიტყვა, რომელიც ამ ასო-ბგერაზე იწყება;
• ასო-ბგერითი მიმართების გაცნობიერება;
• მთლიანი სიტყვების კითხვა.

ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სახით მასწავლებელს აქვს დიდი რესურსი, არ არის შეზღუდული გაკვეთილის ჩარატების  დროს, ეს მის ფანტაზიასა და შესაძლებლობებზეა დამოკიდებული.

ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება სწავლის პროცესში ხელს უწყობს მოსწავლეთა მოტივაციის ზრდას. გარდა იმისა, რომ ისტ-ის გამოყენებით შესაძლებელია უფრო მდიდარი, მრავალფეროვანი და დინამიკური სასწავლო მასალის შექმნა და გამოყენება, მისი საშუალებით შესაძლებელია სასწავლო შინაარსი გავხადოთ ინტერაქტიული. შედეგად, მოსწავლე ინფორმაციის პასიური მიმღები კი არ არის , არამედ მას თავად შეუძლია სასწავლო შინაარსის მოდიფიცირება და შექმნაც კი. ყოველივე ეს კი სრულად შეესაბამება სასწავლო პროცესისადმი თანამედროვე, კონსტრუქ­ტივისტულ მიდგომას, რომელიც ითვალისწინებს ცოდნის მიგნებასა და შექმნას თვით მოსწავლის მიერ.                                               

გამოყენებული ლიტერატურა;

ეროვნული სასწავლო გეგმა

დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლის მეთოდური გზამკვლევი

სახელმძღვანელო “ისწავლე ხალისით“
 

კვლევაზე დაფუძნებული სწავლება ეფექტური საშუალებაა საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეების ჩართვისა და მათი აკადემიური მიღწევების გასაზრდელად. მასწავლებელთა ერთი ნაწილი ცდილობს, თავი აარიდოს ამგვარ მიდგომას რამდენიმე მიზეზის გამო (Llewelyn, 2005):

• მათთვის უფრო კომფორტულია ტრადიციული სწავლება, რადგან თვითონ მასწავლებელსაც ასე აქვს ნასწავლი;
• კვლევებით სწავლების დროს ვერ აკონტროლებს კლასს;
• კვლევა არ არის აქტუალური კათედრაზე და ამიტომ მასწავლებელს არ აქვს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლებისათვის პროფესიული გამოცდილება;
• კვლევა ნაკლებად არის იმ სახელმძღვანელოებში, რომლითაც მასწავლებელი ხელმძღვანელობს;
• არ არის შემუშავებული გზამკვლევები კვლევითი სამუშაოების განხორციელებისათვის;
• არ არის კვლევისათვის საჭირო რესურსები და ხელსაწყოები;
• მოსწავლეები საჭიროებენ დამატებით ინსტრუქციებს, თუ როგორ ჩაატარონ კვლევა;
• მოსწავლეებს არ აქვთ კვლევითი უნარები;
• მოსწავლეები ემზადებიან დამამთავრებელი გამოცდებისათვის;
• მოსწავლეები მიჩვეულნი არიან, მიიღონ მზა პასუხები მასწავლებლისგან;
• კლასში კვლევების ჩასატარებლად არ არის საკმარისი დრო;
• მასწავლებლებს ადმინისტრაციისაგან სჭირდებათ სათანადო მხარდაჭერა;
• კვლევების განხორციელების დროს მასწავლებელს უჭირს მოსწავლეთა შეფასება;
• მასწავლებლებს არ აქვთ სათანადო კვლევითი კომპეტენცია.

ჩამოთვლილთაგან ის საკითხები, რომლებიც მასწავლებლის კომპეტენციასა და ლაბორატორიული სივრცეს ეხება, წინა სტატიებში განვიხილე. ამ ეტაპზე კი განვიხილავ განათლების სპეციალისტთა შეხედულებებსა და განათლების მკვლევართა დასკვნებს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების ხელშემშლელი რამდენიმე ასპექტის შესახებ, რომელთა გათვალისწინება საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებელს თავიდან აარიდებს სირთულეებს სწავლების დროს.

დროის მართვა. ამერიკა-საქართველო-ისრაელის მეცნიერთა ერთობლივი კვლევის (Sheety et al., 2017) შედეგების მიხედვით, ამერიკელი, ებრაელი და ქართველი მასწავლებლების საერთო პრობლემას წარმოადგენს დრო. მასწავლებლები ხშირად ამბობენ, რომ ეფექტური მენეჯმენტის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, დროის სიმცირეა, რომელიც კვლევაზე დაფუძნებულ სწავლებისა და სამეცნიერო კვლევითი სამუშაოების ჩატარების მნიშვნელოვან დამაბრკოლებელ მიზეზს წარმოადგენს. მათი თქმით, პროგრამა გადატვირთულია და რთულია კურიკულუმით განსაზღვრული შეფასების გაკეთება. როგორც ერთ-ერთი ქართველი მასწავლებელი ამბობს, საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეები გადიან კვლევის ეტაპებს, თუმცა დროის სიმცირის გამო ამავე გაკვეთილზე შედეგების განხილვა ვერ ესწრება. მასწავლებელი აღნიშნავს, რომ ცდილობს ჩაინიშნოს კითხვები და განიხილონ შემდეგ გაკვეთილზე, ან კლუბური მუშაობის დროს. თუმცა, დროის გასვლასთან ერთად მოსწავლეთა ინტერესი ჩატარებული კვლევის განსახილველად მცირდება. ამავე კვლევის მიხედვით, ქართველი მასწავლებლებისათვის კვლევების ჩასატარებლად მნიშვნელოვან ბარიერს ქმნის კომპიუტერზე ადაპტირებული ტესტირება – “CAT“ (დღევანდელ რეალობაში ეს დაბრკოლება მოხსნილია). ებრაელ მასწავლებლებს, ისედაც მცირე დროის პირობებში „Bagrut”-ის გამოცდებისათვის უწევთ მოსწავლეთა მომზადება, კვლევებისათვის კი არ რჩება საკმარისი დრო. ნეგატიურად საუბრობენ, აგრეთვე, ფილადელფიელი მასწავლებლები, მაგალითად, ბიოლოგიის გამოცდის შესახებ. როგორც საქართველოს, ასევე ისრაელისა და ამერიკის ზოგიერთი შტატის სკოლის ბევრი მასწავლებელი გამოთქვამს მოსაზრებას, რომ კვლევაზე დაფუძნებული სწავლება მოსახერხებელია დაწყებით და საბაზო საფეხურზე მყოფი მოსწავლეებისთვის, ხოლო დამამთავრებელ კლასებში ამ მეთოდის გამოყენება რთულია გამოსაშვები გამოცდებისათვის მზადების გამო, რადგან სასწავლო პროგრამა იზრდება და კვლევების ჩატარებისათვის დრო ნაკლებად რჩება.

კლოუსა და მისი თანაავტორების მიხედვით, ეფექტური მენეჯმენტი არის „ერთგვარი გასაღები კვლევაზე დაფუძნებული სწავლებისათვის“ (Clough et al.,1994, p. 30). მათი რჩევით გაკვეთილის დაწყებამდე მასწავლებელმა დაფაზე უნდა ჩამოწეროს გეგმა, რომელიც მთელი გაკვეთილის მსვლელობისას ეწერება. ასეთ ვითარებაში, მოსწავლეები არ სვამენ შეკითხვებს, მაგ. რას ვაკეთებთ დღეს? და სხვა. ამასთანავე, იმ მოსწავლეებთან, რომლებთანაც პირველად ტარდება კვლევა, მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა ჯგუფებს დაურიგოს ნათლად და მკაფიოდ ფორმულირებული ინსტრუქციები კვლევის თითოეული ეტაპისათვის, რაც თავის მხრივ დაზოგავს დროს კვლევითი საქმიანობისთვის.

შურღაია (2012) აღნიშნავს, რომ ეფექტური მენეჯმენტი კვლევაზე დაფუძნებული სწავლებისათვის ამოსავალი წერტილია. როცა მასწავლებელმა იცის, როგორ უნდა გადაანაწილოს დრო, ის ქმნის კვლევებში მოსწავლეების ჩართვის მეტ შესაძლებლობას: „დროის ეკონომიის მიზნით, ყოველ გაკვეთილზე, მონაცვლეობის პრინციპით, შესაძლებელია დამხმარე მოსწავლის არჩევა, რომელიც მასწავლებელს მასალების დარიგებაში, კლასის ორგანიზებასა და სხვა ტექნიკურ საკითხებში დაეხმარება“.

ამგვარად, ჩვენ მიერ განხილული პრობლემები, როგორიცაა სასწავლო პროგრამების გადატვირთულობა და ცოდნის შემოწმებაზე ორიენტირებული სასკოლო გამოცდები ხელს უშლიდა კვლევაზე დაფუძნებულ სწავლებას და ამ პრობლემის მოგვარება განათლების სამინისტროს პრეროგატივა გახლდათ, რაც დღესდღეობით ოპტიმალურად გადაიჭრა. კვლევების ჩასატარებლად დროის რაციონალურად გამოყენების სტრატეგიების ფლობა მასწავლებელს დაეხმარება კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების ეფექტურად წარმართვაში.

შეფასება. მასწავლებლის პრეროგატივაა, სწავლების გარკვეულ ეტაპზე ან დასასრულ შეაფასოს მოსწავლის ცოდნა და უნარები. შეფასებისათვის მნიშვნელოვანია სწავლებისა და მოსწავლის მუშაობის ხარისხის კრიტერიუმების განსაზღვრა, მოსწავლეების პროგრესის მონიტორინგი, ინსტრუქციების დახვეწა და ხარვეზების გამოსწორება. შეფასება საჭიროა, რათა განისაზღვროს მოსწავლის მუშაობის ხარისხი და ხარვეზის შემთხვევაში მოძიებულ იქნას მისი გამოსწორების გზა. ისევე როგორც ნებისმიერი პროცესი, კვლევაზე დაფუძნებული სწავლებაც უნდა შეფასდეს, მაგრამ მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა ამისათვის გამოიყენოს შეფასების ალტერნატიული მეთოდები და მრავალფეროვანი სტრატეგიები.

საბუნებისმეტყველო საგნების ტრადიციული სწავლებისას შეფასება ტესტებზეა ორიენტირებული. ტექსლისა და ვაილდის (Texley & Wild, 1998) აზრით, ტესტირების წინ ნებისმიერ მოსწავლეს აქვს ღელვა და, შესაძლოა, ყოველივე ამან გამოიწვიოს სერიოზული ფსიქოლოგიური და მენტალური პრობლემები. ამასთანავე, დახურული კითხვები სათანადოდ ვერ აფასებს მოსწავლის აკადემიურ პროგრესს. განსაკუთრებით კი კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების დროს. მიუხედავად ამისა, ტესტირება სკოლის რუტინის განუყოფელი ნაწილია. მოსწავლის კვლევითი უნარების განსავითარებლად მნიშვნელოვანია განმავითარებელი შეფასების სხვადასხვა ფორმის გამოყენება – შემაჯამებელი ბარათები, თანატოლთა შეფასება, დაკვირვება და  კომენტარების გამოყენება.

ამავე ავტორთა თქმით, შეფასების ერთ-ერთ ეფექტურ ინსტრუმენტად მიჩნეულია რუბრიკა. მასწავლებელთა უმრავლესობა აღიარებს, რომ რუბრიკების საშუალებით მოსწავლეები ადვილად ახდენენ თვითშეფასებას და ისწრაფვიან ხარისხის გაუმჯობესებისკენ. შეფასების რუბრიკების გამოყენება მოსწავლეს აჩვენებს, თუ როგორ გამოიყურება მაღალი სტანდარტის ხარისხიანი სამუშაო. მოსწავლეს აღარ ებადება კითხვა, „რა უნდა გავაკეთო, რომ უმაღლესი შეფასება მივიღო?“. ამავდროულად, რუბრიკა აჩვენებს განსხვავებას, რამდენად დაეუფლა მოსწავლე ამა თუ იმ მასალას.

საბუნებისმეტყველო საგნებში განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი საუკეთესო ინსტრუმენტი არის მაპროვოცირებელი შეკითხვების დასმა, რომელიც მასწავლებელს ეხმარება, შეაფასოს, რამდენად გაღრმავდა მოსწავლის ცოდნა ამა თუ იმ საკითხის შესახებ.

მარზანოს (Marzano, 2001) მიხედვით, შეფასება ყოველთვის მოსწავლის წარმატებაზე უნდა იყოს ორიენტირებული. ამიტომ, მნიშვნელოვანია არადამაკმაყოფილებელი შედეგის შემთხვევაში, მასწავლებელმა ისე მოახდინოს უკუკავშირი, რომ ეს შედეგი მოსწავლემ არ აღიქვას, როგორც წარუმატებლობა, ამასთანავე მასწავლებელმა მოსწავლეებს უნდა უბიძგოს, რომ შედეგის გასაუმჯობესებლად მნიშვნელოვანია მცდელობა და ძალისხმევა.

ლეველინი (Llewelyn, 2005) აღნიშნავს, რომ კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების დროს, შეფასება ხშირად ხდება მასწავლებლის ღელვის მიზეზი, რადგან ფიქრობენ, რომ რთული და შრომატევადი პროცესია, რომელიც ამავდროულად დიდ დროს მოითხოვს. არსებობს მრავალი მექანიზმი, რომლის მიხედვითაც შეიძლება მოსწავლეთა კომპეტენციების შემოწმება, მაგალითად, ტრადიციულ დახურულ კითხვებთან ერთად. ეს შეიძლება იყოს პორტფოლიო, რუბრიკა, კონცეფციური რუკა, სტრუქტურული ინტერვიუ, მოსწავლეთა თვითშეფასება, ღია დაბოლოებიანი კვლევა. შეფასებას ექვემდებარება, აგრეთვე, მოდელის შექმნა შეგროვილ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. ხსენებულ ინსტრუმენტებზე დაფუძნებით მასწავლებელი ახორციელებს განმავითარებელ შეფასებას, რომელიც მას აძლევს საშუალებას, შეამოწმოს მოსწავლეების გაგება/გააზრების დონე და, შესაბამისად, დაგეგმოს სწავლების პროცესი.

გორგოძის (2016) თქმით, ტრადიციული შეფასებისგან განსხვავებით, ნებისმიერი აქტივობა თუ სტრატეგია განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტი ხდება მხოლოდ მაშინ, თუ მასწავლებელი მოსწავლესთან ერთად მოძებნის საკითხის გააზრებისა და დაუფლების ეფექტურ  გზას.

კვლევის მიხედვით (Sheety et al., 2017), ამერიკელი, ებრაელი და ქართველი მასწავლებლებისთვის მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს შეფასება. კვლევითი პროცესის შეფასება განსაკუთრებით რთულად მიაჩნიათ ქართველ მასწავლებლებს. ისინი ქმნიან რუბრიკებს და მიმართავენ განმავითარებელ შეფასებას. ებრაელი მასწავლებლები ახორციელებენ როგორც განმსაზღვრელ, ისე განმავითარებელ შეფასებას. ამერიკელი მასწავლებლებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კვლევის პროცესი, ვიდრე შედეგი. ამიტომ, ისინი ძირითადად მოსწავლეებისათვის თვითშეფასების რუბრიკებს ადგენენ.

როგორც კაპანაძე (2016) მსჯელობს, საბუნებისმეტყველო გაკვეთილებზე განმავითარებელი შეფასება მასწავლებელს ეხმარება, შეაფასოს მოსწავლის ცოდნა და უნარები, ამასთანავე განსაზღვროს, რა მიმართულებით უნდა გააგრძელოს მუშაობა მოსწავლეთა წარმატებების უზრუნველსაყოფად.

შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების განმავითარებელი შეფასების დროს სხვადასხვა სტრატეგიით ვაგროვებთ მონაცემებს იმის შესახებ, თუ რა ცოდნა და უნარები შეიძინა მოსწავლემ გარკვეული დროის განმავლობაში, იყო თუ არა მასწავლებლის მეთოდები ეფექტური. შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ შეფასებას აქვს ორმხრივი ხასიათი, მოწმდება მოსწავლის კომპეტენცია და მასწავლებლის მეთოდებისა და ინსტრუქციების ეფექტურობა.

კითხვების დასმის ტექნიკა. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უნარი, კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების დროს, რასაც მასწავლებელი და მოსწავლე უნდა ფლობდნენ, არის კითხვების დასმის ხელოვნება. ედვარდსის მიხედვით (Edwards, 1997), დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები სვამენ უზომოდ ბევრ შეკითხვას, თუმცა მაღალი კლასის მოსწავლეებში კითხვების დასმის, ან პასუხის სურვილი იკლებს, ხდებიან უფრო პასიურნი, თითქოს მოვალეობას იხდიან. მათზე გავლენას ახდენენ მეგობრები და თანატოლები. ამიტომ, გარკვეული დროის ხარჯვა და ძალისხმევაა საჭირო მასწავლებლის მხრიდან, რათა გაააქტიურონ მაღალი კლასის მოსწავლეები, დააინტერესონ ისინი და განუვითარონ საკვლევი კითხვების ფორმულირების უნარი.

დირლის (Dyrli, 1999) მსჯელობით, კითხვების დასმის დროს არ არის ადვილი, მოითმინოს მასწავლებელმა და მოსწავლეთა შეფერხების შემთხვევაში თავადვე არ გასცეს პასუხი. მაგრამ, როცა მასწავლებელი არ იძლევა მზა პასუხებს, მოსწავლეები ფიქრობენ ლოგიკურად, ყალიბდებიან მკვლევრებად და გადადგამენ პირველ ნაბიჯებს მკვლევართა საზოგადობაში. თუ მასწავლებელი საკლასო გარემოში მოსწავლეებს მუდმივად მზა პასუხებს აძლევს, ის უკარგავს მოსწავლეს მნიშვნელოვან შესაძლებლობას, თავად იფიქრონ მოცემულ საკითხზე. მნიშვნელოვანია, შეკითხვის ფორმულირება მასწავლებლის მხრიდან. კითხვის სწორად ჩამოყალიბების შემთხვევაში მასწავლებელი აუმჯობესებს კვლევით პროცესს და ქმნის მეტ შესაძლებლობას მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლებისათვის. შეკითხვის დასმის მანერა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც შეკითხვის შინაარსი. რამდენადაც კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელი განივითარებს კითხვების დასმის უნარს, მით მეტ შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებს, გაითავისონ ცოდნა, აუმაღლდეთ მოტივაცია, შექმნან მოდელები და აწარმოონ დისკუსიები მათთვის საინტერესო თემებზე.

დუკის უნივერსიტეტში არსებული კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების ცენტრის (Hebrank, 2000) ერთ-ერთი მასწავლებელი ამბობს:

„კვლევაზე დაფუძნებულ სწავლებაში ან მოსწავლეები სვამენ შეკითხვას, ან მასწავლებლები აწვდიან მათ მზა კითხვას. მნიშვნელოვანია კითხვა სწორად დაისვას, პირველ შემთხვევაში ვლინდება, თუ რა საკითხის შესწავლა უნდა მოსწავლეს, ხოლო მეორე შემთხვევაში – თუ რის სწავლება სურს მასწავლებელს. მიუხედავად იმისა, მასწავლებელი სვამს კითხვას თუ თვითონ მოსწავლე, პასუხის გასაცემად ძირითად როლს მაინც მოსწავლეები ასრულებენ“.

მოცემული მსჯელობა კიდევ ერთხელ ადასტურებს კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მოსწავლეზე ორიენტირებას.

ლეველინი (Llewelyn, 2005) თვლის, რომ საშუალო სკოლაში მოსწავლეებს ხშირად ეშინიათ კითხვების დასმის, ან პასუხის გაცემის. ამიტომაა, რომ ისინი არ არიან რეალიზებულნი კლასში. თუ მასწავლებელი მოსწავლეებს წარუდგენს მათ მიერ ინიცირებულ საკვლევ საკითხებს, ისინი ბევრად უფრო გაბედულნი ხდებიან და მათი მოტივაცია და ინტერესიც იზრდება. მოსწავლეთა მხრიდან ხშირია წინააღმდეგობა კვლევაზე დაფუძნებულ სწავლასთან დაკავშირებით, რადგან ტრადიციული სწავლების პირობებში ისინი მიჩვეულნი არიან მასწავლებლისაგან მზა პასუხების მიღებას. ტრადიციული სწავლების მიდგომების გამტარებელი მასწავლებელი ფიქრობს, რომ მოსწავლეების მიერ დასმულ შეკითხვებზე პასუხი მისი პროფესიული მოვალეობაა. თუმცა, კვლევაზე დაფუძნებული სწავლების მასწავლებელი ყოველთვის თავს იკავებს მზა პასუხებისგან. ის კითხვის მოსმენის შემდეგ აკეთებს მცირე პაუზას, მიმანიშნებელი ფრაზებით ეხმარება მოსწავლეს შესაბამისი ნასწავლი მასალის გახსენებაში და მიჰყავს სწორ პასუხებამდე. 2-3 წამიანი პაუზა კი მასწავლებელს შესაძლებლობას აძლევს, გააანალიზოს, მინიშნება მისცეს მოსწავლეს, ან დაეხმაროს მოკლე კომენტარებით, იმ მოსწავლეთა ფლუსტრირების თავიდან აცილების მიზნით, რომელთაც წინარე ცოდნა არ აქვთ.

მოსწავლეთა მრავალრიცხოვნება. დოლიძის (2017) მიხედვით, ქართულ სახელმწიფოს მცირერიცხოვანი კლასების დაფინანსება საკმაოდ ძვირი უჯდება. არადა, ნებისმიერი მასწავლებლისთვის პრობლემურია მრავალრიცხოვანი კლასის მართვა და მოსწავლეზე ორიენტირებული გაკვეთილის ჩატარება. უახლოეს წარსულში, კლასებში მოსწავლეთა რაოდენობა საგრძნობლად შეამცირეს შემდეგ ქვეყნებში: აშშ, დიდი ბრიტანეთი, კანადა, ჰონკონგი, სინგაპური, კორეა, ჩინეთი. ევროპული სტანდარტის მიხედვით მოსწავლეთა მაქსიმალურ რაოდენობად 16-18 მოსწავლე სახელდება. ამერიკის საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებელთა ასოციაციის დასკვნის მიხედვით (Sheety et al., 2017), ლაბორატორიაში მოსწავლეთა რაოდენობა 16-ს არ უნდა აჭარბებდეს: „მოსწავლეთა მცირე რაოდენობა უზრუნველყოფს მათი უსაფრთხოების მაქსიმალურად დაცვასა და სწავლა-სწავლების ხარისხის მომატებას: „მოსწავლეთა მრავალრიცხოვნება ქმნის საფრთხის რისკს და ამცირებს სწავლის ხარისხს“. ამერიკა-საქართვლო-ისრაელის მასწავლებელთა ერთობლივი კვლევიდან ჩანს, რომ ქართველი მასწავლებლები ითხოვენ პროფესიულ გადამზადებას, რათა ისწავლონ მრავალრიცხოვანი კლასების მართვა კვლევის განხორციელებისას. ნაშრომში ვკითხულობთ, ერთ-ერთი ქართველი მასწავლებლის აზრს: „მოხარული ვიქნები, თუ ვისწავლი, როგორ ჩავატარო კვლევა 30-35 მოსწავლესთან“ (Sheety et al., 2017, p. 59-84).

განათლების ექსპერტები მასწავლებლებს ურჩევენ, რომ მრავალრიცხოვან საკლასო გარემოში გამოიყენონ ისეთი აქტივობები, რომლებიც საგაკვეთილო პროცესში მთელ პასუხისმგებლობას მოსწავლეს დააკისრებს. მასწავლებლის მიერ, წინასწარ მომზადებული ნათელი და მკაფიო ინსტრუქციების დარიგება, ხელს შეუწყობს კვლევაზე დაფუძნებული საქმიანობის ეფექტურად წარმართვას, დროის მენეჯმენტის მართვასა და სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა ჩართულობის ხარისხის გაზრდას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Llewellyn, D. (2005). Teaching high school science through inquiry: A case study approach. Corwin Press. USA
2. https://mastsavlebeli.ge/?p=18007
3. Sheety, A., Kapanadze, M. & Joubran, F., (2017) High School Teachers’ Perceptions Regarding Inquiry-Based Curricula in United States, Georgia, and Israel. In: C. Roofe, C. Bezzina (eds.), Intercultural Studies of Curriculum, Intercultural Studies in Education, DOI 10.1007/978-3-319-60897-6_4
4. Clought, M., & Clark, R.(1994). Cookbooks and Constructivism. The Science Teacher, 61(2), 34-37.
5. შურღაია, ა. (2012, ივნისი 5). თეო ნეფარიძე-კლასის მართვის სტრატეგია. მოძიებულია 11.2017  https://mastsavlebeli.ge/?p=2519
6. Texley, J., & Wild, A. (1998). NSTA pathways to the science standards: High school edition. Arlington, VA: National Science Teachers Association
7. Marzano, R. J. (2001). Classroom Assessment and Grading that Work. Alexandria, VA: ASCD
8. გორგოძე, ს. (2016, ოქტომბერი 26). ეფექტური განმავითარებელი შეფასება. მოძიებულია 10.10.2017 https://mastsavlebeli.ge/?p=11953
9. კაპანაძე, მ., (2016, დეკემბერი 13). განმავითარებელი შეფასება საბუნებისმეტყველო საგნებში. მოძიებულია 10.07.2018 https://mastsavlebeli.ge/?p=12461
10. Edwards, C. (1997). Student inquiry. The Science Teacher, 64(7),18,20-21
11. Dyrli, O. (1999, November). Gil Dyril’s “Sweet sixteen.” Curriculum Administrator, 60-67
12. Hebrank, M. (2000). Why inquiry-based teaching and learning in the middle school science classroom. 08.2017 Retrieved from: www.biology.duke.edu/cibl/inquiry/why inquiry_in_ms.htm
13. დოლიძე, თ. (2017, მარტი 29). განათლების ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ სწავლა სწავლების ხარისხს, მოსწავლეების მოტივაციასა და მასწავლებლების კვალიფიკაციასთან ერთად, აღსაზრდელთა რაოდენობაც განსაზღვრავს. მოძიებულია 07.07.2017 https://mastsavlebeli.ge/?p=13716

რატომ მარცხდება განდეგილი? ან მარცხდება კი ის? – ილიას მუდამ პოპულარული პოემის გმირის ცხოვრების გზა, არჩევანი, მისი გაორება და აღსასრული ყოველთვის იწვევს მკითხველის დიდ ინტერესსა და პოლემიკას. მკითხველთა ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ ბეთლემის ქვაბში დაყუდებული ბერი წმინდანია, რომელთანაც მწყემსი ქალის სახით ეშმაკი გამოცხადდა და სძლია მას, რომ სიწმინდეს და რწმენას მუდამ სდევს განსაცდელი, ბოროტი ძალა, ხოლო მეორე ნაწილი მიიჩნევს, რომ განდეგილი თავდაუჯერებელი, გაუცნობიერებელი, სუსტი ადამიანია, რომ ილიას ეპოქაში განდეგილობის დრო უკვე აღარ არის, გარემო საზოგადო ასპარეზზე უხმობს ყველას და ლოგიკურია ამ გმირის სულიერი მსხვრევა. ის იმსხვერპლა საკუთარმა უნებისყოფობამ.

”თერგდალეულებმა” მეცხრამეტე საუკუნის 60-იან წლებში წამოწიეს გმირის ძიების თემა და ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში საზოგადოების ყველა ფენის ჩართვა განიზრახეს. მოძღვრებს აქ განსაკუთრებული როლი ერგებოდათ, რადგან ისინი იყვნენ მქადაგებლები, ავტორიტეტული ადამიანები, კეთილი მწყემსები, რომელთაც ხალხი უსმენდა და მიჰყვებოდა. საჭირო იყო მიძინებული ეროვნული თვითშეგნების გამოღვიძება. ილიას ყველა ტექსტი ამ იდეის გარშემო ტრიალებს. ილიასა და აკაკის იდეალი იყო გრიგოლ ხანძთელის საძმოს წევრებივით აქტიური, მოღვაწე, მებრძოლი ბერები, რომლებმაც საქართველოს ოქროს ხანას და ძლიერ ქართულ სამთავროებს ჩაუყარეს საფუძველი, კი არ განუდგნენ წუთისოფელს, როგორც ცოდვის სადგურს, არამედ მისი გაკეთილშობილება და ტრანსფორმირება განიზრახეს. საერო პირებთან ერთად დაუღლელად იღვწოდნენ ქვეყნის აღმშენებლობისა და საქრისტიანოს განმტკიცებისთვის. აკაკიმ პოემა ”თორნიკე ერისთავში” მთავარი გმირის, არსენ კათალიკოსისა და გაბრიელ სალოსის სახით დახატა მებრძოლი ქრისტიანები, რომლებიც ლოცვის მადლთან ერთად აქტიურად ერთვებოდნენ საჭირბოროტო საქვეყნო საქმეში.

მიმაჩნია, რომ ილიამ სწორედ ამ კონტექსტში დახატა განდეგილის ტრაგედია. ეს ადამიანი განერიდა წუთისოფელს, როგორც ბოროტების სადგურს, სად ”ცილი, ზაკვა ძულებადა ხდის წმინდა სიყვარულს მოყვასისასა”. მის თვითმიზნად იქცა საკუთარი სულის ეგოისტური ხსნა და სხივის სასწაულით ყოველდღე იმოწმებდა თავის სიწმინდეს. მაგრამ, როგორც კი მწყემსი ქალის სახით ესტუმრა მაძიებელი, მოაზროვნე, გულწრფელი ადამიანი, რომელმაც უბრალოდ კითხვები დაუსვა მწირს საკუთარ არჩევანზე. მწირი დაიბნა, ქალს კითხვებზე ვერ უპასუხა, მისი სილამაზით გაოგნებული ვნებამ აიტანა და მრუშობის გულისთქმა ჩაესახა. მისი ათრთოლება სასიყვარულო სიმთა ჟღერას ჰგავდა და ცოდვასავით მძიმე კი არა, ნეტარებასავით ტკბილი იყო. თუმცა მწირი მალევე გამოფხიზლდა და თავზარი დასცა საკუთარმა უნებისყოფობამ. როცა ქალმა დაუსვა გამომცდელი კითხვა, მხოლოდ შენ იხსნი სულს და ”მაშ, ვინც ქვეყნად ვართ, ყველა წავწყდებითო?” მწირმა დაბნეულად უპასუხა: ”ხსნა ყველგან არის, ხოლო გზა ხსნისა ასეთი მერგო მე, უბედურსა”…

საკუთარი თავის უბედურად გააზრება უკვე იყო მწირის სულიერი კრახი, დაცემა და სულიერი გატეხვა, ამას დაერთო ქალისადმი აღძრული ვნება და ღვთისმშობლის ხატშიც კი ამ ქალის სახის ხილვა. განდეგილის სასოწარკვეთილება უსაზღვრო იყო. მისი ერთადერთი ნუგეში ისღა იყო, რომ მთელი ღამით ტყე-ღრეში ხეტიალის შემდეგ სხივზე ლოცვანის დაყრდნობის სასწაული კვლავ ეხილა, მაგრამ… ამ სასწაულის დაკარგვა მწირმა ვერ გადაიტანა, იქვე განუტევა სული.

მწირის რწმენა რომ ყოფილიყო ურყევი კლდე, ის ღვთის სასჯელად არ მიიჩნევდა სასწაულის წართმევას. ეს არა უფლის სასჯელი, არამედ უფრო საკუთარი სინდისის ქენჯნა, თვითგვემა, რწმენის შერყევა და სულიერი მსხვრევა გახლდათ. მწირის ერთადერთი მიზანი ხომ საკუთარი ხორციელი ვნებების დათრგუნვა იყო და მან აღმოაჩინა, რომ ამისთვისაც ვერ მიუღწევია. ამიტომაც მისი სიკვდილი ლოგიკურია. მას სასიცოცხლო ძალები აღარ შემორჩა მას შემდეგ, რაც გააცნობიერა, რომ ხორციელი გულისთქმის დაძლევაც კი არ შეუძლია და სენაკში ეშმას ხარხარივით ისმის სინდისის ხმა: ”გძლიე თუ არ?”

მწყემსი ქალის სახეზე განსხვავებულ თვალსაზრისს გვთავაზობს ილიას ცნობილი მკვლევარი მაია ნინიძე, რომელიც აღნიშნავს, რომ მისი სახით მწირს მოევლინა განსაცდელი, ცდუნება, ეშმაკისეული ძალა. ამ თვალსაზრისს იზიარებს ლიტმცოდნეთა და მკითხველთა არცთუ მცირე ნაწილი.

ინტერნეტგაზეთ „მასწავლებელში“ 2016 წელს გამოქვეყნდა თეონა ბექიშვილის წერილი „ილია ჭავჭავაძის „განდეგილის“ სწავლებისათვის“, სადაც მკვლევარი ორივე თვალსაზრისს ეხება და თავადაც სვამს მაპროვოცირებელ კითხვებს, რომლებიც მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს მრავალფეროვანი დისკუსიებისკენ უბიძგებს. ამ პოემის ტექსტი უკვდავი მასალაა დებატებისთვის, განსჯისთვის, ფიქრისთვის, პერსონაჟის ბედზე დაფიქრებისთვის, ავტორის, როგორც ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის მძლავრი ტალღის ლიდერის პოზიციების გააზრებისთვის.

თუმცა მწყემსი ქალის სახეზე დაკვირვება გვაჩვენებს, რომ ის თავისი ჰუმანიზმით, გონიერებით, შრომისმოყვარეობით, პასუხისმგებლობით, ესთეტიზმით, სიყვარულის უნარით, გარეგნული და სულიერი სილამაზით ჰარმონიული მიწიერი ადამიანის სიმბოლოა და შეუძლებელია იყოს ეშმაკის განსახიერება. ტექსტში არაფერი მიგვანიშნებს ამაზე. მას არ დაუწყია მწირის ცდუნება. მშვიდად ეძინა, როცა მწირს მისადმი ვნება აღეძრა. არც დაუძრახავს მწირი, გულწრფელი გაოცებით მხოლოდ კითხვები დაუსვა. მისთვის წარმოუდგენელი იყო წუთისოფლიდან განდგომა. ”ღმერთს რაში უნდა ამ ყინულებში ყოფნა კაცისა?” – კითხულობდა გაოცებული. შემთხვევითი არ უნდა იყოს ქალის მწყემსობაც. „მწყემსი კეთილი“ სახარებისეული ალუზიაა და ყოველთვის მიემართება არა მხოლოდ მაცხოვარს, არამედ ყოველ მოღვაწე, ტალანტის გამამრავლებელ, მადლიან მოძღვარს, წმინდა ადამიანს.

რასაკვირველია, ყველას შეგვიძლია მხატვრულ სახეში ამოვიკითხოთ ის იდეა და ქვეტექსტი, რომელიც გვსურს, რომელსაც ვხედავთ, რადგან სახე ყოველთვის მრავალშრიანია, მაგრამ სახის ჩვენეული დეკოდირება კონფლიქტში არ უნდა იყოს ავტორის კონცეფციასთან. ვფიქრობ, საიმისოდ, რომ ამ პოემის მწყემსი ქალი სატანისეულად გამოვაცხადოთ, ტექსტში სადმე უნდა იძებნებოდეს ავტორისეული მინიშნება და ამგვარი დასკვნა არგუმენტირებული უნდა იყოს. რას გვეუბნება ტექსტი პროტაგონისტის შესახებ?

„თვით მადლს ტრფობისას რომ მოესურვოს

ხორცსხმულად ვლენა ოდესმე ქვეყნად,

უკეთესს სახეს ვერ ინატრებდა

თავის სიცოცხლის გამომსახველად.

მაშინაც ვინ სთქვას, – ვინ ვის აშვენებს,

მადლი ამ სახეს, თუ სახე მადლსა!..

თვით შური, მტრობა ვერ უპოვიდა

ქალს მშვენიერსა ვერაფერს ნაკლსა“…

აქ დაბეჯითებით ხაზგასმულია, რომ ქალი უნაკლო და მშვენიერი იყო. გარდა ამისა, ტექსტი გვიმხელს მისი პიროვნების არაერთ მახასიათებელს: ის მშრომელი, წესიერი, პასუხისმგებლობის მაღალი გრძნობით გამორჩეული გმირია. მეცხვარის რთულ საქმეს სიამოვნებით აკეთებს, თავისი საქმისა და მამის წინაშე პასუხისმგებლობა გააზრებული აქვს. კეთილსინდისერია, მოსიყვარული, მზრუნველი და მგრძნობიარეა, მამაზეც დარდობს და დაღუპულ ცხვრის ფარაზეც, მწირს ჰპირდება, რომ თუ ახლა განსაცდელგამოვლილს შეიფარებს და გაათბობს, ხვალ თუნდ მთელ ზუგ შეშას ამოუტანს. ესთეტია, იხიბლება მყინვარზე მზის ჩასვლის მომაჯადოებელი პეიზაჟით. დარდობს ბეთლემის ქვაბში გამოკეტილ ბერზე, ადრეც ხშირად უფიქრია მასზე და ახლაც ძალიან აღელვებს მისი ბედი. სვამს კითხვებს, ლოგიკურად აზროვნებს და მსჯელობისას გონიერებას ამჟღავნებს. მოკრძალებული და ზრდილია. განდეგილის ცდუნებისთვის მას არაფერი გაუკეთებია, ვნების თვალი მას არ მიუპყრია მწირისთვის. ეძინა, როცა განდეგილი მის საკოცნელად დაიხარა. ქალი უხმაუროდ წავიდა მწირისგან. დილას ის სენაკში არ დახვედრია აფორიაქებულ განდეგილს.

მწირი კი, ნაცვლად იმისა, რომ ქალის გულწრფელი გაოცებისთვის, მასში აღძრული კითხვებისთვის ეპასუხა, დაიბნა, ქალის გამომცდელ კითხვებს საპასუხოდ ვერაფერი შეაგება, რადგან არ იყო საკუთარ არჩევანში დარწმუნებული. ერთი წამით წარმოვიდგინოთ ამ მწირის ადგილას გრიგოლ ხანძთელი ან მისი საძმოს სხვა წევრები და თუ შეგვიძლია, დავუშათ, რომ მათ არ ჰქონდეთ პასუხები ქალის კითხვებზე, ან თუნდაც ქალის ხორციელი სილამაზით აღტყინებული ან ვნებამორეული დაყუდებული ბერი თუ გვხვდება სადმე ქართველ მოღვაწე მამათა ცხოვრების ამსახველ ძეგლებში? ეს ყოვლად წარმოუდგენელია.

ქალი კი იმდენად მშვიდი, ლაღი, ძლიერი, თავდაჯერებული, სიცოცხლეზე შეყვარებული, გონიერი და სულიერია, რომ თუ ეშმა ასეთია, მაშინ ადამიანმა არჩევანი ეშმაზე უნდა შეაჩეროს.

ვფიქრობ, პოემა ეხმიანება ილიასეული გმირის ძიების თემას. მის ეპოქაში, იმ ისტორიულ დრო-სივრცეში, სადაც მას უწევდა მოღვაწეობა, ყველაზე მთავარი იყო საზოგადოების ყველა ფენის ჩართვა ეროვნულ-გამათავისუფლებელ მოძრაობაში. ილია გმირებს ეძებს ყველგან: ბაზალეთის ტბის ძირას, სასულიერო წრეებში, ქალთა შორის, ახალგაზრდებში, თავადებსა და გლეხებში. განდეგილი ამოვარდნილია თავისი ეპოქის კონტექსტიდან, ამიტომაც მარცხდება ის, მისი დრო წავიდა. ილია ერთგან წერდა: ქვეყანა ტაძარი კი არაა, საცა კაცი უნდა ლოცულობდეს, არამედ სახელოსნოა, საცა უნდა ირჯებოდეს და მუშაობდესო!

არავინ უარყოფს, რომ ლოცვას დიდი მადლი და ძალა აქვს და განდეგილის ლოცვა თუ შეეწეოდა ქვეყანას, სამაგიეროდ ის მარცხდება მიწიერი ცხოვრების ცოდვის სადგურად გამოცხადებაში, მის უარყოფაში, მისგან განდგომაში, განრიდება და ლოცვა საკმარისი არ არის, მან უფრო მაღალი მისია და ტვირთი უნდა დააკისროს საკუთარ თავს, რასაც გრიგოლ ხანძთელი, თორნიკე ერისთავი, გაბრიელ სალოსი და მათი სულიერად მონათესავე სხვა არაერთი მოღვაწე ბერი აკეთებდა. გავიხსენოთ კურთხეული მოძღვრის, არსენ კათალიკოსის სიტყვები თორნიკე ერისთავისადმი აკაკის პოემიდან:

„ნუთუ შენ, მართლა, რამე გგონია
ცარიელ სიტყვით ღვთისა დიდება?
განა ღვაწლია ხორციელისგან
ამა სოფლისა კრძალვა-რიდება?
და ეს ქვეყანა მშვენებით სავსე,
შემოქმედების გამომხატველი,
ნუთუ მიტომ გვაქვს მონიჭებული,
რომ ჩვენის ნებით ავიღოთ ხელი?“

ილიას და აკაკის სათქმელი თავიანთი თანამედროვეებისადმი სწორედ ეს არის, „თერგდალეულთა“ არჩევანი ასეთი მებრძოლი, დაუცხრომელი, გიორგიანული ქრისტიანობის მიმდევარი მოძღვრის ხატია. როცა ქვეყანას და საქრისტიანოს დასჭირდა, თორნიკე ერისთავმა ბერის ჩოხა გაიხადა კათალიკოსის კურთხევით და ჯარს გაუძღვა ბრძოლის ველზე. მოძღვრის არჩევანი ცოდვილი ქვეყნის უარყოფა კი არა, მისი გაკეთილშობილება უნდა იყოს.

განდეგილის ტრაგედია, მისი დაცემა, მისი სასოწარკვეთა გამოიწვია არა ქალის გამომწვევმა და მაცდუნებელმა საქციელმა, არამედ საკუთარმა სისუსტემ, უნებისყოფობამ, დაბნეულობამ, რომელსაც ემსხვერპლა ეს გმირი. ილიას სათქმელიც სწორედ ეს იყო, რომ ამ რთულ ეპოქაში განდგომა და ეგოისტური ფიქრი სულის ხსნაზე არ იყო სწორი არჩევანი. ილიას თაობის იდეალი იყო იმერეთის მთავარეპისკოპოსი გაბრიელ ქიქოძე, რომელმაც იმპერატორი ალექსანდრე პირისპირ, საჯაროდ ამხილა რუსეთის იმპერიის მიერ საქართველოს ჩაგვრაში. ქვეყანაც და ქრისტიანული რწმენაც სწორედ ასეთმა მოძღვრებმა გადაარჩინეს. ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებში ამის საუკეთესო მაგალითებს ვხვდებით.

„განდეგილის“ ტექსტზე მუშაობის პროცესში სასურველია, დაიგეგმოს ჰაგიოგრაფიული ძეგლების გმირებთან („გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“, „იოვანეს და ექვთიმეს ცხოვრება“) ლიტერატურულ პარალელებზე მუშაობა. ეს პროცესი ცოცხალი, დამაინტრიგებელი და კოგნიტურად განმავითარებელი, მრავალფეროვანი მასალა იქნება განსჯისა და რეზიუმირებისთვის.

არაფორმალურ გარემოში  გაკვეთილის ჩატარება ახალისებს სასწავლო პროცესს და   მრავალფეროვანს ხდის მას.  მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება     იმ  აქტივობების სახით, რომელსაც ვიყენებ ჩემი მოსწავლეების მუზეუმში  წაყვანამდე, მუზეუმში ყოფნისას და  შემდეგ.

მუზეუმში წასვლამდე შესასრულებელი აქტივობა: 

  აქტივობა – რა იცით  და  გსმენიათ  მუზეუმის შესახებ?

საქართველოსა  და მსოფლიო მუზეუმების შესახებ  ვარაუდების და მოსაზრებების  გამოთქმა და ფლიფჩატზე  დაფიქსირება.

აქტივობა – ფილმის ჩვენება

მოსწავლეებს წინასწარ ვაჩვენებ დოკუმენტურ ფილმს, რაც  მათ მუზეუმში აქტიურ  დამთვალიერებლად ყოფნაში დაეხმარება.

მუზეუმში შესასრულებელი აქტივობები:

   აქტივობა- პრეზენტაცია  – მოკლე  ექსკურსი მუზეუმის  ხელოვნების  საგანძურში. მუზეუმის თანამშრომელი აწვდის  მოსწავლეებს საინტერესო და მოტივაციის  მომცემ ინფორმაციას მუზეუმში დაცული ექსპონატების შესახებ და უტარებს მინი ლექციას. კერძოდ,    გამოყენებითი  ხელოვნების  ადრეული  ნიმუშების  შესახებ,  ესაუბრება  ხეზე  და  ქვაზე  კვეთის  ორიგინალურ ორნამენტულ ნიმუშებზე,  რომელიც აჭარის ტერიტორიაზეა აღმოჩენილი.

   აქტივობა – ნანახი ფილმის განხილვა:

მოსწავლეები   მინი ლექციით მიღებულ ცოდნას  და მუზეუმში  ნანახ ექსპონატებს უკავშირებენ დოკუმენტური ფილმის სიუჟეტს და ინტერაქტიური მსჯელობის საფუძველზე  უსვამენ კითხვებს  მუზეუმის თანამშრომელს.

მუზეუმიდან დაბრუნების შემდეგ შესასრულებელი აქტივობები:

  აქტივობა  — კითხვა-პასუხი

მოსწავლეებს ვყოფ წყვილებად_ შეკითხვის ავტორი  და მოპასუხე. წყვილები მუშაობენ კითხვებაზე და პასუხებზე.  კითხვა-პასუხის „გათამაშებისას ხდება ლექციაზე მიღებული ცოდნის რეფლექსია.     წყვილები ერთმანეთს აფასებენ აზრის გადმოცემის მიხედვით, ხდება  კონსტრუქტივისტული უკუკავშირი.

 აქტივობა —  ჯგუფური მუშაობა.

იმუშავებს სამი ჯგუფი—ინდივიდუალური დავალებები ჯგუფებისათვის:

პირველი ჯგუფი—რა იცით თაღოვანი ხიდების შესახებ? არქიტექტორი რომ იყოთ ,ააგებდით თუ არა ასეთ ხიდებს და როგორი ორნამენტებით დაამშვენებდით? (საუბარი და ჩანახატის გაკეთება).

მეორე ჯგუფი-–რა  სახის წნულ ნაკეთობებს ხედავთ დარბაზში?  შეგიძლიათ მათი დასახელება? გამოიყენება თუ არა ისინი დღეს?  შექმენით თქვენეული ორნამენტებით  წნული ნაკეთობების ჩანახატი.

მესამე ჯგუფი-—დაათვალიერეთ ხეზე კვეთის ნიმუშები, დააკვირდით მათ ორნამენტებს, მოძებნეთ ჯვრის ორნამენტები და ჩახატეთ რომელიმე მათგანი.

ჯგუფების პრეზენტაცია, ნამუშევრების თვალსაჩინოდ გამოფენა საგამოფენო დარბაზში.

 აქტივობა  — პრაქტიკული დავალების შესრულება

მოსწავლეთა ჯგუფებს ვურიგებ სხვადასხვა ნივთს  (ხის ფირფიტები, ღილები, კაკალი, თხილი, სხვადასხვა ზომის და ფორმის ქვა)  და ვაძლევ ინსტრუქციას_ შენ შეგიძლია მოხატო ნივთი და აქციო ის სამკაულად…

   აქტივობა — შეფასების რუბრიკა

– რა გავიგეთ ახალი დღეს?

– რა „აღმოვაჩინე“  ჩვენი აქტიურობით? –

რით იყო განსხვავებული დღევანდელი გაკვეთილი?

ამ  აქტივობებმა  მოსწავლეებს საშუალება მისცა ემსჯელათ მეტად აქტუალური თემის შესახებ.  სწორად გათვლილმა და განაწილებულმა დრომ, აგრეთვე მოსწავლეთა ორგანიზებულობამ და მონდომებამ, მოსწავლეთა მობილიზებამ და ოპერატიულობამ  განაპირობა  გაკვეთილის  გეგმის განსაზღვრული აქტივობების  სრულყოფილად განხორციელება.     გაკვეთილზე  გამოყენებული  სტრატეგიები  აღმოჩნდა  სწორად შერჩეული,  რადგან  უზრუნველყო  მოსწავლეთა მაღალი მოტივაცია და დადებითად იმოქმედა  მათ  პროდუქტიულ  ინტერაქციაზე.  მოსწავლეებმა  ჩატარებული გაკვეთილით  მიიღეს ცოდნა მუზეუმის  ისტორიული და ფუნქციონალური დანიშნულების  შესახებ. გამოუმუშავდათ  წარმოსახვის,  ფანტაზიისა და კრიტიკული აზროვნების  უნარი; საკუთარი ნამუშევრის წარდგენის უნარი;  განუვითარდათ ორნამენტის ძირითადი პრინციპების, მოტივების, კომპოზიციის, ანალიზის უნარი.  გამოუმუშავდათ  ორნამენტის სხვადასხვა პრინციპით შექმნის  უნარ-ჩვევა;  შევეცადე  გაკვეთილზე  ჩემსა და მოსწავლეებს  შორის  ყოფილიყო  კეთილგანწყობილი  და  თანასწორობაზე  აგებული ურთიერთობა.  სასწავლო  რესურსი და თვალსაჩინოება იყო  მიზნობრივად  შექმნილი და მოსწავლეებისათვის  მისაწვდომი. გაკვეთილის  ეფექტური  და მიზნობრივი  დაგეგმვით მოსწავლეებმა  თანმიმდევრულად  იმუშავეს  საგაკვეთილო მასალაზე  და  წარმატებულად შეასრულეს  დავალებები.

1.

ამ ბოლო დროს სულ იმ ადამიანებზე მეფიქრება, ვისაც თავისი მიზნებისა და ჩანაფიქრის შესრულება არ დასცალდა.

ოთარ ჭილაძემ რომანის დამთავრება ვერ შეძლო – „აკმეს“ (სამუშაო სათაურია) ფრაგმენტების სრულყოფისთვის მწერალს რამდენიმე წლის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა არ ეყო; ბებიაჩემი ვარო თოლორაია შვილთაშვილზე ოცნებობდა, მაგრამ სიცოცხლის ბოლო წუთებში, უკვე საუბარიც რომ უჭირდა, რძალს (დედაჩემს) ერთმანეთზე მიტყუპებული ორი თითით ანიშნა – ამდენი დღე მაშორებს ჩემი ნანატრი შვილის ნახვას და ღმერთმა ქნას, რომ ჩამომისწროსო;  მერაბ კოსტავა საქართველოს დამოუკიდებლობას ვერ მოესწრო – რასაც მთელი ცხოვრება შეგნებულად ეწირებოდა და ბოლოს სიცოცხლეც შეწირა, უმისოდ, მაგრამ მისი მარადიული და უკვდავი სულის თანყოფნით გამოაცხადა მისმა უახლოესმა თანამებრძოლმა და ქართველმა ხალხმა; ლეილა ბეროშვილი თავისი საოცრად გულწრფელი „გამოზამთრების“ გამოცემას ვერ მოესწრო – მე კი მისი გაცნობა ვერ მოვასწარი, რასაც დღემდე ვნანობ და ამის საპირწონედ მხოლოდ ის შევძელი, რომ ბექა ქურხულის მიერ შედგენილი ციცის (ქალბატონი ლეილას შინაურული სახელია) ეს წიგნი გამომეცა; „პაპას“ – თენგიზ სავიცკის – მზიანი დილის გათენება არ დასცალდა და ქაღალდის საჭრელ მანქანასთან მისვლა იმ საქმისთვის, რასაც თითქმის ორმოცი წელი ქართულ პოლიგრაფიაში აკეთებდა. ჩვენი სტამბის შენობაში, მისთვის გამოყოფილ ოთახში, უხეშ საწოლზე გაპარულიყო ღამის ძილში და მის მომკითხველთათვის ბოლო ამოსუნთქვასავით მშვიდი ღიმილი დაეტოვებინა.

უნდა გამოიღალო და გამოიფიტო, ცუდი ფიქრებისთვის წამი და სახსარი არ ჩაიტოვო მრთელი და მაშინ შეიძლება გადარჩე, უკეთურობას დაუსხლტეო, – გვეუბნებოდნენ მონასტერში ყოფნისას, მაგრამ სიცოცხლის მზიანი წამი რომ ჩამოიხუჭება და შენ კი აუსრულებელ საქმეთა დარდი გტანჯავს, ამას თუ კურნავენ იქ, იმ ქვეყანაში?!

2.

მანანა ჯანელიძისა და მისი თაობის – 70-იანელთა სტუდენტობისთვის ოთარ ჭილაძე სულ სხვა პოეტი იყო, სახალხო და აღიარებული ავტორებისგან გამორჩეული, მხოლოდ მათი, პირადი. მეტიც, მისი ლექსების ადრესატებადაც მიიჩნევდნენ თავს და გაფაციცებული ელოდნენ ყოველი ახალი პუბლიკაციის გამოჩენას.

„გზაზე ერთი კაცი მიდიოდას“ გამოქვეყნებამ ამ ახალგაზრდებს თითქოს ეს პრივილეგია და ექსკლუზიურობა წაართვა – ოთარ ჭილაძე საქვეყნოდ ცნობილი და აღიარებული მწერალი გახდა.

…ოცდაათი წლის შემდეგ, 2000-იანების დასაწყისში ჟურნალ „ლიტერატურული პალიტრის“ რედაქციას ოთარ ჭილაძემ სულ ახალი, გამოუქვეყნებელი ლექსები გაუგზავნა. რედაქტორის მოადგილემ მანანა ჯანელიძემ მიღებისთანავე წაიკითხა ლექსები და ისეთი განცდა დაეუფლა, რომ სრულიად სხვა ოთარ ჭილაძეს კითხულობდა – იმას კი არა, ვინც ადამიანურ ვნებებზე, განცდებსა და შეგრძნებებზე მძაფრად და შთამბეჭდავად წერდა მისი ახალგაზრდობის დროს, არამედ თითქოს სხეულდათმობილ, ზეციურთან პირისპირ შეყრილ პოეტს. გაიფიქრა, აი, ახლა დავურეკავ, ან საღამოს, ან დილით, ან ისეთ დროს, ამ ლექსებისგან მოგვრილ უცნაურ შეგრძნებებს რომ გავიაზრებ და დიდხანს საუბრის შესაძლებლობა მომეცემაო, სანამ მისი სახლის ტელეფონზე არ გაისმა ზარი.

– სამი დღეა ვზივარ და შენს ზარს ველოდები, – ოთარ ჭილაძე იყო, – რა გახდა ამ ლექსების წაკითხვა!

და მანანა ჯანელიძემ ვერ მოითმინა:

– მთელი ცხოვრება იმას ველოდი, ნეტა ოთარ ჭილაძემ დამირეკოს-მეთქი და დიდი ამბავი, სამი დღე თუ გალოდინე.

– მე მეგონა, მარტო ჩემი ლექსები მოგწონდა, – გულიანად გაუცინია ოთარ ჭილაძეს.

3.

თავიდანვე ასე აეწყო: ლანა კალანდია მის მიერ თარგმნილი წიგნის ფრაგმენტებს ორ ადამიანს გვიგზავნიდა – მამამისს და მე. ჩვენ ვიყავით მისი პირველი მკითხველები. უფრო სწორად, პირველი მკითხველი გენო იყო – ის გამოგზავნისთანავე რამდენიმე საათში შთანთქავდა ტექსტს და დამირეკავდა დილაუთენია, ენერგიულად:

– ნახე, ბიჭო? წაიკითხე? ეს ვინ არის, ეს რა მწერალი ყოფილა! – მხოლოდ ვუსმენდი და ვეთანხმებოდი, – არა, მარკესი და ლიოსა კი ვიცოდი ვინც იყვნენ და არიან, მაგრამ…

მოკლედ, აღფრთოვანებული იყო, ბავშვივით უხაროდა, ამ დიდი წიგნების პირველად წაკითხვის ბედნიერება მას რომ ჰქონდა ექსკლუზიურად და რომანების წარდგინებიდან წარდგინებამდე მისი ტრადიციული მღელვარება, ფორიაქი და შვილით აღტაცება უკვე უცხო თვალისთვისაც იოლად შესამჩნევი ხდებოდა.

„ქალაქი და ძაღლების“ კითხვაც ერთად დავიწყეთ. ეს უკვე სხვა წონის ტექსტი იყო. დამირეკავდა ხოლმე აღტაცებული, შეძრწუნებული, გაოგნებული (მწერლის მასშტაბით, პერსონაჟებითა და სიუჟეტით). მერე ისე მოხდა, რომ მაისის ბოლოს, თბილისის წიგნის ფესტივალზე, ამ წიგნის წარდგენისას, როცა ლიოსას ეპოქალური რომანის მნიშვნელობასა და მთარგმნელის დამსახურებაზე ვსაუბრობდი, უცებ, მოულოდნელად ჩამისახლდა ფიქრი იმ კაცზე, ვისაც – ყველას თანამგრძნობსა და გულშემატკივარს – თავისი შვილის მიერ გაკეთებული დიდი საქმით ტკბობა და სიხარული არ დასცალდა, მე კი მისი დილაადრიანი ემოციური შთაბეჭდილებები დამაკლდა, მისი გამხნევება და შეგულიანება მაგარი რამეების საკეთებლად. დარწმუნებული ვარ, სხვა ბევრ სიხარულსა და მწუხარებასთან ერთად, წაუკითხავი წიგნის სევდა და მისგან მოგვრილი განცდებიც წაიღო იმქვეყნად გენო კალანდიამ.

4.

იმედგაცრუებებს მივეჩვიე და არც არაფერი მიკვირს. ხელის კვრასაც. მისთვის საჭირო და სასარგებლო საქმისთვის რომ ადამიანის დაყოლიება გიწევს ხვეწნითა და მუდარით, ესეც არაერთხელ მიკისრია. რაღაც ქარაფშუტული გულგრილობებიც ამიტანია ყველაზე მეტი თანადგომა და შეგნება რომ მოეთხოვებათ, ისეთი ადამიანებისგან. ერთადერთი – ყოველთვის გამიკვირდება და გამაბრაზებს იმ ხალხის შეგონებები, ვისაც რუსეთის სიკეთისა სწამს.

1. S. შეხსენებისთვის (ყველას): გიგა ოთხოზორია, არჩილ ტატუნაშვილი, ირაკლი კვარაცხელია… წლები გადის და მსხვერპლი მატულობს.

   იმისათვის, რომ სასწავლო პროცესი ხალისიანი და ეფექტური გავხადოთ, საჭიროა მასწავლებელმა გამოიყენოს სხვადასხვა მეთოდი თუ სტრატეგია, თუმცა ყოველი მათგანი უმჯობესია გათვლილი იყოს მაღალ სააზროვნო უნარებზე, დისკუსია, როგორც საგანმანათლებლო ტექნოლოგია აუცილებელია, როგორც კრიტიკული აზროვნების განვითარებისათვის ისე, დიალოგის, შეხედულებათა შეჯერების, საკითხისადმი შემოქმედებითი  მიდგომის  ჩვევების გამოსამუშავებლად. რაც შეეხება ისტორიას, როგორც საგანს და მისი სწავლების თავისებურ მიმართულებებს, ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სხვადასხვა საფეხურზე მოსწავლეს უნდა ჩამოუყალიბდეს შემდეგი სააზროვნო უნარები: ისტორიული მოვლენების მიზეზების ახსნა და მისი შედეგების გაანალიზება, ისტორიული პროცესის სხვადასხვა კუთხით დანახვა, ისტორიული მასალის შედარება – ანალიზი, ისტორიულ თემაზე გამართულ დებატებსა თუ დისკუსიებში მონაწილეობა. თავად დისკუსია კი ის მეთოდია, რომელიც ისტორიის მასწავლებელმა შეიძლება საკმაოდ ხშირად გამოიყენოს, რადგან ისტორიის გაკვეთილებისათვის მათ განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ. დისკუსიის წარმართვა ისტორიის გააზრების ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა. იგი ეხმარება ისტორიის მასწავლებელს საგნის სტანდარტით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევაში. დისკუსია ერთ-ერთი თანამედროვე მიდგომაა ისტორიის სწავლების, რომელიც ორიენტირებულია არა ფაქტებისა და თარიღების დამახსოვრებაზე, არამედ ისტორიული პროცესიის გაანალიზებასა და შეფასებაზე.

სიტყვა დისკუსია უმრავლეს შემთხვევაში აზრთა ჭიდილში გამობრძმედილ ადამიანთა თავყრილობასთან ასოცირდება. დისკუსიის, როგორც მეთოდის, გამოყენება სწავლა სწავლების პროცესში იშვიათად ხერხდება,  თუმცა იგი მოქალაქეობრივი აქტივობის ზრდისა და განვითარების საუკეთესო საშუალებაა. იმისათვის, რომ დისკუსიის წარმართვამ დადებითი  შედეგი გამოიღოს მასწავლებელმა ისეთი ატმოსფერო უნდა შექმნას, რომელიც  მონაწილეებს აზრისა და შეხედულების თავისუფლად გამოთქმას გაუადვილებს, მოსწავლე ადვილად ჩამოაყალიბებს საკუთარ მოსაზრებას, მას შიში არ გაუჩნდება განსხვავებული აზრის დაფიქსირების, დაცინვის და უგულებელყოფის. მოსწავლე შეძლებს, თავად განსაზღვროს სადისკუსიო თემა ინტერესიდან გამომდინარე, სწავლების თანამედროვე პირობები მოითხოვს კარგად იქნას გააზრებული მისი მნიშვნელობა.

ეფექტური დისკუსიის წარმართვისათვის არსებობს სხვასხვა ფორმის დისკუსიის მეთოდები. ამჯერად ყურადღებას შევაჩერებ ჯვარედინი დისკუსიის მეთოდზე და მისი გამოყენების ეფექტურ მნიშვნელობაზე ისტორიის სწავლების პროცესში, რომელმაც მერვე კლასში გაკვეთილი შედეგზე ორიენტირებული გახადა. მოგეხსენებათ, ისტორიის სახელმძღვანელოები დატვირთულია უამრავი ფაქტისა თუ თარიღის დასახელებით, რომლებიც ნაკლებად უწყობს ხელს მოსწავლეში მაღალი სააზროვნო უნარების განვითარებას. დისკუსია კი ცოცხალი და სახალისო პროცესია. იგი ეხმარება მოსწავლეს უკეთ გაიაზროს შესასწავლი საკითხი, ჩამოაყალიბოს განსხვავებული მოსაზრებები, იმსჯელოს ყველა შესაძლო ვარიანტზე, ახლებურად გაიაზროს მასალა, მას უვითარდება კამათის და საკუთარი აზრის არგუმენტირებულად დასაბუთების უნარი. დისკუსიამდე, სხვადასხვა რესურსის გამოყენებით შევისწავლეთ ეპოქა, გავაანალიზეთ სახელმძღვანელოში მოცემული წყაროები, რათა მოსწავლეებს ნათელი წარმოდგენა შეჰქმნოდათ განსახილველი საკითხის მნიშვნელოვან დეტალებზე, მასალის დამუშავების შემდეგ მოსწავლეებმა თავად განსაზღვრეს სადისკუსიო თემა სათაურით – ბენიტო მუსოლინი რეფორმატორი თუ ერთპიროვნული მმართველი.

თემა: მუსოლინის მმართველობა იტალიაში.

საფეხური /კლასი: საბაზო, 8 კლასი

გაკვეთილის მიზანი:

1. ფაქტებისა და მოვლენების ერთმანეთთან დაკავშირება,
2. ფაქტების ისტორიული ინტერპრეტაცია,
3. მსჯელობისა და ანალიზის უნარის განვითარება,
4. თანამშრომლობა,
5. საკითხის კრიტიკული შეფასების უნარის გამოვლენა.

მეთოდი:  ჯვარედინი დისკუსია

ესგ-თი მისაღწევი შედეგები:

რესურსები: მასწავლებლის მიერ შექმნილი სლაიდშოუ, ფორმატის ფურცლები, ფლომასტერი ან მარკერი, წერილობითი და ინტერნეტრესურსები (პლაკატები, კარიკატურები, პირველადი და მეორადი წყაროები).

მეთოდი /სტრატეგია: ჯვარედინი დისკუსია.

შეფასება: განმსაზღვრელი, განმავითარებელი, დისკუსიისა და პრეზენტაციის შეფასების ცხრილები.

დრო: 45 წთ.

ესგ–თი მისაღწევი შედეგები:

ისტ.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია, დააკავშიროს  ფაქტები და მოვლენები  შესაბამის ისტორიულ ეპოქასთან.

ისტ.VIII.8.    მოსწავლეს შეუძლია   ახსნას  სახელმწიფოში მმართველობის ფორმისა და პოლიტიკური რეჟიმის ურთიერთკავშირი.

დისკუსიის წარმართვა

პირველი ეტაპი:  სადისკუსიო თემის განსაზღვრის შემდეგ, მოსწავლეები  წყვილდებიან, წყვილს ევალება, შეადგინოს, ე.წ. სადისკუსიო ცხრილი. ერთი მოსწავლე მოიფიქრებს, განსახილველი საკითხის 3 დადებით არგუმენტს ჩამოწერს და გაუზიარებს მეწყვილეს თეზისის დამადასტურებელ არგუმენტს, მეორე კი – უარმყოფელს. წყვილი მუშაობს 6-7 წუთის განმავლობაში, ამ დროისათვის თითოეული მოსწავლე ამზადებს სამ დადებით და სამ უარმყოფელ არგუმენტს, რომლებსაც სამუშაო ფორმატზე ათავსებენ. ფორმატი ორ ნაწილად არის გაყოფილი. ერთ ნაწილში თავსდება დადებითი არგუმენტები, მეორეში –  უარმყოფელი არგუმენტები. როდესაც წყვილი ფურცელს შეავსებს უერთდება სხვა წყვილს საკუთარი ვერსიების გაზიარების მიზნით.

მეორე ეტაპი: მეორე ეტაპზე,  ნააზრევს ახლა უკვე ოთხეული განიხილავს კვლავ 6-7 წუთში.   ოთხეული გარკვეულ დასკვნამდე მიდის, ისინი ჯერდებიან და ცალკე ფურცელზე უკვე მათთვის დამაჯერებელ ვერსიას ათავსებენ აუდიტორიის წინაშე წარსადგენად.

მესამე ეტაპი: პრეზენტაცია და ვერსიების გაზიარება მსჯელობისა და არგუმენტირების ფონზე, საუკეთესო ვერსიებს მოსწავლეები დაფაზე ჩამოწერენ და ჯერდებიან ცალკეული მათგანის დადებით მხარეზე. მოსწავლეები ნაბიჯ-ნაბიჯ მიდიან სწორი ვერსიისკენ თუმცა ცალკეული მათგანის დამოუკიდებელ მოსაზრებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს.

დისკუსიის მსვლელობის დროს მასწავლებელი თვალს ადევნებს მოსწავლეთა ნამუშევრების სისწორეს და ინიშნავს ცალკეული ჯგუფის მუშაობის ეტაპს.

დისკუსიის წარმართვა ხშირად კამათთანაც ასოცირდება. იმისათვის, რომ მეთოდმა სრულფასოვანი და ეფექტური სახე მიიღოს, უმჯობესია დისკუსია წარიმართოს ორი ბარათის სტრატეგიის თანხლებით. მასწავლებელი მოსწავლეებს წინასწარ ურიგებს ორ ბარათს, სადაც წერია კითხვა ან მოსაზრება, მოსწავლეს ორჯერ ეძლევა საშუალება დააფიქსიროს ან შეკითხვა ან მოსაზრება. ამგვარი სტრატეგია, მეთოდის წარმართვას უფრო სრულფასოვანს და ეფექტურს ხდის, დაცულია დროის ლიმიტიც. მოსწავლეს ამგვარი ბარათის გამოყენების შესაძლებლობა მხოლოდ ორჯერ ეძლევა საკუთარი აზრის დასაფიქსირებლად. აღნიშნული სტრატეგია აადვილებს მოსწავლეთა ჩართულობის პრინციპს, იცავს დისკუსიის წარმართვის თანმიმდევრობას და სასწავლო პროცესი ცალკეული მოსწავლის შესაძლებლობის გამოვლენაზეა ორიენტირებული.

ჯვარედინი დისკუსია არის მეთოდი, რომელიც მოსწავლეს საშუალებას აძლევს დამოუკიდებლად იაზროვნოს, გამოიყენოს უკვე ნასწავლი მასალა და ააგოს სხვა ცოდნა, გამოიყენოს ტრანსფერული უნარები. გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლეების შეფასება მოხდა დისკუსიის შეფასების ცხრილით. შეფასების დროს განსაკუთრებული ყურადღება მივაქციე იმას, რამდენად სწორად განსაზღვრავდნენ მოსწავლეები სადისკუსიო თემას, სცემდნენ თუ არა პატივს სხვების მოსაზრებას, საუბრის დროს რამდენად მკაფიოდ და ნათლად აყალიბებდნენ მოსაზრებებს. რამდენად არგუმენტირებულად გამოხატავდნენ საკუთარ მოსაზრებებს და როგორ უკავშირებდნენ საკუთარ მოსაზრებას ფაქტობრივ მასალას. რამდენად კრიტიკულად აფასებდნენ ფაქტებსა და მოვლენებს.

ისტორიის გაკვეთილი ერთ-ერთი საგანია, რომელიც ძირეულად ერგება ასეთ მიდგომებს, მსჯელობისა და ანალიზის უნარის განვითარება ნაბიჯ-ნაბიჯ ხორციელდება. მოსწავლე თავად ახდენს საკუთარი ნააზრევის შეფასებას, რაც მასწავლებელს ლოგიკური დასკვნის შესაძლებლობას აძლევს.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა ( 2011– 2016) მოქმედი რედაქცია.
2. ლობჟანიძე ს. მ. ფირჩხაძე, მ. რატიანი,ნ. ლომიძე, ნ. ჭიაბრიშვილი, რ. თედორაძე, მასწავლებლის წიგნი, ინტერაქტიული მეთოდები პრაქტიკაში, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016 წელი.
3. ფირჩხაძე მ. კრიტიკული აზროვნების განვითარების ზოგიერთი ტექნოლოგია და სტრატეგია, 2 აგვისტო, 2013 წელი ინტერნეტგაზეთი მასწავლებელი https://mastsavlebeli.ge/?p=2304 ( 2018 წ 16 დეკემბერი).
4. ჯანაშია ს. მ. რატიანი, თ. ბერძენიშვილი, შ. საძაგლიშვილი, როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს აზროვნება, მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო, თბილისი 2007წ.

ეროვნული სასწავლო გეგმის  მიხედვით   თითოეული გამჭოლი კომპენტენცია  მნიშვნელოვანია   სწავლების პროცესში, მედიაწიგნიერება  კი საშუალებას  აძლევს მოსწავლეებს უხვი და  მრავალფეროვანი  ინფორმაცია  დაახარისხონ, გაფილტრონ და მხოლოდ ის შეარჩიონ , რაც მნიშვნელოვანი და საჭიროა  მათთვის.  მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება  და შემოგთავაზოთ  შესაბამისი გაკვეთილის გეგმა.

გაკვეთილის მიზანი:  მოსწავლეებმა შეძლონ ნაწარმოების მთავარი სათქმელის ამოცნობა და ავტორის პოზიციის განსაზღვრა. შეადარონ და დაახარისხონ  მიწოდებული ინფორმაცია.

მედიაწიგნიერების მიზნები: 

1. მედიარესურსის კრიტიკული ანალიზი და სინამდვილის რეპრეზენტაციის შეფასება.
2. მედიის მიერ გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში სხვადასხვა პერსპექტივისა და ხედვის იდენტიფიცირება, ანალიზი და განხილვა.

გასავითარებელი უნარ-ჩვევები:

1.კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების უნარი.

2. მედიაწიგნიერების დაუფლებისა და გამოყენების უნარი.

 ესგ.  სტანდარტი:

ზეპირმეტყველება: ქართ: X. 5.მოსწავლეს   შეუძლია ზეპირი კომუნიკაციის  სტრატეგიების  ამოცნობა და შესაბამისად გამოყენება.

კითხვა:  ქართ. X. 9.მოსწავლეს შეუძლია   სხვადასხვა   ჟანრის მხატვრული ნაწარმოების გაანალიზება.

წერა: ქართ.X.15.  მოსწავლეს შეუძლია დაწეროს  გამოხმაურება წაკითხულ წიგნზე ან მხატვრულ ნაწარმოებზე.

საჭირო წინარე ცოდნა და  უნარები:  მოსწავლეები იცნობენ დ.გურამიშვილის    „დავითიანიდან“ შესაბამის ნაწყვეტებს.

შეუძლიათ:  1. წაკითხული ტექსტის გაანალიზება.

2. ინფორმაციის დახარისხება, შედარება და ანალიზი.

აქტივობა#1    კითხვა -პასუხი

აქტივობის მიზანი:  მოსწავლეებმა მოკლედ მიმოიხილონ ის ეპოქა, რომელშიც მოღვაწეობა უხდებოდა  დავით გურამიშვილს.

1. რომელ საუკუნეში მოღვაწეობდა დავით გურამიშვილი?
2. რა იყო მისი ისტორიული გვარი და საიდან იყვნენ მისი წინაპრები?
3. თუ ზედგენიძეა მისი ისტორიული გვარი, გურამიშვილად რატომ მოიხსენიება?
4. რას თვლის გურამიშვილი ქვეყნის უბედურების მიზეზად?
5. როგორაა გადაჯაჭვული მისი, როგორც პიროვნების ბედი, ქვეყნის ბედთან?
6. რა პრინციპი აირჩია გურამიშვილმა ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობის  გადმოსაცემად და რატომ?

აქტივობა #2 .ჯგუფური მუშაობა

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეებმა შეძლონ   მთავარი სათქმელის ამოცნობა. განსაზღვრონ ავტორის პოზიცია, შეადარონ და დაახარისხონ  მიწოდებული ინფორმაცია.

ჯგუფებს მასწავლებელი ურიგებს სამუშაო მასალებს.

თითოეულ ჯგუფს ურიგდება  დავით გურამიშვილის „დავითიანიდან“  თავები:

1. ჯგუფი : „ დავით  გურამიშვილის ლეკთაგან დატყვევება“(ასევე  ადაპტირებული ნაწყვეტი   გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“, კონკრეტულად  თავიდან  ლეკების ტყვე.  დასაწყისიდან—უსინათლო ჰყო -აქამდე).   ადაპტირებული ნაწყვეტი (ლეკიანობა საქართველოში) წიგნებიდან   ნ.ბერძენიშვილი „ლეკიანობა XVII საუკუნის მეორე ნახევარში“

წიგნი საქართველოს ისტორიის საკითხები „ თბილისი 1968წ“

თ.ბოცვაძე „საქართველო დაღესტნის ურთიერთობის ისტორიიდან“ ,  თბილისი  1968წ

2. ჯგუფი:   .„ დავით  გურამიშვილის ლეკთაგან დატყვევება“(ასევე  ადაპტირებული ნაწყვეტი   გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“(კონკრეტულად  თავიდან  ლეკების ტყვე. დასაწყისიდან—უსინათლო ჰყო -აქამდე).   .ადაპტირებული ნაწყვეტი ინტერნეტჟურნალიდან „ბურუსი“  თენგიზ ვერულავას  „ დავით გურამიშვილის ბიოგრაფია“(დასაწყისიდან -ტირანულ წამებაში აყენებდნენ   აქამდე)

3.ჯგუფი:  .„ტყვეობიდან გაპარვა  დავითისა“

ადაპტირებული ნაწყვეტი   გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“(კონკრეტულად  თავიდან  ლეკების ტყვე. ბნელ ხაროში აქედან –კოღოს ლაშქარი დაესია აქამდე)

4.ჯგუფი „შველა ღვთისაგან დავითისა. ტყვეობიდან გაპარვა სარუსეთოში“(ასევე  ადაპტირებული ნაწყვეტი   გურამ გეგეშიძის წიგნიდან „გოდება“(კონკრეტულად  თავიდან  ლეკების ტყვე. სიცოცხლეგამწარებული   აქედან ბოლომდე )

ადაპტირებული ნაწყვეტი ინტერნეტჟურნალიდან „ბურუსი“  თენგიზ ვერულავას  „ დავით გურამიშვილის ბიოგრაფია“(გურამიშვილი დიდხანს როდი შეგუებია -აქედან ბოლომდე)

ამ ტექსტების დამუშავების შემდეგ მოსწავლეები ავსებენ სქემას

მასწავლებელი აფასებს განხორციელებულ აქტივობას და  საჭიროებისამებრ აძლევს  განმავითარებელ შეფასებას.

აქტივობა#3.  ჯგუფის მიერ შერჩეული მოსწავლე კლასის წინაშე აკეთებს პრეზენტაციას.

აქტივობის მიზანი:   პრეზენტატორმა შეძლოს სრულყოფილად წარმოადგინოს ჯგუფის ნამუშევარი, გასაგებად და თანმიმდევრულად მიაწოდოს  აუდიტორიას.

აქტივობა#4.ნაწყვეტის ჩვენება ფილმიდან

მიზანი: მოსწავლეებმა შეძლონ პარალელების გავლება ფილმში ასახულ მოვლენებსა და ტექსტში გადმოცემულ ფაქტებთან

მასწავლებელი მოსწავლეებს უჩვენებს ნაწყვეტს ნიკოლოზ სანაშვილის ფილმიდან“ დავით გურამიშვილი“https://www.youtube.com/watch?v=QKFFCOr7Fiw&t=4639s

და სთხოვს  უპასუხონ კითხვებს:

• შეესაბამება თუ არა განხილული ტექსტები და ნაწყვეტი ერთმანეთს.
• როგორ ფიქრობთ, რატომ შეცვალა სცენარისტმა რეალობა?
• ვინ არის სამიზნე აუდიტორია თითოეული ავტორისათვის.
• რა როლს ასრულებს მუსიკა ფილმში?

დისკუსიის დასრულების შემდეგ  მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, გადახედონ თავიანთ ნამუშევრებს და ერთი  წინადადებით შეაფასონ გაკვეთილი .

გაკვეთილის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს თვითშეფასების ბარათებს და მოსწავლეებს აფასებს შეფასების რუბრიკებით

დანართი#1

დანართი#2

მოსწავლეთა  თვითშეფასების რუბრიკა

კედელზე გაკრულია ლექსიკონი იმ ძირითადი სიტყვებისა,  რომლებიც შეხვდებათ მედიატექსტზე მუშაობისას .

გამოყენებული მედეარესურსი

ლეკიანობა ქართლში

„ ლეკიანობა“ -დაღესტნელ ფეოდალთა მიერ მოწყობილი  წვრილ-წვრილი თავდასხმები საქართველოს ბარის მოსახლეობაზე მიზნად ისახავდა  ქონების , საქონლისა და ტყვეების გატაცებას.მოგვიანებით დასახლებული ტერიტორიების დაპყრობასა და დამორჩილებული მოსახლეობის დახარკვას.დაღესტნელთა შემოსევები მე-16 საუკუნიდან დაიწყო და თავდაპირველად ეპიზოდურ  ხასიათს ატარებდა.აბას პირველის ლაშქრობათა შემდეგ დაღესტნელებმა აღმოსავლეთ კახეთის დაცარიელებულ მიწებზე იწყეს ჩასახლება და შექმნეს ეგრეთწოდებული „უბატონო თემები“,  რომლებიც თავისებურ  პლაცდარმად იქცნენ შემდგომი თავდასხმებისათვის. ქართლში კი ლფეოდალთა შემოსევები მეთვრამეტე საუკუნის ოციან წლებში დაიწყო ,ხოლო მეორე ნახევრიდან წვრილ-წვრილი თავდასხმები ტერიტორიების დასაპყრობლად გამიზნულმა ლაშქრობებმა შეცვალა .

„ლეკიანობას „ ხელს უწყობდა ფეოდალური დაქსასულობა საქართველოში , ლეკთა რაზმები ხშირად მოჰყავდათ მეფეებს ფეოდალებთან ან ტახტის პრედეტენდებთან საბრძოლველად. ფეოდალთა ექსპლოატაციით შევიწროებული გლეხი გაურბოდა მეპატრონეს და თავს აფარებდა უბატონო ლეკებს, იყენებდა მათ საკუთარ მებატონეთა წინააღმდეგ ,ქართველი გლეხი ლეკდებოდა, რადგან გალეკება მისთვის უბატონობას ნიშნავდა. ლეკიანობამ აუნაზღაურებელი ზარალი მოუტანა საქართველოს. მოსახლეობა კატასტროფულად შემცირდა ,ზოგიერთი მხარე მოსახლეობისგან დაიცალა, კულტურული მეურნეობა დაეცა .

               გამოყენებული მედეარესურსი  –  ლეკების ტყვე

ლამისყანა ის სოფელია, საიდანაც გაიტაცეს დავითი. სწორედ აქედან იწყება მისი ცხოვრების ეკლიანი გზა. გამტაცებელს რომ მსხვერპლის ნამდვილი ფასი სცოდნოდათ, უფრო მაგრად გაბაწრავდნენ და გაქცევის საშუალებას არ მისცემდნენ, ქვეყნის წახდენის მიზეზით დავითი ძნელბედობის ვიწრო მოლიპულ ბილიკებს მიჰყვება და ნათესავებთან აფარებს თავს ლამისყანაში. იმ უბედურ დღეს დავითი ალიონზე ამდგარა და ქსნის ხოდაბუნებისაკენ ორი კაცით წასულა, რათა მამითადი წესისამებრ გადაეხადა. ყანის მკელები შორიდან ყოფილან მოსასვლელნი და მათ მოლოდინში ცივი წყლით პირის დასაბანად დავითი წყაროსთან მისულა, თოფი და ხმალი მუხის ძირას მიუყუდებია და, როცა პეშვი წყლით აუვსია თავს მზირად დამსხდარი ლეკები წარსდგომია. წყარო, საიდანაც დავითი გაიტაცეს დღესაც მოჩუჩუხებს. დარანში გატვრენილი თევზებივით უხმოდ მსხდარ ლეკებს ძვირფას თოფიარაღ ასხმული, კარგად ჩაცმული ჭაბუკი დავითი შეუპყრიათ .ის ორი კი, ვინც პოეტს თან ახლდა, არც პოეტის მონათხრობში ჩანან სადმე და არც თანამედროვეთ შემოუნახავთ რაიმე ცნობა მათ ვინაობასა და ასავალ- დასავალზე.

დრო იყო ავი .ადამიანზე ნადირობა, ტყვედ გაყიდვა და ამით სახელისა და ფულის შოვნა სასახელო საქმედ ითვლებოდა, ამიტომ ამ სათაკილო ხელობას ბევრი მიმდევარი ჰყავდა. ვისაც მკლავი უჭრიდა, ძალა მოსდევდა და ნამდვილი ჯიგიტის სახელი ენატრებოდა, რამდენიმე თავზე +ხელაღებულ კაცთან ერთად თავს რისხვად ატყდებოდა მოძმეთ და ახლო მეზობლებს.

ლეკები დატყვევებულებისათვის მიწას სიღრმეში ორ-ნახევარ მეტრამდე და უფრო ღრმადაც თხრიდნენ.  მიწის სინესტით, ოფლის, შმორისა და უწმიდურებისაგან იქაურობა ისე ყარდა, რომ იქ მყოფნი იტანჯებოდნენ და სიკვდილს ნატრობდნენ . ხაროებს უზარმაზარი ქვის დოლაბები ეფარა, შიგ სინათლის სხივები ოდნავ ცრიატებდა, რის გამოც იქ მოხვედრილმა, ბევრმა დაკარგა თვალისჩინი,  სიჭაბუკეში გადატანილ ამ განსაცდელს ვერც გურამიშვილმა გაუძლო. სიბერეში უწია და უსინათლო ჰყო .

ბნელ ხაროში უსასოქმნილი სიკვდილს მშვიდად ელოდა და უფალს ცოდვების მიტევებას სთხოვდა. ერთ საღამოს საშინელმა ქარბორბალმა გადაუარა უნცუქულის შემოგარენს, ციდან თქეში წამოვიდა, ხაროში წყალი ჩავარდა და დავითს ეგონა, რომ უსახელო სიკვდილი ეწვია ,სწორედ ამ დროს საყარაულო, რომელზედაც დოლაბის ასაწევი ოწინარი ება, წაიქცა და დოლაბი ჰაერში აიტაცა, წყალმა დავითი ზედაპირზე აატივტივა და ხევისაკენ გაიტაცა ,ტყვეობიდან თავდახსნილი გაშიშვლებულ ჯაგის ფესვებს ჩაეჭიდა და ასე გადარჩა სიკვდილს, იგი სამშობლოსაკენ დაადგა გზას ,მაგრამ ლეკები კვალში ჩაუდგნენ, იპოვეს ,თავში კეტი დაჰკრეს, დასისხლიანებულ ხელ-ფეხზე ჯაჭვი დაადეს, გაპარვისათვის მაგრად დააპანღურეს, უმოწყალოდ სცემეს , დაადეს ცხენზე, ხურჯინივით გადაჰკიდეს და ისევ უნცუქულში უფრო ღრმა ხაროში ჩააგდეს,  ამ მიმე გასაჭირში უფალს მოუხმო საშველად, ძილში ხმა ჩაესმა ,რად არ წახვალ შინაო, რადგან ღმერთის ძალა იგრძნო იგი აღარ შეუშინდა დარაჯებს, დასისხლიანებული ხელებით მიწა თხარა და თავი სიბნელეს შეაფარა , მეორე გაქცევა ბედნიერი აღმოჩნდა, თუმცა უჭმელ-უსმელი,, ნაცემ-ნატანჯი, ჩამოძენძილი  დღე გზას განაგრძობს და ტყე-ღრეში დაეხეტება, გეზი ჩრდილოეთისაკენ აიღო, დღის მზის საშუალებით მიიკვლევს გზას ,ღამით მთვარეს უჭვრეტს, შვიდთა ვარსვლავთა საიდუმლოც იცის, მაგრამ თავს ახალი უბედურება დაატყდა , შეიქმნა საშინელი ჭექა-ქუხილი, ელვისაგან ვერაფერს ხედავდა, ციდან სეტყვა წამოვიდა, სეტყვის თავში დაცემის შიშით თუ,რამ ებადა თავზე დაიხვია, ტანს აღარ სჩიოდა, ბედად ელვის შუქზე გამოქვაბული დალანდა და შიგ შეძვრა, ღმერთს გადარჩენისათვის გულით შესტირა,მრადგან სამსხვერპლო ზარაკი არ ჰყავდა. სამი დღე შამბიანში იწვა, დღისით ჯაგებში ძვრებოდა, მხოლოდ ღამით  ვიდოდა. ხუთი დღე და ღამე შვიდი ცალი ტყემლის ანაბარად იყო.  მშიერს უფალმა ორი კიტრი და საზამთროს ნახევარი ნაჭერი უბოძა ,თუმცა მალევე წაართვა,  შიმშილისაგან გასავათებულმა გაურეცხავად მაინც  არ ინდომა საზრდო.  მდინარესთან მივიდა. დახრილს უბიდან კიტრები ამოუცვივდა და წყალმა წაიყო, დაედევნა და ლამის დაიხრჩო, მაშინ კი უზენაესს საყვედური შეჰკადრა, თუმცა მალევე მოინანია, რადგან მალე ბაღს მიადგა ,უბე ხილით აივსო და დაბინდების მოლიდინში ჩალიანში შევიდა, იქ კი კოღოს ლაშქარი დაესია.

სიცოცხლე- გამწარებულმა და ყველაფერში ხელმოცარულმა გადაწყვიტა იქვე,  კალოსთან ,მყოფ ხალხთან მისულიყო, აჩქარებული ნაბიჯით მიუახლოვდა კალოს მლეწავებთ, რომლებსაც ყელზე ჯვრები ეკიდათ. ნაგვემი და ჩამოძენძილი ადამიანი გლახაკად მიიჩნიეს და ხლება შესთავაზეს ,ამის გამგონი დავითი მიხვდა, რომ სარუსეთომდე მიეღწია და სიხარულით ჯვარს ემთხვია .

ვიღაც დაძონძილ გადამთიელს რუსი ყაზახი გამოუჩნდა შემწედ და მომვლელად მისი ამაგი მშობელი მამისას შეადარა, რადგან საოცარი გულშემატკივრობა და მზრუნველობა გამოიჩინა. თარჯიმნად ჩრდილოეთში დიდი ხნის გადასული   ფხოველი იანვარა მოგვარეს და მისი შემწეობით გაიგეს დავითის შესახებ . თერგის მიდამოებში დიდხანს არ გაჩერებულა პოეტი, რადგან ეჩქარება, მოსკოვს ხომ მეფე ვახრანგ VIთავისი ამალითაა შეხიზნული.

მკვლევრები ერთ რამეში თანხმდებიან ,დავითის ტყვეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა, რადგან ლეკები ტყვეებს დიდხანს არ აჩერებდნენ, თუ არავინ გამოისყიდდა სტამბულისა და ალეპოს ბაზრებზე მიერეკებოდნენ.დავითის  გაქცევა  ზაფხულში მომხდარა, ივლისის თვეში ,გაქცევით კი აგვისტოს მიწურულს გაქცეულა. პოეტს მჟავე კოწახული და ტყემალი ხვდება გზაში.  აკადემიკოს კორნელი კეკელიძის აზრით ,ყურძნობისას ის უკვე თერგზე იმყოფება. სავარაუდოდ, გურამიშვილი 1729 წელს დაუტყვევებიათ, მოსკოვში ჩასული პოეტი თაყვანს სცემს ვახტანგსა და ბაქარს ,როგორც ქართველთა მეფეებს, თუმცა მათ სამეფო აღარა აქვათ და სკრიპტრას თაჯს, თომარს და მურასა ხმალს ტყუილად დაატარებენ, მათთან მისულმა გურამიშვილმა ჯაბადარბაშობა მიიღო და მათ სამასახურში ჩადგა.

ელგუჯა მაღრაძე „გოდება“

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ნ.ბერძენიშვილი „ლეკიანობა XVII საუკუნის მეორე ნახევარში“

2. წიგნი საქართველოს ისტორიის საკითხები „ თბილისი 1968წ“

3. თ.ბოცვაძე „საქართველო დაღესტნის ურთიერთობის ისტორიიდან“  „თბილისი 1968წ“

შესაძლებელია თუ არა მყარი პოზიციის მქონე აქტიური მოქალაქეების აღზრდა უარყოფითად დამუხტული ყოველდღიური საინფორმაციო ნაკადების პირობებში? ოპტიმისტურად განწყობილი ბავშვების აღზრდასა და განათლებაზე ორიენტირებული პოპულარული ავტორი ჯეილ დელ-ანტონია ბევრს წერს. ის გვიზიარებს თავის გამოცდილებას და ამბობს, რომ ოპტიმისტი თაობა ოპტიმისტმა უფროსებმა უნდა აღზარდონ.

თანამედროვე სამყაროში ოპტიმისტ ადამიანებზე მოთხოვნა უფრო და უფრო იზრდება. ისინი ყველას სჭირდება: სახელმწიფოს, ბიზნესს, სკოლას. მშობლებს სურთ, მათი შვილები ოპტიმისტები იყვნენ, შეეძლოთ სირთულეებთან გამკლავება და წარმატების მიღწევა.

როგორც წესი, ოპტიმისტი ბავშვები წარმატებას აღწევენ ნებისმიერ წამოწყებაში, მათ აქვთ კარგი ჯანმრთელობა და ცხოვრებით მეტი კმაყოფილება ახასიათებთ. ოპტიმიზმი ხელს უწყობთ სირთულეების გადალახვაში, პესიმიზმი კი მხოლოდ დეპრესიას, ხელჩაქნეულობას იწვევს.

დადებითად მოაზროვნე ბავშვების აღზრდა ნეგატიური მედიის პირობებში არცთუ ადვილია. დიდ გასაქანს ვერც პესიმისტური ეპოქა გვაძლევს – უფროს თაობას ნაკლებად გვჯერა ჩვენივე არჩეული მმართველების, რეფორმებისა განათლების სისტემაში, უიმედოდ ვუყურებთ საგარეო პოლიტიკას, სიახლეთა უმეტესობა კი გვიბიძგებს, ვიფიქროთ მოსალოდნელ კატასტროფებზე. ავტორის თქმით, უფროს თაობას, მასწავლებლებსა და მშობლებს, მხოლოდ მაშინ შეუძლიათ პესიმიზმის დაძლევა, თუ ოპტიმიზმს ახალ ჩვევად აღიარებენ.

ჯეილ დელ-ანტონია აღნიშნავს, რომ დღევანდელი პესიმიზმი ნაზავია ტრაგიკული საინფორმაციო ნაკადებისა და ჩვენი ბიოლოგიური რეაქციებისა ამ ნაკადებზე. ბუნებრივია, ჩვენ თავდაცვის ინსტინქტის გამო მეტ ყურადღებას ნეგატივს და საფრთხეებს ვაქცევთ და ეს ნორმალურია, თუმცა არ ნიშნავს იმას, რომ „გარდაუვალი კატასტროფის“ მასშტაბი მართლაც შეესაბამება ჩვენს წარმოდგენას.

ობიექტურად, რეალობა არცთუ საშიშია. მაგალითად, მსოფლიო არასდროს ყოფილა ისეთი მშვენიერი, როგორიც ახლაა. განვითარებად ქვეყნებში სიცოცხლის ხანგრძლივობა მაქსიმალურად გაიზარდა, უამრავმა ადამიანმა იწამა თანასწორობისა და რელიგიის თავისუფლების იდეა, კაცობრიობა ილტვის პროგრესისკენ, ჩვენ კი, თევზებივით, პროგრესის დინებას მივყვებით და მის ყველა სიკეთეს ვეზიარებით. თუ ეს გავაცნობიერეთ, მენტალური ჩვევების შეცვლასაც შევძლებთ. უნდა დავტკბეთ ბედნიერი წუთებით, თუნდაც მაშინ, როდესაც ვინმე კარგ ამბავს გვიყვება ან ცხოვრებისეულ წარმატებას აღწევს.

გაიღეთ ძალისხმევა და შეგნებულად გაიხანგრძლივეთ ბედნიერების წუთები, დააგემოვნეთ ისინი, გაუზიარეთ ეს პრაქტიკა შვილებს და მოსწავლეებს, ასწავლეთ ხანმოკლე სიხარულით ტკბობა.

ავტორი ფიქრობს, რომ ოპტიმიზმი საკუთარ თავში უნდა განვავითაროთ. ის იშველიებს მკვლევართა დასკვნებს, რომელთა თანახმად, სამყაროსადმი უარყოფითად განწყობილ ადამიანებს ძალუძთ შეცვალონ თავიანთი პერსპექტივა, თუ უფრო პოზიტიურ ენას გამოიყენებენ თავიანთი შთაბეჭდილების, გამოცდილების აღწერისთვის.

„იყო დრო, როდესაც კორპორაციების არაეთიკურ ქმედებებს მოგების ზრდით ვამართლებდით, მდინარეში ვყრიდით ნარჩენებს და ეს ეფექტიან გზად მიგვაჩნდა. ახლა ცოტა რამ მაინც ხომ შეიცვალა? ის, რაზეც საინფორმაციო სიახლეებში საუბრობენ, შეიძლება ცუდი იყოს, ამას ვუხსნი ბავშვებს, დიახ, ბევრი ცუდი რამ ხდება, მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, რომ ადამიანები ამის შეცვლას ცდილობენ. ცვლილებები საიდანღაც იწყება. ჩვენი ოპტიმიზმი, მიუხედავად ირონიული ჟღერადობისა, დიდწილად ჩვენს რწმენაზეა დამოკიდებული, ყველაფრის გაუმჯობესება და შესწორება შესაძლებელია“, – წერს ავტორი.

კეთილი, მაგრამ როგორ დავეხსნათ ნეგატივს, რომ ამით ჩვენი ბავშვებიც არ მოვწამლოთ? „ყოველდღე, ყოველ წუთს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში ხდება ომები, ბუნებრივი კატასტროფები, დანაშაული. ახალი ტექნოლოგიები გვაძლევს საშუალებას, ამ ყველაფერს 24 საათის განმავლობაში თვალი ვადევნოთ. 2015 წელს, ტერორისტული აქტის დროს, პარიზში მომიწია ყოფნა. ტერაქტი ჯერ დასრულებული არ იყო, რომ ჩემი ტელეფონი ოკეანის გაღმიდან მომავალი ზარებისგან აფეთქდა. ბავშვებს უნდოდათ გაეგოთ, ცოცხალი ვიყავი თუ არა და დიდი ძალისხმევა დამჭირდა მათ დასარწმუნებლად, რომ იმ დროს პარიზში არ ვყოფილვარ. ჩვენ გვესმის, რომ ასეთ წუთებში შფოთვას აზრი არ აქვს. მუდმივი შიშისა და წუხილის გარდა, რას მაძლევს ამ დროს საინფორმაციო გამოშვება? ამიტომ ვთიშავ ინფორმაციის წყაროს და აღარ ვუყურებ“.

ტელევიზიით გადმოცემულ ახალ ამბებს, უსარგებლო შფოთვასთან ერთად, შეუძლია ჩვენი ყურადღება მოსწყვიტოს იმას, რაც ჩვენს სიახლოვეს ხდება და მნიშვნელოვანია. ცუდ ამბებზე კონცენტრირების გამო შესაძლოა არ ვიცოდეთ, რა ხდება ჩვენს ქალაქში ან უბანში, აღარ ჩავერთოთ სასარგებლო საქმეებში როგორც მოხალისეები, აღარ დაგვაინტერესოს არჩევნებმა, რაც პირდაპირ აისახება ჩვენი ოჯახების კეთილდღეობაზე. ავტორი გვირჩევს, შვილებსა და მოსწავლეებთან ერთად გავხდეთ ადგილობრივი მოსახლეობის აქტიური ნაწილი, ოჯახის ცხოვრების წესად ვაქციოთ საზოგადოებრივი აქტივობა, ადამიანებთან ცოცხალი ურთიერთობა.

მეორე, არანაკლებ საინტერესო ექსპერტი ალენ ბრაკონიე, ფსიქოლოგი, ფსიქოანალიტიკოსი და წიგნის „ოპტიმისტი ბავშვი: ოჯახსა და სკოლაში“ ავტორი, დეტალურად მოგვითხრობს, რომ ოპტიმიზმი ჩვენს ორგანიზმზე დადებითად აისახება. ის ამაღლებს თვითშეფასებას, რასაც იმუნიტეტი მაშინვე ეხმიანება. ოპტიმისტი დიდხანს რჩება აქტიურ პიროვნებად, მალე აღიდგენს თავს ტრავმის, გადაღლისა და ავადმყოფობის შემდეგ.

კითხვას, როგორ აღვზარდოთ ბედნიერი ბავშვი და მოვმართოთ მისი აზროვნება ოპტიმისტურად, ალენ ბრაკონიე ასე პასუხობს: „ოპტიმიზმი – ეს არის, ერთი მხრივ, მოვლენათა დადებითი განვითარების დანახვის უნარი, მეორე მხრივ კი პრობლემების გონივრული შეფასების შესაძლებლობა. პესიმისტები კი მიდრეკილნი არიან მსჯელობის გაუფასურებისა და ნეგატიური განზოგადებისკენ. პესიმისტები ხშირად ამბობენ: „მე არაფერს წარმოვადგენ“, „არ შემიძლია გარემოებებთან გამკლავება“. ოპტიმისტები არ იციკლებიან იმაზე, რაც უკვე მოხდა და ცდილობენ, იმაზე იფიქრონ, რა აკეთონ მომავალში.

ყველა ბავშვი დაბადებიდანვე ამჟღავნებს ოპტიმიზმის ნიშნებს. თვეების ჩვილი უღიმის მშობლებს, აჩვენებს, რომ კარგად არის. ის ცნობისმოყვარეა, იტაცებს სიახლეები, ახალისებს ყველაფერი, რაც მოძრაობს და ხმას გამოსცემს, გამუდმებით მოითხოვს ყურადღებას, სწრაფად ხდება გამომგონებელი: სურს, ყველაფერი მოსინჯოს, ყველაფერს მიაღწიოს.

მაგრამ კვლევები მოწმობს, რომ ზოგიერთი ბავშვი უფრო ცნობისმოყვარე და კომუნიკაბელურია. ექსპერტთა აზრით, ასეთი ბავშვების რაოდენობა 25%-ს აღწევს. ეს იმას ნიშნავს, რომ სამი მეოთხედისთვის ბუნებრივი ოპტიმიზმის გაღვივება სწავლებითა და შესაბამისი ატმოსფეროს შექმნით შეიძლება.

როგორ მოვახერხოთ ეს? როდესაც ბავშვი იზრდება, ის წინ აღუდგება შეზღუდვებს და შესაძლოა, გახდეს აგრესიული და უბედური. ოპტიმიზმი მას სირთულეების დაძლევაში ეხმარება. ორიდან ოთხ წლამდე ასაკის ოპტიმისტი ბავშვები ბევრს იცინიან და თამაშობენ, ნაკლებად აშფოთებთ მშობლებთან განშორება, უკეთ იტანენ მარტოობას, შეუძლიათ თავის გართობა.

ასეთი რომ გახდეს, ბავშვი ისე უნდა გავზარდოთ, რომ ჩვენზე მისი მოჯაჭვულობა დამოკიდებულებას არ ჰგავდეს, მაგრამ, იმავდროულად, პატარას ჰქონდეს უსაფრთხოების განცდა. უფროსების მის გვერდით ყოფნა მისთვის მნიშვნელოვანია, მაგალითად, ძილის დროს. მას ეს სჭირდება, რათა ისწავლოს შიშის, განშორების, დანაკარგის გადატანა, – მიაჩნია წიგნის ავტორს.

ასევე მნიშვნელოვანია ბავშვის წაქეზებაა ყველაფერში, რასაც ინტერესით მოეკიდება, სპორტი იქნება ეს თუ ხატვა. როდესაც ბავშვი ჯიუტად მიისწრაფვის წარმატებისკენ, დადებითი თვითშეფასება უყალიბდება. მშობლებმა და მასწავლებლებმა ხელი უნდა შეუწყონ ბავშვის მიერ საკუთარი თავის დადებითად აღქმას, მაგალითად, წარსული წარმატებების ხშირად შეხსენებით.

ალენ ბრაკონიე დარწმუნებულია, რომ გონვრული ოპტიმიზმი არაფერში გვიშლის ხელს და არაფერი აქვს საერთო „ვარდისფერი სათვალის“ სინდრომთან. პირიქით, ის რეალობასთან ადაპტირებაში გვეხმარება. კვლევები მოწმობს, რომ ოპტიმისტები უფრო უკეთ ახერხებენ მობილიზებას სტრესულ სიტუაციაში და მოქნილად აზროვნებენ პრობლემებთან შეჯახებისას.