ჯ. უოტსონის, ჯ. ლოკის, ა. თორნდაიკის, ა. სკინერის, ა. ბანდურას მოძღვრებათა მიხედვით

თემის მიზანი: შემუშავებულ იქნეს მკაფიო რეკომენდაციები იმის თაობაზე, როგორ შეიძლება გამოვიყენოთ ბიჰევიორიზმის თეორიის კლასიკოსების ნააზრევი კვლევითი, კვლევით-ექსპერიმენტული და ინოვაციური გაკვეთილების ჩატარების დროს; როგორ მოვახერხოთ მოსწავლეებთან თანამშრომლობითი მუშაობა ფიზიკაში პრაქტიკული და პრაქტიკულ-ექსპერიმენტული მუშაობისას ფიზიკის ერთი ამოცანის შედგენისა და განხილვის საფუძველზე.

ბიჰევიორიზმისთვის ცენტრალურია დასწავლის პრობლემა, რომელიც მოიცავს ქცევის ფორმათა ფართო სპექტრს: ცოდნა, უნარ-ჩვევები, მორალური პრინციპები, მანერები და ა. შ. დასწავლის ბიჰევიორული თეორიის ფილოსოფიური საფუძველია. ჯ. ლოკის კონცეფციის მიხედვით, ადამიანის ქცევა, აზროვნება, გრძნობები გარემოს გავლენით ყალიბდება. იგივე შეხედულებები აქვს ჯ. უოტსონს, რომლის თანახმად, „ადამიანები იბადებიან შეზღუდული რაოდენობის რეფლექსებით“. უოტსონი განმარტავს რომ „ქცევა არის ორგანიზმის რეაქცია გარეგან ზემოქმედებაზე – სტიმულზე“. ამიტომ ამ მოძღვრებას „სტიმულ-რეაქციის თეორიასაც“ (S-R) უწოდებენ.

ადამიანის განვითარებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს დასწავლას.

ადამიანის თავისებურებანი მთლიანად ცხოვრებისეული გამოცდილებით განისაზღვრება და შეიძლება ითქვას რომ მემკვიდრეობითი ფაქტორი დასწავლისას არაფერ შუაშია. ამის გამო უოტსონის თეორიას უწოდებენ ინვაირომენტალიზმს.

თორნდაიკის ეფექტისა და მზაობის კანონი

ეფექტის კანონი: სტიმულზე რეაქციის შედეგებს მივყავართ დასწავლამდე ან არდასწავლამდე. დასწავლა ხორციელდება მაშინ, როდესაც ქცევა დადებითი შედეგით მთავრდება. მაგალითად, აკმაყოფილებს მოსწავლის რომელიმე მოთხოვნილებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში დასწავლა არ ხდება.

მზაობის კანონი არკვევს, რატომ არის დასწავლა ზოგ შემთხვევაში ადვილი და ზოგ შემთხვევაში ძნელი. მოსწავლის მზაობა განსაზღვრავს დასწავლის ხარისხს.

სკინერის თანახმად, ქცევა კონტროლდება და განმტკიცდება მისი შედეგებით, რომლებიც, თავის მხრივ, იწვევს:

* ახალი ქცევის ფორმირებას;

* უკვე არსებული სასურველი ქცევდდის განმტკიცებას;

* უარყოფითი ქცევის შესუსტებას;

* სასურველი ქცევის ბუნებრივ პირობებში გამოვლენის ხელშეწყობას (მაგალითად, ფიზიკის გამოცდისათვის მოსწავლე ბეჯითად ემზადება და იღებს შეფასებას „10 ქულა“. დიდი ალბათობით, ის გააგრძელებს ბეჯითად სწავლას).

ქცევა შეიძლება გაკონტროლდეს დასჯით ან განმტკიცებით. დასჯის მიზანია, ვაიძულოთ ადამიანი არ მოიქცეს ამგვარად.

სოციალური დასწავლის თეორია. (ალბერტ ბანდურა)

ბანდურამ გააფართოვა დასწავლის თეორიის დიაპაზონი და შექმნა სოციალური დასწავლის თეორია. ეს თეორია ცდილობს სოციალური დასწავლა ახსნას მიბაძვით და ქცევის მართვაში მნიშვნელოვან როლს ანიჭებს აზროვნებას.

ადამიანები სწავლობენ არა მარტო საკუთარი ქმედების შედეგებზე დაყრდნობით (სკინერის ოპერანტული განპირობების თეორია), არამედ აკვირდებიან სხვათა ქცევას და ბაძავენ მათ. სკინერის აზრით, დასწავლა ხორციელდება მიბაძვის გზით. მასში ჩართულია ოთხი განსხვავებული პროცესი: 1. ყურადღების, 2. დამახსოვრების, 3. აღდგენის და 4. მოტივაციური.

ტერმინი „მოდული“აღნიშნავს როგორც რეალურ ადამიანს (პირს), რომლის ქცევასაც ვაკვირდებით დასწავლის მიზნით, ასევე სიმბოლოს (ფილმის, ლიტერატურული ნაწარმოების გმირები და ა. შ.).

სიმბოლური მოდელები ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც რეალური.

სოციალურ-კოგნიტიური თეორიის ცოდნა დიდ დახმარებას უწევს პედაგოგებს. თეორიის გააზრებული გამოყენება მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, საჭიროების შემთხვევაში შეისწავლოს მოსწავლის ქცევა, აკონტროლოს ის და განსაზღვროს ეფექტური ხერხები საჭირო ქცევის დაუფლებისთვის.

სწავლა ადამიანის ქცევის ერთ-ერთ ურთულეს ფორმას წარმოადგენს. მეცნიერები მას საუკუნეების განმავლობაში იკვლევდნენ და იკვლევენ დღესაც. არსებობს მრავალი ალტერნატიული თეორია, რომლებიც ამ პროცესის ახსნას ცდილობს.

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემაში დაგვეხმარება დასწავლის ბიჰევიორისტული თეორია. სწავლებისადმი კოგნიტიური და ჰუმანისტური მიდგომები. ამჟამად ამ სამ თეორიას განიხილავენ როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანს, რომლებმაც უდიდესი გავლენა მოახდინა განათლებაზე.

მიბაძვით კეთების ერთ-ერთი საინტერესო მაგალითია მოცემული წინაღობების საშუალებით სასურველი წინაღობის სქემის აწყობა. მის თითოეულ უბანზე ფიქსირებული ძაბვის პირობებისთვის დენის ძალისა და ძაბვის განაწილების დადგენა თეორიული გათვლებით, შემდგომ – მიღებული შედეგების შემოწმება პრაქტიკულად. ანალოგიური შინაარსის ამოცანები განვიხილეთ მოსწავლეებთან (ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის სოფ. ქვაბღის საჯარო სკოლის X კლასში), რამაც მათი მაღალი ინტერესი გამოიწვია.

ელექტრობაში მუდმივი დენის კანონების თეორიული დასკვნების შესამოწმებლად, პრაქტიკული ხასიათის ამოცანების გადასაწყვეტად გვაქვს თვითნაკეთი სტენდი, რომლის სქემაც მოცემულია 1-ელ ნახატზე. წრედის A და B წერტილებზე შეიძლება ჩავრთოთ წინასწარ აწყობილი სქემა და შევამოწმოთ თეორიული გათვლები.

განვიხილოთ ამოცანა:

ნახ. 1

გვაქვს 5 ომი და 3 ომი წინაღობის გამტარები. მოიფიქრეთ მათი შეერთების სქემები ისე, რომ მიიღოთ 12,5 ომი წინაღობა. როგორი იქნება დენის ძალებისა და ძაბვათა განაწილება თქვენ მიერ შედგენილი სქემის თითოეულ წინაღობაზე (უბანზე), თუ სქემის ბოლოებზე მოვდებთ 10 ვ ძაბვას? ჯერ იანგარიშეთ თეორიულად, შემდგომ თქვენი გამოთვლები შეამოწმეთ პრაქტიკულად.

შენიშვნა: ამჟამადაც და ადრინდელ სახელმძღვანელო წიგნებსა თუ დამხმარე ამოცანათა კრებულებშიც ამ თემის შესაბამისი ამოცანებისთვის წინასწარ იყო მოცემული სქემა და მოსწავლეს ევალებოდა, ეპოვა სქემის შესაბამისი წრედის საერთო წინაღობა, შემდგომ კი თითოეულ წინაღობაში დენის ძალისა და ძაბვის განაწილება. ამოცანა არ ითხოვდა შედეგების პრაქტიკულ შემოწმებას.

ამოხსნა: ამოცანას აქვს მოცემული წინაღობათა გამოყენებით სქემის აწყობის მრავალი ვარიანტი. რამდენიმე მათგანი შეიძლება აიწყოს ქვემოთ მოცემული ჯამების შესაბამისად.

1. 12,5= 12+0,5=3*4 +
2. 12,5= 5 + 6 +1,5=5+3*2 +
3. 12,5=10+2,5=5*2 +
4. 12,5=6+1+5,5=3*2 + + = 3*2 +  +  
5. 12,5=8+4,5=5+3 +

კიდევ არსებობს გამტართა შეერთების საინტერესო ვარიანტები.

განმარტება: 12,5 ომი წინაღობა ისეა დაშლილი, რომ ის მიიღება 3 და 5 ომი წინაღობების კომბინაციით ამასთან, მაგალითად, 3*4 – ნიშნავს, რომ 3-ომიანი წინაღობის ოთხი გამტარი შეერთებულია მიმდევრობით.  =  – უნდა გვესმოდეს, რომ 5 ომი, 3 ომი და 3 ომი წინაღობები შეერთებულია მიმდევრობით და ასეთივესთან პარალელურად.  ნიშნავს, რომ 3-ომიანი სამი წინაღობა შეერთებულია პარალელურად და ა. შ.

მოცემული შინაარსის ამოცანის ამოხსნისთვის მნიშვნელოვანია მასწავლებლის როლი. მასწავლებელმა ნიმუშად თვალსაჩინოდ უნდა ააწყოს რომელიმე სქემა, აუხსნას მოსწავლეებს კვანძის წერტილები, შეერთების კანონები. მაგალითად, ავაწყოთ სქემა -2 ჯამის შესაბამისად

ნახ. 2                                                  

თუ ასეთი სქემის ბოლოებზე მოვდებდით 10 ვ ძაბვას, მაშინ წრედში დენის ძალა იქნებოდა

I=  =

ამიტომ R₁ =5 ომი, R₂=R₃=3 ომი წინაღობებში დენის ძალა იქნება I₁=I₂=I₃=I=0,8ა-ს. ძაბვა თითოეული წინაღობის ბოლოებზე V₁=4ვ, V₂=2,4ვ, V₃=2,4ვ. R₄=3ომი და R₅=3ომი წინაღობებიდან თითოეულში დენის ძალა იქნება I₄=I₅= =0,4ა. ძაბვა ამ გამტართა ბოლოებზე V₄= V₅=1,2 ვ-ს. ასეთია თეორიული გათვლების შედეგი.

მიღებული შედეგების პრაქტიკული შემოწმებისათვის ნახ. 2-ის შესაბამის სქემას ვრთავთ სტენდის A და B წერტილებზე. მასწავლებელი ასწავლის მოსავლეებს სტენდის თითოეული ხელსაწყოს მნიშვნელობას, ძაბვის რეგულირების მექანიზმს R-პოტენციომეტრის საშუალებით. წრედის სასურველი ძაბვის პირობებში ჩართვის შემდგომ ამოწმებს მისი პრაქტიკული გათვლების სისწორეს.

ამის შემდეგ მოსწავლეებს ეძლევათ დავალება: თქვენ მიერ მოფიქრებული ჯამის შესაბამისად შეადგინეთ წინაღობათა სქემა. შეასრულეთ საჭირო თეირიული გათვლები და შეამოწმეთ მათი სიზუსტე. ასეთ სამუშაოს ხალისით ასრულებენ მოსწავლეები, ასსრულებენ მასწავლებლის ანალოგიურ ქმედებებს და მიდიან სასურველ შედეგამდე. მასწავლებელი ამ დროს პასიურ როლშია, ის შემოიფარგლება დაკვირვებით და უზუსტობის შემთხვევაში აძლევს მითითებებს.

სამუშაოს დასრულების შემდეგ მასწავლებელს აქვს საშუალება. დაადგინოს მოსწავლის ინდივიდუალური შესაძლებლობები, შეაფასოს მისი ნააზრევი, სამუშაოს შესრულების ხარისხი, პრაქტიკული მუშაობის უნარი და დასვას შესაბამისი შეფასება.

ანოტაცია

თემის შესავალში განხილულია ბიჰევიორიზმის კლასიკოსთა კონცეფციები, მათი შეხედულებები დასწავლაზე. განხილულია: ა) თორნდაიკის ეფექტისა და მზაობის კანონი; ბ) სკინერის მიხედვით ქცევის კონტროლისა და განმტკიცების გზები; გ) აღწერილია ბანდურას სოციალური დასწავლის თეორია.

ნაშრომის არსი ისაა, თუ როგორ ვიყენებ ბიჰეივიორიზმის კლასიკოსთა ნააზრევს კვლევითი, კვლევით-ექსპერიმენტული და ინოვაციური გაკვეთილების დროს, როგორ ვახერხებ მოსწავლეებთან თანამშრომლობით მუშაობას.

თემაში განხილულია, როგორ უნდა შეძლოს მოსწავლემ მოცემული წინაღობების საშუალებით სასურველი წინაღობის მიღება (ასეთი შინაარსის ამოცანა არ არის ფიზიკის არცერთ სახელმძღვანელოში). თემაში მოყვანილია ასეთი ამოცანის შესრულების ნიმუში, სასურველი წინაღობის ცნობილი წინაღობების ჯამის სახით გამოსახვის შესახებ, შემდგომ კი – ამ ჯამის საშუალებით ელექტრული სქემის შედგენისა და წრედში (ფიქსირებული ძაბვის შემთხვევაში) მისი ჩართვის ტექნოლოგია. საწყის ეტაპზე ეს კეთდება მასწავლებლის მიბაძვით: წრედის შედგენის შემდეგ ჯერ თეორიული გათვლებით დგინდება წრედის თითოეულ წინააღმდეგობაზე დენის ძალისა და ძაბვების განაწილება, შემდეგ ეს დასკვნები მოწმდება პრაქტიკულად.

ლიტერატურა:

1. მელიქიშვილი მ., „ბიჰეივიორიზმი“. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2012
2. მელიქიშვილი მ., „დიმიტრი უზნაძის პედაგოგიური კონცეფცია“. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2012
3. ბერძენიშვილი ც., „კონსტრუქტივიზმი“. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი. 2012
4. Dewey J., „Experience and Education“. New York, Macmillan. 1938
5. Bandura A., “Social foundation of thought and action. A Social – Gagnetivi view, Eneeipood ciift“. 1986

1995 წელს გერმანიაში გამოქვეყნდა რომანი „წამკითხველი“, რომელმაც მკითხველის დიდი ინტერესი გამოიწვია და მსოფლიო ბესტსელერად იქცა. რომანის ავტორი გახლდათ ცნობილი გერმანელი მწერალი ბერნჰარდ შლინკი. იგი ეკუთვნის იმ თაობას, რომელმაც თავის თავზე აიღო მამათა, II მსოფლიო ომის მონაწილეთა, ფაშისტური რეჟიმის შემოქმედთა დანაშაულების შეფასება და წინაპართა ცოდვების ერთგვარ გამოსყიდვასაც შეეცადა. ეტყობა, გერმანელ ერს დღემდე აწუხებს უახლესი წარსულის ის ჯოჯოხეთი, რომელიც მათი ქვეყნის სახელით განხორციელდა, ამიტომაც თანამედროვე გერმანელ მწერალთა შემოქმედებაში ხშირად ვხვდებით II მსოფლიო ომის ამსახველ სურათებს. რომანში „წამკითხველი“ მწერალი მიჰყვება ფაშიზმის ნაკვალევს და ცდილობს, ჩასწვდეს დამნაშავეთა, კერძოდ, საკონცენტრაციო ბანაკის ზედამხედველთა, ჯალათებად ქცეული ჩვეულებრივი ადამიანების სულს.

რომანის, ერთი შეხედვით, სადა და მარტივი სიუჟეტი რთულ ფსიქოლოგიურ ნიუანსებზეა აგებული. თხუთმეტი წლის ყმაწვილს შეუყვარდება ოცდათექვსმეტი წლის ქალი, რომელსაც, ყოველი შეხვედრისას, ქალისავე თხოვნით, სხვადასხვა წიგნს უკითხავს. რომანტიკული და მგრძნობიარე ბიჭის ხანმოკლე ურთიერთობა საიდუმლოებით მოცულ ჰანასთან განშორებით მთავრდება, მაგრამ გარკვეული ხნის შემდეგ უკვე სტუდენტი მიხაელი ყოფილ საყვარელს სასამართლო დარბაზში ხვდება. ქალი დამნაშავეა, ფაშისტი, და მას სასტიკი დანაშაულისთვის ასამართლებენ. მან, როგორც ზედამხედველმა, გაზის კამერებში უამრავი ებრაელი გაისტუმრა, თანაც კარი არ გაუღო ცეცხლმოკიდებულ ტაძარში გამომწყვდეულ ტყვეებს. მიხაელისთვის თავზარდამცემი აღმოჩნდა ეს შეხვედრა, მაგრამ გამაოგნებელი ის იყო, რომ ჰანა თურმე ბანაკებში საგანგებოდ არჩევდა სუსტ და სნეულ გოგონებს, წიგნებს აკითხებდა და მერე სასიკვდილოდ გზავნიდა.

ჩნდება უჩვეულო საიდუმლო, რომლის ამოხსნისა თუ გაგების სურვილი მკითხველს რომანს სულმოუთქმელად ჩააკითხებს. მწერალი მიჰყვება ადამიანის სულის ბნელ ბილიკებს და ცდილობს, მიაგნოს იმ ფესვებს, საიდანაც დანაშაულის მოტივები იბადება. რომანის გმირს, მიხაელს, აფიქრებს: დანაშაულია თუ არა, რომ მას დამნაშავე უყვარდა? რა ამოძრავებდათ ადამიანებს, რომლებიც უსულგულოდ, გულგრილად აწამებდნენ, ხოცავდნენ ბავშვებს, ქალებს, მოხუცებს?

მწერალი რომანში ხატავს ახალგაზრდა კაცის გულის ჭიდილს. მიხაელი ადანაშაულებს მამათა თაობას, რომელიც მომსწრე იყო ჯალათებისა და ხელი არ შეუშლია მათთვის ბინძური საქმეების კეთებაში, სულ მცირე, ზურგიც კი არ შეუქცევია მათთვის. ამიტომაც ახალი თაობა გადასინჯავს ამ საქმეებს და მამებისთვის გამოაქვს განაჩენი, თანაც აიძულებს, სირცხვილი განიცადოს. „ჩვენ ყველამ საკუთარ მშობლებს სირცხვილის განაჩენი გამოვუტანეთ, თუნდაც იმით, რომ დავადანაშაულეთ, ბრალი დავდეთ, თუ როგორ იტანდნენ 1945 წლის შემდეგ დამნაშავეებს თავიანთ გვერდით“. მაგრამ შეიძლება თუ არა გამიჯვნა წარსულისგან, რომელიც თითქოს სისხლით გადაეცემა ახალ თაობას? მიუხედავად ძალისხმევისა, მწერლის აზრით, ეს შეუძლებელია. ერთგვარი გამოსავალი გრძნობების გაყუჩებაა, რომელიც მთელ საზოგადოებას დაუფლებია. სხვაგვარად შეუძლებელია ჩადენილ სისასტიკეებთან შეხვედრა. მწერლის დაკვირვებით, როგორც საკონცენტრაციო ბანაკის პატიმარს, რომელიც თავის გადასარჩენად დიდხანს იბრძოდა და ბოლოს ათასგვარ საშინელებას, საზარლობას შეეგუა და მკვლელობისა თუ სიკვდილის ყოველ ამბავს სრულიად გულგრილად ხვდებოდა, იგივე დაემართათ იმ ადამიანებსაც, რომლებიც ყოველივე ამას აღწერდნენ: „ვინც იქაურ მდგომარეობაზე წერს, სადაც ქცევა გულგრილი და დაუნდობელია, გაზის კამერებსა და კრემატორიუმებში სიკვდილი კი – ყოველდღიური, ისინი სწორედ ანესთეზიის ქვეშ მყოფებს ჰგვანან, როცა სასიცოცხლო ნიშანწყალი მინიმუმამდეა შემცირებული“.

რომანის გმირიც ამგვარ ანესთეზირებულ ადამიანს ემსგავსება, რადგან ცდილობს, მომხდარს გულგრილად, შორიდან შეხედოს, მაგრამ მღვიძარე სინდისი ამის ნებას არ აძლევს. მწერალსაც აწვალებს მტანჯველი კითხვები: „რის გაკეთებას აპირებდა ჩემი თაობა განადგურებულ ებრაელებზე არსებული საშინელი მასალებით? განა შევძლებთ იმის გაგებას, ჩაწვდომას, რაც გაუგებარია?“ მართლაც. რა იყო ის ძალა, რომელიც ახალგაზრდა ქალს გულცივ ჯალათად აქცევდა? ჰანა, რომელიც ებრაელთა სელექციაში მონაწილეობდა და ადამიანებს სასიკვდილოდ გზავნიდა, მოსამართლეს კითხვას შეუბრუნებს, ჩემს ადგილას თქვენ როგორ მოიქცეოდითო? მოსამართლეს ამ კითხვაზე დამაჯერებელი და გარკვეული პასუხი არ აქვს, რადგან როდესაც სასწორზე საკუთარი სიცოცხლეა, სხვისი გადარჩენა მხოლოდ რჩეულებს ხელეწიფებათ. ჰანა კი ჩვეულებრივი ქალი იყო უჩვეულო საიდუმლოთი. მან წერა-კითხვა არ იცოდა. რომანის სიუჟეტური ინტრიგა სწორედ ამაზეა აგებული. ჰანას ეს საიდუმლო არც სასამართლოზე გაუმხელია, მხოლოდ მიხაელი მიხვდა და ჩასწვდა ქალის აუხსნელ მოქმედებათა მოტივაციას. სამუდამო პატიმრობამისჯილმა ჰანამ ციხეში მიხაელის მიერ წაკითხული და აუდიოკასეტაზე ჩაწერილი მხატვრული ტექსტებით ისწავლა კითხვა. მწერლის დასკვნით, ჰანა „მთელი სიცოცხლე იბრძოდა, მაგრამ იმისთვის კი არა, რომ ეჩვენებინა, რა შეეძლო, არამედ იმისთვის, რომ მიეჩქმალა, რა არ შეეძლო. მისი ცხოვრების წინსვლა ენერგიული უკუსვლით გამოიხატებოდა, გამარჯვება კი ფარული მარცხით. მწერალმა ჰანას სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულებინა. თუმცა, მანამდე დამნაშავეს მისცა თავისი დანაშაულის გააზრების საშუალება. მაგრამ ამ თვითმკვლელობით წარსულს მაინც არაფერი ევნო.

მწერალს აიტერესებს, როგორ ერწყმის წარსული და აწმყო ერთმანეთს ცხოვრებისეულ რეალობაში, ამიტომაც აქცია ყმაწვილი ნაცისტი ქალის „წამკითხველად“ და ამ გზით სულის შემძვრელი ამბის ერთი საალბათო ისტორია დაგვიხატა. მიუხედავად იმისა, რომ წარსულის გახსენება მწერალს საკუთარი დანაშაულის შეგრძნებასაც უმძაფრებს, მას მაინც არ შეუძლია ცხოვრება იმ წარსულის გარეშე, რადგან ჩავლილი და გარდასული აწმყოში აგრძელებს სიცოცხლეს და მომავალსაც გადასწვდება.

თანამედროვე ამერიკელი მწერალი კურტ ვონეგუტი, რომელიც თავის ფანტასმაგორიულ ჟურნალისტურ მოთხრობაში „ღმერთმა დაგლოცოთ, ექიმო კევორკიან“ (ქართულად თარგმნა ნინო თოხაძემ) აღწერს. როგორ ხვდება ცნობილ მიცვალებულებს საიქიოში და მათგან ინტერვიუებს იღებს, ჰიტლერთან შეხვედრას ასე ხატავს: „კმაყოფილი დავრჩი, როცა შევიტყვე, რომ ახლა იგი წუხს თავის ყველა ნამოქმედარზე, იმათზეც კი, რასაც საერთო ჰქონდა 35 მილიონი ადამიანის ძალადობრივ სიკვდილთან მეორე მსოფლიო ომის დროს. ჰიტლერი და მისი სატრფო ევა ბრაუნი, რასაკვირველია, 4 მილიონ გერმანელ, 6 მილიონ საბჭოთა და ასე შემდეგ, უდანაშაულო მსხვერპლთან ერთად იმყოფებოდნენ. „მე ვალი ყველას გადავუხადე“, – თქვა ჰიტლერმა. მას იმედი აქვს, რომ მოკრძალებული ძეგლი, თუნდაც, ქვის ჯვარი, რაკიღა ქრისტიანი იყო, აუცილებლად დაიდგმება სადმე მის უკვდავსაყოფად, ვთქვათ ნიუ-იორკში, გაერთიანებული ერების შტაბ-ბინის ტერიტორიაზე; „მასზე ამოტვიფრული იქნება ჩემი სახელი და წლები, ქვეშ კი გერმანულად უნდა ეწეროს ორსიტყვიანი წინადადება, უცბად თუ ვთარგმნით, გამოვა: „ბოდიშს გიხდით“, ანდა „პატიებას ვითხოვ“. კურტ ვონეგუტი ჩვეული სარკაზმითა და სატირული პათოსით წარმოაჩენს საფრთხეს, რომელიც ყოველ წამს ემუქრება კაცობრიობას. ეს სასტიკი, „შავი იუმორია“, რომელიც გაცინებს, მაგრამ თან გაძრწუნებს.

ნეონაცისტები დღესაც არიან სხვადასხვა ქვეყანაში. ამ ადამიანებს კვლავაც ხიბლავთ ისტორიისგან განსჯილი და დანაშაულებრივად აღიარებული იდეოლოგია. ბერნჰარდ შლინკი ამიტომაც წერს ჭრილობაზე, რომელიც დრომ ვერ მოაშუშა და მანამდე გამოიწვევს ტკივილს, სანამ კაცობრიობას მეხსიერება არ წაეშლება. ქართულ ენაზე კი ეს რომანი შესანიშნავად თარგმნა ჩვენში უკვე კარგად ცნობილმა ნიჭიერმა მთარგმნელმა მაია მირიანაშვილმა.

„წამკითხველი“ 39 ენაზეა თარგმნილი და რამდენიმე ლიტერატურული პრემიითაცაა დაჯილდოებული. 2008 წელს კი რეჟისორმა სტივენ დოლდრიმ ამ რომანის მიხედვით გადაიღო ფილმი, რომელიც ოსკარის რამდენიმე ნომინაციაზე წარადგინეს. ქეით უინსლეტი კი ქალის მთავარი როლის შესრულებისთვის ოსკარით დაჯილდოვდა.

ერთხელ ერთმა პატარა ბიჭუნამ საუბარში გულისტკივილით შემომჩივლა – „იცით, ჩემს მასწავლებელს მე საერთოდ არ ვუყვარვარ და ვფიქრობ, გიოს მეტი კლასში არც არავინ უყვარს“. როცა დავინტერესდი და შევეცადე გამერკვია, თუ რა აძლევდა ბავშვს ამის თქმის საფუძველს, მან ასეთი არგუმენტები მომიყვანა თავისი აზრის განსამტკიცებლად: „გიოს მეტს მგონი ვერავის ამჩნევს კლასში, მას ყოველთვის ღიმილით ესაუბრება და მხოლოდ მას მიმართავს სახელით. პასუხის დროს ყოველთვის ეხმარება და შეკითხვებსაც ისეთს უსვამს, რომ არ გაუჭირდეს პასუხის გაცემა, ერთი და იგივე პასუხში მას უფრო მაღალ შეფასებას უწერს, ვიდრე იმას, ვინც არ უყვარს. და, რაც ყველაზე მეტად არ მომწონს, სულ მასზე გვესაუბრება და მოგვიწოდებს, რომ ყველამ მას მივბაძოთ“. ამ სიტყვების მოსმენის შემდეგ, მე პირადად გიოს მიმართ უფრო მეტი სიბრალულის გრძნობა გამიჩნდა, ვიდრე იმ ბავშვის მიმართ, რომელიც მასწავლებლის მხრიდან უყურადღებობით იყო უკმაყოფილო. დროთა განმავლობაში, გიოს მდგომარეობაში მყოფი ბავშვები „თეთრი ყვავის“ როლში აღმოჩნდებიან ხოლმე თანატოლთა წრეში  და, როგორც წესი, მათ შორის ძალიან არაპოპულარულები და მათი მხრიდან ნაკლებად აღიარებულები არიან. უფროს კლასებში ისინი შეიძლება დაცინვის ობიექტადაც კი იქცნენ თანატოლთა მხრიდან.

ჰყავთ თუ არა მასწავლებლებს თავის მოსწავლეებს შორის ფავორიტები, მათთვის განსაკუთრებით საყვარელი ბავშვები? ალბათ, კი. თუმცა, ვფიქრობ, ამის ხმამაღლა აღიარების სურვილი არავის ექნება, გამომდინარე იქიდან, რომ ასეთი ქცევა, ბავშვების გამორჩევა ამა თუ იმ ნიშნით, მხოლოდ მის არაპროფესიონალიზმზე შეიძლება მიუთითებდეს. ცხადია, რომ კარგი მასწავლებელი არ უნდა ჰყოფდეს ბავშვებს საყვარელ, მისთვის მისაღებ და მიუღებელ მოსწავლეებად, პირიქით, უნდა ცდილობდეს გაუგოს და მიიღოს ნებისმიერი ბავშვი ისეთი, როგორიც არის. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მასწავლებელი ჩვეულებრივი ადამიანია, ის არც მანქანაა და არც უგრძნობი რობოტი, მას, როგორც ნებისმიერ სხვა ადამიანს აქვს ემოციები, ბუნებრივია, ვერავინ აუკრძალავს პედაგოგს ჰქონდეს საკუთარი დამოკიდებულება რაღაცის ან ვიღაცის მიმართ. ასეთი დამოკიდებულების არსებობა ნამდვილად არ არის პრობლემა, მაგრამ, მისი დემონსტრირება და აშკარა გამოხატვა მასწავლებელს ნამდვილად შეუქმნის სერიოზულ სირთულეებს მომავალში თავის საქმიანობაში.

ვინ და რატომ შეიძლება გახდეს მასწავლებლის ფავორიტი, საყვარელი მოსწავლე? ნებისმიერი მასწავლებლის წარმოსახვაში არსებობს იდეალური მოსწავლის, ფავორიტობის პოტენციური კანდიდატის ხატი. როგორც წესი, მასწავლებლის მოსაწონი და საყვარელი მოსწავლეები შემდეგი თვისებების  მატარებლები არიან:

• ღია ურთიერთობისთვის, სწავლისა და თანამშრომლობისთვის;
• აქვს სწრაფვა ცოდნის მიღებისკენ, გაკვეთილზე ყოველთვის მომზადებული მოდის;
• მოწესრიგებული, ყურადღებიანი და ორგანიზებულია. მონაწილეობას იღებს დისკუსიაში, სვამს კორექტულ შეკითხვებს;
• თუ ყველას „ჩამოეძინა“ გაკვეთილზე, ის მაინც მობილიზებულია და ხელს იწევს დასმულ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად. მისი პასუხები მასწავლებელს აძლევს ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ ბავშვი ისმენდა მის საუბარს;
• არ ლაპარაკობს, თუ მასწავლებელი არ სთხოვს ამის გაკეთებას;
• არ იცინის იმ თანაკლასელების ხუმრობაზე, ვისაც გაკვეთილის ჩაშლა სურს;
• თავაზიანია, არ ჩხუბობს, კარგ შეფასებებს იღებს, კარგად იცის საგანი, შრომისმოყვარეა;
• სხვა ბავშვებთან მასწავლებლის ურთიერთობის გართულებისა და კონფლიქტების შემთხვევაში ყოველთვის პედაგოგის მხარესაა, მას ამართლებს;
• გაკვეთილით დაინტერესებულობას გამოხატავს, მიცემულ დავალებებს სიამოვნებით ასრულებს;
• საჭირო შემთხვევაში თამამად მიმართავს მასწავლებელს დახმარებისათვის, გამოხატავს პატივისცემას მის მიმართ;
• თავისი ქცევითა და სწავლით მასწავლებელს აძლევს შესაძლებლობას იგრძნოს კმაყოფილება დახარჯული ძალების და შრომის საფასურად.

რა შედეგის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს ფავორიტობა თავად ბავშვისთვის:

• ფავორიტ ბავშვებს, როგორც წესი, მასწავლებლის სიყვარულთან ერთად თანაკლასელების სიძულვილის ატანაც უწევთ; ისინი ხშირად ეჩხუბებიან და საყვედურობენ მას იმის გამო, რომ ის მასწავლებლის ფავორიტია და ყველაზე დიდ სიყვარულს, ყურადღებასა და პატივისცემას იმსახურებს მისი მხრიდან;
• თავისი უზომო სიყვარულით, გადაჭარბებული ყურადღებითა და გამორჩეული დამოკიდებულებით პედაგოგმა, მისდა უნებურად, შეიძლება მოახდინოს ფავორიტი ბავშვის თვითშეფასების დეფორმირება და არცთუ ისე დამსახურებულად აუმაღლოს მას ის. ეს ბუნებრივია, აუცილებლად გაურთულებს მას თანატოლებთან ურთიერთობას;
• მასწავლებლის ფავორიტი ბავშვების მდგომარეობა კლასში განსაკუთრებით მეორე და მესამე სასკოლო საფეხურზე რთულდება იმ ასაკობრივი ცვლილებების გამო, რომელსაც ამ პერიოდში აქვს ადგილი. მომხდარი ცვლილებებიდან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის, რომ ბავშვისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის მატარებელი ხდება არა ის, თუ რა დამოკიდებულება ექნება მასთან მასწავლებელს და რას იტყვის ის მასზე, არამედ თანატოლების აზრი, მათი შეხედულებები მისი პიროვნების შესახებ. ამიტომ არის, რომ თუ დაწყებით კლასებში მასწავლებლის ფავორიტი ბავშვი სახლში ამაღლებული განწყობით ბრუნდება და თანაკლასელებზე ერთგვარი უპირატესობითაც საუბრობს, მოგვიანებით უარს ამბობს სკოლაში წასვლაზე და სულ უფრო იკეტება საკუთარ თავში. ეს იმაზე მიანიშნებს, რომ თანაკლასელებმა ის „დასაჯეს“ და მიახვედრეს, რომ მასწავლებლის საყვარელი ბავშვის სტატუსი, მისი ფავორიტობა სრულიადაც არ იძლევა იმის გარანტიას, რომ ის უსაფრთხოდ იქნება კლასში და თანაკლასელებიც მასწავლებლის მსგავსად აღიარებენ მას. სწორედ ამის გამოა, რომ ხშირად ფავორიტი ბავშვები თავად სთხოვენ მასწავლებელს მეტად აღარ შეაქონ მისი თანატოლების თანდასწრებით. ასეთ ბავშვს, დიდი ალბათობით, შეიძლება არასრულფასოვნების კომპლექსიც ჩამოუყალიბდეს;
• მასწავლებლის ფავორიტი ბავშვებისთვის, როგორც წესი, არსებობს მაღალი ზღურბლი, რომელიც მან აუცილებლად უნდა შეინარჩუნოს, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, იმისათვის, რომ „გადაიხადოს“ მასწავლებლის სიყვარულის საფასური – მიიღოს მხოლოდ მაღალი შეფასებები, არასოდეს დაუშვას შეცდომა, გაკვეთილი ყოველთვის მომზადებული ჰქონდეს და არასოდეს გაუცრუოს მასწავლებელს იმედები, არ შეარცხვინოს, განსაკუთრებით ღია გაკვეთილებზე, სტუმრების თანდასწრებით. ასეთ ბავშვებს აქვთ შეცდომის დაშვების პანიკური შიში, რადგანაც იციან, რომ მათ ეს „არ ეპატიებათ“. ბუნებრივია, ყველა ვერ შეძლებს გაუძლოს ასეთ დატვირთვას, რის გამოც მათში შფოთიანობის დონე საკმაოდ მაღლა იწევს.

თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ მასწავლებლის მიკერძოებული დამოკიდებულება ამა თუ იმ ბავშვის მიმართ, არანაკლები ზიანის მომტანი შეიძლება აღმოჩნდეს იმ მოსწავლეებისთვისაც, ვინც  პედაგოგისაგან მსგავს დამოკიდებულებას ვერ გრძნობს:

• გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვებში ძალიან კარგად არის განვითარებული (შეიძლება უკეთესადაც კი, ვიდრე უფროსებში) არავერბალური კომუნიკაციის უნარი. მათ ნამდვილად არ გაუჭირდებათ და უსიტყვოდაც კი მიხვდებიან მათდამი პედაგოგის დამოკიდებულებას. ამიტომ, როცა მასწავლებლისგან ბავშვი ნეგატიურ დამოკიდებულებას გრძნობს, ის შეიძლება დაიბნეს პასუხის დროს, შეცდომები დაუშვას, მარცხი განიცადოს და თავისი თავის რეალიზებაც სათანადოდ ვერ მოახერხოს;
• შესაძლებელია მასწავლებლის გულგრილი დამოკიდებულების გამო მოსწავლეს სასკოლო მოტივაციაც დაუქვეითდეს – „რატომ უნდა ვისწავლო, რატომ შევეცადო, თუ მასწავლებელი კარგ ნიშანს მაინც არ დამიწერს“ – ასეთია ხშირად ბავშვის პასუხი მშობლის თხოვნაზე, რომ უკეთესად ისწავლოს;
• განსაკუთრებით ის ბავშვები რეაგირებენ მწვავედ მასწავლებლის მხრიდან ნაკლებ სიყვარულზე, რომლებსაც საკუთარ ოჯახში აკლიათ უფროსების, მშობლების მხრიდან ყურადღება, სითბო და სიყვარული. თითოეულ ადამიანს სურს, რომ ის უყვარდეთ, და, თუ ბავშვი სახლში მზრუნველობით გარემოში იზრდება, ის უფრო შემწყნარებელი და მომთმენი იქნება მასწავლებლის მიერ სხვა მოსწავლის მიმართ სიმპათიის გამოვლენის დროს. ოჯახში ყურადღების დეფიციტის მქონე ბავშვს კი, როგორც წესი, ექნება არაადეკვატური რეაქცია იმაზე, რომ მასწავლებელმა ვიღაც შეაქო, გამოყო, ვიღაც და არა ის.

არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ ფავორიტების გამოყოფა მოსწავლეებში არც მასწავლებლისთვის იქნება დიდი სიკეთის მომტანი. ნებისმიერ მასწავლებელს სურს, რომ მოსწავლეები პატივს სცემდნენ და ის მათთვის საყვარელი იყოს. თუმცა, ძალიან საეჭვოა, რომ ბავშვებმა მოახერხონ იმ მასწავლებლის პატივისცემა და სიყვარული, რომელიც არაობიექტურია თავის შეხედულებებსა და დამოკიდებულებებში. ასეთი ადამიანი მოსწავლეთათვის ავტორიტეტი ნამდვილად ვერ იქნება და მათ სწავლებასა და აღზრდაშიც პრობლემები საკმაოდ ექნება. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან სწავლებაში ხომ ბევრი რამ მოსწავლე-მასწავლებელს შორის პირად კონტაქტზეა დამოკიდებული.

გავითვალისწინოთ, რომ სამართლიანობის გრძნობა ბავშვებში უკიდურესად გამძაფრებულია. ისინი კარგად გრძნობენ, თუ რას ფიქრობს მასწავლებელი მასზე, რა დამოკიდებულებაშია ის მასთან და რით განსხვავდება ეს დამოკიდებულება სხვა ბავშვებთან დამოკიდებულებისაგან. ბავშვებს ყოველთვის დიდ ტკივილს აყენებს, როცა მას ისე არ ეპყრობიან, როგორც ის ისურვებდა. ძალიან ხშირად გართულებები მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობაში სწორედ იმასთან არის დაკავშირებული, რომ ბავშვი ვერ გრძნობს მასწავლებლისაგან ყურადღებასა და  სიყვარულს და ვერ ხედავს საკუთარი შრომის ადეკვატურ შეფასებას. თუ გვინდა სიტუაცია გამოვასწოროთ, უნდა დავიწყოთ, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარი თავიდან. და, ერთადერთი რეცეპტი აქ ტოლერანტობაა თითოეულ მოსწავლესთან დამოკიდებულებაში, ასევე თვითკონტროლი და საკუთარი ქცევის გონივრული ანალიზი. სხვა რეცეპტები არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს.

მთელი ისტორიის განმავლობაში ყველა ახალ ეტაპზე კაცობრიობა მუდმივად გამოთქვამდა უკმაყოფილებას განათლებაში შექმნილი მდგომარეობის გამო და სვამდა საკითხს,  როგორი უნდა იყოს განათლება დღეს და როგორ უნდა ვითარდებოდეს ის.  „ჩვენი ხალხი და განათლება, უმეცრება – აი, უმთავრესი სენი, რომელიც ჩვენ ძვალ-რბილში გაგვჯდომია, შეუბრალებლად ჰღრღნის სიცოცხლეს… ეს არავისთვის საიდუმლო არ არის. თითონ ცხოვრება ხმამაღლა ღაღადებს. ჩვენს ცხოვრებაში ისე ფეხს ვერ გადასდგამთ, რომ უმეცრების კვალს ზედ არ წააწყდეთ, რომ უმეცრების მწარე ნაყოფმა თავისი გემო არ გაგაგებინოთ“ – წერდა ილია და ამ პრობლემის წინაშე აღმოვჩნდით დღესაც. ბოლოდროინდელი მონაცემებით საქართველოში საბაზისო განათლების საშუალოზე დაბალი დონეა. საერთაშორისო ორგანიზაციის – ,,მოსწავლეების საერთაშორისო შეფასების“ PISA – კვლევების მიხედვით, საქართველოში მოსწავლეებს წაკითხულის გააზრება უჭირთ. მარტო კითხვის დონის მაჩვენებლები უტოლდება საუდის არაბეთის, ირანის და აფრიკის ქვეყნებსაც კი. საქართველოში მოსახლეობის მხოლოდ 22%-ია უმაღლესი განათლების მქონე, ანუ ეს მაჩვენებელი წამყვან პოზიციებზე მყოფი ქვეყნების მაჩვენებლებს ორჯერ და მეტად ჩამოუვარდება, რაც, ცხადია, არასახარბიელოა.  რა არის ამისი მიზეზები და რამდენად კომპლექსურია ისინი? ჩამოვთვალოთ ამის ყველაზე აქტუალური გამომწვევი ფაქტორები.

პირველი ისაა, რომ დღევანდელი ახალი თაობა დაშორდა წიგნს და მიეჯაჭვა კომპიუტერს. საინტერესოა, რა ხდებოდა კომპიუტერის გამოგონებამდე. 1455 წელს გუტენბერგმა საბეჭდი დაზგა შექმნა. მანამდე წიგნების ხელით წერა უწევდათ, რაც რთული იყო, თუმცა იმდროინდელი განათლებული საზოგადოება აქტიურად ეცნობოდა ლიტერატურას და ამ საქმეში წიგნის პრიორიტეტს აღიარებდა, რაც დღეს კომპიუტერულმა ტექნოლოგიებმა ჩაანაცვლა. არავინ უარყოფს, რომ კომპიუტერი საჭირო ნივთია, მაგრამ ის წიგნს ვერ შეცვლის. ამგვარად, თანამედროვე მსოფლიოს ახალი გამოწვევა – გაჯეტი შემეცნებითი ინტერესებისა და სწავლის უნარ-ჩვენების ჩამოყალიბებისათვის შემაფერხებელ ფაქტორად იქცა. სამწუხაროდ, ეს ეპოქის ენაა და ამას წინ ვერავინ აღუდგება. მაგრამ სკოლის თუ მშობლის ემოციური ჩართულობით მათი დიდი დოზით მოხმარება შეიძლება შევამციროთ. მაგალითად, კანადური კვლევების მიხედვით კანადელი ფსიქოლოგების მიერ პირდაპირ აიკრძალა გაჯეტების მოხმარება სკოლამდელი ასაკის ბავშვებში. ის მხოლოდ სკოლის პერიოდშია დაშვებული, როცა ამას გარკვეული საგანმანათლებლო ფუნქცია ენიჭება. მოზარდი თაობის წიგნითა თუ სწავლით დაინტერესებისთვის მისი მოტივაციის გაზრდაა საჭირო. მე-20 საუკუნიდან დაიწყო იმის გაცნობიერება, რომ წარმატებული სწავლისათვის გადამწყვეტი ფაქტორია შინაგანი მოტივაცია. ამის შესაბამისად მე-20 საუკუნის 70-80-იან წლებში სხვადასხვა ქვეყანაში დაიწყო სწავლების სისტემის რეფორმირება. ძიების პროცესი ამ მხრივ, ისევე როგორც თვით კაცობრიობის განვითარება, განუწყვეტელია, რეფორმისტული იდეებით გატაცებულებს კი უმეტეს შემთხვევაში არ უნდა დაგვავიწყდეს არა განათლების ,,სუბიექტი” თუ ,,ობიექტი“, არამედ პიროვნება, რომლის გამოც და რომლისთვისაც საერთოდ შეიქმნა ეს სისტემა – ბავშვი, მოსწავლე. ,,ახალ თაობას მოტივაცია აქვს დაკარგული და წერა-კითხვის უცოდინრობისკენ მივდივართ. ხდება შემეცნებითი უნარების დაქვეითება. პრობლემა მარტო ის კი არ არის, წერა-კითხვის უცოდინარ საზოგადოებას რომ ვიღებთ პირდაპირი მნიშვნელობით, არამედ ისიც, რომ აბსოლუტურად გაუცნობიერებელია მოტივაციები, რომლებიც უნდა აღიძრას ცხოვრებისეულად, პროგრესულად. შემოქმედებითი უნარები რამაც უნდა წარმოქმნას, ამ მოტივაციების საფუძველი, თანდათან იკარგება“, – ამბობს ფსიქოლოგი ნანა ჩაჩუა.

სასკოლო პროცესის აქილევსის ქუსლი სასკოლო სახელმძღვანელოებიცაა. ისევ ნანა ჩაჩუას აზრი მოვიშველიოთ: ,,მრჩება შთაბეჭდილება, რომ ეს სახელმძღვანელოები სპეციალურად არის შედგენილი, რათა ბავშვებს დარჩეთ განცდა, რომ არაფერი შეუძლიათ, მათი გონებრივი შესაძლებლობა გარკვეულ ინფორმაციას ვერ ჩასწვდება.სახელმძღვანელოებში ყველაფერი ისეა აგებული და აწყობილი, რომ ლოგიკურ კავშირს ვერ იპოვი. მე მინახავს მსგავსი სახელმძღვანელოები: ქიმიაში, გეოგრაფიაში, ისტორიაში, მათემატიკასა და სხვა საგნებშიც. ამ მხრივ დაწყებით და მაღალ კლასებშიც მძიმე მდგომარეობაა“. ფსიქოლოგი არსებული, მძიმე მდგომარეობიდან გამოსავალს უპირველესად სახელმძღვანელოების დახვეწასა და პედაგოგებისთვის მოტივაციის ამაღლებაში ხედავს, რომლის საფუძველი მაღალი ანაზღაურებაცაა და მათ მიმართ საზოგადოების დამოკიდებულების ცვლილებაც.

კიდევ ერთი მიზეზი და დასკვნა, რომელიც შეიძლება გაკეთდეს: ჩვენი სასკოლო განათლება არაადეკვატურად რეაგირებს თანამედროვეობის გამოწვევებზე და კარგავს თავის პოტენციალს, როგორც სოციალიზაციის ერთ-ერთი ინსტიტუტი. სრულიად ნათელია, რომ საჭიროა სწავლების პროცესის სხვაგვარი ორგანიზება და სხვაგვარი მიდგომა მოსწავლეთა აღზრდისადმი. მთავარი, რაც ყველაზე მეტად უჭირს ავტორიტარულ რეჟიმში გაზრდილ უფროს თაობას, არის ბავშვების მიმართ პატივისცემა, განსხვავებულობისა და რეალური თავისუფალი არჩევნის უფლებების აღიარება. ამერიკელმა ფსიქოლოგებმა, დ. კეროლმა და ბ. ბლუმმა, შეისწავლეს მოსწავლეთა უნარები ისეთ სიტუაციაში, როდესაც მასალის ათვისების დრო არ იზღუდებოდა და მათი კვლევების მონაცემების მიხედვით შეიძლება დასკვნის გაკეთება, რომ სწავლების სწორი ორგანიზებისას, განსაკუთრებით სწავლების ხანგძლივობის მკაცრი ჩარჩოს მოხსნის პირობებში, მოსწავლეთა 95%-ს შეუძლია სრულად აითვისოს სასწავლო კურსი. შეიძლება, ერთნაირად ვასწავლოთ განსხვავებულ ინდივიდებს, მაგრამ საგანმანათლებლო პროცესის ხარისხი იქნება დაბალი. ამ მხრივ გამოსავალი შეიძლება ვიპოვოთ მხოლოდ პიროვნებაზე ორიენტირებულ პედაგოგიკაში, განახლებული ტექნოლოგიებითა და სწავლების შედეგების შეფასების მექანიზმებით. ეს უკანასკნელნი შემუშავებულია სასკოლო განათლების სისტემაში და საჭიროა ვისწავლოთ მათი გამოყენება. საინტერესოა დიფერენცირებული სწავლება, რომელიც სკოლის მოდერნიზაციის ერთ-ერთ წამყვან მიმართულებას წარმოადგენს და დღესდღეობით განათლების დემოკრატიზაციისა და ჰუმანიზაციის განმსაზღვრელი ფაქტორია. „დიფერენციაცია“ ლათინურად ნიშნავს განსხვავებას, დაყოფას. მისი ერთ-ერთი განმარტება ასეთია – დიფერენციაცია არის სასწავლო პროცესის ორგანიზება მოსწავლეთა ჯგუფების დომინირებადი მახასიათებლების გათვალისწინებით, ხოლო ინდივიდუალიზაცია გულისხმობს ყოველი მოსწავლის განსაკუთრებულობის გათვალისწინებას. დიფერენცირებული სწავლება გამოდის, როგორც ინდივიდუალიზაციის პირობა და საშუალება, ხოლო მისი მიზანია ყოველი მოსწავლის მისი შესაძლებლობებისა და ნიჭიერების დონეზე სწავლება, სწავლების მისადაგება მოსწავლეთა სხვადასხვა ჯგუფის თავისებურებებზე. ასეთი სწავლების პრინციპებია: ა) საყოველთაო ტალანტურობა (ტალანტის გარეშე ადამიანი არ არსებობს, ის შეიძლება თავისი საქმით არ იყოს დაკავებული); ბ) ურთიერთუპირატესობა (თუ ვინმეს რაღაც გამოსდის ვინმეზე უარესად, ეს ნიშნავს, რომ რაღაცას ის გააკეთებს უკეთესად და ეს რაღაც საპოვნია); გ) ცვლილებების გარდუვალობა (ადამიანზე არცერთი მსჯელობა, მისი არცერთი შეფასება არაა საბოლოო). არსებობს გარე (სკოლებს, კლასებს შორის) და შიდა (კლასის შიგნით ჯგუფებად დაყოფა) დიფერენციაცია. ტიპებს რაც შეეხება, დაყოფილია პროფილისა და დონეების მიხედვით. პროფილური დიფერენციაცია გულისხმობს მოსწავლეთა მიერ არჩეული სპეციალიზაციით განათლების გაგრძელებას  მომავალი პროფესიული საქმიანობისკენ (ე.წ. საგნობრივი მიდგომისას გამოიყოფა სამი ჯგუფი:  ფიზიკა-მათემატიკური, საბუნებისმეტყველო-სამეცნიერო, ჰუმანიტარული). დონეების მიხედვით დიფერენციაცია გულისხმობს მოსწავლეების მიერ დაგეგმილი შედეგებისა და ინდივიდუალური მონაცემების მიხედვით მოსწავლეთა მიერ განათლების სხვადასხვა დონის მიღწევას მეთოდების, ორგანიზაციული ფორმების, სწავლების საშუალებების გამოყენების გზით. თანამედროვე პედაგოგიკაში სწავლების დიფერენციაციის შეფასება არაა ცალსახა და მას უძებნიან როგორც დადებით (მასწავლებელს ეძლევა საშუალება, დაეხმაროს სუსტ ბავშვებს; ჩნდება ეფექტური მუშაობის შესაძლებლობა ძნელად აღასზრდელებთან, რომლებსაც უჭირთ შეგუება საზოგადოებრივ ნორმებთან; ძლიერი მოსწავლეები სურვილის რეალიზების შესაძლებლობით სწრაფად მიიწევენ წინ სწავლაში, ხოლო სუსტებს წაახალისებენ წარმატებებით; იზრდება მოტივაციის დონე, ერთნაირბავშვებიან ჯგუფებში სწავლა იოლია), ისე უარყოფით (ბავშვები იყოფიან განვითარების დონეების მიხედვით, რაც არაჰუმანურია; შეიძლება გამოვლინდეს სოციალური სეგრეგაზია; საშუალო და სუსტი მოსწავლეები რჩებიან ძლიერ მოსწავლეებთან გაჯიბრების შესაძლებლობის გარეშე, ხოლო სუსტ ჯგუფებში გადაყვანით ბავშვს შეიძლება თავმოყვარეობა შეალახოს; შეიძლება გაჩნდეს არასასურველი ემოციური გარემო: ძლიერი მოსწავლეების სნობიზმმა და სუსტების არასრულფასოვნების შეგრძნებამ შეიძლება დააქვეითოს მოტივაცია, კლასების ახლებური დაკომპლექტება არღვევს მოსწავლეთა კოლექტივს) მხარეებს, შედეგებს. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში სწავლების ორგანიზაცია მთლიანად აგებულია დიფერენციაციაზე, ასევეა ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც.

დღეს საქართველოში ძალიან კარგად ესმით, რომ აუცილებელია სასკოლო ასაკში განათლების დონის ამაღლება (წინააღმდეგ შემთხვევაში, არც საუნივერსიტეტო განათლების დონის ამაღლება იქნება რეალურად შესაძლებელი), რაც, რაღა თქმა უნდა, პირდაპირაა დაკავშირებული მასწავლებელთა გადამზადებასთან, რაც ძალიან დიდ დროსა და რესურს მოითხოვს. პროგრამებიც არ არის მაინცდამაინც სახარბიელო დონის. ამ მხრივ კარგი და ნოვატორული საშუალებაა დისტანციური სწავლების განვითარებაც, რომელიც სპეციალური სკოლების (კომაროვი, ვეკუა), ამ მიზნით შექმნილი საუნივერსიტეტო ჯგუფების ან განათლების სამინისტროში ჩამოყალიბებული სამსახურების ბაზაზე შეიძლება მოხდეს. მაგალითად, კომაროვის სკოლას აქვს საკუთარი რესურსი იმისთვის, რომ შეიმუშაოს სპეციალური მომზადების პროგრამა კლასების  მიხედვით, რომელიც შეიძლება გულისხმობდეს ტექნიკური საგნებით მთელი ქვეყნის მასშტაბით დაინტერესებული ბავშვებისთვის დამატებით თეორიულ მასალასა და ამოცანათა ნაკრებს. დარეგისტრირებული ბავშვი ყოველთვიურად იღებს ხსენებული მასალის პაკეტს, ხსნის ამოცანებს, უკან აგზავნის პასუხებს, ხოლო შემდეგ ისევ იღებს პასუხს და ახალ ამოცანას. პასუხების გაცვლა-გამოცვლა შეიძლება ხდებოდეს ინტერნეტის, ჩვეულებრივი ფოსტის, ბანკების ფილიალების ან პოლიციის განყოფილებების მეშვეობითაც კი. ასე გაიღრმავებენ ბავშვები ინტერესსა და ცოდნას ამა თუ იმ საგნის მიმართ და შეძლებენ ერთ დონეზე იყვნენ საკუთარ თანატოლებთან მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამ ყველაფრის მთავარი მიზანი კი მოსწავლეებში გარკვეული საგნის სიყვარულის გაღვივებაა. აღნიშნული პროექტი მცირე გადასახადითაცაა მომგებიანი (მაგ. 5 ლარი ერთი თვის მასალაზე) და მნიშვნელოვნად ამცირებს ამ მიმართულებით სახელმწიფოს მიერ გაწეული ხარჯების მოცულობას.

ჩვენი წერილი რომ ცუდ ნოტზე არ დავამთავროთ, ვიტყვით, რომ ღირსეულნი ყველა დროსა და სივრცეში უმცირესობაში არიან. დღესაც ასეა, თუმცა, მიუხედავად ყველაფრისა, ახლანდელი თაობა შედარებით განათლებულია წინა თაობაზე, თუმცა, რა თქმა უნდა, ჯერ კიდევ არის წინა თაობის არაპროფესიონალიზმის გავლენა. მთავარი კი ისაა, რომ ჩვენ უნდა გვქონდეს მომავალი თაობის იმედი, რადგან ის (მისი საუკეთესო ნაწილი) არის ჭკვიანი, კარგად მოაზროვნე, ოპტიმისტი და სწორი აქცენტების მქონე. დაე, შექმნან მათ უკეთესი მომავალი…

 კოგნიტური ცდომილებები და სწავლა

წარმოიდგინეთ, რომ ტექსტში შეგხვდათ მონაკვეთი, რომელიც ერთხელ წაკითხვით ვერ გაიგეთ. როგორი აზრები გებადებათ? ფიქრობთ, რომ „მაინც არაფერი გამოვა, მეორედაც რომ წავიკითხო,“ „მაინც ვერ გავიგებ, ეს ტექსტი მეტისმეტად რთულია,“ ან „უუნარო ვარ,“ თუ იმას, რომ „არა უშავს, ერთხელ წაკითხვით თუ ვერ გავიგე. მოგვიანებით, ხელახლა ვცდი, ბუდოვან ადგილს დავუბრუნდე.“

ადამიანები, რომელთაც ტექსტის რთული მონაკვეთის კითხვის დროს ისეთი აზრები ებადებათ, როგორიცაა: „უუნარო ვარ,“ „თუ ერთხელ წაკითხვით ვერ გაიგე, მაშინ უნიჭო ადამიანი ვარ,“ დიდწილად, შფოთვას, დათრგუნვილობას და, ზოგჯერ უიმედობას განიცდიან.

შემდეგი კომპონენტი ამ აზრებზე გამომუშავებული საპასუხო ქცევაა. როგორ მოიქცეოდით თქვენ, საკუთარ თავზე რომ გეფიქრათ, რომ უუნარო ხართ? დახურავდით წიგნს და არასდროს დაუბრუნდებოდით იმ მონაკვეთის კითხვას, რომლის კითხვის დროსაც დაასკვენით, რომ ტექსტი ვერ გაიგეთ, ხელახლა მიუბრუნდებოდით მონაკვეთის კითხვას დაძაბულობის და მოსალოდნელი სირთულეების აღძრული შფოთვის განცდით, თუ განსაზღვრული დროის შემდეგ, მშვიდად შეძლებდით ტექსტის ხელახლა, გულდასმით წაკითხვას?

ადამიანი მნიშვნელობის მაძიებელი არსებაა. ის ყოველთვის ცდილობს, შეაფასოს და განსაზღვრული მნიშვნელობა მიანიჭოს თავის ქცევას და მის შედეგებს. იქიდან გამომდინარე კი, რომ ადამიანის თავის ტვინი „მსუნაგი“ ორგანოა და მისი ცხოველქმედების შენარჩუნებისთვის უამრავი ნივთიერების მარაგი გვჭირდება, ჩვენი ფსიქიკა ცდილობს, შექმნას მის ირგვლივ მიმდინარე მოვლენებისთვის მნიშვნელობის მინიჭების „დამზოგავი“ გზები, რომელსაც დასკვნას ვუწოდებთ.

შესაძლოა, დასკვნა ხანგრძლივი კვლევის, განვითარებული მოვლენების თანმიმდევრობის გახსენების, აწონ – დაწონვის და საკუთარი თავისადმი მოვლენების მიმართების შეფასების საფუძველზე გამოვიტანო, მაგრამ მაინც შევცდე. მცდარ დასკვნებს კოგნიტური ფსიქოლოგია მიკერძოებულ დასკვნებს ან კოგნიტურ ცდომილებებს უწოდებს.

კოგნიტური ცდომილებები ანუ მიკერძოებული დასკვნები ისეთი განზოგადებული მნიშვნელობებია, რომელთა დახმარებითაც ჩვენს ცხოვრებაში მიმდინარე მოვლენებს სწრაფად ვაფასებთ და შეფასებების მიხედვით, ვსაზღვრავთ, როგორ მოვიქცეთ.

ეს თავისებურება სწავლის პროცესშიც ვლინდება.

მაგალითად, რა მნიშვნელობას ვანიჭებ ჩემს დაშვებულ შეცდომას ამოცანის ამოხსნის დროს? რა მნიშვნელობას ვანიჭებ მასწავლებლის ქებას ან მისგან მიღებულ საყვედურს? რა მნიშვნელობას ვანიჭებ ჩემს თანაკლასელებს შორის არსებულ კონფლიქტებს?

კოგნიტური ცდომილებები აისახავს მოუხელთებელ წარმოდგენებს საკუთარ თავსა და ირგვლივმყოფებზე.

მაგალითად, გამოცდაში დაბალი ქულის მიღების შემდეგ, დამებადა აზრი, რომ დაბალი ქულის მიღება ჩემს წარუმატებლობაზეა მინიშნება. რას განვიცდი და როგორ მოვიქცევი, ერთი მხრივ, იმაზეა დამოკიდებული, მაქვს თუ არა გამოცდაში მიღებული დაბალი ქულის, როგორც შედეგის, სხვაგვარი ახსნა ან ახსნები. ანუ, ვხსნი თუ არა გამოცდაში მიღებულ დაბალ ქულას მხოლოდ იმით, რომ მე ვარ წარუმატებელი, თუ, შემიძლია, ვივარაუდო, რომ ეს შედეგი სხვა, ჩემგან დამოუკიდებელი გარემოებების ურთიერთქმედების შედეგადაც შეიძლებოდა მიმეღო? მაგალითად, ვვარაუდობ თუ არა, რომ მე აუცილებლად წარუმატებელი ადამიანი ვარ, რადგან ამ კონკრეტულ გამოცდაში სასურველი შეფასება ვერ მივიღე, თუ, მაგალითად, შეიძლებოდა, მიღებული ქულა საგამოცდო ტესტის სირთულის, ყურადღების კონცენტრაციის სირთულის, დროში შეზღუდულობის ან ცოდნის ნაკლებობის შედეგი ყოფილიყო და არა აუცილებლად იმისი დამადასტურებელი, რომ მე წარუმატებელი ვარ?

საინტერესოა, რას ველი იმ შემთხვევაში, თუ ეს წარმოდგენა ჩემს თავზე ჭეშმარიტია. თუ მე ვვარაუდობ, რომ კონკრეტული ფაქტი ნამდვილად ჩემი წარუმატებლობის დამადასტურებელია, რა შედეგის მეშინია ყველაზე მეტად? რა შეიძლება მოჰყვეს ჩემს მიღებულ დაბალ ქულას? ის, რომ კეთილგანწყობას დავკარგავ? ის, რომ სასჯელს დავიმსახურებ? იქნებ, ის, რომ შეიძლება, განუსაზღვრელობაში აღმოვჩნდე? რა მაშინებს იმ შედეგებს შორის ყველაზე მეტად, რაც ჩემმა წარმოსახვამ გამოცდაში მიღებულ დაბალ ქულას დაუკავშირა? შესაძლოა, დაბალ ქულას აღიარების დაკარგვას ვუკავშირებ ან, სულაც, მეშინია, ჩემი მშობელი არ გავანაწყენო.

არსებობს მიკერძოებული დასკვნების ჯგუფი, რომელიც ადამიანებში მტანჯველ ემოციებს აღძრავს და საკუთარი თავით კმაყოფილების განცდას ხელს უშლის. ეს მიკერძოებული დასკვნები სხვა მიკერძოებული დასკვნებისგან განსხვავებით, მჭიდროდ უკავშირდება თვითშეფასებას და გარესამყაროზე წარმოდგენებს, რაც სწავლისადმი განწყობებზეც აისახება.
სტატიის შემდეგი მონაკვეთი აღწერს, როგორ აისახება კოგნიტური ცდომილებები სწავლასთან დაკავშირებული საკითხების აღქმაზე. ეს კოგნიტური ცდომილებები საკუთარ თავზე გაშინაგნებულ ისეთ წარმოდგენებს უკავშირდება, როგორიცაა: „უუნარო ვარ,“ „წარუმატებელი ვარ“ და ა. შ.

• ყველაფერი ან არაფერი – გამოცდილების მხოლოდ ორი კატეგორიით, უკიდურესობებით შეფასება.
  შესაძლოა, ეს კოგნიტური ცდომილება ვლინდებოდეს შემდეგი აზრების სახით: „ან ათოსანი ხარ, ან ხუთოსანი,“ „ან ყველა კითხვაზე იცი პასუხი, ან არცერთზე,“ „ან ყველა საგანში წარმატებული ხარ, ან არცერთში.“
• განზოგადება – ამ შემთხვევაში, ადამიანს სწამს: თუ რაღაც ერთხელ მოხდა, ეს მოვლენა აუცილებლად განმეორდება.
  „ყოველთვის დაბალ ქულებს მივიღებ,“ „ყოველთვის ამ შეცდომას დავუშვებ,“ „ყოველთვის შენიშვნებს დავიმსახურებ“
• დადებითის გაუფასურება – აკადემიურ სფეროში ეს მიკერძოებული დასკვნა წარმატების გაუფასურებით ვლინდება.
  „მერე რა, რომ ეს ამოცანა წარმატებით ამოხსენი? ალბათ, ამოცანა იყო მარტივი.“
• დასკვნის სწრაფად გამოტანა – არსებითი და მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ცოდნის გარეშე დასკვნის გამოტანა.
  „არა მგონია, გამოცდა ძალიან რთული იყოს, როდესაც არაფერი იცი”.
• სხვისი აზრების კითხვა შეიძლება ასე ვლინდებოდეს: „ზუსტად ვიცი, მასწავლებელი ჩემზე ფიქრობს, რომ წარუმატებელი ვარ.“
• წინასწარმეტყველება – ამ კოგნიტური ცდომილების არსი უარყოფითი მოვლენების მოლოდინი და მომავლის წინასწარმეტყველებაა. მაგალითად, შესაძლოა, მოსწავლეს სწამდეს: „გამოცდაში აუცილებლად ჩავიჭრები.“
• კატასტროფის მოლოდინი ან საფრთხის გაუფასურება – ეს ცდომილება შემდეგი აზრების სახით ვლინდება: „თუ ეს პრეზენტაცია წარმატებით არ ჩაივლის, მშობლის ან მასწავლებლის კეთილგანწყობას დავკარგავ.“
• განცდა, როგორც ფაქტი – „რადგან განცდა მაქვს, რომ ცუდი მოსწავლე ვარ, ე. ი., ეს ასეცაა,“ „ მგონია, რომ წარუმატებელი ვარ და ეს ნამდვილად ასეა.“
• „უნდა“ – ეს კოგნიტური ცდომილება მოიცავს წესებს, რომელთა დარღვევას მოსწავლე მძაფრად განიცდის. მაგალითად, შესაძლოა, მას სწამს, რომ „შეცდომა არ უნდა დაუშვა,“ ან „ტექსტი სრულყოფილად უნდა გქონდეს გააზრებული, ყველა დეტალი ზედმიწევნით ზუსტად უნდა იცოდე.“
• იარლიყის მიკუთვნება – „სულელი ვარ“ ნაცვლად უფრო გაწონასწორებული ახსნისა, როგორიცაა მაგალითად: „ამ ტესტისთვის შესაბამისად არ მოვემზადე და ამიტომ ვერ ჩავაბარე.“
• გაპიროვნება – მოსწავლე არ ითვალისწინებს იმას, რომ სხვა ადამიანის მდგომარეობა(ჯანმრთელობის გაუარესება, უბედური შემთხვევა) სხვადასხვა ფაქტორს შეიძლებოდა გამოეწვია: „დედა იმის გამოა ცუდად, რომ მე დაბალი ქულა მივიღე.“

რატომ უნდა ვიცოდე ეს მე, როგორც მასწავლებელმა?

პირველ რიგში, ყველაფერი გვაფიქრებს, რომ სწავლა მოწყვეტილი არაა ჩვენ მიერ მისი შედეგებისთვის მინიჭებული მნიშვნელობებისგან. თუ გავიხსენებთ, აღმოვაჩენთ, რომ ზოგიერთ ჩვენგანს იმისი ეშინოდა, რომ მშობლის რისხვას დაიმსახურებდა, ზოგიერთს კი იმისი, რომ მშობლის ჯანმრთელობა მის წარმატებასთან პირდაპირ იყო დაკავშირებული ან, სულაც, ის გვახარებდა, რომ მასწავლებლები გვაღიარებდნენ და ჩვენს უნარიანობას ხშირად აღნიშნავდნენ. ზოგიერთი ჩვენგანისთვის შეიძლება  სწავლაში მიღწეული წარმატებები არა სიახლის გაგების სიხარულთან იყო მიჯაჭვული, არამედ უსიამოვნებისგან განრიდებასთან. მარტივად რომ ვთქვათ, მაგალითად, მე ნამდვილად ყველა საგანში წარმატებული მოსწავლე ვარ და, რატომღაც, ეს სიხარულს არ მანიჭებს, მუდმივ დათრგუნვილობას განვიცდი და, შესაძლოა, ვერც კი ამიხსნია, რატომაა ასე. დაფიქრების შემდეგ, შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ მაღალი აკადემიური მოსწრება მოსალოდნელი სასჯელისგან ან კეთილგანწყობის დაკარგვისგან თავდაცვის ერთ – ერთი გზა იყო ჩემთვის.

ქცევის შეფასება კი ჩემი ქცევის მიღმა მდგომი შეფასებების გარეშე, სრულყოფილი ვერ იქნება. მაგალითად, გყოლიათ მოსწავლე, რომლის სასურველი ქცევების სიხშირე, თქვენი გულწრფელი ქების მიუხედავად, არათუ იმატებს, არამედ – მცირდება? ან, მოსწავლე, რომელიც მუდმივად გთხოვთ მისთვის დამაბრკოლებელი ამოცანის ამოხსნის გადავადებას?

შესაძლოა, სწორედ თქვენი და საკუთარი ქცევისათვის მინიჭებული შეფასებები მართავს თქვენი მოსწავლის ქცევას. იქნებ, ასწავლეს, რომ დახმარების გარეშე უნდა შეძლოს ამოცანების ამოხსნა და, აქედან გამომდინარე, თქვენი მხარდაჭერის მიღება უჭირს? ან, იქნებ, სწავლა მისთვის სრულიადაც არ არის ისეთი შედეგის უზრუნველმყოფი, რაც მისთვის სასურველი იქნებოდა? ან, იქნებ, ჩათვალა, რომ „სწავლა მისი არაა?“

2019 წლის სექტემბერში, არაერთი მცდელობისა და 13 წლიანი პაუზის შემდეგ, ისევ სკოლას დავუბრუნდი. ამ შემთხვევაში, მასწავლებლის სტატუსით. სიმართლე უნდა ვთქვა, მიუხედავად დიდი მომზადებისა, მოლოდინები მაინც სულ სხვა მქონდა. თუმცა, შესვლის დღიდანვე გამახსენდა ყველა ის მიზეზი, თუ რატომაც არ მიყვარდა სკოლა (მიზეზებზე მოგვიანებით).

ისე მოხდა, რომ ჩემი პირველი გაკვეთილი სასწავლო წლის პირველ დღეს დაემთხვა. ამ დღეს კი, ყველაზე მეტად არა ბავშვები ან რაიმე კონკრეტული შემთხვევა, არამედ ყვავილები დამამახსოვრდა. რატომღაც, გასვენებისა და პანაშვიდების მსგავსად, ჩემთვის  საპირველსექტემბრო ყვავილები მხოლოდ ნეგატიურთან არის დაკავშირებული. რაღაცნაირად, ეს ამბავი საბჭოთა კავშირს მაგონებს, პატარა პიონერებს, ამხანაგ-პედაგოგებს, რომლებიც ერთმანეთს ულოცავენ სასწავლო წლის დაწყებას და მგონია, რომ იმ სისტემიდან ვერ დაგვიღწევია თავი. რაღაც ძალიან უშნო და უსიამოვნოა ამ ამბავში ჩემთვის. რაღაცით ამოუცნობიც.

ნებისმიერ შემთხვევაში, დაიწყო პირველი გაკვეთილი. ბევრი ბავშვი და მე. და ალბათ, აი, მანდ დავუშვი პირველი შეცდომა. გაკვეთილის თემად, რა თუ არა, სასკოლო სისტემა ავირჩიე. გამხსნელად, ფინქ ფლოიდის კედელი ჩავურთე და ვუყვებოდი, თუ რატომ დაიწერა ეს სიმღერა. გარდა ამისა, ვსვამდი მათთვის უცნაურ კითხვებს, მაგალითად, რატომ არის, რომ მერხები ზუსტად ისე არის ჩამწკრივებული, როგორც მათთან, რატომ ასწავლიან იმ საგნებს, რაც ცხრილში უწერიათ, რატომ არის გაკვეთილები 40-45 წუთიანი, რატომ ირეკება ზარი და ბევრი სხვა… რაც მთავარია, საერთოდ, რისთვის არის და რა საჭიროა სკოლა?

ამის შემდეგ, ვმსჯელობდით იმაზე, თუ რა უნდა შეცვლილიყო სკოლებში. მიყვებოდნენ თავიანთ გამოცდილებებს (ძირითადად უარყოფითს) და მოსაზრებებს, თუ როგორ უნდა შეცვლილიყო ეს ყველაფერი (თუმცა, ამ ნაწილში ცოტა გაუჭირდათ). ბოლოს, იმდენად შევედით „მუღამში“, რომ რამდენიმე ბავშვი მეუბნებოდა, აჯანყებისთვის/ბუნტისთვის გვამზადებთო? რაც, სიმართლე რომ ვთქვა, ძალიან მესიამოვნა, რადგან, რეალურად, ზუსტად ეგ იყო ჩემი მთავარი მიზანი. ნაკლებად მაინტერესებდა ეს ბავშვები „ადიქციას“ სწორად განმარტავდნენ თუ არა, მნიშვნელოვანი იყო უფრო ინიციატივიანი და მოაზროვნეები ყოფილიყვნენ. რაც მთავარია, დაესვათ დამაფიქრებელი შეკითხვები სხვებისთვის და, პირველ რიგში, საკუთარი თავისთვის. სხვა სიტყვებით, დაეწყოთ ან გაეგრძელებინათ კრიტიკულად აზროვნება.

შემდგომ გაკვეთილებზე მივაყოლე და მივაყოლე. ვსაუბრობდით ადამიანის უფლებებზე, ჩაგვრაზე (მათ შორის, კონკრეტულ შემთხვევებზე. ძალიან ემოციური იყო, როდესაც ერთ-ერთ უსაყვარლეს მოსწავლეს ცრემლები წამოუვიდა, ტირილი დაიწყო და მისი გამოცდილება გამიზიარა), საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფებზე, ადამიანისთვის მნიშვნელოვან თვისებებზე და ა.შ. ვაღიარებ, იყო შემთხვევები, როდესაც დროის უქონლობის გამო, ფიზიკურად მოუმზადებელი მივდიოდი გაკვეთილზე. იშვიათად მიმართლებდა და მაინც საინტერესოდ მიდიოდა საგაკვეთილო პროცესი. ხანდახან – იყო პირდაპირი ჩავარდნები, როდესაც კლასში სრული ქაოსი ხდებოდა.

ბევრი მხარდამჭერის წყალობით, მოვახერხეთ და არაერთ გასვლით ღონისძიებაზე იყვნენ ბავშვები. მათ შორის, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამეცნიერო პიკნიკზე, ექსპერიმენტორიუმში, ილუზიების მუზეუმში, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრში – 112, კონსულტაციისა და ტრენინგების ცენტრში, სადაც ჩაუტარდათ გუნდურობის ტრენინგი. ამასთან, გვყავდა მოწვეული სტუმრებიც. მოკლედ რომ ვთქვა, არ მოიწყენდი. ამისათვის, უღრმესი მადლობა თითოეულ იმ ადამიანს, ვინც ამ ღონისძიებების ორგანიზებაში დამეხმარა.

ალბათ ფიქრობთ, შეცდომა ამ ყველაფერში რა იყოო. იდეაში, შეცდომა არც გაკვეთილის თემებში, არც გასვლით ღონისძიებებში და, მით უმეტეს, არც ბავშვებში იყო. შეცდომა უფრო ჩემს აღქმებსა და მოლოდინშია. კონკრეტულად, შეცდომა იყო ის, რომ ვფიქრობდი ძალიან მოკლე დროში შევძლებდი და ამოვაყირავებდი  ყველა იმ უარყოფით გავლენას, რაც ამ ქვეყანამ ბავშვებს დაამჩნია (არავითარ შემთხვევაში მხოლოდ სკოლამ. მეტწილად – სხვა ფაქტორებმა): სიზარმაცე, უინტერესობა, აგრესიულობა და დესტრუქციულობა, საბოლოო ჯამში კი – უინიციატივობა. აღმოჩნდა, რომ ეს ყველაფერი იმდენად ღრმად არის ბავშვებში გამჯდარი და იმდენი ფაქტორი მოქმედებს მათზე, ჩემი და სხვა მასწავლებლების პერიოდული მცდელობები არასაკმარისია. სწორედ ამიტომაც არის სისტემის გამართულობა საჭირო. როგორც არ უნდა იყოს, ამ აბზაცის მთავარი სათქმელი ის არის, რომ გაცილებით მაღალი ამოცანები დავუსახე ჩემს თავს და იმაზე მეტი მოლოდინები მქონდა, ვიდრე  გაკეთება შემეძლო. ჰოდა, როდესაც სემესტრის ბოლოს ვიკითხე, რა ისწავლეთ თქო, ერთ-ერთი მოსწავლის ნათქვამი, რა უნდა გვესწავლა – არაფერიო, დიდი იმედგაცრუება იყო ჩემთვის.

აქედან გამომდინარე, დამწყებ მასწავლებელთათვის ჩემი მთავარი რეკომენდაციაა,   დაისახონ კონკრეტული მიზნები, რომელიც კონკრეტულად მათ საგანს ეხება და არა სკოლისა თუ სისტემის გადატრიალების გეგმები. სხვათა შორის, ნოემბერში, კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრის ახალი ინიციატივის – სკოლა ლაბი – ფარგლებში, ჩემს კოლეგებთან ერთად, სასწავლო ტურით ვიმყოფებოდი პოლონეთში. ტურის განმავლობაში, რამდენიმე სკოლისა და არა ერთი ორგანიზაციის საქმიანობას გავეცანით. ერთ-ერთი იყო განათლების სკოლის პროგრამა, რომელიც ხორციელდება პოლონურ-ამერიკული თავისუფლების ინსტიტუტის მიერ. რაც ყველაზე მთავარია, პროგრამის მეთოდოლოგია შემუშავდა კოლუმბიის უნივერსიტეტთან თანამშრომლობით. აღნიშნულის ფარგლებში, ეს ორგანიზაცია ამზადებს და უშვებს ძალიან მაღალი დონის მასწავლებლებს. ამ ამბავს აქ იმიტომ ვყვები, რომ ამ ორგანიზაციის წარმომადგენლები ზუსტად ამ რეკომენდაციას აძლევენ თავიანთ მომავალ მასწავლებლებს. მათი გამოცდილება კი გაცილებით შთამბეჭდავი და გასათვალისწინებელია ვიდრე ჩემი.

P.S. ისე კი, საინტერესოა, რომ თავად სიტყვა სკოლა მოდის ბერძნულიდან (schole) და, დასვენებას, თავისუფალ დროს ნიშნავს. საინტერესოა, საქართველოში ვის როგორ ესმის, რას ნიშნავს სიტყვა სკოლა.

საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ჰარმონიული, უსაფრთხო და ზრუნვაზე ორიენტირებული გარემოს ხელშეწყობისა და განმტკიცების მიზნით, მანდატურის სამსახურის ფსიქო-სოციალური მომსახურების ცენტრმა საქართველოს საჯარო სკოლებში საპილოტე პროექტის განხორციელება შარშან წამოიწყო. პროექტის ფარგლებში

შემუშავდა ეტაპობრივად დასანერგი ძალადობისა და ნივთიერებათა ავადმოხმარების  პრევენციის გრძელვადიანი პროგრამა.  ასევე, აღნიშნული პროექტი მიმართულია მოსწავლეებში სოციალიზაციის უნარ-ჩვევების განვითარებაზე, თანასწორი განმანათლებლობის სისტემის დანერგვაზე, სასკოლო ცხოვრებაში ინტეგრაციის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფაზე ყველა ბავშვისთვის და კრიზისული სიტუაციების სრულყოფილ მართვაზე. პროექტის სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენს  პედაგოგები, სკოლის ადმინისტრაცია, მოსწავლეები და მათი  მშობლები .

პროექტისთვის, ჯერჯერობით, რამდენიმე სკოლა შეირჩა. მანდატურის სამსახურმა, ზემოხსენებული პროგრამის ფარგლებში, თბილისის მე-4, 48-ე, 138-ე, 85-ე, 138-ე, 141-ე, 162-ე, რუსთავის მე-9 და ბათუმის მე-8 საჯარო სკოლების წარმომადგენლები გადაამზადა ისეთ საკითხებში, როგორიცაა მოსწავლეებში ნივთიერებათა ავადმოხმარებისა და აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების პრევენცია, ძალადობა, მათ შორის ბულინგის  პრევენცია, ეფექტური კომუნიკაცია, ასერტული ქცევა, დესტრუქციული ქცევის პრევენცია, კონფლიქტების მართვა, დესტრუქციული ქცევის ამოცნობა და პრევენცია, ფსიქიკური ჯანმრთელობის საბაზისო ნიშნები, სუიციდის ქცევის ნიშნები და რისკ ჯგუფები. საინტერესოა, რომ მანდატურის სამსახურის ფსიქო-სოციალური მომსახურების ცენტრის მიერ შემუშავებული გადამზადების კურსი პედაგოგების მხარდამხარ შსს-ს მართლწესრიგის ოფიცრებმაც გაიარეს (ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრევენციის პროგრამას მანდატურის სამსახური ევროკავშირის პროექტთან – „ევროკავშირის მოქმედება ნარკოტიკებისა და ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ (EU ACT)“ თანამშრომლობის ფარგლებში ახორციელებს). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრევენციის საკითხებზე, მანდატურის სამსახური აქტიურად თანამშრომლობს არასამთავრობო ორგანიზაციასთან „გლობალური ინიციატივა ფსიქიატრიაში – თბილისი“.

აგრეთვე, ძალადობასა და სხვა თემებზე საინფორმაციო სახის შეხვედრები პედაგოგებთან, მოსწავლეებთან და მშობლებთან უწყვეტად გრძელდება. წინ არაერთი საინტერესო გამოწვევაა, რომელთა გადალახვაც, პროექტის მონაწილეთა თქმით, ერთობლივი ძალისხმევით ბევრად მარტივია.

რა მისცა პროექტმა ია მასწავლებელს

ია ბლაგიძე ბათუმის მე-8 საჯარო სკოლის მეექვსე „ბ“ კლასის დამრიგებელი და ინგლისური ენის მასწავლებელია, სკოლაში მუშაობის ცხრაწლიანი გამოცდილებით. პედაგოგობა მისი მოწოდებაა. ის სიამოვნებით მუშაობს ბავშვებთან, რასაც მის მიერ ორგანიზებული ხშირი აქტივობებიც ადასტურებს – ეს იქნება გარემოზე ზრუნვა, წარმატებულ, განსხვავებული პროფესიების ადამიანებთან შეხვედრა თუ ბავშვთა უფლებების გაცნობა. ია ბლაგიძე ცდილობს, მოსწავლეებმა ერთმანეთის მხარდაჭერა, პატივისცემა ისწავლონ, განივითარონ კრიტიკულ-შემოქმედებითი აზროვნება. მასწავლებლის ინიციატივით, მოსწავლეებმა „კვირის გაზეთიც“ კი გამოსცეს.

ია მასწავლებელი მონაწილეობდა ტრენინგებში, რომელსაც მანდატურის სამსახურის ფსიქო-სოციალური მომსახურების ცენტრი ატარებს. მან წარმატებით გაიარა „დესტრუქციული და ძალადობრივი ქცევის ამოცნობისა და პრევენციის მოდული“ და „ეფექტური კომუნიკაცია“. მისი თქმით, ტრენინგები, მნიშვნელოვანი თეორიული და პრაქტიკული ცოდნის შეძენასთან ერთად, დაეხმარა, ესწავლა ისეთი დეტალების შემჩნევა-ამოცნობა, რომლებიც, შესაძლოა, ბავშვის ფარულ პრობლემაზე მიუთითებდეს.

-თქვენი სკოლა ერთ–ერთია იმ საჯარო დაწესებულებებს შორის, სადაც მანდატურის სამსახური სოციალური უნარ–ჩვევების გაუმჯობესებისა და ჩაგვრის პრევენციის გრძელვადიან პროგრამას ახორციელებს, მაგრამ პროგრამის დაწყებამდე ეს კრიზისული სიტუაციები ხომ არსებობდა, როგორ უმკლავდებოდით?      

-ცხადია, პროგრამის დაწყებამდე სკოლაში ფიქსირდებოდა ჩაგვრასთან და სხვა კრიზისულ სიტუაციასთან დაკავშირებული პრობლემები, რაშიც დამრიგებლები ხშირად იყვნენ ჩართულნი. ცდილობდნენ დაერიგებინათ მოსწავლეები, მიეცათ რჩევები, ჩაერთოთ მშობლები. თუმცა, მაინც ხშირად სჭირდებოდათ მანდატურის დახმარება, რაღაც მაინც ისე არ იმართებოდა… სწორედ ამიტომ მიმაჩნია, რომ მანდატურის სამსახურის მიერ დაგეგმილი ტრენინგები მასწავლებლებისთვის აუცილებელი იყო და არის, თუნდაც იმიტომ, რომ არსებული პრობლემების გადაჭრის გზებზე მასწავლებელმა სწორად იმსჯელოს, სწორად მიუდგეს მოსწავლეს, ჩატარებული კლასის საათის დროს შემთხვევით არ დააინტერესოს მოსწავლე  აკრძალული საკითხების განხილვით, საინტერესო აქტივობები შეჰმატოს თითოეულ თემას.

-ტრენინგზე მიღებული ახალი ცოდნა რამდენად გამოგადგათ, მოგცათ თუ არა შთაგონება თემების ახლებურად გასააზრებლად?

-მე, როგორც მეექვსე კლასის დამრიგებელმა, წლის დასაწყისშივე დავგეგმე სადამრიგებლო კლასის საათის თემები. ამდენად, ყოველი ორშაბათი სადამრიგებლო კლასში სხვადასხვა თემის განხილვის დღედ ვაქციე.

ეს ძალიან მიადვილებს კლასის მართვას და მისი წარმატების ხელშეწყობას. თემის შერჩევაში დამეხმარა „დამრიგებლის სახელმძღვანელო- I-XII“. კლასის  საათების თემატიკა გაამრავალფეროვნა პროგრამაში „ცოცხალი შესრულებით/„ფონოგრამის გარეშე“ მონაწილეობამ. კიდევ უფრო კარგად გავიაზრე ჩემი სადამრიგებლო საათების საჭიროება,  უფრო მეტად გამიადვილდა მათი დაგეგმა, უფრო საინტერესო გახდა ჩემი აქტივობებიც და შეიძლება ითქვას, უფრო უსაფრთხოც და აი, რატომ:

პროგრამაში „ცოცხალი შესრულებით“/„ფონოგრამის გარეშე“ თითოეული საათი რაღაცის მომცემი იყო. თემები ჩვენი მოსწავლეების ყოველდღიურობიდან გამომდინარეობდა. მე კი, როგორც დამრიგებელმა, ჩემი არსებული ცოდნის ფორმულირება მოვახდინე.

მაგალითად, თემა „ჯგუფი და შენ“. აქ სიტუაციური თამაშების გამოყენებით განვიხილეთ რამდენად ხშირია ჩვენს მოსწავლეებში ამა თუ იმ ჯგუფის გავლენა, როგორ ხდება  კლასში ლიდერთა, აქტიურთა თუ პასიურთა დაჯგუფება, რა ინტერესის საფუძველზე ირჩევენ მოსწავლეები ერთმანეთს. ამ მხრივ ფსიქოლოგებისგან კარგად განხილული მაგალითები მივიღე, რასაც აუცილებლად გამოვიყენებ კლასსაათებში.

შემდეგი თემა „არჩევანი – ალკოჰოლი, საფრთხე, თავდაცვა“. კარგად გავიაზრე, თუ როგორ შეპარვით უნდა მივაწოდო მოსწავლეებს ინფორმაცია ნარკოტიკული საშუალებების საშიშროებაზე, რომ მათი დაინტერესება არ გამოვიწვიო, როგორ ავუხსნა მათზე დამოკიდებულების საფრთხე.

თემაზე „გამოხატე შენი თავი“ კლასსაათი უკვე ჩავატარე. თემაზე მუშაობა  დამეხმარა მეჩვენებინა მოსწავლეებისათვის, რამდენად აუცილებელია ემოცია, ხმის ტემბრი და სხვადასხვა საკომუნიკაციო ელემენტები კარგი ურთიერთობის ჩამოყალიბებისთვის. აქვე მიმოვიხილე თემა  „ასერტულობაც“. დღეს, როდესაც ამდენი აგრესიაა გარშემო, მივუთითე მოსწავლეებს ასერტულობის მნიშვნელობაზე, საკუთარი თვალსაზრისის დაცვასა და სხვათა მოსაზრებების პატივისცემაზე. ეს ყველაფერი სწორედ იმ ფორმით მივაწოდე კლასს,  რაც ტრენინგზე ვისწავლე.

მომდევნო თემის –  „ყურადღების ცენტრში“ –  ჩატარებას ახლო მომავალში ვგეგმავ. თემა მიგვანიშნებს, როგორ ამოიცნოს მოსწავლემ დადებითი მახასიათებლები, დააფასოს პოზიტიური რეაგირება, გაიუმჯობესოს პიროვნებათაშორისი ურთიერთობების დამყარების უნარი. ყოველივე ამას იმ მაგალითებითა და სიტუაციური ამოცანებით განვიხილავ მოსწავლეებთან, რაც ამ პროგრამამ მომაწოდა.

ძალიან მნიშვნელოვანი იყო თემა „პრობლემის გადაჭრა და გადაწყვეტილების მიღება“. ამ საათზე კარგად დაგეგმილი აქტივობა შემოგვთავაზეს ფსიქოლოგებმა – პრობლემის სტრუქტურული გადაჭრა, შემოქმედებითი აზროვნებისა და თვითკონტროლის უნარის გამომუშავება.

არა მხოლოდ მოსწავლეებისათვის, ჩემთვისაც კი საინტერესო და  გამოსაყენებელი დარჩა თემა „მიზნის დასახვა“ – თუ როგორ უნდა დამეყვანა ჩემი სამომავლო, გრძელვადიანი მიზანი მოკლევადიან მიზნამდე.

დიდი მადლობა თითოეული საათისთვის ჩვენს ტრენერ ფსიქოლოგებს: ნათია ყაველაშვილს, ქეთევან დევაძეს, თეონა შანთაძეს.

-თქვენ მონაწილეობდით თანასწორობის კვირეულის ფარგლებში გამართულ საინფორმაციო შეხვედრაში და ვიქტორინის გამარჯვებულის ტიტულიც კი გერგოთ…

-საინტერესო, სახალისო და მამოტივირებელია ჩემთვის თითოეული გამოწვევა განათლების თვალსაზრისით. ვფიქრობ, საჭირო და აუცილებელია მსგავსი ტრენინგები სკოლებში, რადგან ტრენინგს ატარებს კვალიფიციური პირი, ფსიქოლოგი, კარგად განსაზღვრული მიზნითა და შესაბამისი აქტივობებით, რაც გაგვზრდის მასწავლებლებს, სწორ მიდგომებს გამოგვიმუშავებს. ეს თეორიულად, დამოუკიდებლადაც შეიძლება მივიღოთ, მაგრამ ტრენინგის დროს ხდება თითოეული აქტივობის ინსცენირება, თითოეული თემის განხილვა, რის შემდეგაც ჩვენი დამრიგებლობა უფრო კომპეტენტური გახდება. სასურველია საგანმანათლებლო ტრენინგები ჩაუტარდეს მშობლებს, რადგან სწორი ხედვის მშობელი და მასწავლებელი ერთად სწორად აღზრდილი მოსწავლის საწინდარია.

რა მისცა პროექტმა ნელი მასწავლებელს

რუსთავის მე-9 საჯარო სკოლაში 269 მოსწავლეს 27 პედაგოგი ასწავლის, მათ შორის ნელი გაბრიელიძეცაა – ის ინგლისური ენის პედაგოგად აქ 1989 წლიდან მუშაობს და არასოდეს უფიქრია პროფესიის შეცვლაზე. მისივე თქმით, მასწავლებლობა მისთვის იმაზე მეტია, ვიდრე პროფესია – უდიდესი, გაცნობიერებული პასუხისმგებლობა, რომელსაც ყოველი გაკვეთილის დაგეგმვისას გრძნობს. ნელი მასწავლებელი დარწმუნებულია, რომ დაგეგმილი გაკვეთილი უფრო წარმატებულია, ის უკეთაა მორგებული მოსწავლის საჭიროებებს, მიზნები უკეთაა გამოკვეთილი და უფრო იოლად ხერხდება შედეგზე ორიენტირება. რაც შეეხება ახალ პროექტს, მასწავლებელი ამბობს, რომ ის სწორედ რომ  დროულია და საინტერესო არა მხოლოდ მნიშვნელოვანი საკითხების აქტუალიზაციით, არამედ ახალი გამოცდილების შეძენის კუთხითაც. პროექტის დაწყებისთანავე მათი სკოლა საგრძნობლად გამოცოცხლდა, მასწავლებლები და მშობლები დაახლოვდნენ, მშობლები უფრო მეტად ჩაერთნენ სასკოლო ცხოვრებაში.

-დღეს ძალადობასა და სხვა მსგავს საკითხებზე სკოლაში ბევრს მსჯელობენ. როგორია თქვენი პედაგოგიური ხედვა ამასთან და პროექტის ძირითად მიმართულებებთან დაკავშირებით?

-ძალადობასთან ბრძოლის ნებისმიერი სამოქმედო გეგმა, უპირველეს ყოვლისა, ახალგაზრდა თაობაში გაჩენილი აგრესიის პრევენციას ემსახურება. განსაკუთრებით მწვავედ დგას სკოლის ასაკის ახალგაზრდებში არსებული ძალადობის პრობლემა, შესაბამისად, დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს სკოლებში ძალადობის პრევენციას. სწორედ ამიტომ, ჩვენს სკოლაში სოციალური უნარ-ჩვევების გაუმჯობესებისა და ბულინგის პრევენციის გრძელვადიანი პროგრამის დაწყებამდე ძალადობის პრევენციისა და სხვა კრიზისული სიტუაციების მართვის კუთხით პირადად შემდეგ ღონისძიებებს ვახორციელებდი:

სკოლაში ვატარებდი  საინფორმაციო ხასიათის კამპანიებს, აი, ერთ-ერთი მათგანი: „Don’t bully, be a friend!“. კამპანიის ფარგლებში მოსწავლეებმა დაამზადეს და სკოლაში გაავრცელეს საინფორმაციო ბუკლეტები. ასევე, სკოლაში, ჩემს სადამრიგებლო კლასთან ერთად, ვგეგმავთ და ვახორციელებთ  სოციალურ პროექტებს, მაგალითად, პროექტი „ბრძოლა ძალადობის გარეშე ადამიანის უფლებების და თავისუფლებისთვის“, როდესაც  მოსწავლეებმა წარადგინეს პრეზენტაციები სხვადასხვა ქვეყნის, რასის, კულტურის „ცნობილ ადამიანებზე“ – ისინი სხვადასხვა დროში ცხოვრობდნენ, მაგრამ ყველას აერთიანებდა ბრძოლა ძალადობის გარეშე ადამიანის უფლებების და თავისუფლებისთვის.

ასევე  ვატარებ კლასის საათებს, ვგეგმავ დისკუსიებს. სადამრიგებლო თემები გათვლილი არის მოსწავლეთა ასაკის შესაბამისად შემდეგ მიმართულებებზე: პიროვნული და მორალური განვითარება, გარემოსდაცვითი კულტურის  განვითარება, ცხოვრების ჯანსაღი წესის პოპულარიზაცია, თვალსაწიერის გაფართოება და სხვა. მოსწავლეებს მოსწონთ არასაგაკვეთილო საუბრები, შეუძლიათ არგუმენტირებული მსჯელობა.

-თქვენ რა მოგცათ ამ პროექტმა, თუ გაამართლა თქვენი მოლოდინი?

-ტრენინგის მთავარი თემა მოსწავლეებში ძალადობასა და ნივთიერებათა ავადმოხმარების პრევენციას და მასთან დაკავშირებულ საკითხებს ეხებოდა. პროექტის დახმარებით გავეცანი სწავლების იმ მეთოდოლოგიას, რომლითაც პრევენცია უფრო ეფექტიანად მოქმედებს, ასეთია: ჯგუფური და გრძელვადიანი სწავლება, ჯანსაღ ცხოვრებაზე მეტი აქცენტირება, ვიდრე მენტორული ტონი და გაზვიადებული ინფორმაცია ნარკოტიკებზე. შემიძლია ვთქვა, პროექტმა არა მხოლოდ გაამართლა, არამედ გადააჭარბა კიდეც ჩემს მოლოდინს.

-განსაკუთრებით რა დაგამახსოვრდათ და რა იყო თქვენთვის ახალი?

-პროექტის ფარგლებში განვიხილეთ შემდეგი თემები: ცხოვრების ჯანსაღი წესი, ლეგალური და არალეგალური ნარკოტიკი, კომუნიკაცია და დამახინჯებული კომუნიკაცია, ასერტულობა, ალკოჰოლი და თამბაქო, მარიხუანა, კონფლიქტი და კონფლიქტის მოგვარება, აივ ინფექცია, აქტიური მოსმენა და კიბერადიქცია. ეს თემები მანდატურის სამსახურის ფსიქო-სოციალური მომსახურების ცენტრის ტრენერებთან ერთად განვიხილეთ. შემდეგ  პედაგოგებმა ჩავატარეთ იმიტირებული გაკვეთილები.

ჩემთვის საინტერესო იყო კიბერადიქციის თემა, რადგან ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები კიდევ უფრო ამძაფრებს ბავშვის ასაკთან დაკავშირებულ რისკებს, როგორიცაა, მაგალითად, ბულინგი. ის ასაზრდოებს ბავშვებზე ძალადობისა და მათი ექსპლოატაციის ახალ ფორმებს, როგორიცაა „კლიენტზე მორგებული“ სექსუალური ხასიათის ამსახველი მასალა და ბავშვებზე სექსუალური ზემოქმედების შემცველი სხვა ონლაინ ვიდეოები, რომლებიც ცოცხალი „სტრიმინგით“ ქსელში ვრცელდება. ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების პოტენციური ზეგავლენა ბავშვების ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე უფრო და უფრო ხშირად იწვევს საჯარო შეშფოთებას. ეს პროექტი დამეხმარა ამ თემაზე მეტი ინფორმაციის შეგროვებაში.

უკვე დავგეგმე,  შესწავლილ თემებზე როდის  ჩავატარებ გაკვეთილებს ჩემს სადამრიგებლო კლასთან, კლასის საათზე.

პროექტის ფარგლებში, უახლოესი მომავლისთვის ვგეგმავ, განვახორციელო ისეთი აქტივობები, როგორიცაა „არამწეველთა ქალაქის რუკა“ –  თამბაქოს თემის გავლის შემდეგ, „ჭორი“ –  დამახინჯებული კომუნიკაციის თემის გავლის შემდეგ და „მაღაზია“ –  დამარწმუნებელი კომუნიკაციის თემის გავლის შემდეგ.

-ამ პროექტით რა შედეგის მიღება შეუძლია სკოლას და სჭირდება თუ არა მას, ჰქონდეს არა მხოლოდ სასკოლო, არამედ „სკოლის გარეთა“ საზოგადოების მხარდაჭერა?

-ჩემი პროფესიული მოსაზრებით, ასეთი პროექტები მართლაც საჭიროა, რადგან ეს მუდმივი სამუშაო პროცესია. თუკი ნაბიჯები არ გადაიდგა, ვერასოდეს მოხდება პრობლემების იდენტიფიცირება და მით უმეტეს, მათი გადაწყვეტა. ასეთი პროექტების განხორციელების შედეგად, მასწავლებლები აიმაღლებენ კვალიფიკაციას და სკოლას დაეხმარებიან პრობლემების მოგვარებაში.

სკოლის მზადყოფნა ითანამშრომლოს საზოგადოებასთან – მშობლებთან, არასამთავრობო სექტორთან, სახელმწიფო დაწესებულებებთან ან საინიციატივო ჯგუფებთან – დადებითად აისახება მის განვითარებაზე. საზოგადოების აქტიური თანამშრომლობა, მხარდაჭერა ეხმარება სკოლას ისეთი მოქალაქეების აღზრდაში, რომლებსაც გააზრებული ექნებათ პასუხისმგებლობა საკუთარი საზოგადოების წინაშე.

ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ხშირად გვესმის წაკითხულის გაგება-გააზრების პრობლემის შესახებ, ამაზე ყველასათვის კარგად ნაცნობი კვლევის (წიგნიერების საერთაშორისო კვლევაში „PIRLS“ საქართველო 2006 წლიდან ჩაერთო) შედეგებიც მეტყველებს. აქედან გამომდინარე, დღემდე არ გვაქვს მკაფიო პასუხი კითხვაზე, თუ როგორ უნდა იმუშაოს სკოლამ ორიენტირებული კითხვისთვის საჭირო უნარ-ჩვევების დაუფლებაზე.

ეფექტური კითხვისთვის მეთოდებისა და სტრატეგიების შესახებ არაერთხელ დაწერილა. ამ მიმართულებით არც მრავალფეროვანი აქტივობების სიმწირეს ვუჩივით: დისკუსია/დებატები, სოკრატული დიალოგი, ოთხი კუთხე, პერსონაჟთა რუკა, ინტერვიუ პერსონაჟთან/ავტორთან, მოლოდინების გზამკვლევი, დაფიქრდი-დაწყვილდი-გაუზიარე, ვიცი-გავიგე-მინდა გავიგო, 3-2-1, შეჯამების ვარსკვლავი, შესასვლელი/გასასვლელი ბარათები, მკითხველის დღიური და სხვ. ეს იმ აქტივობათა მცირე ჩამონათვალია, რომლებსაც ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი გაგება-გააზრების უნარების განვითარების მიზნით საგაკვეთილო პროცესში იყენებს.

შეიძლება იფიქროთ, თუ კითხვა იცი და შენი ლექსიკური მარაგიც დამაკმაყოფილებელია, წაკითხულის გაგებას რაღა უნდაო?! სამწუხაროდ ასე მარტივად არაა საქმე. შეიძლება ცალკე აღებული სიტყვების მნიშვნელობა იცოდეთ, მაგრამ წინადადებად ამოკითხულის გააზრება მაინც გაგიჭირდეთ. თან თუ ამას დაემატება ყოველ ან რამდენიმე წინადადებაში ერთხელ უცხო სიტყვებთან შეხვედრა, წაკითხულის გააზრების პროცესიც გართულდება. აღნიშნულ შემთხვევაზე ამბობენ, საკითხავი მასალა და მოსწავლის კითხვის დონე ერთმანეთს არ შეესაბამებაო. გაგება-გააზრების გზაზე კიდევ ერთ მსუყე პრობლემად გაუწაფავი კითხვა გვევლინება. ასევე უნდა გავითვალისწინოთ კონცენტრირების სირთულე და კითხვის დაბალი მოტივაციაც.

ერთი შეხედვით, კითხვის პროცესი ერთიან მოქმედებად აღიქმება, სინამდვილეში კი ჩვენ გვჭირდება ანბანური (ასოების აღქმა), ფონოლოგიური (ამოკითხული მასალის გონებაში გახმოვანება), სემანტიკური (დეკოდირებული სიტყვებისთვის მნიშვნელობის მინიჭება), სინტაქსური (გრამატიკული) და კონტექსტური (ამოკითული მასალის მსხვილ იდეებში გაერთიანება, გაგრძელებასთან დაკავშირებით ვარაუდების ჩამოყალიბება)  ცოდნის/უნარების სინქრონულად ამუშავება. ეფექტური მკითხველობისკენ მიმავალ გზაზე პირველ ნაბიჯად სწრაფ დეკოდირებასა და სიტყვისთვის მნიშვნელობის მინიჭებას მიიჩნევენ. აღნიშნული უნარის ფლობის გარეშე მოსწავლე ვერ გაივლის წაკითხული ტექსტიდან აზრის გამოტანის, საკუთარ გონებაში წარმოდგენების კონსტრუირებისა და ავტორის ჩანაფიქრის/ნათქვამის გაცნობიერების ეტაპებს.  აქედან გამომდინარე, წაკითხულის გააზრება სამ სხვადასხვა დონეს მოიცავს: სიტყვასიტყვით გაგების, წვდომის (ანალიზი, დასკვნა) და შეფასების დონეებს.

როგორც ცნობილია, გაგება-გააზრების პროცესზე ოთხი ფაქტორი ზემოქმედებს, ესენია: მკითხველი, ტექსტი, მიზანი და კონტექსტი. მკითხველი ტექსტამდე გარკვეული უნარებით აღჭურვილი მიდის. იგი „შეიარაღებულია“  წინარე ცოდნით, ლექსიკური მარაგით, კითხვის უნარითა და მოტივაციით. აქედან გამომდინარე, იგი მზაობის შესაბამისად აღიქვამს წაკითხული ტექსტის თემატიკასა და შინაარსს, მის სტრუქტურას, მოცულობას, ენობრივ მახასიათებლებსა და დიზაინს. რაც შეეხება მიზანს, მასში მოიაზრება მკითხველის მიერ ამა თუ იმ დავალებისთვის გამოყენებული სტრატეგიებისა და რესურსების ეფექტურობა/დავალებასთან შესაბამისობა. ასევე მნიშვნელოვანია იმ გარემოებათა ერთობლიობის (კონტექსტის) გათვალისწინება, რომელშიც მიმდინარეობს კითხვის პროცესი.

კარგი მკითხველი ადვილად ამოიცნობა შემდეგ მოქმედებებში: მას შეუძლია წაკითხული სიტუაციების/ მოქმედებების წარმოსახვა და ვიზუალიზება; კრიტიკულად იაზრებს წაკითხულ მასალას, შეუძლია ვარაუდების გამოთქმა და ძირითადი აზრების შეჯამება; უბრუნდება ტექსტს და ხელმეორედ კითხულობს ბუნდოვანი დეტალების დასაზუსტებლად; დიდ ტექსტს ყოფს ნაწილებად და მომდევნო ნაწილზე მხოლოდ წაკითხული ეპიზოდის სიღრმისეულად გააზრების შემდეგ გადადის; აკეთებს მონიშვნებს/ჩანაწერებს; ქმნის და/ან იყენებს გრაფიკულ სქემებს, სადაც ასახავს ტექსტში ამოკითხულ ინფორმაციას;  ხედავს კავშირებს ტექსტში გადმოცემულ ამბებსა და პირად გამოცდილებას შორის; რაც მთავარია, კითხვის პროცესში უჩნდება შეკითხვები (საკუთარ თავთან, ავტორთან/პერსონაჟთან) და ცდილობს პასუხების სხვადასხვა გზით მოძიებას.

დღეისათვის სახელმძღვანელოებში მოცემულ ყველა საკითხავ მასალას ერთვის ტექსტის გაგება-გააზრებაზე ორიენტირებული კითხვები, რომლებიც მოსწავლეებს, როგორც ხილული ინფორმაციის, ასევე იმპლიციტური (ნაგულისხმევი, სავარაუდო) სათქმელის მოძიებაში ეხმარება. დაწყებით საფეხურზე განსაკუთრებით უჭირთ წერილობით შეკითხვისა და პასუხის აგება. უმეტესად იყენებენ არასრული პასუხის ფორმას და კითხვის ფორმულირების დროსაც სანახევრო ინფორმაციით შემოიფარგლებიან. არადა, კითხვა-პასუხის შედგენის უნარი  ვრცელი ტექსტების (ეპიზოდის შინაარსი, თავისუფალი თემა და სხვ.) შეთხზვის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს. ამიტომაც დაწყებით საფეხურზე კითხვებისა და პასუხების სტრუქტურული თუ შინაარსობრივი მახასიათებლების დაცვით  ფორმულირებაში მოსწავლეებს სხვადასხვა მეთოდით ვავარჯიშებთ. აქვე წარმოგიდგენთ რამდენიმე მეთოდს/აქტივობას, რომელსაც ყველაზე ხშირად ვიყენებ საგაკვეთილო პროცესში.

5 კითხვა (ვინ? სად? რა? როდის? რატომ?)

აქტივობის სათაურში ჩამოთვლილი კითხვები შეიძლება წარმოვადგინოთ ხუთსვეტიან ცხრილად, სადაც ჩაიწერება კითხვების შესაბამისი ინფორმაცია. წარმოგიდგენთ ცხრილის ნიმუშს, რომელშიც მოცემულია იაკობ გოგებაშვილის მოთხრობიდან „ჯიუტი თხები“ ამოღებული ინფორმაცია.

ეს შაბლონი შეგვიძლია დავურიგოთ მოსწავლეებს ან დაფაზე დავხაზოთ, მათ კი რვეულში გადაიხაზონ (გააჩნია, რომელ კლასს ვასწავლით). სასურველია, პირველ ჯერზე მასწავლებლის დახმარებით შეავსონ ცხრილი. აღნიშნული მეთოდით რამდენიმე ტექსტის დამუშავების შემდეგ კი დამოუკიდებლადაც შეძლებენ ამ გრაფიკული ორგანიზატორის გამოყენებას.

ხუთი კითხვის მეთოდის ერთგვარ ვარიაციას წარმოადგენს აქტივობა „5+1“, სადაც ზემოთ ჩამოთვლილ კითხვებს კიდევ ერთი (როგორ?) ემატება. შესაძლებელია ექვსსვეტიანი ცხრილის დახაზვა, თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში, აქტივობის შაბლონად იყენებენ გაშლილი ხელის მტევნის გამოსახულებას, რაზეც (თითებზე და ხელისგულზე) დატანილია კითხვითი სიტყვები: ვინ? რა? სად? როდის? რატომ? როგორ?

კითხვები და პასუხები (QAR)

ამ მეთოდის დახმარებით ტექსტის უფრო სიღრმისეულად დამუშავების საშუალება გვეძლევა. შეგვიძლია, მოსწავლეები დავაჯგუფოთ ან აქტივობას ინდივიდუალური სამუშაოს სახე მივცეთ.

მასწავლებელმა წინასწარ უნდა შეარჩიოს დასამუშავებელი ტექსტი და მოამზადოს შეკითხვები, რომელსაც ჩამოწერს დაფაზე ან ბარათების სახით დაარიგებს კლასში. მას ასევე დასჭირდება სქემა, რომელიც ასევე წინასწარ უნდა  მოამზადოს და ამონაბეჭდის სახით დაურიგოს მოსწავლეებს. ცხრილი შედგება ოთხი უჯრისგან. ერთ-ერთი კითხვის პასუხი მოსწავლემ უნდა მოიძიოს „იქვე, ტექსტში“, ანუ პირველ უჯრაში იწერება ისეთი კითხვა, რომელზე პასუხიც ექპლიციტურადაა მოცემული საკითხავ მასალაში. რაც შეეხება უჯრას „იფიქრე და მოიძიე“, მასში იწერება ისეთი შეკითხვა, რომელზე პასუხიც სხვადასხვა ეპიზოდში გაბნეული ინფორმაციის მოძიების შედეგად გაიცემა. მესამე უჯრა, სახელად „ავტორი და მე“ გამოიყენება იმპლიციტური ინფორმაციის ამოსაკრებად, რისთვისაც მოსწავლეებს წინარე ცოდნის გამოყენება და ავტორთან/პერსონაჟებთან ე.წ. დიალოგის გამართვა დასჭირდებათ. ცხრილის ბოლო უჯრაში კი განთავსდება განზოგადებული ინფორმაცია, რომელსაც ტექსტის წაკითხვის გარეშე, ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე დაყრდნობითაც შეიძლება გაეცეს პასუხი, მაგრამ ასევე გამოდგება ტექსტის შესაჯამებლად. მაგალითის წარმოსადგენად ისევ „ჯიუტ თხებს“ მოვიშველიებ.

ტექსტში                                                            ჩემს გონებაში

მოცემულ ცხრილში შეგვიძლია წინასწარ ჩავწეროთ სასურველი კითხვები და მოსწავლეებს მხოლოდ პასუხების მოძიება-ჩაწერა დაევალოთ ან დაფაზე ჩამოვწეროთ შეკითხვები, რომლებსაც ბავშვები შესაბამის უჯრებში დამოუკიდებლად გადაანაწილებენ. შეგვიძლია ამოცანა უფრო გავართულოთ და შეკითხვები თავად მოსწავლეებს მოვაფიქრებინოთ. მათი მოტივაცია უფრო გაიზრდება, თუ კითხვების შედგენისას წყვილებს ნამუშევრების გაცვლას, ერთმანეთის კითხვებისთვის პასუხების მოძიებას და მეწყვილის ნამუშევრის რედაქტირება-შეფასების უფლებას მივცემთ.

შეკითხვა – ტექსტი ამბობს – მე ვფიქრობ – ამიტომაც

შეკითხვა კიდევ ერთი გრაფიკული ორგანიზატორის „მთავარი პერსონაჟია“. მისი დახმარებით მოსწავლეები სიღრმისეულად გაიაზრებენ წაკითხულ ტექსტს და აღარ გაუჭირდებათ მნიშვნელოვანი დასკვნების გამოტანა. ამ სქემასაც ზემოთ განხილული მოთხრობის მაგალითზე წარმოგიდგენთ.

ამჯერად სქემაში წარმოდგენილია მხოლოდ ერთი სვეტი. მის მსგავსად უნდა შეივსოს დანარჩენი სვეტები, რომელთა რაოდენობაც განისაზღვრება მასწავლებლის მიერ დასმული/დაფაზე ჩამოწერილი კითხვებით.

როგორც ხედავთ, ერთი და იმავე ტექსტიდან მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ამოღება ყოველ ჯერზე „სწორი“ კითხვების გამოყენებით შევძელით. ამიტომ ვფიქრობ, რომ, პირველ რიგში, მოსწავლეებს შეკითხვების დასმა და პასუხების ძიება უნდა შევაყვაროთ, რადგან სწავლის სურვილს  წაკითხულისადმი ინტერესის გაჩენა იწვევს. დაინტერესებული მოსწავლე აუცილებლად დაიწყებს კითხვების დასმას, პასუხებისაკენ მიმავალ გზაზე კი შეიძლება  დახმარება დასჭირდეს და ჩვენც მზად დავხვდებით.

გითხარით ხომ, ერთ-ერთ სკოლაში უფროსკლასელებისთვის ინტერნეტში სამოქალაქო აზროვნების კურსის კითხვა დავიწყე. ერთხელაც გაკვეთილის წინ ვფიქრობდი, რომ მეორე დღეს ბავშვებს მოვუყვებოდი იმაზე, როგორი პასუხისმგებლობა ახლავს ინტერნეტში რაიმეს გამოქვეყნებას და რომ თითოეული ჩვენი დაწერილი ტექსტი, გადაღებული ფოტო ან ვიდეო ფაქტობრივად ჩვენი ციფრული ნაკვალევია, რომელსაც ამ სივრცეში ვტოვებთ და იმასაც ვეტყოდი, რას ვფიქრობ ხოლმე, როცა მაგალითად მიმდინარე ახალ ამბებს ვაშუქებ. ადრე, როცა ისტორიის მოყოლა რჩეულთა ხვედრი იყო, ვინც წერა კითხვაც იცოდა, ამბების მოყოლის უნარიც ჰქონდა, შესაბამისი ნდობაც და ხარის ტყავი თუ ქაღალდიც საწერად, მხოლოდ ერთი ნარატივი არსებობდა, დღეს კი ციფრული სამყარო გვაძლევს საშუალებას, ყველამ ერთად შევქმნათ ისტორია და ის ბევრად არაერთგვაროვანი და მრავალშრიანია, მეტი დოკუმენტაციით, მეტი ავტორით, წყაროთი და მკითხველით.

ჩვენ, ვინც ამბებს ვწერთ, ისე ვართ ამბებით და სხვა ყოველდღიური თავსატეხებით მოცულები, თითქმის არ ვფიქრობთ ხოლმე იმაზე, რომ წლების მერე შესაძლოა ეს ისტორია გახდეს ვიღაცისთვის ამ დღის სურათის აღდგენისთვის საჭირო მასალა, ამის მიხედვით იმსჯელოს ვინმემ სამყაროს სხვა წერტილში და შესაბამისად, პასუხისმგებლობა დიდია და ამის არდავიწყება მნიშვნელოვანია. ამის თქმა მინდოდა ბავშვებისთვის და იმის მოყოლა, როგორ  ვზომავ ხოლმე სიტყვებს, როცა მაგალითად, მიტინგის დარბევას ვაშუქებ, თვალდათხრილ თინეიჯერს ველაპარაკები, მასწავლებელზე ვწერ, რომელმაც ნაადრევი ქორწინების წინააღმდეგ გაილაშქრა და თავად გახდა ძალადობის მსხვერპლი და როგორ ვარწმუნებ ამ ხალხს, მოყვნენ თავიანთი ამბები, სწორედ იმიტომ, რომ ისინი უნდა იყვნენ ამ ამბების სახეები. და თუ ისინი არ მოყვებიან ამბებს, სხვები მოყვებიან მათ ნაცვლად იმას, რაც შესაძლოა არ იყოს მართალი ან სულაც შეეცდებიან თავიანთი თავები აქციონ გმირებად. ვის არ უნდა გმირობა.

ციფრული ნაკვალევებს საფრთხესთან ერთად სიკეთეც მოაქვს. შეგვიძლია რაღაც ისეთი მოვყვეთ, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რაღაც უხილავზე მივაპყროთ ხალხის ყურადღება, ან უბრალოდ მოვნიშნოთ ჩვენი თავები კონკრეტულ დროს კონკრეტულ სივრცესა და მდგომარეობაში. და ვუყვებოდი, როგორი მნიშვნელოვანია მაგალითად სულ ახალი ამბების გამოძიებისას ღია წყაროებზე მუშაობა, მათი ერთმანეთთან დაკავშირება და ისე დალაგება, რომ ამბავი შედგეს, ფაზლი აიწყოს.

ისტორიებს დღეს სქელი წიგნებიდან და ძველი ხელნაწერებიდან მხოლოდ ამ სფეროს სპეციალისტები სწავლობენ და სხვა ყველა ამა თუ იმ მოვლენაზე ინტერნეტიდან იღებს ინფორმაციას. საქართველოს ახალი და უახლესი ისტორიის უამრავი ნაწილი ფაქტობრივად არ არსებობს ინტერნეტში და თუკი ბავშვებს ეცოდინებათ, როგორ ყვებიან სხვები ისტორიას ონლაინ, შესაძლოა ერთ დღესაც მათ ამ საინფორმაციო ვაკუუმის ამოვსება საკუთარ თავზე აიღონ და ვაჩვენე რამდენიმე არხი სოციალურ ქსელებში, როგორც მაგალითი იმისა, როგორ უნდა მოყვე ისტორიული ამბები მრავალმხრივად სოციალურ ქსელებში ამ ქსელების სპეციფიკის გათვალისწინებით.

აი მაგალითად. 9/11 ინსტაგრამზე

11 სექტემბრის ტეროტისტული აქტისას დაღუპებისადმი მიძღვნილი მუზეუმისა და მემორიალის ინსტაგრამ გვერდზე იმ ხალხს ნახავთ, ვინც ამ საზარელ ამბავს შეეწირა, მათ ნივთებს, რომელიც მუზეუმის ექსპოზიციის ნაწილია და მათაც, ვინც ამ ადგილს სტუმრობს. თავად მუზეუმის საიტზე კი მოვლენების ქრონიკა, ზეპირი ისტორიები და ის ამბები დაგხვდებათ, რომელიც წინ უძღოდა და ამწიფებდა ტერორისტულ აქტს.

ამბავი ჰოლოკოსტს გადარჩენილი ადამიანის შვილისა იუთუბზე – გრაფიკული ვიდეო, რომელიც ჰყვება კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე სასტიკი ეპიზოდის ამბავს, რომელიც თავად გადაიტანა, მას შეეხო. ნახატებით აღდგენილი ამბები შთაბეჭდილებას თუ მოახდენს და ამ თემით დაინტერესდებით, ეს არხიც შეგვიძლია გირჩიოთ.

იოკო ონო თვითერზე

როგორ გაგრძელდა ცხოვრება მას შემდეგ, რაც ლეგენდარული წყვილი ერთმანეთის გარეშე დარჩა? როგორია ჯონ ლენონის აწ უკვე მოხუცი მაგრამ კვლავ დაუდგრომელი ცოლის ცხოვრება? რამდენად ხშირად იხსნებს ის ბითლზის ამბებს და რას ჰყვება მათზე? შეგიძლიათ გაყვეთ. მასაც და სხვებსაც. თვითერზეც და სხვა სიციალურ ქსელებში და თავად დარწმუნდებით, როგორი მრავალფეროვანია დღეს ისტორიის შექმნის პროცესი.

ჩემს მოსწავლეებს ვთხოვე აერჩიათ ამბავი, რომელსაც ინსტაგრამზე და იუთუბზე მოყვებოდნენ. აგვისტოს ომის დოკუმენტაციის შეგროვება აირჩიეს. ვნახოთ რა გამოუვათ. მანამდე კი, მათაც ვუთხარი და თქვენც გეტყვით, რომ ამ ომზე ორი განსხვავებული, მაგრამ გადასარევი ვებრესურსი არსებობს, რომელიც სასწავლო მასალადაც შეიძლება გამოდგეს და კლასგარეშე სამუშაოდაც.

„თქვენი შვილი ძალიან უყურადღებო და გაფანტულია“; „ბავშვს შესაძლებლობები კი აქვს, მაგრამ რად გინდათ, გაკვეთილზე ძალიან უჭირს ყურადღების მობილიზება“; „თითქოს მისმენს, მაგრამ ვხვდები, რომ გონებით სხვაგან არის“; „საერთოდ არ მაწუხებს, წესიერად იქცევა, თითქოს ჩართულიც არის საგაკვეთილო პროცესში, მაგრამ ყურადღების კონცენტრირება ძალიან უჭირს“. ეს ის ფრაზებია, რომლებსაც თითქმის ყოველდღიურად ისმენენ სკოლაში მოსული მშობლები პედაგოგებისაგან. ალბათ, ამაში არც არაფერია გასაკვირი, ვინაიდან, როგორც მშობლები, ასევე პედაგოგები დაინტერესებული არიან ბავშვის სასწავლო წარმატებებით, უყურადღებობა კი ამ წარმატებების მიღწევის გზაზე სერიოზული ხელისშემშლელი ფაქტორი ხდება.

ეფექტიანი სწავლება წარმოუდგენელია მეხსიერებისა და ყურადღების განვითარების გარეშე. სწორედ ეს ფსიქიკური ფუნქციები უდევს საფუძვლად ნებისმიერ საგანმანათლებლო პროგრამას. შემთხვევითი არ არის, რომ ბავშვის სკოლისათვის მზაობის შეფასების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კრიტერიუმი ყურადღების განვითარების დონეა.

უყურადღებობა შეიძლება სკოლამდელი ასაკის ბავშვისთვისაც იყოს დამახასიათებელი, თუმცა, როგორც წესი, უფროსებს ეს დიდად არ აწუხებთ და არც რაიმე ძალისხმევას იჩენენ ყურადღების განვითარებისთვის. მას შემდეგ კი, რაც ბავშვი მოსწავლე ხდება, უყურადღებობა და გაფანტულობა სერიოზულ საფიქრალს უჩენს, როგორც პედაგოგს, ასევე მშობელსაც. სკოლა სხვადასხვა სახის ახალ მოთხოვნებს უყენებს ბავშვს, მას ახალი ვალდებულებებიც უჩნდება. თუ ოჯახმა წინასწარ იზრუნა ბავშვის სასკოლო სწავლებისათვის მომზადებაზე, სკოლაში მოსული პატარა მის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნებს ადვილად და უპრობლემოდ უმკლავდება. თუმცა, არიან ისეთებიც, რომლებისთვისაც სასკოლო ცხოვრების დაწყება და ახალი ვალდებულებების შესრულება სერიოზულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული. სკოლა, თავის მხრივ, მიისწრაფის, რომ თავის მოსწავლეებს არა მხოლოდ ცოდნა მისცეს, არამედ უფრო მნიშვნელოვანი მისიაც შეასრულოს – ასწავლოს ბავშვს სწავლა. უნდა ითქვას, რომ ამის გაკეთება არც ისე ადვილია, რადგანაც სწავლის სწავლა საჭიროებს ბავშვებში სწავლისათვის საჭირო ყველა შემეცნებითი პროცესის (აზროვნება,  მეხსიერება, წარმოსახვა, ყურადღება) განვითარებას.

როგორც სასკოლო პრაქტიკა გვიჩვენებს, ბავშვი, რომელსაც ჯერ კიდევ დაწყებით კლასებში არ უსწავლია, თუ როგორ უნდა ისწავლოს, რომელიც არ არის დაუფლებული აზროვნებით საქმიანობას, სწავლების მეორე საფეხურზე ჩვეულებრივ ჩამორჩენილ მოსწავლეთა რიგებში ხვდება. ძალიან ხშირად, ბავშვის წარმატება სწავლაში და სხვა საქმიანობაში ბევრად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ არის მასში განვითარებული ყურადღებით ყოფნის უნარი, რამდენად შეუძლია მას ყურადღების კონცენტრირება მიცემული დავალების შესრულების დროს. არცთუ იშვიათად, სწორედ უყურადღებობის გამო უჭირს ბავშვს სკოლაში სწავლა. ამასთან, შემთხვევითი არ არის, რომ ეს პროცესი განსაკუთრებით რთულდება ზედა კლასებში, სადაც დასამახსოვრებელი ინფორმაცია უფრო მრავალფეროვანი და დიდი მოცულობისაა. არასათანადოთ განვითარებული ყურადღება, როგორც წესი, მოსწავლისათვის სერიოზული მარცხის და წარუმატებლობის წინაპირობა ხდება. ბავშვი, რომელსაც აქვს ყურადღების კარგი კონცენტრაციის უნარი, გამოირჩევა დაკვირვებულობით, ორგანიზებულობით, და პირიქით – ის, ვისაც საჭირო დონეზე არა აქვს განვითარებული ყურადღება, დაბნეული და გაფანტულია.

უნდა ითქვას, რომ ყურადღება არ არის თანდაყოლილი, ერთხელ და სამუდამოდ მოცემული. ის შეიძლება და საჭიროც არის, რომ განვავითაროთ. თუმცა, ყურადღების განვითარების ხერხები და საშუალებები სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე, ბავშვის შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, განსხვავებულია. კარგი იქნება, თუ ყურადღების განვითარებისთვის ზრუნვას დავიწყებთ უკვე ადრეული ასაკიდან, სკოლამდელ პერიოდში, სასკოლო სწავლების დაწყებამდე. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ამის გაკეთება რაიმე განსაკუთრებულ სირთულეებს არ უკავშირდება, ის არც რაიმე ძვირადღირებულ რესურსებს საჭიროებს და ნებისმიერ მშობელს შეუძლია დაკავდეს ამ საქმიანობით, როგორც სახლში, ოჯახურ გარემოში, ასევე გარეთ, ქუჩაში, პარკში ბავშვის სასეირნოდ გაყვანისას. სახლის პირობებში ბავშვის ყურადღების განვითარებაზე მუშაობას ძალიან მარტივად შევძლებთ, თუ მაგ. მის წინ მაგიდაზე დავდებთ რამდენიმე ნივთს (შეიძლება ეს იყოს ბავშვის სათამაშო, ფერადი ფანქრები, ფლომასტერები, წიგნი, რვეული და ა.შ.) გარკვეული თანმიმდევრობით და ვთხოვთ მას დაიმახსოვროს თითოეული ნივთის ადგილი. შემდეგ ის შებრუნდება ზურგით, რა დროსაც ჩვენ ნივთებს ადგილებს ვუცვლით, ან ერთ-ერთ ნივთს საერთოდ ვიღებთ. მას შემდეგ, რაც შემობრუნდება და კვლავ დაუკვირდება ნივთების განლაგებას, უნდა გვითხრას რა ცვლილება მოხდა. ყურადღების განვითარებისთვის კარგ საშუალებას წარმოადგენს ასევე მსგავს ნახატებს, მსგავს ნივთებს შორის განსხვავებების პოვნა. მოგვიანებით, როცა ბავშვი ისწავლის ასოების ცნობას, შეიძლება მივცეთ ფურცელზე დაბეჭდილი პატარა ტექსტი და ვთხოვოთ გადაათვალიეროს და გადახაზოს მაგალითად, ყველა ასო ბგერა „ა“, რომელიც შეხვდება. ქუჩაში ბავშვთან ერთად სეირნობისას შეიძლება ვთხოვოთ მას დააფიქსიროს ნებისმიერი წითელი მანქანა. როცა  თვლა ეცოდინება, შეიძლება გარკვეული ფერის მანქანები დაითვალოს კიდეც.

დარწმუნებული ვარ, რომ ზემოაღწერილ სავარჯიშოებს და კიდევ უამრავ სხვას ბევრი მშობელი იყენებს საკუთარ შვილთან ურთიერთობისას, წინააღმდეგ შემთხვევაში სკოლაში შემოსულ ბავშვებს შორის ასეთი განსხვავება ყურადღების განვითარებაში არ იქნებოდა. თუმცა, ყურადღების განმავითარებელი სავარჯიშოების გამოყენებისას, მათი ეფექტიანობის და შედეგიანობის გასაზრდელად, საჭიროა გარკვეული რეკომენდაციების გათვალისწინება:

• ყურადღების განმავითარებელი სავარჯიშოები ბავშვთან უნდა მიმდინარეობდეს თამაშის ფორმით. ნუ დავივიწყებთ, რომ სკოლამდელი ასაკის ბავშვის ქცევის წამყვანი ფორმა თამაშია და მისი განვითარება სწორედ თამაშის პროცესში ხდება;
• თუ ბავშვს არ სურს ჩვენს მიერ შერჩეული და დაგეგმილი სავარჯიშოს შესრულება, აშკარად ამჟღავნებს ინტერესის არქონას, ნუ დავიჟინებთ ჩვენი სიტყვის გატანას, თუმცა, ნურც უარს ვიტყვით მცდელობაზე დავუბრუნდეთ მას მოგვიანებით;
• ჩავრთოთ სავარჯიშოები პატარისთვის შეუმჩნევლად და ძალიან ბუნებრივად ბავშვთან დაკავშირებულ ჩვენს ყოველდღიურ საქმიანობაში: სეირნობის, მასაჟის, ბანაობის, ზღაპრების კითხვის, ერთობლივი თამაშების და შემოქმედებითი მეცადინეობების (ხატვის, ძერწვის და ა.შ.) დროს;
• გამოვიყენოთ მოძიებული სავარჯიშო, როგორც ნიმუში, მაგრამ ნუ შეგვეშინდება გამოვავლინოთ ჩვენი ფანტაზია;
• სავარჯიშოს შესასრულებლად ბავშვისთვის მიწოდებული ჩვენი მითითებები უნდა იყოს მისთვის ადვილად გასაგები, ცხადი, ნათელი, მარტივი;
• ნუ დავიშურებთ საქებარ სიტყვებს და დადებით კომენტარებს, როცა ვხედავთ, რომ ბავშვი წარმატებით ართმევს თავს დავალებას. ეს მას საკუთარი ძალების რწმენას და ინტერესს გაუძლიერებს. მოვერიდოთ ზოგადი სახის ნეგატიურ შეფასებებს;
• დაუშვებელია ბავშვის მოქმედების კომენტირება, შენიშვნები, კარნახი მაშინ, როცა ის მთლიანად დავალების შესრულებაზეა კონცენტრირებული. ასეთ დროს საუბრით ჩვენ ბავშვის ყურადღებას სხვა მიმარულებით გადავრთავთ, ვაიძულებთ მას ჩვენ სიტყვებზე მოახდინოს კონცენტრირება და შემდეგ ისევ სამუშაოს დაუბრუნდეს, რის გამოც იღლება და ეკარგება ინტერესი დავალების მიმართ.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბავშვის ყურადღების განვითარებაზე ზრუნვა უფროსების, პირველ რიგში კი მშობლის აქტიურ ჩართულობას საჭიროებს. ამასთან, ასეთ სიტუაციებში, პირველ რიგში, უფროსები უნდა ვუჩვენებდეთ ბავშვს, თუ რას ნიშნავს ყურადღებით ყოფნა, ყურადღების კონცენტრირება შესასრულებელ სამუშაოზე, დავალებაზე. თუ ბავშვთან ურთიერთობის პარალელურად ჩვენ მუდმივად სხვა საქმითაც ვიქნებით დაკავებული – ვიმუშავებთ კომპიუტერთან, ვისაუბრებთ ტელეფონით და ა.შ., ძნელი დასაჯერებელია, რომ ბავშვთან ჩვენი მუშაობა ეფექტიანი და შედეგიანი აღმოჩნდება. ეს ძალიან გულდასაწყვეტი იქნება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ყურადღება უკიდურესად მნიშვნელოვანია ბავშვის წარმატებისთვის სწავლაში და მის შემდგომ განვითარებაში.