საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებების გამო თვალსაწიერის დახშობა და შენთვის უცნობ მხარეში განვითარებული მოვლენების არად ჩაგდება დანაშაულია. მრავალთათვის მიუღებელი იდეების მიმდევართა შორისაც უნდა შეგეძლოს დიდი ადამიანებისა და განსაკუთრებული მნიშვნელობის საქმეების აღმოჩენა. ზოგიერთი მოღვაწის წვლილი იდეოლოგიის საზღვრებს სცდება და საერთო ეროვნულ, საერთო საკაცობრიო საზრისს იძენს. ევროპის უახლესი ისტორიიდან შესაძლებელია სულ რამდენიმე ისეთი ფიგურის დასახელება, რომელთა ძალისხმევას მემარცხენეებიც და მემარჯვენეებიც, ლიბერალებიც და კონსერვატორებიც აღიარებენ და პატივს მიაგებენ. ერთი მათგანია კონრად ადენაუერი, რომელსაც ევროპის მრავალ კუთხეში Der Patriarch-ად მოიხსენიებენ.

მემარჯვენე პოლიტიკოსთა შორის კონრად ადენაუერი ჩემთვის ყველაზე შთამაგონებელი პერსონა გახლავთ. მისდამი ჩემი განსაკუთრებული პატივისცემა რამდენიმე ფაქტორით არის განპირობებული.

უმცირესი წინააღმდეგობაც კი ჩვეულებრივ ადამიანებში უდიდეს შიშს წარმოშობს. ახალი ეპოქის მოქალაქეები ადვილად ვნებდებით და ადვილად ვიხევთ უკან. ტანჯვის მიუხედავად, საზოგადოებრივად აქტიური ცხოვრებისა და პოლიტიკური ბრძოლის გაგრძელების სურვილი და ძალა მხოლოდ ერთეულებს ჰყოფნით. ფარ-ხმლის დაყრისგან თავის შეკავებას კი დიდი ნებისყოფა და გამძლეობა სჭირდება. თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კონრად ადენაუერმა წამებით სავსე ცხოვრება განვლო. მას ორი მეუღლე ჰყავდა, ორივე მათგანი უდროოდ გარდაიცვალა. ემას თირკმელი აწუხებდა და სოკოთი მოიწამლა, 36 წლისა გამოეთხოვა ამ ქვეყანას. მეორე ცოლის, გუსის ჯანმრთელობის მდგომარეობა კი მას შემდეგ გაუარესდა, რაც მან გესტაპოს საპყრობილეში თავის მოკვლა სცადა. ნაცისტი პოლიციელები მას მიმალვაში მყოფი ადენაუერის ადგილსამყოფელის გათქმას აიძულებდნენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი ქალიშვილზე თავდასხმით ემუქრებოდნენ. ორი ქორწინებიდან მომავალ კანცლერს რვა შვილი ეყოლა, აქედან ერთი, ფერდინანდი, ნაადრევად დაეღუპა.

დოქტორ ადენაუერს სახასიათო და თვალში საცემი გარეგნობა ჰქონდა, რაც ხშირად იწვევდა კოლეგებისა და ჟურნალისტების დაბნეულობას. უცნაური ჰაბიტუსის გამო აშშ-ის სახელმწიფო მდივანს, ჯონ ფოსტერ დალესს, კანცლერი წარმოშობით ინდიელიც კი ეგონა. მაშინ ცოტამ იცოდა ლიდერის კიდევ ერთი ტრაგედიის შესახებ – 1917 წელს შემაძრწუნებელ ავტოავარიაში მოხვდა და სახე საშინლად დაუზიანდა, ძვლებმა დეფორმაცია განიცადა. სწორედ ახალგაზრდობაში მიღებულმა უმძიმესმა ტრავმამ, როდესაც, ფაქტობრივად, თვალებში ჩახედა სიკვდილს, განაპირობა ადენაუერის სახასიათო და თვალში საცემი გარეგნობა.

ჰიტლერის მმართველობის წლებში იგი ანტინაცისტური შეთქმულების მონაწილე არ ყოფილა, მაგრამ არც დიქტატურის მხარდამჭერად მოიაზრებოდა. ნაციონალ-სოციალისტთა მმართველობის პერიოდში არაკეთილსაიმედო პირად მიიჩნეოდა. 12 წელი, ფაქტობრივად, შინაპატიმრობაში გაატარა. ფიურერზე განხორციელებული თავდასხმის შემდეგ პოლიციამ მასაც მიაკითხა. რეჟიმის მიმართ არალოიალურად განწყობილი, პოლიტიკურად აქტიური კათოლიკეებისთვის ავტორიტეტად აღიარებული პოლიტიკოსი ნაცისტებმა ციხეში ჩააგდეს, სადაც მას უმძიმესი ფსიქოლოგიური და ფიზიკური ზეწოლის ქვეშ უწევდა ყოფნა. 1944 წელს 69 წლის ადენაუერმა თავის მოკვლა სცადა. მის ნაბიჯს ზედამხედველი ცინიკურად გამოეხმაურა: – „მაინც მალე მოკვდები, რატომ წვალობ?!“

ორჯერ დაქვრივების, შვილის დაღუპვის, სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვართან მრავალჯერ მიახლოების მიუხედავად, ადენაუერი ყოველთვის სიმამაცითა და მიზანსწრაფულობით გამოირჩეოდა.

1933 წელს ადენაუერი კიოლნის მერი გახლდათ. კარიერის პიკისკენ მიმავალი ადოლფ ჰიტლერი წინასაარჩევნო კამპანიის ფარგლებში გერმანულ ქალაქებს სტუმრობდა. ნაცისტების ლიდერს ყველგან სვასტიკიანი დროშებით ხვდებოდნენ, ქალაქის თავები კარიბჭესთან საზეიმოდ ეგებებოდნენ რაიხსკანცლერს. ადენაუერი ერთადერთი ობერბურგერმაისტერი აღმოჩნდა, ვინც ჰიტლერს ხელი არ ჩამოართვა. ადენაუერისავე ბრძანებით, რაინის საგანგებოდ მორთული ხიდიდან ნაცისტური დროშები ჩამოხსნეს. უდიდესი გამბედაობა, კიოლნის ღირსების დაცვა „კონის“ მრავალწლიან დევნად და შევიწროებად დაუჯდა.

„პატრიარქი“ ორჯერ გაათავისუფლეს კიოლნის მერის თანამდებობიდან: პირველად – ნაცისტებმა ომამდე, მეორედ – ინგლისელებმა ომის შემდეგ. მიზეზი მეორე შემთხვევაშიც ყურმოჭრილ მონობაზე უარის თქმა იყო. ორმოციანი წლების შემდეგ რაინის ერთ-ერთი მთავარი ქალაქი ბრიტანელთა საოკუპაციო ზონად იქცა. მეტ-ნაკლებად დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარების მოტივით ადენაუერი ცდილობდა, ფრანგ და ამერიკელ კომისრებთანაც ეთანამშრომლა, რაც ინგლისელებს აცოფებდა. ბევრს სურდა, ჰიტლერის მოწინააღმდეგე გერმანელებსაც კი არ ამოეღოთ ხმა, საკუთარი აზრი არ გამოეთქვათ და უსიტყვოდ დამორჩილებოდნენ საოკუპაციო ძალებს. ადენაუერი აცნობიერებდა გერმანელი ხალხის დანაშაულს, კანცლერად არჩევის შემდეგ მუდმივად გზავნიდა კოლოსალურ ფინანსურ და სამხედრო დახმარებას ისრაელის სახელმწიფოში, ხელს უწყობდა ნაციზმის გააზრებისა და სინანულის პოლიტიკური კულტურის დამკვიდრებას, მაგრამ დამოუკიდებელი რესპუბლიკის შექმნაზე ხელი არ აუღია. ახალი, კომისრებისგან დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარების მიზნით შექმნა მან ქრისტიან-დემოკრატიული კავშირი, რითაც უშუალოდ ხალხისგან სცადა ლეგიტიმაციის მოპოვება. მისი ამ ხედვების შესანიშნავი, შთამბეჭდავი გამოხატულება გახლდათ კანცლერად ახალარჩეული ადენაუერის ვიზიტი პეტერსბერგის სასახლეში, სადაც დასავლეთ გერმანიის გამგებლებად დანიშნულ ამერიკელ, ფრანგ და ბრიტანელ გენერლებთან ერთად სპეციალურ ხელშეკრულებაზე უნდა მოეწერა ხელი. ხელშეკრულებით გერმანიის ფედერალურ მთავრობას რიგი სუვერენული უფლებები გადაეცემოდა. ადენაუერამდე სასახლეში ხშირად მიდიოდნენ გერმანელი სტუმრები. პროტოკოლის მიხედვით სტუმრები ხალიჩის ზღვარზე ჩერდებოდნენ, გენერლები კი ხალიჩაზე იდგნენ. ადენაუერი იყო პირველი, ვინც გენერლების ხალიჩაზე ფეხი დადგა. ომგამოვლილ და სამად დაშლილ, დევნილებით სავსე და ნანგრევებად ქცეულ, დანაშაულის გრძნობით სამართლიანად დამძიმებულ გერმანიაში ამ ნაბიჯის გადადგმას დიდი სიმამაცე და თავდაჯერება სჭირდებოდა.

სიმამაცის კიდევ ერთი მაგალითი გახლდათ 1950-იანი წლების შუა ხანებში ადენაუერის მოგზაურობა მოსკოვში. კრემლში ყოფნისას მას ერთადერთი მიზანი ჰქონდა: ათი ათასამდე გერმანელი სამხედრო ტყვე გამოეხსნა ციმბირიდან, შრომითი თუ სხვა ტიპის საპატიმროებიდან. სსრკ რიგით ჯარისკაცებს ტყვეებად არ აღიარებდა, მათ სამხედრო დამნაშავეებად აცხადებდა და გერმანელთა გათავისუფლებას კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა. საბჭოეთთან დიპლომატიური ურთიერთობის დამყარების სანაცვლოდ ადენაუერი შინ 9626 ჯარისკაცთან ერთად დაბრუნდა, რაც სრულიად მოულოდნელი იყო მთელი დანარჩენი სამყაროსთვის.

ტრაგედიებისა და სიმამაცით აღბეჭდილი გადაწყვეტილებების მიღმა, პირველი ფედერალური კანცლერის სახელი გერმანელებისთვის უამრავ უმნიშვნელოვანეს პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ რეფორმასთან ასოცირდება. მისი ხელმძღვანელობით შეიქმნა ფედერალური რესპუბლიკის ძირითადი კანონი, არმია, განხორციელდა „ეკონომიკურ სასწაულად“ წოდებული პოლიტიკა, გფრ შეუერთდა ნატოს, საფუძველი ჩაეყარა თანამედროვე ევროპულ თანამეგობრობას, გერმანია-საფრანგეთის მეგობრობას და ახალი ტიპის ფედერალურ, საპარლამენტო დემოკრატიას.

ვფიქრობ, მის დაკრძალვასთან დაკავშირებული ერთი ამბავი რომ მომეყოლა, ისიც საკმარისი იქნებოდა ადენაუერის ფიგურის მნიშვნელობის გასააზრებლად. პატრიარქს 87 წლამდე ეკავა გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ყველაზე გავლენიანი პირის სავარძელი. თანამდებობიდან გადადგომის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა. მისი დაკრძალვის ცერემონიას მაშინდელი მსოფლიოს თითქმის ყველა ლიდერი დაესწრო. ადენაუერთან გამოსამშვიდობებლად რაინ-ვესტფალიას ეწვია ოთხმოცს მიღწეული დავით ბენ-გურიონი, ისრაელის სახელმწიფოს დამფუძნებელი. დაკრძალვის ცერემონიალი ებრაულ დღესასწაულს დაემთხვა, რომლის დროსაც მართლმორწმუნეებს მხოლოდ ფეხით გადაადგილება შეუძლიათ და ეკრძალებათ ცხენების, ვირებისა და ავტომობილების გამოყენება. მოხუცმა დოვჩიკ გრინმა ყველაფერი იცოდა, მაგრამ მაინც გაიარა ფეხით რაინის სანაპიროზე, რათა მადლობა გადაეხადა მეგობრისთვის.

კომპლექსური დავალების პირობის მოსაფიქრებლად, გარდა საგნობრივი კომპეტენციისა, მასწავლებელს „მწერლობის“ ნიჭიც სჭირდება. დავალების პირობამ მოსწავლეს საგნისადმი ინტერესი უნდა აღუძრას, ინტერესი ფიზიკური პროცესების შესწავლის მიმართ. ჩემ მიერ შედგენილი კომპლექსური დავალების პირობა მოიცავს მე-8 კლასის მეორე სემესტრის მასალას და სრულად ფარავს მას.

სამიზნე ცნება მასწავლებელმა შეიძლება სხვადასხვანაირად გაშალოს, აირჩიოს ენერგია ან მატერია, ან ორივე ერთად.

საწყისი ეტაპი: კომპლექსური დავალების პირობა – „მზეთამზელი ბიჭი“

თავიდან მოსწავლეებს ვაცნობთ კომპლექსური დავალების პირობას:

„ნიკა ზამთრის არდადეგებზე ბორჯომის რაიონში სოფელ მზეთამზეში დასასვენებლად ჩავიდა. მეორე დღეს მისი მეგობრებიც გეგმავდნენ ჩამოსვლას. ნიკამ ერთი დღით ადრე ჩასვლა გადაწყვიტა, რათა სტუმრებისთვის სახლი მოემზადებინა.

წყალი ეზოში მოდიოდა. ნიკამ 1-ლიტრიანი პლასტმასის ბოთლები პირამდე გაავსო, ეზოში დაალაგა და შეშას მიუტრიალდა. საფარში ხმელი შეშაც ეწყო და ნედლიც. ნიკამ ნედლ შეშასთან ერთად სახლში ხმელი შეშაც შეიტანა. იმდენი შეზიდა, რომ მთელი ღამე ბუხარი არ ჩამქრალიყო.

გათოშილი შევიდა სახლში და ბუხარი გააღუნღულა, სავარძელში ჩაჯდა, მატყლის პლედი მიიფარა და გაყინული ხელები ბუხარს მიუფიცხა. პერიოდულად, როგორც კი ოთახში ტემპერატურის ცვალებადობას იგრძნობდა ხოლმე, ნედლ შეშას ხმელსაც აშველებდა.

ნიკამ დილაადრიან ყავის დალევა მოინდომა, მაგრამ გაახსენდა, რომ წყლის ჭურჭელი გარეთ დატოვა. გავიდა და ნახა, რომ ბოთლებში წყალი გაყინულიყო. ისინი სახლში შემოიტანა, ლითონის ჯამში ჩაალაგა და ღუმლის სიახლოვეს დადო. რამდენიმე ხანში ბოთლებში წყალი გადნა. ჩაიდანში 1 ლიტრი წყალი ჩაასხა და გაზქურაზე შემოდგა, თვითონ კი ისევ თბილ ღუმელს მიუჯდა და ღამეგატეხილს ჩაეძინა. უცებ ძილში გაზქურაზე შემოდგმული ჩაიდანი გაახსენდა და სამზარეულოს მიაშურა. ჩაიდანში წყალი თითქმის დამშრალიყო და სამზარეულოს მინები სულ დაორთქლილიყო. 1 ლიტრიდან დარჩენილი 1 ფინჯანი წყალი ჩამოასხა, ყავა მოიმზადა და ფაიფურის ფინჯანში დაისხა, თუმცა იქვე ლითონის ფინჯანიც იყო.

ნიკამ ფინჯანს ხელები შემოაწყო და ყავის შეგრილებას დაელოდა. თერმომეტრი ოთახში 25 გრადუსს უჩვენებდა.

ნიკას უხაროდა, რომ მეგობრებს თბილ სახლს და ცხელ სასმელს დაახვედრებდა“.

• რატომ იყო აუცილებელი სოფელში ნიკას ერთი დღით ადრე ჩასვლა?
• რატომ გამოიყენა ნიკამ ნედლ შეშასთან ერთად ხმელი შეშა? რატომ იწვის ნედლი შეშა უფრო ცუდად, ვიდრე ხმელი?
• რატომ მიიფარა ნიკამ მატყლის პლედი? როგორი თბოგამტარობა აქვს მატყლისგან მოქსოვილ ტანსაცმელს? რატომ?
• როგორ თბება ოთახში ჰაერი ბუხრის საშუალებით? აქვს თუ არა ამ დროს ადგილი გამოსხივებას? რატომ არის სასურველი, ბუხარს ჰქონდეს მაღალი გამწოვი?
• რატომ დადგა ნიკამ გარედან შემოტანილი გაყინული ბოთლები ღუმელთან ახლოს და რატომ გამოიყენა ლითონის ჯამი?
• სითბოს რა რაოდენობაა საჭირო 1კგ. ყინულის დასადნობად?
• სითბოს რა რაოდენობაა საჭირო 1ლ. 0-გრადუსიანი წყლის ასადუღებლად და მისი ¾-ის ასაორთქლებლად? რატომ დაიორთქლა ფანჯრის მინები სამზარეულოში?
• რატომ გამოიყენა ნიკამ ყავის დასალევად ფაიფურის ჭურჭელი და არა ლითონის ფინჯანი?
• რატომ შემოაწყო ნიკამ ფინჯანს ხელები?
• სითბოს რა რაოდენობაა საჭირო ოთახის ტემპერატურის 3 ლიტრის წყლის ასადუღებლად. რომელ ჩაიდანს გამოიყენებდით ნიკას ადგილზე რომ ყოფილიყავით – ალუმინს თუ სპილენძს?

ამ და სხვა კითხვებზე პასუხების გასაცემად შენ უნდა შეასრულო ეს კომპლექსური დავალება და წარმოადგინო პრეზენტაციის სახით, რისთვისაც შეგიძლია, ისარგებლო სახელმძღვანელოთი და მოცემული ლინკებით:

ლინკები: გასამეორებლად

ახალი მასალის შესასწავლად

პირველი ეტაპი გათბობა-გაცივება

1. სითბოს რა რაოდენობა არის საჭირო 0⁰C-იანი 4 ლიტრი წყლის ოთახის ტემპერატურამდე გასათბობად? (ოთახის ტემპერატურა 25⁰C-ია).
2. სითბოს რა რაოდენობაა საჭირო ოთახის ტემპერატურის 1ლ. წყლის დუღილის ტემპერატურამდე მისაყვანად?
3. რომელ ჭურჭელს გამოიყენებდით ნიკას ადგილას რომ ყოფილიყავით, ალუმინს თუ სპილენძს? ერთმანეთს შეადარე 0.5კგ. სპილენძისა და 0.5კგ. ალუმინის ჭურჭლების მიერ მიღებული სითბოს რაოდენობები. (გაითვალისწინეთ, რომ ნიკამ წყალი დუღილის ტემპერატურამდე მიიყვანა და შესაბამისად, ჭურჭელიც 25⁰C- დან 100⁰C-მდე გაცხელდა).
4. ტესტი https://bit.ly/3dtb9X7
5. კვლევა ექსპერიმენტი

გამოიყენეთ მოცემული https://sway.office.com/we6PI0MqP872heZX?ref=Link ლინკის სურათები და უპასუხეთ კითხვებს.

მეორე ეტაპი – დნობა და კრისტალიზაცია. ორთქლადქცევა და კონდენსაცია

1. ნიკამ გაყინული ბოთლები სახლში შემოიტანა. სითბოს რა რაოდენობაა საჭირო -5⁰C-იანი 4 კგ. ყინულის დნობის ტემპერატურამდე მისაყვანად?
2. ნიკამ 1ლ. წყალი აადუღა და მისი ¾ აუორთქლდა. სითბოს რა რაოდენობა დასჭირდა დუღილის ტემპერატურამდე მიყვანილი 1ლ. წყლის 3/4-ის აორთქლებას.
3. სითბოს რა რაოდენობა იქნებოდა საჭირო 1ლ. წყლის სრულად ასაორთქლებლად?
4. 0⁰C-იანი ყინულის ნაჭერი მოათავსეს 0⁰C-იან წყალში. თქვენი აზრით, გადნება თუ არა ყინული. პასუხი დაასაბუთეთ.
5. გრაფიკული ანალიზი

იმსჯელეთ, რა პროცესი მიმდინარეობს თითოეულ უბანზე. იცვლება თუ არა ტემპერატურა? რისი ტოლია პარაფინის დნობის ტემპერატურა?	AB უბანი	BC უბანი	CD უბანი

ააგეთ სრული გრაფიკი ყინულისათვის. (გაითვალისწინეთ, რომ წყალი ოთახის ტემპერატურამდე გათბა).

6. https://www.youtube.com/watch?v=G8R5SESF5H4 აღწერეთ დუღილისა და ორთქლადქცევის (კონდენსაციის) პროცესები. დაასრულეთ გრაფიკი და იმსჯელეთ

თითოეული უბნის შესახებ.

7. შესაძლებელია თუ არა მყარი ნივთიერების აორთქლება? რა ეწოდება ამ პროცესს? მის შებრუნებულ პროცესს? მოიყვანეთ მაგალითები.
8. კვლევა ექსპერიმენტი

სამედიცინო შპრიცით ჩაასხით წყალი ყინულისთვის განკუთვნილ ჭურჭელში და გაყინეთ. 3 ნაჭერი ყინული მოათავსეთ 3 ჭიქაში, რომელშიც ასხია ცხელი, ოთახის ტემპერატურისა და ცივი წყალი. დააკვირდით დნობის პროცესს. დაინიშნეთ დრო, რომელ ჭიქაში გადნება ყინულის ნაჭერი უფრო სწრაფად? გამოიტანეთ დასკვნა.

მესამე ეტაპი – წვა და მარგი ქმედების კოეფიციენტი

1. ნიკამ ნედლ შეშასთან ერთად სახლში ხმელი შეშაც შეიტანა. იანგარიშეთ, სითბოს რა რაოდენობა გამოიყოფა 10 კგ. შეშის წვის დროს.
2. თქვენი აზრით, არის თუ არა განსხვავება ერთი და იმავე რაოდენობის ნედლი და ხმელი შეშის დაწვისას გამოყოფილი სითბოს რაოდენობებს შორის? პასუხი დაასაბუთეთ.
3. თქვენი აზრით, როდის გამოიყოფა სითბოს მეტი რაოდენობა ერთი და იმავე მასის ფიჭვის შეშის დაწვისას, თუ მუხის შეშის დაწვისას? პასუხი დაასაბუთეთ.
4. ვთქვათ, ოთახის გათბობას მოხმარდა 10კგ. შეშის დაწვისას გამოყოფილი სითბოს რაოდენობის ნახევარი, რისი ტოლია სასარგებლო სითბოს რაოდენობა? (ამოცანა 1-ის მონაცემების მიხედვით).
5. ნიკამ დარჩენილი 3 ლიტრი წყალი ჩაასხა 0.5კგ. მასის სპილენძის ჩაიდანში და აადუღა. იპოვეთ მარგი ქმედების კოეფიციენტი, თუ მოხმარებული ბუნებრივი აირის მასა 5 გრამია.

ნებისმიერ მასწავლებელს შეუძლია ეს კომპლექსური დავალება წარმოადგინოს ცალ-ცალკე, ან 3-4 კომპლექსური დავალების სახით, დაამატოს ან შეცვალოს კითხვები და მოსწავლეებს სემესტრის განმავლობაში მიაწოდოს.

კვლევის ანგარიში

საქართველოს რვაასამდე სკოლა ჩართულია „ახალი სკოლის მოდელში“. პროექტის ამოცანაა კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე დაფუძნებული სასკოლო კურიკულუმის განვითარება და დანერგვა. ამ ამოცანის განსახორციელებლად პროექტში ჩართული საჯარო სკოლები გეგმავენ და ახორციელებენ სასკოლო პროექტებს. სკოლაში შექმნილი პროექტის მართვის ჯგუფი დირექტორის ხელმძღვანელობით ადგენს სკოლის საჭიროებას და გეგმავს პროექტს. სსიპ ქალაქ თბილისის N 147 საჯარო სკოლაში ხორციელდება სასკოლო პროექტი მოსწავლეთა გარემოს დაცვითი ცნობიერების ამაღლების მიზნით. მინდა, გაგიზიაროთ გამოცდილება, როგორც პროექტის მართვის ჯგუფის წევრმა (სტატიის მეორე ნაწილში წარმოდგენილი იქნება ჟურნალ mastsavlebeli.ge-ში წარმოდგენილი მასალების შედეგად გაკეთებული დასკვნები).

პროექტის აქტუალობა: 2014 წელს სსიპ გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევის, „გარემოსდაცვითი განათლების შეფასება საქართველოში“, შედეგად გამოვლინდა, რომ მოსახლეობაში გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონე დაბალია. მის ძირითად მიზეზად კი მიჩნეულია ამ სფეროში განათლებისა და ინფორმირებულობის დაბალი დონე, საზოგადოების დაბალი სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, მოტივაციის ნაკლებობა, მოსახლეობის მომხმარებლური დამოკიდებულება გარემოს მიმართ.

მასწავლებლებისა და სკოლის ადმინისტრაციის დამოკიდებულება გარემოსდაცვითი განათლების მიმართ პოზიტიურია, ისინი აცნობიერებენ გარემოსდაცვითი განათლების მნიშვნელობასა და საჭიროებას https://bit.ly/33mLBox. მოსწავლემ უნდა გააცნობიეროს პირადი პასუხისმგებლობა გარემოში მიმდინარე პროცესების მიმართ, შეძლოს მონაწილეობა მის დაცვასა და აღდგენაში (ესგ).

პროექტის მიზანია: კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე დაფუძნებული სასწავლო პროცესის უზრუნველყოფა; საბაზო საფეხურის მოსწავლეებში მეცხრე კლასში გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლება, კათედრებს შორის თანამშრომლობის გაძლიერება, ინტეგრირებული კომპლექსური დავალებების ბანკის შექმნა.

პროექტის სამიზნე ჯგუფს წარმოადგენენ: ა) სკოლის მეცხრე კლასის მოსწავლეები (დაახლოებით 180 მოსწავლე). პროექტი შერჩეულია მოსწავლეების სურვილის მიხედვით, ამიტომ დაინტერესება საკმაოდ მაღალია; ბ) მეცხრე კლასის საგნის მასწავლებლები – მასწავლებლებს შორის თანამშრომლობა ხელს შეუწყობს სკოლაში თანამშრომლობითი კულტურის გაძლიერებას, კონკრეტული მასწავლებელი კი გაიზიარებს კოლეგის გამოცდილებას; გ) მეცხრე კლასის დამრიგებლები – თემიდან გამომდინარე პროექტზე მუშაობა დამრიგებლებს დაეხმარება კლასის საათის დაგეგმვაში.

პირველ ეტაპზე გამოკითხვის https://forms.office.com/r/aYCd9xLz0h შედეგად დავადგინეთ მოსწავლეების მდგომარეობა გარემოსდაცვით საკითხებთან მიმართებაში. კითხვარი მოიცავდა 12 შეკითხვას (როგორც დახურულს, ასევე – ღიას). შედეგები ასეთია:

1. რა შეიძლება ჩაითვალოს გარემოს დაბინძურებად?

გამოკითხული მოსწავლეების 45% თვლის, რომ ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის დაბინძურება გარემოს დაბინძურების სახეებს წარმოადგენს; დანარჩენი 53% ჩამოთვლილიდან მხოლოდ ერთ ან ორ ფორმას მიაკუთვნებს გარემოს დაბინძურებას; 2%-ის აზრით, არცერთი ჩამოთვლილი ფორმა არ შეიძლება ჩაითვალოს გარემოს დაბინძურებად. მოსწავლეების უმრავლესობა ჰაერის დაბინძურებაზე დადებით პასუხს იძლევა.

2. შეიძლება თუ არა, რომ კასპში მოქმედმა ცემენტის ქარხნის გამონაბოლქვმა გავლენა მოახდინოს თბილისის ჰაერზე?

70 % დადებითად პასუხობს; 30%-ს კი ან არ აქვს ზუსტი პასუხი (27 მოსწავლე), ან უარყოფით პასუხს იძლევა (12 მოსწავლე).

3. როგორ ფიქრობთ, ხორციელდება თუ არა თბილისში ჰაერის შემადგენლობის კვლევა?

შეკითხვა იყო ღიადაბოლოებიანი და მოსწავლეების გარკვეული ნაწილი თავის მოსაზრებას გამოხატავდა, ნაწილი კი მხოლოდ „კი“, „არა“, „არ ვიცი“ პასუხებით შემოიფარგლებოდა. 1. „საქართველოს მთავრობა ახორციელებს კვლევას, თუმცა მოსახლეობა ამ საკითხს არც ისე სერიოზულად ეკიდება, რამაც შესაძლოა მიგვიყვანოს კატასტროფულ შედეგამდე. ქალაქში ხორციელდება უმნიშვნელო ღონისძიებები ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად. იმედია, სამომავლოდ ეს მიგვიყვანს შედეგამდე“;

2. მგონია, რომ მიმდინარეობს, თუმცა ცუდად და ნელა. ძალიან ცუდი და ბინძური ჰაერი გვაქვს თბილისში, გამონაბოლქვიდან დაწყებული, ადამიანებისგან დაბინძურებით დამთავრებული. ამ გამოკვლევას ხელი უნდა შევუწყოთ ადამიანებმაც, მაგრამ ზოგს არ ადარდებს ეს ყველაფერი.
3. რა მნიშვნელობა აქვს მანქანის კატალიზატორს?

5. რატომ არ შეიძლება გზის პირას ხილისა და ბოსტნეული მოყვანა?

6. როგორ ფიქრობ, შეიძლება თუ არა ამაზონის ტყის ხანძარმა საქართველოს მოსახლეობას შეუქმნას საფრთხე?

7. რა იცი გლობალური დათბობის შესახებ?

ამ შეკითხვაზე გაცემული პასუხების ანალიზის დროს გამოვლინდა, რომ მოსწავლეების უმეტეს ნაწილს გამოყენებული ჰქონდა ინტერნეტსივრცეში არსებული ინფორმაცია. მხოლოდ 2%-ის პასუხში ჩანდა მოსწავლის აზრი. ამიტომ ვერ დგინდება, რამდენად გააზრებული აქვთ მოსწავლეებს საკითხი. სამომავლოდ აუცილებელია შეკითხვის უფრო განსხვავებული ფორმულირება.

8. შენი აზრით, რა შეიძლება იყოს მჟავა წვიმა?

მოსწავლეების 87% იძლევა მჟავა წვიმის ზუსტ განმარტებას. თუმცა წინა შეკითხვაზე პასუხების მსგავსად აქაც იკვეთება, რომ განმარტება გადმოწერილია და არაა გააზრებული. 13%-მა არ იცის, ან არ აქვს ზუსტი პასუხი.

9. რა ღონისძიებების გატარება შეიძლება სკოლის დონეზე გარემოს დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად?

N1 „გვასწავლონ, როგორ უნდა დავიცვათ გარემო. ასევე თავად სკოლაც უნდა იყენებდეს ბიოდეგრადირებად ნივთებს,, რომ სახელმწიფოს ნარჩენების გადამუშავებაში დავეხმაროთ“.

N2 „ჩემი აზრით, სახელმძღვანელოებში მეტი უნდა იწერებოდეს გლობალური დათბობის საშიშროებაზე. მოსწავლეებმა მეტი უნდა იცოდნენ ამ საკითხზე და გაიაზრონ მისი სერიოზულობა“;

N3 „ბავშვებს უნდა ეცვათ ერთნაირი ფერის მაისურები და ხელში ეკავოთ პლაკატები წარწერით: „გავუფრთხილდეთ გარემოს“.

N4 „მსოფლიოს მასშტაბით უამრავი მეთოდი არსებობს, რა უნდა ქნას სკოლამ ასეთ სიტუაციაში. ჩემი აზრით, ყველაზე ეფექტურია იაპონიის სკოლების პროგრამა. მოსწავლეები დაწყებითი კლასებიდანვე ალაგებენ და ასუფთავებენ კლასებს და გააქვთ ნაგავი. შედარებით მაღალ კლასებში უკვე მასწავლებელიც ერთვება კლასთან ერთად, მონაწილეობს საპირფარეშოების დალაგებაში. შედეგად მოსწავლეებს სწავლობენ, რომ მათი არეული მათივე დასალაგებელია. ეს ცხოვრების ბოლომდე მიჰყვებათ, რადგან იციან, რომ, რასაც გააფუჭებენ, ის მათთვისვე იქნება ცუდი. კარგი იქნება თუ მსგავსი პროგრამა საქართველოშიც იმოქმედებს. ამით შეიძლება მთელი ქვეყნის მაშტაბით ჩაეყაროს საფუძველი სუფთა გარემოსთვის ბრძოლას“.

მოსწავლეების დიდი ნაწილი მიიჩნევს, რომ აუცილებელია ხეების დარგვა, სკოლის და რომელიმე არჩეული ტერიტორიის დასუფთავება, მასწავლებლების მიერ მომზადებული პრეზენტაციები და საუბრები. კითხვას უპასუხოდ ტოვებს მხოლოდ 2%.

10. რა შეგიძლია გააკეთო გარემოს დასაცავად?

N1 „ჩემი ძალები, როგორც მოსწავლის, საკმაოდ შეზღუდულია. ბევრი არაფერი შემიძლია. მე, როგორც ერთ რიგით მოსწავლეს, შემიძლია თავი შევიკავო გარემოს დაბინძურებისგან. შემიძლია მეგობრებსაც ამისკენ მოვუწოდო.

N2 „მე არ შემიძლია გადავარჩინო პლანეტა ქარხნების გამონაბოლქვისგან, დაბინძურებისგან და ბევრი სხვა ფაქტორისგან, თუმცა შემიძლია პატარა წვლილი შევიტანო. მაგალითად: არ დავანაგვიანო ქუჩა.

მოსწავლეების უმრავლესობას სწორად მიიჩნევს ნაგვის სეპარაციას.

11. რა მნიშვნელობა აქვს წყლის სისუფთავეს ადამიანისთვის?

მოსწავლეების 94% თვლის, რომ წყლის სისუფთავე მნიშვნელოვანია, მათი 60% არგუმენტებით ამყარებს საკუთარ მოსაზრებას. 6% კითხვას არ პასუხობს, ან არ იცის მნიშვნელოვანია თუ არა ის ადამიანისთვის.

12. შენი აზრით, შეიძლება თუ არა, სინათლე იყოს დამაბინძურებელი?

გამოკითხვის ანალიზის შედეგად დაიგეგმა და სასწავლო წლის ბოლომდე განხორციელდება სხვადასხვა სახის აქტივობა. მათ შორის სამი ინტეგრირებული კომპლექსური დავალება, რომელიც შეუძლია გამოიყენოს ქიმიისა და ბიოლოგიის მასწავლებელმა ცალ-ცალკე და ინტეგრირებულად. დავალებას დაემატება მაკროცნება, რომელიც ერთგვარად გამჭოლ კომპეტენციას წარმოადგენს. ერთი დავალება შეეხება ავტომობილის ,,Air Bag”-ის დასამზადებელ მასალას და მის გავლენას გარემოზე; მეორე დავალება იძლევა მჟავა წვიმების იმიტაციის საშუალებას; მესამე კი წყლის სისუფთავის მნიშვნელობას, და გამწმენდი ხელსაწყოს დამზადებას მოიაზრებს.

პროექტის ბოლოს განხორციელდება ჟურნალ mastsavlebeli.ge-ში გამოქვეყნებული აქტივობების შედეგების ანალიზი. სამოქალაქო განათლების, გეოგრაფიის, ბიოლოგიისა და ქიმიის მასწავლებლები დისტანციური და პირისპირი სწავლების დროს იყენებენ სტატიებში: https://mastsavlebeli.ge/?p=28923 , https://mastsavlebeli.ge/?p=28559 მოცემულ დოკუმენტურ ფილმებს. პროექტის ბოლოს მიღებულ შედეგებს, ასევე თითოეული აქტივობის ეფექტურობის ხარისხს მომდევნო სტატიის მეორე ნაწილში წარმოგიდგენთ.

ზაფხულის არდადეგების დროს ჩვენს იმერულ სახლში საკურთხის სუფრა რამდენჯერმე იშლებოდა. ბებიაჩემს საიქიო ცხოვრებისა ბევრი არაფერი სწამდა, მაგრამ წესია ასეთიო, იტყოდა და საქმარეულოს მიცვალებულებთა სახსენებლად განსაკუთრებულ სადილს მოამზადებდა.  კვერებიც რომ გამოცხვებოდა, ნაღვერდლიან კეცზე საკმევლის ჩაკმევამდე უნათლავ ბავშვებს ეზოში გაგვიშვებდა, აქ ყოფნა არ გეკუთვნითო. გამოძევებულს ცნობისმოყვარეობა წამძლევდა და ძველი ფიცრულის კარს ავეკრობოდი. ბებიაჩემის ხმის მიმოსვლით ვხვდებოდი, რომ ძველისძველ მაგიდას წრეს უვლიდა და ათასჯერ ნათქვამს იმეორებდა – ღმერთო, შენ აცხონე და გაანათლე პავლია რუხაძის მკვდრებიო. იმ უხილავ, საიდუმლო ერთობაში იყო ჩემი დიდი ბებია ქრისტინე ჩომახიძეც.

იმერეთში სამი ჯიხაიშია  – დიდი, პატარა და გოჩა. ქრისტინე გოჩადან ყოფილა. დედ-მამა შავი ჭირით გარდაცვლია და ნათესავებს სატირლის გარეშე დაუკრძალავთ. დაობლებულ და-ძმებს ერთმანეთი დაუზრდიათ  – უფროსებს უმცროსებზე უთავებიათ მზრუნველობა, პატარები კი დიდებს ამოსდგომიან მხარში.

წამოჩიტულა ქრისტინე, ლამაზი გოგო დამდგარა, მხრებგაშლილი და თავდაჯერებული. ჯარიანობა იცოდნენ იმხანად, შეიკრიბებოდა სოფელი და იყო დიდი მოლხენა. ქრისტინეს სოფლის თავყრილობებზე „კავალრებად“ ძმები დაჰყვებოდნენ თურმე, აბეზარი თავყვანისმცემლებისგან რომ დაეცვათ.  ქრისტინესაც ალბათ თავი მოსწონდა და მომავალი ცხოვრება საამურად ესახებოდა.

18 წლის როგორც კი შესრულებულა, სოლომონს და სარდიონს მაჭანკლისთვის თანხმობა უთქვამთ და ქრისტინე 60 წლის პავლე რუხაძისთვის შეურთავთ ცოლად. ჩვენთან რომ მოვიდა, უკვე თეთრი წვერი ეფინაო, იხსენებდა წლების მერე თურმე ქრისტინე და ყოველ ცისმარე დილას საკუთარ ძმებს წყევლიდა, ასე როგორ გამიმეტესო.

პავლე კულაკი ყოფილა – მიწების, მცირე საწარმოს და მუხის ხისგან ნაგები სახლის პატრონი.  ქუტირშიც გამრჯე და მტკიცე ხასიათის კაცის სახელი ჰქონია. მისი წინამორბედი ცოლების სახელებს ქრისტინე თურმე არასოდეს ახსენებდა, მაგრამ იმას კი ხშირად ამბობდა, ალბათ პავლეს ვერ გაუძლეს და საიქიოს გზას ადრიანად იმიტომაც დაადგნენო.

მხოლოდ ევდოკია ეკერა პირზე, ეწერში გათხოვილი და – ერთი, ვერ ვნახეო, დანანებით იტყოდა თურმე. არ იყო ადვილი მაშინ მიმოსვლა, ჭირისა და ლხინის ამბავს სხვისი პირით თუ შეუთვლიდნენ ხოლმე დები ერთმანეთს. გულის დარდი და ვარამი კი შუამავლისთვის, აბა, ვის გაუნდია.

ყოველ საღამოს, როგორც სტუმარს, ქმარს ისე უნდა დავხვედროდიო, იხსენებდა მოხუცებულობაში ქრისტინე. გავამზადებდი ვახშამს, გავშლიდი სუფრას, მოვიდოდა დაღლილი, ამიხირდებოდა  – ან ის ჭიქა რატომ არ დევს, ან ეს კერძი როგორ მოგიმზადებიაო, კრავდა ხელს მაგიდას და სუფრას ააყირავებდაო. მერე ისევ თავიდან უნდა გამეშალა ვახშამი და უხმოდ მემასპინძლაო. გასაქცევი არ მქონდა, იმ გაჭირვებაში ძმები აღარ მიმიღებდნენ და შვილებსაც ვერ მივატოვებდიო.

1921 წელს წითლები მოსულან, პავლესთვის მიწები ჩამოურთმევიათ, თოხის პირებიც კი წაუღიათ და მხოლოდ საკარმიდამო ნაკვეთი დაუტოვებიათ. 90-ს მიტანებულ მოხუცს მიწის დარდი აჰყოლია და მალევე გარდაცვლილა.

დაკრძალვის დღეს ქვემო იმერეთში უჩვეულოდ დიდი თოვლი მოსულა. არ იცის ჩვენში მკაცრი ზამთარი, ნესტიანი და თბილი მიწა დიდხანს არ შეირჩენს ხოლმე ნაფიფქს. სოფლის კაცებს თოვლის გვირაბი გაუჭრიათ და თეთრწვერა ისე გაუსვენებიათ. ქრისტინეს კი სახლის კარი მოუხურავს და ქმარი უკანასკნელ გზაზე აღარ გაუცილებია. არც ის მოუკითხავს, სად გაუჭრეს საფლავი, არც ორმოცი გადაუხდია და არც წლისთავზე აუხდია ჭერი.

პავლე რუხაძეს 3 ქორწინებიდან 17 შვილი ჰყოლია. მათგან 5 ქრისტინემ შობა. ავქსენტი და მიხეილი მცირეწლოვნები გარდაცვლილან, კონსტანტინე (ჩემი ბაბუა) მეორე მსოფლიო ომიდან აღარ დაბრუნებულა, არც გალინას უცოცხლია დიდხანს. მხოლოდ მარუსია დაბერებულა, თუმცა მამის საფლავის გზა არც მას სცოდნია.

რუხაძეებისთვის სუფრის გაშლა ქმრის სიკვდილის მერეც არ დაკლებია ქრისტინეს.  სკოლიდან „პერემენაზე“ გამოქცეულ შვილიშვილებს ყოველდღე გემრიელ სადილს ახვედრებდა და უკვე მოზრდილებსაც საფერხეში იწვენდა.

ქრისტინე შთამომავლებმა დიდი პატივით დაკრძალეს და სამუდამო განსასვენებელი იმ ეკლესიის ეზოში მიუჩინეს, რომლის აშენებისთვისაც პავლე რუხაძეს არაფერი დაუშურებია.

საუკუნის წინანდელ საგას ჩემზე უკეთ ბებიაჩემისგან ყურმოკრული ფრაზა – „პავლია რუხაძის მკვდრები“ – უფრო იტყვის და კიდევ ქრისტინეს კენტი საფლავი, რომელშიც იმ გოგოს დანატრებული ქალი ასვენია, საყვარელ ძმებთან ხელკავით ჯარიანობაზე რომ მიეჩქარებოდა.

დრო იყო მაშინ ასეთი.

ახლაც ასეთი დროა.

წყურვილი

ზაფხულის ერთი ცხელი საღამო იყო. მცხუნვარებისაგან დაღლილი მზე წითლად ჩადიოდა. ცხელ, გამდნარ ასფალტს ხახა დაეღო და სულს ღაფავდა. ქალაქი ქშენით ინელებდა სიცხესა და ხმაურს.

მეფაიტონეს არ დაუნახავს, როგორ აიწყვიტა ცხენმა. იჯდა ახალგამოღვიძებული, უაზროდ აცეცებდა ძილისა და სმისაგან გამოციებულ, ქუთუთოებშესიებულ თვალებს, ვერ გარკვეულიყო, რა მოხდა.

ცხენი გარბოდა… ასფალტი მექანიკურად ირეკლავდა მისი ფლოქვების შეწყობილ, თავგანწირულ თქარუნს… გამვლელები ჩერდებოდნენ და გაცხოველებული ინტერესით აყოლებდნენ თვალს უცხო სანახაობას.

ლამაზი ცხენი იყო, თეთრი, შეღერილი კისრითა და გრძელი, მოქნილი ფეხებით. ფაფარი და კუდი ცისფრად ჰქონდა შეღებილი… გარბოდა, ინსტინქტს აყოლილი, ვერაფერს ამჩნევდა გარშემო, შიში დაეძლია, აღგზნებული მიელტვოდა…

ზედიზედ ღრჭიალებდა მანქანის მუხრუჭები, სეირის მაყურებელთა რიცხვი იზრდებოდა. გზა ორად, სხვადასხვა მხარეს მსრბოლელ მანქანათა ნაკადად გაიყო. ცხენი არ უკლებდა სისწრაფეს, მანქანები ახლა მის საპირისპიროდ მოძრაობდნენ. ჩუმად ილეოდა დრო…

თითქმის ყველა მოელოდა მომხდარს, მაგრამ წამით მაინც დაიძაბა ატმოსფერო, ხალხი გაშეშდა: ცხენი მთელი ძალით შეასკდა ავტობუსს. ყრუ ხმამ ერთბაშად ჩამოხია მოგუდული, მოლოდინით დატუმბული სიჩუმე.

დაძაბულობა უცბადვე განიმუხტა. ხალხი აყაყანდა და ცხენის გარშემო შექუჩდა ნაუცბათევად წამოსროლილი რეპლიკები:

– აფსუს, რა ცხენია?! – გულწრფელად ნანობდა ვიღაც.

– ცხენიი?! ამასწინათ იყო და ძროხა მოკლა მანქანამ, რა არის, ბოლოს და ბოლოს, ქალაქია თუ სამხეცე?! – ზიზღის სუნი უდიოდა მეორეს.

– გზიდან მაინც გადავიდნენ, მოძრაობას რომ აჩერებენ. პატრონი არ ჰყავს ამ ხალხს?! – წუხილით რჩევას იძლეოდა მესამე. ზოგი გარბოდა, ზოგი ბრაზობდა, ზოგი ნანობდა, ზოგი იცინოდა.

ამ ცოცხალი, მოფუთფუთე წრის შუაგულში მკვდარი ცხენი ეგდო. არაბუნებრივად ჰქონდა კისერი გვერდზე მოქცეული. შესადედებლად გამზადებულ სისხლს ბუზები ეხვეოდნენ…

უსიტყვო აღსარებას ჰგავდა დაკრეჭილ კბილებში შერჩენილი ლაგმის ნარჩენები… ღიად დარჩენილ თვალებში მქრქალად ირეკლებოდა ცა…

მძღოლი ავტობუსში გინებით ჩაჯდა, სენსაციამონატრებული ბრბო მიმოიფანტა. ცხენის გვამი გადასაგდებად წაიღეს.

ნიავმა წამოუბერა… გაგრილებულ ასფალტს ჯერ კიდევ აჩნდა სისხლის სველი, მოყავისფრო ლაქები… ნელა ილეოდა მკვდრის მზე…

ტანჯვის არსზე

დოსტოევსკი ამბობდა, ბავშვის ერთი ცრემლიც კი არღვევსო სამყაროს ჰარმონიას. რა არის ტანჯვის არსი? ზრდასრული ადამიანის ტანჯვა შეიძლება გაამართლო, როგორც იობის შემთხვევაშია: ღვთისგან მოვლენილი ტანჯვა, რომელიც იწვევს განახლებას, კათარზისს,  უფალთან მიახლოებას (ჩეხოვის „მკვლელობა“ – ადამიანი, რომელიც მთელი ცხოვრების განმავლობაში ცდილობს, ზედმიწევნით ზუსტად შეასრულოს საღვთო ლიტურგია,  მხოლოდ და მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც მოკლავს ღვიძლ ძმას იმ მიზეზით, რომ ეს უკანასკნელი არ მარხულობს, კატორღაში გადასახლებული მოიპოვებს ჭეშმარიტებას,  შეიგრძნობს ღმერთს)… აბსოლუტურად გაუგებარია ბავშვის ტანჯვა…

 ცოტა რამ ჯემალ ქარჩხაძის „იგიზე”

ნაწარმოების ორიგინალურობა ისაა, რომ მასში გადმოცემულია პირველყოფილი ადამიანის აზროვნების ჩამოყალიბების პროცესი. ამ მხრივ აღსანიშნავია, მოთხრობის მთავარი გმირის – იგის მიერ სამყაროს აღქმა, შესწავლა. ამ გმირის შემოქმედებითი განცდები ძალიან საინტერესოა, როცა იგი სილაზე თითით ხატავს და საგნობრივ სახეს აძლევს თავის ოცნებებს, არსებული სინამდვილის ხატებას თავის თავში და თავს გარეთ. იგი შეიმეცნებს კოსმოსს და იმასაც, რომ თვითონაც მისი განუყოფელი ნაწილია, შეიგრძნობს ღმერთს: „ახლა რაც კი იყო ირგვლივ, ყველაფერი გაერთიანდა, ერთარსად იქცა ყველაფერი… არსებობდა მხოლოდ ერთი რამ და ეს ერთი რამ იგი იყო, და ეს ერთი რამ ცა იყო, და ეს ერთი რამ ზღვა იყო… ერთი რაღაც გაცხადებულიყო ყველაფერში და ყველაფერი სათითაოდ ეს ერთი რაღაც იყო… “. ეს არის იგიში ახლად შობილი რწმენის ნიშნები: „იქნებ იგი იარსებებს? იქნებ მთლიანად არ გაქრება, იქნებ ის რაღაც, რაც იგიც არის, ტყეც, ზღვაც, ცაც და ყველაფერი, დარჩეს ქვეყანაზე?“

იგი პიროვნებაა და გრძნობს, რომ მისი აზროვნება, სამყაროს ჭეშმარიტების წვდომის სიღრმე აღემატება სხვისას („იგიმ იცის რაღაც ისეთი, რაც თვით ბელადმაც არ იცის“). ეს გმირი ძალიან ჰგავს გურამ რჩეულიშვილის „ალავერდობის“ გმირს ან თუნდაც, ვაჟა-ფშაველას ალუდა ქეთელაურს. განსხვავება ისაა, რომ იგის, რომელსაც ახალდაწყებული აქვს სამყაროს შემეცნება, არ გაუცნობიერებია თავისი როლი თანამოძმეებთან მიმართებაში (როცა ძველი ბელადი გადაეშვება ქარაფიდან, ახალი ბელადი ყვირის და ხტუნავს. მას სხვებთან ერთად აჰყვება იგიც). „ალავერდობის“ პერსონაჟსა და ალუდას კი მშვენივრად აქვთ გააზრებული, რომ მათ ხალხი უნდა გამოაფხიზლონ, აზროვნების მიმართულება შეუცვალონ.

პირველყოფილ ადამიანთა კრებული, რომელშიც იგი ცხოვრობს, თავისი ქცევით, ულმობელობით, კონსერვატიულობით ძალიან ჰგავს იმ თემს, რომლის წიაღშიც ალუდა ქეთელაური აღიზარდა. ორივე შემთხვევაში ადამიანებს აკავშირებს საერთო ბედი, მსგავსი წარმოშობა, ტრადიციები. თემი დახშულია და თავის თავში ჩაკეტილი. აქ პიროვნება არ მოიაზრება მთელის გარეშე. გმირს არა აქვს უფლება, იყოს სხვანაირი, რაიმე მოტივით შეცვალოს თემის შიდა კანონი, აღდგეს უსამართლობის წინააღმდეგ, შეასრულოს ის, რაც მისთვის ზნეობრივი და სამართლიანია.

ტრაგედია ყოველთვის დაკავშირებულია გამორჩეული პიროვნების გამოღვიძებასთან, მის შინაგან ბრძოლასთან, ეს კი განაპირობებს თემსა და პიროვნებას შორის კონფლიქტის გარდუვალობას, რაც საბოლოო ჯამში, ხშირად მსხვერპლით მთავრდება. ალუდა განდევნეს, როგორც ქრისტიანული მორალის დამრღვევი. „იგის“ მთავარი გმირიც სასიკვდილოდ გაწირეს მხოლოდ იმის გამო, რომ გარეგნულად და აზროვნებით განსხვავდებოდა თანამოძმეთაგან. ორივე შემთხვევაში პიროვნება თავისი ქცევით აკეთილშობილებს გარემოს, იჭრება ადამიანთა შეგნებაში, „შემოაბრუნებს“ მათ თავისკენ.

თავიდან იგისთვის გაუგებარია, როგორია ის კვალი, რომელსაც წვიმა ვერ წაშლის. მერე მიხვდება, რომ წვიმისას დარჩენილი ნატერფალი არ არის ის, რაც ადამიანისაგან რჩება. „იგიმ იცის, რა დარჩება მისგან“. (მაგალითისთვის: „ჩემს შემდგომად მოძმესა ჩემსა სიძნელე გზისა გაუადვილდეს“).

ცხოვრება მიდის. ადამიანები იბადებიან და კვდებიან. რჩება მხოლოდ კვალი, რომელსაც წუთისოფელში გამორჩეულნი ტოვებენ. სწორედ პიროვნებაა ღმერთის ხატი და მსგავსება ადამიანში. მოთხრობა „იგის“ ფინალიც ასეთია: „იგისგან სწორედ ის დარჩა, რაც იგიში იგი იყო“.

ესგ-ის მიხედვით სწავლებაში მიღწეულ ერთ-ერთ შედეგად პრობლემის გადაჭრა შეიძლება ჩაითვალოს. მოსწავლეებს საგნობრივი ცოდნასთან და უნარ-ჩვევებთან ერთად უნდა განვუვითაროთ პრობლემების გადაჭრის უნარი. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება მოსწავლის განვითარებაზე ორიენტირებული სტრატეგიაა.

მათემატიკის გაკვეთილზე თუ მოსწავლეს სიტუაციური ამოცანის სახით ნაცნობი კონტექსტის პრობლემას შევთავაზებთ, ის ინტერესით მოძებნის გამოსავალს ამ პრობლემიდან. სწავლის ამგვარი ფორმა განსხვავდება ამოცანების ამოხსნის უბრალო პროცესისგან.

რა არის პრობლემური სიტუაცია/ამოცანა.

• სწავლების პროცესში მიწოდებული პრობლემური ამოცანა არის ავთენტური, რეალური სიტუაციური ამოცანა. იგი უნდა იყოს ერთგვარი გამოწვევა მოსწავლისათვის.
• პრობლემა უნდა აღძრავდეს მოსწავლეების ინტერესსა და სურვილს, რომ მათ მართლაც მოუნდეთ ამ პრობლემის გადაჭრა.
• პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს არა აქვს ნაცნობი სტრატეგია,რომელსაც პირდაპირ გამოიყენებდა. იგი მან უნდა შეიმუშაოს.
• სიტუაცია მოითხოვს გადაწყვეტას/გადაჭრას.
• ამოცანა უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის უნარ-ჩვევებსა და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს.
• პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების იდეა უნდა გამომდინარეობდეს ესგ-ისსაგნობრივი სტანდარ­ტიდან.

პრობლემური ამოცანების სამი ტიპი:

1. ამოცანები, რომელთა ამოხსნისას საჭიროა გადაწყვეტილების მიღება;

1. ამოცანები, რომლებიც მოითხოვს სისტემის ანალიზსა და მოდელირებას;
2. ამოცანები, რომლებიც უკავშირდება რთული ვითარებიდან გამოსავლის ძიებას.

1. გადაწყვეტილების მიღებასთანდაკავშირებულ ამოცანებში მოცემულია რამდენიმე ალტერნატივა და შეზღუდვა. მოსწავლეს მოეთხოვება ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც ამ შეზღუდვებს დააკმაყოფილებს. გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებული ამოცანა მით უფრო რთულია, რაც უფრო კომპლექსურია მასში წარმოდგენილი ვითარება, ანუ რაც უფრო მეტია გასაანალიზებელი ინფორმაციის მოცულობა და შეზღუდვების რაოდენობა. ასეთ პირობებში საჭიროა სხვადასხვა წარმოდგენის ურთიერთდაკავშირება და მრავალი შეზღუდვის გათვალისწინება. თუმცა, ზოგადად, გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებულ ამოცანებში შეზღუდვები მკაფიოდ არის გამოკვეთილი, ამიტომ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთება უფრო მარტივია.
2. სისტემის ანალიზსა და მოდელირებასთანდაკავშირებული ამოცანები –

• მოსწავლისაგან მოითხოვს კომპლექსური ვითარების ანალიზს ამ ვითარების ლოგიკის გასააზრებლად.
• ამ ტიპის ამოცანებში აღწერილია კომპლექსური სისტემები, რომლებშიც მონაწილეობს მრავალი ურთიერთდაკავშირებული ფაქტორი (პარამეტრი, თვისება, მახასიათებელი). ამ კავშირების დინამიკურობის გამო პასუხი (ამონახსენი), შესაძლოა, არ იყოს ერთადერთი. ამ სახის ამოცანები მრავლად გვხვდება ეკონომიკასა და სოციალურ მეცნიერებებში. ხშირად საჭიროა წარმოდგენილი ვითარების ადეკვატური მოდელის შექმნა, რისთვისაც აუცილებელია პარამეტრების შერჩევა, მათ შორის, კავშირების იდენტიფიკაცია და მიღებული სურათის წარმოდგენა სიმბოლური ან/და რაიმე სხვა სახით.

3. რთული (პრობლემური) ვითარებიდან გამოსავლის ძიებასთანდაკავშირებული ამოცანები

მოსწავლისაგან მოითხოვს სისტემის (მაგ: მოწყობილობის) კომპონენტების ამოცნობას და მათი მოქმედების ანალიზს, რათა მან შეძლოს ამ სისტემის გამართულად ფუნქციონირების დარღვევის მიზეზების დადგენა.

პრობლემის გადაჭრის ციკლი:

• პრობლემის მოძებნა და განსაზღვრა;
• პრობლემის ჩამოყალიბება და წარმოდგენა; 
• პრობლემის შესახებ ინფორმაციისა და რესურსების ორგანიზება და ცოდნის მობილიზება;
• შესაძლო ალტერნატივების ან გადაჭრის გზების მოძიება;
• პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების შერჩევა;
• შერჩეული სტრატეგიის განხორციელება და პროგრესზე დაკვირვება;
• შედეგების შემოწმება და შეფასება.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პროცესში მოსწავლე გამოიმუშავებს კოგნიტურ სტრატეგიებს, რომლებიც მას ეხმარება უჩვეულო, მოულოდნელი და არარუტინული სიტუაციის ანალიზში. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, პრობლემის გადაჭრა ეფუძნებოდეს არასპეციფიკურ, ნაკლებად სტრუქტურირებულ სიტუაციას და არ შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ ერთი სწორი პასუხით.

ამგვარი პრობლემის მოგვარება უფრო მეტად დაეხმარება მოსწავლეს რეალური ცხოვრებისეული პრობლემების მოგვარებაში – ცხოვრებისეული პრობლემები ხომ უფრო კომპლექსურია, არ არსებობს მათი გადაჭრის მხოლოდ ერთი სწორი გზა. სწორედ ამგვარი უნარ-ჩვევების განვითარებაა პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ძირითადი მიზანი.

ჩვენს სკოლაში დირექცია ახალი სასწავლო წლის დასაწყისში, მოსწავლეებს ტრადიციულად სასწავლო ნივთების კრებულით ასაჩუქრებს. ხშირად სასკოლო ცხოვრებაში აქტიურად ჩართული მოსწავლეებიც დაუსაჩუქრებია. ამიტომ კომპლექსური დავალება, რომელიც მეექვსე კლასელებს წარვუდგინე, მათთვის ნაცნობი კონტექსტიდანაა და რეალური პრობლემის გადაჭრას გულისხმობს.

კომპლექსური დავალების პირობა: (ბარათის მოკლე აღწერა)

სამიზნე ცნება: მოქმედებები რიცხვებზე

კლასი მე-6

დრო 12-14 სთ.

საკითხები: მოქმედებები წილადებსა და ათწილადებზე

სამიზნე ცნებასთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები:

• არითმეტიკული მოქმედებები ერთმანეთთან მჭიდრო ურთიერთკავშირშია. არითმეტიკული მოქმედებების თვისებების ცოდნა ხელს უწყობს გამოთვლების შესრულებას. გამოთვლების შესრულებისას აუცილებელია მოქმედებათა თანმიმდევრობის დაცვა.
• არსებობს რიცხვების შეკრება/გამოკლებისა და გამრავლება-გაყოფის რამდენიმე სტრატეგია. შედეგი არ არის დამოკიდებული სტრატეგიის არჩევაზე.
• ზოგიერთ სიტუაციაში ზუსტი გამოთვლებია საჭირო, ზოგიერთში კი მიახლოებითი გამოთვლაც საკმარისია.

საკვანძო შეკითხვა:

როგორ ამარტივებს რეალური პრობლემების გადაჭრას რიცხვების თვისებების ცოდნა და მათზე მოქმედებები?

სამიზნე ცნების დამუშავების დასასრულ მოსწავლეებმა კომპლექსური დავალებები პადლეტის დაფაზე განათავსეს და თანმიმდევრულად გააკეთეს პრეზენტაციები.

პადლეტის დაფას, განსაკუთრებით ონლაინსწავლების დროს, როგორც ინტერაქტიულ დაფას, ბევრი პედაგოგი იყენებს. მე პადლეტი მეხმარება მოსწავლეთა ნამუშევრები, მაგალითად, კომპლექსური დავალებები ერთ სივრცეში მქონდეს და მოსწავლეებს იქვე მივცე უკუკავშირი.

გაგიზიარებთ პადლეტის ლინკს, სადაც მოსწავლეებმა განათავსეს შესრულებული კომპლექსური დავალებები. აქ ნახავთ მოსწავლეების მიერ შესრულებულ სხვადასხვა დიზაინისა და დონის ნამუშევარს. https://padlet.com/murusidzetamari/cqo7xceby2gdv3m8

ამრიგად, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლეებს მოსწონთ დავალებები, რომლებშიც რეალური პრობლემები უნდა გადაიჭრას, რის შედეგადაც სწავლა მათთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. მოსწავლე ჩართულია აქტიურ სწავლაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა

https://ncp.ge/ge/curriculum?subject=36&subchild=198;

2. ჟურნალი მასწავლებელი „პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა და მეტაკოგნიცია“ მანანა ბიჭორიშვილი – https://mastsavlebeli.ge/?p=2174;
3. ჟურნალი მასწავლებელი. „პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის დაგეგმვა“ მანანა სეხნიაშვილი – https://mastsavlebeli.ge/?p=9345.
4. მათემატიკის გზამკვლევი კურიკულუმის შედგენისათვის. დამხმარე რესურსი მასწავლებლებისათვის. (მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით) ქეთი ცერცვაძე – https://clck.ru/SkNrc.

ბავშვობაში ხშირად მესმოდა ფრაზა ილიას ლექსიდან, რომლის თანახმადაც ყოველი დღის ბოლოს ადამიანმა თავის თავს უნდა უნდა ჰკითხოს, იმ დღეს ვის რა არგო. ეს იყო არაპირდაპირი მოწოდება უფროსების მხრიდან მოვქცეულიყავი კარგად და თავაზიანად, დავხმარებოდი სხვებს, თუკი ამის საჭიროება იქნებოდა და ერთგვარი თამაშიც ჩემი თავთან, ძილის წინ გამეხსენებინა დღის ამბები და დამეჭირა მათში რაიმე სასიამოვნო, საინტერესო, საამაყო.

მერე გავიზარდე, ჟურნალისტი გავხდი.  მე კი არა, ჩემი შვილიც გაიზარდა და უკვე წელიწადზე მეტია საღამოობით, ძილის წინ მეკითხება ხოლმე, რაზე ვიმუშავე იმ დღეს. თავიდან ზედაპირულად ვუყვებოდი ხოლმე დღის იმ ამბავს, რომელზეც ვმუშაობდი – არ ვფიქრობდი რომ ამ ასაკის ბავშვისთვის შეიძლება პოლიტიკა ასე საინტერესო ყოფილიყო, ეკონომიკა გასაგები და სამართლის საკითხები ემოციური, მაგრამ სულ ტყუილად. თურმე ყველა ამბის მოყოლა შეიძლება ისე რომ ბავშვებისთვის გასაგები იყოს და მეტიც, ძალიან სწორად შეუძლიათ ამოიცნონ ამბებში სისტემური ხარვეზები, უმნიშვნელო წვრილმანები, კეთილი და ბოროტი გმირები და ასევე კარგად ერთობიან, თუკი რთული ვითარებებიდან გამოსავლის გზების მოძებნას სთხოვ, ან პრობლემების გადაჭრაზე საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებას. არ არსებობს ამბავი, რომელსაც ზღაპარივით ვერ მოჰყვები და არაფერია ახალ ამბებში სიახლე, ყველაფერი რაც ხდება, ათასჯერ მაინც გაუვლის სხვადასხვა საზოგადოებას სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფორმით.

მოკლედ, ვინაიდან მოცემულობად გვაქვს, რომ დღეში ერთი თემა მაინც მაქვს, რომელში გარკვევა და საზოგადოებისთვის მოყოლა მევალება, დღის ბოლოს, ძილის წინ ამ ამბებს ბავშვებსაც ვუყვები – ესეც თამაშად გადაიქცა, რომ საინტერესო ამბავი მქონდეს, კარგად შევძლო მისი ადაპტირება ბავშვებისთვის, გაჩენილ კითხვებზე ვუპასუხო და დავანახო, როგორ ფუნქციონირებს ქვეყნები, სისტემები, ვირუსები, როგორ იბრძვიან ადამიანები ლუკმა-პურისთვის, სამართლისთვის, უკეთესი მომავლისთვის, ერთმანეთის გადასარჩენად, გარემოს დასაცავად, როგორი მრავალფეროვანია სამყარო და თან როგორი ადვილია იპოვო მსგავსებები სხვადასხვა დროსა და სივრცეში მიმდინარე პროცესებს შორის.

“მახარებს ის, რომ პირველი ბავშვები ვართ, რომლებიც ქალაქის ამბებს ვიგებთ, რადგან ჩვენი დედა ჟურნალისტია” – ეს მესამეკლასელი მარიამის ჩანაწერია დავალების რვეულში. უნდა დაეწერა, რა სწყინს და რა უხარია. წარმოგიდგენიათ ალბათ ჩემი, მომუშავე დედის სიხარული, რომელსაც სულ სინდისი ქენჯნის, რომ ბავშვებისთვის ბევრი დრო არ რჩება, ზოგჯერ დასვენების დღეებშიც მუშაობს და ღამის საათებშიც, როცა იმ ათასი შესაძლო ვერსიიდან, რაც პატარა გოგოს სიხარულის მიზეზად შეიძლება დაეწერა სკოლაში, მაინცდამაინც ეს დაწერა. უფრო საინტერესო ამბებს ვიპოვი,  მეტს ვიფიქრებ, რის თქმა მინდა ამ ამბების მოყოლით-თქო, ვფიქრობდი სკოლიდან სახლისკენ მომავალ გზაზე.

ჩვენ ხშირად გვსაყვედურობენ ხოლმე იმის გამო, რასაც ვაკეთებთ – ზოგს კრიტიკული კითხვა არ მოწონს, ზოგს ინტერესი მის მიმართ, ზოგი ცუდი ამბების მოყოლის გამო ხალხის დაზაფვრაში გვადანაშაულებს და ზოგი ზედაპირულობაში – კრიტიკის ნაწილი სამართლიანია, ნაწილი ჩვენ გაჩუმებას ისახავს მიზნად და იმისთვის, რომ სამართლიანი შენიშვნა მიიღო და თავდასხმას ყოჩაღად დახვდე, ალბათ საკუთარი თავი, პროფესია  და პრინციპები უნდა გიყვარდეს, პატივს სცემდე შენს ღირებულებებს და ცდილობდე, არ გადაუხვიო სწორი გზიდან. ამ გზაზე, ღირებულებების სადარაჯოზე ბავშვები აღმოჩნდა რომ საუკეთესო მცველები, საუკეთესო მეგზურები არიან.

ახალი ამბებით თამაში ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილი გახდა და სრულიად მოულოდნელად აღმოჩნდა, რომ მათი საშუალებით ადვილია ისტორიის, გეოგრაფიის, ბიოლოგიის რიგი საკითხების განმარტება. ახალი ამბების გარჩევა მედიაწიგნიერების ელემენტარული უნარების განვითარებისთვის შეიძლება გამოიყენო სწავლის დაწყებით საფეხურებში და წყაროებთან მუშაობა ისწავლო მათი დახმარებით. დისკუსია და მსჯელობა, საკუთარი პოზიციის დაცვა და არგუმენტის ჩამოყალიბება, სხვისი მოსმენა ისწავლო, ეთიკურ დილემებსაც კი შეიძლება გადაწვდე, სხვისი სივრცის პატივისცემის აუცილებლობაზე დაფიქრდე და საზოგადო ინტერესზე – სულაც არ მგონია, რომ ცოტაა.

ვიყოთ რეალისტები!

ყველაფერი, რაც დღეს მსოფლიოში და ჩვენ ირგვლივ ხდება, აისახება ბავშვებზე.  პატარა ადამიანებს კორონავირუსის პანდემიის შესახებ გავრცელებული ზღვა ინფორმაციის სწორად გადამუშავებისა და ამ ფონზე შინაგანი მდგომარეობის კონსტრუქციულად გამოხატვის ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ. ბავშვებში გაზრდილი სტრესის, შფოთვის, მომავლის შიშის დაძლევა მშობლებისა და მასწავლებლების ნომერ პირველ ამოცანად ისე იქცა, რომ ვერც მისი გაცნობიერება მოვასწარით და ვერც მისთვის მომზადება.

პანდემია ჯერ არსად მიდის. მნიშვნელოვანია, ზრდასრულებმა შევძლოთ და ბავშვებს ემოციური თვითრეგულაციის უნარის გამომუშავებაში დავეხმაროთ. ამაში კი მარტივად ანიმაციური სტუდია „PIXAR“-ის ოსკაროსანი ანიმაცია „თავდაყირა“, იგივე INSIDE OUT დაგვეხმარება. (https://www.adjaranet.com/movies/12762/Inside-Out)

„თავდაყირაში“ საქმე იმაზე ადვილად არის, ვიდრე ფსიქოლოგები და ფიქოთერაპევტები სხვადასხვა ვიდეორესურსიდან გვიყვებიან. აქ არც არაფრის დაზეპირება მოგიწევთ, არც უცხო ტერმინები შეხვდებათ და ღრმად დასაფიქრებელ საკითხებსაც მხიარულად გადაუფრენთ. პარალელურად კი შეძლებთ, ჩაიხედოთ პატარა ადამიანების გულებსა და გონებაში, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში ბავშვებთან ურთიერთობაში დაგეხმარებათ.

„თავდაყირას“ 5 წლის შვილთან ერთად წლების წინ თბილისის ერთ-ერთ კინოთეატრში სრულიად შემთხვევით გადავაწყდი. პირველივე წუთებიდან მივხვდი, რომ ძალიან გამიმართლა და გენიალურ ნამუშევარს ვუყურებდი, როგორ იქმნება ადამიანის გონებაში ემოციური ინტელექტი, ე.წ. EQ,, რომელსაც თანამედროვე სამყაროში გაცილებით მაღალი წონა აქვს, ვიდრე IQ-ს. ემოციური ინტელექტი არის უნარი, შეგეძლოს საკუთარი და სხვისი ემოციის გაცნობიერება და მართვა.

პანდემიამ ჩემი ამ მულტფილმისადმი სიყვარული გააათკეცა, რადგან არაფერი ისე არ დამხმარებია შვილებისთვის იმის ახსნაში, რა ემოცია რატომ გვიტევს ადამიანებს, როგორც ეს ერთი, წლების წინ შემთხვევით ნანახი ფილმი.

რეჟისორ პიტ დოქტორისთვის მთავარი პერსონაჟის ქცევის ინსპირაციად საკუთარი 11 წლის ქალიშვილის ქცევაზე დაკვირვება იქცა. ფილმის სცენარზე ფსიქოლოგების გუნდი რამდენიმე წლის განმავლობაში მუშაობდა. ისინი ეყრდნობოდნენ მეცნიერულ თეორიებს გონების მუშაობასთან დაკავშირებით. თავდაპირველად გუნდის მიზანი იყო ადამიანის 27 ემოცია პერსონაჟებად შემოეყვანათ, თუმცა ფილმის საბოლოო ვერსიაში 5 უნივერსალურ ემოციას ვხვდებით. გუნდის მიზანი რთული იდეების გამარტივება იყო, რასაც თავი იდეალურად გაართვეს. ერთი შეხედვით მარტივმა, მაგრამ რთული ფილოსოფიური ჩანაფიქრის მულტფილმმა, რომელიც ადამიანის გონებაში მოგონებების მოგზაურობას ეხება, ოსკარის დაჯილდოების 88-ე ცერემონიალზე დამსახურებულად მიიღო უმაღლესი ჯილდო საუკეთესო ანიმაციური ფილმისთვის.

მულტფილმის მთავარი გმირი, რაილი, ოჯახთან ერთად ცხოვრობს. სხვა ბავშვების მსგავსად დადის სკოლაში, ჰყავს მეგობრები, აქვს ჰობი, საყვარელი და საძულველი საჭმელი და ა.შ.

რეჟისორი გვაჩვენებს, რა ხდება ჩვეულებრივი ცხოვრების პარალელურად გოგონას ტვინის ხვეულა ლაბირინთებში, სადაც ბავშვის ზრდასთან ერთად მოგონების მთელი არქივი და ღირებულებების კუნძულები ყოველდღიურად შენდება.

„თავდაყირას“ პერსონაჟების ტვინში სამართავი პულტი დგას, რომელსაც სხვადასხვა ემოცია მართავს: სიხარული, დარდი, ბრაზი, შიში და ზიზღი. თითოეულს თავისი როლი, ხასიათი და გამოხატვის თავისებურება აქვს. მოკლედ, ფილმში 11 წლის გოგონასთან ერთად მისი 5 ძირითადი ემოციაც მონაწილეობს, ოღონდ არა აბსტრაქტული, არამედ კონკრეტული, გაპიროვნებული სახით, სხეულითა და ხასიათით:

სიხარული – ოპტიმისტი, მხიარული, თვალებციმციმა სალათისფერკაბიანი გოგონა, რომელიც სულ ბრწყინავს და სიცოცხლეს ასხივებს;

სევდა – პესიმისტი, ლურჯთვალა და ლურჯთმიანი მუდამ თვალზეცრემლმომდგარი ზანტი, ნაღვლიანი ფუმფულა არსება;

ბრაზი – წითელი, ცეცლწაკიდებული პატარა კაცუნა, რომელიც მზად არის ყველაფერი გადაწვას და გაანადგუროს;

შიში – აწოწილი და აკანკალებული, იასამნისფერი კაცი, რომელსაც ცახცახისგან თვალები შუბლზე ასდის;

ზიზღი – წამწამებაპრეხილი ლამაზმანი რეტრო კაბითა და ვარცხნილობით, რომელიც ყველაფერზე ცხვირს იბზუებს და სულ უკმაყოფილოა.

ემოციები გოგონას ყოველდღიურ ცხოვრებას სამართავი პულტიდან აკვირდებიან. ბავშვის ხასიათიც იმის მიხედვით იცვლება, თუ ვინ დაასწრებს სამართავ პულტთან დაჯდომას და ერთადერთ ღილაკზე ხელის დაჭერას. თითოეულ ემოციას თავისი სიმართლე აქვს და არგუმენტირებულად მსჯელობს თავის საქციელზე.

ძილის წინ, როცა ბავშვი თავის თავთან მარტო რჩება, ემოციებს ყველაზე მეტი საქმე აქვთ. ისინი გასული დღის ყველაზე შთამბეჭდავი მოგონებების დაარქივებას იწყებენ. ნაკლებად მნიშვნელოვანი მოგონებები საერთო არქივში გადადის, მნიშვნელოვანი შთაბეჭდილებები კი გულში რჩება, როგორც გულის მოგონება და პატრონს მუდამ თან ახლავს, მუდამ ახსოვს ისინი. ამ მოგონებებს ყველაზე ბედნიერი ან ყველაზე სევდიანი ამბების სახე აქვს. ისინი ქმნიან პიროვნებას.

მოგონებების არქივის გარდა, პატარას ტვინის ლაბირინთებში ღირებულებების კუნძულები შენდება. რაილის ოჯახის, მეგობრობის, პატიოსნების კუნძულები აქვს, რაც ბავშვს თავისი თავის პოვნაში ეხმარება.

გოგონას ტვინში კიდევ ერთი კუნჭულია, ბნელი და უფერო, მოგონებების უზარმაზარი ნაგავსაყრელი, სადაც ყველა ის ფაქტი და განცდა იყრება, რომელიც ბავშვმა დაივიწყა. იყრება და ნადგურდება. ზოგჯერ აქ ისეთი ემოციებიც ხვდება, რომლებიც ადამიანისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ზოგჯერ ღირებულებების კუნძულებიც ინგრევა და გულის მოგონებებიც შეიძლება ნაგავსაყრელზე აღმოჩნდეს. აი, სწორედ ასეთი შემხვევებისთვის სჭირდება რაილის ყველა ემოცია. იქ, სადაც სიხარული უძლურია, ადამიანის გადარჩენა სევდას, ბრაზსა და შიშსაც კი შეუძლია.

„თავდაყირა“ დაგვეხმარება, გავიგოთ, რომ ჩვენს ემოციებს მიზეზი აქვთ და „კარგი“ და „ცუდი“ განცდები არ არსებობს. გავიგებთ, რომ ყველა ემოცია მისაღებია, მათ შორის „ცუდიც“. დადებითი და უარყოფითი ემოციები ადამიანებს ყველა ასაკში თანაბრად სჭირდებათ. არასასურველი ემოციების განდევნა გამოსავალი არ არის და ისინი, სახეცვლილები, აუცილებლად უკან დაგვიბრუნდებიან. ამიტომ ზოგჯერ მაინც მივცეთ თავს უფლება, ვიყოთ ცუდ ხასიათზე, მოწყენილი, იმისთვის, რომ განვიცადოთ ის, რასაც რეალურად ვგრძნობთ. მეტიც, მივცეთ თავს უფლება, ვისაუბროთ ჩვენს ემოციებზე, რადგან ამაზე საუბარი ადამიანს აძლიერებს.

ამ ფილმით გაგვიადვილდება ბავშვებისთვის იმის სწავლება, რომ სახელი დაარქვან თავიანთ განცდებს; მოუსმინონ საკუთარ თავს; მიიღონ ისეთი, როგორიც არის; შეეცადონ, მართონ თავიანთი ემოციები და მიწაზე მყარად დადგნენ.
ანიმაციური ფილმი ყველა ასაკის ადამიანისთვის თანაბრად სასარგებლოა. სკოლამდელი და დაწყებითი სკოლის ასაკის ბავშვები ფილმის ზედაპირული ყურებითაც მიიღებენ სიამოვნებას, ხოლო მოზარდები და ზრდასრულები იმ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებზე დაფიქრდებიან, რომლებითაც ადამიანის ქცევა იმართება.

პანდემიის პერიოდში სამყარო შეიცვალა. სოციალური, ეკონომიკური თუ ემოციური პრობლემების ფონზე, ჩვენ, ზრდასრულები აღარ ვართ ისეთი ძლიერი, როგორიც მანამდე ვიყავით. ანიმაციური ფილმი „თავდაყირა“ თავს გარედან დაგვანახებს და დაგვეხმარება გარესამყაროს ახლებურად აღქმაში, რაც 2021 წელს განსაკუთრებით გვჭირდება ყველას, დიდსაც და პატარასაც.

სასწავლო პროცესში მშობლის ჩართულობა უმნიშვნელოვანესია. ეს ალბათ თქვენც ხშირად გაგიგონიათ. სტატიაში განვმარტავ, რა გავლენას ახდენს მშობლის ჩართულობა თავად მასზე, მოსწავლესა და სკოლაზე, გაგიზიარებთ ჩემს გამოცდილებას იმის თაობაზე, როგორ ჩავრთოთ უფრო მეტად მშობლები სასწავლო პროცესში და რა აქტივობები შეგვიძლია შევთავაზოთ მათ.

რას ნიშნავს „მშობლის ჩართულობა“? ეს ტერმინი აერთიანებს მასწავლებლებსა და მშობლებს, რათა ერთიანი ძალისხმევით შეუწყონ ხელი მოსწავლის აკადემიური მოსწრების გაუმჯობესებას. „მშობლის“ ხსენებისას ხშირად მხოლოდ დედ-მამა გვახსენდება, მაგრამ ეს სიტყვა არ გულისხმობს მხოლოდ დედას ან მამას. მშობელი შეგვიძლია ვუწოდოთ ყველა იმ პირს, ვინც ბავშვის აღზრდაშია ჩართული.

რას შეიძლება მოიაზრებდეს მშობელთა ჩართულობა? განვიხილავ რამდენიმე მომენტს:

• სასკოლო ღონისძიებაზე დასწრებას;
• ბავშვის მიერ შესრულებული დავალების წახალისებას;
• მასწავლებელთან შეხვედრას და ბავშვის პროგრესის განხილვას;
• დავალების მომზადებაში დახმარებას.

რა შედეგი მოაქვს მშობლის ჩართულობას მოსწავლისთვის?

არ აქვს მნიშვნელობა, როგორია ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი – თუ მშობელი ჩართულია ბავშვის განათლების პროცესში, ბავშვს ყოველთვის აქვს მიღწევები, უფრო დადებითადაა განწყობილი სკოლის მიმართ, თავდაჯერებულია.

რა ხდება, როდესაც მშობელი ჩართულია ბავშვის განათლების პროცესში?

ამ შემთხვევაში მშობელი უფრო ობიექტურად აფასებს ბავშვის შესაძლებლობებს, უკეთ ესმის მისი, მეტ ყურადღებას უთმობს მის სოციალურ, ემოციურ და ინტელექტუალურ განვითარებას, ხდება უფრო მზრუნველი, ნაკლებად მკაცრი შვილის მიმართ და უფრო მეტად აფასებს მის მიღწევებს. იმავდროულად, მეტ ყურადღებას აქცევს ცოდნის დონისა და უნარ-ჩვევების ამაღლებას, უფრო სრულყოფილი ინფორმაცია აქვს ბავშვის მდგომარეობის შესახებ და დროულად იღებს ზომებს მისი პრობლემების მოსაგვარებლად, მეტი ინტერესი უჩნდება სასწავლო პროცესის მიმართ და ინტერესით ერთვება სხვადასხვა აქტივობაში.

რა გავლენას ახდენს მასწავლებელსა და სკოლაზე სასწავლო პროცესში მშობლის ჩართულობა?

მშობელთა ჩართულობა ამაღლებს მშობლებსა და მასწავლებლებს შორის კომუნიკაციის ხარისხს, ეს კი მასწავლებელს ეხმარება, სისტემატურად იღებდეს ამომწურავ ინფორმაციას ბავშვის შესახებ, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური მიდგომების შესამუშავებლად. გარდა ამისა, მასწავლებლები უფრო კმაყოფილნი არიან საკუთარი საქმიანობით და მისი შედეგებით.

მშობლის ჩართულობის შედეგად სკოლა იღებს მეტ მხარდაჭერას. ეს გარკვეულწილად გავლენას ახდენს სკოლის იმიჯზეც. სკოლებში, სადაც მოსწავლეთა მოსწრება ძალიან დაბალია, მშობლების ჩართულობის გაზრდის შემდეგ მაჩვენებელი აშკარად უმჯობესდება.

მშობლის ჩართულობის გაზრდის მიზნით შეიძლება მათი ინტერესების შესწავლა. ამისათვის სკოლას შეუძლია ჩაატაროს გამოკითხვა, თუნდაც ფარული; კითხვარში შეიტანოს მნიშვნელოვანი საკითხები, რომელთა შესახებაც მშობელს შეეძლება საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა. მიღებული ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე სკოლა დაგეგმავს შემდგომ ნაბიჯებს, რაც ხელს შეუწყობს სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობას.

იმისთვის, რომ სკოლასა და მშობელს შორის კომუნიკაცია უფრო მჭიდრო გახდეს, შეიძლება შემდეგი ნაბიჯების გადადგმა:

• სკოლის შესასვლელში განათავსეთ საინფორმაციო ბანერი, რომელზეც სიახლეები გამოიკვრება;
• დაგეგმეთ ღია კარის დღე მშობელთათვის;
• ორიენტაციის გასაიოლებლად გამოაკარით სკოლის გეგმა;
• გულთბილად მიესალმეთ მშობლებს;
• ჩაატარეთ ახალი მოსწავლეების მშობლებთან გაცნობითი ხასიათის შეხვედრა;
• შექმენით საკომუნიკაციო სივრცე მშობლებისთვის.

სასწავლო პროცესში მშობლის უკეთესი ჩართულობისთვის მასწავლებლებს შეუძლიათ, განახორციელონ შემდეგი აქტივობები:

• დახასიათების დაწერა – სთხოვეთ მშობლებს, დაგიწერონ მოსწავლის დახასიათება (ამ აქტივობას განსაკუთრებით ეფექტურად ვიყენებ პირველ კლასში და ახალ მოსწავლეებთან). დახასიათების წყალობით თქვენ ერთგვარი წარმოდგენა გექმნებათ ახალ მოსწავლეებზე და გეგმავთ ინდივიდუალურ მიდგომებს, ითვალისწინებთ მშობლის მიერ დასახელებულ მნიშვნელოვან საკითხებს;
• მხიარული შეჯიბრება მშობელთა ჩართულობით;
• მოხალისე მშობელი;
• ვინ ვარ მე – მოიწვიეთ კლასში სხვადასხვა პროფესიის მშობლები, რომლებიც თავიანთ პროფესიაზე მოუყვებიან მოსწავლეებს;
• გამოფენა – მოაწყვეთ სკოლის დერეფანში მოსწავლეების ნამუშევრების გამოფენა, სადაც მშობლებს საშუალება ექნებათ, შეაფასონ ბავშვების ნამუშევრები;
• ღია გაკვეთილი – მშობლებს ყოველთვის აინტერესებთ, რა ხდება საკლასო ოთახში, როგორ ატარებთ გაკვეთილებს, როგორ აქტიურობს ბავშვი. ეს ინტერესი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა ონლაინ სწავლების დროს. ჩაატარეთ ღია გაკვეთილი ფიზიკურ გარემოშიც, გააკეთეთ განვლილი მასალის ერთგვარი შეჯამება. მშობლისთვის ძალიან საინტერესო იქნება ასეღ გაკვეთილზე დასწრება;
• სურათი მშობლებთან ერთად – ამ აქტივობას ყოველთვის ვიყენებ პირველ კლასში. მოსწავლეებს ვთხოვ, მოიტანონ ოჯახური ფოტოსურათები, რომლებსაც ფორმატზე ვაკრავ. ბავშვები თითქმის ყველა დასვენებაზე ამ ფორმატთან დგანან და თანაკლასელებს ოჯახის წევრებს აცნობენ. ერთგვარად მონატრებასაც იკმაყოფილებენ, რადგან ვიცით, როგორ უჭირთ სწავლის დასაწყისში პირველკლასელებს ოჯახთან განშორება;
• გასვლითი ღონისძიებები – დაგეგმეთ ექსკურსიები გამოფენებზე, მუზეუმებსა და კინოთეატრებში არა მხოლოდ მოსწავლეებისთვის, არამედ მშობლებისთვისაც. შეხვდით მათ არაფორმალურ გარემოში, გაუზიარეთ ერთმანეთს შეხედულებები, ინტერესები.

ეს და სხვა აქტივობები ხელს შეუწყობს კომუნიკაციის გაუმჯობესებას და მშობლების ჩართულობას, რასაც პირდაპირი კავშირი აქვს მოსწავლეთა აკადემიურ მოსწრებასთან.

მშობლის ჩართულობის გაუმჯობესებასთან დაკავშირებით არასამთავრობო ორგანიზაციის „ჩვენ განათლებისთვის“ თხოვნით გავმართე დისკუსია, რომლის ნახვაც შესაძლებელია შემდეგ ბმულზე: https://youtu.be/nygHKvR8lkg

ხელში მომხვდა და ხელახლა წაკითხვის დაუძლეველი სურვილიც ვიგრძენი. ანგლოსაქსური საგმირო ეპოსის, „ბეოვულფის“ ქართული თარგმანი ორი წლის წინ, წიგნების ფესტივალზე ვიყიდე, ახლა რომ ზღაპრის ნაწილად მოჩანს მკითხველებით სავსე, ხმაურიანი დარბაზით, მაცდუნებლად გაიაფებული ლიტერატურით. როგორც ჩანს, მეტისმეტად სწრაფად წავიკითხე – იმ ბავშვის მოუთმენლობით, მოყოლილი ამბის იდუმალებით შეპყრობილს თვალი სტრიქონზე რომ ვეღარ შეუყოვნებია. თავიდან მიბრუნება კი სულ სხვაგვარი აღმოჩნდა: ნელა ვკითხულობ, წარმოსახვით გაცოცხლებულ სურათებს ვაკვირდები და უნებურად დამახსოვრებულ სიტყვებს ვიმეორებ: „ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა“. შელოცვასავითაა. არ ვიცი, ვის ან რის შესალოცად ვბუტბუტებ.

ანფერთი შეკრთა და ხელიდან გაუშვა ბედი

სახელის შოვნის – ტბაში ჩასული

გმირის სახელით ამოსულიყო.

ხოლო შიში და ბეოვულფი ერთურთს ვერ ცნობდნენ,

ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა.

ყველა ის მონაკვეთი, სადაც ბეოვულფი გველეშაპებს ებრძვის, უმოწყალო შერკინების სულისშემძვრელი სცენები ისეთ სიამოვნებას განმაცდევინებს, თითქოს ლეგენდებისა და თქმულებების სამყაროდან არც არასდროს გამომიღწევია, თითქოს ისევ მეორე კლასში ვარ, მეზობლისგან ნათხოვარი ყვითელყდიანი წიგნი – „ქართული ხალხური ზღაპრები“ მუხლებზე მიდევს და ჯიუტად ვამბობ უარს ჯადოსნური ამბების კითხვის შეწყვეტაზე.

ისე დაფრთხნენ დანიელები, ქვეშაგებში სულ ჩაიკარგნენ,

როს სიბნელე გადაფატრა საზარელმა გმინვამ გრენდელის,

ხმამ ტკივილის და განწირულების.

ცრემლი მოსჩქეფდა გაძაგრულ ურჩხულს,

დაჭიმულ ყელზე ღვარად მოსჩქეფდა –

მძლავრ მკლავებს საით წაუვიდოდა,

არ ინახოდა რომლის მჯობიც დედამიწაზე.

ბეოვულფს საით წაუვიდოდა.

აქვეა სახსენებელი დანიელთა და ფინელთა ბრძოლის დასასრულის ეს სცენაც, გამაბრუებლად ლამაზი და დაუვიწყარი.

კვლავ დაიტირა მოთქმით ქალმა,

დაიტირა და იმღერა კიდეც მკვდრის საბოლოო სადიდებელი.

[…]

ბოლი ავარდა, აღრიალდნენ უცბად მორები,

სკდებოდა ღია ნაჭდევები და დნებოდა თავის ქალები,

დაბლა სისხლი მოთქრიალებდა,

და ცეცხლის ხარბი დემონები სისხლს სვამდნენ

და ძვლებს აყოლებდნენ,

ვიდრე გაჰქრა სუყველაფერი.

*

ამ შთაბეჭდილებებს ალბათ ჩემთვის შევინახავდი, წერილის თემად რაღაც სხვას შევარჩევდი, წიგნის ბოლოს ამოკითხული მადლობის სიტყვები რომ არა. ამერიკელი მწერალი და მთარგმნელი ბარტონ რაფელი მადლობას უხდის პროფესორებს, რომლებიც „ბეოვულფის“ ახალ ინგლისურზე თარგმნაში ეხმარებოდნენ, რჩევებს აძლევდნენ, ამხნევებდნენ. ბოლოს შვილებსაც ახსენებს: „[მინდა, მადლობა გადავუხადო] ჩემს ორ უფროს ვაჟიშვილს, ბრიანსა და ბლეიკს, რომლებიც ანგარიშს უწევდნენ ჩემს საქმიანობას, რომლებიც გაბრწყინებული თვალებით და ინტერესით მომჩერებოდნენ, როცა მათ ბეოვულფის ამბავს ვუყვებოდი ნაწყვეტ-ნაწყვეტად და რომლებიც (ერთი ცხრა წლისა და მეორე – რვისა) შემპირდნენ, რომ ჩემთან ერთად წაიკითხავდნენ კორექტურას – და (ერთმა ათისამ და მეორემ ცხრისამ) სიტყვა კიდეც შეასრულეს“.

გავიფიქრე, სწორედ ასე იწყება წიგნის სიყვარული-მეთქი – წაკითხულის მოყოლით, მღელვარებისა და აღფრთოვანების გადადებით, ხელის ჩაკიდებითა და ხიფათით, თავგადასავლებით სავსე შარაზე გაყვანით, ერთად სიარულით მზესა თუ დიდ ქარებში. ეპოსთან მისაახლოებელი გზა კი სულაც არ არის ადვილად გასავლელი არც სკოლის, არც უნივერსიტეტის წლებში. ადაპტირებული ტექსტების დამცველი არასდროს ვყოფილვარ და არც ახლა ვამბობ, რომ გამარტივებული ვარიანტით უნდა შეიტყუო პატარა მკითხველი დიდ ტყეში. არა – მხოლოდ მონათხრობით, წარმოსახვაში გაცოცხლებული ხატებით, აჩქარებული გულისცემით, შეცვლილი ინტონაციებით. მერე კი შეიძლება შეუფერებლად რთულ საკითხავსაც წაეტანოს, თავად მოუნდეს ბნელსა და გაუკვალავში ხეტიალი.

„ბეოვულფის“ ქართულ თარგმანს პროფესორ რობერტ კრიდის მცირე ნარკვევიც ერთვის, სადაც ავტორი გულისტკივილით იხსენებს, როგორ უწევდა სტუდენტებისთვის იმის მტკიცება, რომ ჰომეროსი დიდი პოეტი იყო და არა ფსევდოარქაულობის ნიშნით გამორჩეული პროზის მწერალი. იქვე შენიშნავს, მათ ასევე ვარწმუნებდი – „ბეოვულფი“ დიდი პოემაა და არა უხეირო პროზაო. ცხადია, ეს – მანამდე, სანამ ბარტონ რაფელის პოეტური თარგმანი გამოქვეყნდებოდა. მკვლევარი ახალ ინგლისურზე შესრულებულ ამ ნამუშევარს მაღალ შეფასებას აძლევს და დასძენს, ახლა რაღა შეგვიშლის ხელს, რომ ნებისმიერ ადგილზე გადავშალოთ „ბეოვულფი“ და ხმამაღლა კითხვა დავიწყოთო.

*

ჭაობიდან, ნისლიანი მთების ძირიდან,

გუბურებიდან – ღვთის სიძულვილი გულს რომ ედო –

აქეთ გრენდელი დაძრულიყო, ჰეროთისკენ მოსრიალებდა,

რათა მოეკლა, სადაც კი ვის მოიხელთებდა,

მსწრაფლ მოდიოდა ღამის წკვარამში,

ჭაობებიდან დაძრულიყო, ფეხაკრეფით მოსრიალებდა,

მოსრიალებდა ოქროცურვილ დარბაზისაკენ… 

რომელ ბავშვს არ მოუნდება იმის შეტყობა, მერე რა მოხდა – იმ დიდებულ, ზღაპრულ დარბაზში, ოქროსფრად მბზინვარეში.