სტატიის დაწერამდე ყოველთვის ბევრს ვფიქრობ, ვიხსენებ თემატიკასთან დაკავშირებულ სხვადასხვა ცხოვრებისეულ გამოცდილებას, საუკეთესო პრაქტიკის მაგალითს, უცნაურ და ორიგინალურ მიგნებას…

რატომღაც ბევრჯერ შემახსენა თავი იაპონური აღზრდისა და სწავლების სისტემამ და რამდენიმე ძალიან საინტერესო ამბავმა:

„…რაც უნდა ეკეთებინა დედას, რა სამუშაოც უნდა ჰქონოდა შესასრულებელი, შვილი სხეულზე ჰყავდა ნაჭრით აკრული და თან დაუსრულებლად ელაპარაკებოდა, უყვებოდა, რასაც აკეთებდა. ამით ბავშვი გამუდმებით ჩართული იყო ყველა პროცესში, გამუდმებით ვითარდებოდა და ხშირად ისეც ხდებოდა, რომ პატარა პირველი ნაბიჯის გადადგმამდე, ანუ სიარულის დაწყებამდე ლაპარაკს სწავლობდა“.

„ბავშვებს ლამის ჩვილობის ასაკიდან ასწავლიან, ყური მიუგდონ გრძნობებსა და შეგრძნებებს – საკუთარს თუ სხვისას. თქვენ წარმოიდგინეთ, უსულო საგნებისასაც კი. თუ ბავშვი სათამაშოს გატეხს, დედა კი არ დასჯის ან უსაყვედურებს, უბრალოდ ეტყვის: „შენ ახლა მას ატკინე“.

„იაპონური სკოლების კედლები ნაცრისფრადაა შეღებილი. ეს იმისთვის, რომ მოსწავლეებმა მერე თავად მიახატონ პეპლები, ყვავილები თუ სხვა რამ, რაც მათ განწყობას შეუქმნის და ცხოვრების რიტმს განუსაზღვრავს“.

ერთხელ კიდევ დამაფიქრა იმ ფაქტებმა, რომ  სწორედ ამგვარი დამოკიდებულებითაა შესაძლებელი მოსწავლეებში შემოქმედებითი აზროვნების ჩამოყალიბება. ყველაფერი ძალიან მარტივია და არ საჭიროებს  განსაკუთრებული სტრატეგიების ფლობას. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ბავშვს მშობლისგან და მასწავლებლისგან სჭირდება, ეს არის მხარდაჭერა და თავისუფლება, სივრცე, სადაც ისინი თავისუფლად აზროვნების უფლებას მოიპოვებენ.

ცხადია, გამახსენდა საუკეთესო მაგალითები ქართული სასკოლო ცხოვრებიდან:

• ულამაზესი საკლასო ოთახები, რომლის გამშვენებაში მოსწავლეებმა მშობლებთან ერთად მიიღეს მონაწილეობა;
• მასწავლებლები, რომელთაც მშობლებთან ერთად უამრავი აქტივობა განახორციელეს მოსწავლეთა შემოქმედებითი უნარების განსავითარებლად;
• მშობლები, რომლებიც შვილების ეთიკური და მორალური ღირებულებების განვითარებას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ.

მაგრამ ეს მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია…

არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც შემოქმედებითობა თანდაყოლილი უნარია და შემოქმედებით აზროვნებას უკავშირებენ ხოლმე ხელოვნების დარგში მოღვაწე ადამიანებს, მაგრამ გამოკვლევები გვიჩვენებს, რომ ყველა ადამიანი მეტ-ნაკლებად შემოქმედებითი უნარის მატარებელია და სწავლების პროცესში შემოქმედებითი გარემოს შექმნა ხელს უწყობს მოსწავლეებში ამ უნარების განვითარებას.

რა უშლის ხელს მოსწავლის შემოქმედებითი აზროვნების უნარების განვითარებას?

სამწუხაროდ, არსებობს მაგალითები, როცა მშობელი და მასწავლებელი ცდილობს, ბავშვი „დააპროგრამოს“, წესები განუსაზღვროს და ამ გზით  წარმატებას მიაღწევინოს. რეალურად,  შედეგი სრულიად სხვაგვარია. მოსწავლე, რომელსაც არ მიეცა თავისუფლად აზროვნების, იდეების გენერირებისა და მისი განხორციელების საშუალება, ვერასდროს იფიქრებს, როგორ გახდეს ნოვატორი. სამწუხაროდ, არცთუ იშვიათად, უკვე ზრადსრულობის ასაკშიც, შვილები იმდენად არიან მშობლებზე მიჯაჭვული და დამოკიდებული, ისევ მათგან ელოდებიან „დაპროგრამებული“ ცხოვრებისეული წესების მიღებას.

ბავშვს, რომელსაც უკრძალავენ საყვარელ საქმიანობას, შემოქმედებითი აზროვნება ვერ განუვითარდება. სანაცვლოდ კი სთავაზობენ მისთვის მოსაწყენ, ნაკლებად საინტერესო საქმეს, რადგან მშობელს სურს, შვილმა პოპულარობა მოიპოვოს ამ სფეროში, გახდეს ცნობილი, წარმოაჩინოს ნიჭი.

ფსიქოლოგმა,  ბენჯამინ ბლუმმა შეისწავლა  მსოფლიო კლასის მუსიკოსების, მეცნიერების, სპორტსმენების, მსახიობების ცხოვრების ადრეული წლები. მისი კვლევის დასკვნაში ნათქვამია, რომ „გენიოსების მშობლებს არასოდეს უოცნებიათ, რომ მათი შვილები სუპერვარსკვლავები გამხდარიყვნენ, განსაკუთრებული მოლოდინი არ ჰქონიათ შვილებისგან. ისინი მხოლოდ ცდილობდნენ, რომ მოტივაცია შეექმნათ მათთვის და სხვადასხვა წამოწყებაში მხარი დაეჭირათ“.

არასწორია მასწავლებლის დამოკიდებულება, როდესაც ის ცდილობს, მზა იდეები მიაწოდოს მოსწავლეს, დააზეპირებინოს მნიშვნელოვანი წესები და შესაბამისად, მაღალი ქულით შეაფასოს ცოდნა. ბავშვი, რომელსაც არ მიეცა საშუალება, გამოეხატა საკუთარი დამოკიდებულება ამ საკითხისადმი, ან სხვა რაკურსით წარმოეჩინა იგი, ვერასდროს განივითარებს შემოქმედებითი აზროვნების უნარებს.

არადა, რამდენ რამეს ცვლის თუნდაც ერთი მარტივი შეკითხვის დასმა:

• შენ როგორ ფიქრობ?

რომელსაც თავისთავად მოჰყვება მრავალი შეკითხვა – რატომ ფიქრობს ასე? როგორ წარმოუდგენია თვითონ? იქნებ აქვს საინტერესო იდეა, რომლის განხორციელებაც არ არის რთული? იქნებ მეგობრებთან ერთად შეუძლია დაგეგმოს პრაქტიკული აქტივობები საკითხის უკეთ გააზრებისა და შესწავლის მიზნით? და ასე შემდეგ.

რა შეიძლება გააკეთოს მშობელმა და მასწავლებელმა მოზარდის შემოქმედებითი უნარის განვითარებისთვის?

ძნელია ერთი ან რამდენიმე „რეცეპტის“ შემუშავება. მაგრამ ძალიან მარტივია, შევთავაზოთ ბავშვს ნებისმიერი რამის ახალი გზით კეთება. რეალურად, ეს არის აღმოჩენებით სწავლება, პროცესი, რომელიც გამოირჩევა:

• იდეების სიმრავლით, მრავალფეროვნებით (მოქნილობა, საკითხის სხვადასხვა კუთხით დანახვა);
• სიახლით (ორიგინალობით);
• გარდაქმნის უნარით (ძველი იდეების საფუძველზე ახლის შექმნა).

მახსენდება ერთი ძალიან საინტერესო პროექტი: „ნარჩენების მეორე სიცოცხლე“, რომლის ფარგლებშიც მოსწავლეებმა პლასტმასისა და მუყაოსგან უამრავი საინტერესო და საჭირო ნივთი შექმნეს გამოუსადეგარი და გადასაყრელად გამზადებული საგნებისგან. ამ პროცესში განსაკუთრებული როლი ჰქონდა მშობელთა ჩართულობას, რადგან ისინი თავად დარწმუნდენენ, როგორი შემოქმედებითი და ორიგინალური იდეები აქვთ მათ შვილებს.

მნიშვნელოვანია, მოვუხსნათ ბავშვს შემოქმედებითობის გამოვლენის ხელისშემშლელი შინაგანი წინააღმდეგობები. მოსწავლეებს ხშირად ეშინიათ, რომ საკუთარი აზრის გამოთქმის დროს შეცდომას დაუშვებენ და მასწავლებლისგან შენიშვნას დაიმსახურებენ. ამიტომ ისინი თავს იკავებენ აზრის გამოთქმისაგან.

აუცილებლად უნდა დავეხმაროთ მათ, რომ დარწმუნდნენ საკუთარ შემოქმედებით ძალებში და მივცეთ:

• პრობლემის გადაჭრის ახალი, ორიგინალური გზების ძიებისა და რამდენიმე პასუხის პოვნის საშუალება, რადგან პასუხი წინასწარ არ არის განსაზღვრული და არ არსებობს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხი;
• პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე გზის განხილვის საშუალება;
• გადაწყვეტილების გაუმჯობესების შესაძლებლობა.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოზარდს უნდა ვასწავლოთ, რომ ნებისმიერ ადამიანს აქვს პიროვნული გამოხატვის თავისუფლება და შეიძლება მისმა ერთმა  იდეამ სამყარო შეცვალოს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი – სააზროვნო უნარების განვითარების ეფექტიანი სტრატეგიები.

https://dediko.ge – როგორ გავზარდოთ კრეატიული შვილი ამბიციური რობოტის ნაცვლად.

https://sputnik-georgia.com/society/20170119/234585557/aRzrdis-iaponuri-metodi.html -პარადოქსული, მაგრამ ეფექტური: აღზრდის იაპონური მეთოდი.

ყველამ იცის, რომ გამოქვეყნებულ ტექსტს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. ის არის სანდო წყარო, სანდო ინფორმაცია, სანდო დასაყრდენი და არგუმენტი. ეს განსაკუთრებით ეხება სახელმძღვანელოებს, რომლებიც უმნიშვნელოვანესია, რამდენადაც სწორედ ის არის ძირითადი და ფუნდამენტური საგანმანათლებლო მასალაა.

უკვე მივეჩვიეთ, რომ სასკოლო სახელმძღვანელოებში შეცდომები გვხვდება. ეს შეცდომები კი არა მხოლოდ მექანიკური, ტექნიკური და კორექტურული ხასიათისაა. სასკოლო სახელმძღვანელოების შეცდომების ნაწილი არის შინაარსობრივი, აზრობრივი, პედაგოგიური და თეორიულ-იდეოლოგიური. გამიგია, რომ შეცდომების თვალსაზრისით ყველა კლასისა და ყველა საგნის წიგნი სცოდავს. მე ქართული ენისა და ლიტერატურის წიგნებს დავკვირვებივარ მშობლისა და ფილოლოგის თვალით და ბევრი რამ არ მომწონებია.

სახელმძღვანელოებში მოცემულ დავალებებთან დაკავშირებით ბევრჯერ მიფიქრია, ნეტავ, ავტორებს როგორ წარმოუდგენიათ ამ დავალების შესრულება, ან თვითონ თუ შეუსრულებიათ ეს დავალება, ან გამოსაცდელ, ე. წ. სახელმძღვანელოს აპრობაციის პერიოდში თუ შეუსრულებია ვინმეს? რასაკვირველია, პირველი რედაქცია მრავალჯერ უნდა დაიხვეწოს, მაგრამ ჩანს, რომ გრიფირების კონკურსიდან შემდეგ კონკურსამდე სახელმძღვანელოები არ იცვლება.

წიგნების ავტორები ხშირად ლაფსუსებსსა და შეცდომებს სკოლის პედაგოგებს აბრალებენ. სკოლის პედაგოგები კი ფიქრობენ, რომ შეცდომები სახელმძღვანელოებიდან მოდის. განსაკუთრებით, იმ შეკითხვებიდან და დავალებებიდან, რომლებსაც ვერც მასწავლებელი იგებს ბოლომდე და ვერც მოსწავლე ასრულებს სწორად, რადგან რა იგულისხმება ამა თუ იმ შეკითხვაში, ბოლომდე ყველასათვის გაუგებარია, თუმცა წიგნში წერია და უნდა გააკეთონ. ალტერნატივა არა აქვთ.

სასკოლო სახელმძღვანელოებთან დაკავშირებული გაუგებრობები კიდევ უფრო გაღრმავდა დისტანციური სწავლების ფონზე, როდესაც ქართულის ყოველდღიური 45-წუთიანი გაკვეთილები, ჯამში კი, 5 ან მეტი საათი კვირაში, ჩაანაცვლა კვირაში ერთმა ან ორმა, 40-წუთიანმა გაკვეთილმა „სქულბუქში“, „ზუმში“, ან „თიმსში“, სადაც პირველი ათი წუთი მასწავლებელი მოსწავლეთა სასწავლო პროცესში ჩართვას უნდება და დარჩენილი 30 წუთი მოკითხვას, გამოკითხვას, შეკითხვასა და დავალების მიცემას. ვინც სხვადასხვა ტექნიკური მიზეზით ვერ ესწრება გაკვეთილს, პირდაპირ იღებს დავალებას: ისწავლეთ ტექსტი და უპასუხეთ კითხვებს.

სახელმძღვანელოებსა და დავალებებს რომ ობიექტურად დავაკვირდეთ, შევამჩნევთ, რომ:

• ქართული ლიტერატურის წიგნებში დავალებები და კითხვები არ არის მეთოდურად შერჩეული. ხშირად, ტექსტის ანალიზისათვის დასმული კითხვები სხვადასხვა ფორმულირებით მეორდება.
• სხვადასხვა ჟანრის ტექსტებს აუცილებლად მოჰყვება შეკითხვები, რომლებიც ასევე არამეთოდურად არის განაწილებული. ერთ შეკითხვაში კი რამდენიმე შეკითხვაა. მაგალითად: „ვინ იყო ანდროკლე? რატომ გაიქცა რომიდან?“ ეს პირველი შეკითხვაა. ან, სხვა ავტორებისა და კლასის სახელმძღვანელოში: პირველი შეკითხვა: „გამართლდა თუ არა თქვენი ვარაუდი ლექსის თემასთან დაკავშირებით? რას ეძღვნება ეს ლექსი?“. ამავე აქტივობის შემდეგი შეკითხვა კი ასეთია: „რომელი სახელოვანი ქართველებია ნახსენები ლექსში? რა დამსახურება მიუძღვით მათ ერის წინაშე? კიდევ რა გსმენიათ ამ გმირი წინაპრების შესახებ?“.
• შეკითხვები დაჯგუფებულია გარკვეული მეთოდოლოგიით, თუმცა მეთოდოლოგია არ არის ბოლომდე ცხადი და გასაგები. მაგალითად, მე-4 კლასის ერთ-ერთ სახელმძღვანელოში ტექსტს ერთვის ათი აქტივობა და ყველა დანომრილია. I-III აქტივობას აწერია: „უპასუხე შეკითხვებს“. IV-VI აქტივობას – „ტექსტის შინაარსი“. უნდა ითქვას ისიც, რომ კითხვებზე პასუხის აქტივობის სამივე პუნქტი ტექსტის შინაარსს ეხება. მაგალითად, ასეთი შეკითხვა: 1. „ვინ იყო ანდროკლე? რატომ გაიქცა იგი რომიდან?”. 2. „სად იმალებოდა ანდროკლე რომიდან გაქცევის შემდეგ?”. 3. „რა ადასტურებს იმას, რომ ადამიანებს უჭირთ სიმარტოვე?”. VII აქტივობა – „იმსჯელე”, თუმცა სამსჯელო შეკითხვები გვხვდება როგორც კითხვებზე პასუხის ნაწილში, ისე ტექსტის შინაარსის გასაანალიზებლად მოცემულ აქტივობებში. კერძოდ, III აქტივობის შეკითხვა აშკარად მოითხოვს ანალიტიკურ აზროვნებას, ანუ მსჯელობას: „რა ადასტურებს იმას, რომ ადამიანებს უჭირთ სიმარტოვე?“. შემდეგი, VIII აქტივობა, არის „დაწერე“. შემდეგ, მოჰყვება IX აქტივობა, „გრამატიკა“ და ბოლო, X აქტივობა არის კვლავ „დაწერე (დავალება)“.
• წიგნში მოცემული დავალება ხშირად არის არასათანადოდ ფორმულირებული, ბუნდოვანი, გაუმართავი მეთოდურად. მაგალითად, დავალება: „წავიკითხოთ, დავფიქრდეთ, ვისაუბროთ”: „როგორ გესმით პოეტის ნათქვამი: „ტყუილად ვამბობთ შენს სიკვდილს, /თამარს ცოცხალსა გხედაო“. გარდაცვლილ ადამიანზე ხშირად ამბობენ, რომ იგი კვლავ აგრძელებს სიცოცხლეს საკუთარ ნამოღვაწარსა თუ შთამომავლობაში. როგორ აგრძელებს სიცოცხლეს, ვაჟას აზრით, დიდი თამარი?“ ამავე აქტივობის შემდეგი შეკითხვა ასეთია: „ქართველი ხალხის რწმენით, თამარი, როგორც წმინდანი, გარდაცვალების შემდეგ ზეცაში ამაღლდა და იქიდან მფარველობს თავის ერს. მოძებნეთ ლექსში ამ რწმენის გამოძახილი. ახლა როგორი აზრი შეიძინა პოეტის ნათქვამმა: „თამარს ცოცხალსა გხედაო?“ – ჩანს, რომ ერთსა და იმავე თემაზე, ლექსის ერთსა და იმავე სტრიქონზე, ორი შეკითხვა ერთმანეთს იმეორებს. მოსწავლე იბნევა, რა უნდა უპასუხოს მეორე შეკითხვას? პირველს რაც უპასუხა, იგივე გაიმეოროს? ასეთი შემთხვევები კი სახელმძღვანელოებში მრავლად არის.
• ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში ხშირად არის მოცემული ისეთი დავალებები და შეკითხვები, რომლებიც არ შეესაბამება ტექსტის შინაარსს, ასევე, არ შეესაბამება მოცემულ საგანმანათლებლო საფეხურს, კლასს. მაგალითად, მე-4 კლასის პირველი სემსეტრის დავალება: „ძველ დროს მეფეებს დიდ ლაშქრობებში თან ახლდნენ ხოლმე მწიგნობრები, რომლებიც ამ მეფეთა დიდი გამარჯვებებისა თუ დამარცხებების ამბებს აღწერდნენ. წარმოიდგინე, რომ შენ ასეთი ძველი მწიგნობარი ხარ, აირჩიე სამი ბრძოლიდან (მარაბდა, კრწანისის, თერმოჰილეს) ერთ-ერთი და აღწერე ის ისე, თითქოს შენი თვალით ნახე ყველაფერი“. ამ დავალების შესასრულებლად მე-4 კლასელმა მოსწავლემ მემატიანის პერსპექტივიდან უნდა აღწეროს რომელიმე დასახელებული ბრძოლა. რთულ ლექსიკურ და შინაარსობრივ საკითხებს მოსწავლეები ხშირად დამოუკიდებლად ვერ უმკლავდებიან და საჭიროებენ მშობლის, სხვა მასწავლებლის დახმარებას.
• სახელმძღვანელოებში მოყვანილი ტექსტების გარშემო არასრულყოფილი ინფორმაციის გამო სკოლის მასწავლებლები მოსწავლეებს ხშირად აძლევენ წინასწარ მითითებებს, მათ შორის, განსაკუთრებით აქტიურად მიმართავენ პატრიოტული და რელიგიური თემების რეპრეზენტაციას, რაც, შესაძლოა, არ იყოს უადგილო, თუმცა ზოგჯერ ეს საკითხები ამოვარდნილია მთლიანი კონტექსტიდან და არასწორი ინტერპრეტაციის საფუძველი ხდება.
• მასწავლებლები ხშირად ავალებენ მოსწავლეებს საშინაო დავალებად ტექსტზე დართულ კითხვებზე პასუხს. ამ მეთოდს აქვს თავის გამართლება: წიგნში წერია, გაკვეთილზე მხოლოდ ტექსტის წაკითხვა და განხილვა მოასწრეს, დანარჩენი – სახლში. არათანმიმდევრული, ხშირად, განმეორებადი, ან ურთიერთგამომრიცხავი შეკითხვები კი მოსწავლეს აბნევს.

ჩვენ, მასწავლებლები და მშობლები ტექნიკურ შეცდომებს, შინაარსობრივ და მეთოდოლოგიურ გადაცდომებს უფროსის, ზრდასრულის პერსპექტივიდან ვუყურებთ. რაც უნდა იყოს, როგორც უნდა ძნელი და გაუგებარი იყოს, ეს მაინც მოსწავლის დავალებაა, მან უნდა შეასრულოს. მან უნდა გაიგოს და უმრავლეს შემთხვევაში, მან უნდა გააკეთოს. დავალება უნდა შეასრულოს სწორედ მოსწავლემ, რომელმაც შესაძლებელია, დავალება ქართულ ლიტერატურაში ვერ გაიგო არა იმიტომ, რომ უჭირს შინაარსის გამოტანა, არამედ იმიტომ, რომ დაუზუსტებლად, გაუგებრად წერია წიგნში. წიგნში, სახელმძღვანელოში, რომელიც, წესით, ყველაზე სანდო წყარო და რესურსი უნდა იყოს.

„მომიყევი – დამავიწყდება; მაჩვენე – შესაძლოა, დავიმახსოვრო; გამაკეთებინე და გავიგებ”. ჩინური ანდაზა

მასწავლებლები ვცდილობთ, მოსწავლეებს ცოდნა ისე მივაწოდოთ, რომ რაც შეიძლება დიდხანს დაამახსოვრდეთ და პრაქტიკაშიც შეძლონ მისი გამოყენება.

ჩემს მესამე კლასელ მოსწავლეებთან ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე განვიხილავდი ერთ-ერთ თავს ჯადოსნურ ამბებზე. წინასწარ შევისწავლეთ რამდენიმე ასეთი ტექსტი. გადავწყვიტე, მოსწავლეებისთვის მიმეცა ისეთი დავალება, რომელიც საშუალებას მისცემდა მათ, გამოევლინათ შესაძლებლობები, განევითარებინათ შემოქმედებითი უნარ-ჩვევები და შესწავლილი პრაქტიკაში განეხორციელებინათ.

სტატიაში აღვწერ ჩემს კომპლექსურ დავალებას, რომელიც მოსწავლეებს მივეცი:

ძირითადი ტექსტი: „როგორ გაჩნდა მთვარე და ვარსკვლავები“

სამიზნე ცნება : ტექსტის გაგება, ინტერპრეტირება

შედეგები: I 2; I 3; I 4; I 5; I 6; I. 7; I. 8; I. 9; I. 12; I. 13; I. 14; I. 15.

ქვეცნებები/საკითხები: პერსონაჟის ემოციების ამოცნობა, ტექსტის შედგენა, ილუსტრაციის შექმნა მოცემულ ტექსტზე, სიუჟეტის განვითარების საფეხურები (დასაწყისი, შუა ნაწილი, დასასრული).

საკვანძო შეკითხვები:

• როგორ გამოვიყენო ტექსტში მოცემული ინფორმაცია შინაარსობრივად/ჟანრობრივად მსგავსი ტექსტის შესაქმნელად?
• როგორი შეიძლება იყოს ჩვენი თვალით დანახული ზღაპრული ამბავი?
• ტექსტზე დაყრდნობით როგორ შევადგინოთ ზღაპრული ამბავი?
• როგორ გადმოვცე ნახატით ჩვენი მოფიქრებული ამბავი?
• ნახატზე დაყრდნობით როგორ დავახასიათო პერსონაჟი?

კომპლექსური დავალების პირობა:

ყურადღებით წაიკითხეთ ტექსტი. გამოყავით, რა არის ნამდვილი და რა გამოგონილი ამბავი. დაფიქრდი, როგორ ამბებს შეიძლება ვუწოდოთ ჯადოსნური? ოდესმე თუ შეგითხზავს რაიმე ჯადოსნური ამბავი? როგორ ფიქრობ, რატომ იგონებენ ადამიანები ჯადოსნურ ამბებს? გაიხსენე ანიმაციური ფილმი, წიგნი, ზღაპარი, სადაც გხვდება გამოგონილი ამბები. დაუკავშირე შენი გამოცდილება შესწავლილი ტექსტის თემას. მოიფიქრე და დაწერე ზღაპრული ამბავი. შეეცადე გადმოსცე პერსონაჟის ემოციები. შემდეგ შექმენი შენი მოგონილი ამბის ილუსტრაცია, რომელსაც ერთ ეპიზოდს ან მთლიან ამბავს დაუკავშირებ.

ნაშრომის პრეზენტაციისას წარმოაჩინე:

• ჯადოსნური, გამოგონილი ამბავი;
• პერსონაჟის ემოციები;
• შექმნილი ილუსტრაცია, რომელიც კონკრეტულ ეპიზოდს, ან მოფიქრებული ამბის შინაარსს აღწერს.

პრაქტიკული რჩევები, რეკომენდაციები:

• თემის გაცნობამდე, მოიყვანეთ რამდენიმე მაგალითი გამოგონილ ამბებზე, გაიხსენეთ ანიმაციური ფილმები, ზღაპრები;
• ნახე ილუსტირებული წიგნი ან ზღაპარი, დაასახელე კავშირი ამბავსა და ილუსტრაციას შორის.

კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის ეტაპები:

მოსწავლეები მოვამზადე დავალების შესრულებისთვის. განვიხილეთ შესწავლილი ტექსტი: ,,როგორ გაჩნდა მთვარე და ვარსკვლავები“. ვიმსჯელეთ, ვიმუშავეთ T სქემაზე:

T სქემის შევსებისა და მსჯელობის შემდეგ, მოსწავლეებს ვთხოვე, შესწავლილ ტექსტებზე დაყრდნობით შეექმნათ ამბავი, რომელიც იქნებოდა მათი მოფიქრებული და ჯადოსნური. მოეფიქრებინათ ამბის სათაური. ნამუშევარში ასევე უნდა ესაუბრათ პერსონაჟზეც. პრეზენტაციის დროს მოსწავლეებმა წარადგინეს ნამუშევარი.

მეორე დავალების შესრულებამდე, მოსწავლეებს ვთხოვე, დაეთვალიერებინათ კლასგარეშე წიგნი, რომელსაც ვკითხულობდით იმ დროს, ,,ვინი პუჰის თავგადასავალი“. განვიხილეთ წიგნში მოცემული ილუსტრაციები. რამდენად გადმოსცემდა ნახატი კონკრეტული მონაკვეთის სათქმელს, როგორ ჰქონდა ილუსტრატორს ის გამოყენებული. ამის გათვალისწინებით მივეცი შემდეგი დავალება: მოსწავლეებს უნდა შეექმნათ საკუთარი ტექსტის მიხედვით ილუსტრაცია, რომელიც კონკრეტულ მონაკვეთს ან ამბის შინაარსს გადმოსცემდა. დასასრულ უნდა წარედგინათ პრეზენტაციები.

ილუსტრაციის წარმოდგენისას გადმოცეს შინაარსი, დაიცვეს ეპიზოდების თანამიმდევრობა. ზოგიერთმა მოსწავლემ შექმნა მთლიანი ამბის ერთი ილუსტრაცია, ზოგმა – რამდენიმე ეპიზოდის. გთავაზობთ ერთ მაგალითს:

პრეზენტაციის შემდეგ მოსწავლეებმა შეაჯამეს მთლიანი დავალება. ისაუბრეს, რა იყო მათთვის საინტერესო, რომელ დავალებაზე გაუჭირდათ მუშაობა, როგორ გადაჭრეს პრობლემები, რა დაამახსოვრდათ ყველაზე მეტად.

მოსწავლეებმა ძალიან საინტერესო, კეთილი ჯადოსნური ამბები შეთხზეს. შეუსაბამეს ილუსტრაციები და ამით გამოიმუშავეს შემოქმედებითი უნარ-ჩვევები. შესწავლილი თემა კი განახორციელეს პრაქტიკაში და მოახდინეს ცოდნის ტრანსფერი.

მოსწავლეების ნამუშევრებს თავი მოვუყარე და ჯადოსნური ამბების ელექტრონული წიგნი შევქმენი, რომელსაც გთავაზობთ.

შეგიძლიათ ისიამოვნოთ კეთილი და ჯადოსნური ამბების კითხვით.

„ნებისმიერი პრობლემის გადაწყვეტა შესაძლებელია გადავაქციოთ თამაშად“.

Jane McGonigal  წიგნში – „SuperBetter“

„- ვინა ხარ? – შეეკითხა პატარა უფლისწული, – სანდომიანი იერი გაქვს…

– მე მელია ვარ, – მიუგო მელიამ.

– მოდი მეთამაშე, – შესთავაზა პატარა უფლისწულმა, – ძალიან უბედური ვარ“.

ეგზიუპერი „პატარა უფლისწული“

ჩვენ ძალიან  რთულ  გარემოში გვიწევს ცხოვრება. ყოველი დღე სავსეა სტრესით და სტრესები სულ ნაირ-ნაირია. მსოფლიო პანდემიამ სამყარო გააჩერა და არა მარტო გააჩერა… თითქოს დრო და სივრცეც გამოიცვალა, სისტემა მოიშალა, აირია არა მარტო მონასტერი, არამედ – კოსმოსი და ადამიანი. ჩამოიშალა ბიზნესი, ადამიანებმა დაკარგეს სამსახურები, სტუდენტები გადასახადებს ვეღარ იხდიან… უიმედობა, დეპრესია და მაინც ბრძოლა და არდანებება…

თითქოს ამ პლანეტარულ პრობლემას ადამიანები უფრო ჰუმანურები, ტოლერანტები, ემპათიურები უნდა გაეხადა, მაგრამ თუ სოციალურ ქსელებს გადახედავთ (ქართულ სინამდვილეში), ნახავთ, როგორ ნაღმზე ზის უმრავლესობა. ადამიანები თითქოს ეძებენ, რომ რაღაც არ მოეწონოთ, რომ მერე ამაზე აღშფოთდნენ და მწვავე დისკუსია დაპირისპირებაში, სიძულვილში, აგრესიაში გადაიტანონ… „რჩეული ინტელიგენტები“ ისეთ ლექსიკას უშვებენ პირიდან და კლავიატურიდან, წაკითხვის რომ შეგრცხვება და აქაც რომ ვერ დავიმოწმებ… ეკრანს მიღმა კი სტუდენტები და მოსწავლეები ცდილობენ განათლების მიღებას…

იმ დღეს, როდესაც „ლექციაზე შევედი“ (პატარა ჯგუფში) ორმა სტუდენტმა მომწერა, რომ კოვიდი აქვთ და ვერ შემოვლენ, ცუდად გრძნობენ თავს, ხოლო ორმა შუა ლექცია დატოვა და კოვიდის ტესტის გასაკეთებლად წავიდა… მოსწავლეები და სტუდენტები ხშირად კამერას ვერ რთავენ, რადგან შინ არ აქვთ ცალკე სივრცე, სადაც განმარტოვდებიან, ისმის ოჯახის წევრების ხმებიც, ზოგს ნეტი ეთიშება, ზოგს ტელეფონი უჯდება. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ეს ყველაფერი ჩვენზე პირდაპირ და ირიბად მაინც მოქმედებს. ამიტომ ლექციაზე ცოდნის გადაცემასთან ერთად მოტივაციის ამაღლებაზე ზრუნვაც მიწევს… ვიცი, რომ გამომდის და ეს ძალას მაძლევს და ამ ურთიერთობით თავადაც მოტივირებული ვხდები.

ჩემთვის აღმოვაჩინე სტრესის დაძლევის მეთოდი, რომელიც არც უნიკალურია და არც ჩემი გამოგონილი, მაგრამ ბუნებრივად ისე მოხდა, რომ კონფლიქტური სიტუაციიდან რამდენჯერმე მშვიდობით გამოვედი და ამან ისეთი სიამოვნება მომანიჭა, რომ ერთგვარ მეთოდად მექცა.

ჩემი საიდუმლო შემდეგში მდგომარეობს:

ვთქვათ, ჩვენს ცხოვრებაში ყველაზე სერიოზული ამბავი ხდება, რომელსაც მოაქვს სტრესი და უსიამოვნება (არა აქვს მნიშვნელობა, ეს ამბავი პირადია, საზოგადოებრივი თუ პლანეტარული… არის ამბავი, რომელსაც სერიოზულად განვიხილავთ და უფრო და უფრო სიღრმეში შესვლამ შეიძლება ჩაგვძიროს კიდეც.

ამ დროს თქვენი ცნობიერების ეკრანზე გამოდის სიტყვა: SOS და თქვენ ჩერდებით… აცნობიერებთ რა სიტუაციის სიმძიმეს, მოულოდნელად და სწრაფად იღებთ გადაწყვეტილებას: მოდი, ეს ვითომ თამაშია…. ეს თამაშია… უბრალოდ, თამაში… და რა ხდება მაშინ, როდესაც სერიოზული განხილვებიდან თქვენ თამაშის რეჟიმზე გადადიხართ? აი, აქ ხდება ყველაზე მაგიური რამ: სიმძიმე გეხსნებათ, მსუბუქდებით, იღიმით კიდეც… ეს განწყობა იმდენად გადამდებია, რომ ადამიანი, რომელთანაც კონფლიქტში იყავით და შეცვალეთ სიხშირე, მოულოდნელად გადმოდის თქვენს სიხშირეზე… ამ გამოცდილებით თქვენ არა მხოლოდ სტრესის მართვას ისწავლით და ჩვევად აქცევთ, არამედ დიდ სიამოვნებას მიიღებთ იმისგან, რომ შეგიძლიათ, ემოციების მართვა. და ერთი შენიშვნა: თუ ადამიანი არ გიყვარს, ალბათ ამის გაკეთება ძალიან გაგიჭირდებათ, მაგრამ თქვენ მაინც სცადეთ!

სწორედ ამ გამოცდილებებს გაცილებით ვრცლად გვიზიარებს თამაშის დიზაინერი  Jane McGonigal  წიგნში – „SuperBetter“. ის საუბრობს ცხოვრების სირთულეების დროს თამაშის განწყობაზე, როდესაც იქმნება ენერგიის განსაკუთრებული ნაკადი. მისი ეს მეთოდი დაეხმარა ათი ათასობით ადამიანს, დაეძლია შიში, დეპრესია, სტრესი, პრობლემები. ამ მიდგომის მთავარი შემადგენელია: აიღო შენს თავზე დავალება და შეასრულო ის!

გთავაზობთ ერთ ეპიზოდს წიგნიდან.

მადლიერება, რომელიც დაგეხმარებათ, რომ საუკეთესო გახდეთ!

დავალება

თქვენ გინდათ, რომ თქვენი ცხოვრება სიყვარულით აივსოს. იცით, რას თვლიან სწავლულები ამისათვის #1 საიდუმლოდ?

გამოხატეთ გულწრფელი ემოცია, ინტერესი, სიხარული  და ენთუზიაზმი სხვა ადამიანების წარმატებისა და ბედნიერების გამო.

ფორმალური „გილოცავ“ და „ასე გააგრძელე“-ს ნაცვლად თქვენ ირჩევთ პოზიტიურ დიალოგს კარგ ამბებზე.

რა გავაკეთოთ:

სთხოვეთ ადამიანებს, გიამბოთ თავისი ცხოვრების ყველაზე საყვარელი მომენტის შესახებ.

• თუ სადილობთ ვინმესთან, ჰკითხეთ, ცხოვრებაში ყველაზე საუკეთესო სადილის შესახებ;
• თუ ნაცნობთან ან მეგობართან სეირნობთ, სთხოვეთ გიამბოთ, სად ყოფილა ცხოვრებაში ყველაზე ლამაზი ადგილას?
• თუ სტუდენტი ხართ, ჰკითხეთ თქვენს მეგობარს, საუკეთესო კურსის შესახებ, რომელიც სწავლის დროს გაუვლია;
• ნებისმიერ სიტუაციაში, გართობის მიზნით, შეგიძლიათ სთხოვოთ ადამიანებს, მოგიყვნენ ცხოვრების საინტერესო მომენტები.

გამოავლინეთ ენთუზიაზმი, იყავით ემპათიური და როდესაც თქვენი მოსაუბრე იმავეს გთხოვთ, გაიხსენეთ თქვენი საინტერესო ისტორია და თხრობის დროს დააკვირდით თანამოსაუბრეს, იგრძენით ის ენერგია, რომელსაც განიცდის, როცა თქვენ გისმენთ. გამოხატეთ მადლიერება. მადლიერების განცდა ადამიანებს ბედნიერებას ანიჭებს და ჯანმრთელობაზეც პოზიტიურად მოქმედებს. სტრესის დონე იწევს, უმჯობესდება ძილი, ძლიერდება იმუნური სისტემა.

ყოველთვის, როდესაც თქვენ გამოხატავთ მადლიერებას, ძლიერდება უკვე განცდილი ემოცია. ეს ყველაფერი სასიამოვნოცაა და, ამავე დროს, თქვენ მიერ ნათქვამი ერთი „მადლობა“ ცვლის სამყაროს შეგრძნებას მომდევნო 24 საათის განმავლობაში. ძლიერდება რწმენა, რომ ნებისმიერ შემხვედრთან რაღაც სასიამოვნოს იგრძნობთ, ივსებით ოპტიმიზმით, თანაგრძნობითა და იმედით…

თქვენი ნათქვამი „მადლობა“ მეორე ადამიანსაც კვებავს და აცოცხლებს. როდესაც თქვენ მასში კარგს ხედავთ, ის, დიდი ალბათობით, კიდევ გაიმეორებს ასეთ ქცევას სხვა ადამიანთან. ეს კი ნიშნავს, რომ:

 ყოველ ჯერზე, როდესაც თქვენ მადლიერებას გამოხატავთ სხვა ადამიანის მიმართ, თქვენ მას უკეთესს ხდით! – სწორედ ეს ქმნის ენერგიის ნაკადს, რომელიც სულ უფრო და უფრო ძლიერდება და სამყაროც ამით უკეთესი ხდება.

მოკლედ, ორი რამ, რაც დაგიხსნით სტრესისგან: თამაში და მადლიერება – დანარჩენზე სხვა დროს.

პანდემიამ, იძულებითმა კარჩაკეტილობამ ცოტათი ყველა გაგვაზარმაცა. რაც არ უნდა ვიძახოთ, რომ „ცოცხალი“ ურთიერთობები მოგვენატრა, უკვე ჩვევაშიც კი გადაგვივიდა სახლში ყოფნა, სწორედ იმ სახლში, რომელიც თვეებია აღარაა ჩვენი პირადი სივრცე, არამედ სამუშაო ადგილიცაა და საკლასო ოთახიც. ბევრი ზრდასრულის მსგავსად, პასიურობის ჭია ბავშვებსაც შეეპარა, განსაკუთრებით მოზარდებს, რომლებიც ასაკის თავისებურებების გამო, ისედაც არ გამოირჩევიან  სწავლისადმი მხურვალე სიყვარულით, საშინაო დავალებების უბადლო შესრულებითა და მასწავლებლებთან მეგობრული ურთიერთობით. როგორ გავუმკლავდეთ პანდემიურ სიზარმაცეს? ეს პრაქტიკულ რეკომენდაციები ყველას წაადგება:

ვიდრე სიზარმაცის არსს ჩავწვდებოდეთ, დავფიქრდეთ, რატომ უყურებს უფროსი თაობა ასეთი სიამოვნებით მძაფრსიუჟეტიან ფილმებს? ალბათ იმიტომ, რომ ადრენალინის მიღება სურს.  ასეთი ფილმების ყურება ერთგვარი გამოცდილებაა, უსაფრთხო გარემოში მყოფმა, სახლში, დივანზე წამოწოლილმა თავი სახიფათო სიტუაციაში იგრძნო.

როდესაც კომპიუტერში „ჩამონტაჟებული“ მოზარდები ვერ წყდებიან ანიმეებსა ან ხმაურიან თამაშებს, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ზარმაცობენ. ეკრანზე სიუჟეტის ან საინტერესო თამაშის ყურებისას ისინი აღმოაჩენენ ახალ ემოციებს, გრძნობებს, თანაუგრძნობენ პერსონაჟებს, საკუთარ თავს მათში ხედავენ  და ივითარებენ ემოციურ ინტელექტს. მოზარდებისთვის აუცილებელია დასვენება და ძალების აღდგენა (თანაც, ანიმაციების ავტორებმა დიდი ხანია ისწავლეს, როგორ უნდა შექმნან გასართობი ვიზუალი ისე, რომ საგანმანათლებლო ღირებულებაც ჰქონდეს).

ბიოლოგები სიზარმაცეს ნეიტრალურად განმარტავენ და სასიცოცხლო ენერგიის შენარჩუნების პრინციპის გადაჭარბებით რეალიზაციას უწოდებენ. ანთროპოლოგი ისტორიკოსები კი სიზარმაცეს მეცნიერული და ტექნოლოგიური პროგრესის ერთ-ერთ მიზეზად თვლიან. ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ სიზარმაცე სიმპტომია და არსებობს მისი რამდენიმე სახეობა სხვადასხვა მიზეზიდან გამომდინარე: არასაკმარისი მოტივაცია, ადამიანის ფსიქიფიზიოლოგიური თავისებურებები, ბანალური დაღლილობა.

მშობლები ხშირად უჩივიან შვილების სიზარმაცეს, რომ მათ არ სურთ სწავლა და საშინაო დავალების შესრულება, ეზარებათ სახლში ვარჯიში, არც წიგნებს კითხულობენ, არც საშინაო საქმეებში ეხმარებიან. თუმცა, ბევრი მშობელი არ ცდილობს სიღრმისეულად ჩასწვდეს სიტუაციას. მათ მიაჩნიათ, რომ ცუდი სწავლისა და დაულაგებელი ოთახის მთავარი მიზეზი მხოლოდ სიზარმაცეა და სხვა არაფერი. და ავიწყდებათ, რომ სინამდვილეში ბავშვები და მოზარდები ბუნებით აქტიური და ცნობისმოყვარენი არიან. ამიტომაა აუცილებელი სიზარმაცის მიზეზებში ჩაღრმავება.

სიზარმაცესთან გამკლავებაში იგივე წესი მოქმედებს, როგორც ნებისმიერი დაავადების წინააღმდეგ ბრძოლაში: იმისათვის, რომ აირჩიო სწორი მკურნალობა, დიაგნოზი უნდა დასვა. არსებობს სიზარმაცის ამოცნობის ორი წესი:

1. სანამ სიზარმაცეს გაებრძოლებით, გაითვალისწინეთ ბავშვის ასაკი. ასე, მაგალითად, თუ 7-დან 12 წლამდე ასაკის მოზარდს სწავლა ეზარება, ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს სწავლის ჩვევის ბანალური არარსებობით ან გონებაგაფანტულობით. 12-დან 16 წლამდე ასაკში კი სიზარმაცეს ყველაზე ხშირად აქვს ფსიქოლოგიური მიზეზი: თავდაუჯერებლობა, მოტივაციის ნაკლებობა.
2. ესაუბრეთ მოზარდს. ჰკითხეთ, რატომ აჭიანურებს ან უარს ამბობს რაიმეზე. დიდი ყურადღება მიაქციეთ მის სიტყვებს და მსჯელობას, აჩვენეთ, რომ ნამდვილად გაინტერესებთ მისი ცხოვრება.

არ არსებობს სიზარმაცის სამკურნალო აბი, რომელიც შეიძლება „დაენიშნოს“ ბავშვს. მოზარდში სიზარმაცესთან ბრძოლა განსაკუთრებით დიდ დროს მოითხოვს, ასე რომ, ნუ მოელით სწრაფ შედეგს.

ბავშვებში სიზარმაცის ძირითადი მიზეზი დაღლილობაა, რადგან თანამედროვე მოსწავლეს მთელი დღე გაწერილი აქვს – ონლაინგაკვეთილები, ვარჯიში, მეგობრებთან საუბარი და ა.შ. თანაც, ეს ყველაფერი კარჩაკეტილ სივრცეში. რაც მეტი ასაკისაა მოსწავლე, მით უფრო მკაცრია მისი გრაფიკი, რამაც შეიძლება დაღალოს და სიზარმაცის მიზეზად იქცეს. თუ ხედავთ, რომ მოზარდი თავს არიდებს დამატებითი დავალებების მიღებას, დაფიქრდით, ძალიან ხომ არ გადაიტვირთა?

ბავშვის განრიგში, რამდენი წლისაც არ უნდა იყოს ის და რა მრავალფეროვანიც არ უნდა იყოს მისი ინტერესები, დასვენების დრო უნდა იყოს. მაშინაც კი, თუ მოზარდი უბრალოდ დივანზე წევს, არ უნდა გაიკიცხოს, მას არ უნდა გავაგდებინოთ კომპიუტერი და დავაძალოთ წიგნის კითხვა.

როგორ უნდა გავუმკლავდეთ სიზარმაცეს, რომელიც გადატვირთვითაა გამოწვეული? დაკვირდით ბავშვის ცხოვრების განრიგს რამდენიმე დღის განმავლობაში. აქვს კი მას საკმარისი დრო დასვენებისთვის?..

დაეხმარეთ ძილისა და კვების რეჟიმის დარეგულირებაში. სათანადო განვითარებისათვის, 8-13 წლის ბავშვს სჭირდება მინიმუმ ცხრასაათიანი ძილი, ხოლო 14-18 წლისას – რვასაათიანი. ასევე მნიშვნელოვანია გარეთ სეირნობა (დღეში მინიმუმ ერთი საათი). თუ ეს პირობები არ არის დაკმაყოფილებული, ბავშვის სხეულს შეუძლია რეაგირება სიზარმაცისა და აპათიის სახით მოახდინოს.

დაეხმარეთ თქვენს თინეიჯერებს დღის ორგანიზებაში. ასწავლეთ დღიურის წარმოება, დავალებების ჩამონათვალის შედგენა და პრიორიტეტების განსაზღვრა. უფროსი ასაკის მოზარდებში შესაძლებელია დროის მენეჯმენტის უფრო რთული ინსტრუმენტების გამოყენება – სტრატეგიული დაგეგმვა, დროის დათვლის და ეფექტურობის გაზრდის აპლიკაციების ჩამოტვირთვა.

ნუ შეურაცხყოფთ და დასცინით ბავშვს. თუ თქვენ მას მუდმივად მოიხსენიებთ, როგორც უქნარას,  ის მოირგებს კიდეც ამ როლს. შესთავაზეთ, ივარჯიშოს. ვარჯიში გვეხმარება საკუთარი თავის დაძლევაში, შედეგისკენ სწრაფვაში.

დაეხმარეთ ჩვევების შექმნაში. რეგულარულად რაღაცის კეთება აწრთობს ნებისყოფას. დაიწყეთ მცირე, მარტივი ჩვევებით, მაგალითად, დილით ხუთწუთიანი ვარჯიში, კონტრასტული შხაპი, ოთახის ყოველკვირეული გაწმენდა. სიზარმაცის წინააღმდეგ ბრძოლაში მთავარია არა ხანგრძლივობა, არამედ რეგულარულობა.

გაითვალისწინეთ ბავშვის ინდივიდუალური მახასიათებლები. მაგალითად, ქოლერიკი მოზარდისთვის რთულია საკირკიტო საქმის შესრულება, „ბუ“ ბავშვისთვის კი ახალი მასალის დილაობით სწავლა. შეეცადეთ მომართოთ მოზარდის ბიორიტმები და ტემპერამენტი მისსავე  სასიკეთოდ.

შეადგინეთ ზარმაცი მოზარდისთვის ნებისყოფის განვითარების პერსონალური გეგმა, ოღონდ ისე, რომ ამ პროცესში ისიც ჩაერთოს. არც დროის მენეჯმენტი და არც ყველაზე სწორი რეჟიმი არ დაეხმარება ადამიანს, თუ მას არ მოსწონს ის, რასაც აკეთებს. მოტივაცია არის ადამიანის წარმატების გასაღები ნებისმიერ საქმეში. ამიტომ დაეხმარეთ მოზარდს ფოკუსირება მოახდინოს იმაზე, რაც მას აინტერესებს. გულახდილად ისაუბრეთ და ყურადღებით მოუსმინეთ და შემდეგ გაითვალისწინეთ, როგორ უნდა შეუსაბამოთ თქვენი ბავშვის განათლება მის ინტერესებს.

თუ მოზარდი სწავლაში ძალიან ზარმაცობს, აუხსენით ყოვლისმომცველი განათლების მნიშვნელობა. მინიმუმ საბაზო დონეზე მაინც მან მათემატიკაც უნდა იცოდეს და ლიტერატურაშიც ერკვეოდეს. თინეიჯერები ზოგჯერ განათლებას ზედმეტი ბუკვალურობით აფასებენ: „თუ მე გადავწყვიტე, რომ მუსიკას გავყვე, რაღაში მჭირდება განტოლებების ამოხსნა?“ მნიშვნელოვანია ავუხსნათ იმ საგნის მნიშვნელობა და სარგებელი, რომელიც არ უყვარს. იმისათვის, რომ ეს არგუმენტირებულად გამოგვივიდეს, შესაძლოა წინასწარ მომზადებული იუთუბვიდეოების შეშველება.

მოიყვანეთ სწორი მაგალითები. ეს მეთოდი კარგად მუშაობს ზარმაც თინეიჯერებში, რომლებსაც თანატოლებთან ურთიერთობის ან პრობლემური სასიყვარულო ურთიერთობების გამო, სწავლის მოტივაცია საერთოდ დაკარგული აქვთ.

თინეიჯერებს უყვართ წარმატების ისტორიები და აღფრთოვანებული არიან იმ ადამიანებით, რომლებმაც ბევრს მიაღწიეს თავიანთ სფეროში. მაგალითად, ინჟინერიის გენია ილონ მასკი, მიუხედავად დატვირთული გრაფიკისა, მუდმივად უთმობს დროს თვითგანათლებას. პოპულარულმა მსახიობმა ემა უოტსონმა სამსახიობო კარიერა იმის გამო შეწყვიტა, რომ უნივერსიტეტი დაემთავრებინა. მილიარდერი რიჩარდ ბრანსონი კი ყოველდღიურად წიგნების კითხვას საკუთარ თავში დაბანდებულ საუკეთესო ინვესტიციას უწოდებს. პოპულარული ადამიანების ბიოგრაფიით აჩვენეთ მოზარდებს, რომ ცოდნისა და თვითგანვითარების სიყვარული წარმატების შეუცვლელი თანამგზავრია.

ზოგჯერ მოზარდის სიზარმაცის უკან წარუმატებლობის შიშია ჩაბუდებული. ბავშვს ეშინია წაგების, ვერგამკლავების, ურჩევნია უბრალოდ არაფერი აკეთოს. ის „ქვიშაში თავის ჩარგვით“ ემალება სამყაროს გამოწვევებს და წლების განმავლობაში სულ უფრო მეტ პრობლემებს იმატებს.

მიიღეთ დახმარება მათგან, ვინც თქვენი შვილისთვის ავტორიტეტია. თუ 10-12 წლის სკოლის მოსწავლესთვის ავტორიტეტი მშობლები არიან, 13-16 წლის მოზარდზე უფრო დიდ გავლენას უფროსი და-ძმა ახდენს. ისინი მათთვის მისაბაძი ადამიანები ხდებიან. მათი მხარდაჭერა, შექება ხელს შეუწყობს მოზარდის თვითშეფასების ამაღლებას, მოეხმარება სიზარმაცესთან გამკლავებაში.

მხარი დაუჭირეთ თქვენს შვილს. მშობლების ყურადღება შეუცვლელია. რაც არ უნდა დაკავებული იყოთ, გამონახეთ რამდენიმე საათი თქვენს შვილთან ურთიერთობისთვის, გულწრფელად დაინტერესდით მისი წარმატებით და ყურადღებით მოუსმინეთ მის ამბებს.

მოუყევით მარცხის სარგებელზე. კაცობრიობის გამოცდილებაში, წარმატებას აღწევს არა ის, ვინც ყველაზე ნაკლებ შეცდომას უშვებს, არამედ ის, ვისაც შეცდომების არ ეშინია.

ვენაცვლე ამ ჩემს ფშავის ხევსა. აქ თავს სულ სხვაგვარად ვგრძნობ, უფრო ამაყი ვარ. სხვაგან კი რას აღარ გვეძახიან: ბურდღუნაო, ბაჯბაჯაო, დრუნჩაო… ვითომ გვეფერებიან; ვერა ხვდებიან, რომ გვწყინს. დაგვცინიან და როგორ არ მოგვივიდეს გული?! აი, ფშავში კი დაფასებული სახელი გვაქვს. აქ ბიძურას სახელით გვიცნობენ. მახარებს, რომ კაცნი თავის სწორფერად მიგვიჩნევენ, ამიტომაც მოგვაქვივნეს ეს სახელი.

დიახ, ჩვენ სხვა ნადირთ არ ვგავართ. ნუ გვიწყენთ კაცნი – თქვენ უფრო ჩამოგგავართ. ორ ფეხზე ატოტება ჩვენც შეგვიძლია. ჩვენც თქვენსავით დინჯნი და მოზომილნი ვართ. მერე რა, რომ არც ძალას ვუჩივით და ბრჭყალ-კლანჭიც გვიჭრის – მეტწილად მაინც თქვენსავით ბალახითა და კენკრით ვიკვებებით. ვერავინ გვეტყვის, ტურა-მგელივით პირსისხლიანები ხართო. ათასში ერთხელ თუ გავკრავთ კბილს ჩიჩიას. კაცნი უფრო ხშირად სჭამთ ხორცს, ვიდრე ჩვენ. თქვენივე გაზრდილ, ნალოლიავებ ბატკანს ისე გამოსჭრით ყელს, თვალს არ დაახამხამებთ. ჩვენია და რასაც გვინდა იმას ვუქამთო, რომ დაგიჩემებიათ, ტყეში ნადირ-ფრინველს რომ დაერევით ხოლმე თოფ-იარაღით, ისინიც თქვენი გაზრდილნი არიან?

ჰოდა, რა დიდი ბედენაა, თუ ჩვენც ხანდახან გეახლებით სადმე გზაზე გადაყრილ საქონელს. ასე მოუგონია გამჩენს. ამოდენა სხეულს ცილებიც სჭირდება, მარტო მცენარეებითა და მათი ნახშირწყლებით ვერ ვიარსებებთ.

ჩვენ მშვიდი არსებები ვართ. ყოველ ღონეს ვხმარობთ, რომ სხვას ზედმეტად არ ვავნოთ. ამიტომაც არის, რომ გვიან შემოდგომაზე, როცა ფოთოლი სრულად ჩამოვა ხეებიდან და ჩვენი სარჩო გამოილევა, გაზაფხულამდე ძილს ვეძლევით. განა სიზარმაცით ვჩადით ამას – სხვისი შეწუხება არ გვინდა.

არც მოძალადენი ვართ, ჩვენს დანახვაზე რომ გარბიხართ ან, უფრო უარესი, აიღებთ და ტყვიას გვკრავთ ხოლმე. არც ჩვენ გვინდა თქვენთან შეხვედრა, რადგან, ღმერთმა იცის, რა მოგივათ თავში. ამიტომ, თუ საშუალება გვაქვს, ისე გავიძურწებით, წკირსაც არ გავტეხთ. მაგრამ თუ გასაქცევი აღარ დაგვიტოვეს, მეტი რა გზა გვაქვს – ძალი ძალის წინ გამოვცადოთ.

ამასწინებზე ბინდაურთელმა ტორიამ ჟოლიანში რომ ქალი მიბეგვა, სულ არ იყო მისი ბრალი. ის ჟოლიანი მდელო ტორიას კარ-მიდამოა და რა ქნას, არ დაიცვას?! თქვენს ეზო-ბოსტანში ვინმე რომ შემოიჭრას და თქვენს ჭირნახულს კრეფა დაუწყოს, გაგიხარდებათ?! ისეთ ამბავს დააწევთ, გაჩენის დღეს აწყევლინებთ, შეიძლება, ტყვიაც არ დაიშუროთ. ტორიას ტყვია კი არა, კბილიც არ გაუკრავს იმ საცოდავისთვის. მხოლოდ დატორა. ესეც იმად, რომ ის ქალი მძინარეს შევარდნია და დაფეთებულს რიგიანად ვერ გაურჩევია, თოფი ეჭირა ხელში თუ კეტი. ჰოდა, მოგეხსენებათ, ამ დროს მორევა დასწრებაზეა და კიდეც მოხდა მოსახდენი. მერე მთელი წელი დარდობდა უბედური ტორია, მაინც ზედმეტი მომივიდა, თან ქალი ყოფილაო…

როგორც თქვენებში, ისე ჩვენებშიც მოიძებნებიან ავზნიანები, ტყესა და სოფელს ერთნაირად რომ აწიოკებენ და სახელს უტეხენ მთელს ჩვენს მოდგმას, მაგრამ მათზე ლაპარაკი არ მინდა.

თუმცა ერთი დათვის ამბავი დღემდის არ მაძლევს მოსვენებას. ორი მთის გადაღმელ, ჩარგლელ ლუკას მოუყოლია საქვეყნოდ. წიგნშიც კი დაუწერიათ. ყოფილა ერთი გაიძვერა, ფლიდი, ხარბი დათვი და რაღაც ეშმაკობით ბატონად დამჯდარა ტყეში. მეფის სადარი გამხდარა. ტურა-მგლები ნაზირ-ვეზირებად დაუსვამს. ტყის ბინადარნი მისი შიშით ცახცახებდნენ, სურსათ-სანოვაგეს არ აკლებდნენ მის გაუმაძღარ კუჭს და ჭორ-მართალს – მის ყურსა და გულს. ჰოდა, იმანაც შეიფერა დიდკაცობა, ფეხი ფეხზე გადაიდო თავის ბუნაგში და მიეცა ნეტარ ცხოვრებას. ერთხელ მისალოცად მისული ვირიც კი შემოეჭამა, თან ისე, რომ ვირი სანამ სულს დალევდა, ფიქრობდა, სიყვარულით მეხვევაო… ბოლოს ისე გაუვიდა თავს ამ გაქსუებულ დათვს, რომ ტყის ბინადარნი შეწუხდნენ და ბუნაგიდან მისი გამოდევნა გადაწყვიტეს. მაგრამ არ იკითხავთ, ვინ მოინდომა მისი მეფობის დამხობა? ღორებმა. ამ ამბავში ყველაზე მეტად ეს მაბრაზებს. ისე როგორ უნდა წახდე დათვი, რომ ღორების საკბილო გახდე?!

ეს ამბავი რომ მოვისმინე, ძალიან ჩამივარდა გულში. ზღაპარს უფრო ჰგავდა, მაგრამ მაინც ავდექ, ვანხევიდან მოყოლებული, ჩარგლის, გომეწრის, ხომის, უბისთავის, მაღალმისელურისა თუ ახადი-მათურის თავები სულ ფეხით შემოვიარე და ყველა უხუცეს ბიძურას ვკითხე, ამისთანა ამბავი აქ ხომ არ მომხდარა ან მამა-პაპისგან ხომ არ გსმენიათ-მეთქი. არავინ იყო გამგონე…

ის ლუკა ისეთი დიდი და საქვეყნო სახელის კაცი ყოფილა, ტყუილს არ მოიგონებდა და თქვენკენ სადმე ხომ არ მოხდა, ჰა?..

მხატვრული ტექსტის წაკითხვა, გაგება, გააზრება, აღქმა და გაცნობიერება –  კითხვის მიმართულების უმთავრესი მიზნებია.

როგორ ვამოწმებთ, რა მიმართებები უჩნდებათ მოსწავლეებს წაკითხულის მიმართ?

სწავლა-სწავლების პროცესში საპროგრამო ნაწარმოებების მიმართ მოსწავლეებს სხვადახვანაირი განწყობა-დამოკიდებულებები უჩნდებათ. ისინი წერენ საშინაო დავალებებს – დახასიათებებს, მოკლე შინაარსებს, კითხვებზე პასუხებს, აღწერითი ხასიათის ტექსტებს, თხზულებებს, ესეებს…

რამდენად ეძლევათ მათ საშუალება, თავიანთი ნაფიქრი, თავიანთი განწყობა და დამოკიდებულება გამოხატონ?

რა შემოქმედებითი ხასიათის დავალებებს ასრულებენ ისინი ინტერესით, ხალისით?

რასაკვირველია, წერითი მეტყველების განსავითარებელი ყველა სამუშაო ერთნაირად ხალისიანი და საინტერესო ვერ იქნება. ისიც უნდა ითქვას, რომ მოსწავლეებს საშინაოდ ხშირად მოსაწყენ, ტრივიალურ, არაფრისმომცემ დავალებებს აძლევენ. მაგალითად, ყოველთვის მაინტერესებდა, რა სარგებლობის მომტანი შეიძლება იყოს რუსთაველის ან გურამიშვილის სტროფების პარაფრაზირება და თავების შინაარსების სტროფული თანმიმდევრობით გადმოცემა. რას აძლევს ეს მოსწავლეს? ინტერესით მოვისმენდი ამ კითხვაზე პასუხს. სავარაუდო პასუხთაგან რამდენიმეს კი წინასწარ გამოვეპასუხები.

მაგალითად, პარაფრაზირების სიკეთედ შეიძლება დასახელდეს ის, რომ მოსწავლე ასე უკეთ იგებს და იმახსოვრებს. მაგრამ უკეთ გასაგებად და დასამახსოვრებლად მაინცდამაინც სტროფის სტრიქონ-სტრიქონ პარაფრაზია საჭირო? მერე კიდევ, თავს იტყუებს მასწავლებელი, რომელიც მოსწავლეს ინტერნეტის ეპოქაში ამგვარ დავალებას აძლევს. მარტივი ექსპერიმენტი ჩაატარეთ – აკრიფეთ სასურველი თავის შინაარსი საძიებო სისტემაში და დატკბებით სხვადასხვა ხარისხით შესრულებული პარაფრაზების სიმრავლით.

ასევე, შეიძლება გაჩნდეს ილუზია, რომ პარაფრაზირებით მოსწავლე აზრის წერილობით გადმოცემის უნარს განივითარებს. მაგრამ ამ ყოვლად მოსაწყენი და ფუჭი სამუშაოს გარეშეცაა შესაძლებელი წერითი მეტყველების განვითარება. წარმოდგენაც კი მიჭირს, 30 მოსწავლის მიერ დაწერილი ერთი და იმავე თავის შინაარსის გასწორება რა მძიმე შრომა იქნება მასწავლებლისთვის, რა მოსაწყენი და მოსაყირჭებელი. ზუსტად ისეთი, როგორიც მოსწავლისთვის – ამ დავალების შესრულება.

პარაფრაზირება და წერითი დავალებების სავალდებულო საპროგრამო „ასორტიმენტი“ ცალკე განსახილველი საკითხია. ამჯერად მას არ ჩავუღრმავდები.

წერილში თავი მოვუყარე იმ შემოქმედებით, საინტერესო, სასარგებლო და სახალისო დავალებებს, რომლებიც ერთ მიზანს ემსახურება – მოსწავლეებმა გამოხატონ თავიანთი მოსაზრებები წაკითხულის შესახებ.

ხელი შევუწყოთ მათ ინტერესით წაიკითხონ (ზოგიერთი დავალება იმდენად სახალისოა, მათი ხათრით მოსაწყენი ტექსტის წაკითხვაც კი შეიძლება), გაიგონ და გაიაზრონ, აღიქვან და გააცნობიერონ წაკითხული და მიღებული შთაბეჭდილებები გადმოსცენ სხვადასხვა შემოქმედებითი გზით.

აუდიო ან ვიდეო წარმოდგენა

მოსწავლეებს შეუძლიათ იმუშაონ ჯგუფურად, წყვილებში ან მარტო.

აუდიოწიგნები ახლა მეტად პოპულარულია.

მოგისმენიათ აუდიოწიგნისთვის? წამკითხველები ცდილობენ, საინტერესოდ გადმოსცენ ამბავი, შეარჩიონ სწორი ინტონაცია, ტემპი. იმისთვის, რომ ტექსტი „სწორად“ წაიკითხონ, მათ ყველა სიტყვის მნიშვნელობა უნდა იცოდნენ. ამასთან, მნიშვნელოვანია პერსონაჟების ხასიათის, მათი ქცევის მოტივებისა და საქციელის გაანალიზება, გაგება.

მოსწავლეებს შეიძლება ვთხოვოთ:

• ტექსტის შერჩეული ნაწილის აუდიოვერსიის მომზადება;
• ტექსტში დიალოგების დამუშავება მეწყვილესთან ერთად და აუდიოჩანაწერის მომზადება;
• ტექსტის მიხედვით ვიდეოჩანაწერის მომზადება.

ჩემმა მოსწავლეებმა განსაკუთრებული ხალისით და ინტერესით შესრულეს ეს დავალება. აუდიოფაილების გამოგზავნა ელექტრონული ფოსტით ვთხოვე. ერთი სიამოვნება იყო მათი ხმით ჩაწერილი მათივე საყვარელი ტექსტების ამონარიდების მოსმენა.

„დროის მანქანა“

როგორი იქნებოდა ლუარსაბ თათქარიძის ფეისბუქის კედელი? რა ბედს ეწეოდა ჯაყო, დღეს რომ ეცხოვრა? როგორი წარმოგიდგენიათ შუშანიკის ან აბოს შესახებ (ან მათ მიერ) დაწერილი ბლოგი? გაათანამედროვეებინეთ მოსწავლეებს წინა საუკუნეებში დაწერილი ტექსტები.

დააჯილდოე წიგნი

ჯილდოებსა და სერტიფიკატებს გარკვეული დამსახურებისთვის აძლევენ ხოლმე. სთხოვეთ მოსწავლეებს, მოიფიქრონ ნომინაცია წიგნისთვის და სათანადოდ გააფორმონ.

ნიმუში:

ყდის დიზაინი

არ არის აუცილებელი, კარგად ხატავდე. წარმოსახვის უნარი სავსებით საკმარისია. როგორ ყდას გაუკეთებდით წაკითხულ წიგნს? რა ილუსტრაციას ან აბსტრაქციას შერჩევდით? რას ეტყოდა თქვენი ყდა მყიდველს? რით მიიზიდავდა? როგორ შრიფტს შეარჩევდით?

კოლაჟი

„კოლაჟი“ სიტყვასიტვით შეწებებას ნიშნავს, განსხვავებული ფაქტურის, ფორმის, ფერის, წარმომავლობის საგნები საჭირო ზომებად იჭრება და ერთ დიდ ფორმატზე ერთიანდება. ყოველ დეტალს კოლაჟზე „რაღაც აქვს სათქმელი“. წიგნის მიხედვით კოლაჟის შექმნა უდავოდ საინტერესო, შემოქმედებითი დავალება იქნება. ძველი ჟურნალ-გაზეთები, საღებავები, პატარა ნივთები, ღილები, ბურღულეულ-მარცვლეული – რა აღარ შეიძლება აღმოჩნდეს კოლაჟზე. მთავარი პირობაა, ყველაფერი წიგნის რომელიმე ნაწილთან იყოს დაკავშირებული (მეთოდის დაწვრილებითი აღწერა იხილეთ ლელა კოტორაშვილის სტატიაში „კოლაჟი – წიგნის წარდგენის ფორმა“)

წიგნის ანბანი

ეს პროექტი ხანგრძლივი, მაგრამ ძალიან საინტერესო შეიძლება აღმოჩნდეს.

ანბანის თითოეულ ასოზე, სულ მცირე, ერთი წინადადება მაინც უნდა დაიწეროს. ცხადია, წინადადება როგორღაც უნდა უკავშირდებოდეს წაკითხულ წიგნს.

ახალი სათაური

მოიფიქრე ახალი სათაური და ახსენი – რატომ?

პერსონაჟის ავტობიოგრაფია/ჩანაწერი დღიურში

მესამე პირში მოთხრობილი ტექსტების კითხვისას საინტერესო იქნება იმის წარმოდგენა, რას და როგორ ფიქრობენ პერსონაჟები, როგორ მოჰყვებოდნენ თავიანთ ამბავს საკუთარი ხედვის კუთხიდან. წარმოსახვის ამგვარი გათამაშება და გავარჯიშება სახალისო და სასარგებლოა.

ვფიქრობ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხალისის შეტანა იმ უჩვეულო ვითარებაში, რომელშიც ახლა ვართ.

ლიტერატურა ნამდვილადაა „სხვა სამყაროში გადაბარგების“ ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება.

აუცილებელია იმაზე ზრუნვა, რომ მოსწავლეებს რთული ემოციური მდგომარეობა შევუმსუბუქოთ. ამ ტიპის სავარჯიშოები, პროექტები და დავალებები არაჩვეულებრივი ალტერნატივაა და ნამდვილად გააფერადებს ჩვენი და ჩვენი მოსწავლეების ყოველდღიურობას.

თქვენ რა მეთოდებს იყენებთ სწავლების პროცესის სახალისოდ წარსამართავად?

საფეხმავლო საჯარო სივრცეების მნიშვნელობის გაზომვა [ქალაქში] შეუძლებელია.

მაგრამ ასევე შეუძლებელია გავზომოთ მეგობრობა, სილამაზე, სიყვარული და ერთგულება.

პარკები და სხვა საფეხმავლო სივრცეები აუცილებელია ქალაქის ბედნიერებისთვის.

ენრიკე პენიალოსა ლონდონიო (Enrique Peñalosa Londoño),

ქ. ბოგოტის (კოლუმბია) ყოფილი მერი

ქალაქების ზრდა ან სხვაგვარად, ურბანიზაცია, გლობალური მასშტაბის მზარდი პროცესია, რომელსაც ადამიანებისთვის სხვადასხვა შესაძლებლობა და საფრთხე მოაქვს – ერთი მხრივ, იგი ქალაქების მოსახლეობას მრავალფეროვან სამუშაოსა და სერვისებს სთავაზობს, მეორე მხრივ კი, ქალაქებისა და მისი მოსახლეობის ზრდა კითხვის ქვეშ აყენებს ურბანულ დასახლებებში ცხოვრების, შრომის, ჯანმრთელობის დაცვის, ეკოლოგიური მდგომარეობისა და ზოგადად, ქალაქების მდგრადი განვითარების საკითხებს.

დღეს დედამიწელთა უმეტესობა ურბანულ სივრცეში ცხოვრობს. 2005 წლიდან ქალაქების მოსახლეობამ გაასწრო სოფლად მცხოვრებლების რაოდენობას. ქალაქები ადამიანების მთავარ საცხოვრებელ ადგილად გადაიქცა და ეს ტენდენცია მზარდია. გაეროს მონაცემებით, 2050 წელს დედამიწის მოსახლეობის ორი მესამედი(!) ქალაქში იცხოვრებს. შედარებისთვის გავიხსენოთ რომ 1900 წელს, ქალაქებში, დედამიწის მცხოვრებთა მხოლოდ 16% ცხოვრობდა! მიმდინარე სწრაფი ურბანიზაციის პირობებში აქტუალური ხდება ადამიანისა და ბუნების ურთიერთქმედების თავისებურებების სწორი აღქმა და შეფასება, განსაკუთრებით ურბანულ გარემოში.

ყველას მოგვეხსენება, რამდენად მნიშვნელოვანია ქალაქებისა და საზოგადოების განვითარებისათვის მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარება. ამ ბიზნესების უმრავლესობა ქალაქებში მდებარეობს და მათ დინამიკურობაზე, შრომასა და სიახლისადმი სწაფვაზეა დამოკიდებული ქალაქის ცხოვრება და მისი განვითარება. დასავლეთის დემოკრატიულ ქვეყნებში, მცირე და საშუალო ზომის საწარმოები სამუშაო ადგილების ნახევარზე მეტს ქმნიან და უამრავ ადამიანს აძლევენ ღირსეული შრომის საშუალებას. მაგრამ რამდენად მნიშვნელოვანია ქალაქისთვის პარკები, სკვერები თუ სხვა მწვანე ნარგავები, რომლებიც ქალაქების პეიზაჟის განუყოფელი ნაწილია?

ალბათ ძნელია, წარმოიდგინო პარიზი ბულონის ტყის (Bois de Boulogne), ბერლინი – თიერგარტენისა (Tiergarten) და ნიუ-იორკი – სენთრალ პარკის (Central Park) გარეშე. იგივე შეიძლება ვთქვათ თბილისზეც. რა იქნებოდა თბილისი ვაკის, ვერის ან მთაწმინდის პარკების გარეშე? რამდენად საინტერესო იქნებოდა თბილისი ბოტანიკური ბაღისა და მუშთაიდის პარკის გარეშე? ალბათ დამეთანხმებით, რომ ჩვენი ქალაქი, პარკების, გზისპირა და მტკვრისპირა ხეივნებისა და სკვერების გარეშე ბევრად უფრო ღარიბი, ცხელი, მტვრიანი და ულამაზო იქნებოდა. მაგრამ, მაინც რატომ არის აუცილებელი პარკებისა და ზოგადად, მწვანე ნარგავების გაშენება ქალაქებში? რას აკეთებენ პარკები ისეთს, რაც ასე მნიშვნელოვანია?

ამ კითხვებზე პასუხები, როგორც წესი, არაერთმნიშვნელოვანია და ბაღების, პარკებისა და მწვანე მასივების ქალაქში გაშენების არგუმენტაცია პასუხებს სხვადასხვა სამეცნიერო დისციპლინიდან  მოიხმობს: გეოგრაფია, ბოტანიკა, ბიოქიმია, ბიოფიზიკა, ურბანისტიკა, ქალაქგეგმარება, არქიტექტურა, სამედიცინო მეცნიერება, კლიმატოლოგია  და სხვა.

მსოფლიოს მასშტაბით უამრავი კვლევა მიმდინარეობს ქალაქების ეკოლოგიისა და ურბანული გამოკვლევის,  ურბანული პარკების (როგორც ქალაქის ეკოსისტემის შემადგენელი ნაწილის) მიერ ქალაქისთვის გაწეული მომსახურების პოტენციალისა და მნიშვნელობის შესახებ. ეს კვლევები ემსახურება ქალაქის მდგრადი განვითარებისა და მის მცხოვრებთა კეთილდღეობის სამომავლოდ სწორად დაგეგმვას.

უნდა აღვნიშნოთ ერთი ტერმინი, რომელიც შედარებით ახალია და ქალაქის ეკოსისტემის დახასიათებისთვის არის აუცილებელი – ეკოსისტემების სერვისები: ეკოსისტემების სერვისები წარმოადგენენ იმ პირობებსა და პროცესებს, რომელთა მეშვეობითაც ბუნებრივი ეკოსისტემები და ორგანიზმები, რომლებიც ამ სისტემებში ცხოვრობენ, ხელს უწყობენ დედამიწაზე ადამიანის სიცოცხლისუნარიანობას. გლობალური მასშტაბით, ეს პირობები და პროცესები ინარჩუნებენ ბიომრავალფეროვნებას, ხელს უწყობენ საქონლის წარმოებას (მაგ. საკვები) და სერვისების მიწოდებას: მაგალითად, ნარჩენების ასიმილაცია, ჰაერისა და წყლის გაწმენდა, მტვრის შთანთქმა, ჰაერიდან მავნე გაზების აბსორბცია და სხვა. ეს პროცესები ადამიანის დედამიწაზე ცხოვრებისა და გადარჩენის აუცილებელ პირობას წარმოადგენენ და მათ გარეშე ადამიანის ცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე შეუძლებელი გახდებოდა..

როგორი ქალაქია საცხოვრებლად კარგი?

თუ ქალაქის ეკოლოგიასთან დაკავშირებული კვლევების ხედვაზე ვისაუბრებთ, ურბანული (ქალაქის, საქალაქო) ეკოსისტემების სერვისების შინაარსის გაგება და შესწავლა აუცილებელია ისეთი ქალაქის წარმოსადგენად, რომელშიც:

1. მცირეა ჰაერის, წყლისა და ხმაურისმიერი დაბინძურება;
2. შენობებისა და ნაცრისფერი ინფრასტრუქტურის განლაგება ჰარმონიზირებულია ქალაქის მწვანე სივრცესთან, ისე, რომ ეს ხელს უწყობს ქალაქის მცხოვრებთა სოციალურ კავშირებსა და შეკავშირებას, ქალაქელთა ჯანმრთელობას, უსაფრთხო საცხოვრებელი გარემოს ჩამოყალიბებას;
3. ქალაქის რესურსები ისეა გადანაწილებული, რომ ისინი ყველასთვის ხელმისაწვდომია და ეს ხელს უწყობს ეკონომიკის განვითარებასა და ადამიანთა კეთილდღეობას.

დღეს ეკოლოგიური სისტემების მდგომარეობა დედამიწაზე სავალალოა: გაეროს 2005 წლის „ათასწლეულის ეკოსისტემების შეფასების კვლევის პროექტმა“ -Millennium Ecosystem Assessment (MA), დაადასტურა, რომ მსოფლიო ეკოსისტემების 60%-ზე მეტი ან დეგრადირებულია ან მათი არსებული წესებით გამოყენება არამდგრადი გარემოს ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. მზარდია იმ შემთხვევების რაოდენობაც, რომლებიც ადასტურებენ, რომ ცვლილებები, რომლებიც გამოწვეულია ადამიანის საქმიანობით (განსაკუთრებით მბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების კუთხით), ხშირად შეუქცევადი ხასიათისაა, რაც, სავარაუდოდ, უარყოფითად აისახება ზოგადად განვითარებასა და კაცობრიობის კეთილდღეობაზე.

ამ რთულ პროცესს, რომელიც ადამიანს, მის საცხოვრებელ სივრცესა და ბუნებრივ გარემოს მოიცავს, სჭირდება სწორი გაგება და მართვა. საჭიროა ადამიანის საცხოვრებელ და სამოძრაო სივრცეში გარემოს მდგრადობის შესანარჩუნებლად გაწონასწორდეს ამ სივრცის შემადგენელი, მჭიდროდ უერთიერთდამოკიდებული ფაქტორების სოციალური, ეკონომიური, კულტურული და ეკოლოგიური მახასიათებლები. მე-19 საუკუნეში დაწყებული ინდუსტრიული რევოლუციის შედეგად პლანეტარული მასშტაბით ადამიანის ეკონომიკური აქტივობის ზრდამ და ინტენსიფიკაციამ შეცვალა დედამიწა. 1820-დან 2003 წლამდე მსოფლიოს მთლიანი შიდა პროდუქტი 60-ჯერ გაიზარდა (Maddison A, 2007), ხოლო მოსახლეობა – 6-ჯერ. ეკონომიკურმა ზრდამ შედეგად მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტების საგრძნობი გაუმჯობესება მოიტანა, თუმცა ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებას თავისი საფასურიც მოჰყვა – გაუარესდა ადამიანის გარშემო არსებული ბუნებრივი გარემო.

საფრთხის ქვეშ დადგა დედამიწაზე სიცოცხლის მხარდამჭერი გლობალური ეკოლოგიური სისტემები (ამაზონიის მარადმწვანე ტყეების ფართობის შემცირება, პოლარული რეგიონებში ყინულის საფარის დნობა, ტროპიკულ რეგიონებში მზარდი დეზერტიფიკაცია, სხვა რეგიონული თუ ლოკალური გამოწვევები). სამწუხაროდ, გლობალურ ბიო-ფიზიკურ სისტემებსა და ადამიანის მიერ შექმნილ ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სოციალურ სისტემებს შორის მკაფიო სახიფათო ასიმეტრია გამოიკვეთა, რომელიც საფრთხეს უქმნის კაცობრიობის განვითარების მდგრადობასა და მსოფლიო ეკოსისტემების ფუნქციონირებას მიმდინარე გლობალური ურბანიზაციის ფონზე.

ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე სოციალური გამოწვევაა ურბანული ეკოსისტემების დეგრადაცია და იმ მომსახურების (სერვისების) შემცირება-შეზღუდვა, რომლებსაც ეს სისტემები ქალაქის მცხოვრებლებს აწვდიან. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში, გამოჩნდა საკმაოდ ბევრი კვლევა, რომლებიც ურბანული ეკოსისტემების სერვისებს (უეს) შეეხება. ამან დიდად შეუწყო ხელი ჩვენი ცოდნის გაღრმავებას უეს-ის შესახებ მათი ბიოფიზიკური, ეკონომიკური და სოციო-კულტურული მიმართულებებით. მეტიც, უეს განხილულ იქნა რამდენიმე გლობალური ინიციატივის ფარგლებში. კერძოდ, ეკოსისტემების სერვისები შეისწავლა „ათასწლეულის ეკოსისტემების შეფასების“ პლატფორმამ – Millennium Ecosystem Assessment-ის (Millennium Ecosystem Assessment, MA 2005, United Nations), „ეკოსისტემებისა და ბიომრავალფეროვნების ეკონომიკის“ – TEEB 20114 პლატფორმამ და IPBES-მა, რომლებიც წარმოადგენს საერთაშორისო, მთავრობათაშორის სამეცნიერო-პოლიტიკურ პლატფორმებს, რომელიც ორგანიზებულია გაეროში შემავალი ოთხი ორგანიზაციის, UNEP, UNESCO, FAO და UNDP-ის საფუძველზე. ამან, შესაბამისად, გამოიწვია უეს-სადმი ყურადღებისა და ინტერესის ზრდა, მისი ჩართვა ურბანული პოლიტიკის დისკუსიებში, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ დედამიწის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი დღეს ქალაქებში ცხოვრობს, ურბანული ეკოსისტემებისადმი ყურადღება კვლავ ძალიან მოკრძალებულია, თუ მას შევადარებთ მაგალითად, ტყეებისა და სანაპირო ზოლის ეკოლოგიურ საკითხებს. დღევანდელი მდგომარეობით, მიუხედავად დღეს არსებული ურბანული გამოწვევებისა, რომლებიც მოიცავენ კლიმატის ცვლილებას, მოსახლეობის დემოგრაფიულ დაბერებასა და ბუნებრივი რესურსების შემცირება-დეგრადაციას, ურბანული ეკოლოგიური სისტემების მიერ ქალაქების გარემოსთვის გაწეულ მომსახურებასთან და ეკოსისტემების სერვისებთან დაკავშირებული კვლევები და მათი გავლენის შეფასება ქალაქის ცხოვრებაზე ნაკლებად ვრცელდება.

გამოკვლევების ეს დეფიციტი შეეხება ეკოსისტემების სერვისების მიწოდება-მოთხოვნის თანაფარდობას და მის გამოყენებას ქალაქგეგმარებაში, ქალაქის სივრცეების დაგეგმვისას სხვადასხვა დონეზე.

პარკებისა და მწვანე სივრცეების მნიშვნელობა, განსაკუთრებით ურბანულ გარემოში, ძალიან დიდია შემდეგი ძირითადი ეკოსიტემების სერვისების გამო:

• პარკები ამცირებენ ურბანულ სივრცეში წარმოქმნილ მაღალ ტემპერატურას, დაჩრდილვითა და ევაპოტრანსპირაციის მეშვეობით – (ინგლ. evapotranspiration – წყლის სხვადასხვა ზედაპირიდან (მიწიდან – „ევაპორიზაცია„ და მცენარეებიდან – „ტრანსპირაცია) აორთქლების ინტეგრირებული პროცესი, რომელიც ზედაპირის გაგრილებას იწვევს);
• პარკები ხელს უწყობენ ლოკალური ქარის წარმოშობას ქალაქებში, პარკების ბრიზული ნაკადებით (პარკის თავზე არსებული გრილი ჰაერი ქრის მიმდებარე ცხელი შემოგარენის მიმართულებით);
• პარკები არბილებენ ლოკალური წვიმისა და მაღალი ტემპერატურის შესაძლებლობებს, რომლებსაც ხელს უწყობს ურბანული „სიცხის კუნძულების“ ეფექტი;
• პარკების ხე-მცენარეები შთანთქავენ ნახშირორჟანგს (ე.წ. Carbon sequestration, ინგლ.) და ატმოსფეროს სხვა დამაბინძურებლებს და „ინახავენ“ ატმოსფეროდან შთანთქმულ ნახშირბადს (ე.წ. Carbon storage, ინგლ.);
• აჩერებენ ნიადაგის ეროზიულ პროცესებს, ამცირებენ ნიაღვრული წყლების ზემოქმედებას (ე.წ. run-off water flow) ქალაქებში, რითაც ამცირებენ დატვირთვას ქალაქის საკანალიზაციო და ნიაღვრულ სისტემებზე;
• ხელს უწყობენ მწერების მიერ დამტვერვის პროცესს, ურბანულ ეკოლოგიურ ნიშებში;
• ასუფთავებენ წვიმისა და სხვა ჩამდინარე/ნიაღვრულ წყლებს;
• ხელს უწყობენ სხვადასხვა სახეობების გამრავლებასა და რაოდენობის ბიოლოგიურ კონტროლს, ეკოსისტემის ფარგლებში;
• ქმნიან საცხოვრებელ გარემოს – ჰაბიტატს – ცოცხალი ორგანიზმებისათვის და სხვადასხვა სახის ბიოტური თუ აბიოტური ფაქტორების ჩამოსაყალიბებლად;
• უზრუნველყოფენ ეკოლოგიური ნიშის და სისტემების გენეტიკურ მრავალფეროვნებას;
• ამცირებენ და ფანტავენ ურბანული სივრცეებისათვის დამახასიათებელ ხმაურს;
• ქმნიან უნიკალურ რეკრეაციულ და კულტურულ ღირებულებას.

როგორც ვხედავთ, საქალაქო (ან ურბანული) პარკები, თავიანთი მნიშვნელობითა ფუნქციით ფასდაუდებელი და უნიკალური აქტივია საქალაქო სივრცესა და ინფრასტრუქტურაში. ეკოსისტემები, რომლებსაც პარკები ქმნიან, იმდენად მრავალმნიშვნელოვანია, რომ მათი ფართობების შემცირება ან მოვლა-პატრონობის არაპრიორიტეტულ მიმართულებად გამოცხადება პირდაპირ აისახება ქალაქში გაუარესებულ – ეკოლოგიურ, მოსახლეობაში კი – ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე. პარკები, სკვერები, ქუჩის ხეივნები და სხვა მწვანე ნარგავები („მწვანე ინფრასტრუქტურა“) არა მხოლოდ ქალაქის „მწვანე ფილტვებია“ (მე ვიტყოდი რომ ისინი უფრო „ფილტრებია“, ლ.ა.), არამედ მათი მეშვეობით იქმნება ქალაქის უნიკალური სახე, ხდება მისი აღქმა და იქმნება ქალაქის მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი პროფილი, რომელთა გარეშეც თბილისი, მიუხედავად მისი მრავალათასწლიანი ისტორიისა, ერთი უსახო, ნაცრისფერი, გადახრუკული ქალაქი იქნებოდა.

თხოვნა 1. ეს სტატია არ არის სწავლების მეთოდებზე. თუ ამის მოლოდინი გქონდათ, გთხოვთ, კითხვა აღარ გააგრძელოთ.

თხოვნა 2. სტატია ამ სიმღერის ფონზე იწერებოდა. თუ კითხვის გაგრძელებას აპირებთ, ჩემი თხოვნაა, ჩართოთ, უსმინოთ და ისე წაიკითხოთ.

მგონია, რომ საშობაო არდადეგები ყველას უყვარს. მოსწავლეობის დროს განსაკუთრებულად ველოდი, ერთი სული მქონდა, ჯადოსნური ღამე როდის დადგებოდა, ალილოს ღამე. კიდევ იმიტომ ველოდი, რომ ახალ წელს შუქი მოვიდოდა და ტელევიზორს ჩავრთავდი. უკვე გავიზარდე, შუქიც მაქვს, მაგრამ ვეღარც ალილოზე დავდივარ და ტელევიზორსაც აღარ ვუყურებ. ძალიან მენატრება ნაძვისხისსურნელიანი და ნავთის  ლამპით განათებული უშუქო ღამეები. იმ დროზე ფიქრი ბავშვობაში მაბრუნებს. ალბათ, ამიტომაცაა, მოსწავლეებზე ნაკლებად არ მიხარია საშობაო არდადეგების მოახლოება.  მიხვდებოდით, რომ მასწავლებელი ვარ. უნდა გამოვტყდე, კიდევ რატომ ველოდები ასე განსაკუთრებით  არდადეგებს – დასვენების გამო. ადრე მერიდებოდა  ამის ხმამაღლა თქმა, ახლა კი ვფიქრობ, უნდა ვთქვა ისე, რომ არ მომერიდოს – მასწავლებელსაც სჭირდება დასვენება.

გაგიკვირდათ? რომ იცოდეთ, რამდენჯერ უთქვამთ ჩემთვის, რომ მასწავლებლობა ძალიან მარტივია, რადგან ამ პროფესიის ადამიანს ყველაზე მეტი დრო აქვს დასვენებისთვის. მასწავლებლებმა კარგად იციან, რომ არ არის ასე. ჩვენი სამსახური სახლშიც გრძელდება – ვასწორებთ დავალებებს, ვადგენთ ტესტებს, ვგეგმავთ გაკვეთილებს, ვკითხულობთ, ვწერთ და ხანდახან დრო აღარც გვყოფნის, უფრო სწორად, თავისუფალი წუთებიც არ გვრჩება.

არ ვიცი, სხვებთან როგორაა, მაგრამ მასწავლებელი რაც გავხდი, არაერთხელ დამეკარგა საშობაო არდადეგები. ვხუმრობდი კიდეც, გრინჩმა მომპარა-მეთქი. ერთი წელი განსაკუთრებულად დამამახსოვრდა – სამზადისმა, სადღესასწაულო რუტინამ, ქაოსმა, ვალდებულებებმა, ,,მოსასწრებმა საქმემ“ ჩემს ნანატრ საშობაო არდადეგებს გვირილასავით ისე შემოაცალა დღეები, ვერც ვიგრძენი. სკოლაში რომ დავბრუნდი, მივხვდი, დიდი შეცდომა დავუშვი. დასვენების ნაცვლად დაღლილი შევუდექი ახალ სემესტრს.

სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში არ გვაქვს იმის ფუფუნება, რომ დასვენების დღეს დავისვენოთ და სამუშაო დღე მუშაობისთვის გამოვიყენოთ (საბედნიეროდ, იშვიათი გამონაკლისებიც არსებობს!). საარსებო პირობების შესაქმნელად მასწავლებლებს რამდენიმე საქმის კეთება უწევთ, ამიტომაც უმრავლესობა დასვენების დღესაც მუშაობს. ჩემი ბევრი კოლეგაა ასე. სხვისი არ ვიცი და მე დასვენების დღეებშიც მტანჯავს განცდა, რომ ვერაფერს ვასწრებ, მიუხედავად იმისა, რომ ყოველდღე ვმუშაობ.

დავბრუნდეთ ძველ ამბავთან. წლების წინ დავიწყე ფიქრი, როგორ ,,გადამერჩინა“ ჩემი საშობაო არდადეგები, რადგან დასვენების გარეშე ვერც ენერგიას ვიბრუნებდი, ვერც ძალას და იდეებიც სადღაც მიქრებოდნენ. თუ რამე სჭირდება მასწავლებელს, ყველაზე მეტად – იდეები. რამდენიმე დღის წინ მეგობარმა  დამირეკა. საუბარს მოჰყვა და მითხრა, იდეა შეიძლება წამებში დაიბადოს, მაგრამ ამ დაბადებას სჭირდება დრო და განწყობაო. თითქოს ჩემი ფიქრები ამოიცნო.

განწყობა! აი, ეს არის მთავარი გასაღები.

***

ახლა 2021 წელია. პანდემიამ სრულიად შეცვალა ჩვენი ცხოვრება. ძნელია, განწყობაზე იფიქრო მაშინ, როცა ადამიანებს უჭირთ, შიათ, სცივათ.  მაგრამ გადავწყვიტე, რომ უნდა ვიფიქრო და საშობაო არდადეგებს ერთი დღე წავართვა დასვენებისთვის, უფრო სწორად, ერთი დღე გამოვტაცო დამთრგუნველ ინფორმაციებს,  ყოველდღიურ ვალდებულებებს, პასუხისმგებლობას, პროექტებს, დაუწერელ თუ დაწერილ კანონებს და გავაკეთო ისეთი რამ, რისი სურვილიც ხშირად მქონია, მაგრამ არასოდეს გამიკეთებია, რაღაც ახალი აღმოვაჩინო, მოვძებნო დრო იმისთვისაც, რაც ვიცი, სიმშვიდეს მომიტანს. მთავარი კი ისაა, რომ ყველაფერმა საშობაო განწყობა უნდა შემიქმნას.

თუ ახლა ამ სტატიას კითხულობთ, თქვენც გირჩევთ, სცადოთ. მოსწყდით ყოველდღიურობას და ერთი დღე აჩუქეთ საკუთარ თავებს, მასწავლებლებმა – მით უმეტეს. ახალი სემესტრი გველოდება, პროდუქტიულობისთვის კი გვჭირდება ენერგიაც და განწყობაც. ცხადია, ამ ერთ დღეს ყველა სხვადასხვაგვარად დაგეგმავს, ვიღაც ველოსიპედით ისეირნებს, ვიღაც სალაშქროდ წავა, წიგნს წაიკითხავს ან მონატრებულ ფილმებს უყურებს, საკუთარ თავთან დარჩება და კითხვებზე პასუხების ძიებას დაიწყებს. მთავარია, ეს ერთი დღე განსაკუთრებულად ვაქციოთ. თვალი რომ გადავავლოთ განვლილ ცხოვრებას, ყოველი დღის გახსენებას შევძლებთ? ვერა. ხანდახან ისე ერთფეროვანია ეს დღეები და ისე ჰგავს ერთმანეთს, რომ თითქოს არ ყოფილა… ჩემს უსაყვარლეს წიგნში – ,,ჩვენც სალტკროკელები ვართ“ ერთ თავს ასე ჰქვია – ,,დღე, რომელიც მთელ ცხოვრებას უდრის“. ასეთ ჯადოსნურ დღეებს თავად ცხოვრება გვჩუქნის,  მაგრამ ჩვენ ის ხომ შეგვიძლია, დასამახსოვრებელი წუთები მაინც შევქმნათ.

მაშ, ასე, ვიწყებ ჩემს ექსპერიმენტს:

საშობაო არდადეგებს ჩემს მშობლიურ ქალაქში ვატარებ. წლებია, შობას აქ აღარ შევხვედრივარ. ჩემი შვილები პირველად არიან ამ დროს ბაღდათში. ჯადოსნური დღისთვის მზადებას წინა საღამოს ვიწყებ. ,,Deadline“-ს გავურბივარ (დიახ, ეს ბარბარიზმია და წესით არ უნდა გამომეყენებინა, მაგრამ ,,უკანასკნელი ვადა“, რომელსაც სწორ ფორმად გვთავაზობს ბარბარიზმების ლექსიკონი, ზუსტად ვერ გადმოსცემს ჩემს შფოთვას და ძრწოლას) და  შვილებთან ერთად მივდივარ ბიბლიოთეკის ეზოში. მშვიდია ბაღდათი, ქუჩები – ცარიელი. ისეთი ცარიელია, ამ პატარა ქალაქის გულისცემას იგრძნობ. პანდემიის გამო 21:00-ის შემდეგ გარეთ გასვლა არ შეიძლება და  ერთი-ორ ადამიანს თუ შეამჩნევ, ისიც აფთიაქთან. სულ ესაა. მე და ბავშვები ხარბად ვსუნთქავთ ჰაერს,  გირჩებს და ქვებს ვაგროვებთ. ხვალ ხელნაკეთი ნივთები უნდა დავამზადო. სახლში დაბრუნებული ფორთოხალს ვჭრი, ღუმელში ნარინჯისფერ ნაჭრებს ვაწყობ და საოცარ სურნელს ვატრიალებ. ესეც ხვალისთვისაა. ვნახოთ, რა გამომივა ან რას მოვასწრებ დილიდან საღამომდე.

დღე, რომელიც მთელ არდადეგებს უდრის

სტატიის დასაწყისში რომ გთხოვეთ,  მოისმინეთ? ამჯერად ეს ხმა დავიმგზავროთ.

მე და ჩემი შვილები ხელნაკეთი მისალოცი ბარათების დამზადებას ვიწყებთ. ძალიან მომწონს ეს ტრადიცია, მიყვარს  ფუსფუსიც და ჟრიამულიც. ბავშვების მოხატული ბარათები, მჯერა, ყველას გულწრფელ სიხარულს აჩუქებს.

ალილოს ჯერი დგება. სოციალურ ქსელში ერთი საოცარი ვიდეო ვნახე. ახლაც მოვძებნე და თავიდან ვუყურე. ნიქოზის ხელოვნების სკოლის მოსწავლეთა ნამუშევარი ყოფილა. შთამბეჭდავია მგალობელთა ხმები, ნახატების ფერები. ბავშვობას მახსენებს (სადაც არ უნდა წავიდე, მაინც ბავშვობასთან მივდივარ. ასეთ დროს განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობას ვგრძნობ ჩემი შვილებისა და მოსწავლეების წინაშე). იდეა მყისიერად იბადება. ვიდეო მანდომებს, შვილებს გავაცნო ჩემი ბავშვობისდროინდელი ალილო. თბილისში ეს არასოდეს უნახავთ. რადგან სიმღერა ჩემი ძლიერი მხარე არ არის, ვიწყებ წერას. ვწერ 20 წლის წინანდელ ალილოზე. ზღაპარს ემსგავსება ჩემი მოგონება. მერე უფროსი შვილი უკითხავს უმცროს დას.

ბავშვებს ვთხოვ, რაც დაიმახსოვრეს, დახატონ და ასე ცოცხლდება წინა საუკუნის      ჩაბნელებულ ქუჩებში ნამღერი ,,ოცდახუთსა დეკემბერსა“.

შემოქმედებითი უნარების გამოცდის დრო დგება. ტელეფონის ეკრანზე ვეძებ ჩემს უსაყვარლეს აპლიკაციას – Pinterest-ს. ძალიან მიყვარს აქ დროის გატარება. ფოტოებს ვათვალიერებ, სხვის იდეებს ვეცნობი. სასიამოვნო პროცესია, როცა რაღაც შთაგონებად იქცევა, მერე თავად ვქმნი და ჩემებურად ვასხვაფერებ. სხვათა შორის, Pinterest ძალიან ხშირად დამხმარებია გაკვეთილის დასაგეგმად.

წინასაახალწლო დღეებში საძიებო ველში ვწერდი 3 სიტყვას: christmas  handmade ideas და ვინახავდი სურათებს, რომლებზეც ჩემს საშობაო განწყობას ვპოულობდი.

ახლა კი დროა, ეს ყველაფერი სინამდვილედ  ვაქციო.

ვიწყებ სასანთლით. სამზადისში ნებისყოფასაც ვცდი. შედეგი მაკვირვებს და ძალიან მომწონს.

მერე წინა დღეს შეგროვებულ ქვებს ვხატავ. ბავშვებისთვის სათამაშო უნდა დავამზადო. ძალიან რთული აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ ინსტრუქციას მივყვები, მაინც მიჭირს. ალბათ, მარტივად ამოიცნობთ, რა თამაშია. საკუთარ თავში ახალი შესაძლებლობების აღმოსაჩენად ურიგო არ არის. ტალახიანი ქვები ფიფქებად და თოვლის ბაბუებად გადავაქციე და მიხარია. რაც მთავარია, ბავშვები დაინტერესდნენ.

დაბოლოს – გამომაქვს საგულდაგულოდ შეგროვებული გირჩები, ნაძვის წიწვები და ღუმელში გამომშრალი ფორთოხლები. ახალი წლის სურნელი ესაა ჩემთვის. დიდხანს ვუყურებ და მაინტერესებს, რა გამომივა.

რამდენიმე წელია, მინდა გავაკეთო საშობაო ფარდა, მაგრამ  ვერასდროს ვერ მოვახერხე. სამი საათი შევალიე. მერე რა, რომ არც ხელოვანი ვარ და არც მხატვარი. სასიამოვნო შეგრძნებაა შექმნის პროცესი და საბოლოო პროდუქტის მიღება. ფარდით სამზარეულოს ვრთავ, ამ ფანჯრიდან ის სახლი მოჩანს, სადაც გავიზარდე.

ნელ-ნელა ბინდდება. კიდევ ერთი სურვილი მაქვს. რამდენი ხანია, ასეთი რამის გაკეთება მინდა და მიზეზიც არ ვიცი, რატომ ვერ შევძელი. დღეს  უცნაური დღეა და გამომივა.

ჩემს საყვარელ წიგნს – ჰარპერ ლის ,,ნუ მოკლავ ჯაფარას“ ვფუთავ. მისალოც ბარათზე კეთილ სურვილებს ვწერ უცნობისთვის, მიმაქვს და ვტოვებ ბიბლიოთეკის ეზოში.

მერე სოციალურ ქსელში ვაქვეყნებ: ეს წიგნი საჩუქარი იქნება იმ ადამიანისთვის, რომელსაც აქამდე არ წაუკითხავს. კოკისპირული წვიმაა ბაღდათში. მიუხედავად ამისა, მპოვნელი მალე ჩნდება. ძალიან უხარია მასაც და მეც.

,,თხლეშა“ წვიმამ (როგორც იმერეთში იტყვიან) ვერ შეაშინა წიგნის წაკითხვის მსურველი. ეს ჩემთვის ერთგვარი მინიშნებაა. სწორედ ამ მომენტში ახალი ლიტერატურული თავგადასავლის წამოწყების იდეა მიჩნდება და მგონია, თანამოაზრეებს ვიპოვი. ჩემი მეგობარი მართალი იყო, იდეა შეიძლება რამდენიმე წამში გაგიჩნდეს, მაგრამ განწყობაა ამისთვის საჭირო.

ერთი დღე, რომელიც მთელ საშობაო არდადეგებს უდრის, როგორი იქნებოდა ფილმის გარეშე? თქვენ თუ გაქვთ პირადი ტრადიციები? მე მაქვს. საშობაოდ აუცილებლად უნდა გადავიკითხო ასტრიდ ლინდგრენის ,,ბულერბიელი ბავშვები“ (თუ მთელი წიგნი არა, ორი თავი მაინც – ,,ჩვენ შობისთვის ვემზადებით“ და ,,ნაძვის ხე“) და ვნახო თქვენთვის წერილია. გამოვტყდები,  ვერ მოვითმინე და ეს დეკემბერშივე გავაკეთე, ამიტომ ვიწყებ ახალი ფილმის ძიებას.

ღამდება. ექსპერიმენტი სრულდება. თუ მკითხავდნენ, როგორი იყო ეს დღე, ჩემს კალენდარში ასე ჩავწერდი – მრავალფეროვანი. ზუსტად ვიცი, რომ ყოველთვის მემახსოვრება. როცა გადაღლილობა შემომიტევს, როცა იდეები დამეფანტება, საკუთარ თავს შევახსენებ, რომ ხანდახან საჭიროა წესების დარღვევა,  რეჟიმის შეცვლა, ბავშვობაში დაბრუნებაც, რათა ვიპოვოთ ის, რასაც ვკარგავთ.

„ჩვენ ვიცით, რას იტყვიან დაეჭვებული ადამიანები. ისინი ყოველთვის ერთსა და იმავეს იმეორებენ. გვეტყვიან, რომ ჩვენი დრო ჯერ არ დამდგარა; რომ მოვიცადოთ იქ, სადაც ახლა ვართ; რომ შანსი არ გვაქვს, რომ ჩვენი მიზანი მიუღწეველია. მაგრამ ამერიკის ისტორია დაწერეს ადამიანებმა, რომლებმაც იცოდნენ, რა იყო შესაძლებელი, მიუხედავად უმძიმესი მოცემულობისა. ეს არის ჩვენი ამბავი, ამერიკის თავგადასავალი!“ – დაახლოებით ამ სიტყვებით მიმართა კალიფორნიის შტატის უმცროსმა სენატორმა კამალა ჰარისმა მშობლიურ ქალაქ ოკლენდში შეკრებილ ათასობით თანამოქალაქეს და მათ თეთრ სახლში ადგილის დამკვიდრებისთვის ბრძოლის დაწყება აუწყა. ერთი წლის შემდეგ ჰარისმა ბრძოლა გამარჯვებით დაასრულა. ის ამერიკის პირველი ქალი ვიცე-პრეზიდენტი გახდა. მანამდე არცერთ ქალს ამერიკაში ასეთ მაღალ პოლიტიკურ თანამდებობაზე არ უმუშავია, არცერთი აფროამერიკელი, აზიური წარმოშობის არცერთი მოქალაქე არ დაწინაურებულა ამ უზარმაზარი ქვეყნის მეორე პირის პოსტამდე. კამალა ჰარისი უკვე იქცა ცვლილებისა და ახდენილი ოცნების სიმბოლოდ.

რა გამოარჩევს 56 წლის გამარჯვებულ პოლიტიკოსს დანარჩენებისგან?

2008 წელს საპრეზიდენტო არჩევნებზე ბარაკ ობამამ თანამებრძოლად აირჩია ადამიანი, რომელიც კონსერვატიულად განწყობილ ამომრჩეველს არ გააღიზიანებდა. ირლანდიური წარმოშობის კათოლიკე ჯოზეფ (ჯო) ბაიდენი თეთრკანიანი მოსახლეობის ნაწილისთვის ყველაზე მისაღები ფიგურა აღმოჩნდა, მან ობამას ყულაბას დომინანტური სოციალური ჯგუფების არაერთი დაბნეული წარმომადგენლის ხმა შემატა და სისტემური რასიზმის პრობლემის მქონე საზოგადოების გაბატონებული ფენების დამშვიდებაც შეძლო. 2020 წელს სახელმწიფოს პირველი აფროამერიკელი მეთაურის მთავარი პარტნიორი უკვე თავად გახდა პრეზიდენტობის კანდიდატი და ამჯერად მას მოუწია დაახლოებით იმავე ამოცანის გადაწყვეტა. სენატში მუშაობის ნახევარსაუკუნოვანი გამოცდილების მქონე ჭაღარა მამაკაცის უპირველეს მისიად აშშ-ის საზოგადოების ყველაზე გარიყული კლასების გულის მოგება იქცა. შეიძლება ითქვას, რომ ბაიდენმა მეწყვილე ზუსტად შეარჩია, რადგან კამალა ჰარისი სამართლიანად მიიჩნევა უამრავი ერთმანეთისგან განსხვავებული ადამიანის გამაერთიანებელ სიმბოლოდ. ამ ადამიანებამდე მისასვლელ გზას არჩეული პრეზიდენტი მარტო ვერ გაიკაფავდა.

კამალა ჰარისი ემიგრანტების, აშშ-ში მეოცე საუკუნის განმავლობაში გადმოსახლებული ადამიანების ოჯახში დაიბადა. დედამისი, შიმალა გოპალანი, ინდოელი, ეროვნებით თამილი გახლდათ. არჩეულ ვიცე-პრეზიდენტს ბავშვობაში მრავალჯერ უმოგზაურია სამხრეთ აზიის ამ უდიდეს ქვეყანაში და შორეულ ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე დედის ნათესავებთან არაერთხელ გაუტარებია სკოლისგან თავისუფალი დრო. მამა, დონალდ ჰარისი, კი წარმოშობით იამაიკიდან გახლავთ. მისი წინაპრები აფრიკიდან ემიგრირებული მონები იყვნენ. მაშასადამე, მშობლების ხაზით მოქმედ სენატორს ბევრი რამ აქვს საერთო აშშ-ის როგორც აფრიკული, ისე აზიური ფესვების მქონე მოქალაქეებთან, რომლებიც ამომრჩეველთა მრავალმილიონიან სეგმენტს ქმნიან.

კალიფორნიის შტატის ყოფილმა პროკურორმა მოახერხა და ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე ახლო კავშირები დაამყარა არაერთ რელიგიურ ორგანიზაციასთან. ჰარისი წლების განმავლობაში დედასთან ერთად სტუმრობდა ამერიკისა და კანადის ინდუისტურ ტაძრებს, მამისა და ოკლენდის ადგილობრივი თემის გავლენით კი ბაპტისტური ეკლესიის წევრი გახდა. მაშასადამე, სენატორი არის ქრისტიანი, რომელსაც მრავალრიცხოვან ინდუისტურ საზოგადოებასთან თანაარსებობის მდიდარი გამოცდილება აქვს. რელიგიურ ინსტიტუტებთან პოლიტიკოსის თანამშრომლობის რესურსებს განსაკუთრებით ამრავალფეროვნებს კამალას მეუღლე – იურისტი დუგლას ემჰოფი, რომელიც ამერიკელ ებრაელთა თანამეგობრობის წევრია.

მიუხედავად იმისა, რომ კამალა ჰარისის მშობლები დაბალი სოციალური სტატუსის მქონე მოქალაქეები არ ყოფილან, ათეულობით წლის განმავლობაში მას მაინც ყოველდღიურად უწევდა რასიზმთან შეჯახება. ძუძუს კიბოს წინააღმდეგ მებრძოლი ინდოელი დოქტორისა და პოსტკეინზიანური ეკონომიკის პროფესორის შვილი პირად საკითხებზე ჩაწერილ თითქმის ყველა ინტერვიუში იხსენებს რასობრივი სეგრეგაციის შემთხვევებს, რომელსაც ის საბავშვო ბაღში, სკოლაში, უნივერსიტეტსა და საჯარო სამსახურში აწყდებოდა. ასეთი ამბების მოყოლა და ამერიკის რასობრივი ნიშნით ჩაგრული მრავალმილიონიანი აუდიტორიისთვის პირობის მიცემა, რომ პირუთვნელად იბრძოლებენ სეგრეგაციის დასაძლევად, ჯო ბაიდენს, დონალდ ტრამპსა და მაიკ პენსს არ შეუძლიათ.

როგორი პოლიტიკური პოზიცია აქვს არჩეულ ვიცე-პრეზიდენტს?

კამალა ჰარისი დემოკრატიული პარტიის ძირითად დინებას არ ღალატობს და აქტიურად უჭერს მხარს ახალი მწვანე კურსის ამოქმედებას, სისტემური რასიზმის წინააღმდეგ მიმართული კანონების დაწესებას, იარაღის ტარების შეზღუდვას, პროგრესული გადასახადების დაწესებას, უმცირესობათა უფლებების დაცვას, მთელი ქვეყნის მასშტაბით მარიხუანას ლეგალიზებას და ა.შ. მისი ხედვები ყოველთვის ზომიერია და მთლიანად არასდროს ემთხვევა პარტიის ყველაზე პროგრესული და მემარცხენე ფრაქციების შეხედულებებს. პოლიტიკოსის კრიტიკის დროს ხშირად იხსენებენ კალიფორნიის იუსტიციის ორგანოს ხელმძღვანელად მის მუშაობის პერიოდს. პროკურორ ჰარისს „კანონისა და წესრიგის“ პოლიტიკის მომხრედ ახასიათებდნენ, რომელიც აქტიურად უჭერდა მხარს სამართალდამცველთა უმკაცრეს და უკომპრომისო მოქმედებებს პოტენციური დამნაშავეების წინააღმდეგ. მისი მმართველობის დროს კალიფორნიის ციხეებში პატიმართა რაოდენობა საკმაოდ დიდი იყო.

როგორც ხედავთ, კამალა ჰარისის პორტრეტი უამრავ შუქ-ჩრდილს და ერთმანეთთან ძნელად თავსებად დეტალს აერთიანებს. მომავალი ოთხი წელი გვიჩვენებს, გახდება თუ არა ჯო ბაიდენის იდეალური თანამებრძოლი აშშ-სთვის დიდი ცვლილებების მოთავე; გვიჩვენებს, შეუძლია თუ არა ამერიკის პირველ ქალ ვიცე-პრეზიდენტს ძლიერი სახელმწიფოს პირველ ქალ პრეზიდენტად გარდასახვა.