მასწავლებლის საქმიანობა ხელს უნდა უწყობდეს იდეების წარმოშობას, რაც განავითარებს მოსწავლეთა წარმოსახვის უნარს. უნდა წავახალისოთ მოსწავლეები კრეატიული აზროვნებისთვის და შევქმნათ ისეთი სასწავლო გარემო, სადაც მიღებულია თავისუფალი აზროვნება, სხვათა შეხედულებების მოსმენა და განხილვა. სასწავლო პროცესი ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ პერიოდულად გამოვიყენოთ ექსპერიმენტები და მოსწავლეებმა მონაწილეობა მიიღონ მოდელების შექმნაში, ხელი უნდა შევუწყოთ ტრანსფერის განვითარებას. წავახალისოთ და დავგეგმოთ პრაქტიკული სამუშაოები და რაიმე პროდუქტის შექმნა.

თანამედროვე სამყარო მეტწილად ვიზუალური აღქმისაა, რაც ნიშნავს, რომ ფოტოებით, ვიდეოებით, ექსპერიმენტებით, გრაფიკულად გადაცემული ინფორმაცია უფრო სწრაფიცაა და ეფექტურიც.

მოზარდებს უნდა განვუვითაროთ უნარები, თავიანთ თავში უფრო ღრმად განმარტონ მოცემული მოვლენა თუ საკითხი, შეძლონ თეორიულად ახსნილი მასალის გადატანა სხვა ნიშანთა სისტემაში და უკვე გარკვეული მოვლენა დანერგონ პრაქტიკაში ექსპერიმენტის, მოდელის, გრაფიკული მახასიათებლების გამოყენებით, ექსპერიმენტის შედეგებზე დაფუძნებით შეძლონ შესაბამისი დასკვნების გამოტანა და განზოგადება.

სასწავლო პროცესში ექსპერიმენტების გამოყენება ხელს უწყობს მოზარდებს საკითხების სიღრმისეულად გააზრებაში. მოსწავლეებს ხშირად არ აქვთ საშუალება, რეალური ლაბორატორიის პირობებში დააკვირდნენ ამა თუ იმ მოვლენას, ამიტომ მეტი მნიშვნელობა ენიჭება საგაკვეთილო პროცესში ვირტუალური ლაბორატორიის გამოყენებას. განსაკუთრებით – ჩვენი რეალობის გათვალისწინებით: ექსპერიმენტები და სიმულაციები დისტანციურ სწავლებას ამრავალფეროვნებს და საინტერესოს ხდის. თუ თემატიკა და ექსპერიმენტი საშუალებას იძლევა, სასურველია, მასწავლებელმა მოსწავლეებს შესთავაზოს შესაბამისი ცხრილები და ლაბორატორიული გამოთვლები, რაც ხელს შეუწყობს საკითხის ძირფესვიანად შესწავლას და მოვლენის გააზრებას. ინტერნეტსივრცეში იძებნება ბევრი საინტერესო ბმული, რომელთა გამოყენებითაც შეიძლება დაიგეგმოს ნაყოფიერი და სახალისო სასწავლო პროცესი.

გთავაზობთ ვირტუალური ექსპერიმენტების საშუალებით მათემატიკური და ფიზიკური ქანქარას რხევების შესწავლის მეთოდს.

სტანდარტთან კავშირი:

ფიზ.XI. 5. მოსწავლეს შეუძლია მექანიკური რხევების და ტალღების დახასიათება.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

– გეგმავს და ატარებს ცდებს სხეულთა მექანიკური რხევების შესასწავლად, ატარებს შესაბამის გაზომვებს და აღწერს კავშირს რხევის მახასიათებელ პარამეტრებს შორის;

– აანალიზებს რაოდენობრივ კავშირს რხევის მახასიათებელ ფიზიკურ სიდიდეებს შორის.

სასწავლო მიზნები:

– გამოყენების, ანალიზის, მონაცემების ინტერპრეტაციის უნარების განვითარება;

– რხევით მოძრაობაზე დაკვირვება.

მათემატიკური ქანქარას რხევების შესწავლა:

ექსპერიმენტის მიზანი:

• მოსწავლე შეძლებს, ექსპერიმენტის საშუალებით განსაზღვროს მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე, რხევის ამპლიტუდასა და ძაფის სიგრძეზე.

ექსპერიმენტის ბმული:

https://phet.colorado.edu/sims/html/pendulum-lab/latest/pendulum-lab_en.html

ექსპერიმენტის აღწერა:

დააკვირდით ექსპერიმენტის დაფას.

1. გახსენით ბმული და აირჩიეთ სამიდან ერთი ვარიანტი.
2. მარცხენა ქვედა კუთხეში პატარა მართკუთხედში მოთავსებულია წამმზომი და სახაზავი.
3. კურსორით გადმოიტანეთ დაფაზე სახაზავი და წამმზომი.
4. სახაზავი დააყენეთ ვერტიკალურად და გამოიყენეთ ძაფის სიგრძის გასაზომად.
5. წამმზომი გამოიყენეთ შესრულებული რხევების დროის ასათვლელად.

მითითება:

– ზემოთა მარჯვენა უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ტვირთის მასა;

– ზემოთა მარცხენა უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ძაფის სიგრძე;

– სახაზავით შეგიძლიათ გაზომოთ ძაფის სიგრძე.

ექსპერიმენტის საშუალებით მოსწავლე გაარკვევს, არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე, ბურთულას მასასა და ქანქარას სიგრძეზე.

კლასში მოსწავლეთა რაოდენობისა და სწავლების ფორმის გათვალისწინებით შესაძლებელია სამუშაოს ჯგუფებში განაწილება. მოცემულ შემთხვევაში უნდა განვიხილოთ სამი შემთხვევა.

გთავაზობთ სამივე შემთხვევის ცხრილს და განმარტებებს ექსპერიმენტის ჩასატარებლად:

ა) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ამპლიტუდაზე

1. აირჩიეთ ძაფის სიგრძე და ბურთულას მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ გადახრის კუთხე (გადახრა უნდა იყოს მცირე კუთხით) და დაითვალეთ 10 -15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარასრხევისპერიოდი ამპლიტუდაზე?

ბ) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე

1. აირჩიეთ ძაფის სიგრძე და გადახრის კუთხე (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ბურთულას მასა და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარასრხევისპერიოდი ბურთულას მასაზე?

გ) მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ქანქარას სიგრძეზე

1. აირჩიეთ გადახრის კუთხე და ბურთულას მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ძაფის სიგრძე და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდი ქანქარას სიგრძეზე?

ექსპერიმენტის შედეგების გააზრების საფუძველზე, დისკუსიის შემდეგ, მასწავლებელს შეამოაქვს მათემატიკური ქანქარას რხევის პერიოდის გამოსათვლელი ფორმულა.

ახლა გთავაზობთ ზამბარიანი ქანქარას რხევის შესწავლის ექსპერიმენტს.

ექსპერიმენტის მიზანი:

– მოსწავლე შეძლებს, ექსპერიმენტის საშუალებით განსაზღვროს ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ბურთულას მასაზე, რხევის ამპლიტუდასა და ზამბარის სიხისტეზე.

ექსპერიმენტის ბმული:

https://phet.colorado.edu/sims/html/masses-and-springs-basics/latest/masses-and-springs-basics_en.html

ექსპერიმენტის აღწერა:

დააკვირდით ექსპერიმენტის დაფას.

1. გახსენით ბმული და აირჩიეთ სამიდან ერთი ვარიანტი.
2. მარჯვენა ქვედა კუთხეში პატარა მართკუთხედში მოთავსებულია წამმზომი და სახაზავი.
3. კურსორით გადმოიტანეთ დაფაზე სახაზავი და წამმზომი.
4. სახაზავი დააყენეთ ვერტიკალურად და გამოიყენეთ ზამბარის ამპლიტუდის გასაზომად.
5. წამმზომი გამოიყენეთ შესრულებული რხევების დროის ასათვლელად.

მითითება:

– ზამბარის მარცხნივ ზემოთ მოთავსებულ უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ტვირთის მასა;

– ზამბარის მარჯვნივ ზემოთ მოთავსებულ უჯრაში შეგიძლიათ ცვალოთ ზამბარის სიხისტე;

– სახაზავის საშუალებით შეგიძლიათ დააკვირდეთ, როგორ ცვლით დეფორმაციით გამოწვეულ ამპლიტუდას.

ექსპერიმენტის საშუალებით მოსწავლე გაარკვევს, არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე, სხეულის მასაზე და ზამბარას სიხისტეზე. განვიხილავთ სამ შემთხვევას.

ა) ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ამპლიტუდაზე

1. აირჩიეთ ზამბარის სიხისტე და ტვირთის მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ზამბარას გადახრის ამპლიტუდა და დაითვალეთ 10 -15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ამპლიტუდაზე?

ბ) ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ტვირთის მასაზე

1. აირჩიეთ ზამბარის დეფორმაციის ამპლიტუდა და სიხისტე (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ტვირთის მასა და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდი ტვირთის მასაზე?

გ) ქანქარას რხევის პერიოდის დამოკიდებულება ზამბარის სიხისტეზე

1. აირჩიეთ ზამბარის ამპლიტურა და ტვირთის მასა (ამ სიდიდეებს არ ცვლით).
2. კურსორის საშუალებით შეცვალეთ ზამბარის სიხისტე და დაითვალეთ 10-15 რხევის დრო.
3. იპოვეთ შესაბამისი რხევის პერიოდი ფორმულით: T=
4. ექსპერიმენტი გაიმეორეთ სამჯერ.
5. გამოიტანეთ დასკვნა – არის თუ არა დამოკიდებული ქანქარას რხევის პერიოდი ზამბარის სიხისტეზე?

ექსპერიმენტის შედეგების გააზრების საფუძველზე, დისკუსიის შემდეგ, მასწავლებელს შეამოაქვს ზამბარიანი ქანქარას რხევის პერიოდის გამოსათვლელი ფორმულა.

ამ ბმულებით მასწავლებელმა ასევე შეიძლება ისარგებლოს კომპლექსური საკითხების სწავლებისთვის. ასეთია, მაგალითად, ნიუტონის კანონები – სხეულის წონასწორობისა და აჩქარებული მოძრაობის პირობები, სიჩქარისა და აჩქარების მიმართულების განსაზღვრა, მათემატიკური და ზამბარიანი ქანქარას მოძრაობის განხილვა ენერგიის მუდმივობის კანონის საშუალებით.

მსგავსი ექსპერიმენტების დაგეგმვა და განხორციელება შესაძლებელია არაერთი საკითხის ირგვლივ.

ჩემმა მეგობარმა ოთარ მუზაშვილმა იცის ხოლმე თქმა: – მშობლის მთავარი მოვალეობაა, შვილს ყოველგვარ სიტუაციაში გვერდით დაუდგეს და გაამხნეოსო.

მინდა, ამის თაობაზე ჩემი ნაფიქრი გაგიზიაროთ.

შარშან ჩემმა 9 წლის შვილმა მათემ სკოლის წიგნები დაკარგა. ვიღაცას უთქვამს, ამის გამო დირექტორთან დაგიბარებენ, შენს მშობლებს ჯარიმას გადაახდევინებენ და დიდი აურზაური ატყდებაო.

ბავშვი ძალიან ნერვიულობდა, განიცდიდა, ვერ იხსენებდა, ბოლოს სად ამოალაგა წიგნები და ორშაბათის დადგომას ელოდებოდა, რომ საკლასო ოთახში მოეძებნა.

მთელი პარასკევი საღამო, შაბათი და კვირა უხალისოდ უყურებდა მულტფილმებს, თამაშობდა და გველაპარაკებოდა.

მივხვდი, რომ გადაჭარბებული პასუხისმგებლობის გრძნობა მის პატარა სხეულს და გონებას უკიდურესად ტანჯავდა და იმასაც მივხვდი, რომ ეს ჩემი, მშობლის მიერ რომელიღაც მომენტში ნებით ან უნებურად დაშვებული შეცდომის შედეგი იყო.

შვილების შეცდომებზე რეაგირება მნიშვნელოვანი უნარია, რომელიც მშობელს ზრდის როგორც პიროვნებას. თუ სხვისი პატიება გვიჭირს, შვილთან მიმართებით ბუნება ხანდახან ერთგვარ გამოცდას გვიწყობს და ასე გვაჩვენებს, რომ რაღაც ზადი გვაქვს, სადღაც გვიჭირს სრულყოფილების გზაზე და შველა გვჭირდება.

ეს გამოცდა ხანდახან უკიდურესად რთულ პერიპეტიებს მოიცავს (მაგალითად, ჰომოფობ მშობელს შვილი ჰომოსექსუალი აღმოაჩნდება) და ადრეულ ასაკში შვილთან დაშვებული უმცირესი შეცდომაც კი ზრდასრულ ასაკში მნიშნელოვან ჯაჭვურ რეაქციას იწვევს.

როგორ ვიქცევით, როდესაც ჩვენ შვილს თანატოლი სცემს, ან გამოცდაზე ჩაიჭრება, ან ფეხბურთის ჩემპიონატზე მისი კლუბი სამარცხვინოდ წააგებს, ან ჩვენი პატარა ონავარი ძვირფას ნივთს დაგვილეწავს?

მშობლის პასუხი თითოეულ მომენტზე უაღრესად მნიშნელოვანია და ამ ფაქტორმა, როგორც უკვე ვთქვი, შეიძლება ჩვენი მომავალი თაობის ხასიათი, ქცევა, არჩევანი და ცხოვრებისადმი დამოკიდებულება განსაზღვროს, რადგან ადამიანის სიცოცხლე ხანმოკლეა, მაგრამ საკმაოდ გრძელი, რათა ის კიდევ ბევრჯერ სცემონ (პირდაპირი ან ირიბი მნიშვნელობით), ჩაიჭრას გამოცდაზე, წააგოს შეჯიბრება (თუნდაც სასიყვარულო) და კიდევ გააფუჭოს რაღაც.

სწორედ ის, თუ როგორ ედგა ასეთ წუთებში მშობელი გვერდით, განსაზღვრავს არჩევანს, რომელსაც ადამიანი პრობლემასთან შეჯახებისას გააკეთებს.

ვიღაც შვილს ეტყვის, რომ ის გენიოსია და გამომცდელები იყვნენ უტვინოები, ვიღაც მსაჯის მიკერძოებულობაზე იწუწუნებს, ვიღაც განრისხდება, ჩემს შვილს ცემა როგორ გაუბედესო, ხელს მოჰკიდებს ბავშვს და მის თანატოლებთან საქმის გასარჩევად გავარდება. იქნებიან ისეთებიც, ვინც შვილებთან კონკრეტული ამბის დეტალურად განხილვას არ დაიზარებს.

მთავარია, გვახსოვდეს: როგორც არ უნდა მოვიქცეთ, ჩვენი რეაქცია აუცილებლად აისახება ბავშვის ფსიქიკაზე.

სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრები (Kyla Haimovitz, Carol S. Dweck) მივიდნენ დასკვნამდე, რომ მშობლები, რომლებიც შვილებისგან ბევრს მოითხოვენ და მათ წარუმატებლობას რისხვით, წუხილით ან პრობლემისთვის თვალის არიდებით ხვდებიან, ბავშვებს დაბალი თვითშეფასებისთვის წირავენ, რაც მათ შემდგომ ცხოვრებაზე ტრაგიკულად აისახება.

მშობლებს და ალბათ მასწავლებლებსაც უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვის შეცდომა და მარცხი მის ინტელექტსა და შესაძლებლობებთან კავშირში არ არის. შეიძლება, უკიდურესად ნიჭიერმა მოჭადრაკემ თავისზე სუსტ ოპონენტთან სულელურად წააგოს და ეს ტრაგედია არ არის, ბტწრყინვალე პიანისტმა დასკვნით კონცერტზე მღელვარების გამო მიუტევებელი შეცდომები დაუშვას და არც ამით დაიქცევა ქვეყანა.

როგორ მოვიქცეთ, თუ ჩვენმა შვილმა წაიბორძიკა?

ა) დააკვირდით, როგორ რეაგირებს ბავშვი წარუმატებლობაზე. თუ ის გულგრილია ამ ყველაფრის მიმართ, შესაძლოა, ეს უკიდურესი დაბალი თვითშეფასების ან ფრუსტრაციის შედეგი იყოს. თუ ძალიან ბრაზობს და განიცდის, დეტალურად განიხილეთ მასთან ერთად, სად დაუშვა შეცდომა, დაგეგმეთ მომდევნო ცდა, სადაც ეცდება, საკუთარი შედეგი გააუმჯობესოს.

ბ) ნუ ჩაიციკლებით მარცხზე, იფიქრეთ გამარჯვებაზე. შეცდომების აღმოჩენა მნიშვნელოვანია, მაგრამ მომდევნო ცდაზე იმავე შეცდომაზე ფიქრი მხოლოდ ჭაობია. წაგებულ საჭადრაკო პარტიაში იმავე სვლის მოლოდინი და მის გადალახვაზე ფიქრი ისევ წაგებაა, დაშვებული შეცდომა გამოცდილებად უნდა იქცეს. გაამხნევეთ შვილი და უთხარით, რომ გამარჯვებაზე იფიქროს, ხოლო თუ არ გამოუვა, კიდევ სცდის.

გ) პროცესი უფრო საინტერესოა, ვიდრე შედეგი.

ამ აზრს ბევრი კრიტიკოსი ჰყავს. მათ მიაჩნიათ, რომ შედეგია მთავარი და არა პროცესი, რასაც არ ვეთანხმები. თუ პროცესი სიამოვნებას არ გვანიჭებს, არც შედეგი ივარგებს.

დ) სწორად გაამხნევეთ. ხშირად ბავშვს გამხნევების ნაცვლად ვიბრალებთ: „ნუ გეშინია, ჩემო კარგო, მამიკო შენთანაა!“ „როგორ ვწუხვარ, რომ ამჯერად ვერ გაიმარჯვე!“ „შენი ბრალია, უაზრო შეცდომის გამო წააგე!“ – თუ ამ სამ ფრაზას შორის სწორ ვარიანტს იპოვით, ესე იგი სწორ გზაზე დგახართ.
ე) აუხსენით შვილს, რომ მის წარმატებასა თუ წარუმატებლობაზე არ არის დამოკიდებული, როგორი პიროვნებაა. მოუყევით ცოცხალ მაგალითებს ისტორიიდან და გაამხნევეთ (მაგალითად, მე ვუყვები ხოლმე მოსწავლეებს, რა სამარცხვინოდ გაიქცა ჩინგიზ ყაენი კარვიდან და მიატოვა ცოლი, მერე კი გაანალიზა საკუთარი საქციელი, სწორი დასკვნები გამოიტანა და ნახევარი დედამიწა დაიპყრო). აუხსენით, რომ ადამიანის ცხოვრება ცდებისა და შეცდომების კასკადია და ნურც შეურიგდებიან თავიანთ შეცდომებს, მაგრამ ნურც სიცოცხლეს შესწირავენ.

ვ) Helicopter Parenting

არსებობს ასეთი ცნება აღზრდის ფსიქოლოგიაში – Helicopter Parenting, ვითომდა შვილის დახმარების მიზნით მისი გასაკეთებლის გაკეთება. ჩემს პრაქტიკაში ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ნაწერის გასწორებისას შვილის გვერდით მჯდომი მშობლის სუნთქვა მიგრძნია, ბავშვს რომ კარნახობს, რა და როგორ დაწეროს. ეს არასწორია. თქვენ უნდა დაეხმაროთ მოზარდს, თავად იპოვოს გამოსავალი, მაგრამ აუცილებლად უნდა დაუგეთ გვერდით ამ გზის ძიების პროცესში.

ზ) ხშირად უთხარით შვილებს ეს ფრაზა.
რაც უნდა მოხდეს მათ ცხოვრებაში, თქვენ ის ყოველთვის გეყვარებათ. ბევრი იფიქრებს, ეს დანაშაულისა და უპასუხისმგებლობის წახალისება იქნებაო. არა. დამნაშავე დასჯის შიშითაც გახდება დამნაშავე. აჩვენეთ, რომ თქვენი მშობლის სიყვარული ღვთიური სიყვარულივით დიადია. მიეცით იმედი, რომ წაქცევის დროს, სულ მცირე, ერთი ადამიანი მაინც იარსებებს, ვინც მას გულში ჩაიკრავს და გვერდით დაუდგება.

* * *

კვირა საღამოს დეტალურად ავუხსენი შვილს, რა შეიძლება მოჰყოლოდა წიგნების დაკარგვას. მდგომარეობა გამოუვალი არ იყო. ჯარიმის გადახდაც კი არ აქცევდა ჩვენს ცხოვრებას ტრაგედიად და სულ რომ სკოლიდან გაერიცხათ ამის გამო, არც ეს იქნებოდა ცხოვრების დასასრული. ვისაუბრეთ იმაზეც, რომ ეს წიგნები სახელმწიფოს საკუთრებაა, რომ მათ მოფრთხილება სჭირდება, რათა მომდევნო კლასმაც ისარგებლოს.

„არ ღირს ასე ნერვიულობა, შვილო. ადამიანს აქვს შეცდომის უფლება. ჩვენ არ ვართ რობოტები. მეტიც, რობოტიც კი უშვებს შეცდომას. შეცდომა ხშირად გვზრდის, ძალას გვმატებს. ნუ შეგეშინდება შეცდომის, მაგრამ ეცადე, იშვიათად შეცდე“.

აი, რა ვუთხარი ჩემს შვილს.

დაკარგული წიგნები კი მეორე დღეს საკლასო ოთახში ვიპოვეთ.

გაზაფხული გაღვიძების სეზონია. ის დროა, ყველა სითბოს მარცვალი თბილი ქვეყნებიდან მერცხლებთან ერთად რომ ბრუნდება, ღვივდება და იბარტყებს. წელს ძალიან დააგვიანდა გაზაფხულს. თოვლიან თებერვალს ასეთივე ცივი მარტი მოჰყვა. დიდი ქალაქის ბინადრები აპრილის შემოსვლასაც ვერ ვგრძნობთ, თუ უბნის პატარა სკვერში არ გვეგულება, ვთქვათ, ატმის პატარა ხე, რომელსაც პერიოდულად ვაკითხავთ გაზაფხულის გამოჭერის იმედით. ბედნიერი შემთხვევითობის წყალობით, ისეთ ადგილას ვმუშაობ, სადაც გაზაფხული ვერაფრით გამოგეპარება. შეხვალ ზამთრულად მობუზული სკოლის ეზოში, შენობის კედელთან ატუზული ტყე კი ენძელებით ან ყოჩივარდებით ხელში შემოგეგებება. ჰაერიც თბილი წვიმით და ნედლი ყლორტ-ბალახების სურნელით გაჟღენთილა და ნაზამთრალი სითბოსა და სიმსუბუქის შეგრძნებით გავსებს.

ერთ დღესაც, მოსწავლეებმა გაზაფხულის პირველი თაიგული რომ დამახვედრეს მაგიდასთან,  ზამთართან გამომშვიდობება გადავწყვიტე და „თბილი სიტყვების დღე“ მოვაწყვე. „საჩხრეკ“ მასალად რევაზ ინანიშვილის „ბედნიერება“ მოვიმარჯვე. ჯერ ბავშვებს ვთხოვე, გაეხსენებინათ მინიმუმ ერთი მიზეზი, რის გამოც, თავი ბედნიერად უგრძვნიათ. შემდეგ დახუჭული თვალებით მოგზაურობის დრო დადგა. ჩემი მოსწავლეები ბედნიერ მოგონებებში დაბრუნებას და  მონატრებულ ადამიანებთან ჩახუტებული თუ პირველი თოვლის დანახვით თვალებგაბრწყინებული საკუთარი თავის დანახვას შეეცადნენ. ის, რისი აღდგენაც მეხსიერების ფოტოფირმა შეძლო, ფურცელზე შეძლებისდაგვარად გადმოხატეს და „ბედნიერების სკივრში“ შეინახეს. ბრჭყვიალა ემოციებით აღჭურვილები, მწერლისეულ სითბოში შევიყუჟეთ და მისი აივნის წინ ჩამწკრივებული სახლების, ხეების, ვენახების თუ ნაოჭებში ნისლჩამდგარი მთის იქით გადახვეწილი ქეჩოაჯაგრული განწყობები  ბედნიერი სიტყვების ქვეყანაში შემოვასახლეთ.

„მართლა რა არის ეს ბედნიერება, ასე ხშირად რომ ვნატრობთ? ალბათ სითბოსავით კარგი რაღაც, არა?!“

წავიკითხეთ. ერთხანს გავყუჩდით… მერე გადავწყვიტეთ, ჩვენ-ჩვენი „ღუდღუდა“ მოგონებების მოთხრობად ქცევა გვეცადა. მაგალითი ხომ უნდა მიმეცა?! ჰოდა, მოვხსენი პირი წარსულის გუდას და მოსწავლეებს ბავშვობის ჭერქვეშ გამოზამთრებული თბილზე თბილი ამბები გავუზიარე:

დაახლოებით შვიდი-რვა წლისა ვიქნებოდი, ხის პატარა ფიცრულ ქოხში მოწყობილ კლუბში ჩემი პირველი ფილმის  „ზიტა და გიტა“ სანახავად რომ წამიყვანეს. წარმოდგენა არ მაქვს, ნაომარი, ჩაბნელებული და დამშეული ქვეყნის ერთ-ერთ მიყრუებულ სოფელში რა გზებით ჩამოაღწია ინდოეთმა. თუმცა მაშინ მსგავსი კითხვები ჯერ არ მაწუხებდა. ჩუმად ვიჯექი ხის გაურანდავ „ჯორკოზე“, გაფართოებული თვალებით შევცქეროდი უცნაურად მოცეკვავე გამოსახულებებს და თავი ყველაზე საოცარი მოვლენის მონაწილე მეგონა. ეს გრძელი გზაც, მეზობელი სოფლისაკენ და უკან, უფროს გოგო-ბიჭებს ადევნებულმა, ჩუმი ხვნეშით, მაგრამ დიდური სიამაყით გავიარე.

მეხსიერების კინოლენტას პატარა აღმოჩენებით გამოწვეული ბედნიერების არაერთი ნათელი კადრი შემოუნახავს. ერთ-ერთ მათგანზე ისევ ზემოაღნიშნულ სოფელში ვარ და ხევის წყლის მოვლა-პატრონობას მთელ ჩემს ბავშვურ დროსა და ენერგიას ვახარჯავ. პატარებს ხომ გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ, გაცილებით იდუმალი და ვრცელი ეჩვენებათ. მეც ჩემი სოფლის „უზარმაზარი“ ეზოს დალაშქვრა არასდროს მბეზრდებოდა და ყოველთვის აღმოვაჩენდი-ხოლმე ისეთ ადგილს ან მოვლენას, რომელიც მხოლოდ ჩემი იყო. მაგალითად, ბლის ხეს, რომელიც ათობით ხეებს შორის გამოვარჩიე, რადგან ტოტების განლაგება მასზე აძრომას მიადვილებდა, თან კარგი ჩრდილიც ჰქონდა და ზაფხულის ცხელ დღეებს სასიამოვნოდ მიგრილებდა… შემდეგ კადრში ხელში თოხი მიჭირავს და ეზოს ბოლოში ჩამომავალი პატარა ღელის კალაპოტს ვაფართოვებ, შლამისა და ათასი ჯურის ნაგვისგან ვწმენდ. ეს ის დროა, საკუთარ მდინარეზე ოცნებამ წყლის „მოშინაურება“ რომ გადამაწყვეტინა. ჯერ გუბეების ტბად ქცევა ვცადე, შემდეგ ღელისპირის გაფართოება დავიწყე. თუმცა, წვიმების სეზონს თუ არ ჩავთვლით, წყალი ისევ კოჭამდე მწვდებოდა და სასიამოვნოდ მიგრილებდა თითქმის ჩემსიმაღლე თოხის ქნევით დახეთქილ ხელისგულებს.

კიდევ ერთი კადრი, რომელიც ბავშვობის თბილი მოგონებების საცავში მეგულება და მათბობს, გაგიკვირდებათ და, პურის რიგს უკავშირდება. ოღონდ ქალაქურს კი არა, ისევ ჩემი ბავშვობის სოფლისას, პატარა საცხობის კართან ათას საინტერესო ისტორიად რომ იწერებოდა. ხანდაზმულები მეორე მსოფლიო ომის ამბებს იხსენებდნენ, აი ისეთებს, ვერც ერთ წიგნში რომ ვერ ნახავ, რადგან ვინმე რიგითი ბესარიონის იარები და შთაბეჭდილებები დიდი მსოფლიოსთვის ერთ პატარა უმნიშვნელო მოგონებას წარმოადგენდა. რა თქმა უნდა, მსმენელებს არც თანამედროვე პოლიტიკური მოვლენების განხილვა-გაქილიკების გარეშე გვტოვებდნენ. ამ თანაზიარ მოგონებებში გამოჭერილი ნათელი წარსულითა და ჯერ კიდევ ბუნდოვანი მომავლის იმედით გამთბარი ახალგაზრდები, „ჯიმი, ჯიმი, აჯა, აჯას“ ღიღინით ველოდით ჩვენს წილ „პურს ჩვენი არსობისას“.

სადაცაა გაიღება ის ხის საღებავგახუნებული პატარა კარი და გამოვარდება დალოცვილი, ჟრუანტელის მომგვრელი სურნელი, რომელიც ბევრად მეტია, ვიდრე საზრდო. სწორედ ეს სურნელია იმედი იმისა, რომ ამ პატარა, ლამფის შუქით განათებულ სოფელში ხვალაც აუცილებლად გათენდება.

ამ ჯადოსნური დღის დასასრულს რამდენიმე მყუდრო, მოსაფრთხილებელი სიტყვის „გაცოცხლებაც“ შევძელით. ჯერ იმაზე დავფიქრდით, თუ რომელი სიტყვა-ცნება გვაბედნიერებს ყველაზე მეტად, რის გარეშე ვერ წარმოგვიდგენია ცხოვრება. შემდეგ პატარა მოგზაურობა მოვაწყვეთ კალიგრაფთა სამყაროში და ნამდვილი „სიტყვის მხატვრების“ ნამუშევრები დავათვალიერეთ. ბოლოს კი ჩვენი რჩეული სიტყვების კალიგრაფიული ნიმუშები შევქმენით.

ჩემი ერთი მასწავლებელი, რომელიც სკოლიდან შორს გავიცანი, ძალიან ჰგავდა მაისს. იმ მაისს, რომელიც უკვე მერამდენედ მოგვადგა კარს და გვიკაკუნებს. და ამ მსგავსების გამოა, რომ ეს რაღაც ყოველთვის მაისის მოახლოებისას მემართება ხოლმე – ვერაფერ სხვაზე ვერ ვწერ და ვფიქრობ, გარდა იმისა, რომ არსებობენ მასწავლებლები, რომლებსაც არა სკოლაში, არამედ სადღაც სხვაგან შეხვდით. არსებობენ მასწავლებლები, რომლებსაც სკოლასთან მას შემდეგ არ ჰქონიათ არანაირი შეხება, რაც საშუალო განათლება მიიღეს, არადა, შეძლეს და ყველაზე ეთიკური და სევდიანი კვალი დატოვეს ჩვენზე. უკვე 4 წელია მაისის ყოველი მოახლოებისას სხვაზე ყველაფერზე წერა ძნელია, იმიტომ, რომ:

იქ, სადაც ჩემი ეზო მთავრდება და სხვა ეზო იწყება, დღეს მკვდარი სახლია დაყუდებული მოგონებების მონუმენტივით. შემიძლია ავდგე, შევიდე და არათუ ვირუსი, სულიერიც კი არ გამომეგებება ვინმე და მეტყვის: „არა მგონია იმდენად პრიმიტიული არსება იყოს ღმერთი, რომ ჯოჯოხეთში ადუღებულ ქვაბებს დასტრიალებდეს და ხალხს ტანჯვას აიძულებდეს“. იმიტომ, რომ ის, ვინც წესით ეს უნდა თქვას, აღარ არის და აღარც იქნება, რადგან სამყარო არაფერს ეკიდება იმდენად დიდი პასუხისმგებლობით, როგორც სიკვდილის საკითხს. 4 წლის წინ კი იმ სახლში, რომელსაც ახლა ფანჯრიდან ვუყურებ, ჩემი დიდი მეგობარი და მასწავლებელი ცხოვრობდა, ჩემზე ორჯერ უფროსი, ბავშვობიდან ჩამოყალიბებული რწმენის თუ ცრურწმენის მიხედვით კი, ყველაზე იდუმალი დედამიწაზე. ამიტომ იყო, რომ რაც კი რამ დამიწერია ოდესმე იმ კაცს ვარიდებდი და ერთხელ, როცა ფოთში იმ დროისთვის ახალდაბრუნებული და ქალაქისკენ რაღაც საჩქარო საქმეზე მიმავალი ვაპირებდი მისი სახლისთვის გვერდი უჩუმრად ამევლო, მოულოდნელად დავინახე, როგორ იჯდა ეზოში მძიმე ინფარქტგადატანილი, თავზე ქუდი ეხურა და მკერდით მზეს ეფიცხებოდა. შევედი, მოვიკითხე. მისაყვედურა და ჩემი სადებიუტო წიგნის ამბავი მკითხა. მე კი ვუთხარი, რომ რამდენიმე საათში დავბრუნდებოდი, გადმოვიტანდი იმ წიგნსაც და მართალია, ძველებურად ღვინოს ვერ დავლევდით, მაგრამ ბევრს ვილაპარაკებდით. მახსოვს, როგორ გამოვიხურე ჭიშკარი და მიყურებდა. იმ თვალებში კი ისევ ჰქონდა ირონიის ნაპერწკალი და მომეჩვენა, რომ რაღაც ისეთი იცოდა, მე რომ არც მაშინ ვიცოდი და არც ახლა ვიცი. მერეც, როცა უკვე მივეფარე თვალს, კარგა ხანს ვხედავდი იმ თვალებს – ქუჩაში, აფთიაქში, ყველა მოსახვევში, სადაც კი იმ დღეს მოვხვდი და როცა სახლში დავბრუნდი, თავის ეზოში აღარ დამხვდა. მითხრეს, რომ სასწრაფომ გადაიყვანა საავადმყოფოში. საჩქაროდ რაღაც წავაწერე წიგნს და რადგან მისი მონახულების უფლება არ მქონდა, გავუგზავნე ექიმის ხელით. ერთ კვირაში წავიდა, მოწყდა პაწაწინა ყვავილივით, ჩემსა და მის ეზოებს შორის მდგარ ტყემლის ხეს რომ სცვივა ახლა ყოველ გაზაფხულზე და, რაც მთავარია, პასუხგაუცემელი კითხვა დამიტოვა: წაიკითხა თუ არა წიგნი? არ უღალატა ჩემი ბავშვობის ცრურწმენას და ისეთივე დარჩა, როგორიც ყოველთვის მეგონა, რომ იყო: იდუმალი და ზომიერად ირონიული.

ახლა, როცა რაღაც ამაზრზენ სტატისტიკას მიჩერებული დედამიწის მკვდრებს საკუთარი ოთახებიდან ვითვლით, ბევრი დრო გვრჩება ფიქრისთვის როგორც მას, ვინც უკვე იფიქრა და ვერ იპოვა ერთი მიზეზიც კი, რატომ უნდა გაგრძელებულიყო სიკვდილის მერე თუნდაც წამით სიცოცხლე, მარადიულ არსებობაზე რომ აღარაფერი ვთქვა.

და რაც უფრო მეტს ვიფიქრებთ, მით უფრო მივხვდებით, რომ ამ არსებობას მყარი დასაყრდენი არასდროს გააჩნდა.

ბოლოს წავა ალბათ ეს ვირუსიც და გაზაფხული გაცილებით ხელშესახები როცა გახდება, ვიდრე ფანჯრებიდან ჩანს, მისი ბოლო თვე ისევ იმ მასწავლებლის სიტყვებს გამახსენებს, ერთადერთი ტყემლის ხის მიღმა რომ ცხოვრობდა 4 წლის წინათ და ახლა იქ აღარ არის. და გავიმეორებ:

„მაისის ეს დღე, ჩვეულებისამებრ მზიან-ლირიკულია და ფიქრებითაც, უფრო დიდი სიამოვნებით მოგონებათა კრიალოსანს მარცვლავს, სევდანაფერი ღიმილით, ვიდრე მომავლის იმედიან ყიჟინას აყურადებს“.

რა არის work shadowing (შემდგომში სტაჟირების დღე)?

პირდაპირი თარგმანით ეს ტერმინი ვინმეს „სამუშაო ჩრდილქვეშ“ ყოფნას ნიშნავს. ეს არის გამოცდილების მიღების ერთგვარი ფორმა, რომელიც გულისხობს სამუშაოს შემსრულებლის საქმიანობაზე დაკვირვებას და იმის გარკვევას, როგორ ასრულებს ის კონკრეტულ საქმეს და/ან რომელ უნარებს იყენებს მის შესასრულებლად. აღნიშნული მკვეთრად განსხვავდება სტაჟირების ტრადიციული ფორმისგან, რადგან მოკლევადიანია (შეიძლება გაგრძელდეს ერთი დღე ან რამდენიმე საათი), არ არის ანაზღაურებადი, მიზნად ისახავს შეხედულების შექმნას გარკვეულ სამუშაოზე და არა უშუალო გამოცდილების მიღებას.

მსოფლიოს წამყვანი საგანმანათლებლო სისტემის მქონე ქვეყნები მუდმივად ეძებენ ისეთ მიდგომებს, რომლებიც დაკავშირებული იქნება ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან. მაგალითად, არსებობს მეთოდი, რომელიც გულისხმობს, საზოგადოებრივი საქმიანობით სწავლებას. შესაბამისად ვთანხმდებით, რომ სასწავლო პროცესი მაქსიმალურად უნდა უკავშირდებდეს ცხოვრებისეულ რეალობას. ეს, შეიძლება ითქვას როგორც ფორმალურ, ასევე არაფორმალურ განათლებაზე. მსგავსი მიდგომა, მომავალში, ზრდის გამოწვევბისადმი მდგრადობას.

ცხოვრებისეული გამოცდილების მიღების ერთ-ერთ საუკეთესო საშუალებას Work shadowing, ანუ სტაჟირების დღე წარმოადგენს, რასაც ძალიან კარგად იყენებს მსოფლიოს ერთ-ერთი წარმატებული საგანმანათლებლო მოდელის მქონე ესტონეთი. თვითმართული სწავლების ფარგლებში გიმნაზიის მოსწავლეები სხვა აქტივობების პარალელურად აკვირდებიან მათთვის სასურველ და საინტერესო პროფესიაში დასაქმებულ პირებს და შემდეგ შთაბეჭდილებებს უზიარებენ ერთმანეთსა და მენტორს.

2020 წლის ოქტომბრის ბოლოს, ტალინის უნივერსიტეტის საგანმანათლებლო ინოვაციისა და ლიდერობის სამაგისტრო პროგრამის სტუდენტის, სალომე ხურციძის დახმარებით მარნეულის N2 და N5 საჯარო სკოლების მოსწავლეები მენტორინგის პროგრამაში ჩავრთე, რომელიც თვითმართული სწავლების ნაწილს წარმოადგენს (თვითმართული სწავლების არსს სიღრმისეულად განვიხილავ შემდგომ სტატიებში). პროგრამის დაწყებისთანავე სკოლები ონლაინსწავლებაზე გადავიდნენ. ამის გამო მისი განხორციელება დისტანციურ რეჟიმში გავაგრძელეთ. ასეთ ფორმატში შეუძლებელი იყო სტაჟირების კომპონენტის სრულყოფილი ამოქმედება…

…თებერვლის დასაწყისში, ფიზიკურ გარემოში დაბრუნებისთანავე დავიწყეთ სტაჟირების დღის დაგეგმვა. სტატიაში გაგიზიარებთ, როგორ დავგემოთ სტაჟირების დღე, ისე, რომ იყოს შემეცნებითი და დატვირთული ახალი გამოცდილებით.

როგორ დავგეგმოთ მოსწავლეთა სტაჟირება?

• გავაცნოთ სტაჟირების ძირითად პრინციპები;.

მთავარია, ერთად გავიაზროთ, რომ ეს სტაჟირება არ გულისხმობს რაიმე სამუშაოს შესრულებას ან დახმარებას. მათ მოუწევთ, შერჩეულ ორგანიზაციაში დააკვირდნენ ერთ კონკრეტულ თანამშრომელს ან მცირე ჯგუფს წინასწარ შემუშავებული ფორმის მიხედვით.

გონებრივი იერიშის პრინციპით ჩამოვთვალეთ ორგანიზაციები/დაწესებულებები, რომლებთანაც შეგვეძლო კომუნიკაცია. ჩამონათვალი საკმაოდ მოცულობითი გამოვიდა. პირველსავე ეტაპზე გამოკვეთილი შესაძლო ვარიანტები დავჰყვავით საჯარო და კერძო სექტორებად.

• შევიმუშაოთ დაკვირვების ფორმა.

ყოველკვირეული შეხვედრების ფორმატში შევიმუშავეთ დაკვირვების ფორმა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ, რაზე მოუწევთ დაკვირვების წარმოება. ეს შეიძლება იყოს ისეთი კომპეტენციების გამოვლენა, როგორებიცაა: ლიდერული უნარ-ჩვევები, გუნდური მუშაობის პრინციპები, თანამშრომლობა, კრეატიული მიდგომა, მოქალაქეებთან ურთიერთობა, ტექნოლოგიების გამოყენება და სხვა. ჩვენს შემთხვევაში, აქცენტი გავაკეთეთ 21-ე საუკუნის უნარებზე, კომუნიკაციაზე, ვალდებულებების გადანაწილებაზე და სტრესულ გარემოზე.

• შევთანხმდით სტაჟირების დღეს მიღებული გამოცდილების გაზიარების ფორმატზე.

მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეებმა წინასწარ იცოდნენ, როგორი საშუალებით მოუწევთ სტაჟირების დღის შთაბეჭდილებების გაზიარება. ეს შეიძლება იყოს მარტივი პრეზენტაცია, პოსტერი, ვიდეო და სხვა. მთავარია, წინასწარ იყვნენ მზად ამისთვის. მომზადებული პრეზენტაცია უნდა სცემდეს პასუხებს შემდეგ საკითხებს:

• სად იყავით სტაჟირების დღის გასავლელად?
• რამდენად კმაყოფილი ხართ მიღებული გამოცდილებით?
• ჩამოთვალეთ ყველაზე მნიშვნელოვანი ცოდნა და უნარები, რაც თქვენ მიერ არჩეულ ორგანიზაციაში დასაქმებულს სამუშაოს შესასრულებლად სჭირდება;
• დაასახელეთ, სამი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც სტაჟირების დღის შედეგად ისწავლეთ;
• დაასახელეთ, რომელი პიროვნული თვისებები სჭირდება ამ პროფესიაში დასაქმებულ პირებს…
• გამოვკვეთოთ ინტერესები და მოსწავლეთა საჭიროებები.

მარნეულში ბევრი ორგანიზაცია და დაწესებულებაა და შესაბამისად, არჩევანიც დიდია. შესაძლებელია, სოფელში დაწესებულებების ნაკლებობა იყოს. ამის გამო არ დანებდეთ, რადგან თითქმის ყველგან არსებობს  მაღაზია, ამბულატორია, საბავშვო ბაღი თუ სხვა სივრცე, სადაც სტაჟირების ფორმატში საინტერესო და ინფორმაციული დაკვირვება წარიმართება. თუ არ იქნება ორგანიზაციების/დაწესებულებების სიმრავლე, დაყავით მოსწავლეები მცირე (3-4-კაციან) ჯგუფებად.

• პროტოკოლის წესების შეთანხმება.

მოსწავლეებმა განსაზღვრული საათები უნდა გაატარონ მათთვის უცხო გარემოში. მნიშვნელოვანია, მიიღონ თანხმობა ფოტო/ვიდეოგადაღებაზე, არ დაარღვიონ დადგენილი ქცევის წესები, დაიცვან კოვიდშეზღუდვები და ა.შ.

პანდემია და მასთან დაკავშირებული რეგულაციები, ერთ-ერთ დამაბრკოლებელ გარემოებად მოგვევლინა. სწორედ ამის გამო საჯარო სექტორის წარმომადგენლები ნაკლებად წამოვიდნენ თანამშრომლობაზე. მოსწავლეებმა მიმართეს იუსტიციის სახლს, მაგისტრანტ სასამართლოს, ცენტრალურ საავადმყოფოს და სხვა ორგანოებს, მაგრამ მათგან უარი მიიღეს. სტატიის მეორე ნაწილში შემოგთავაზებთ ოთხ ორგანიზაციაში განხორციელებულ წარმატებულ სტაჟირებას, მოსწავლეების დაკვირვების შედეგებსა და მიღებულ შთაბეჭდილებებს.

მასალის გრაფიკული სახით ორგანიზაცია აზროვნების პროცესის დემონსტრაციის პოპულარული მეთოდია. გრაფიკული (ვიზუალური) ორგანიზატორები, ანუ კოგნიტური დიაგრამები წერილობითი და ვიზუალური კომუნიკაციის ინსტრუმენტია, რომელიც გრაფიკული ხერხით – მოდელებით, ნახატებით, ნახაზებით, სქემებით, დიაგრამებით და სხვ. – ახდენს ცოდნის, იდეების, მათ შორის კავშირების რეპრეზენტაციას. ისინი შინაარსის თავლსაჩინოდ გადმოსაცემად გამოიყენება და ინფორმაციის ორგანიზებაში გვეხმარება, რათა გაგვიადვილდეს მისი დამახსოვრება, ათვისება, ანალიზი და გამოყენება.

გრაფიკული ორგანიზატორები მოსწავლეებს ეხმარება წაკითხულის გაგებასა და გააზრებაში, არსებითი და მეორეხარისხოვანი ინფორმაციის გამიჯვნაში, მნიშვნელოვანი ინფორმაციის დამახსოვრებაში; მოვლენებსა და ფაქტებს შორის ურთიერთკავშირის დანახვაში; რაც თავის მხრივ, ხელს უწყობს ამ სტრატეგიის ტრანსფერს სხვა მასალის დამუშავების დროს.

შესაბამისად, გრაფიკული ორგანიზატორების საშუალებით მოსწავლე ანაწევრებს და  ორგანიზებას უკეთებს ინფორმაციას, შეიცნობს მთელისა და დეტალების ურთიერთმიმართებას, ეჩვევა კრიტიკულ აზროვნებას, სწავლობს დამოუკიდებლად მუშაობას.

კოგნიტური დიაგრამები გამოიყენება, როგორც ახალი მასალის გაცნობა-წარმოდგენისას, ასევე, მასალის ათვისების შემდეგ, შემაჯამებელი სამუშაოს ჩატარების დროს; ტექსტის კითხვისა და დამუშავების, ასევე წერითი სამუშაოს დაწყების დროს; საშინაო დავალების, ან საკლასო სამუშაოს დროს; ინდივიდუალურად, ასევე ჯგუფებში მუშაობის დროს. როგორც დიდაქტიკური საშუალება, ისინი ილუსტრაციულ, კომუნიკაციურ და კოგნიტურ ფუნქციას ასრულებს და გამოიყენება არა მხოლოდ ინფორმაციის მისაღებად, არამედ მოსწავლეთა საქმიანობის გამოხატავად საგანმანათლებლო პროექტების დაგეგმვისას, პრობლემის გადაჭრისას, გადაწყვეტილების მიღებისას და კვლევების წარმოებისას.

გრაფიკული (ვიზუალური) ორგანიზატორების შემდეგი სხვადასხვა სახე არსებობს. განვიხილოთ ზოგიერთი მათგანი:

დროის სკალა, რომელიც მოვლენებს, პროცესებს, ამბებს ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით გადმოსცემს, მაგ, მსოფლიოს პოლიტიკური რუკის ფორმირება, საქართველოს ტერიტორიის ფორმირება, კონტინენტების წარმოშობის ისტორია და სხვ.

მოვლენათა ჯაჭვის გამოყენება სასარგებლოა მაშინ, როცა საჭიროა მოქმედებათა ეტაპების ორგანიზება, მოვლენათა თანმიმდევრობის აღნიშვნა, ობიექტის, მოვლენის ან პროცესის მოქმედებებისთვის თვალ-ყურის მიდევნება, მოვლენის უმნიშვნელოვანესი მომენტების ჩაწერა, მაგ: ვულკანის ამოფრქვევის, მეწყერის წარმოქმნის ეტაპები.

ციკლური (წრიული) დიაგრამები ციკლის ცალკეულ იტერაციებს გვიჩვენებს – და გამოიყენება ერთი და იმავე თანმიმდევრობის მქონე მოვლენათა სერიის, მაგ: წყლის წრებრუნვის გამოსახატად.

შედარებისა და შეპირისპირების სქემები – ვენის, „სამყურას ფოთლის“ და T -დიაგრამები გამოიყენება ორი ან რამდენიმე კატეგორიის ობიექტის, მოვლენის, პროცესის მსგავსება-განსხვავების იდენტიფიკაციისთვის. ვენის დიაგრამას, ჩვეულებრივ, იყენებენ ორი სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ერთი ფაქტის, მოვლენის, პრობლემის, ტექსტის და ა.შ. შესახებ ინფორმაციის შესადარებლად. თუ ადარებენ სამ სხვადასხვა ობიექტს, გამოიყენება „სამყურას ფოთლის“ დიაგრამა. მაგ: გერმანიისა და საფრანგეთის გეოგრაფიული მდებარეობის შესადარებლად ვენის დიაგრამის გამოყენებაა მიზანშეწონილი, ხოლო სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების შესადარებლად – „სამყურა ფოთლის“.

T – დიაგრამა საკითხის ყველა მხარეს ასახავს, მაგ: მხარდამჭერ და საწინააღმდეგო არგუმენტებს, პლუსებსა და მინუსებს, ფაქტებსა და მოსაზრებებს. მისი გამოყენება შესაძლებელია ისეთი საკითხების განხილვისას, როგორიცაა, მაგ: აშენდეს უნდა თუ არა სვანეთში  ჰიდროელექტროსადგური, უნდა გაწევრდეს თუ არა საქართველო ნატოში და სხვ.

იერარქიული ორგანიზატორების საშუალებით ხდება ობიექტების, ელემენტების, მნიშვნელობების, ცნებების თანმიმდევრობით დალაგება მათი რანგის, თვისებების, მნიშვნელობების საფუძველზე. მათ მიეკუთვნება სამკუთხა (პირამიდალური) დიაგრამა, რომელშიც დონის (ფენის) სიმაღლე მის სტატუსს წარმოადგენს იერარქიაში, ხოლო სიგანე – ამ დონის შემცველი ელემენტების რაოდენობას; ხეები ობიექტის, მოვლენისა და პროცესის სტრუქტურასა და კლასიფიკაციას სხვადასხვა კუთხით გვიჩვენებს. ასეთი პირამიდები შეიძლება გამოყენებული იქნეს მთებში სიმაღლებრივი სარტყლურობის, ლანდშაფტების გავრცელებისა და სხვ. საჩვენებლად.

კონცეპტუალური ორგანიზატორები განსახილველი თემის მთავარი იდეების, შინაარსის არსს – ფაქტებს, თვისებებს, საკვანძო სიტყვებს ხსნიან. ასეთია მენტალური (აზრობრივი) რუკა, ანუ ინტელქტრუკა, რომელიც ფოკუსირებულია ერთ რომელიმე ცენტრალურ იდეაზე და რომლის დეტალიზაცია ამ იდეასთან დაკავშირებული კატეგორიების მიხედვით რადიალური იერარქიის ან ხისმაგვარი სტრუქტურის მეშვეობით ხდება. მაგ: თემა ორიენტირების შესწავლისას შესაძლებელია ასეთი მენტალური რუკის შედგენა.

მონაცემთა გრაფიკული ორგანიზატორები – გრაფიკები, ბადეები, ცხრილები – გამოიყენება რაოდენობრივი მონაცემების სქემატური სახით წარმოსადგენად.

დასკვნის სახით შეიძლება ვთქვათ, რომ გრაფიკული ორგანიზატორების გამოყენებით პედაგოგი ხელს უწყობს მოსწავლის მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებას. მათი საშუალებით შესაძლებელია შემდეგი პედაგოგიური ამოცანების შესრულება: აპრიორული (წინარე) ცოდნის აქტუალიზაცია და ახალ ინფორმაციასთან დაკავშირება; ცოდნისა და განათლების მიღების პროცესის მხარდაჭერა და გააზრება (კლასიფიკაცია, გენერალიზაცია, სხვადასხვა ტიპის ასოციაციის გამოვლენა და სხვ.); კრიტიკული აზროვნების უნარებისა და მაღალი დონის კოგნიტური პროცესების – ანალიზის, შეფასებისა და შექმნის – განვითარება; საგანმანათლებლო საქმიანობის შედეგების დოკუმენტირება, მოსწავლეთა მიღწევების შეფასება (წინარე, შუალედური და საბოლოო კონტროლი).

 ბავშვის სრულფასოვან განვითარებაში, თავისუფალ, ლაღ ადამიანად ჩამოყალიბებაში ოჯახის შემდეგ უმნიშვნელოვანესი როლი აქვს ანიმაციურ ფილმებსა და წიგნებს. თუ დავკონკრეტდებით, იმ პერსონაჟებს, რომლებიც უყვართ, მოსწონთ და აღაფრთოვანებთ.

ბავშვებისთვის საყვარელი პერსონაჟების ხედვა, მოსაზრებები, ცხოვრების სტილი – მისაბაძი და საოცნებო ხდება. და სწორედ ამ დროს იტვირთება მათ ცნობიერში მათი სამომავლო „მე“, ის „მე“ როგორადაც მათ სურთ ყოფნა. ეს იმდენად დაუვიწყარი შთაბეჭდილებებია, რომ არასოდეს ხუნდება და გარკვეულ ზეგავლენას ახდენს მათ ცხოვრებაზე, გადაწყვეტილებების მიღებაზე, აზროვნებასა და ღირებულებებზე.

ვფიქრობ, რომ სწორედ ასეთია ბრიტანული მულტსერიალი „გოჭი პეპა“, რომელშიც სწორად რომ ბავშვების სამყაროა წარმოდგენილი – ნათლად და გასაგებად. პერსონაჟები მარტივად არიან დახატული, ზედმეტი გადატვირთულობის გარეშე. პასტელის თბილი ფერები, უკან – სადა, მარტივი ფონი ბავშვს არ აღიზიანებს და მასზე დამამშვიდებლად მოქმედებს. უნდა აღინიშნოს მუსიკაც, რომელიც ასევე სიმშვიდისა და ბედნიერების განწყობას ქმნის.

ანიმაციაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს ოჯახს, სადაც ერთმანეთზე ზრუნავენ, ყველა გადაწყვეტილებას, უმნიშვნელოსაც კი ერთად იღებენ, ერთმანეთს წყენას პატიობენ და პრობლემების მოგვარებაში ეხმარებიან.

მულტსერიალის ყველა სერია იწყება: ოჯახის გაცნობით – დედა და მამა ღრუტო, გოჭი – გოგო პეპა და უმცროსი ძმა – ბიჭი ჯორჯი. შემდეგ კადრი მათ სახლზე გადადის – როგორც ოჯახის მთლიანობის სიმბოლოზე.

პეპას ოჯახი ნამდვილად ბედნიერია და მათი ემოციები, ყოველთვის მკაფიოდ, ბავშვებისთვის გასაგებად, მარტივადაა გამოხატული. ეს იქნება მოწყენა – ამობრუნებული რკალით თუ იმ მხიარულებით, ოჯახის ყველა წევრის გულიანი სიცილი რომ მოსდევს.

პეპას ისტორიები მხოლოდ ბავშვებისთვის როდია, მშობლებისთვისაც აუცილებელი სანახავია და ბევრი რამის სწავლა შეიძლება მამა და დედა ღრუტოებისგან. მაგალითად, იმის, რომ ჩვენს შვილებს ვესაუბროთ, შეცდომები ვაპატიოთ და კარგი საქციელისთვის შევაქოთ.

ამ ძალიან საყვარელ ოჯახს, საკუთარი „ოჯახური“ თამაშებიც აქვს, რაც ასევე უმნიშვნელოვანესია ბავშვების განვითარებისთვის.  მაგალითად, როდესაც პატარა ძამიკო ჯორჯს თავისი საყვარელი დინოზავრი დაეკარგება – მის ძიებაში მთელი ოჯახია ჩართული. მამა ღრუტო აცხადებს, რომ მისი პოვნა გამომძიებლის საქმეა.

– და ვინ არის გამომძიებელი? – კითხულობს პეპა, რასაც მამა ღრუტოს პასუხი მოსდევს და ცნობისმოყვარე, აქტიური პეპა მაშინვე გამომძიებლად იქცევა. აბა, როგორი საქმეა, საყვარელ ძამიკოს საყვარელი დინოზავრი დაეკარგა და ის მოწყენილია, დროა გამხიარულდეს. პეპას გამომძიებლობაში მთელი ოჯახი ეხმარება, აძლევენ მითითებებს, რჩევებს – დასასრულ კი სათამაშოს პოულობენ და ყველა ბედნიერია, პეპას კი მამა ღრუტო აქებს, ის მშვენიერი გამომძიებელი და დაიკოა.

ხშირად, შევამჩნევთ ასეთ კადრს: მამა და პეპა ჭადრაკს თამაშობენ, დედა კი წიგნს კითხულობს – ეს სწორედ რომ ოჯახური იდილია და ნორმაა. პატარა ასაკიდანვე ოჯახის რაობაზე მსგავსი წარმოდგენების შექნა მეტად საჭირო და აუცილებელია.

გარდა ამისა, ეს ეპიზოდი – წიგნიერებისა და ინტელექტუალური თამაშების პოპულარიზაციასაც ეწევა.

როდესაც პეპას ოჯახზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, როგორ არის გადანაწილებული მის ოჯახში მამისა და დედის როლები. მაგალითად, სერიაში „დედა ღრუტო მუშაობს“ – დედას ბევრი სამუშაო აქვს კომპიუტერთან, მამა ღორი კი სამზარეულოში წვნიანს ამზადებს. შემდეგ, როდესაც მამა დედას კომპიუტერის შეკეთებას ცდილობს, დედა ღრუტო წვნიანს ამზადებს. აქ არავინ არაფერს თაკილობს, პირიქით ერთმანეთს ეხმარებიან და ოჯახში იმ საქმეს ჰკიდებენ ხელს, რომლის გაკეთებაც საჭიროა იმ მომენტისთვის. სამომავლო სწორი გენდერული წარმოდგენების ჩამოყალიბებისთვის პეპას სერიალი ბავშვებს მნიშვნელოვან გზავნილებს აწვდის.

მულტფილმში გვხვდება მკვეთრი ინსტრუქციაც, რომელთა ცოდნა მათი მაყურებლებისთვის აუცილებელია. მაგალითად: „პეპა, თუ გუბეში ხტუნვას დააპირებ, ჩექმები აუცილებელია“ და სხვ.

უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ ბავშვების აღზრდა-განათლებაში, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ბებია და ბაბუაც. როცა პეპა სასკოლო სპექტაკლისთვის როლს სწავლობს, მას ოჯახის ყველა წევრი ეხმარება და ამხნევებს.

პეპას და მისი ოჯახის ამბების ნახვა არც მასწავლებლებს აწყენდათ. პეპას ბაღის მასწავლებელი ქალბატონი თხა იდეალური მასწავლებელია. როდესაც პეპა წუხს იმის გამო, რომ მის ძმას ხატვა კარგად არ გამოსდის, მასწავლებელი ეუბნება: იქნება, შენ სცადო და დაეხმაროო. თუმცა, როდესაც პეპას მიერ ნასწავლი ყვავილი ჯორჯის ფურცელზე დინოზავრი გამოდის, მასწავლებელი ორივეს ნამუშევარს აქებს და კედელზე გამოფენს. მისი თითოეული სიტყვის მოსმენისას, რჩება შთაბეჭდილება თითქოს მასწავლებლის სახელმძღვანელოს ვკითხულობდეთ, რთულ მომენტში რა უნდა ვთქვათ და როგორ ავუმაღლოთ მოტივაცია ბავშვებს.

პეპას ჯგუფში მხოლოდ ღორები არ სწავლობენ. აქ შეხვდებით თეთრ ბაჭიას, შავ ლეკვს, ყვითელ კნუტს და სხვ. ეს განსხვავებულობა არავის ადარდებს, საუკეთესო მეგობრები არიან და ერთად მშვენიერ დროსაც ატარებენ. რაც მნიშვნელოვნად მოქმედებს ბავშვებში ტოლერანტული ხედვის, განსხვავებულის მიმღებლობისა და ემპათიის ჩამოყალიბებაში.

პეპას პერსონაჟი ძალიან კეთილი და ცნობისმოყვარეა. მას არასდროს ავიწყდება საკუთარ ძმაზე ზრუნვა, „მადლობისა“ და „ბოდიშის“ თქმა. პეპა უშვებს შეცდომებს, ზუსტად ისეთივეს როგორსაც უშვებენ ამ ასაკის ბავშვები. მაგალითად, ძალიან ჩვეულებრივს და ნაცნობს: უფროს დას არ უნდა, რომ მის ჯგუფში მისმა უმცროსმა ძმამ იაროს, რადგან მას საკუთარ მეგობრებთან თამაში სურს და არა ჯორჯთან. თუმცა შემდეგ ამ შეცდომებს ასწორებს და მაყურებლებსაც ასწავლის პრობლემების გადაჭრის გზებს.

პეპას ძალიან უყვარს საკუთარი ოჯახი, დედიკოს დაბადების დღეზე სიურპრიზის მომზადებაში მთელ ოჯახთან ერთად აქტიურადაა ჩართული.

საინტერესოა დედა ღრუტოს დაბადების დღე – რომელიც იწყება საუზმით ლოგინში. საუზმეს – ერთ ცალ ვარდთან, პეპას და ჯორჯის მისალოც ბარათთან ერთად მამა ღრუტო მიართმევს. დედა ღრუტო საოცრად გახარებულია.

ტორტზე დასანთები სანთლები არ კმარა, თუმცა ეს რა მოსატანია, მერე რა, იყოს სამი სანთელი, მთავარია, რომ წვეულება გაგრძელდეს და დედა ღრუტო ბედნიერი იყოს. დაბადების დღეზე სტუმრად ბებია და პაპაც მოდიან, საჩუქრად კი იუბილარი ულამაზეს კაბას იღებს. და სწორად იმ დროს, როდესაც დედა ღრუტო, ახალ მბზინვარე კაბაშია გამოწყობილი მამა ღრუტო უცებ პიჯაკის ჯიბიდან ორ ბილეთს იღებს და მეუღლეს საყვარელ სპექტაკლზე ეპატიჟება. სანამ დედა გადაწყვეტს, ბებია მაშინვე პასუხობს, რომ არ არის პრობლემა ბავშვებს ის დაიტოვებს, რაც ძალიან ამხიარულებს პეპას და ჯორჯს. ნაცვლად იმისა, რომ მანაც თეატრში წასვლის სურვილი გამოთქვას. ყველა ბედნიერია.

ბავშვები კი სწავლობენ, როგორ გაუგონ და შეიყვარონ, როგორ გააბედნიერონ მშობლები, ძმები, მეგობრები, ოჯახის სხვა წევრები.

ძალიან ბევრის თქმა შეიძლება პეპას ოჯახზე, მის პერსონაჟზე და იმ გზავნილებზე, რომლებიც უმნიშვნელოვანესი, საჭირო და აუცილებელია, თუ ჩვენი შვილების სწორ ღირებულებებით აღზრდა, კეთილ, მოსიყვარულე, ტოლერანტულ, მეგობრულ და მშვიდ ადამიანებად ჩამოყალიბება გვინდა. რომლებისთვისაც ოჯახი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ იქნება ამქვეყნად, ხოლო სახლი კი – საუკეთესო ადგილი.

ამ სტატიაში ვისაუბრებ იმის შესახებ, როგორ უნდა მოახერხოს მასწავლებელმა სასწავლო პროცესში პიროვნების სამი ტიპის გათვალისწინება. რა მეთოდები და სტრატეგიები უნდა გამოიყენოს აღქმის სხვადასხვა ტიპის მოსწავლესთან და რა არის მნიშვნელოვანი მათი ინტერესის გასაღვივებლად.

ზოგადად, აღქმის სხვადასხვა ტიპის მოსწავლესთან ინფორმაციის გადაცემა სასურველია გასხვავებული საკომუნიკაციო ფორმით. თანამედროვე ტექნოლოგიები უამრავ საშუალებას გვთავაზობს ამ მიზნის მისაღწევად.

ჩვენი სამყარო მეტწილად ვიზუალურად აღიქმება. მესამე ათასწლეულში საზოგადოება და მეცნიერება განვითარების ახალ საფეხურზე გადავიდა და ისევ სწრაფად მიიწევს წინ. შეიცვალა სამყარო და ინფორმაციული ველი. შესაბამისად, ხდება მეცნიერების ახალ მეთოდოლოგიებზე გადაწყობა.

ეს პროცესი დააჩქარა იმ რეალობამ, რომლის წინაშეც პანდემიამ სამყარო და ადამიანი დააყენა. დისტანციური სწავლების დროს კიდევ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს ინფორმაციისა და დასასწავლი საკითხების სხვადასხვა საშუალებითა და ფორმით გადაცემა.

როგორც ცნობილია, ადამიანი ინფორმაციას იღებს შეგრძნების 5 ძირითადი გზით. ესენია – მხედველობა, სმენა, შეხება, გემოვნება, ყნოსვა. ინფორმაციის მიღების პირველი სამი არხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. ამ სამიდან კი რომელიმე ერთი ადამიანს ყველაზე მეტად აქვს განვითარებული. ფსიქოლოგები ადამიანებს ყოფენ – აუდიალებად, კინესთეტიკებად და ვიზუალებად. ვიზუალები – „ხედავენ“; აუდიალებს – „ესმით“; კინესთეტიკები – „გრძნობენ“.

ყველა შემთხვევაში ენა უნივერსალურია. მეტყველების დიაგნოსტირებით შესაძლებელია დავადგინოთ, აღქმისა და აზროვნების რომელ ტიპს განეკუთვნება ადამიანი. ყველაფერი მაინც ენით და ენაში გამოიხატება. წარმოიდგინეთ, რომ ენა არის მასალა, რომლისგანაც „ხატავ“, ქმნი მუსიკას და მოქმედებ შეგრძნებებზე…

მსმენელები შეიძლება იყვნენ განსხვავებული აღქმის, აზროვნებისა და შემეცნების ადამიანები.

მასწავლებლის მეტყველება, სწავლების მეთოდები და სტრატეგიები ყოველთვის უნდა იყოს გათვლილი ყველა კატეგორიაზე, რათა მოსწავლეს გაუხსნას აზროვნების ყველა არხი. მოზარდებს უნდა ესმოდეთ საკუთარი თავისა და ერთმანეთის. ასეთი მიდგომებით სწორად ამოირჩევენ მომავალ პროფესიას. განსხვავებული პროფესიები ხომ განსხვავებულ უნარებს მოითხოვს.

როგორ ამოვიცნოთ მოსწავლეთა ტიპები აღქმის მიხედვით?

ვიზუალი ამბობს:
„ვხედავ საითაც მიგყავს საქმე”;
~„პერსპექტივას ვერ ვხედავ”;
„შეხედე ერთი ამას!”.

ამბავს გადმოსცემს სიტყვებით. ნახატები, ხატოვანი აღწერა, ფოტოგრაფია უფრო მნიშვნელოვანია აღქმის ამ ტიპისთვის, ვიდრე სიტყვები. ისინი უეცრად ამჩნევენ იმას, რის დანახვაც შესაძლებელია: ფერი, ფორმა, ხაზი, ჰარმონია და უწესრიგობა.

ვიზუალი მსმენელები, როგორც წესი, კარგად გრძნობენ თავს თანამედროვე საკლასო გარემოში. ბოლოს და ბოლოს, ამდენი რესურსია ვიზუალისთვის – დაფები, პლაკატები, ელექტრონული რესურსები და ა.შ. ამ მოსწავლეებს აქვთ მრავალი ძლიერი მხარე, რაც ხელს შეუწყობს სკოლაში მათ მიღწევებს.

ვიზუალები, როგორც წესი, უმრავლესობაში არიან. მათ უადვილდებათ ახალი ინფორმაციის ვიზუალურად– სურათებით, დიაგრამებით, ცხრილებით – მიღება. მათ ურჩევნიათ სასწავლო მასალას ხედავდნენ, ვიდრე ისმენდნენ ან რაიმეს აკეთებდნენ. საკლასო გარემოში მათთვის ყველაზე ეფექტური ვიზუალური მასალების გამოყენებაა.

აუდიალი ამბობს:
„ძალიან ხმამაღალი განცხადებაა თქვენი მხრიდან”;
„შენი კარგად არ მესმის”;
„შეხმატკბილებული მოდიოდნენ”.

აუდიალისთვის – მთავარია რიტმი, ჰარმონიულობა, ჟღერადობა. ამ ტიპისთვის მნიშვნელოვანია ყველაფერი, რაც აკუსტიკურია: ხმა, სიტყვა, მუსიკა, ხმაურის ეფექტები.

აუდიალური სტილის ადამიანებს ურჩევნიათ, მასალა მოისმინონ. ისინი უკეთ იმახსოვრებენ საუბარს, დისკუსიას, დიალოგებს. ასეთი ადამიანებისათვის ყველაზე ეფექტური სწავლის პროცესში ლექციების მოსმენა, დისკუსიებსა და სემინარებში მონაწილეობაა.

ასეთი მოსწავლეები, საბავშვო ბაღიდან დაწყებული სკოლის დასრულებამდე, სასწავლო პროცესში ყველაზე მეტად ჩართული იქნებიან, თუ პროცესი მათ საჭიროებებზე იქნება მორგებული.

კინესთეტიკი ამბობს:
„თბილი ურთიერთობები მაქვს”;
„ვერაფერს ვხედავ ხელჩასაჭიდს”.

ამბავს გადმოსცემს ემოციებით. მისთვის მთავარი შეგრძნებებია. დიალოგისას კინესთეტიკებს აინტერესებთ ადამიანის შინაგანი შეგრძნებები. კინესთეტიკური სტილის ადამიანებს უადვილდებათ სწავლა, როდესაც რაიმეს აკეთებენ, ჭრიან, აგებენ, აწყობენ ან ასრულებენ როლებს. მათ ურჩევნიათ ინფორმაცია გადაამუშაონ მოძრაობითა და დემონსტრირებით. ასეთი ადამიანები საკლასო გარემოში ყველაზე ადვილად მაშინ სწავლობენ, როდესაც ისინი ფიზიკურად აქტიური არიან.

კინესთეტიკებს მრავალი ძლიერი მხარე აქვთ, რაც მათ წარმატების მიღწევაში დაეხმარება: თვალის კარგი კოორდინაცია; სწრაფი რეაქციები; შესანიშნავი საავტომობილო მეხსიერება; წარმატებული არიან სპორტში, ხელოვნებასა და როლურ თამაშებში; არიან ენერგიული.

ძნელია, ყველა მოსწავლეს თავისთვის სასურველი არხით მივაწოდოთ ინფორმაცია, თუმცა მასწავლებელმა სწავლის პროცესი ისე უნდა დაგეგმოს, რომ სასწავლო მასალა ყველასათვის ადვილად აღქმადი იყოს.

რეკომენდებულია სწავლების მრავალფეროვანი, კომბინირებული მეთოდების გამოყენება, რაც ყველა მოსწავლეს მეტ-ნაკლებად აქტიურს გახდის – საინტერესო ვიზუალური მასალების გამოყენება, მულტიმედია, გასაგები და საინტერესო არგუმენტები; მოსწავლის ჩართვა დისკუსიაში; დემონსტრირებისა და სიმულაციების გამოყენება, ექსპერიმენტები, როლური  თამაშები და ა.შ.

დაწყებით კლასში მოსწავლეთა უმრავლესობას ყველა არხი თითქმის სათანადო დონეზე აქვს განვითარებული, აქვს ნორმალური ვიზუალური, აუდიალური და კინესთეტიკური შესაძლებლობები. მხოლოდ კინესთეტიკები საჭიროებენ მასწავლებლის ნათქვამის „თავიანთ ენაზე” თარგმნას. ამიტომაც მეტი დრო სჭირდებათ, ვიდრე დანარჩენებს. ხშირად ასეთი ბავშვები  უყურადღებობის გამო საყვედურს იღებენ, თუმცა ეს მათი ბრალი სულაც არ არის.

კინესთეტიკები ვერ ასწრებენ სკოლის პროგრამასთან თანხვედრაში მუშაობას და ამიტომაც მათი უმრავლესობა უმცირესობაში ხვდება. დაწყებით საფეხურზე სწავლა ძირითადად უკავშირდება კეთებას. ამიტომ, კინესთეტიკები ნაკლებად იჩაგრებიან. შუა კლასებში სწავლება აუდიალური ხდება და აქედან იწყება პრობლემები მათთვის, ვინც ვერ ახერხებს სწავლების ამ ფორმაზე გადართვას. ზედა კლასებში სწავლება უმეტესად ვიზუალური ხდება, ამიტომ, აუდიალები და კინესთეტიკები კიდევ უფრო ჩამორჩებიან და ფავორიტები ვიზუალები ხდებიან.

მასწავლებლის სამუშაოს დიდი ნაწილი იხარჯება მთელ კლასზე და ახალი შინაარსის გადაცემაზე; მხოლოდ მცირე დრო – ინდივიდუალურ სწავლებაზე. ჩამორჩენილ მოსწავლეებთან მუშაობას ყოველთვის არ მოაქვს შედეგი, რადგან ინდივიდუალური მიდგომისთვის მასწავლებელს ბევრი დრო არ რჩება.

აღნიშნული საკითხის ცოდნა ერთობ მნიშვნელოვანია მასწავლებლისთვის, რადგან სწავლებაც და აღზრდაც ადამიანთა შორის ურთიერთქმედების შედეგია. მასწავლებელსაც და მოსწავლესაც აქვთ აღქმის საკუთარი ხერხები. იმისთვის, რომ ინფორმაციამ გადამცემიდან მიმღებში შეაღწიოს, არხები სათანადოდ გამტარი უნდა იყოს.

ეს არხები სხვადასხვა ადამიანში სხვადასხვაგვარი გამტარობით ხასიათდება.

ვიზუალი მასწავლებელი:

ლაპარაკობს სწრაფად;

ხშირად ხმარობს ვიზუალურ ნიშნებს, დაფას;

დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ფორმებს;

ცდილობს მოიცვას დიდი მოცულობის მასალა;

არ კარგავს მოსწავლეებთან უკუკავშირს.

აუდიალი მასწავლებელი:

ლაპარაკობს რიტმულად;

უყვარს კლასში დისკუსია;

მის გაკვეთილებზე მოსწავლეები ხშირად კითხულობენ;

იმეორებს მოსწავლეთა კომენტარებს;

უყვარს ჭკუის სწავლება, რომელსაც იწყებს სიტყვით: „რამდენჯერ…”.

კინესთეტიკი მასწავლებელი:
ლაპარაკობს ნელა;

რთავს მოსწავლეებს პროექტებში, თამაშებში, სცენარებში;

დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს შინაარსს;

მოსწავლეთა შეფასების დროს ორიენტირებულია იმაზე, რის გაკეთება შეუძლია მოსწავლეს.

ვიზუალი მოსწავლე:

დისციპლინირებული და ორგანიზებულია;

წყნარი და დაკვირვებულია;

ორიენტირებულია გარეგნულ ნიშნებზე;

ადვილად იმახსოვრებს თვალსაჩინოებებს;

ძნელად ითვისებს სიტყვიერ ინსტრუქციებს;

კარგი მთხრობელია;

აქვს ფანტაზიის უნარი;

საუბრის დროს ნიკაპი ზემოთ აქვს აწეული;

აქვს მაღალი ხმა;

კარგად ახსოვს ის, რაც დაინახა.

აუდიალი მოსწავლე:

ლაპარაკობს საკუთარ თავთან;

იოლად ეფანტება ყურადღება;

მოსმენილს იოლად იმახსოვრებს;

უპირატესობას ანიჭებს ანგარიშს და წერას;

იოლად ითვისებს უცხო ენებს;

უყვარს მუსიკა;

სწავლობს მოსმენით;

ლაპარაკობს რიტმულად;

უყვარს დისკუსიაში ჩართვა;

მნიშვნელობას ანიჭებს ხმის ინტონაციას.

კინესთეტიკი მოსწავლე:

ბევრს მოძრაობს;

უყვარს ახლოს დგომა;

ახასიათებს მრავალფეროვანი ფიზიკური რეაქციები;

სწავლობს კეთების პროცესში;

იმახსოვრებს სეირნობის დროს;

ტაქტიანი და ლაკონიურია;

კითხვის დროს თითს აყოლებს ნაწერს;

უყვარს წიგნები, ორიენტირებულია სიუჟეტზე;

ახსოვს ზოგადი შთაბეჭდილებები;

დეტალებში სუსტია.

ვიზუალთან მუშაობა:

• სიტყვიერი ლექციები გაამდიდრეთ დიაგრამებით, სიმბოლოებით, ფერადი პრეზენტაციებით ან სხვა ვიზუალური რესურსებით;
• მიეცით წერილობითი მითითებები და განმარტებები;
• მიეცით მოსწავლეს კლასში განმარტოებით კითხვის დრო;
• გაამრავალფეროვნეთ სასწავლო პროცესი სასწავლო მეთოდებითა (ლექციები, ჯგუფური მუშაობა, ინდივიდუალური, წყვილები, წრეები) და დავალებებით, ამ დროს ყველა ტიპის ყველა მოსწავლე ჩართულია;
• ვიზუალურად აჩვენეთ თქვენს მოსწავლეებს, როგორ უნდა შეასრულონ დავალება;
• აჩვენეთ და დაავალეთ შექმნან ბარათები;
• დავალებები მოთხოვეთ წერილობით.

აუდიალთან მუშაობა:

• აუდიალებთან მუშაობისას გამოიყენეთ წარმართეთ დისკუსიები და წაახალისეთ კლასის ჩართულობა;
• ლექციების დროს სთხოვეთ ასეთ მსმენელს, ჩამოაყალიბოს იდეები საკუთარი სიტყვებით;
• სასურველია, გავაკეთოთ ჩანაწერები, რათა აუდიალმა მას რამდენჯერმე მოუსმინოს;
• ასეთ მოსწავლეებს მიუთითეთ დასასწავლი მასალის აუდიოჩანაწერების ბმულები;
• ნება დართეთ გამოკითხვა ან გამოცდა ჩააბარონ ზეპირად და არა წერილობით;
• გაკვეთილის გეგმებში გაითვალისწინეთ – წყვილების კითხვა, ჯგუფური მუშაობა, ექსპერიმენტები, პროექტები და წარდგენები.

კინესთატიკთან მუშაობა:

• მიეცით კინესთეტიკ მოსწავლეს გაკვეთილზე ოდნავი გადაადგილების საშუალება;
• შესთავაზეთ სწავლების სხვადასხვა მეთოდი – ლექციები, დაწყვილებული საკითხავები, ჯგუფური მუშაობა, ექსპერიმენტები, პროექტები, პიესები და ა.შ.;
• სთხოვეთ თქვენს კინესთეტიკ მსმენელს, შეასრულოს შესაბამისი დავალებები ლექციის დროს, როგორიცაა სამუშაო ფურცლის შევსება ან ჩანაწერების გაკეთება;
• სთხოვეთ კინესთეტიკ მოსწავლეს ლექციებამდე და ლექციების შემდეგ, შეასრულოს ისეთი დავალებები, რომლებიც საჭიროებს მოძრაობას, ფურცლების თუ სხვა საჭირო ნივთების დარიგებას, დაფაზე წერას ან მერხების გადაწყობასაც კი;
• საჭიროების შემთხვევაში გაკვეთილის დროს მოსწავლეს შეასრულებინეთ მსუბუქი ვარჯიშები;
• ასეთ მოსწავლეს ჩაუტარეთ მოკლე ლექციები;
• შესთავაზეთ სწავლების სხვადასხვა მეთოდი – ლექციები, დაწყვილებული საკითხავები, ჯგუფური სამუშაოები, ექსპერიმენტები, პროექტები, სპექტაკლები და ა.შ.
• ჩართეთ კინესთეტიკური აქტივობები ლექციის დროს;
• გამოიყენეთ ბარათები, კომპიუტერული საქმიანობა, კამათლები, დომინო, ყალბი ფული და მონეტები ერთეულების გამოსათვლელად;
• გამოიყენეთ ყველაფერი, რაც მათემატიკის აბსტრაქტულ ცნებებს გარდაქმნის მათემატიკის კონკრეტულ აქტივობებად;
• ჩაერთეთ სტუდენტებთან სავარჯიშო სამუშაოების შესრულებაში, გაკვეთილის სპეციფიკიდან გამომდინარე.

დასკვნის სახით – მასწავლებელმა:

• უნდა იცოდეს აღქმის ტიპების მიხედვით, როგორია თითოეული მოსწავლე – ვიზუალი, აუდიალი თუ კინესთეტიკი;
• მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაციის უნარების განვითარებაზე ზრუნვა;
• ერთი გაკვეთილის განმავლობაში საჭიროა რამდენიმე სხვადასხვა აქტივობა, რათა გაითვალისწინოთ ყველა მოსწავლის სწავლის სტილი;
• მოზარდებს უნდა განვუვითაროთ არგუმენტირებული მსჯელობის უნარი. მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ დამაჯერებლად საუბარი. ამ მიზნით სასურველია პრეზენტაციების მომზადება და ფერადი, სხვადასხვა ტიპის თვალსაჩინოების გამოყენება;
• ძალიან მნიშვნელოვანია მარკირებული კითხვის მეთოდი. ტექსტის ანალიზი, კომენტარები, დისკუსიები;
• ცხრილების, დიაგრამების, გრაფიკების აგება და უკვე აგებულის შინაარსის გაგება, გამოყენება, ანალიზი მოსწავლეს სააზროვნო არხების განვითარებაში დაეხმარება;
• ჩაატარებინეთ მოსწავლეს სადემონსტრაციო მარტივი ცდები; გააკეთებინეთ ვირტუალური ანიმაციები და ექსპერიმენტები; სასწავლო კვლევითი პროექტები, თუნდაც მარტივი ექსპერიმენტები, რის გაკეთებასაც მოზარდი დამოუკიდბლად შეძლებს;
• უნდა ვასწავლოთ ერთ კონტექსტში ნასწავლის მეორეში გამოყენება (ცოდნის ტრანსფერი);
• ხელი შევუწყოთ მოზარდს თავის თავში უფრო ღრმად განმარტოს მოცემული მოვლენა თუ საკითხი; დავეხმაროთ წარმოსახვის უნარის განვითარებაში; წავახალისოთ მოსწავლეთა კრეატიული აზროვნება.

მასწავლებლის ძალისხმევას შედეგი ექნება, თუმცა ეს ვერ იქნება საკმარისი. ყველაზე მნიშვნელოვანია სახელმძღვანელოები, სასწავლო პროგრამები და ის მოთხოვნები, რომლებიც განათლების რეფორმების ავტორებმა უნდა გაითვალისწინონ და პედაგოგებამდე მიიტანონ.  უნდა ვიცოდეთ, ვის ვასწავლით და რა მეთოდები და სტრატეგიები გაგვიყვანს შედეგზე.  ჩვენი შრომის პროდუქტი ხომ მოსწავლეა და ფუჭია ყველა ძალისხმევა, რომლებსაც ამ მიზნამდე ვერ მივყავართ.

დასასრულ, მინდა შევეხო ახალი სკოლის მოდელს და მისი მიდგომებით მუშაობას. ვფიქრობ, ამ სტატიაში განხილული პრობლემების მოგვარება ნაწილობრივ კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობით მოხერხდება. შესაძლებელია, მოსწავლემ ვერ შეძლოს კომპლექსური დავალების ყველა ნაწილის თანაბრად დაძლევა, თუმცა ყველა მოსწავლე სამუშაოს იმ ნაწილს შეასრულებს უკეთ, რომელ ნაწილიც განკუთვნილია მისთვის შესაფერისი ტიპისთვის.

გამოყენებული ლიტერატურა:

„მასწავლებლის წიგნი – გამჭოლი კომპეტენციები – სემიოტიკური წიგნიერება“ – ცირა ბარბაქაძე;

„სარკმელი მოსწავლის სამყაროში”- მარინე ჯაფარიძე;

https://www.thoughtco.com/visual-learning-style-3212062;

https://www.thoughtco.com/auditory-learning-style-p3-3212038;

https://www.thoughtco.com/the-kinesthetic-learning-style-3212046.

ამბავი იმით დაიწყო, რომ ერთ მშვენიერ პანდემიურ ზამთრის საღამოს, დიდ დიღომში, საშობაო ღვეზელების მცხობელ პოეტს, შორეული აზიური ქვეყნიდან   უცნობმა ქალმა მომწერა, რომ მისი შვილი,  ინგლისური სკოლის მეშვიდეკლასელი, სასკოლო პროექტს აკეთებს აუტიზმზე, კონკრეტულად, ჩემი ლექსის ,”ამეტყველების” მიხედვით, რომელიც პოეტური თარგმანის ცენტრის საიტზე ნახა ინგლისურად და მთხოვა დახმარება, ვუამბო, რა გახდა ამ ლექსის დაწერის შთაგონება.

რა თქმა უნდა, გამიკვირდა, მაინც ძალიან შორსაა ის აზიური ქვეყანა, მერე გამიხარდა და ცოტათი, ცნობილ პოეტადაც ვიგრძენი თავი. ინტერვიუც ჩავნიშნეთ და ვილაპარაკეთ. პაწია ვიდეომიმართვაც ჩავწერე, ბოლოს კი სასკოლო პროექტს თვალს შევავლებ-მეთქი, ვთხოვე.

სიმართლე გითხრათ, იმ კვლევამ, რომელიც გამომიგზავნეს, ძალიან გამაკვირვა, აუტიზმზე ინფორმაციის, სტატისტიკური კვლევებისა და მეთოდოლოგიის შემდეგ, პროექტის დიდი ნაწილი პოეზიას ეთმობოდა. კერძოდ,  ლექსის რამდენიმე ეტაპიან რუკას, სადაც სხვადასხვა საშუალებით განხილული იყო ლექსის სტრუქტურა, პროსოდიკა, ფონეტიკა, რითმა, რიტმი, მარცვლების რაოდენობა, გრაფიკული გამოსახულება და ა.შ და აშ.

საბოლოოდ, არცერთი დეტალი არ იყო გამოტოვებული და მოსწავლე თავიდან ბოლომდე იკვლევდა და სწავლობდა მოცემულ პოეტურ ტექსტს. სქემა ძალიან მომეწონა, მისი გამარტივება და მოსწავლეებთან გადატანაც ვცადე.

ყველაზე კარგი ამ მეთოდს რაც აქვს, ისაა, რომ დისტანციური სწავლების პროცესში განსაკუთრებით კარგად გვადგება. მე ლექსის რუკის ციფრულ ვერსიას გთავაზობთ, შესაძლოა, ასეთივე დიდ ფორმატზე მოვამზადოთ, სადაც კალიგრაფიას, ხატვას, აპლიკაციასაც გამოვიყენებთ. ამ მეთოდით მარტივია დავალების მიცემა, გამოკითხვა, უკუკავშირი.

1. გთავაზობთ რუკის ყველაზე მარტივ ვერსიას, საილუსტრაციოდ გამოვიყენებ ტერენტი გრანელის ლექსს „სიცოცხლე“

როგორც ხედავთ, ლექსი გაფერადებულია ინსტრუქციის მიხედვით, რომელიც მოცემულია ლექსის ქვემოთ. ჩვენ შეგვიძლია დავალებად მივცეთ მოსწავლეს, სხვა ტექსტის ასევე გარჩევა და გაფერადება. შესაძლოა, დავალება და რუკა ცოტათი გავართულოთ და დამატებითი ფერების საშუალებით გამოვყოთ ნებისმიერი სხვა დეტალი, რაზე ყურადღების მიქცევაც გვჭირდება. იქნება ეს პოეტური ფონეტიკა – ბგერწერა, ასონანსი, დისოსნანსი, ალიტერაცია, ტროპის სახეები ან სულაც გრამატიკული საკითხები.

რუკის  მრავალგვარი ვერსია შეგიძლიათ შექმნათ, იმის მიხედვით, თუ რომელი საკითხია თქვენთვის პრიორიტეტული. ერთი ლექსის სხვადასხვაგვარი რუკის საშუალებით კი სულაც ლექსის ატლასი აკინძოთ, რომელიც ერთი პოეტური ტექსტის სრულყოფილად გაგებაში დაეხმარება მოსწავლეებს.

აბა, წარმოიდგინეთ, ლექსის ატლასი, რომელიც აერთიანებს ლექსის ლექსიკურ, კონტექსტის, შინაარსის, ემოციის, ტროპულ, გრამატიკულ, ფონეტიკულ და სხვა რუკებს. ვფიქრობ, ძალიან სასარგებლო რესურსი იქნება პოეტური ხელოვნების წვდომისა და გააზრებისათვის. საბოლოოდ, რამდენიმე რუკისგან შედგენილი ატლასი შემაჯამებელი დავალების ფუნქციასაც შეასრულებს.

„ჩვენ, ადამიანებმა აუცილებლად უნდა შევისწავლოთ ჩვენი ტანჯვები,

მოვისმინოთ და შევიდეთ მასში, გამოვცადოთ და,

რაც მთავარია, ვისწავლოთ ცხოვრება მის მიღმა“.

Marilyn Atkinson   

ჩვენი მენტალური რუკა და ცნობიერების ლანდშაფტი გადავსებულია ნიშნებით – სიმბოლოებითა და მეტაფორებით, რომლებიც დამოუკიდებელ და შეუვალ ციხე-სიმაგრეებს ქმნიან. იმდენად მყარია მათი კედლები, ზოგჯერ თავად ჩვენ, მათ ამშენებლებსაც გვიჭირს შიგნით შევიხედოთ, იქნებ სულაც ეს ის არ არის, რაც გვგონია და რაც გვჭირდება.

ამიტომ მნიშვნელოვანია, შევისწავლოთ და გამოვიკვლიოთ ჩვენი ცნობიერების სივრცეები, გავხსნათ ყველა კარი და ამოვძირკვოთ ყველა სარეველა მცენარე. ძალიან მარტივი ხერხით შეგვიძლია ამის დაწყება – იმ პრობლემების გამოკვლევით, რომლებიც ცხოვრებაში გვხვდება. ყველა პრობლემას თავისი უნიკალური მეტაფორა აქვს და თუ გამოვიკვლევთ და შევქმნით ახალ ტრანსფორმაციულ მეტაფორას, ამით ახალ შესაძლებლობებს გავაჩენთ. ამის შესახებ გვესაუბრება ფსიქოლოგი მერილინ ატკინსონი წიგნში „ცვლილებების გზა“[1].

ის წერს, რომ ჩვენი ცხოვრების მთლიანობა ადვილად შეიძლება დაირღვეს, რადგან ჩვენ თავად ვყოფთ მას ნაწილებად და ვაშენებთ წარმოსახვით კედლებს. ადამიანმა შეიძლება უცებ აღმოაჩინოს, რომ ჩაციკლულია რაღაც მდგომარეობაში, ერთ გარკვეულ რადიოსიხშირეზე და გამოსავალს ვერ პოულობს.

პირადი ტანჯვა, როგორც გითხარით, მეტაფორულია, მაგრამ ეს იმ ტიპის მეტაფორაა, რომელიც შეზღუდულ ისტორიას ქმნის, სევდიან ისტორიას, ამიტომ ის უნდა ჩავანაცვლოთ.

მნიშვნელოვანია, რომ პულტი ჩვენს ხელშია და უნდა მოვსინჯოთ ყველა სიხშირე, რომელსაც ჩვენი მენტალური ანტენები „იჭერს“ და მერე შევარჩიოთ. მთავარია, დავრწმუნდეთ, რომ ყოველთვის არსებობს სხვა გზა, სხვა სიხშირე, სხვა განზომილება.

ტრანსფორმაციული მეტაფორების აგებით ვეხმარებით საკუთარ თავს და შემდეგ სხვებს, შექმნან ახალი იდენტობები. ეს იგივეა, რომ ააშენო სახლი უამრავი სარკმლით, რომელიც, ამავე დროს, ისეთ ძლიერ საფუძველზეა, რომ შეუძლია გაუძლოს ძლიერ ქარიშხლებს.

წარმოიდგინეთ, ცხოვრობთ სახლში, რომელსაც არცერთი სარკმელი არა აქვს! წარმოიდგინეთ? მით უფრო, თუ ცხოვრების უმეტეს ნაწილს შინ ატარებთ (კოვიდპანდემიის დროს ეს კიდევ უფრო აქტუალურია). ახლა კი წარმოიდგინეთ სახლი, უამრავი სარკმლით, საიდანაც სულ ახალ-ახალი პეიზაჟები მოსჩანს, რაც ახალი მოქმედებისთვის განგაწყობთ! თუ სიმყუდროვე მოგინდებათ, შეგიძლიათ, ფარდები გამოიყენოთ, მაგრამ ყოველთვის გეცოდინებათ, რომ ფარდის გადაწევა შესაძლებელია, რასაც ვერ მოახერხებთ უსარკმლო სახლში.

ეს ამბავი პირდაპირი მნიშვნელობითაც შეგიძლიათ გაიგოთ და მეტაფორულადაც. მეტაფორულად გადაიტანეთ ცნობიერებაზე და აღმოაჩენთ რეზონანსს ფიზიკურ და მენტალურ განზომილებებს შორის.

„ჩვენ, ადამიანებმა აუცილებლად უნდა შევისწავლოთ ჩვენი ტანჯვები, მოვისმინოთ და შევიდეთ მასში, გამოვცადოთ და, რაც მთავარია, ვისწავლოთ ცხოვრება მის მიღმა“ (მერილინ ატკინსონი).

მეტაფორების გამოყენება გვეხმარება, რომ აღმოვაჩინოთ ახალი გზები და შესაძლებლობები, რათა გავთავისუფლდეთ ძველი შაბლონებისგან.

მთავარია, გავიგოთ, რა გვინდა სინამდვილეში? და დავაპროექტოთ ახალი საცხოვრებელი წელიწადის ყველა დროისთვის.

ამგვარად ჩვენ გადავრთავთ ცნობიერებას არჩევანზე და ცვლილებებზე.

ცნობიერების მეტაფორათა სხვადასხვა სახეობა დანიშნულია იმისთვის, რომ გაუხსნას ადამიანს სხვადასხვა უნარი, მდგომარეობა, ცნობიერების ხარისხი. ატკინსონის მიხედვით, ის (მეტაფორა) არის მეტეოროლოგი, რომელიც გაცნობებთ მოსალოდნელი ამინდის შესახებ და, ამავე დროს, გეხმარებათ, შესაბამისად ჩაიცვათ ქუჩაში გასვლისას.

მეტაფორები უჩვენებენ ადამიანებს საკვანძო ორიენტირებს, რომლებიც განსაზღვრავენ ცნობიერების ხარისხს.

ცნობიერების მეტაფორების შექმნის სწავლით, თქვენ სრულყოფთ თქვენს ახალ ჩვევებს, დააკვირდებით საკუთარ თავს ცხოვრების სხვადასხვა კონტექსტში. მეტაფორების საშუალებით ჩვენს ცხოვრებაში იწყება ცვლილება, რომელიც პარადოქსული ხასიათისაა – მტკივნეულია, თუმცა ამავე დროს გვჩუქნის თავისუფლებას.

დაკვირვება შეგვიძლია დავიწყოთ საკუთარ მეტყველებაზე. გამოვიკვლიოთ, როგორ მეტაფორებს მივმართავთ დეპრესიის ან ცუდი განწყობის დროს? გაიხსენეთ, რას ადარებთ თქვენს მდგომარეობას?

თითქოს ჭაობში იძირები? თითქოს ტყეში დაიკარგე? თითქოს ენერგიის წყარო გადაგიკეტეს? თითქოს შავი ღრუბელია შენს თავს?…….

ამ მეტაფორების გაცნობიერების შემდეგ კი შექმენით ისეთი მეტაფორა, რომელიც ამ სიტუაციიდან გამოსავალი იქნება:

თუ ჭაობში იძირები, მაშინ გახდი ბარონი მიუნჰაუზენი, რომელსაც ჭაობიდან საკუთარი თავი ამოჰყავს ცხენთან ერთად!

თუ ტყეში დაიკარგე, მაშინ პოულობ კომპასს, რომლის მეშვეობითაც გადიხარ სასურველ მხარეს;

თუ ენერგიის წყარო გადაგიკეტეს, მაშინ ეძებ შენი კვების ბლოკს და დაკეტილს უშვებ!

თუ შენს ზემოთ შავი ღრუბელია, მაშინ – გამოდის მზე და ღრუბელს ფანტავს.

ყოველ ჯერზე, როდესაც ნეგატიური მეტაფორა „გამოჰყვება“ თქვენს მეტყველებას, იქვე ჩაუსაფრეთ შემცვლელი მეტაფორები და ჩაანაცვლეთ… 2-3 მცდელობის შემდეგ უკვე თქვენი თავის ტვინი გაიმეორებს ავტომატურად დამახსოვრებულს და ტრანსფორმაციის ძალასაც მალე იგრძნობთ!

რაც შეიძლება მკაფიოდ დაინახეთ, წარმოიდგინეთ ის მეტაფორები, რომლებითაც ნეგატიურ მეტაფორებს ანაცვლებთ!

ტრანსფორმაციული მეტაფორები შეცვლიან არა მარტო თქვენს მდგომარეობას, არამედ ისწავლით ნებისმიერ შემთხვევაში ნეგატიური ენერგიის პოზიტიურად გარდაქმნას. ნებისმიერი პრობლემის დროს  თქვენი გავარჯიშებული ტვინი აუცილებლად და ძალიან სწრაფად მოგინახავთ გამოსავალს!

მასწავლებლებს კი ვურჩევ, რომ ლიტერატურული ტექსტებიდან ნეგატიური მეტაფორები მოსწავლეებს გარდააქმნევინონ პოზიტიურად, რითაც მათ გამოუმუშავებენ პრობლემიდან გამოსავლის სწრაფი ძიების უნარს, ემოციის ტრანსფორმაციის უნარს, ფანტაზიის უნარს, კრეატიულობას…

მაგალითად, ტერენტი გრანელის პოეზიიდან:

„სადაც მე ვდგავარ, იქ უფსკრულია,

იქეთ არავინ არ იხედება“.

&

„სინანული გაივლის მოგონების მაღლობთან

და მოვა  მწუხარება, ჩემი ლურჯი ფრინველი”.

&

როგორ შეცვლიდნენ პოზიტიური აფირმაციით მოსწავლეები ასეთ მეტაფორებს? მაგალითად, ასე:

სადაც მე ვდგავარ, იქ სიმშვიდეა

ულამაზესი ცა და ხედები…

არ არის აუცილებელი „ლექსად“ ჩანაცვლება; ამ შემთხვევაში, მთავარია, ნეგატიურის გარდაქმნა პოზიტიურად;

სიხარული გაივლის მოგონების მაღლობთან,

მოვა ბედნიერება, ჩემი ლურჯი ფრინველი…

როგორც არასდროს, დღეს ყველა ადამიანს და სამყაროს სჭირდება ტრანსფორმაცია. მოსინჯეთ ეს მეთოდი და ისიამოვნეთ შედეგებით!

[1] Creating Transformational Metaphors, by Marilyn Atkinson    https://loveread.ec/read_book.php?id=45054&p=2