„ეს იყო ორმოცი წლის წინ. მას შემდეგ აღარ მინახავს ის ნაპირი და ჩამპაკის ხეებში ჩაფლული აგარაკი. იგივე ხეები, იგივე სახლი, ალბათ, ისევ დგას, მაგრამ ერთი კი ვიცი, რომ ყველაფერი, რასაც ბავშვის ცოცხალი და მხურვალე ცნობისმოყვარეობა ხატავდა, აღარ არის იქ. საიდან მოვიპოვო შთაგონების ის მძლავრი ძალა?“

„დღენი ჩემი სიჭაბუკისა“, რაბინდრანათ თაგორი

ბავშვობის შთაბეჭდილებები მძაფრი და დაუვიწყარია. სამყაროს ბავშვისეული აღქმაც განსხვავებულია. ცხოვრებისეული დამოკიდებულება, პირადი დაკვირვება თუ ფსიქოლოგთა დასკვნები ერთსა და იმავე მოსაზრებისკენ გვიბიძგებენ, კერძოდ, ჩვენი ცხოვრება ჩვენსავე ბავშვობაზე დგას.

მწერალთა ბავშვობის დღეებზე დაკვირვება ჩემი საყვარელი საქმიანობაა. ასე დავაგროვე პატარ-პატარა ამბები, რომლებიც მოთხრობების, ლექსების, პოემების, რომანების, პირადი წერილების მიღმა მწერლებისა და პოეტების ცხოვრებაში გვახედებს და მათ შესახებ ჩვენეულ დამოკიდებულებას ქმნის: მირზა გელოვანი თქვენობით ელაპარაკებოდა დედ-მამას; ვაჟას გულჩვილი, კეთილი, სტუმართმოყვარე დედა ჰყავდა,  გამორჩეული სახელით – გულქანი; ტერენტი გრანელს  დედა ხუთი წლისას გარდაცვლია, წიგნების სიყვარული კი ზუგდიდის მაზრაში ცნობილმა მწიგნობარმა, იაკობ შანავამ გაუღვივა; ნიკოლოზ ბარათაშვილს დედა იმ დროს დადგენილ წესებს არღვევდა და ჩვილს თავად აჭმევდა ძუძუს;  სულხან-საბა მამიდაშვილებმა – ვახტანგ V-ის ვაჟებმა არჩილმა, ლევანმა და გიორგიმ აღზარდეს.

ხშირად ვფიქრობ ჩემი ბავშვობის დღეებზე, გზებზე, ადამიანებზე, სახლებზე, ხეებზე. დაკვირვებული ვარ, ბავშვებისთვის ყველაზე საინტერესო მოსასმენი ჩემი მოგონებებია. შეუძლიათ, ერთი და იგივე მრავალჯერ მომაყოლონ.

ახალი სასწავლო წლის დაწყებამდე, სექტემბერში, ინდოელი მწერლისა და პოეტის, რაბინდრანათ თაგორის „დღენი ჩემი სიჭაბუკისა“  წავიკითხე, რომელიც სკოლის, სწავლების, მასწავლებლების შესახებ დაგროვილ გამოცდილებას ასახავს. მწერალი პირველივე გვერდებიდან გვიმხელს, რომ ფურცელზე გადატანილი ნებისმიერი მოგონება ლიტერატურაა. ბატონი თაგორი თანამოაზრე აღმოჩნდა. ერთგან წერს: „ცნობილია, ლიტერატურის გულწრფელი სიყვარული უფრო იშვიათია, ვიდრე ლიტერატურული ერუდიცია“ –  ლიტერატურის მასწავლებლისთვის ეს საყურადღებო გზავნილია.  თაგორი ერთანირი მოწიწებითა და აღფრთოვანებით იხსენებს უბრალო ადამიანს, შრიკანტა-ბაბუს თუ დოქტორ რაჯინდრალალ მითრას. „დღენი ჩემი სიჭაბუკისა“ ცხოვრების ჩვეულებრიობის მიღმა არსებულის პოეზიად გადაქცევის მცდელობაა. მიჰყვები მწერალს მოგონებების ლაბირინთში და შრიკანტა-ბაბუს სამუდამოდ გამახსოვრდება: „ეს მოხუცი ერთდროულად მეგობრობდა მამაჩემთანაც, ჩემს უფროს ძმებთანაც და ჩვენთანაც, ბიჭებთან. ძნელად მოიძებნებოდა მეორე კაცი ლექსების ეგოდენ ტრფიალი. ვით პატარა კენჭს აიტაცებს ჩანჩქერის ნაკადი, წყლის სწრაფი ბრუნვით ააცეკვებს, აათამაშებს, ასევე მისთვის საკმარისი იყო სულ მცირე საბაბი, რომ უზენაეს აღტაცებას მისცემოდა“.

დოქტორ რაჯენდრალალ მითრას ასე გვაცნობს: „ის არა მარტო ღრმად განსწავლული ადამიანი იყო, მას ჰქონდა იშვიათი, მომხიბლავი ხასიათი, რომელიც მის სახეშიც გამოკრთოდა. საზოგადოებრივ მუშაობაში დაუზარელი და ენერგიული მუშაკი, პირად ცხოვრებაში სრულიად იცვლებოდა და ისეთ პაწია ბალღსაც, როგორიც მე ვიყავი, გატაცებით ესაუბრებოდა სერიოზულ თემაზე“.

რაბინდრანათ თაგორმა ბავშვობის მოგონებების გამოსახმობად შთაგონება კიდევ უფრო გამიმძაფრა.  თუ ჩვენ პატარა ადამიანების სულებთან გვაქვს შეხება, მათი აღზრდა და გამოწრთობა გვავალია, სწორედ ასეთი ბავშვობის ამბები უნდა ვუამბოთ მთელი გულითა და მონდომებით. ამგვარად ცხოვრების შემჩნევა, დაკვირვება, შეყვარება, დამახსოვრება და დაფასება ვასწავლოთ.

როგორ დავუკავშიროთ საგაკვეთილო პროცესს?

მოსწავლეთა ასაკის გათვალისწინებით შეგვიძლია მოვძებნოთ ქართველი მწერლების ბავშვობის მოგონებები. მაგალითად, სასწავლო რესურსად გამოვიყენოთ ვაჟა-ფშაველას „ჩემი წუთისოფელი“, დავით კლდიაშვილის „ჩემი ცხოვრების გზაზე“, აკაკი წერეთლის „ჩემი თავგადასავალი“, რაბინდრანათ თაგორის „დღენი ჩემი სიჭაბუკისა“…

ჩაღრმავებული კითხვის მეთოდით წავიკითხოთ ტექსტები.

გაკვეთილის შემდეგ ეტაპზე თავად ვუამბოთ ჩვენი ბავშვობის მოგონებები. თხრობა  ლიტერატურას რომ დაემსგავსოს, მოსაყოლ თემებს სათაურები მოვუფიქროთ. სანამ მე ჩემი მოგონებების გაცოცხლებას შევუდგები, ბოლომდე მივყვები გაკვეთილის ხაზს.

შეგვიძლია ბავშვებს ვთხოვოთ ინტერვიუ ჩაწერონ ბებია-ბაბუებთან, მშობლებთან და მოპოვებული ინფორმაცია  საკლასო ოთახში ერთმანეთს გააცნონ.

გზები

მე მამას „ლურჯაში“ გავიზარდე. ასე დაარქვა საბჭოთა კავშირის დროინდელ მანქანას „აძინადცატს“. 90-იანი წლების შიმშილს ჩემი მშობლები მასწავლებლობისთვის ვაჭრობის შეთავსებით ებრძოდნენ. წავიდოდნენ კახეთში. წაიღებდნენ ჭაღებს, ათას წვრილმანს. გადავიდოდნენ ბაქოში. ჭაღებს ცვლიდნენ ბენზინში. წნორში დაბრუნებისას ბენზინი ხორბლად იქცეოდა. კახეთიდან ზეთი და ფქვილი მთა-მთიულეთში მიჰქონდათ. იქიდან თბილისში ხაჭოთი, ყველით, ხორცით, ხილით ვბრუნდებოდით. ეს ყოველივე კი ხან იყიდებოდა, ხან – ვერ. ამ უცნაური ვაჭრობით ჩვენს ოჯახს ფული ვერა, მაგრამ უხვად ჰქონდა საჭმელ-სასმელი.

დამღლელი მგზავრობებისას წვრილმანების ფუთებსა და ფქვილის ტომრებს შუა ვიყავი მიკუჭული და მანქანიდან ვაკვირდებოდი გაბლანდულ შარაგზებს. ასე დამამახსოვრდა კახეთის ცხელი, გველებიანი გზატკეცილები, ყაზბეგის ვარდისფერი კლდეები და ვიწრობები, ძველ თბილისში, მტკვრის სანაპიროს გაყოლებით მანქანათა სვლა, ჟინვალის წყალსაცავის დასაწყისთან თვალების დახუჭვის რიტუალი.

ყინვაში, წვიმასა თუ თაკარა მზეში დავდიოდით და ხან მიყრუებული სოფლის ბოლო ჭიშკართან გვიღამდებოდა, ხან ორთაჭალაში, ხან კი მცხეთის  ავტობანზე.

ტიბაანიდან მირზაანში, ფიროსმანის სახლ-მუზეუმის სანახავად მე და ჩემმა მეგობრებმა ფეხით გადავწყვიტეთ წასვლა. შემოდგომის თბილი დღე სიარულს გვიადვილებდა. ალაგ-ალაგ მაყვლის ბუჩქებითა და მოყვითალო მიწით დაფარული გზა იმ დღის ისეთივე დაუვიწყარ შთაბეჭდილებად დამრჩა, როგორც  ფიროსმანის სახლ-მუზეუმის დაკეტილი კარი.

ზაფხულია. მე და ჩემი ბიძაშვილი სოფელში ვართ. თაკარა მზეში შარაგზაზე ფეხზე ვიხდით და ფეხშიშველები მოვტანტალებთ. ფეხისგულებს ცხელი ასფალტი გვიწვავს და გვსიამოვნებს. ამ მოგონებას ოცდაათი წელია გულით დავატარებ.

ჩვენ ვართ გზები, რომლებზეც გვივლია.

მამას მეგობარი „ლეინტენანტი“

მამას სახლში ხშირად მოჰყავდა მეგობრები. მათ შორის იყო ერთი მაღალი, ხმელი კაცი, რომელსაც ზედმეტსახელად „ლეინტენატს“ ეძახდა. ქვეყანაში საშინელი სიღატაკე იყო. ამ კაცს კი ჩემთვის ყოველთვის მოჰქონდა „სნიკერსი“ . უზომოდ მიხაროდა მისი დანახვა. მამას მეგობართან შეხვედრის ბუნდოვანი სურათებიდან „ლეინტენანტის“ ღიმილი  და „სნიკერსი“ მახსენდება. მამაჩემის მადლიერი ვარ ამ ნაუცბადევად მოყვანილი სტუმრებისთვის, ჩემი გული სიყვარულით რომ აავსეს.

 ხეები

დაფიქრებულხართ თქვენი ბავშვობის ხეებზე? მე ხშირად ვფიქრობ. ალაზნის ველთან ახლოს, სოფელ ტიბაანს ხევი ეკრა. ხევზე კაკლის ხე იდგა, რომელზეც მე და ჩემი თანატოლი ბიძაშვილი ხშირად დავძვრებოდით. ბაღში ბროწეულისა და ლეღვის ხეები იდგა. მათი ტკბილი და მსუყე ნაყოფით ზაფხულისა თუ შემოდგომის მზიან დღეებში პირს ვიტკბარუნებდით და ხელები ტკბილი წვენით გვეწებებოდა.

მუხიანში, სახლის წინ ბაღი გვქონდა, სადაც მამამ თეთრი ბალი დარგო. მალე ბლის ტოტები კორპუსის მეხუთე სართულამდე აიწოწა. ივნისის დასაწყისში ნაყოფის დაკრეფის დრო დგებოდა. უბნის ბიჭები ხშირად მოდიოდნენ მოსაპარად და თუ თვალს შევასწრებდით, ფაცხაფუცხით გარბოდნენ. მამაჩემი უშიშრად მოექცეოდა ხოლმე ხის კენწეროში და საგულდაგულოდ კრეფდა ბალს. უწვრილეს ტოტებზე ისე იდგა, თვალებზე ხელს ვიფარებდი შიშისგან. მისი გარდაცვალების შემდეგ ბლის დაკრეფის რიტუალიც ქარს გაჰყვა.

ფასანაურის ეზოში ვაშლის, მსხლისა და ჭანჭურის ხეები გვქონდა. სახლის უკან კი უზარმაზარი კაკლის ხეები იდგა. შემოდგომობით სახლი ივსებოდა დაბერტყილი კაკლის, მსხლისა და ვაშლის სურნელით.

ტყის ძირში გარეული მსხლის, პანტის ხე იდგა. ბავშვურ წარმოსახვას იმის წარმოდგენა მიშფოთებდა, რომ პანტის საჭმელად დროდადრო დათვი სტუმრობდა.

ბავშვობის ხეებზე ჩემს შვილებს ხშირად ვუყვები. ძვირფასი მეგობრებივით მომყვება მოგონებები მათთან გატარებულ დღეებზე.

 ეკლესიები

კახეთში, სოფელ ტიბაანში, ორი ეკლესიაა: მთავარანგელოზისა და წმინდა სტეფანე ხირსელის. მთავარანგელოზის ეკლესიაში წირვა-ლოცვა არ ტარდებოდა. ხევისა და ფოთლოვანი ტყის გავლით ყოველდღე დავდიოდით და საგულდაგულოდ ვალაგებდით. იქიდან ვაკვირდებოდით ხირსის მონასტერსა და სოფელს.

დაუვიწყარი იყო სტეფანე ხირსელის სახელობის ტაძარში გატარებული აღდგომის ღამეები. გარდამოხსნის ეზოში გამოტანისას მრევლი სანთლებანთებულები ვუვლიდით გარს ტაძარს. მთვარიან ღამეში ალაზნის ველი და იქვე, ეზოში ჩარიგებული საფლავები იდუმალებით ავსებდა ჩვენს სულებს.

ტიბაანში ისევ დგას პაპაჩემის აშენებული ვეებერთელა სახლი, სადაც ყოველთვის ხალხმრავლობა და ხმაური იყო. ახლა იქ აღარავინ ცხოვრობს. სოფლის ორღობეები, ჭიშკრები, ძაღლები, ვირები, ინდაურები, რუები, სახლები, ბებოები, პაპები, ნათესავები – ბავშვობაში დარჩნენ, მაგრამ ჩემგან არსად წასულან. სიზმრადაც ხშირად ვარ იქ. წერისას განსაკუთრებული სიმძაფრით ვგრძნობ იმ დღეების სინათლეს. მგონია, რომ ხან „პედრო პარამოს“ ვკითხულობ, ხან ხიმენესის პლატერო მიდგას თვალწინ, ხან კი „სულების სახლი“ მახსენდება. ერთი რამ ცხადია, რომ არა ჩემი ბავშვობა, სამშობლოს, ენისა და რწმენის განცდა არ იქნებოდა ისეთი ღრმა და ფაქიზი, როგორიც ახლა არის ჩემში. სწორედ ამიტომ, აუცილებელი მგონია, ვუამბოთ ბავშვებს ჩვენი ადამიანების, გზების, ხეების, სოფლების, ეკლესიების, დაუვიწყარი დღეების შესახებ, რათა მათ სულშიც გაიზარდოს სიკეთე და სიყვარული, რომელზეც ცხოვრებას ააგებენ.

სერ ბერნარდ შოუ მსოფლიო დრამატურგიის კლასიკოსად მიიჩნევა. ეს არის ავტორი, რომელმაც თეატრში სოციალური სამართლიანობის შესახებ მსჯელობა გაააქტიურა. შოუს „პიგმალიონი“ მსოფლიოს თითქმის ყველა სცენაზეა დადგმული. მისი შედევრი ჩვენი ქვეყნის თეატრებშიც არაერთხელ გათამაშებულა. საუბედუროდ, ბოლო ხანს საქართველოში იშვიათად თუ აქცევენ ყურადღებას თეატრალური ხელოვნების პოლიტიკურ შინაარს. არადა, მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის დრამატურგია ბევრ მნიშვნელოვან და საკამათო ძალაუფლებრივ კონფლიქტს წარმოაჩენს.

„პიგმალიონის“ სიუჟეტის მთავარი მომენტები, ალბათ, ყველას გახსოვთ: ფონეტიკის პროფესორი ჰენრი ჰიგინსი სანაძლეოს დებს, რომ მოკლე ხანში ლონდონელ მეყვავილეს დიპლომატიურ მიღებაზე ჰერცოგინიას ამპლუაში წარადგენს. პროფესორი დიდ რისკზე მიდის, რადგან ელაიზა დულიტლი ქალაქის მიყრუებულ უბანში გაიზარდა, დაგლეჯილი სამოსით დადის და ღარიბთა ტლანქი ენით ლაპარაკობს. არც ქცევის მაღალი კულტურით გამოირჩევა. ელაიზა დულიტლის არისტოკრატული იმიჯის წარმოდგენა ყველაზე მდიდარი ფანტაზიის მქონე ოპტიმისტსაც კი გაუჭირდება.

მიუხედავად ამისა, ნახევარი წლის შემდეგ პროფესორი ჰიგინსი მიზანს აღწევს. მრავალთვიანი შრომის შემდეგ ელაიზა დულიტლი უპოვარი მეყვავილისგან ნამდვილ ლედიდ იქცევა. ელჩთან დანიშნულ მიღებაზე შეკრებილ საზოგადოებას ეჭვი არ ეპარება, რომ დახვეწილი ინგლისურით მოსაუბრე, ელეგანტურად გამოწყობილი ახალგაზრდა ქალი სახელგანთქმული ჰერცოგის ოჯახის წარმომადგენელია.

რისი თქმა სურდა ბერნარდ შოუს „პიგმალიონის“ შეთხზვის დროს?

ლიტერატურისა და თეატრის მოყვარულთა ნაწილი ამტკიცებს, რომ ლონდონელი დრამატურგი ბრიტანულ იმპერიალიზმზე ცდილობს ჩვენი ყურადღების გამახვილებას. ჰენრი ჰიგინსი მსოფლიოს ყველა კონტინენტის მომცველი, ყველა ოკეანის გადამლახველი სისტემის სახეა. მეტროპოლია, იმპერიის ცენტრი და მამოძრავებელი ძალა. ის ყოვლისშემძლეა. მის ნებაზეა დამოკიდებული, რისთვის გამოიყენებს დაპყრობილ ხალხებსა თუ მიწებს. ბრიტანეთს შეუძლია, კოლონიებს საკუთარი კეთილდღეობისა და სიმდიდრისთვის, ძლევამოსილებისა და განვითარებისთვის უკანასკნელი სასიცოცხლო ენერგია გამოაცალოს. მაშასადამე, სამუდამოდ ქუჩაში ყვავილებით ვაჭრობისთვის, ძონძებისა და უსახლკარობისთვის გაწიროს. თუმცა მასვე შესწევს ძალა, რომელიმე ერთი კუთხე გამოარჩიოს და სამაგალითოდ აქციოს. ღატაკი კოლონიის სამოთხედ ქცევით იმპერია საკუთარი შესაძლებლობების უსაზღვრობაზე სვამს აქცენტს. პროფესორი ჰიგინსის მიღწევაც ხომ სასწაულად აღიქმება – მან ქუჩაში გაზრდილი ქალი ჰერცოგინიად აქცია.

სერ ბერნარდ შოუ მხოლოდ იმპერიებსა და კოლონიებს შორის არსებული უსამართლო ურთიერთმიმართების გადმოცემით არ ავიწროებს ჩვენს თვალსაწიერს – დიდ შემოქმედს კიდევ ერთი უსამართლობა უღრღნის გულს. ელაიზა დულიტლი კიდევ ერთი განსაკუთრებული მოვლენის სიმბოლოა. დრამატურგს სწამს, რომ სოციალურ გარემოს პიროვნების ჩამოყალიბებისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ის გვეუბნება, რომ ღვთებრივი ნაპერწკალი ყველა ადამიანშია, უბრალოდ, გაღვივება სჭირდება. ლონდონის ქუჩებში მიმდინარე ბრძოლა გადარჩენისთვის, დედაქალაქის ჩამორჩენილ კვარტლებში დასადგურებული უიმედობა და ერთფეროვნება არავის უტოვებს შანსს, თავის თავში ღვთაებრივი ცეცხლი ააგიზგიზოს. თუმცა, თუ დამთრგუნველი გარემოდან ელაიზასნაირ გოგოს საშუალო ფენის ინგლისურ ოჯახში გადავიყვანთ, ის ადვილად მოახერხებს თავისი განსაკუთრებული ნიჭის გამოვლენას. ბერნარდ შოუს სწამდა, რომ დედამიწაზე ყველა ადამიანს შეუძლია საზოგადოების სასარგებლოდ საკუთარი თავის რეალიზება, უბრალოდ, მას ხელშეწყობა და ნორმალური სოციალური გარემო სჭირდება.

მხოლოდ ბერნარდ შოუს შეეძლო პატარა კომედიაში დიდი პოლიტიკური შინაარსის ჩადება.

სქესობრივი განათლების საკითხები არაერთი ქვეყნის განათლების სისტემის თავის ტკივილია. არადა, ეს დისციპლინა ადამიანის სექსუალურობას, რეპროდუქციას, ანატომიას, სქესობრივ მომწიფებას და ზოგადად, რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასა და უფლებებს ეხება. ზოგიერთ განვითარებულ ქვეყნებში ეს არის ჩვეულებრივი, სავალდებულო საგანი. თუმცა, მისი სწავლება თუ უსწავლელობა, არ გამორიცხავს სხვა სახის „საგანმანათლებლო რესურსის“ მიმართ ინტერესს, რომელსაც ბავშვები ინტერნეტსივრცეში თვითონვე პოულობენ.

„ინტერნეტში არსებული უფასო პორნოსაიტები, რომლებსაც მოზარდები შემთხვევით თუ შეგნებულად პოულობენ, სქესობრივი განათლების ყველაზე ცუდი ფორმაა“, – აღნიშნავს ჯანდაცვის ცნობილი ექსპერტი, ბოსტონის უნივერსიტეტის პროფესორი ემილი როტმანი. მას ხშირად უწევს გამოსვლა დიდ აუდიტორიასთან, რომელსაც გატაცებით უყვება როგორ უბიძგა სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლამ საგანმანათლებლო პროგრამის შექმნისკენ. პროგრამა მოზარდებს ურთიერთპატივისცემას და თანხმობას ასწავლის, ასევე,  კრიტიკულ დამოკიდებულებას სექსუალური ხასიათის მასალების მიმართ. როტმანი დარწმუნებულია, რომ პორნოგრაფია, რომლის ხსენებაც უფროს თაობას გვაშინებს და გვანერვიულებს, შეიძლება იქცეს საგანმანათლებლო იარაღად და აი, როგორ:

„ექვსი წლის წინ აღმოვაჩინე ის, რასაც მეცნიერები წლებს ანდომებდნენ. როგორ მივიპყროთ ყველაფრით შეწუხებული მოზარდის ყურადღება, თუკი მას არ აინტერესებს ის, რასაც ვუყვებით? მარტივად. ამისათვის საკმარისია რაიმე კონტექსტში პორნოგრაფია ვახსენოთ.

მე ეს 2012 წელს დავადგინე, ბოსტონის ერთ-ერთი სკოლის ხალხმრავალ აუდიტორიაში, სადაც მოსწავლეებს დამატებითი საგანმანათლებლო კურსი უნდა გაევლოთ. ჩემი, როგორც მოწვეული სპიკერის მისია იყო, მესაუბრა ბავშვებისთვის ჯანმრთელი ურთიერთობების თემაზე.

მაგრამ უცბად ერთი პრობლემა გამოიკვეთა: ბავშვების სახეებს რომ ვუყურებდი, ვხედავდი შუშის თვალებს, სადაც გარკვევით ამოიკითხავდი – „როდის დაასრულებს ეს ქალი ლაპარაკს?!“ ბავშვების დაინტერესებაში ისიც კი ვერ დამეხმარა, რომ ჩემი საუკეთესო კოსტიუმი ჩავიცვი. აუდიტორია მაინც ამთქნარებდა და თვალსა და ხელს შუა მეცლებოდა.

ჰოდა, ერთმა ზრდასრულმა ადამიანმა, რომელიც ასევე ამ სასწავლო პროგრამაში იყო ჩართული, მკითხა: „არასოდეს გინახავს პორნო? იქნებ, მის შესახებ მოუყვე?“ მართლაც,  აუდიტორიამ მაშინვე იფეთქა – მოზარდებმა ყურები ცქვიტეს, აღფრთოვანდნენ, ზოგმა ტელეფონით ფოტოების გადაღება დაიწყო. მაგიურმა სიტყვა „პორნოგრაფიამ“ თავისი საქმე გააკეთა, ახალი კარი გამიღო და რაც მათთვის მოსაწყენი იყო, უცბად სხვა ელფერი შეიძინა.

აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრებიდან მიღებული ინფორმაცია ადასტურებს, რომ უფროს კლასებში ყოველი მეხუთე მოსწავლე პარტნიორის მხრიდან სექსუალურ და ფიზიკური ძალადობას განიცდის. იძულებით პაემნებთან  დაკავშირებული შემთხვევები გაცილებით ხშირია, ვიდრე სკოლაში პირადი საკუთრების დაზიანების ან თვითმკვლელობაზე ფიქრის შემთხვევათა რაოდენობა. თუმცა ამ პრობლემის შესამცირებლად არ არსებობდა რაიმე კონკრეტული იდეა.

ამიტომ მე ვიმუშავე კვლევით ჯგუფთან ერთად, რომელიც პაემნების დროს ძალადობის მიზეზების შესახებ გარკვეულ პასუხებს ეძებდა. ჩვენს ერთ-ერთ კითხვარში რამდენიმე პუნქტი პორნოგრაფიას შეეხო და შედეგებიც საკმაოდ მოულოდნელი მივიღეთ.

გამოკითხული მოზარდი გოგონების 11%-მა განაცხადა, რომ იძულებული იყო, ეკეთებინა ის, რაც ძალიან მოგვაგონებდა პორნო მსახიობების ქმედებას. გამოდის, რომ სექსუალურ ძალადობაში გარკვეული წვლილი პორნოსაც მიუძღის. მაგრამ ჩვენ ვერ ვიპოვეთ სარეცენზიო ლიტერატურაში ბევრი და მყარი მონაცემები იმის შესახებ, თუ რა სახის გულწრფელ ვიდეოებს უყურებენ ახალგაზრდა ამერიკელები, რამდენად ხშირად და რატომ. სწორედ ეს უნდა გამერკვია.

ზოგადად, ადამიანები პორნოგრაფიის მოწინააღმდეგეებად და დამცველებად იყოფიან.  კვლევის მთავარი კითხვაც ეს იყო: „ცუდად თუ კარგად აისახება თქვენზე პორნოგრაფია? იყო თუ არა ვიდეოში ნაჩვენები იძულებითი ქმედების რაიმე ფორმა?“ სხვათა შორის, ამაზე არცერთი ცალსახა პასუხი არ მიგვიღია.

აქამდე სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ მოზარდები, რომლებიც პორნოს უყურებენ, შემდგომში მიდრეკილნი არიან სექსუალური ძალადობისკენ. თუმცა, ამ კვლევის სტრუქტურა არ აანალიზებს ყველა შესაძლო მიზეზს. კიდევ ერთი კვლევიდან ჩანს, რომ „ფილმები დიდებისათვის“ მაინცდამაინც არ ასოცირდებოდა საზოგადოებაში უარყოფით შედეგებთან.

ჩვენ გვქონდა არჩევანის საშუალება: ვყოფილიყავით პორნოს ყურების მოწინააღმდეგენი ან დამცველები, გვეთანაგრძნო ერთი ან მეორე ჯგუფისთვის, მაგრამ ისევე, როგორც ჩემთვის, მოზარდებისთვისაც ეს რთული აღმოჩნდა. დიახ, ერთი მხრივ, უზარმაზარი კაპიტალისტური ინდუსტრია ქალის გამოსახულებით სპეციფიკურ მოთხოვნებს იკმაყოფილებს, მეორეს მხრივ კი, ქალისა და მამაკაცის ინტიმური ურთიერთობის პროცესს პორნოგრაფიაში ხშირად თან სდევს ქალის ფიზიკური თუ სიტყვიერი დამცირება. ასეთი სიუჟეტის ყურების დროს გვეფიქრება კიდეც: „და ეს ნორმალურია?..“

უმეტესობა დაგვეთანხმება, რომ ჩვენ გვაქვს მიზოგონიასთან, სექსუალურ ძალადობასთან და გაუპატიურებასთან დაკავშირებული სერიოზული პრობლემები. პორნოგრაფია არ გვეხმარება მათ მოგვარებაში. მეორე მხრივ, ანტიპორნოგრაფიული მანიფესტები უკვე საუკუნეზე მეტია შობს დისკრიმინაციას, სხვადასხვა ფეტიშის მქონეთა შევიწროებას.

ისიც ფაქტია, რომ პორნოგრაფიის ინტერნეტნაკადი, თინეიჯერებისთვის ასე ხელმისაწვდომი სქესობრივი/სექსუალური განათლების ყველაზე ცუდი ფორმაა. მაგრამ ჩვენი კრიტიკის სამიზნე არ არის PornHub-ის შინაარსი. შესაძლოა, ის იმდენად არ წამლავს ახალგაზრდების გონებას, რამდენადაც ჩვენ გვგონია.

მოზარდებთან და სექსუალურ ძალადობასთან დაკავშირებული ჩვენი პრობლემა არა მხოლოდ ღია პორნოგრაფიაა, არამედ სხვა შეფარული ფორმის კონტენტი. სინამდვილეში, უკვე რამდენიმე კვლევით დადასტურდა, რომ ახალგაზრდებს ურჩევნიათ რეკლამა ნაკლებად სექსუალური იყოს და უფრო მეტად მსუბუქი ეროტიკისკენ მიდრეკილი.

სექსუალიზებული ვიდეოთამაშები, სატელევიზიო შოუები, კლიპები – ჩვენ მხოლოდ პორნოგრაფიაზე ვაკეთებთ აქცენტს და შეიძლება გამოგვრჩეს სხვა, გაცილებით შემაშფოთებელი კადრები.

იშვიათია ადამიანი, რომელიც ახალგაზრდობაში პორნოგრაფიით არ ინტერესდება.  კოლეჯში 18 წლის ასაკში პირველ კურსის სტუდენტთა 93%-ს ერთხელ მაინც უნახავს „ფილმი დიდებისათვის“. გარდა ამისა, ჩვენ გვიყვარს ხაზგასმით იმის აღნიშვნა, რომ ინტერნეტმა პორნოგრაფია ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომი გახადა – ეს ასეა. ეჭვიც არ შეგაპაროთ, რომ ბავშვი, რომლის ხელშიც ინტერნეტიანი ტელეფონი მოხვდა, უყურებს პორნოს. თუმცა ამის დამადასტურებელ ახალ სტატისტიკას ვერსაიდან მოვიშველიებთ.

ეროვნული კვლევებით, 2000-იან წლებში პორნო 10-13 წლის ასაკის მოზარდთა 16%-ს ჰქონდა ნაყურები. 2010 წლის ბოლოსთვის ეს რიცხვი 30%-მდე გაიზარდა, მაგრამ 30% არ არის 100%.

და აი, მივადექით ყველაზე საინტერესო მომენტს: ჩემი პირადი კვლევა აჩვენებს, რომ მოზარდები პორნოგრაფიას მიმართავენ საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, „რეალური“ სექსის შესახებ ინფორმაციის მოსაძებნად. ისინი ვერ პოულობენ საიმედო ინფორმაციას სხვაგან. აშშ-ში 50%-ზე ნაკლებ შტატებში კანონმდებლობა მოითხოვს სკოლაში სქესობრივი საკითხების სწავლებას და ამ შტატების ნახევარზე ნაკლები ითხოვს, რომ ინფორმაცია მოწოდებული იყოს მხოლოდ სამედიცინო კუთხით.

გამოდის, რომ ბოსტონის სკოლაში დამატებითი პროგრამის ფარგლებში, ბავშვებს ნამდვილად სურდათ სექსზე და პორნოგრაფიაზე საუბარი. მათ ეს თემა გაცილებით მეტად აღელვებდათ, ვიდრე პაემნები ან სექსუალური ძალადობა.

ამდენად, შეგვიძლია თუ არა მოვახდინოთ იმ თემების გადაფარვა, რომლებზეც ჩვენ ჩვეულებრივ ვსაუბრობთ, ჯანსაღი ურთიერთობების სწავლებით? როგორ გავიგოთ ამით ვინმეს ტკივილს მოვგვრით? არსებობს თუ არა ფლირტში ჯანსაღი საზღვრები? როგორია  სექსუალური თანხმობა? და ამ ყველაფერზე შეგვიძლია ვისაუბროთ, განვიხილოთ პორნოგრაფიულ მასალაზე დაყრდნობით, რომელიც ჩვენს შვილებს უკვე ნანახი აქვთ. ეს იგივეა, რომ თქვენს შვილს თქვენ თვითონვე მისცეთ შოკოლადი, ოღონდ შაქრისა და მავნე დანამატების გარეშე.

ჩვენ შეგვიძლია ბავშვებთან ვისაუბროთ რაღაცების შესახებ – მაგრამ გულწრფელად, მეცნიერული ობიექტურობის პრინციპების დაცვით. არსებობს ის, რაც ვიცით და არ ვიცით პორნოგრაფიის გავლენების შესახებ. ამიტომ ესაუბრეთ მათ სხვადასხვა კვლევის შედეგებსა და ხარვეზებზე.

გააკრიტიკეთ პორნო. ამ თემაზე უამრავი სამეცნიერო სტატია არსებობს, თავად შინაარსიც, რომელსაც „პორნოგრაფიული“ ჰქვია, არის მსჯელობისა და კრიტიკის ველი. მოზარდებს მოსწონთ კითხვების დასმა, მათ მოსწონთ დამოუკიდებლად ფიქრი.

„პორნოგრაფიული წიგნიერება“ სასაცილოდ ჟღერს და აბსურდულ საგნად გამოიყურება, მაგრამ ეს არ არის გაკვეთილები იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა ვუყუროთ „ფილმს დიდებისათვის“. ჩვენ არც საპირისპიროს ვაკეთებთ: არ ვართ პორნოგრაფიის მოწინააღმდეგე აქტივისტები, რომლებიც ბავშვებს არწმუნებენ, რომ თუ ისინი მას უყურებენ, კიდურებს დაკარგავენ.

ჩვენი საიდუმლო ინგრედიენტი ის არის, რომ არავის განვსჯით. არ ვფიქრობთ, რომ ახალგაზრდებმა პორნოგრაფიას უნდა უყურონ. ჩვენი გაკვეთილების მთავარი და ერთადერთი მიზანია კრიტიკული აზროვნების ჩამოყალიბება. „რას ვხედავ? როგორ ვხედავ? რატომ აკეთებენ ადამიანები ამას და არა სხვა რამეს?“

პორნოგრაფია საშუალებას იძლევა გადახედოთ უამრავ სტერეოტიპს, რომლებიც, სავარაუდოდ, ქმნიან ნორმას. ქალის დამცირება, დისკრიმინაცია, რასიზმი – ეს ის რთული მომენტებია, რომელსაც პორნო ტრანსლირებს. ამ საკითხებზე თქვენ უნდა ისაუბროთ მოზარდებთან, რათა მათ არ სცადონ ნანახის გამეორება.

ნუ აჰყვებით ილუზიებს და ნუ იფიქრებთ, რომ მოზარდები პორნოს არ უყურებენ. ისინი ჯერ არ არიან ზრდასრული, მაგრამ ზრდასრულთა სამყაროში ცხოვრობენ. და მზად არიან  ზრდასრული საუბრებისთვის“.

წერილი ეძღვნება 15 წლის ლუკა სირაძის ხსოვნას. იგი პოლიციაში ფსიქოლოგიური ძალადობის გამო 2019 წლის 11 დეკემბერს   საცხოვრებელი კორპუსის მე-9 სართულიდან გადმოხტა და მოგვიანებით დაიღუპა. ლუკას პოლიცია  სკოლის“შენობაში შეპარვასა და კედელზე შემდეგი ტექსტის წარწერას: „ამ ცხოვრების დედაც”  – ედავებოდა[1]. 

დისციპლინა, ამხანაგებო, რკინის დისციპლინა! – აი, თუ ამას ნაპოლეონი ამბობს,  ესე იგი, მართალია, რადგან „ნაპოლეონი ყოველთვის მართალია!” – ჯორჯ ორუელის ეს ფრაზა დღიდან დაბადებისა, არა და არ კარგავს აქტუალობას.

ლიტერატურა ისეთი თავისუფლებაა, რომ იქნებ მასზე საუბრის უფლება არც კი ჰქონდეს ყველას და მათ შორის ჩემსავით მავანს, მაგრამ როცა სხვაგან, თითქმის ყველგან, თავისუფლების კარი მიჯრით მიხურულია, სხვა გზა არ ჩნდება, იქ უნდა შეხვიდე და ისე შეისრუტო იგი, რომ ერთხანს და თან მუდმივად გეყოს შენთვის და ყველა მათთვის, ვისთვისაც თავისუფლება არა უბრალო ახირებების ასრულება ან თუნდაც ყველა არანივთიერი ღირებულების ერთიანობაა, არამედ სიკვდილისგან თავის დაძვრენა და გადარჩენა, უსასრულობის თვალსაწიერი, რომელში არსებობაც ყოველთვის შესაძლებელია.

ამ თვალსაწიერში, მაგალითად, თომას მორიდან დიკენსამდე, დიკენსიდან ორუელამდე თუ, პირიქით, ასევე ყოველთვის შეიძლება არსებობდეს ალბათობა იმისა, რომ იმედების გაზაფხულს შიშისა და „სასოწარკვეთის ზამთრები” შეენაცვლება მარადიული და წრიული პერიოდოსებით[2] ზემოდან ქვემოთ თუ პირიქით. და ბევრად მანამდე, ვიდრე ვინმე ნაპოლეონი გადაწყვეტს, რომ „ფერმაში ადამიანის ადგილი ნამდვილად არ არის”, მისი მშობელი, ქაღალდის ფულის უდარდელად  მომჭრელ-მხარჯველი დედა საფრანგეთი ახალგაზრდებს მოაკვეთს ხელებს, ამოაგლეჯს ენას, და ცოცხლად დაწვავს, რადგან პატივის ნიშნად არ მოუდრიკეს წვიმაში მუხლი ათეული იარდებით დაშორებულ ბერების პროცესიას. მაგრამ ეს ხომ ათას შვიდას სამოცდათხუთმეტის ამბებია, ნამდვილი ნაპოლეონის გამეფებამდე თითქმის მეოთხედი საუკუნით ადრინდელი, და მას შემდეგ თავისუფლების მძაფრმა სიომ ძალიან ბევრჯერ საიმედოდ დაჰბერა?!

დიახ, ალბათ  სულაც არ აჭარბებს თომას მორი ან დიკენსი, ჩარლზ ჯონ ჰაფემ, ისევე, როგორც არ აჭარბებს ბლაერი, ერიკ არტური, ჯორჯ ორუელის ფსევდონიმით ჩვენთვის ცნობილი. მათი სურვილი  კი – ოდენ ჰუმანიზმმა და კულტურამ დაჩაგროს უსამართლობა, დღესაც  სურვილად რჩება. კუნძულ „უტოპიამდე” ისევ შორია, ძალადობა ისევ დღის წესრიგშია. ძალადობს თითქმის ყველა თითქმის ყველგან, განსაკუთრებით მათზე სუსტებსა და დაუცველებზე. ძალადობენ დღისით და მზისით, ღიად და დაუფარავად, „ჯალათთა შორის ყველაზე გამრჯე კი მუდმივად სასურველია”.  და ნეტავ რატომ?

დომინოს ეფექტი

თუკი მცირე მანძილით თანაბრად დაშორებულ დომინოს ქვათაგან პირველს მივაწვებით, იგი დაუყოვნებლივ დაეცემა მეორეს, მეორე  – მესამეს და ა. შ. წარმოიქმნება  თანმიმდევრული, ერთ მოვლენათა ჯაჭვზე არსებული რეაქცია, მექანიკური ეფექტი, რომელიც, ჯაჭვის სიგრძის მიუხედავად, მაინც არსებობს. ამ ჯაჭვურ რეაქციაში გამოყენებული ენერგია არის დომინოების პოტენციური ენერგია, რის გამოც ისინი მეტაბოლურ მდგომარეობაში არიან. როდესაც ჩამოვარდება პირველი დომინო, დაცემით გადაცემული ენერგია უფრო მეტია, ვიდრე საჭირო დომინოზე დასაკარგი ენერგია და ა.შ. დომინოების ვარდნის მწკრივის ანალოგი ჩვეულებრივ ეხება მოვლენათა დაკავშირებულ თანმიმდევრობას, სადაც თანმიმდევრულ მოვლენებს შორის დრო შედარებით მცირეა.

„დომინოს ეფექტი/პრინციპი” გაიაზრება სიტყვასიტყვით, – როგორც  ფაქტობრივი შეჯახების სერია –  და, ასევე,  მეტაფორულად – როგორც მიზეზობრივი კავშირები ისეთ სისტემაში, როგორიცაა განათლება, გლობალური ფინანსები ან პოლიტიკა. ტერმინი დომინოს ეფექტი გულისხმობს, რომ მოვლენა გარდაუვალია ან ძალიან სავარაუდოა, რადგან უკვე დაიწყო, და, პირიქით, – გულისხმობს, რომ მოვლენა შეუძლებელი ან უაღრესად სავარაუდოა, რადგან პირველი დომინო დგას.

მიიჩნევენ, რომ დომინოს ეფექტის კონცეპციის შეჩერება შესაძლებელია პოზიტიური ჩარევითა და გადაწყვეტის გზით.[3]

სურ. 1.[4]

ლუკას ამბავმა ჩვენს საზოგადოებაში დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია, საზოგადოების ერთი ნაწილი სკოლის დირექციის ბრალეულობას უსვამდა ხაზს, მეორე ნაწილი კი – პირდაპირ პოლიციას  ადებდა ხელს. დააკავეს  პოლიციის გამომძიებელიც, მაგრამ ლუკა უკვე გარდაცვლილია და ამ ფაქტმა მომხდარს ვეღარაფერი უშველა[5]. სკოლის დირექცია კი, რომელმაც ბავშვი გაწირა, „უდიდეს მწუხარებასა და სევდას” გამოხატავს და აცხადებს: „მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ლუკა მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე თვე სწავ­ლობ­და ჩვენს სკო­ლა­ში, მას­თან მე­გობ­რო­ბა და ემო­ცი­უ­რი ბმა აკავ­ში­რებს მის ყო­ფილ თა­ნაკ­ლა­სე­ლებს და მას­წავ­ლებ­ლებს და ყვე­ლას, ვინც მას იც­ნობ­და. ამ ამ­ბავ­მა შეგვძრა“.[6]  საზოგადოების ნაწილი მაინც დირექციის სოლიდარულია.

მიზეზთა გამო 15 წლის ლუკა წაიქცა, მაგრამ დომინოს წინა ქვებს ვიღაც ხელს აშველებს და, ჯერჯერობით, ისინი დგანან. „ნაპოლეონიც” მართალია!

სტოკჰოლმის  თუ ფერმის სინდრომი?!

დისციპლინა ხომ მშვნელოვანია?! – იტყვის მავანი. კი, მაგრამ რკინისა? – შეეპასუხება სხვა, რომლისთვისაც მიუღებელია ქათმების კაკანი იმის თაობაზე, თუ „რა საუცხოო წყალია ამხანაგ ნაპოლეონის მადლით” ან როგორ დადეს „ნაპოლეონის ხელმძღვანელობით ექვს დღეში ხუთი კვერცხი”.  ეს „სხვა” კიდეც გაჩუმდებოდა და თავის გზასაც განაგრძობდა, თუკი ესა თუ ის  „ქათამთა კავშირი ” ამის საშუალებას მისცემდა და „ცხოველთა ძმას”, „ცხვართა მფარველსა” თუ „იხვის ჭუჭულთა მეგობარზე” ძვირის თქმისთვის ერთს კარგად არ მიჯირყვნიდნენ. მათ ხომ თეორიულად არაფერი იცოდნენ სიმპათიისა და მიზიდულობის  „სტოკჰოლმის” პარადოქსალური რეაქციის შესახებ, რომელიც მსხვერპლს აგრესორის მიმართ ახასიათებს, არადა, პრაქტიკულად ორუელის ფერმის ყველა წევრი ამის გამტარია! თუმცა იქნებ ბევრმა არ იცის, რა მოხდა ერთხელ სტოკჰოლმში და რას უწოდებენ სტოკჰოლმის სინდრომს.

1973 წლის 23 აგვისტოს სტოკჰოლმის ერთ-ერთ ცენტრალურ მოედანზე ციხიდან გამოქცეული შეიარაღებული დამნაშავეები ბანკის შენობაში შეიჭრნენ ოთხ მძევალთან ერთად. მათ შორის იყო სამი ქალი და ერთი მამაკაცი. მომდევნო ექვსი დღის განმავლობაში ისინი გამუდმებით ერთად იყვნენ ბანკის დაჯავშნულ საცავში, საიდანაც დამნაშავეები ტელეფონით მოითხოვდნენ 3 მილიონ კრონს, ორ პისტოლეტსა და მანქანას. ამ ხნის განმავლობაში ტყვეებმა ბევრი რამ გადაიტანეს. ჯერ კისერზე თოკჩაბმულებმა გაატარეს რამდენიმე ხანი, ორი დღის განმავლობაში არ აძლევდნენ საჭმელს და მოკვლითაც კი ემუქრებოდნენ, თუმცა ნელ-ნელა გამტაცებლებსა და მძევლებს შორის უჩვეულო კავშირი გაჩნდა. ქალთაგან ერთ-ერთს შეეძლო გათავისუფლება, მაგრამ რატომღაც ამ შანსზე უარი თქვა, მეორემ ჯერ პოლიციისთვის ინფორმაციის გადაცემა შეძლო, მაგრამ შემდეგ გამტაცებლებთან თავისი გამყიდველობა აღიარა. მეოთხე დღეს მან ტელეფონით მოითხოვა, მიეცათ მძევლებისთვის უფლება, თან გაჰყოლოდნენ გამტაცებლებს, რადგან ძალიან კარგი დამოკიდებულება ჰქონდათ ერთმანეთთან. მამაკაცი გათავისუფლების შემდეგ ირწმუნებოდა, რომ გამტაცებლები იყვნენ საოცრად კეთილი და კარგი ადამიანები, უკლებლივ ყველა მძევალი კი ბოლომდე ცდილობდა მათ დაცვას. მოგვიანებით, ქალებმა აღიარეს, რომ ინტიმური კავშირი ჰქონდათ გამტაცებლებთან და პოლიციას მტრადაც კი თვლიდნენ. ცოტა ხნის შემდეგ, მათ ციხეში მიაკითხეს დამნაშავეებს და დაინიშნენ კიდეც.

ეს მოვლენა, რომელსაც სტოკჰოლმის სინდრომი ეწოდა, მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში სხვადასხვა ვითარებაში განმეორდა. მისი ფსიქოლოგიური განმარტება წინააღმდეგობრივია, თუმცა მოცემულ მოვლენას ხსნიან, როგორც დაცვის მექანიზმს. ამ მექანიზმს ანა ფროიდმა აგრესორთან იდენტიფიკაცია უწოდა. ადამიანებს ეს ირაციონალური რეაქცია შეიძლება აღმოაჩნდეთ გადარჩენის მცდელობისას, როდესაც რაციონალური რეაქციები არაეფექტური და უიმედოა. აგრესორთან გაუცნობიერებელი სოლიდარობით ადამიანს იმედი აქვს, რომ აგრესორი თავისნაირს ზიანს არ მიაყენებს. ამ ირაციონალური პოზიციის გასამყარებლად მოძალადე აღიქმება, როგორც სიმპათიური და კარგი ადამიანი, რადგან სხვანაირად მასთან იდენტიფიცირება გაძნელდებოდა[7].

ქილის რწყილების სინდრომი

რწყილებს საკუთარ სიმაღლესთან შედარებით 200-ჯერ მაღლა ახტომა შეუძლიათ (ეს დაახლოებით 8 ინჩია).  ექსპერიმენტისას ისინი ქილაში მოათავსეს. რწყილებმა ქილის მაღლა დაიწყეს ხტუნვა. ქილა დახურეს და სამი დღის განმავლობაში ასე დატოვეს, გახსნის შემდეგ კი ზემოთ აღარ ხტოდნენ. ქილიდან სრულიად გათავისუფლების შემდეგ მათმა გუნდმა ქილის ფორმა მიიღო და ასე დაიწყო გადაადგილება.  გასაკვირად, რწყილების შთამომავლებმაც, უფროსების მაგალითის მიხედვით, თავისუფალ სივრცეშიც ქილის ფორმით გადაადგილება დაიწყეს[8].

რწყილების ეს პარადოქსული რეაქციაც დაცვის მექანიზმს უკავშირდება და არ იძლევა კონკრეტული მოცემულობის, „კომფორტის ზონის” იქით წასვლის საშუალებას მაშინაც კი, როდესაც ეს მოცემულობა აღარ არსებობს.

ორი სიტყვა ჩაგვრაზე

მიჩნეულია, რომ ჩაგვრა ნიშნავს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ ტერორს. ის, ვინც მიმართავს ბულინგს, მიზნად ისახავს მსხვერპლის დაშინებასა და დამორჩილებას. ბულინგი შეიძლება ხდებოდეს ყველგან. მისთვის ჩვეულებრივ დამახასიათებელია შემდეგი გარემოებები:

• ეს არის აგრესიული სახის ქცევა, რომელსაც განმეორებითი ხასიათი აქვს;
• მჩაგვრელს აქვს მეტი ძალაუფლება, ვიდრე დაჩაგრულს (უფრო ძლიერია ფიზიკურად, ან სტატუსით უფრო მაღლა დგას);
• მჩაგვრელის ქმედება არის წინასწარ განზრახული;
• მჩაგვრელი არ იღებს პასუხიმსგებლობას ჩადენილ საქციელზე და ხშირად აღნიშნავს, რომ მსხვერპლმა „დაიმსახურა“ ასეთი მოპყრობა[9].

ბულინგს ხშირად მიმართავენ დეპრესიული, დაბალი თვითშეფასების მქონე, საკუთარი პოპულარობით ზედმეტად დაინტერესებული და სხვებზე დომინანტობის მსურველი ადამიანები. ისინი, ვისზეც ადვილად ახდენენ გავლენას, კარგად ვერ იგებენ სხვების ემოციებს, არიან აგრესიული, ადვილად განიცდიან იმედგაცრუებას, უჭირთ წესების დამორჩილება, ძალადობას უყურებენ დადებითად. ასეთ ადამიანებს, აქვთ დაბალი თვითშეფასება და თავს გრძნობენ დაუცველად. როგორც წესი, მოძალადე, თავის მხრივ, მსხვერპლია და მისი მთავარი მიზანია, საკუთარი არაადეკვატურობის დამალვა და სხვა ადამიანებზე გადატანა.

ჩემი დასკვნა

ყოველთვის მართალია ის, ვინც ძალადობის ქილიდან ამოხტომას მოისურვებს.

ლუკა თავისუფალი და შესაშურად მართალი იყო, როცა კედლებზე იმ ფრაზებს აწერდა, სახელმწიფო, სკოლა, საზოგადოება, პოლიცია კი  – დამნაშავე.

იგი ისეთი არ იყო, როგორიც სხვები არიან. ეს  ბოლო ფრაზაც გეცნოთ, რომ ლიტერატურიდანაა და სხვა მაგალითებიც რაღა მოსატანია.[1] https://reginfo.ge/human-rights/item/17442-daigupa-15-xlis-luka-sirawe,-romelze-waladobashiz-polizias-adanashauleben

[2] დრო-სივრცული წრებრუნვით, ავტ.

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Domino_effect

[4]https://www.google.com/search?q=domino+principle+meaning&rlz=1C1CHBD_enGE849GE849&biw=1366&bih=625&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=aIfREwrwMuyAiM%253A%252CfoZHZf9uSL2PMM%252C_&vet=1&usg=AI4_-kQuwSwifRypS5iZS4osLXvjcEAq8Q&sa=X&ved=2ahUKEwiNvae7q_zmAhU06KYKHeQBDUMQ_h0wFHoECAsQBw#imgrc=9nfgELG2zUlrmM:&vet=1

[5] https://reginfo.ge/people/item/17445-gamomwiebeli-mariana-choloiani-dakavebis-shemdeg-saavadmyboposhi-gadaiybvanes

[6] https://www.ambebi.ge/article/239837-mcvane-skolis-gancxadebas-15-clis-luka-sirazis-g/

[7] უკანასკნელ ხანებში ამ ფენომენის ცოდნა გამიზნულად იხმარება ტერორისტების მხრიდან მძევლების აბსოლუტური დამორჩილების მიზნით. ამის გამო, მძევლების გათავისუფლების შემდეგ აუცილებელია ფსიქოლოგთა ჩარევა, რომელთაც შეუძლიათ ადეკვატურად შეაფასონ არა მხოლოდ დამნაშავეების, არამედ მათი მსხვერპლთა ქცევაც.

[8] https://www.youtube.com/watch?v=v-Dn2KEjPuc

[9] https://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/82229-%E1%83%A0%E1%83%90-%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98/93/

ორიგინალურად გაფორმებულ ყუთს ხელი დავავლე  და  საკლასო ოთახისკენ ავიღე გეზი. კლასში შესვლისთანავე ყველამ ერთხმად იყვირა:

– ,,იდუმალი ყუთი!’’

– ნაწილობრივ ,,იდუმალი ყუთი’’… მეღიმება და ვეუბნები, რომ დღეს ყუთი ჩვეულებისამებრ არ იქნება სხვადასხვა ნივთით სავსე და მას მხოლოდ გაკვეთილის დასრულების შემდეგ გავხსნით.

მოსწავლეთა მხიარულ გამომეტყველებას ნელ-ნელა ცვლის გაოცება, იმედგაცრუება, ამავდროულად, ინტერესი – რა მოხდება…

• გთხოვთ, შეხედეთ ეკრანს და მითხარით, ვინ არის და რა გსმენიათ ამ ადამიანის შესახებ?

დიდი მოლოდინი არ მაქვს, რომ მას ყველა იცნობს, მაგრამ მინდა, მაქსიმალურად გავხსნა ,,ბავშვების  გონებრივი საცავები’’ (თ.ჯაყელი).

და, აი,  მესმის:

– ნაპოლეონი!

– დიდი იმპერატორი!

– მხედართმთავარი!

– ბევრი ომი მოიგო!

– საფრანგეთის მეფე!..

შეძახილების დასრულების შემდეგ:

• ხომ არ გახსენდებათ რაიმე სხვა, რომელიც ამავე სახელთან არის დაკავშირებული?

და ისევ, ერთხმად: – ნაპოლეონი! ნამცხვარი!

– ნაპოლეონი,  მეფე და ,,ნაპოლეონი’’, ნამცხვარი – ომონიმები!

– ყოჩაღ! – გულწრფელად მიხარია და მომწონს გამოწვევის ფაზაში ამდენი საინტერესო ფრაზის მოსმენა.

– ვინ  მიამბობს  ნამცხვრის შექმნის ისტორიას?

კლასში ნელ-ნელა ისადგურებს სიჩუმე…

Google-ის  საძიებო ველში ვწერ სანდრო ასათიანისა და საავტორო ჯგუფის მიერ შექმნილი ელექტრონული წიგნის, ,,ნაპოლეონის’’ ბმულს, რომელიც წინასწარ მაქვს გადმოწერილი კომპიუტერის სამუშაო მაგიდაზე. (https://learning.geolab.club/georgian/)

პროექტორის დახმარებით დიდ ეკრანზე ჩნდება ჩანაწერი.

ტექსტში ახალი ლექსიკური ერთეულები ლურჯი ფერით არის გამოკვეთილი. მასზე დაწკაპუნებით ჩნდება სიტყვის განმარტება, რაც კიდევ უფრო საინტერესოს და სახალისოს ხდის გაკვეთილს. პერიოდულად ვჩერდებით, მოსწავლეები გამოთქვამენ ვარაუდებს, რა მოხდება. მოთხრობის ბოლოს, ეკრანზე ჩნდება ლექსიკონი, რაც საშუალებას გვაძლევს, ერთხელ კიდევ გავიმეოროთ უცხო სიტყვები:

ნარინჯისფერ ღილაკზე     ხელის დაჭერით ეკრანზე ჩნდება კროსვორდი:

შენიშვნა: შეგვიძლია, წინასწარ ამოვბეჭდოთ ბარათები და ჯგუფურად ან წყვილებში შეავსონ მოსწავლეებმა.

მწვანე ღილაკზე  ხელის დაჭერით ეკრანზე ჩნდება თამაში მემობარათებით.   მოსწავლეებმა წინასწარ განსაზღვრული დროის მონაკვეთში, გაბნეულ ბარათებში უნდა იპოვონ მოცემული სიტყვის განმარტება ან მსგავსი სიტყვა, სინონიმი.

შენიშვნა: თუ შესაძლებელია, სასურველია, მოსწავლეებმა ინდივიდუალურად შეასრულონ ეს დავალება, ან წყვილებში და ჯგუფებში. დასასრულ,  კიდევ ერთხელ დიდ ეკრანზე გავხსნით მემობარათებს, რომ განვამტკიცოთ ცოდნა.

დავალება:

 გაკვეთილის გემრიელი დასასრული

მეგონა, მაგიდაზე დადგმული ,,იდუმალი ყუთი’’  ყველას დაავიწყდა. ამ დროს მომესმა ერთ-ერთი მოსწავლის ხმა:

• ლელა მასწავლებელო, ეს ყველაფერი ძალიან კარგია, მაგრამ ,,იდუმალი ყუთი’’ რომ არ ვითამაშეთ?

მოსწავლე მოვიხმე მაგიდასთან, გავახსნევინე ყუთი და ჩემს  საყვარელ მეხუთეკლასელებს საკუთარი ხელით მომზადებული ,,ნაპოლეონით’’ გავუმასპინძლდი.

უილიამ უაილერის ამ ფილმს – 1961 წელს გადაღებულ „ბავშვების საათს“ – ჯონ მაქსველ კუტზეე აღტაცებით იხსენებს რეჟისორის სხვა ნამუშევრებით მოხიბლული მეგობრისთვის, პოლ ოსტერისთვის მიწერილ ერთ წერილში: „დავასკვენი, რომ გამბედაობით გამორჩეული ფილმია. უფრო ზუსტად, დავასკვენი, რომ უაილერი იყო გამბედავი, რადგან ასეთი ფილმით წარსდგა ჰოლივუდელი „გუშაგების“ წინაშე (ჩემი ვარაუდით, ამის გაკეთებას  50-იან წლებში უფრო დიდი გამბედაობა დასჭირდებოდა)“. მთავარი როლის შემსრულებელი შირლი მაკლეინი კი საპირისპიროს ამტკიცებს ათწლეულების შემდეგ, როცა უკვე კინოკლასიკად ქცეული ფილმის გადაღებას იხსენებს: „უილიმ ყველა ის სცენა ამოჭრა, რომლებიც ჩვენს სიყვარულზე მიანიშნებდა. მაგალითად, ის, სადაც ოდრის თმას ვვარცხნი. ერთმანეთს ფიზიკურად არც კი ვეხებოდით. ჩემი აზრით, უბრალოდ შეეშინდა“.

„ბავშვების საათი“ ორ ახალგაზრდა მასწავლებელზე გვიყვება – ძველ მეგობრებზე, რომლებმაც ენთუზიაზმით წამოიწყეს საპასუხისმგებლო საქმე: სკოლა გახსნეს, სადაც მხოლოდ გოგონები სწავლობენ. სკოლა პატარაა, მასწავლებლები კი თავად აკეთებენ ყველაფერს – დაუზარებლად – საკლასო ოთახშიც და სამზარეულოშიც. საქებარი ამბავია, მაგრამ კუტზეეს აღტაცებას ვერ გავიზიარებდი და ამ ფილმს ნახევრამდეც ვერ ვუყურებდი, რომ არა მართა დობის (შირლი მაკლეინი) სახე და განცდის, ტკივილის კვალი ამ სახეზე, რომელმაც პირველივე წუთებში მომნუსხა. ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ მას უფრო მეტი სადარდებელი აქვს, ვიდრე ყველა სხვა გმირს – ერთად. და საკითხავი ის არის, საბოლოოდ ჩავიხედავთ მის გულში თუ ვერა?

ერთ დღეს მასწავლებლების ცხოვრებაში ყველაფერი იცვლება. ცილისწამების მსხვერპლად ქცეულნი, უსწრაფესად კარგავენ: მოსწავლეებს, მშობლებისა და საზოგადოების კეთილგანწყობას, საყვარელ საქმეს, რომელსაც დიდი დრო და ენერგია შესწირეს, აწმყოს, მომავალს… ენით აუწერელი საშინელებაა მათი ყოფა, როცა ვერავის ვერაფერს უმტკიცებენ. ერთი მოსწავლის დიდ ტყუილზე აგებული ბრალდება თანაბრად დამაჯერებელი აღმოჩნდება სასამართლოსთვის, ჟურნალ-გაზეთებისთვის, მთელი ქალაქისთვის. ქალებს „არაბუნებრივი სექსუალური კავშირის“ გამო ჰკიცხავენ და დასცინიან. მათთვის ქუჩაში გასეირნებაც კი უკვე განსაცდელად იქცევა.

ერთადერთი, ვინც შერისხულ მასწავლებლებს გვერდით დაუდგება, კარენ რაითის (ოდრი ჰეპბერნი) საქმროა. სოფლად გადავბარგდეთ სამივე და იქ ახალი ცხოვრება დავიწყოთო, – ასეთი აზრიც კი გაუჩნდება. თავიდანვე გამაღიზიანებელია მისი სწორხაზოვანი დამოკიდებულება იმ ყველაფრის მიმართ, რაც ფილმში ხდება. ერთხანს ქალების სიმართლის სჯერა, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ეს არაფერს ცვლის – ისიც იმ საზოგადოების წევრია, რომელშიც გაიზარდა და რომელმაც ასწავლა, რომ სასწრაფოდ უნდა გააკეთოს არჩევანი თეთრსა და შავს შორის.

„არაბუნებრივი“ – ეს სიტყვა იმდენად ხშირად ისმის, რომ მეტისმეტად შემაწუხებელიც კი ხდება. ცხადია, სხვა ეპოქაა, სხვა წარმოდგენა მორალურსა და ამორალურზე. თავად მასწავლებლებიც კი ძალიან სამარცხვინოდ მიიჩნევენ, რომ სწორედ ასეთი რამ რამ დააბრალეს – შემზარავი, თავზარდამცემი, წარმოუდგენელი. „ექვსი თითი და ორი თავი მაქვს. მახინჯი ვარ!“ – ეს მართას წამოძახილია. ვიღაც აბეზარის თავიდან მოშორებას ცდილობს ამ ფრაზით, მაგრამ ალბათ თვითონ უფრო მკაფიოდ ხედავს ამ ექვსთითიან და ორთავიან არსებას.

„სიყვარულმა შეიძლება სულაც არ მიგვიყვანოს იქ, სადაც გვეგონა, რომ მიგვიყვანდა. ან იმედი გვქონდა, რომ მიგვიყვანდა. მეორე მხრივ, რა შედეგიც უნდა მივიღოთ, ამ სიყვარულმა სერიოზულობისა და ჭეშმარიტების გზაზე უნდა დაგვაყენოს. თუ ასე არ არის – თუ მის შედეგს მორალთან საერთო არაფერი აქვს – მაშინ ეს სიყვარული მხოლოდ სიამოვნების ერთ-ერთი – გაზვიადებული – ფორმა ყოფილა და მეტი არაფერი“, – ეს უკვე ჯულიან ბარნსია, რომელიც იქვე ამატებს: გლოვა კი, თავისი არსით, მორალს მიღმაა – თავს გვახვევს მოკუნტული ადამიანის თავდაცვით პოზას და გვაიძულებს, უფრო ეგოისტები გავხდეთო.

ამ ფილმში გლოვაცაა და გზის უცაბედად დანახვის სიხარულიც, ყველა გაგონილ ფრაზაში დაეჭვებაც და ჭეშმარიტების თვალისმომჭრელი შუქის შიშიც.

ყველაზე ამაღელვებელი კი დასასრულია, რომლის შესახებაც აქ ბევრს არაფერს ვიტყვი. დრამატული სიტუაცია უფრო და უფრო მძიმდება, მიუხედავად იმისა, რომ მანიპულატორ მოსწავლეს უპატიებელ ტყუილში ამხელენ და მასწავლებლებს ბოდიშს უხდიან, სხვადასხვაგვარ სიკეთესაც ჰპირდებიან. სწორედ მაშინ, როცა ყველაფრის მეტ-ნაკლებად გამოსწორების, ახალი წესრიგის შესაძლებლობა ჩნდება, მართა დობი მოულოდნელ გადაწყვეტილებას იღებს – ჩემი წარმოდგენით, გაუმართლებელ გადაწყვეტილებას. მორალი იქ არის, სადაც სიყვარულია და ის მზერაა, რომელსაც ის ეზოში მიმავალ საყვარელ ადამიანს აყოლებს.

სტატიაში მინდა გაგაცნოთ როლური თამაში – ფორუმ-თეატრი. ამ ტექნიკის შესახებ პირველად მიმდინარე წლის ნოემბერში,  უკრაინაში, ქალაქ ლვოვში Erasmus+ ის ეგიდით განხორციელებული პროექტის ფარგლებში შევიტყვე. იდეა ძალიან მომეწონა. დაბრუნების შემდეგ დავიწყე მისი საგაკვეთილო პროცესში დანერგვაზე მუშაობა.

ფორუმ-თეატრის იდეის ფუძემდებელია ავგუსტო ბოლი. ავგუსტო ბოლი იყო ბრაზილიელი თეატრის თეორეტიკოსი, მსახიობი და პოლიტიკური აქტივისტი. იგი აქტიურად ებრძოდა  საზოგადოების დაყოფას კლასებად, რის გამოც იდევნებოდა პოლიტიკური რეჟიმების მიერ. არგენტინაში გადასახლების პერიოდში მან დაიწყო ფორუმ-თეატრის იდეაზე მუშაობა. ეს მეთოდი მიმართულია სოციალური ტრანსფორმაციისაკენ, საზოგადოების სასიკეთო ცვლილებისაკენ, თემში არსებული პრობლემების მოგვარებისაკენ.

რაში მდეგომარეობს ამ ტექნიკის უპირატესობა?

ფორუმ-თეატრი ჩვეულებრივი სპექტაკლისგან განსხვავდება იმით, რომ სცენასა და მაყურებელს ერთმანეთთან აკავშირებს. წარმოდგენა იმართება ორჯერ. კონკრეტული სცენის გამეორებისას მაყურებელს ეძლევა საშუალება, გახდნენ მსახიობები და შეცვალონ პროცესის მიმდინარეობა სასურველი სცენარით.

განვიხილოთ ფორუმ-თეატრი  სამოქალაქო განათლების გაკვეთილის მაგალითზე. მოსწავლეები იყოფიან ჯგუფებად. ჯგუფებს გაკვეთილის თემის მიხედვით ეძლევათ დავალება – დადგან მინი-სპექტაკლი, თეატრი შემოთავაზებულ პრობლემურ საკითხზე. ეს შეიძლება იყოს  ბულინგი სკოლაში, ოჯახური ძალადობა, დისკრიმინაცია, ნაადრევი ქორწინება და ა.შ. მოსწავლეები ფიქრობენ ჯგუფებში სავარაუდო სცენარზე, ინაწილებენ როლებს.

ფორუმ-თეატრში წარმოდგენები იწყება შემდეგი წესის მიხედვით: სცენაზე გადის ერთი ჯგუფი. სხვა ჯგუფის წევრები ითავსებენ მაყურებლის როლს. პირველი მოქმედების დასრულების შემდეგ ფასილიტატორი მიმართავს მაყურებელს კითხვებით: რა პრობლემა დაინახეთ? როგორ შეიძლება ამ პრობლემის მოგვარება?  ხომ არ არის შესაძლებელი პრობლემის გადაჭრა რომელიმე მსახიობის ჩანაცვლებით?.. აუდიტორია იწყებს ფიქრს გამოსავალზე.

შემდეგ იგივე ჯგუფი განმეორებით წარმოადგენს იმავე დადგმას. ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ტაშით გააჩეროს მოქმედება და ჩაანაცვლოს მსახიობი. ერთადერთი აკრძალვა მხოლოდ  მთავარი როლის შემსრულებლის, ე.წ. „პრობლემის წყაროს“ ჩანაცვლებაზე მოქმედებს. ბულინგის შემთხვევაში ბულერია მთავარ როლში. დარბაზში მსხდომებმა სხვა მსახიობის ჩანაცვლებით უნდა მოახერხონ ბულერის ქცევის შეცვლა. ამ შემთხვევაში შეიძლება ან მასწავლებელი იყოს ინერტული – ან კლასელები. ტაშის დაკვრისას წარმოდგენა ჩერდება და გრძელდება, როგორც კი ახალი მონაწილე გადის სცენაზე. მთავარი მიზანი არის ამ შემთხვევაში ბულერის ქცევის ცვლილება, მასზე ზეგავლენა. მაგალითად, თუ რომელიმე მაყურებელი ჩაანაცვლებს მასწავლებელს, რომელიც ინერტულია, არაფერს აკეთებს დაჩაგრული მოსწავლის დასაცავად, მისი აქტიური მასწავლებლით ჩანაცვლების შემთხვევაში დიდი შანსია ბულერის ქცევა შეიცვალოს. ასევე, საინტერესოა ბულერის მეგობრის ჩანაცვლება, რომელიც მისი პოტენციური მხარდამჭერია. შესაძლოა მსხვერპლი მოსწავლის  ჩანაცვლება, რომელიც თავდაპირველ წარმოდგენაში ვერ ახერხებდა თავის დაცვას. ახალმა მონაწილემ მკაფიოდ უნდა დაგვანახოს განსხვავებული ქცევა ბულერის, მისი მეგობრების, მხარდამჭერების მიმართ.

მნიშვნელოვანია ინსტრუქციები იყოს მკაფიო. ფორუმ თეატრის დაწყებამდე მოსწავლეებმა უნდა გაათვითცნობიერონ, რომ :

➡ აკრძალულია ყოველგვარი ძალადობა;

➡ წარდგენაში გამოკვეთილი უნდა იყოს უარყოფითი როლის შემსრულებელი;

➡ უარყოფითი როლის შემსრულებელმა ქცევა უნდა შეიცვალოს იმ დროს, როცა შინაგანად იგრძნობს სიტუაციის ცვლილებას, მის გარშემო არსებული რეალობის შეცვლას;

➡ სიჯიუტე დაუშვებელია;

➡ წარმოდგენა მთავრდება, როცა თავდაპირველი სურათი იცვლება.

➡ ჯგუფმა უნდა მოამზადოს მაქსიმუმ 4-5 წუთიანი წარმოდგენა.

თანამედროვე ეპოქაში ძალიან მნიშვნელოვანია, ჩვენს მოსწავლეებს ჰქონდეთ რწმენა იმისა, რომ მათ შეუძლიათ ირგვლივ არსებული რეალობის შეცვლა. ფორუმ-თეატრი სწორედ ამ რწმენის გამტკიცებისკენ არის მიმართული, რადგან შესაძლებელია დავინახოთ ცვლილებები რეალურ დროში. მსგავსი მეთოდით, ბავშვები სწავლობენ, რომ არ უნდა იყვნენ ინერტულები გარშემო არსებული პრობლემების მიმართ და ითამაშონ აქტიური როლი მათ მოგვარებაში.

ამ მეთოდის გამოყენება შესაძლებელია გეოგრაფიის, ისტორიის, ლიტერატურის, სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზე.

გამოყენებული წყაროები:

https://dramaresource.com/forum-theatre/

https://www.involve.org.uk/resources/methods/forum-theatre

ჩემს გეოგრაფიის მასწავლებელს უკვე იმ დროისთვის ძველმოდური სახელი – ცუცა ერქვა. ის აქტიური პედაგოგი იყო, უყვარდა სკოლა, ბავშვებიც, სიმკაცრესაც იჩენდა და გაკვეთილსაც დაუზარელად ხსნიდა, მაგრამ ვერასოდეს შეამჩნია, რომ მისი საგანი ძალიან მომწონდა.

თუ გამომიძახებდა, მასალას მშრალად მომაყოლებდა და როცა მის კითხვაზე საპასუხოდ სხვა ცოდნასაც მოვიშველიებდი, მაჩერებდა და დაბალი ნიშნით მაფასებდა. არ ვიცი, ასე რატომ ხდებოდა. არადა, გეოგრაფიის სახელმძღვანელოს სიამოვნებით ვკითხულობდი. დარწმუნებულიც ვიყავი, რომ კლასში ყველაზე მეტად ეს საგანი მე მაინტერესებდა, რადგან მოზარდობაში ევროპაში მიწევდა მოგზაურობა და იმის გამო, რომ საკუთარი თვალით მქონდა ნანახი, რა განსხვავება იყო საბჭოთა და ცივილიზებულ ქვეყნებს შორის, გეოგრაფიაც სხვანაირად მიზიდავდა. მაგრამ ცუცამ, რომელიც გაკვეთილის მშვიდობიან ჩატარებაზე უფრო იყო ორიენტირებული, ამის შესახებ ვერასოდეს გაიგო.

გეოგრაფია დღესაც ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო სასკოლო საგნად მიმაჩნია. კარგად შემუშავებულ გაკვეთილზე მოსწავლეებს შეუძლიათ მთელ სამყაროში კლასიდან გაუსვლელად იმოგზაურონ. ფერადი სახელმძღვანელოები, ატლასები, გლობუსები და მრავალფეროვანი თვალსაჩინოებები, მკვეთრად განასხვავებენ გეოგრაფიას სხვა საგნებისგან. თუმცა ბავშვები ამასაც ეჩვევიან. ამიტომ მათი ინტერესის „შეცხელება“ დროდადრო აუცილებელია. გეოგრაფიის მასწავლებელმა უწყვეტად უნდა იზრუნოს იმაზე, რომ მოსწავლეებს მისი საგნის მიმართ ინტერესი არ გაუნელდეს, რისი მიღწევაც სავსებით რეალურია საინტერესო შეხვედრებისა და ღონისძიებების დაგეგმვით.

როგორ გავხადოთ გეოგრაფია ჭეშმარიტად ცოცხალ მეცნიერებად – ამ გამოცდილებას  სხვადასხვა ქვეყნის გეოგრაფიის პედაგოგები გვიზიარებენ. ისინი გვირჩევენ, რომ ბავშვებს საგანი არა მარტო რუკებითა და გლობუსებით ვასწავლოთ.

გამოიკვლიეთ სამყარო მეგობრული მიმოწერით – მასწავლებლის დახმარებით გაიცანით სხვა ქალაქის/ქვეყნის სკოლის მოსწავლეები მიმოწერით. დიახ, ცოტათი ძველებურად ჟღერს, მაგრამ ეს ხელს შეუწყობს ბავშვებს, განავითარონ წერის უნარები, შეუქმნის შთაბეჭდილებას მათზე, ვინც მათი სკოლისა და რაიონის მიღმა ცხოვრობს. სასწავლო წლის ბოლოს შეგიძლიათ ეს ყველაფერი დააგვირგვინოთ  ვიდეოჩატით, სადაც ბავშვები, ბოლოს და ბოლოს, „შეხვდებიან“ თავიანთ შორეულ მეგობრებს.

დაკიდეთ კლასის კედელზე რამდენიმე საათი – დაეხმარეთ მოსწავლეებს გაეცნონ და განსაზღვრონ დროითი ზონები. ერთ საათზე საშუალო გეოგრაფიული დრო გაასწორეთ და მიუთითეთ ის, როგორც გრინვიჩი, ინგლისი. აირჩიეთ მსოფლიოს  ძირითადი ქალაქები, მათ შორის თქვენი მშობლიური ქალაქიც, გამართეთ საათები ქალაქის შესაფერის დროებზე.

ახლა შეგიძლიათ პერიოდულად მიიპყროთ მოსწავლეთა ყურადღება საათებზე, სასურველია დღის სხვადასხვა დროს. მაგალითად, დილით, როდესაც ისინი სკოლაში მოდიან, გაესაუბრეთ იმაზე, თუ რას აკეთებენ ამ დროს სხვა დროის ზონებში სხვა მოსწავლეები. ასევე, შეგიძლიათ გამოიყენოთ საათი, როგორც ათვლის წერტილი, რათა განუმარტოთ, თუ როგორაა დაკავშირებული გრძედის კოორდინატები დროის ზონასთან.

მოამზადეთ გზამკვლევი – ინფორმატიკის მასწავლებელი მელინდა კლეკერი განთქმულია თავისი სახალისო გეოგრაფიის გაკვეთილებით. ის მოსწავლეებს სთავაზობს, შექმნან საკუთარი ტურისტული ბროშურის დიზაინი. სთხოვს ბავშვებს, აირჩიონ სხვადასხვა სახელმწიფო. თითოეული მათგანი ატარებს თავის კვლევებს ქვეყნისა და ორი მსხვილი ქალაქის შესახებ. ეს შესანიშნავი მეთოდია წერის უნარის, კომპიუტერული ცოდნის, გრაფიკული დიზაინის და გეოგრაფიის ერთ პროექტში გაერთიანებისა.

გამოიკვლიეთ სამყარო Google Earth-ით – ყოველ ჯერზე, როდესაც მეოთხე კლასის პედაგოგი ჯულია მაკინტაირი საუბრობს თავისი მოგზაურობის შესახებ, იყენებს Google Earth-ს, რათა მოსწავლეებმა უფრო ნათლად დაინახონ დაშორება მათ სკოლასა და დანიშნულების ადგილს შორის. „ეს გვაძლევს იმის შესაძლებლობას, რომ დავინახოთ ნამდვილი პერსპექტივები და მასშტაბები,“ – ამბობს ის. ჯოშ უილიამსის მოსწავლეები კი შეისწავლიან National Geographic-ის მიერ შემუშავებულ პროექტს „ხელუხლებელი ზღვები“. ისინიც იყენებენ Google Earth-ს, რათა გააანალიზონ, თუ როგორ შეიცვალა ბუნებრივი ლანდშაფტი მთელ მსოფლიოში ამ დროის განმავლობაში.

შექმენით საკუთარი კუნძული – მეექვსე კლასის მოსწავლეები მასწავლებელ ემი გეტისთან ერთად, სასწავლო წელს იწყებენ კუნძულების რუკების შექმნით. კუნძუწლები მათ ცხოვრებას წარმოადგენენ. ისინი ნელ-ნელა ავსებენ ნახატს ბიოგრაფიული დეტალებით,  იყენებენ წარმოსახვას, რელიეფის ცოდნას რუკების შესაქმნელად.

ითამაშეთ დამალობანა მთელ მსოფლიოში – ჩაიფიქრეთ გარკვეული ადგილი პლანეტაზე. მიეცით თქვენს შვილებს რამდენიმე მინიშნება გრძედთან და განედთან, სეზონური ცვლილებებთან, ცხოველთა სამყაროსთან ან რაიმე გეოგრაფიულ მონაცემებთან დაკავშირებით. მათ უნდა გააანალიზონ ეს ყველაფერი და „გიპოვონ“.

დახატეთ პერსონაჟის სამოგზაურო რუკა  – წიგნებში მოქმედებების ადგილებზე საუბრისას, ჯესიკა ბრუკსი სთავაზობს ბავშვებს, შეადგინონ მთავარი გმირის სამოგზაურო რუკა. კიდევ ერთი პედაგოგი, მელოდი არნეტი ამბობს, რომ ის მარტივად აერთიანებს გეოგრაფიას კითხვის გაკვეთილებში და ეხმარება თავის კლასს ზუსტად გაარკვიოს, თუ სად, მსოფლიოს რომელ კუთხეში ვითარდება წიგნში აღწერილი სიუჟეტი. „ზოგჯერ ეს აშკარაა, როდესაც, მაგალითად, ტაილანდურ ხალხურ ზღაპრებს ვკითხულობთ, – ამბობს ის, – ზოგჯერ კი ჩვენ ვიღებთ გარკვეულ დასკვნებს ამბიდან გამომდინარე“.

დაასაქმეთ ყველაზე სწრაფი მოსწავლეები – ეს არის იდეა ყველაზე სწრაფი და აქტიური მოსწავლეების დასაქმების შესახებ მას მერე, რაც მათ დაასრულეს ძირითადი სამუშაო. რუნა ზამანის სამაგიდო უჯრაში ყოველთვის მოიპოვება  ცარიელი მსოფლიოს რუკების ასლები, სადაც ის ბავშვებს სთხოვს, აღნიშნონ ნაცნობი სახელმწიფოები და მათი საზღვრები. ამისათვის მოსწავლეებმა შეიძლება მიიღონ დამატებითი ქულა ან მცირედი საჩუქარი, ეს დამოკიდებულია სწორად მონიშნული  ქვეყნების რაოდენობაზე.

მთელი სამყარო თქვენს ხელშია – ითამაშეთ Throw the Globe. კლასში გადააგდეთ დიდი გასაბერი გლობუსის ბურთი. როდესაც მოსწავლე მას დაიჭერს, უნდა განმარტოს რომელი კონტინენტი ან ოკეანეა მის ხელთ და რა იცის ამ ადგილის/ტერიტორიის შესახებ. ხდება ინფორმაციის გაზიარება და სხვა მოსწავლეების მიერ მისი შევსება.

თემატური პროექტი – კლასში სხვადასხვა პროექტის შექმნა ხელს უწყობს მოსწავლეთა გონებრივი საქმიანობის გააქტიურებას. დასრულებული პროექტი შეიძლება წარმოდგენილი იყოს სხვადასხვა ფორმით: სტატიები, რეკომენდაციები, ალბომები, კოლაჟები, პრეზენტაციები, ვიდეოები და მრავალი სხვა, რაც კლასშივე განიხილება.

გვახსოვდეს, რომ გეოგრაფია არის შესანიშნავი მოგზაურობები, საინტერესო თავგადასავლები, ახალი მიწების აღმოჩენა, საიდუმლოებით მოცული ბუნებრივი მოვლენები, ქარიშხლები, ცუნამები, მიწის სტრუქტურა, რომელზედაც ყოველდღიურად ვსეირნობთ – ეს ყველაფერი კი საინტერესოა!

მოგეხსენებათ, ყველა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება ვალდებულია შეიმუშაოს საკუთარი სასკოლო სასწავლო გეგმა, რომელიც ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას. სასკოლო სასწავლო გეგმის ერთ-ერთი დანიშნულებაა  სასკოლო-სასწავლო ღონისძიებების დაგეგმვა.

სასკოლო-საგანმანათლებლო ღონისძიებებისა და სკოლის სამოქმედო გეგმის შედგენისას აუცილებელი და მნიშვნელოვანია სკოლის პრიორიტეტების გათვალისწინება.

მსურს გაგიზიაროთ  მიმდინარე სასწავლო წელს  სსიპ გალაკტიონ ტაბიძის სახელობის ქალაქ თბილისის №51 საჯარო სკოლაში, როგორ მიმდინარეობს სასწავლო-საგანმანათლებლო პროგრამის დანერგვა.  სკოლის წარმატებული მასწავლებლების   და სკოლის დირექციის თანამშრომლობით ჩატარდა სკოლის საჭიროებების, მოსწავლეთა და მასწავლებელთა ინტერესების კვლევა.

კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით და საგნობრივი კათედრების ხელმძღვანელებთან კოორდინაციით გამოიკვეთა სკოლის მთავარი გამოწვევა, მთავარი სამოქმედო არეალი, გამოიკვეთა სფერო, რომელიც მოითხოვდა ორგანიზებულ მუშაობას არსებული სირთულეებისა და აქტუალური საკითხების გადასაწყვეტად. მასწავლებელთა და მოსწავლეთა ინტერესების გათვალისწინებით, სკოლამ შეიმუშავა სამოქმედო გეგმა, რომლის მთავარი სამიზნე გახდა სოციალური ფორმატით წარმოდგენილი ნებისმიერი ტიპის ურთიერთობის გაჯანსაღება, მოსწავლეთა სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება და მოზარდის ღირებულებითი სფეროს ჩამოყალიბება.

ასე შეიქმნა საგანმანათლებლო-შემოქმედებითი პროგრამა სახელწოდებით: „სოციალური ურთიერთობებისა და სამოქალაქო განათლების ფორუმი.“ ფორუმის მიზანი გახდა მოსწავლეთა ცნობიერების ამაღლება სოციალური ურთიერთობებისა და სამოქალაქო განათლების კუთხით, პრაქტიკულ აქტივობებში ცოდნის რეალიზება, თანამშრომლობითი კულტურის განვითარება და ჯანსაღი ცხოვრების პოპულარიზაცია. ფორუმის სიმბოლოდ შევარჩიეთ სკოლის ლოგო და ანტიკური ხელოვნებიდან რომის ფორუმის ვიზუალური გამოსახულება, როგორც კავშირი ცნობიერების განვითარების უწყვეტი პროცესისა, ანტიკური პერიოდიდან დაწყებული თანამედროვეობის მოთხოვნების გათვალისწინებით და მომავალზე ორიენტირებული გეგმებით. სწორედ ამ  მიზნის გარშემო გაერთიანდა მთელი სკოლა, ყველა კათედრა. საგნობრივი პროგრამის შინაარსის გათვალისწინებით, მთავარი ფუნქცია საზოგადოებრივი მეცნიერებების კათედრამ იტვირთა, ხოლო ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებიდან გამომდინარე, გამჭოლი კომპეტენციებისა დაუფლების გათვალისწინებით ყველა კათედრა აქტიურად ჩაერთო, რადგან საგანთშორის  კავშირების დამყარება, ცოდნისა და გამოცდილების სხვადასხვა შინაარსობრივ კონტექსტში გადატანა, სოციალური და სამოქალაქო კომპეტენციის განვითარება ყველა საგნის სტანდარტის სწავლა-სწავლების უმთავრესი მიზანია.

საგანმანათლებლო პროგრამის ფარგლებში, განხორციელდა სხვადასხვა ტიპის ღონისძიება, სასწავლო პროექტი, ჩატარდა კონფერენციები და თემატური შეხვედრები ჩვენს პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად.

ფორუმის ფარგლებში განხორციელებული აქტივობები შეიძლება დავყოთ ორ მთავარ ჯგუფად:

1. ტრენინგები და სემინარები მასწავლებლებისთვის, მოსწავლეებისთვის და მშობლებისთვის;
2. მოსწავლეთა მიერ განხორციელებული პროექტები და ღონისძიებები;

საგანმანათლებლო პროგრამის ფარგლებში ტრენინგები და სემინარები წარიმართა სამი  მიმართულებით:

 I  მიმართულება:  სემინარი პედაგოგებისა და მოსწავლეებისთვის

თემა:  „ბავშვის უფლება-მოვალეობები, პრობლემები და გადაჭრის გზები“.

პარტნიორი ორგანიზაცია – საქართველოს სახალხო დამცველის ბავშვის უფლებათა დეპარტამენტი, ხელმძღვანელი:  მაია გედევანიშვილი.   ის  შეხვდა სკოლის თვითმმართველებს და ესაუბრა ისეთ თემებზე, როგორებიცაა ბავშვის უფლებათა კონვენცია, ბავშვის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების განხორციელების მონიტორინგი, დარღვევებზე რეაგირების საშუალებები და რეკომენდაციები.

სახალხო დამცველის ბავშვის უფლებათა დეპარტამენტმა სკოლას უსახსოვრა საინტერესო ლიტერატურა და კლასის თვითმმართველებმა აიღეს პასუხისმგებლობა, სემინარზე მიღებული ცოდნის, ინფორმაციისა და ლიტერატურის შესახებ მეგობრებისა და თანაკლასელების ინფორმირებისა. ეს პროცესი დაწყებულია და გაგრძელდება, რათა  ყოველი კონკრეტული შეხვედრის თემა ცნობილი გახდეს ყველა მოსწავლისთვის.

II  მიმართულება:

ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობის პროგრამა.

რაც შეეხება სკოლაში ინკლუზიური განათლების ეფექტურ დანერგვას, ამ მიმართულებით ჩვენ ვიღებთ ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვან ინფორმაციას, დამხმარე მასალებსა და რეკომენდაციებს საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს ზოგადი განათლების დეპარტამენტიდან, ძველი თბილისის რაიონის საგანმანათლებლო რესურსცენტრიდან. რეკომენდაციები ეხება ისეთ სტრატეგიულ პრიორიტეტებს, როგორიცაა ინკლუზიური განათლების სისტემური გაძლიერება, ინკლუზიური  განათლების მიდგომების მეთოდოლოგიისა და მომსახურების განვითარება, ინკლუზიურ განათლებაში ჩართული ადამიანური რესურსების პროფესიული განვითარება.

ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანი სიახლე გვაქვს. სკოლაში გაიხსნა ახალი რესურს ოთახი, ახალი ინვენტარითა და სასწავლო რესურსით. აქვეა ჩვენი მოსწავლეების მიერ შესრულებული ნამუშევრების გამოფენა.

№51 სკოლა მემორანდუმის ფარგლებში თანამშრომლობს ორგანიზაციასთან MAG GEORGIA. სკოლაში დავიწყეთ ტრენინგების საინტერესო კურსი  დიფერენცირებული სწავლებისა და ინკლუზიური განათლების შესახებ, რომელიც  განსაკუთრებულად მოეწონათ ჩვენს პედაგოგებს.

III      მიმართულება:

ტრენინგები მშობლებისა და მასწავლებლებისთვის. თემა: „სკოლებში მშობელთა ჩართულობის გაზრდა“.

პარტნიორი ორგანიზაცია: „მშობლები განათლებისთვის“

ტრენინგებზე ინტერაქტიულ რეჟიმში მიმდინარეობდა მსჯელობა, განხილვა ისეთი საკითხებისა, როგორებიცაა მშობელთა ჩართულობის მექანიზმები და საუკეთესო პრაქტიკა, მოხალისეობა შვილის სკოლაში, ეფექტური კომუნიკაცია ყველა ტიპის პერსონასთან და სხვა.

სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება, სოციალური ურთიერთობების პრინციპების შესწავლა აქტიურად მიმდინარეობს საზოგადოებრივ მეცნიერებათა ჯგუფის საგნების მიხედვით. ეს ძალიან საინტერესო პროცესი იწყება მე-4 კლასიდან, საგნით „მე და საზოგადოება“ . საგანმანათლებლო-შემოქმედებითი ფორუმის ფარგლებში მე-4 კლასის მოსწავლეებმა  პედაგოგთან ერთად განახორციელეს პროექტი „ მინი მუზეუმი სკოლაში“. პროექტის ფარგლებში მოსწავლეები ესტუმრნენ სხვადასხვა მუზეუმს, თავად დაამზადეს ექსპონატებისა და ხელოვნების ნიმუშების ასლები, მოაწყვეს სასკოლო გამოფენა, მოირგეს გიდის როლი და უმასპინძლეს დამთვალიერებლებს.

მე-5 და მე-6 კლასებში ისწავლება საგანი – ჩემი საქართველო. ამ საგნის სახელმძღვანელოს, მასწავლებლის წიგნისა და მოსწავლის რვეულის ავტორია №51 საჯარო სკოლის საზოგადოებრივ მეცნიერებათა კათედრის ხელმძღვანელი. პედაგოგმა მე-6 კლასის მოსწავლეებს შორის ჩაატარა კონკურსი „იცოდე კანონი და იყავი დაცული“. კონკურსის მიზანი იყო, მოსწავლეები გაცნობოდნენ საქართველოს კანონმდებლობის ზოგიერთ, მათი ასაკისთვის აქტუალურ საკითხს, მიესადაგებინათ კონკრეტული მუხლებისთვის რეალური, ცხოვრებისეული სიტუაციები, ემსჯელათ მათი გადაჭრის გზებზე და დაეწერათ შესაბამისი რეკომენდაციები. ინტელექტუალური კონკურსი დიდი ინტერესით და აქტიურობით ჩატარდა.

2019-2020 სასწავლო წელს, ეროვნული გეგმის მიხედვით, მე-7 კლასში დაემატა ახალი საგანი – მოქალაქეობა. ამ საგნის წარმატებით დანერგვის მიზნით, სკოლაში მოვიწვიეთ სახელმძღვანელოს ავტორი.  მან  ჩაატარა მასტერკლასები პედაგოგებისთვის და შეხვედრები მე-7 კლასის მოსწავლეებთან.  №51 სკოლაში არსებობს ტრადიცია – ბავშვები ხშირად ხვდებიან სხვადასხვა საგნის სახელმძღვანელოს ავტორებს.  ეს ფაქტი მათთვის განსაკუთრებით საინტერესო და სტიმულის მიმცემია.

ფორუმის ფარგლებში, მე-7 კლასის მოსწავლეებს შორის ჩატარდა ესეების კონკურსი თემაზე: „მე ვარ აქტიური მოქალაქე“. კონკურსის მიზანი იყო, გაეცნობიერებინათ მოზარდებს, თუ რას გულისხმობს აქტიური მოქალაქეობა და სამოქალაქო საზოგადოება, გაცნობოდნენ იმ ღირებულებებსა და ფასეულობებს, რომელთა თანახმადაც ყველა ადამიანი თანასწორია ერთმანეთისა და კანონის წინაშე. კონკურსი გამოირჩეოდა მოსწავლეთა მაღალი ჩართულობით.

„სოციალური ურთიერთობებისა და სამოქალაქო განათლების ფორუმის“ ფარგლებში ჩატარდა საბაზო საფეხურის მოსწავლეთა კონფერენცია თემაზე „მოქალაქეობა, არსებული რეალობა და ჩემი აქტიურობა პოზიტიური გარემოს დამკვიდრებისთვის“, ხოლო საშუალო საფეხურის მოსწავლეთა კონფერენცია თემაზე „მე და კონსტიტუცია“.  მოსწავლეები წინასწარ გაეცნენ თემის ორიენტირს, შეფასების კრიტერიუმებს, ნაშრომის სტრუქტურას, პრეზენტაციის მოთხოვნებს და დამაჯერებლად წარსდგნენ სპეციალური ჟიურის წინაშე. მოსწავლეებმა თეორიულ ცოდნასთან ერთად ისაუბრეს პრაქტიკულ აქტივობებზეც, რომლებიც განახორციელეს პოზიტიური გარემოს დამკვიდრებისთვის. კერძოდ, წარმოადგინეს ვიდეორგოლი, რომელშიც ასახულია, თუ როგორი სიყვარულითა და თანაგრძნობით ეპყრობიან ბავშვები სკოლის თანამშრომლებს , დამლაგებლებს.  როგორ ულოცავენ ისინი უფროსებს დამდეგ შობა-ახალ წელს.

სასწავლო-საგანმანათლებლო პროგრამის ფარგლებში, გაიმართა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა კათედრის მიერ ორგანიზებული პროექტი „ჯანსაღი ცხოვრების ემოცია“.  პროექტს პარტნიორობა გაუწია სამედიცინო კორპორაცია „ევექსმა“. პროექტის ფარგლებში, დიდი ენთუზიაზმითა და ხალისით გაიმართა კულინარიული დუელი და მოსწავლეთა მიერ დამზადებული ბროშურის –  „ჰიგიენის დაცვა“-  პრეზენტაცია. ჩვენი ფორუმის ფარგლებში გაიმართა საზოგადოებრივ მეცნიერებათა კათედრის მიერ ორგანიზებული იმიტირებული სასამართლო და ინტელექტუალური თამაში „ისტორია სამსჯავროზე“. პროექტს პარტნიორობა გაუწია საქართველოს ტექნიკურმა უნივერსიტეტმა. პროექტს ხელმძღვანელობდა ისტორიის პედაგოგი.

№51 საჯარო სკოლის  ენის კათედრამ,  ურთიერთობის უნივერსალურ საშუალებად სამაგიდო თამაშები შეარჩია და მე-9 კლასის გუნდებს შორის წარმატებით ჩაატარა პროექტი: „ვეფხისტყაოსნის“ სამაგიდო თამაშები. მოსწავლეები გაეცნენ სამაგიდო თამაშების შექმნის ისტორიას. თამაშების წესებს. შეჯიბრება აზარტული, საინტერესო და სასარგებლო აღმოჩნდა ყველასთვის. მოსწავლეებმა შეძლეს ლოგიკური აზროვნებისა და გამჭრიახობის გამოვლენა.

„სოციალური ურთიერთობებისა და სამოქალაქო განათლების ფორუმის“ ფარგლებში, მოსწავლეთა თვითმმართველობამ განახორციელა პროექტი: „ გაეროს კონფერენციის მოდელირება“. პროექტს მხარდაჭერა გაუწია საქართველოს ახალგაზრდობის ელჩმა გაეროში თათია დოლიძემ. პროექტის მიზანი იყო მოსწავლეთა ჩართულობის გაზრდა არაფორმალური განათლების მიმართულებით. №51 საჯარო სკოლამ ასწლოვანი ისტორიის განმავლობაში პირველად უმასპინძლა გაეროს მოდელირების კონფერენციას. მოსწავლეები განაწილებულნი იყვნენ ორ კომიტეტში, პირველი – ბავშვთა უფლებების კომიტეტი, რომელიც განიხილავდა ბავშვების  რეინტეგრაციას კონფლიქტურ ქვეყნებში, მეორე- ადამიანის უფლებების კომიტეტი, რომლის სამუშაო თემა იყო ჟურნალისტების უსაფრთხოება. საკომიტეტო მუშაობის დასრულების შემდეგ მონაწილეებმა დაწერეს რეზოლუციები, მიაღწიეს კონსენსუსს, მუშაობის შედეგები კი წარუდგინეს გენერალურ ასამბლეას.

ფორუმის ფარგლებში განხორციელდა სახელოვნებო ინსტალაცია „ფერწერული გალაკტიონი“. ღონისძიებას ხელმძღვანელობდნენ №51 სკოლის სააღმზრდელო პროგრამების კოორდინატორი  და ესთეტიკური აღზრდის ხელმძღვანელი. პროექტში აქტიურად იყვნენ ჩართულნი სპეც პედაგოგები და სსსმ მოსწავლეები. ღონისძიების ფარგლებში მოსწავლეებმა წარადგინეს გალაკტიონის ლექსების ფერწერული ილუსტრაციები. შეასრულეს პოეტის ლექსებზე შექმნილი სიმღერები. მხატვრული კითხვის ვირტუალურ შემსრულებელთან ელდინო საღარაძესთან ერთად წაიკითხეს პოეტის ლექსები. სახელოვნებო ინსტალაციის მონაწილეებმა განახორციელეს საქველმოქმედო აქცია „აჩუქე წიგნი-გააზიარე ემოცია“. ისინი დაეხმარნენ თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის სოფელ თონეთის საჯარო სკოლას წიგნებით, საინტერესო ლიტერატურით. თონეთის  საჯარო სკოლაში შეხვედრა ემოციურ და საოცრად მეგობრულ ატმოსფეროში წარიმართა.

№51  საჯარო სკოლის სასწავლო-საგანმანათლებლო პროგრამის I სემესტრის დასკვნითი ღონისძიება გაიმართა სკოლის საკონფერენციო დარბაზში. ღონისძიებას ესწრებოდნენ: საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების დეპარტამენტის წარმომადგენლები, სამოქალაქო განათლების ექსპერტები, საქართველოს პარლამენტის, შოთა რუსთაველის სახელობის კინოსა და თეატრის სახელმწიფო უნივერსიტეტის , ძველი თბილისის რაიონის საგანმანათლებლო რესურსცენტრის, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის, რადიო „საქართველოს ხმის“,  სსიპ საგანმანათლებლო დაწესებულების მანდატურის სამსახურის, თბილისისა და მცხეთა-მთიანეთის ცენტრის წარმომადგენლები, სკოლის კურსდამთავრებულები, მომღერალი ნათია სვანაძე და  ჯგუფი „THE QVINTESSENCE”.

I  სემესტრის შემაჯამებელ ღონისძიებაზე მოსწავლეებმა და პედაგოგებმა ისაუბრეს ფორუმის ფარგლებში განხორციელებულ პროექტებსა და აქტივობებზე. ღონისძიებაზე შედგა ევროკავშირის მიერ გადაღებული ვიდეორგოლის პრეზენტაცია. ვიდეორგოლი დამზადდა ევროკავშირის მიერ ორგანიზებულ, ადამიანის უფლებების ერთკვირიანი კამპანიის ფარგლებში, რომელიც დაიწყო 10 დეკემბერს, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დღესთან დაკავშირებით. წლევანდელი კვირეულის სლოგანი იყო „ახალგაზრდები ადამიანის უფლებების დასაცავად“. ვიდეორგოლის სახელწოდებაა „იცოდე შენი უფლებები“ და მასში მონაწილეობენ №51საჯარო სკოლის მოსწავლეები. ვიდეორგოლი ემსახურება საზოგადოებაში ადამიანის უფლებების დაცვის მნიშვნელობასა და ცნობადობის ამაღლებას.

სასწავლო-საგანმანათლებლო პროგრამა: „სოციალური ურთიერთობებისა და სამოქალაქო განათლების ფორუმი“, როგორც სკოლის განვითარების კონცეფცია, გრძელდება!

სკოლა მადლობას უხდის ფორუმის ყველა მონაწილეს,  სტუმრებს, პარტნიორ ორგანიზაციებს მხარდაჭერისთვის და მზად არის ახალი პროექტების განხორციელებისთვის, საქმიანი, კულტურული ურთიერთობებისთვის, სახელმწიფო თუ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობისთვის.

მასწავლებელს მუშაობის პროცესში უამრავი სხვადასხვა ტიპისა და ხარისხის დაბრკოლების გადალახვა უწევს. ეს ბუნებრივია და ამისთვის სტუდენტობიდანვე ამზადებენ პედაგოგობის მსურველებს, თუმცა თეორიული ცოდნა ხშირად არ არის საკმარისი რეალური ხიფათების გადასალახავად. პრაქტიკული პრობლემები ყოველთვის უფრო მძაფრი და შემაშფოთებელია, მაგრამ ყოველი დაძლეული წინააღმდეგობა პროფესიულ უნარებს ზრდის და მასწავლებლის გამოცდილებას ამდიდრებს. ეს გამოცდილება კი უმნიშვნელოვანესია სწავლებისას.

ყველაზე დიდი გამოწვევა თანამედროვე მასწავლებლისთვის მაინც რუტინასთან ბრძოლაა. დღეს სამყარო, თავისი ყოველდღიურად მზარდი ტექნოლოგიური განვითარებით, უამრავ თვალ-გულ გასახარებელსა და გასართობს სთავაზობს მოსწავლეს, რომლისთვისაც ნებისმიერ სიახლესთან ზიარება მნიშვნელოვანია.  მასწავლებელიც უნდა ეცადოს, რომ  სწავლების მეთოდები, ხერხები თუ სტრატეგიები არ დააძველოს, ამისთვის კი, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა, რომ გამუდმებული პროფესიული ზრდა თავის ყოველდღიურობად აქციოს, მხოლოდ ამ შემთხვევაში არც მისთვის და არც მოსწავლეებისთვის გაკვეთილი აღარ იქცევა რუტინად.

რა თქმა უნდა, პედაგოგის ძალისხმევას ხშირად არ მოჰყვება სწრაფი შედეგი, მაგრამ სწავლების სხვადასხვა ხერხისა და მეთოდის ძიება, სხვა კოლეგათა გამოცდილების გაზიარება, თეორიული მასალის პრაქტიკულად გამოყენება მის მთავარ საზრუნავად უნდა იქცეს.

ერთი უცხოელი მასწავლებელი ჰყვება, როგორ მიიწვია კოლეგამ გაკვეთილზე სახელწოდებით „ერთწინადადებიანი პროექტი“. მასწავლებელმა სთხოვა მოსწავლეებს კრიტიკულად დაფიქრებულიყვნენ თავიანთ როლზე მსოფლიოში და განესაზღვრათ, რა გავლენა შეიძლება მოეხდინათ – ოღონდ სათქმელი ერთ წინადადებაში ჩაეტიათ. მასწავლებელმა ნება დართო, გამოეყენებინათ გრაფიკული სქემები, ასოციაციური რუკები თუ სხვა ინსტრუმენტები, რათა საბოლოო შედეგამდე მისულიყვნენ, მაქსიმალურად დაეწურათ, დაეხვეწათ და ისე ჩამოეყალიბებინათ მიზანი.

მასწავლებელმა თავიდან გონებრივი იერიშის მეთოდი გამოიყენა და იკითხა, ხომ არ ჰქონდათ შეთავაზებულ დავალებასთან დაკავშირებული კითხვები. ერთმა მოსწავლემ დაიჩივლა, რომ ერთ წინადადებაში სათქმელის ჩამოყალიბება რთული იყო და გაუძნელდებოდა, უკეთესი იქნებოდა, თუ მეტის დაწერის უფლება ექნებოდათ.  თუმცა მასწავლებელს დავალება არ შეუცვლია. ამან დააფიქრა ფასილიტატორი  ჩაღრმავებოდა თავისი პროფესიული ზრდის მიზნებს. ყველაზე დიდი პრობლემა, რომელსაც აწყდებოდა, იყო ბალანსის დაცვა ძალისხმევასა და ეფექტურობას შორის.  უმნიშვნელოვანესია, რომ მასწავლებლის მუშაობამ იქონიოს მაქსიმალური ზეგავლენა მოსწავლეებზე, თანაც ისე, რომ პედაგოგსაც შეუნარჩუნდეს ენერგია. მასწავლებლები ხომ ყველაფერს აკეთებენ იმისთვის, რომ დაისახონ მიზნები, რომლებიც რთული განსახორციელებელია,  მაგრამ განვითარებისა და წინსვლისთვის აუცილებელია.

როგორც მოსწავლეები ცდილობდნენ რამდენიმე სიტყვაში მოექციათ თავიანთი უმნიშვნელოვანესი განზრახულობა, მასწავლებელმაც მოკლედ და ეფექტურად უნდა გამოკვეთოს პრიორიტეტები, რათა ძალისხმევამ და შრომამ რეალური შედეგი გამოიღოს. ამისთვის კი აუცილებელი და საჭიროა პრაქტიკა, მოთმინება და ზედმიწევნით დაგეგმვა, ზოგიერთი ხერხი კი ამ პროცესს გააადვილებს.  უპირველესია დროის სწორი და მიზანმიმართული გამოყენება. მაგალითად, პროექტით სწავლებას ხშირად მიმართავენ პედაგოგები. სანამ პროექტის შესრულებასა თუ ინიციატივის რეალიზებას შეუდგებით, უნდა წინასწარ წარმოიდგინოთ სარგებელი. თუმცა ეს კონცეფცია ხშირად ფინანსებთან დაკავშირებით გამოიყენება, მაგრამ ეს შეიძლება დროის გამოყენებასა და ხარჯვასთანაც დავაკავშიროთ. ყველამ კარგად იცის, რომ დრო უძვირფასესი რესურსია პედაგოგისთვის.  ერთი ყველაზე გავრცელებული მაგალითი დროის არასწორი გამოყენებისა ისაა, რომ თავიდანვე გამოიკვეთენ ხოლმე მიზნებს, წინასწარ მოსამზადებელი ფიქრის გარეშე. თუ პედაგოგი დარწმუნებული არ იქნება იმაში, თუ რის მიღწევა სურს (იგულისხმება, განიხილავს თუ არა დაგეგმილ ამოცანებს სხვა საკლასო თუ  სასკოლო აქტივობების კონტექსტში), მაშინ პროექტი განწირული იქნება კრახისთვის. გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მიზნობრივი განხილვები, თვალსაზრისები საჭიროა. ამგვარი  ვარაუდების გამოთქმა და ჩაწერა, მაგალითად, იმისა,  რომ,  თუ ჩვენ ამას გავაკეთებთ, მოსწავლეებს ეცოდინებათ ესა და ეს,  მხოლოდ ფორმალური მიდგომა იქნება, ეს შეიძლება მხოლოდ ორიენტირად გამოგვადგეს ამოცანების შემდგომ უფრო ცხადად  ჩამოყალიბებაში.

ნებისმიერი საქმის ეფექტურობისთვის, კარგად უნდა დააკვირდეთ, რომ ამოცანები იყოს მარტივი, რათა მათი შესრულება  შეიძლებოდეს. თუ ამოცანა რთულია, მის განსახორციელებლად კი დიდი შრომაა საჭირო, ისეთი, რადაც არ ღირს სავარაუდო შედეგი, მაშინ იგი უნდა გამარტივდეს. ხანდახან შეიძლება ამოცანათა სირთულე, ერთი შეხედვით, დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდეს, თუმცა ხანგრძლივ დროს მოითხოვდეს.  პროექტი არ უნდა იქცეს ხაფანგად. ცნობილია „ძმები რაიტების ეფექტის“ ფენომენი. ამ ძმებს ჰქონდათ ძალიან ნათელი მიზანი: შეექმნათ პირველი საფრენი აპარატი. მათ იცოდნენ, რის მიღწევა სურდათ და, მიუხედავად იმისა, რომ ურთულესი სამუშაოები ჰქონდათ განსახორციელებელი, არ შეყოყმანებულან ამ მიზნისკენ მიმავალ გზაზე. ამ მეთოდის სკოლებში გამოყენება ეფექტური იქნება. გზა მუდმივი განვითარებისკენ, რა თქმა უნდა, რთულია. მიზანზე კონცენტრირება და ყოველგვარ ყურადღების გამფანტავ საქმეებზე უარის თქმა აიოლებს ამოცანას.

რა ქმნის გამორჩეულ მასწავლებელს? იდეალურ პედაგოგს რომელი უფრო მეტად წარმოაჩენს: პროფესიული ოსტატობა თუ პიროვნული მომხიბვლელობა? ამ თემას იკვლევს ერთ-ერთი ამერიკელი მასწავლებელი, არიელ საქსი, რომელიც ცდილობს გამოკვეთოს შესანიშნავი პედაგოგის დამახასიათებელი თვისებები. მისი აზრით, მხოლოდ მომხიბვლელობისთვის ღირებულების მინიჭება მითია. იდეა, რომ დიდებული პიროვნება შეიძლება იყოს დიდებული მასწავლებელი _ თავის მოტყუებაა და სხვა არაფერი.  საქსმა თვალყური მიადევნა, დააკვირდა იმ მასწავლებელს, რომელიც სკოლაში სწორედ ამ თვალისმომჭრელი პიროვნულობით გამოირჩეოდა. პირველ გაკვეთილზევე შეამჩნია, რომ იგი არ მისდევდა ინსტრუქტაჟს, სასკოლო გეგმას და ერთგვარი თავისუფალი თემის პრინციპით მოქმედებდა, მაგრამ  მალე მოსწავლეთა ყურადღება შესუსტდა და პედაგოგის პიროვნულობა აღარ აღმოჩნდა საკმარისი იმისთვის, რომ მოსწავლეებს წარმატებისთვის მიეღწიათ.  საქსმა გამოკვეთა ხუთი მნიშვნელოვანი პრინციპი:

• საკუთარი თავის აღქმა-გაცნობიერება, როგორც მასწავლებლისა;
• გააზრება სასწავლო პროცესისა;
• მოსწავლეთა საჭიროებების გაცნობიერება;
• მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის ურთიერთობის გააზრება;
• კონტექსტის გაცნობიერება.

ასე რომ, თუ მასწავლებელს ბუნებამ არ დაანათლა ქარიზმატულობა და პიროვნული მიმზიდველობა, მას მაინც აქვს შესაძლებლობა, რომ გახდეს გამორჩეული, თუ მოსწავლეებს აღიქვსმს, როგორც პიროვნებებს და გაუგებს მათ, ე.ი. იმგვარ ურთიერთობას დაამყარებს, რომელიც პატივსცემასა და ურთიერთაღიარებაზე იქნება დამყარებული.

სწავლება, რომელიც მოსწავლეზეა  ორიენტირებული,  არ გულისხმობს მასწავლებლის როლის უგულებელყოფას. პედაგოგი არა მხოლოდ მოსწავლეებს, არამედ საკუთარ თავსაც უნდა იკვლევდეს, აფასებდეს, გამოკვეთდეს სუსტსა და ძლიერ მხარეებს. ამგვარი დიაგნოსტიკა შეუწყობს ხელს, თვითონვე დასახოს თავისი განვითარების გზები, მოიძიოს ის საშუალებები რომლებიც ნაკლოვანებათა აღმოფხვრაში დაეხმარება.

ამერიკელი მასწავლებლის, შენონ მაკგრატის აზრით, როცა მოსწავლეებს რაიმე კარგად არ ესმით, არ არის აუცილებელი, რომ მასწავლებელმა ახსნა-განმარტებას დიდი დრო დაუთმოს. თუ მხოლოდ პედაგოგია ერთგვარი „ენციკლოპედისტის“ როლში, მოსწავლე ეჩვევა, რომ მხოლოდ მასწავლებელია ინფორმაციის წყარო, ერთგვარი სასწავლო რესურსი, ისინი კი მხოლოდ მომხმარებელნი არიან. როგორ შეიძლება, რომ ამის ნაცვლად მოსწავლემ დამოუკიდებლადაც შეძლოს შემეცნების გზაზე სიარული და პედაგოგი მხოლოდ ეხმარებოდეს? როგორ შეიძლება მათი იმგვარი „იძულება“, რომ პრობლემაზე მასწავლებელზე მეტი ილაპარაკონ? შეიძლება, გაკვეთილი დაიწყოს პირდაპირ რაიმე თემასა თუ პრობლემაზე მოსწავლეთა მსჯელობით, მათემატიკის გაკვეთილზე _ ამოცანის ამოხსნით და სხვა. ახსნა-განმარტების ნაცვლად მასწავლებელმა მეტი სააზროვნო კითხვა უნდა დასვას. როცა მოსწავლეს რაიმეს გაგება უჭირს, მასწავლებელი ავტომატურად, ინსტიქტურად იწყებს ახსნას, რაც შეიძლება უფრო ნათლად და მარტივად, მაგრამ შეიძლება შედეგს მაინც ვერ მიაღწიოს. ამ შემთხვევაში, ოსტატურად მოფიქრებულმა, კონტექსტის მიხედვით გათვალისწინებულმა კითხვებმა შეიძლება მეტად გაჭრას. თანაც, ისეთი კითხვები უნდა მოიფიქროთ, რომლებიც მოსწავლეში გააქტიურებენ აზროვნების წყურვილს, სტიმულს მისცემენ კოგნიტური უნარების განვითარებას. არ არის საჭირო საკუთარ თავს ისე მიენდოთ, რომ სპონტანურად მოიფიქროთ კითხვები. ამგვარმა თავის იმედად ყოფნამ ხშირად შეიძლება არ გაამართლოს, რადგან ასეთ მიზანმიმართულ კითხვებს, რომლებიც არა უბრალოდ ფაქტისა და მოვლენების ცოდნაზე, არამედ ანალიზის უნარებზეა გათვლილი, კარგად სტრუქტურირება სჭირდება, თანაც შეიძლება ინდივიდუალურადაც მოუფიქროთ მოსწავლეს საგანგებოდ მისთვის შედგენილი კითხვები. ჯგუფთან ან მთელ კლასთან მუშაობისას ხელში შეიძლება გეჭიროთ კითხვების ფურცელი. ერთი შეხედვით, მარტივმა და უბრალო კითხვებმა შეიძლება ბიძგი მისცეს ღრმა ანალიზს. სასურველია, რომ მოსწავლეები ერთმანეთთან მუშაობას მიეჩვიონ, ამიტომ ხშირად დაავალეთ სწორედაც ერთმანეთს დაუსვან მსგავსი კითხვები: რას ფიქრობ ამაზე? რა კითხვა გაქვს ამასთან დაკავშირებით? შეგიძლია შენს კითხვას თვითონვე უპასუხო? დროთა განმავლობაში ჩამოყალიბდება სწავლების იმგვარი კულტურა, როცა მოსწავლეები გასარკვევ საკითხზე ჯერ ერთმანეთს დაელაპარაკებიან და პირდაპირ მასწავლებელს აღარ მიმართავენ დასახმარებლად.  ამ გზაზე პირველ ნაბიჯად კი შეიძლება იქცეს იმაში გარკვევა, თუ რა მნიშვნელოვანია კითხვის დასმა სასწავლო პროცესში. მისი საშუალებით, უპირველეს ყოვლისა, გამოიკვეთება თვალთახედვის სხვადასხვა რაკურსი, განსხვავებული შეხედულება. საკუთარი თავისთვის კითხვის დასმა მოსწავლეს ეხმარება, რომ გააკონტროლოს თავისი სააზროვნო უნარი და სწავლის მიმდინარეობა. მოსწავლე უნდა მიეჩვიოს კონტექსტური და ფუნქციური კითხვების დასმას. ამგვარად ჩამოუყალიბდება მას კრიტიკული აზროვნების  უნარი. ამგვარად, სწავლების ეფექტურობის მისაღწევად კომპლექსური მიდგომაა საჭირო.