საქართველო მყარად ინარჩუნებს მოწინავე პოზიციებს მსოფლიოს ყველაზე საშიშ სტატისტიკაში. ასი ათას მოსახლეზე covid 19-ის ვირუსით ინფიცირების შემთხვევებითა და სიკვდილიანობის მაჩვენებლით ერთ-ერთი ყველაზე არაკეთილსაიმედო მდგომარეობა გვაქვს. ამის მიუხედავად, ორჯერ ვაქცინირებული მოსახლეობის მხოლოდ 31%-ია. ვაქცინაციაზე არც ფიქრობს მასწავლებლების თითქმის მესამედი და მშობელთა მილიონიანი საზოგადოების უდიდესი ნაწილი.

„დაგაკვირდებით აცრილებს 1-2 წელი და მერე გადავწყვეტ, ავიცრა თუ არა!”;

„ვინ მომცემს გარანტიას, რომ ავიცრები და არაფერი მომივა?”;

„მე რომ აცრის მერე რამე დამემართოს, შენ აგებ პასუხს?” – ეს ყველასთვის ნაცნობი ფრაზებია, რომლებსაც მოსახლეობისგან ხშირად მოისმენთ. მათ შორის, ბევრი პედაგოგი და უფრო მეტი მშობელია, ვინც ვერ იაზრებს საკუთარ როლს პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში და ელოდება მესამე პირს, რომელიც მის ნაცვლად აიღებს პასუხისმგებლობას მის ჯანმრთელობაზე და „მისცემს გარანტიას“, რომ ვაქცინაციის შემდეგ არასდროს აღარაფერი დაემართება. ვაქცინაციის პროცესმა დაგვანახა, რომ საქართველოში იმ ადამიანების დიდ ნაწილს, რომლებიც ბავშვს ზრდის და ასწავლის, გააზრების, გადაწყვეტილების მიღების და საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აღების პრობლემა აქვს. არადა, ჯანდაცვის სპეციალისტები ამბობენ, რომ ლოდინის დრო არ არის. შესაძლოა, ბევრი მერყევი თუ მომლოდინე ადამიანისთვის ეს ყბადაღებული 1-2 წელი საერთოდ ვეღარ დადგეს. მით უმეტეს ვერ დაველოდებით რამდენიმე წლის წინ დაწყებული განათლების რეფორმის შედეგებს, რომლებიც უფრო მეტად გააზრებაზეა ორიენტირებული, ვიდრე დაზეპირებაზე და გრძელვადიან პერსპექტივაში სასიამოვნო შედეგებს გვპირდება.

დღეს კორონავირუსი გვიტევს. დღევანდელი ჩვენი მიზანია, დავასრულოთ პანდემია და დავუბრუნდეთ ცხოვრების ტემპს, რომელიც აღარც კი გვახსოვს, როგორი იყო.

მანამდე კი ჩვენი ამოცანაა, შევინარჩუნოთ სკოლები ღია მდგომარეობაში, რათა ამ ჯოჯოხეთური წლებიდან ნაკლები დანაკარგით გავიყვანოთ ბაშვები. ამისთვის საჭიროა, მკაცრად დავიცვათ უსაფრთხოების ნორმები, როგორიცაა პირბადის ტარება, დისტანციისა და ჰიგიენის დაცვა. ვაქცინირებული პედაგოგები და მშობლები არიან იმის გარანტი, რომ სკოლაში ვირუსული ინფექცია ვერ შევა. თუ ბავშვს სახლშიც და სკოლაშიც უსაფრთხო გარემო ექნება, ჩვენ დავიცავთ მას ვერაგი დაავადებისგან.

მეცნიერებამ მიაღწია იმას, რომ

• აცრილი ადამიანი 10-ჯერ უფრო ნაკლებად ინფიცირდება;
• დაინფიცირების შემთხვევაში დაავადება ბევრად ადვილად გადააქვს;
• ნაკლებად გადამდებია ვიდრე აუცრელი პირი;
• გარდაცვალება უიშვიათეს შემთხვევაში დგება.

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ ჩვენ, რიგითმა ადამიანებმა (მშობლებმა, მასწავლებლებმა, სკოლის დირექტორებმა) იმისთვის, რომ გაიზარდოს ჩვენს სკოლაში ვაქცინირებული მასწავლებლებისა და მშობლების რაოდენობა? რაკი ხელისუფლების გადაწყვეტილებით, იმუნიზაცია სავალდებულო არ არის, ვერც ჩვენ მოვთხოვთ ვერავის იძულებით აცრას, ამის ერთადერთი საშუალება სანდო, სარწმუნო ინფორმაციის ჩვენივე საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელება, დისკუსიების, საინფორმაციო შეხვედრების გამართვა, სანდო და ავტორიტეტული ორგანიზაციების მიერ შექმნილი ვიდეო თუ სხვა მულტიმედია მასალების გაზიარებაა.

რა საშუალებები გვაქვს აქტივობების დასაგეგმად? ვაქცინაცია მეტად მგრძნობიარე თემაა. საზოგადოება არაერთგვაროვნად რეაგირებს აცრებზე. ამიტომ:

ა) პირველ რიგში მოვიძიოთ ჩვენს სასკოლო თემში მცხოვრები კომპეტენტური ადამიანები და მათთან ერთად დავგეგმოთ ის აქტივობები, რომლებიც სასკოლო საზოგადოების ვაქცინაციის შესახებ ინფორმირებაში დაგვეხმარება. ყველაზე მეტად საჭირო ასეთი აქტივობები იმ რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტებშია, რომლებშიც დაავადების გამოვლენის დადებითობის მაჩვენებელი კრიტიკულად მაღალია, ხოლო ვაქცინაციისა და პირბადის მოხმარების – დაბალი;

ბ) იმ შემთხვევაში, თუ ასეთი ადამიანი ჩვენ სიახლოვეს არ გვეგულება, თავად მოვიძიოთ საჭირო ინფორმაცია სანდო წყაროებიდან. ერთ-ერთი ასეთი წყარო არასამთავრობო ორგანიზაციის „მშობლები განათლებისთვის“ და საქართველოს დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის მიერ ორგანიზებული საინფორმაციო შეხვედრაა, რომელიც სკოლებში უსაფრთხოების დაცვის საკითხებს ეხმიანება და მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის საინტერესო, აქტუალურ შეკითხვებს პასუხობს – https://www.facebook.com/mshoblebiganatlebistvis/videos/1912877058891846 . საჭირო და სანდო რესურსები ქვეყნდება გაეროს ბავშვთა ფონდის facebook-გვერდზე, მაგალითისთვის იხილეთ ბმული, სადაც პედიატრი საუბრობს ბავშვებში პირბადის ტარების წესსა და აუცილებლობაზე. https://www.facebook.com/unicefgeorgia/videos/331208688764978. შესაძლოა, თქვენთვის საინტერესო რესურსები დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის გვერდზეც ნახოთ https://www.facebook.com/ncdcgeorgia;

გ) დღეისათვის ჩვენ უკვე ათასობით პედაგოგი გვყავს, რომლებიც ტექნოლოგიებს კარგად ფლობენ და თავადაც შეუძლიათ რესურსების შექმნა სკოლებში კოვიდრეგულაციების დაცვისა თუ ვაქცინაციის თემაზე. სკოლის ვებგვერდზე თუ facebook-გვერდზე გამოქვეყნებულმა საავტორო რესურსებმა შესაძლოა, უფრო დიდი ყურადღება და პოზიტიური უკუკავშირი დაიმსახუროს;

დ) შესაძლებელია, სასკოლო საზოგადოებასთან ისაუბრონ უკვე ვაქცინირებულმა მშობელმა თუ მასწავლებელმა. გაუზიარონ სხვებს, რატომ მიიღეს ეს გადაწყვეტილება და რამდენად კმაყოფილი არიან ახლა.

ვინ შეიძლება იყოს სასკოლო საზოგადოებასთან საკომუნიკაციო კამპანიის მოთავე? სასკოლო საზოგადოებასთან და თემთან საკომუნიკაციო კამპანიის დაგეგმვა შეუძლია სკოლის დირექტორს, თითოეულ პედაგოგს, სკოლის ექიმს, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცენტრს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ჯანდაცვის სამსახურს ან მოსწავლის მშობელს, თუკი მას სკოლის მხარდაჭერა ექნება.

რა უნდა იყოს ჩვენი მოტივაცია, რომ ჩავებათ ან ორგანიზება გავუკეთოთ ვაქცინაციის პოპულარიზაციის კამპანიას? სკოლა, ერთი მხრივ, ბავშვის, მეორე მხრივ კი, ადგილობრივი თემის განვითარების ხერხემალია. ბევრ რეგიონში სკოლა ერთადერთი ავტორიტეტული დაწესებულებაა, სადაც მას და მის თანამშრომლებს ენდობიან, პატივს სცემენ და უყვართ. სკოლის თანამშრომელი და მოსწავლის მშობელი, რომელიც იაზრებს, რამდენად მნიშვნელოვანია ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება როგორც ბავშვის, ისე მთელი საზოგადოების ჯანსაღი ფუნქციონირებისთვის, არ შეუშინდება დროებით კრიტიკას და ყველაფერს გააკეთებს იმისთვის, რომ იზრუნოს ადგილობრივი საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაზე. ეს შრომა შეიძლება გადამწყვეტი იყო ბევრი ადამიანისთვის, მათ შორის ბავშვის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის.

რა შეიძლება იყოს სასკოლო თემში საკომუნიკაციო კამპანიის მიზანი? მთავარი მიზანია სარწმუნო ინფორმაციის მიწოდება, რაც სასკოლო საზოგადოების წევრებს, მშობლებსა და მასწავლებლებს ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღებაში დაეხმარებათ. თითოეული ჩვენგანის მოქალაქეობრივი ვალდებულებაა, ჩვენი წვლილი შევიტანოთ სკოლებში უსაფრთხოების დაცვის საქმეში.

რა სპეციფიკა უნდა ჰქონდეს ვაქცინაციის შესახებ საკომუნიკაციო კამპანიას სასკოლო საზოგადოებაში? სასწავლო პროცესის ხშირი ცვალებადობისა და არასტაბილური გარემოს გამო, მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის ემოციურად დატვირთული სასწავლო წელი მიმდინარეობს. ამიტომ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, კამპანიის ფარგლებში დაგეგმილი აქტივობები დროში სწორად გადანაწილდეს. მათში მონაწილეობა არ მოითხოვდეს დიდ დროსა და ენერგიას. სანაცვლოდ კი კამპანია მოკლედ და პოპულარულ ენაზე აწვდიდეს მათ საჭირო ინფორმაციას. კამპანიის შინაარსი უმჯობესია, მორგებული იყოს სასკოლო საკითხებს და პასუხობდეს მარტივ შეკითხვებს – როგორიცაა: რატომ არის თანაბრად საჭირო სასკოლო საზოგადოების ორი მთავარი აქტორის მასწავლებლისა და მშობლის ვაქცინაცია? როგორია აცრილი და აუცრელი მშობლებისა და მათი შვილების დაინფიცირების, დაავადების სიმძიმის, ვირუსის გავრცელების სტატისტიკა? რა შეგვიძლია გავაკეთოთ თითოეულმა ჩვენგანმა, რომ სკოლები გახსნილ და უსაფრთხო მდგომარეობაში შევუნარჩუნოთ ბავშვებს? რატომ არის მნიშვნელოვანი აცრილი მასწავლებლებისა და მშობლებისთვის, რომ სხვა პედაგოგები და მშობლებიც აიცრან? რამდენად უსაფრთოა პირბადის ტარება ბავშვებისთვის? რამდენად უსაფრთხოა ვაქცინა 16+ ბავშვებისთვის და ა.შ.

რა რისკებს უკავშირდება ვაქცინაციის შესახებ საკომუნიკაციო კამპანიის დაგეგმვა-ჩატარება? ნებისმიერ კამპანიას შეიძლება ჰყავდეს მოწინააღმდეგე. მით უმეტეს, როცა საქმე ვაქცინაციას ეხება. ამ გამოწვევისთვის საგანგებოდ უნდა მოვემზადოთ და ამაში უტყუარი კომპეტენციის ადამიანი უნდა დავიხმაროთ. იმისთვის, რომ ჩვენი მცდელობა მასწავლებლებს ან პედაგოგებსა და მშობლებს შორის უსაგნო ბრძოლაში და სამოქალაქო დაპირისპირებაში არ გადაიზარდოს, გავითვალისწინოთ რამდენიმე ფაქტორი:

1. აცრის მოწინააღმდეგეთა მიმართ არსებულ ბრაზს მიმართულება შევუცვალოთ. შევეცადოთ მათი თვალით შევხედოთ საკითხს და ჩავუღრმავდეთ არა იმას, რას ამბობს თანამოსაუბრე, არამედ რეალურ მიზეზებს, რაც ხელს უშლის გონივრული გადაწყვეტილების მიღებაში. ურთიერთობის დროს გვახსოვდეს, რომ გაბრაზება სარგებელს ვერ მოგვიტანს. ბრაზის გარეგნული ნიშნები, როგორიცაა, მაგალითად, მრისხანე სახე, საუბრის ხმამაღალი ან მენტორული ტონი თანამოსაუბრეს ჩვენ მიმართ უარყოფითად განაწყობს და ჩვენ მიერ გაზიარებული ნებისმიერი მეცნიერული ჭეშმარიტება, მისთვის მაინც მიუღებელი დარჩება;
2. ზღვა ინფორმაცია, რომლებიც ჩვენ ვაქცინაციის ჩატარებამდე მოვიძიეთ, მაქსიმალურად დავწუროთ და ორ-სამ საკვანძო ფრაზამდე დავიყვანოთ;
3. მოვემზადოთ იმისთვის, რომ აცრის მოწინააღმდეგე პირი არაერთი „არგუმენტით“ იქნება შეიარაღებული, რასაც რუსული მედია აქტიურად ტირაჟირებს. ამიტომ წინასწარ მოვიძიოთ ინფორმაცია ძირითად მითებზე, რომლებისაც ვაქცინაციის მოწინააღმდეგეებს სჯერათ.

რა შედეგი ექნება ჩვენს მცდელობებს? ჩვენი მცდელობები სულ მცირე რამდენიმე ადამიანს მიაღებინებს ვაქცინაციის გადაწყვეტილებას, რაც მისი და მის გარშემო მყოფი ათეულობით ადამიანის სიცოცხლეს გადაარჩენს და ჯანმრთელობას დაიცავს. ნუ დავისახავთ უტოპიურ ამოცანას, რომლის ვერშესრულებაც მოტივაციას დაგვიქვეითებს. ჩვენ გარშემო 4-5 კვ.მ.-ის რადიუსშიც თუ დავარწმუნებთ ადამიანებს ვაქცინაციის უსაფრთხოებასა და აუცილებლობაში, ვირწმუნოთ, რომ ეს უკვე კარგი შედეგია და ჩვენს შრომას უკვალოდ არ ჩაუვლია.

***

მეცნიერებმა ჯერ კიდევ XVII საუკუნეში დაადგინეს, რომ რაც მეტი ვაქცინირებულია, მით უფრო რთულდება დაავადების გავრცელება. ასე დასრულდა „ყვავილი“, „ჭირი“. ასე დასრულდება კოვიდიც, თუ ჩვენ მოვინდომებთ.

სანიტაიზერი ჩვენი განუყრელი ნივთი გახდა.  თითქმის იშვიათად თუ შეგვხვდება მოსწავლე, რომელსაც ხელის სანიტაიზერთან არ ჰქონდეს შეხება. დღეში იმდენჯერ გვიწევს მისი გამოყენება, ალბათ პანდემია რომ დასრულდება მაშინაც ჩვენ ჩანთებში დაიდებს ბინას.  კომპლექსური დავალება მოსწავლისთვის საინტერესო რომ იყოს, ის მის საქმიანობას, ყოველდღიურ ცხოვრებას უნდა უკავშირდებოდეს. რა შეიძლება იყოს ყველაზე ახლოს მოსწავლის ინტერესთან, თუ არა სანიტაიზერი, რომელსაც ყოველდღიურად ჩანთით ან ჯიბით ატარებს.  ამიტომ  ჩემ მიერ დაგეგმილი დავალება, რომელსაც შესაძლებელია კომპლექსური ვუწოდოთ, ან უბრალოდ დავალება დავარქვათ, სწორედ საპონს და ხელის სანიტაიზერს ეხება.

კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები:

1. მოსწავლეებს გააცანით კომპლექსური დავალების პირობა;
2. მოსწავლეებს შეახსენეთ რა არის ქიმიური ბმა და რა განასხვავებს მას მოლეკულათშორისი ურთიერთქმედებისგან. რატომ ეწოდება წყალბადურ ბმას ,,ბმა“, თუ ის რეალურად მოლეკულათშორისი ურთიერთქმედების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს. შეგიძლიათ გამოიყენოთ სიმულაცია. მასში წარმოდგენილი სამი სხვადასხვა ნივთიერება, ქლოროფორმი, ჰექსანი და წყალ. სიმულაციაში მუშაობით მოსწავლე თავად მიხვდება მოლეკულათშორის ურთიერთქმედების რომელი ტიპი უფრო ძლიერია;
3. მოსწავლეებს გააცანით სპირტების აგებულება და ქიმიური ბმის ტიპთან კავშირში შეახსენეთ რა განსხვავებაა პოლარულ და არაპოლარულ მოლეკულებს შორის.
4. მოსწავლეებს გააცანით საპნის აგებულება და მისი მუშაობის პრინციპი, შეგიძლიათ გამოიყენოთ ვიდეო;
5. მოსწავლეების მონაწილეობით დაფაზე (ელექტრონულად) ჩამოწერეთ მათი სანიტაიზერის შემადგენლობაში შემავალი ნივთიერებები. მათ უნდა დაინახონ, რომ სანიტაიზერი შეიცავს სპირტს და მისი კონცენტრაცია გარკვეულ ზღვარზე დაბალი არ უნდა იყოს. ამის შემდეგ შეავსონ სამუშაო ფურცელზე N 3 წარმოდგენილი ცხრილი და ერთ-ერთი მოსწავლის ნამუშევარი წარადგინონ კლასში;
6. მოსწავლეებს სთხოვეთ იმუშაონ სამუშაო ფურცელზე N1 და ინსტრუქციის შესაბამისად შეავსონ მისი პირველი სვეტი. ამის შემდეგ ნახონ ვიდეო და დაამუშაონ ვიდეოს შესაბამისი ქართული ტექსტი. ბოლოს დაუბრუნდნენ სამუშაო ფურცელ N1-ს და შეავსონ მისი მეორე სვეტი. რამდენიმე მოსწავლეს სთხოვეთ ნამუშევრის წარდგენა;
7. მოსწავლეებს დაურიგეთ ან Teams-ის ჯგუფში საქაღალდეში ატვირთეთ სამუშაო ფურცელი N2. კლასის საჭიროებიდან გამომდინარე გამოიყენეთ ან წერილობითი ან ზეპირი პასუხები. სამუშაო ფურცელში წარმოდგენილი კითხვების პასუხები წარმოდგენილია დანართის სახით (რომელიც მხოლოდ მასწავლებელს ეკუთვნის);
8. მიეცით გარკვეული დრო კომპლექსური დავალების შესასრულებლად. წარდგენის ფორმაც მოსწავლეებთან ერთად შეგიძლიათ შეარჩიოთ;

დავალების შეფასების კრიტერიუმები სასურველია შექმნათ მოსწავლეებთან ერთად დავალების პირობის წარდგენის დროს.

სამუშაო ფურცელი N 1

ინფორმაციის მოძიებამდე პირველ სვეტში სახელწოდებით ,,მე მიმაჩნია“  ჩაწერე  ,,+ “ თუ ეთანხმები მოსაზრებას და ,,- “ თუ არ ეთანხმები მას.  ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ მეორე სვეტში ჩაწერე  დასაბუთება ვიდეოდან და დააფიქსირე, გამართლდა თუ არა შენი ვარაუდი.

სამუშაო ფურცელი N 2

ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ უპასუხე შეკითხვებს:

1. განმარტე ,,COVID_19“ -ის ცალკეული ნაწილი:

CO –

VI –

D –

19 –

2. რატომ იყენებენ სანიტაიზერში სპირტს (ალკოჰოლს)?
3. დაასახელე ორი პროდუქტი, რომელსაც სანიტაიზერი შეიცავს გარდა ეთანოლისა და იზოპროპანოლისა. ახსენი თითოეულის ფუნქცია.
4. რამდენიმე სიტყვით ახსენი რა განსხვავებაა პოლარულ და არაპოლარულ მოლეკულებს შორის?
5. ახსენი, რატომ არის წყალი და საპონი უფრო ეფექტური, ვიდრე სანიტაიზერი, ზოგიერთი ვირუსისა და ბაქტერიის წინააღმდეგ საბრძოლველად?
6. წარმოიდგინე, რომ მოიარე ყველა აფთიაქი და მაღაზია, თუმცა ვერ იშოვე სანიტაიზერი. იძულებული ხარ დაამზადო სანიტაიზერი. რომელ ნივთიერებებს გამოიყენებ? რატომ?
7. ბოლო წლებში პირბადე ძალიან მნიშვნელოვანი და პოპულარული აქსესუარია. მარტივი ექსპერიმენტით ახსენი რა მნიშვნელობა აქვს მას.
8. ზედაპირების სადეზინფექციოდ გამოიყენება მათეთრებელი საშუალება. რომელი ნივთიერებაა მისი ძირითადი ინგრედიენტი? როგორ ებრძვის ის ვირუსებს?
9. დახატე საპნის ქიმიური სტრუქტურა და მიუთითე მისი პოლარული და არაპოლარული ნაწილები. რამდენიმე წინადადებით ახსენი რატომ არის საპონი ეფექტური ზედაპირების გასაწმენდად და დეზინფექციისთვის. მიუთითე საპნის კონკრეტული ნაწილი, რომელიც ამ ფუნქციას ასრულებს.
10. სამწუხარო რეალობაა, თუმცა მომავალი პანდემია არც ისე შორს არის. ვთქვათ შენი ვალია მოამზადო პირველადი ნივთების ჩანთა (პანდემიის კიტი). საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით დაასახელე ნივთები, რომელსაც პირველადი ნივთების ჩანთაში მოათავსებ. დაასაბუთე თითოეული ნივთის მნიშვნელობა.

სამუშაო ფურცელი N 3

სანიტაიზერის კომპონენტები

მსოფლიოს ზოგიერთ უნივერსიტეტში ბოლო რამდენიმე ათწლეულია ახალი სამეცნიერო საგანი ისწავლება, რომელსაც Human-Animal-Studies უწოდებენ. მიმართულება კვლევის ინტერდისციპლინარულ დარგს წარმოადგენს და თავისი ქოლგის ქვეშ აერთიანებს ანთროპოლოგიის, სოციოლოგიის, ფსიქოლოგიის, ისტორიისა და ფილოსოფიის თეორიებს. ახალგაზრდა დისციპლინის მიზანია ადამიანსა და ცხოველს შორის არსებული ურთიერთობების შესწავლა. უკანასკნელ ხანებში ადამიანისა და ცხოველის ურთიერთდამოკიდებულების მკვლევართა ყურადღება ნაციონალ-სოციალისტურმა რეჟიმმა მიიპყრო.

როგორ ექცეოდნენ ნაცისტები ცხოველებს?

გაგიკვირდებათ, მაგრამ ერთი შეხედვით, რასისტული იდეოლოგიის მიმდევრებს ცხოველების მიმართ საკმაოდ ლმობიერი დამოკიდებულება ჰქონდათ. ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე მათ „ცხოველთა დაცვის კანონი“ მიიღეს და სასტიკად აკრძალეს საქონლის უნებართვო, არასისტემური ხოცვა. ცხადია, ისინი განსაკუთრებით ებრძოდნენ ებრაელთა მიერ ცხოველების რიტუალური მიზნებისათვის მსხვერპლშეწირვის ტრადიციას, ანტისემიტები ხშირად ამტკიცებდნენ, რომ გერმანელი ხალხის უპირატესობა პირუტყვის მიმართ დამოკიდებულებაშიც ვლინდება. მმართველობის შუა წლებიდან მათ დევნილ ჯგუფებს ცხოველების პატრონობის უფლება შეუზღუდეს და სახელმწიფოს მიერ მტრად გამოცხადებულ ოჯახებს უამრავი შინაური ძაღლი და კატა, ასევე სხვა არსებები ჩამოართვეს.

ნაცისტები ცხოველებთან ურთიერთობას დასვენებისა და ენერგიის აღდგენის საუკეთესო საშუალებად აღიარებდნენ. ელიტური სამუშაო ადგილების მიმდებარედ პარტიის ბრძანებით ეწყობოდა ხოლმე ზოოლოგიური პარკები და ნაკრძალები. ადამიანებს შესვენების დროს დათვებისა და ირმების გამოკვების, მათზე დაკვირვების შესაძლებლობა ეძლეოდათ. შეიძლება მოსახლეობა და ჯარისკაცები შიმშილის ზღვარზე ყოფილიყვნენ, მაგრამ საგანგებოდ ერთად შეყრილ ცხოველებს ნაციონალ-სოციალისტები არაფერს აკლებდნენ. ერთ-ერთი ასეთი ზოოპარკი, არც მეტი და არც ნაკლები, ბუხენვალდის საკონცენტრაციო ბანაკის შორიახლოს ფუნქციონირებდა.

„მესამე რაიხში“ უყვარდათ, პატივს სცემდნენ და აფასებდნენ პეპლებსაც. თითქმის ყველა სკოლაში ბავშვებს თუთის აბრეშუმხვევიას მოვლას ასწავლიდნენ. სიღარიბის დაძლევის გზაზე შემდგარ და ომის მოლოდინში მცხოვრებ სახელმწიფოს რაც შეიძლება მეტი ძაფი სჭირდებოდა, რათა თავისი რაზმები მშვენივრად შეემოსა და სადესანტო ოპერაციებისათვის აუცილებელი პარაშუტები შეეკერა.

ცხოველების მიმართ სიყვარული ასახული გახლდათ ნაციონალ-სოციალისტურ პროპაგანდაშიც. მაგალითად, მთელმა ევროპამ იცოდა, რომ რაიხის ეკონომიკის მინისტრი და საჰაერო ძალების მთავარსარდალი – ჰერმან გიორინგი შვილებივით ზრდიდა ლომის შვიდ ბოკვერს. გაზეთებში პერიოდულად იბეჭდებოდა ნაცისტი პოლიტიკოსისა და მისი ლომების ურთიერთობის ამსახველი ფოტოები. სავარაუდოდ, გიორინგი ლომების მოვლით ხაზს უსვამდა თავისი ფიგურის მნიშვნელობასა და ძალაუფლებას, შიშის არქონას, რაც კიდევ უფრო დიდ სახელს უხვეჭდა ნაციონალ-სოციალისტურ წრეებში.

ბუნებრივია, 1930-იანი წლების გერმანიაში ცხოველთა ყველაზე დიდ მოყვარულად ადოლფ ჰიტლერი მიიჩნეოდა. ნაცისტური პროპაგანდის მიხედვით, მას არ უყვარდა ნადირობა, იყო ვეგეტარიანელი, არ ეწეოდა სიგარეტს, არ სვამდა და ნამდვილი ასკეტის მსგავსად ემსახურებოდა სამშობლოს. ზოგიერთი ცნობით, ფიურერს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ცამეტზე მეტი ძაღლი ჰყავდა, რომელთაც გაჭირვების ჟამს უკანასკნელ ლუკმას უყოფდა. ძაღლები ძირითადად გერმანული ნაგაზის ჯიშის იყვნენ. სისხლიანი დიქტატორი თავის ნაგაზებს, როგორც წესი, ერთსა და იმავე სახელებს – მდედრებს „ბლონდის“, მამრებს კი „ვოლფს“ არქმევდა.

რატომ ირჩევდა ჰიტლერი ყოველთვის ნაგაზს?

მაშინდელ გერმანიაში საყოველთაოდ გავრცელებული რწმენის მიხედვით, ნაგაზი მგელს ენათესავება. მგელი კი ყოველთვის ითვლებოდა ნაცისტების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სიმბოლოდ. 1928 წლის რაიხსტაგის არჩევნების წინ ნაციონალ-სოციალისტები თავიანთი სააგიტაციო მასალებით პირდაპირ ეუბნებოდნენ ამომრჩევლებს: „ჩვენ პარლამენტში შესვლას ვაპირებთ ისე, როგორც მგლები შედიან ცხვრის ფარაში“. აღსანიშნავია, რომ ჰიტლერის რამდენიმე რეზიდენციას „მგლების ხეობა“ ეწოდებოდა. დამკვირვებელთა ნაწილი კიდევ ერთ არგუმენტად საკუთარი სახელის – ადოლფის ეტიმოლოგიასაც იშველიებს, რომელიც “კეთილშობილ მგელს“ ნიშნავს.

ჰიტლერის უკანასკნელი ნაგაზი – „ბლონდი“ ნამდვილი ვარსკვლავი გახლდათ. ის მეთაურს ყველგან თან დაჰყვებოდა – მთის ლაშქრობებშიც და პარტიულ კრებებზეც, მრავალათასიან დემონსტრაციებზეც და ქარხნების მონახულების დროსაც. ფიურერისა და მისი მეგობრის ფოტოები ინტენსიურად იბეჭდებოდა საფოსტო ბარათებზე, გამოიცა ფოტოალბომი „ჰიტლერი, რომელსაც არავინ იცნობს“, ალბომის მთავარი მოტივი დიქტატორისა და „ბლონდის“ ურთიერთობა გახლდათ. ძაღლსა და პოლიტიკოსს პროპაგანდის სამინისტროს მასალებისათვის, ქრონიკებისთვის ხშირად იღებდა ნაცისტთა მთავარი კინოოპერატორი ვალტერ ფრენცი. გარდა იმისა, რომ ჰიტლერისთვის ძაღლთან ურთიერთობა განტვირთვის ნამდვილი საშუალება იყო, მისი წარმოჩენით დიქტატორს სურდა თავისი „ემოციური და ადამიანური მხარის“ წარმოჩენა. სულისშემძვრელი ცინიზმია, როდესაც მილიონობით ადამიანის მკვლელი ოთხფეხა არსებას ელოლიავება და ამით თავის კეთილშობილებას უსვამს ხაზს.

ცხოველთა მიმართ ფიურერის სიყვარულის მითს აცამტვერებს „ბლონდის“ სიკვდილის ამბავი. 1945 წლის 29 აპრილს დიქტატორმა ჰოლოკოსტის მთავარ არქიტექტორს, ჰაინრიხ ჰიმლერს ციანიდის აბების მოტანა უბრძანა, რათა სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაესრულებინა. ნაცისტთა მეთაური აღარავის ენდობოდა, ამიტომ ეჭვი შეიტანა თანაპარტიელის მიერ მოტანილი შხამის ეფექტიანობაში. მთავარ ნაციონალ-სოციალისტს ეშინოდა, რომ თავის გადარჩენის მიზნით კოლეგები დროებით გათიშავდნენ და მის თავს მტერს გადასცემდნენ. დაზღვევის მიზნით ჰიტლერმა ციანიდი ჯერ „ბლონდიზე“ გამოცადა და მხოლოდ ძაღლის უსწრაფესი სიკვდილის შემდეგ გადაწყვიტა ჰიმლერის აბების მიღება.

გერმანიისგან განსხვავებით Human-Animal-Studies-ის სფეროში ქართული კვლევები არ მოგვეპოვება. თუმცა, სხვადასხვა წიგნებში მაინც შეგვიძლია მივაკვლიოთ ცნობებს ცხოველთა მიმართ ჩვენი დამოკიდებულების შესახებ. მაგალითად, მწერალ ნაირა გელაშვილის რომანში „ჩვენი გრძელი ამბავი“ შეგიძლიათ ამოიკითხოთ იმერეთის ეპისკოპოს გაბრიელ ქიქოძის ერთი ნაკლებად ცნობილი ქადაგების პასაჟები. შესანიშნავი ღვთისმსახური ტაძარში შეკრებილ მრევლს პირდაპირ მოუწოდებს, რომ ხელი არ ახლონ პირუტყვს, არ სცემონ და არ დაამცირონ ისინი. ეპისკოპოსი შთააგონებს გლეხებს, რომ სუსტზე ძალადობა ღვთის გმობა და მის წინააღმდეგ სვლაა. როგორც ჩანს, მეცხრამეტე საუკუნეში მჩაგვრელთა მიერ ფეხქვეშ გათელილი ღარიბი მოქალაქეები ხშირად ჯავრს ცხოველებზე იყრიდნენ. პრობლემა ისეთი სერიოზული იყო, რომ მის შესაჩერებლად გრანდიოზული მნიშვნელობის მოღვაწე, ეპისკოპოსი გაბრიელი ამბიონიდან განიხილავდა საკითხს.

საგულისხმო კორესპონდენციაა გამოქვეყნებული გაზეთ „ერთობის“ 1920 წლის 20 იანვრის ნომერში: „24 ამ თვეს საღამოს, სადგურ ლანჩხუთში დაიკარგა ანდრეიკას დატოვებული ძაღლი, შეიძლება გაყვა ვინმეს მატარებლით. ნიშნები: ერთი წლისაა, საშუალო ტანის, უბრალო ჯიშის, მოწითალო. მამალი, სახელათ ჰქვია სკუკუმ. ვსთხოვ მნახველს მომიყვანოს ლანჩხუთში ან თფილისში, ან მაცნობოს სად არის“. განცხადების ავტორი საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ნოე ჟორდანია გახლავთ. მას არც პროპაგანდისთვის და არც საკუთარი ადამიანური ბუნების წარმოჩენისთვის არ სჭირდებოდა ძაღლების სიყვარულის ინსცენირება, იგი თავისი პოლიტიკით ამტკიცებდა ჰუმანისტური ღირებულებებისადმი ერთგულებას. ირკვევა, რომ დემოკრატიული საქართველოს ლიდერს შინ ჩვეულებრივი, დღეს რომ „დვარნიაშკას“ ან „მეტისს“ ვუწოდებთ, ისეთი ოთხფეხა მეგობარი ჰყავდა, რომლის მთავარი დანიშნულება ოჯახის უმცროსი წევრების აღზრდაში, მათთვის პასუხისმგებლობისა და სხვებზე მზრუნველობის უნარის გამომუშავებაში მონაწილეობის მიღება გახლდათ. ყველაზე ამაღელვებელი ამბავი კი ჩემმა მეგობარმა, 1918-21 წლების ეპოქის უბადლო მკვლევარმა – ირაკლი ირემაძემ გამიზიარა: „ლევან, წარმოიდგინე, საწყალი ანდრეიკა, ნოეს 12 წლის ბიჭი იანვრის პირველ ნახევარში დაიღუპა გაციებით თუ რაღაც მსგავსი ავადმყოფობით… გამოდის, რომ ეს განცხადება მგლოვიარე მამის ტექსტია, რომელიც შვილისგან სამახსოვროდ შემორჩენილ უკანასკნელ ცოცხალ არსებას ეძებს.“ სავარაუდოდ, ჟორდანიამ სანუკვარი შინაური ცხოველი ვერ იპოვე, მალე საქართველოს ოკუპაციაც დაიწყო და აღარავის გახსენებია ანდრეიკას დატოვებული მეგობარი.

„სკუკუმისა“ და „ბლონდის“ ამბები შეიძლება დაგეხმაროთ ცხოველთა მიმართ ნამდვილი სიყვარულის ამოცნობაში.

ჩვენ სოციალური მედიის მომხმარებლები ვართ, რომლებმაც ბევრი არაფერი ვიცოდით მის შესახებ და გზადაგზა ვარკვევდით მის თავისებურებებს, ხასიათს, ვსწავლობდით ქცევისა თუ მოხმარების წესებს.

სოციალური მედია სხვადასხვა შინაარსის მქონე გზავნილებით გაჯერებული გარემოა, სადაც ყოველდღიურად წამლეკავი რაოდენობის ინფორმაციასთან გვაქვს შეხება (და ეს რაოდენობა ყოველდღიურად იზრდება), ამიტომ უნდა ვიცოდეთ, როგორ დავიცვათ თავი მისგან, როგორ ვასწავლოთ შვილებსა და მოსწავლეებს მისი კრიტიკული წაკითხვა და სასარგებლოდ გამოყენება.

დროის დინებასთან ერთად, ჩვენ თვალწინ და ჩვენივე მონაწილეობით, სოციალური მედია ძლიერ ინსტიტუტად იქცა და ჩვენი ცხოვრება მკვეთრად შეცვალა. შევიცვალეთ ჩვენც, მისი მომხმარებლები, ჩვენი ჩვევებით თუ ყოველდღიური განაწესით მას დავექვემდებარეთ. ახლა სოციალური მედიის შუქზე აღვიქვამთ საკუთარ თავს, სხვა ადამიანებს, სამყაროს, მომავალს. ჩვენ წარმოდგენებს სამყაროსა თუ ადამიანებზე სოციალური მედია განსაზღვრავს და ერთგვარი ილუზიაც კი ჩნდება, რომ თუ სოციალურ ქსელში არ ვიაქტიურეთ, თავი არ გამოვიჩინეთ და არ დავამახსოვრეთ გარშემო მყოფებს, არ შევქმენით სოციალური მედიისთვის საჭირო “პროდუქტი”, თითქოს არც კი გვიარსებია. რა თქმა უნდა, ჩვენ, მომხმარებლები, ვაძლიერებთ სოციალურ მედიას, ვმატებთ გავლენას და ავტორიტეტს. სოციალურ ქსელებში ჩვენი აქტიურობა განამტკიცებს ამ მოჯადოებული წრის საზღვრებს და სოციალურ მედიაზე ჩვენს დამოკიდებულებას.

ხშირად მიფიქრია, დღითიდღე როგორ რთულდება სოციალური მედიიდან თავის დაღწევა, როგორ ვებმებით ყველა, განურჩევლად ასაკისა და პროფესიისა, მის ქსელში და ვკარგავთ რეალობასთან კავშირს. კიდევ ერთი პრობლემა კი ის ზღვა ინფორმაციაა, რომლის გადამუშავებაც ყოველდღიურად გვიწევს.

ინფორმაციას, რომელსაც სოციალურ მედიასთან ინტერაქციისას ვიღებთ, მრავალი კუთხე აქვს და უნდა ვიცოდეთ, რას ემსახურება სხვადასხვა ამბავი, ვინ გვიგზავნის მას და რა მიზანი შეიძლება ჰქონდეს მის გავრცელებას, რათა მის ბრმა მომხმარებლებად არ დავრჩეთ. კრიტიკული თვალით წაკითხვა იმ გზავნილებისა, რომლებსაც ამ გარემოში ვხვდებით, ზოგჯერ – მათი უარყოფა, უფრო მეტად კი კრიტიკულ აღქმაზე კონცენტრირება სოციალური მედიის სასარგებლოდ გამოყენებაზე მიანიშნებს.

პანდემიამ კიდევ უფრო გაზარდა სოციალური მედიის გავლენა და მასზე კიდევ უფრო დამოკიდებული გაგვხადა. ონლაინსწავლებით, ონლაინშეხვედრებით, ონლაინლექციებით ჩვენ კიდევ უფრო ღრმად გადავეშვით ვირტუალურ რეალობაში და კიდევ უფრო გაგვიჭირდა იმ დროის ჭკვიანურად ორგანიზება, რომელსაც ეკრანებში თავჩარგულები ვატარებთ. ყოველდღიურად ვიღებთ უამრავ ინფორმაციას, უმეტესობა ნეგატიურია, ხშირად მის გასაფილტრავად და ავთენტურობის შესამოწმებლად დრო და ენერგია აღარ გვრჩება, ეს ყველაფერი კი ჩვენს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე უარყოფითად აისახება.

სოციალურ მედიას ძლიერი ბერკეტები აქვს ადამიანზე გავლენის მოსახდენად, მისი ცხოვრების უკეთესობისკენ შესაცვლელად ან, პირიქით, მის დასაქვემდებარებლად. საიდუმლო არ არის, რომ Ჩვენ მის ტყვეობაში ვიმყოფებით, როდესაც მოხმარებისას არ ვიცავთ დროის მენეჯმენტს, არ ვაორგანიზებთ ჩვენს ყოველდღიურობას ისე, რომ ინფორმაციის წამლეკავ ზღვაში არ გვიწევდეს თავის გადარჩენა. ჩვენ გვჭირდება უფრო მეტი წიგნიერება, უფრო მეტი კრიტიკული აზროვნება, რათა დავუპირისპირდეთ ინფორმაციის ამ ნიაღვარს და ვისწავლოთ, როგორ გამოვიყენოთ ჩვენს სასარგებლოდ სოციალური მედია. დღეს მოზარდებისა და ბავშვებისთვის ამის სწავლება უმნიშვნელოვანესია.

ინფორმაციის წამლეკავ ნაკადსა და მედიაარხების აგრესიულ გზავნილებთან ერთად გვიწევს გამკლავება „რაღაცის გამოტოვების“ შიშთან – შიშთან, რომ სხვა ჩვენზე ადრე გაიგებს ახალ ამბავს. „დასწრების“ ეს ვნება არ გვაძლევს საშუალებას, თვალი მოვხუჭოთ, დავმშვიდდეთ და რეალური ცხოვრება არ გამოვტოვოთ.

ერთ დღესაც, როდესაც ყველა მედიაარხის გამოწერა გავაუქმე, ფეისბუქი აპლიკაციების საქაღალდეში შევინახე და დროებით მოვწყდი სოციალური მედიის სამყაროს, მივხვდი, რომ ხანდახან ამის გაკეთება საჭიროა, აუცილებელიც კი.

ვირტუალური გარემო, რომელშიც ჩვენი საქმეების პარალელურად უამრავ დროს ვატარებთ, ვწერთ ჩვენს საქმეებზე, სხვადასხვა საკითხზე აზრს ვუზიარებთ ერთმანეთს, ვკამათობთ და ჩვენი უპირატესობის დემონსტრირებას არ ვერიდებით, უფრო და უფრო აგრესიული ხდება და ემსგავსება იმ დიდთვალება მონსტრს, ბავშვობაში ძილს რომ გვიფრთხობდა. კარგი იქნებოდა, ეს დიდთვალება მონსტრი მოგვეშინაურებინა და მასთან გონივრული თანაცხოვრება გვესწავლა.

სწავლის შედეგებზე სასკოლო კულტურის გავლენა მრავალი კვლევით არის დადასტურებული. საინტერესოა, როგორია სკოლაში ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის წილი სასკოლო კულტურის ჩამოყალიბებაში; განსხვავდება თუ არა სკოლის ტიპის მიხედვით სასკოლო კულტურა და ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემა; რა როლს ასრულებს ღირებულებითი ნაწილი ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემაში და როგორია სასკოლო კულტურაზე მისი გავლენა.სკოლაში შიდა შეფასების დროს ან, საზოგადოდ, ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების ჩამოყალიბებისას ყურადღება უმთავრესად სასწავლო პროცესზე, მის მიმდინარეობასა და მოსწავლეთა შედეგებზე მახვილდება. რა თქმა უნდა, ეს არსებითად მნიშვნელოვანია, თუმცა იმ ფაქტორების შესწავლა, რომლებიც გავლენას ახდენს სასკოლო შედეგებზე, ასევე აუცილებელია. თუ სასწავლო პროცესს მხოლოდ კონკრეტული საგნობრივი კომპეტენციების ჭრილში არ განვიხილავთ და გავითავისებთ, რომ ის ღირებულებით ნაწილსაც მოიცავს, ცხადი გახდება, რომ სამოქალაქო კომპეტენციები ხშირად შეფასების მიღმა რჩება. თუმცა სასკოლო განათლების სისტემებში არსებობს ისეთი პრაქტიკები, სადაც სამოქალაქო კომპეტენციების სიღრმისეული შეფასება და საგნობრივი კომპეტენციების შეფასებასთან ინტეგრირება ხდება. განვიხილავთ გერმანიის ერთ-ერთი მიწის მოდელს, სადაც ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემა აქცენტს სწორედ სამოქალაქო კომპეტენციების შეფასებაზე სვამს. ამ მოდელის მიხედვით, განისაზღვრება შეფასების ოთხი სფერო, რომლებიც, თავის მხრივ, თორმეტ მიმართულებად იშლება:
1. სწავლის შედეგებია) სასკოლო მიღწევები;ბ) პიროვნული და სოციალური განვითარება;გ) სამომავლო განვითარება (მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის უნარი).
2. საგაკვეთილო პროცესია) გაკვეთილისთვის დათმობილი დროის ხანგრძლივობა;ბ) გაკვეთილის ხარისხი;გ) სირთულეები სწავლის დროს.
3. პროცესები სასკოლო დონეზეა) სკოლა როგორც სასწავლო გარემო;ბ) სკოლა როგორც სოციალური გარემო;გ) სკოლა როგორც სამუშაო გარემო.
4. სასკოლო გარემოა) სკოლა და მშობლები;ბ) სკოლა და თემი;გ) სკოლა და მაკონტროლებელი.
სწავლის შედეგები:სასკოლო მიღწევები – აქ მოიაზრება არა მხოლოდ წლისა თუ საფეხურის ბოლოს მიღებული განმსაზღვრელი შეფასება, არამედ სასწავლო პროცესის ყოველდღიური, თვისებრივი შეფასება. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ უნდა უპასუხოს, შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს: რა ცოდნა, უნარები და კომპეტენციები მიიღეს მოსწავლეებმა კონკრეტულ საფეხურზე? როგორ გამოიყურება აღნიშნული მიღწევები წინა წელთან შედარებით – მოსწავლეთა მიმართ არსებულ მოლოდინთან შედარებით მაღალია თუ დაბალი? როგორია მაღალი და დაბალი მიღწევების მქონე მოსწავლეთა შორის განსხვავება, იზრდება თუ მცირდება ყოველწლიურად?მიღწევების შეფასებისას ერთ-ერთ მეთოდად გამოიყენება მოსწავლეთა პორტფოლიო. ზოგადი განათლების სისტემებში მოსწავლეთა მიღწევები მეტწილად იმის მიხედვით იზომება, როგორი წარმატებით აბარებენ ისინი გამოსაშვებ გამოცდებსა და ტესტებს. მსგავსი ინდიკატორით განისაზღვრება, რა ცოდნასა და კომპეტენციებს ფლობენ მოსწავლეები კონკრეტულ სფეროში დროის იმ მონაკვეთში და არა საზოგადოდ მიღწევების მაჩვენებელი. ამ დროს მოსწავლეთა პორტფოლიოების შესწავლა, რომლებიც მოიცავს ერთი წლის ან სემესტრის განმავლობაში მოსწავლეთა სასკოლო ნამუშევრებს, ნამდვილად იძლევა ზოგადი სურათის აღქმის შესაძლებლობას.მოლოდინები – რადგან სკოლები მოსწავლეთა შერეულ ჯგუფებთან მუშაობენ, ყოველი მოსწავლის წარმატების მაჩვენებელი ცალკეულ შემთხვევად უნდა იქნეს განხილული და მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის პროგრესი, რომელიც, მაგალითად, მოსწავლეებმა წინა წლის შედეგებთან შედარებით აჩვენეს. ამ შემთხვევაში ე.წ. მატების კოეფიციენტი განისაზღვრება მოსწავლის მიერ სკოლის დასრულებისას და მას ადარებენ სავარაუდო მაჩვენებელს – რა მოლოდინებიც არსებობდა კონკრეტულად მის მიმართ. მოლოდინის კოეფიციენტის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება მოსწავლის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი, მიმდინარე შეფასებები და ასაკობრივი თავისებურებები. საფეხურის დამამთავრებელი ჯგუფები როგორც ინდიკატორი – თუ სკოლაში სამივე საფეხურზე მიმდინარეობს სწავლება, შეგვიძლია გამოვთვალოთ, ყოველი ასი მოსწავლიდან, რომლებმაც, მაგალითად, სწავლა დაიწყეს 2001 წელს, რამდენმა მიაღწია წინასწარ დადგენილ შედეგებს და ა.შ.კოლეგიური შეფასება (peer review) – ხარისხის კრიტერიუმები, რომლებსაც სასკოლო შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება, ყველაზე კარგად იზომება ტესტისა და გამოცდის შედეგებთან შედარებისა და შეპირისპირებისას. პროცესში გამოყოფენ შიდასასკოლო, სკოლების დონეზე და რეგიონის დონეზე არსებულ მიდგომებს. შიდასასკოლო შეფასებისას ტესტისა და გამოცდის შედეგების შეფასება ხდება ერთი და იმავე საგნის სხვადასხვა მასწავლებლის მიერ. განიხილება შეფასებებს შორის არსებული განსხვავებებიც. სასკოლო დონეზე ამ მიდგომის გამოყენებისას მასწავლებელთა ჯგუფი (კონკრეტული საგნის) ეძებს მსგავს სკოლებს და სთხოვს ამ სკოლების მასწავლებლებს, მათგან დამოუკიდებლად შეაფასონ მოსწავლეთა ნამუშევრები. რეგიონულ დონეზე კი მიდგომის განვრცობა ხდება განსხვავებული ტიპის სკოლებზე.
პიროვნული და სოციალური განვითარება პიროვნული და სოციალური განვითარება განიხილება როგორც სწავლის შედეგების არსებითი შემადგენელი ნაწილი. მოკლედ რომ ვთქვათ, კონკრეტულ საგნობრივ კომპეტენციებში მაღალი ნიშნები არ წარმოადგენს სწავლის შედეგის მიღწევის დასტურს. პიროვნული და სოციალური განვითარება გულისხმობს როგორც ზოგადი განათლების მიზნების მთლიანობას, ასევე კონტექსტს, შინაარსს, სადაც ყოველი მოსწავლის მიღწევა აზრს იძენს. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ ამ ნაწილში უნდა უპასუხოს, შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:* რამდენად წარმატებულია სკოლა მოსწავლეების ისეთი უნარების განვითარების თვალსაზრისით, როგორიცაა საკუთარი თავის, მოქალაქეებისა და სხვების პატივისცემა? გუნდურობა, ინიციატივის გამოჩენა და მომავლისადმი პოზიტიური და შემოქმედებითი მიდგომა?* რამდენად გათვალისწინებულია სასკოლო გარემოში სოციალური მდგომარეობის, სქესთა შორის განსხვავებების, განსხვავებული შესაძლებლობებისა და სხვა ასპექტებით გამოწვეული უთანასწორობისა და არათანაბარუფლებიანობის დაძლევის გზები?* რამდენად ხშირად მიმდინარეობს მასწავლებლებთან ღირებულებებსა და პირად თუ სოციალურ განვითარებაზე მსჯელობა და არის თუ არა კოლექტივში თანხმობა ღირებულებით საკითხებზე?* რა მტკიცებულებებს ვეყრდნობით პერსონალური და სოციალური განვითარების შეფასებისას და როგორ მიმდინარეობს მოსწავლეთა თვითშეფასების პროცესი?სამოქალაქო კომპეტენციების (როგორც პიროვნული და სოციალური განვითარების ერთ-ერთი კომპონენტის) შესაფასებლად გამოიყენება სხვადასხვა მეთოდი. ერთი მათგანია კითხვარი, რომელიც აუცილებლად უნდა იძლეოდეს ინფორმაციას იმაზე, რა ღირებულებების მატარებელნი არიან მოსწავლეები. მაგალითად, კითხვარში უნდა იყოს ისეთი მორალური დილემები, როგორიცაა კანონის დარღვევა და პასუხისგება („შემიძლია დავარღვიო კანონი, მთვარია, არ დამიჭირონ“), გენდერული თანასწორობა („ქალმა შეიძლება ისევე კარგად მართოს თვითმფრინავი, როგორც მამაკაცმა“), სიტყვის თავისუფლება („ვინც არ ეთანხმება მთავრობის პოლიტიკას, შეუძლია ქუჩაში აქციით გააპროტესტოს“) და ა.შ.კრიტიკული სიტუაციების როლური თამაში შეფასების ერთ-ერთ მეთოდად განიხილება. ამ შემთხვევაში საშუალება გვაქვს, დავაკვირდეთ და შევაფასოთ ქცევა, სამოქალაქო კომპეტენციები. მაგალითად, რასისტული ქცევა, ფულით სავსე საფულის პოვნა, ფიზიკური ძალადობის გამოვლინება და ა.შ.Q-SORT – მოსწავლეებს ეძლევათ გამოგონილი პერსონაჟები ხასიათის მკვეთრად გამოხატული თვისებებით. მაგალითად, გიორგიმ მეგობარს გადააბრალა დანაშაული, მაშინ როდესაც თავად იყო ინციდენტის ინიციატორი. მოსწავლეებს ურიგდებათ ბარათები, რომლებზეც ფრაზებია დაწერილი და მათ ისინი ოთხ კატეგორიად უნდა გაანაწილონ („ზუსტად ისეთი პერსონაჟია, როგორიც მე ვარ“, „დაახლოებით ჩემნაირია“, „ცოტათი მგავს“, „არანაირი მსგავსება არ გვაქვს“).ფოკუსჯგუფები – დროდადრო მასწავლებლები პატარა ჯგუფებად იკრიბებიან და მსჯელობენ მოსწავლეებში პიროვნული და სოციალური კომპეტენციების განვითარების დონის შესახებ. აზრთა გაცვლა-გამოცვლისა და დისკუსიის ფორმატში შესაძლებელია მოსწავლეთა განვითარების კონკრეტული ფაზის განსაზღვრა. შეიძლება გამოვიყენოთ კითხვარი როგორც დამხმარე ინსტრუმენტი. როდესაც დისკუსიის ფორმატში მიღწეულ იქნება შეთანხმება კონკრეტული მოსწავლის პირადი თუ სოციალური პრობლემების შესახებ, გროვდება სხვადასხვა მონაცემი ეთიკური პრინციპების დაცვით და დგება სტრატეგია ამ კომპეტენციაში მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებისთვის. დოკუმენტური ანალიზი – მოსწავლეთა მიერ სასწავლო წლის განმავლობაში შექმნილი მასალები გროვდება და ფასდება სამოქალაქო კომპეტენციების ჭრილში. ეს შეიძლება იყოს საკლასო და სასკოლო პროექტების შედეგები. საორიენტაციო კითხვები შესაძლებელია ამგვარად ჩამოყალიბდეს: როგორ წარმოადგენს თავად მოსწავლე მასალას? შექმნილი მასალა რა ტიპის/ როგორი ხასიათის მოსწავლეზე მიუთითებს? რა სამოქალაქო კომპეტენციებს ფარავს პროექტის შექმნით მიღებული შედეგი?
სამომავლო განვითარება (მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის უნარი)ამ ნაწილში ფასდება მოსწავლის შესაძლებლობები სკოლის დასრულების შემდეგ – შეძლოს საზოგადოებაში ადაპტაცია, სამუშაო ადგილის პოვნა/შექმნა, სამომავლო განვითარება და ა.შ. კითხვები, რომლებსაც სკოლამ პასუხი უნდა გასცეს, შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად: როგორ ხედავენ მოსწავლეები საკუთარ მომავალს (სად აპირებენ სწავლის გაგრძელებას)? რამდენად შეესაბამება მათი გეგმა მათ რეალურ კომპეტენციებსა და პიროვნული განვითარების უნარს? რა წვლილი შეიტანა სკოლამ ამ გარდამავალი ეტაპისთვის მოსწავლეების მომზადებაში? მოსწავლეთა მოლოდინები პროფესიულ მომავალთან მიმართებით განსხვავდება თუ არა მათი სქესის, სოციალური კაპიტალისა და ეთნიკური ნიშნის მიხედვით?შეფასების მეთოდად შეიძლება გამოვიყენოთ კითხვარი, ანგარიშების შესწავლა და მეორადი მონაცემების ანალიზი.
გამოტანებისკოლაში შიდა შეფასების დროს ან, საზოგადოდ, ხარისხის უზრუნველყოფის მექანიზმების ჩამოყალიბებისას ყურადღება უმთავრესად სასწავლო პროცესზე, მის მიმდინარეობასა და მოსწავლეთა შედეგებზე მახვილდება.
თუ სასწავლო პროცესს მხოლოდ კონკრეტული საგნობრივი კომპეტენციების ჭრილში არ განვიხილავთ და გავითავისებთ, რომ ის ღირებულებით ნაწილსაც მოიცავს, ცხადი გახდება, რომ სამოქალაქო კომპეტენციები ხშირად შეფასების მიღმა რჩება.

სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლის განათლებაში ჩართული პირებისთვის ჯერჯერობით კვლავაც გამოწვევასთან ასოცირდება სწავლა-სწავლების მიზნების კომპლექსური დავალების ფორმასა და ხარისხზე მორგების საკითხი.

არადა, კომპლექსური დავალების მორგება სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის შესაძლებლობაზე რომ შესაძლებელი და არც ისე რთულია, მრავალი ჩვენგანის გამოცდილებამ აჩვენა. ექსპერტებიც დაბეჯითებით გვეუბნებიან, რომ კომპლექსური დავალებების გამოყენებით სწავლა-სწავლების პროცესის წარმართვისას მასწავლებელს შეუძლია, სხვადასხვა მოსწავლისთვის ჩამოაყალიბოს კომპლექსური დავალების სხვადასხვა პირობა მათი ინტერესებისა და საჭიროებების გათვალისწინებით. უბრალოდ, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის კომპლექსური დავალების ადაპტირების პროცესში უფრო მეტი ნიუანსის გათვალისწინებაა საჭირო.

ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის ახალი, ინკლუზიური განათლების 2021 წლის გზამკვლევის[1] თანახმად, არსებობს წესები, რომელთა გამოყენება მესამე თაობის ესგ-ს წარმატებით დანერგვაში ყველა ჩვენგანს დაეხმარება:

* სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის მასწავლებელი ადგენს ინდივიდუალურ გრძელვადიან მიზნებს, თუმცა ასევე აწვდის კომპლექსური დავალების მოდიფიცირებულ ვერსიას.

* თემა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისა და მისი

თანატოლებისთვის ერთია. მაგალითად, საგანში „მე და საზოგადოება“ ცნებების დასამუშავებლად მასწავლებელი განსაზღვრავს თემას „სკოლა, მეგობრები და თანატოლები“. სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის ადაპტირებული კომპლექსური დავალებაც ამავე თემის კონტექსტში უნდა განიხილებოდეს.

* სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის სასწავლო პროცესი თანხვდება კლასში მიმდინარე სასწავლო პროცესს. მასწავლებელმა ერთი საკითხი უნდა შესთავაზოს კლასს და სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს. მაგალითად, მასწავლებელი დაამუშავებს საერთო საკითხებს მოსწავლეთა ჯგუფში, თუმცა მზად იქნება იმისთვის, რომ შერჩეული საკითხი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლემ შესაძლოა განსხვავებული ფორმით დაამუშაოს და განსხვავებულ დონეზე დაეუფლოს მას. თუ გეოგრაფიის მასწავლებელი ჩრდილოეთი ამერიკის თემის კონტექსტში ირჩევს საკითხს „ტორნადოების ხეივანი“, შესაბამისად, კომპლექსური დავალებაც ამ საკითხზეა აგებული.

კლასში ერთ საკითხზე მუშაობა უმეტესად შესაძლებელია. გამონაკლისს წარმოადგენს ის საგნობრივი პროგრამები, რომელთა ფარგლებში კონკრეტულ საკითხს შესაძლოა ჰქონდეს გარკვეული წინაპირობა ქვეცნების ან საკითხის სახით. ამ შემთხვევაში განსაზღვრული საკითხის ათვისება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ დაძლეულია მის წინაპირობად განსაზღვრული საკითხი და ამით მომზადებულია ნიადაგი მიმდინარე საკითხის დასამუშავებლად / ასათვისებლად.

* თუ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს არასრულად ან არასაკმარისად აქვს დამუშავებული და ათვისებული წინაპირობად განსაზღვრული საკითხი, გაუმართლებელი იქნება კლასისთვის განსაზღვრული საკითხის მისთვის წარდგენა. მასწავლებელს მოუწევს კომპრომისზე წასვლა და სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის რელევანტური, მის საგანმანათლებლო საჭიროებას მორგებული, თუნდაც კლასისგან განსხვავებული საკითხის შეთავაზება.

* ამგვარი ცვლილება მასწავლებელმა შეიძლება ნებისმიერი მოსწავლისთვის განახორციელოს.

* სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ცოდნისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით, მასწავლებელს შეუძლია შეცვალოს და დააზუსტოს კომპლექსური დავალების სხვადასხვა კომპონენტი.

მაგალითად, თუ კომპლექსური დავალების პროდუქტია პრეზენტაცია, ხოლო მოსწავლე ამ ეტაპზე არ ფლობს ტექნოლოგიების გამოყენების საკმარის უნარებს, შეიძლება, პრეზენტაცია სხვა პროდუქტით ჩანაცვლდეს, მაგალითად, პოსტერით, პლაკატით, ვიდეორგოლით. გარდა ამისა, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის კითხვის, წერის, მოსმენილი ინფორმაციის გაგების უნარების გათვალისწინებით, მასწავლებელმა შესაძლოა კომპლექსური დავალების პირობა მარტივი ფრაზების, მოსწავლისთვის ნაცნობი სიტყვებისა და მოკლე წინადადებების სახით ჩამოაყალიბოს.

ვხედავთ, რომ პროდუქტი (კომიქსი) უცვლელი რჩება, მაგრამ თუ მოსწავლეს გაუძნელდება ციფრული რესურსის გამოყენება, მხოლოდ დახატვას ვთავაზობთ. შესაძლოა, პირიქითაც – ზოგიერთი სსსმ მოსწავლისთვის შესრულების ციფრული ფორმის შეთავაზება უფრო ხელსაყრელი იყოს.

კომპლექსური დავალების პირობა შედარებით მარტივი წინადადებითაა ჩამოყალიბებული, მოსწავლის საჭიროებებიდან და წინარე ცოდნიდან გამომდინარე, დაზუსტებულია კომპლექსური დავალების შეფასების კრიტერიუმები. თუ სხვა მოსწავლეები მთელი მოთხრობის შინაარსს თანმიმდევრულად, ყველა ეპიზოდის ჩათვლით წარმოადგენენ, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეს მხოლოდ ორი ეპიზოდის წარმოდგენა ევალება.

კომპლექსური დავალების შექმნისა და განხორციელების ძირითადი კომპონენტებია:

• ცნება, მკვიდრი წარმოდგენები, შედეგები;
• თემა, საკითხი, დავალების პირობა, პროდუქტი;
• შეფასების კრიტერიუმები;
• დავალების პრეზენტაციის ფორმა;
• რესურსები, აქტივობები.

ამათგან კლასისა და სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისთვის უცვლელი რჩება ცნება და თემა. რეკომენდებულია საკითხისა და პროდუქტის შენარჩუნება, ხოლო ზუსტდება: მკვიდრი წარმოდგენები, შედეგები, საკითხი, დავალების პირობა, პროდუქტი, შეფასების კრიტერიუმები, დავალების პრეზენტაციის ფორმა, რესურსები და აქტივობები.

[1] ავტორები: მაია ბაგრატიონი, შორენა ტყეშელაშვილი, ლია ქურციკიძე.

– რა გქვია?

– ფოთოლა.

– ლამაზი ხარ, გიხდება ყვითელი ჯუბა.

– ეჰ, იქნებ მიხდება კიდეც, მაგრამ ეს შემოდგომის სამოსია.

– გიხდება. ანათებ. რაც მზემ სხივები მოგვაკლო, თქვენ მივსებთ ამ დანაკლის.

– მზის სხივები ჩვენც მოგვაკლდა. მან გაგვიხუნა ყმაწვილქალობა.

– მზეს რას ერჩი, სითბო არ გიყვარს?

– სიცივე არ მიყვარს. როგორც კი ნამი თრთვილად იქცევა, ჩვენც ვიხოცებით.

– თქვენ? ყველა ერთად?

– ყველა. ყუნწის ბოლოზე წყლის წვეთი გვეყინება, ფართოვდება, ხეთქავს უკანასკნელ უჯრედებს, რომლებითაც თავს ვიმაგრებთ  და ჩვენც ვცვივით.

– სევდიანი ამბავია… თუმცა ერთურთის დაკარგვის ტკივილი არ გეცოდინებათ.

– რისი ტკივილი?

– …აი, იმას რა ჰქვია, ხევის გაღმა რომ მოჩანს, წითელკაბიანს?

– არ ვიცი, შორია და ხმას ვერ ვაწვდენთ ერთმანეთს. ისე, არც მათ უყვართ სიცივე. მზე რომ მოაკლდებათ, ჩვენსავით უხუნდებათ ქლოროფილი. სიბერეს ვერ ეგუებიან და წითლად იღებებიან. კეკლუცობენ, თუმცა სულ ტყუილად – პირველი ყინვები დააჭერს თუ არა, ვეღარ შველით ანტოციანინები და მათი წითელი ფერი.

– თქვენც ხომ იღებებით ყვითლად?

– ჩვენ? როგორ გეკადრება. ყვითელი ფერი ჩვენი კაროტინოიდების დამსახურებაა, რომლებიც დაბადებიდანვე გვაქვს. უბრალოდ, ზაფხულში ქლოროფილის აბჯარს ვისხამთ, რომ ქვეყნიერებას ჟანგბადი მივაწოდოთ… თანდათან ქლოროფილის პერანგი გვიცვდება და ვრჩებით კაროტინოიდების ამარა.

– არ ვიცოდი…

– თქვენ როგორ ბერდებით?

– რაღაცით თქვენ გგავართ. ჩვენ მელანინი გვაქვს, რომელიც თანდათან გვიხუნდება, სხვა პიგმენტი კი არ გაგვაჩნია, ამიტომ ვთეთრდებით. ამას ჭაღარას ვეძახით.

– ესე იგი როცა საკუთარ თმაში ჭაღარას შეამჩნევთ, მაშინ იწყება თქვენი სიბერე?

– არა.

– აბა?

– მაშინ, როცა შვილის თმაში შეამჩნევ…

ვითომ ზაფხულია და თან ისეთი მწველი, ქალაქიდან სოფლად ჩასულები კაკლის ჩრდილში მონებივრე მოაგარაკეებს რომ ეტყვიან – თბილისში დუღს ყველაფერი! სულ იმ დუღილში მინდოდა დაგვა, სულ იმ დუღილს მარიდებდნენ ჩემები.

ვითომ სოფელში მივდივართ – ჩემი და, დედაჩემი, ჩვენი ნათესავი გოგო და მე. სანამ მატარებელი დაიძვრება, მამა ვაგონიდან არ ჩადის, ფანჯრის საკეტს ამოწმებს, ხალხს ათვალიერებს.

ვითომ ვაგონის ბოლოს ბიჭების სიმღერა ისმის, მამა უახლოვდება და რაღაცას ეკითხება. ომში მივდივართო, პასუხობენ. გზას ულოცავს და გულს იმშვიდებს, კარგი ხალხი ჩანს, არაფერს გაგიჭირვებენო.

ვითომ მატარებლის დაძვრისთანავე ვაგონში ხელჩართული ჩხუბი იმართება. კაცი ამბობს, რომ ყველაფერი დაინახა და ასე მოქცევა არ შეიძლება.

ვითომ ბიჭები კაცს გამეტებით ურტყამენ. ჩვენ ხმამაღლა ვყვირით და გვემუქრებიან – თუ არ გაჩუმდებით, ცუდად წაგივათ საქმე.

ვითომ ეს კაცი კარისკენ მიჰყავთ და მერე უმისოდ ბრუნდებიან. შაოსანი ქალი ფანჯარაში იხედება და ჩურჩულებს – გადააგდეს.

ვითომ მთელ ვაგონში დაზაფრული სიჩუმე ისადგურებს, უახლოეს სადგურამდე კი ჯერ კიდევ შორია.

ვითომ მომღერალ-მოჩხუბართაგან ერთ-ერთი დგება და ყველას გასაგონად ამბობს: როგორც კი მატარებელი გაჩერდება, ალბათ მილიცია ამოვა. თუ ვინმე გაბედავს და იტყვის, რა მოხდა, დაგვიჭერენ, მაგრამ მშვიდი მგზავრობა არც თქვენ გელით, ჩვენი ძმები სხვა ვაგონებშიც არიან და პასუხს მოგთხოვენო.

ვითომ ყველანი ვდუმდებით და ერთმანეთს სიტყვასაც აღარ ვუცვლით, რადგან ჯერ კიდევ გვახსოვს კაცი, რომელიც მატარებლიდან გადააგდეს.

ვითომ ერთ-ერთ გაჩერებაზე მილიცია ამოდის, დედას ვეჩურჩულებით, რომ სხვა გზა არ არის, როგორღაც მათი გული უნდა მოვიგოთ.

ვითომ დედა უპირობოდ გვთანხმდება – ოღონდ მშვიდობით ვიმგზავროთ, ოღონდ მშვიდობით ჩავაღწიოთ.

ვითომ მილიციელები ყველას სათითაოდ გვეკითხებიან, რა მოხდა და ვინ რა დაინახა. მერე მოჩხუბართაგან ყველაზე საეჭვო გარეგნობისას დაკვირვებით უყურებენ და დედა ესარჩლება, – ჩემი შვილიაო.

ვითომ მილიციელი კითხვას იმეორებს, მაგრამ ყველა ერთსა და იმავეს პასუხობს, რომ არაფერი მომხდარა, არავის არაფერი დაგვინახავს.

ვითომ მილიციელი თვალს გვავლებს და ამბობს – რახან ასეა, დანარჩენი საკუთარ თავს დააბრალეთ.

ვითომ მატარებელი სვლას აგრძელებს, მოჩხუბრები ჩვენ გარშემო იკრიბებიან და დედაჩემს ეუბნებიან, რომ მათი ძმის შეფარების ფასად ჩვენს ვაგონს ხელს არ ახლებენ.

ვითომ იმავე წამს, როგორც კი ვხვდებით, რომ მატარებელი მძარცველების ხელშია, ერთი მგზავრი დგება, ჩვენკენ მოემართება და ჩუმად გვეუბნება – ამათ ყველას ვიცნობ, ერთი ქალაქიდან ვართ, ვეტყვი, რომ ახლობლები ხართ და მშვიდად ჩაგიყვანთ იქამდე, სადაც მიდიხართო.

ვითომ მეტი დამაჯერებლობისთვის სახელს და გვარსაც გვეუბნება, გვერდით გვიჯდება და თვალით გვანიშნებს, რომ მშვიდად ვიყოთ.

ვითომ მე ხელს მაგრად ვუჭერ, ვთხოვ, წამით აღარ დაგვტოვოს და არც იფიქროს, რომ საპირფარეშოში გასვლას მაინც შეძლებს.

ვითომ შუაღამისას, როდესაც მგზავრები იძინებენ, ჩვენს ვაგონში თავს იყრის მთელი მატარებლის ნაქურდალი – ტყავის ქურთუკები, სამკაულები, ფეხსაცმელები, კომპოტები, ჟურნალ-გაზეთები, ათასი წვრილმანი.

ვითომ ზოგი ჩანთა გაუხსნელად მოაქვთ და იქვე ინაწილებენ ნადავლს, უსარგებლო ნივთებს კი ფანჯრებიდანვე ყრიან.

ვითომ ნაშუაღამევს გვეუბნებიან, რომ მათ ატამანს ჩვენი გაცნობა სურს. ცოტა ხანში სხვა ვაგონიდან ახალგაზრდა კაცი მოდის, დიდი ოქროს ჯაჭვითა და ჯვრით. სანთებელას ანთებს, ჩვენს სახეებთან ახლოს მოაქვს და ისე გვათვალიერებს.

ვითომ დედას განსაკუთრებულ მადლობას უხდის და საჩუქარსაც ჰპირდება. ბრძანებს, მოიყვანონ ბიჭი, რომელიც ჩვენთვის იმღერებს.

ვითომ ცოტა ხანში ერთი კაფანდარა ბიჭი მოჰყავთ, რომელსაც ეუბნებიან – ქართულ ფულს მოგცემთ, ქართულად იმღერებ, რუსულ ფულს მოგცემთ – რუსულად იმღერებ.

ვითომ ამ ბიჭმა არცერთი სიმღერა არ იცის, იქვე იგონებს სახელდახელოდ გაურითმავ ტექსტებს და ხურდების სანაცვლოდ მონდომებით მღერის.

ვითომ ატამანი გვტოვებს, თავის კუპეს უბრუნდება, შეკვეთილი სიმღერა კი ჩვენს ჩასვლამდე გრძელდება და ეს უფრო შემზარავად მეჩვენება, ვიდრე მიმავალი მატარებლიდან კაცის გადაგდება.

ვითომ სანამ ჩვენს სადგურამდე მივაღწევთ, ერთი მძარცველი სამახსოვროდ ჩემს დას მზის მოპარულ სათვალეს, მე კი მუნდშტუკს მჩუქნის. ვითომ ჩასვლამდე ტელეფონის ნომერს გვეკითხება და ჩვენ ერთ ციფრსაც ვერ ვიტყუებით.

ვითომ ბაქანზე ნახევრადშიშველი ხალხი დარბის, ზოგი შარვალს დაეძებს, ზოგი პერანგს, ზოგიც პირად ნივთებს.

ვითომ მხოლოდ ჩვენი ვაგონის მგზავრები არ იღებენ ხმას – ჩვენთვის არაფერი მოუპარავთ, ჩვენ ყველაფერი ვიცით.

ვითომ მატარებელი გზას აგრძელებს, ჩვენ კი  ბარგზე ვსხდებით და ვტირით. მერე ფოსტაში გავრბივართ, თბილისში ვრეკავთ, მამას ვეუბნებით, რომ კარგად ვიმგზავრეთ, მაგრამ უცხომ თუ დარეკა და გვიკითხა, უთხრას, რომ ჩვენ იქ არ ვცხოვრობთ.

ვითომ სოფელში ჩასვლისთანავე ამ ამბავს დაწვრილებით ვყვებით და ნაშუადღევს დაღლილ-დაქანცულები ვიძინებთ.

ვითომ ჩემი და ჩემი დის ძილი რამდენიმე დღეს გრძელდება, დროდადრო გვაფხიზლებენ, გვაპურებენ და შეშინებულისას გვილოცავენ.

ვითომ ეს ძილი უსიზმრო ძილია ისევე, როგორც ეს ამბავი არასოდეს დამსიზმრებია, რადგან…

1992 წელი იდგა, ზაფხულის გასატარებლად თბილისიდან სამტრედიაში მივდიოდით. ღამის რეისს გავყევით და ვიმგზავრეთ უსაშველოდ დიდხანს. მატარებელი რკინიგზას 4-ის ნაცვლად 10 საათი მიუყვებოდა, დროდადრო დენი ითიშებოდა და სადგურებს შორის გულის გამაწვრილებლად დიდხანს ჩერდებოდა…

ბევრი წლის  მერე ფეისბუქის საძიებო ველში იმ ბიჭის სახელი და გვარი ჩავწერე, მხსნელად რომ მოგვევლინა. მხოლოდ მაშინ დავიჯერე, რომ ეს ყველაფერი ჩვენს დასამშვიდებლად სახელდახელოდ მოფიქრებული ფინტი იყო, მაგრამ ის კი ცხადად მახსოვს, რომ ხანგრძლივი და მტანჯველი მგზავრობისას ერთი წამით არ დავუტოვებივართ. მერე ამ ყველაფერზე მოთხრობაც დავწერე – „თამაში ფორცას ხაფანგში“. მართალია, ამბავი ისე გადასხვაფერდა, რომანტიკული თავგადასავალი უფრო გამოვიდა, მაგრამ მთავარი შიში ბოლოსკენ მაინც გავამხილე:

„ფული! ჩემი ჩანთა! დედაჩემის ბეჭედი! – ყველა თავისას გაჰყვიროდა. ვიდექი ბაქანზე და სათვალის მიღმა ცხელი ცრემლი მდიოდა. „თქვენ ჩემი სათვალე გიკეთიათ!“,  – მამაკაცის ხმამ შემაკრთო. „თქვენ გიკეთიათ ჩემი სათვალე!“ – კიდევ უფრო ხმამაღლა დაიწყო ყვირილი და ღამის რეისის გაძარცვული მგზავრები შემოიკრიბა. „ეს იქნება!“ – სათვალე ჩამომგლიჯა შუახნის ქალმა. მზემ მთელი ღამის უძინარი და ცრემლიანი თვალები მომჭრა, ერთბაშად გამომეცალა ძალა და უდაბნოს ქვიშისფერ ჩემოდანზე ჩამოვჯექი, როგორც საბრალდებო სკამზე…“

ხანდახან, როდესაც ისევ დაუჯერებლად მეჩვენება 18 წლის ასაკში გადახდენილი ამბავი, ისევ ცხადისა და სიზმრის მიჯნაზე ამყვება ფიქრი:

ვითომ ზაფხულია და თან ისეთი მწველი, ქალაქიდან სოფლად ჩასულები კაკლის ჩრდილში მონებივრე მოაგარაკეებს რომ ეტყვიან – თბილისში დუღს ყველაფერი! სულ იმ დუღილში მინდოდა დაგვა, სულ იმ დუღილს მარიდებდნენ ჩემები…

ძვირფასო მშობლებო/აღმზრდელებო, გთავაზობთ ამონარიდს ბრიტანელი ავტორების – Gill Hines და Alison Baverstock, Gill Hines და Alison Baverstock – წიგნიდან: „თქვენი ზრდასრული შვილები“. წარმოგიდგენთ დაპირებულ კითხვარს. მაშ ასე, როგორი მშობელი ხართ?

1 კითხვა

თქვენი ზრდასრული შვილი უნივერსიტეტიდან ბრუნდება. ის ძალიან გახარებულია, რადგან სხვა 99 სტუდენტთან ერთად მოხვდა სიაში, რომლის მიხედვითაც შესაძლებელია მომავალში პრესტიჟული სასწავლო პრემიის მფლობელი გახდეს. თუ ახალგაზრდა მოიგებს მას, ის შეძლებს სამხრეთ ამერიკაში ერთთვიან მოგზაურობაში წავიდეს ხუთ სხვა გამარჯვებულთან ერთად. გამარჯვებულებს კი მთელი ქვეყნის მასშტაბით შეარჩევენ. ახლა წაიკითხეთ ვარიანტები და მონიშნეთ, როგორ მოიქცევით თქვენ:

ა. დაწვრილებით გამოჰკითხავთ შვილს დეტალებს და წარმატებას უსურვებთ;

ბ. სიხარულისგან პირდაპირ ხტუნვას იწყებთ და ყველანაირად აქებთ შვილს;

გ. ეუბნებით შვილს, რომ 99 კონკურენტი ეს ძალიან ბევრია და ამიტომ მოგების შანსი საკმაოდ მცირეა. ამას გარდა, აღნიშნავთ, რომ სამხრეთ ამერიკაში მოგზაურობა არცთუ ისე უხიფათოა და ამიტომ იქნებ სულაც არ იქნება ცუდი, თუ ეს პრემია სხვას შეხვდება?

2 კითხვა

თქვენს შვილს პირადი დრამა აქვს. ის დაშორდა შეყვარებულს, რომელსაც ერთი თვის განმავლობაში ხვდებოდა. მას ძალიან უყვარდა გოგონა და საჩუქრებს ჩუქნიდა პარტნიორს. ყურადღებიანი და მოსიყვარულე იყო. თქვენ (მშობლები) პოზიტიურად უდგებოდით შვილის არჩევანს, მოგწონდათ და ოჯახში ის ყოველთვის სასურველი სტუმარი იყო. მაშ ასე:

ა. მზაობას გამოხატავთ იმდენჯერ მოუსმინოთ შვილს, რამდენჯერაც მას თანამოსაუბრე დასჭირდება. შემდეგ, როდესაც ის ცოტათი მაინც მოიშუშებს სულიერ ჭრილობას, შეეცდებით გარკვეული რჩევა მისცეთ, როგორ მოიქცეს ამის შემდეგ;

ბ. დაიწყებთ შვილის ყოფილი შეყვარებულის „ლანძღვას“. ეცდებით, დაარწმუნოთ შვილი, რომ ის ყველაზე უკეთესია და რომ არავის უნდა მისცეს უფლება, მას ცუდად მოექცეს. კიდევ ურჩევთ, რომ აუცილებლად შეხვდეს „ყოფილს“ და უთხრას ყველაფერი, რასაც ის „უმადური“ იმსახურებს;

გ.  თქვენ აუხსნით შვილს, რომ ეს არცთუ ისე მნიშვნელოვანი დანაკარგია და თანაც ეტყვით, რომ სამომავლოდ უნდა დაიმახსოვროს, რომ როდესაც პირველივე შემხვედრს გულს გადაუხსნის, სწორედ ასეთი ფიასკო ელოდება. და იქვე დაუმატებთ, რომ შემდეგ ჯერზე გაცილებით უფრო ფრთხილად უნდა იყოს პარტნიორის არჩევისას, თუ არ უნდა, რომ კვლავ იმედგაცრუებული დარჩეს.

3 კითხვა

თქვენმა ცოტა არ იყოს უჟმურმა და ბუზღუნა მეზობელმა საყვედური გითხრათ, რომ, როდესაც სახლში არ ხართ, სწორედ მაშინ ძალიან ხმამაღალი მუსიკის ხმა გამოდის თქვენი სახლიდან. ამ შეტყობინებაზე თქვენი რეაქცია ასეთია:

ა. ოჯახურ წრეში განიხილავთ ამ პრობლემას და თანხმდებით, რა ნიშნულზე იყოს ტელევიზორის ხმა დღისით და რა ნიშნულზე იყოს საღამოს;

ბ. თქვენს არაკეთილგანწყობილ მეზობელს „ჯანდაბაში“ გაგზავნით და თანაც ეტყვით, რომ ოჯახის წევრებს საკუთარ სახლში შეუძლიათ ის აკეთონ, რაც მოესურვებათ. მით უმეტეს, რომ ისინი ყველანი სრულიად ჯანსაღად აფასებენ სიტუაციას;

გ. აუხსნით თქვენს ზრდასრულ შვილს, რომ მეზობლების განაწყენება არ არის კარგი საქციელი, მით უფრო, რომ მშობლებს მოუწიათ მის ნაცვლად მობოდიშება. კიდევ ვეტყვი, რომ ის ძალიან ეგოისტურად იქცევა და მის მიმართ ნდობა, როდესაც სახლში მარტო რჩება, მშობლების თვალში თანდათან ეცემა.

4 კითხვა

თქვენმა ზრდასრულმა შვილმა გადაწყვიტა, დამოუკიდებლად მოემზადებინა სადილი მთელი ოჯახისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან დახვეწილი მენიუ შეადგინა, საბოლოოდ კერძები არცთუ ისე გემრიელი გამოუვიდა, რამაც მას ძალიან დასწყვიტა გული, რადგან ოჯახზე შთაბეჭდილების მოხდენა მთელი გულით სურდა. ამ სიტუაციაში თქვენ:

ა. აუცილებლად ეტყვით შვილს, რომ ამაყობთ მისით. შეუქებთ კულინარიულ ამბიციებს და კრეატიულობას. დაარწმუნებთ, რომ მას ყველაფერი კარგად გამოუვიდა და ოჯახის დანარჩენ წევრებსაც სთხოვთ, დაგეთანხმონ. საბოლოოდ, შეეცდებით ასწავლოთ შვილს, როგორ გამოასწოროს დაშვებული უმნიშვნელო შეცდომები;

ბ. „გამოუტყდებით“ შვილს, რომ ცხოვრებაში ამაზე უკეთესი არაფერი გაგისინჯავთ და თავს აიძულებთ, მთელი ულუფა შეჭამოთ. თუ დაინახავთ, რომ ახალბედა კულინარი უხასიათოდაა, ეტყვით, რომ სულ ტყუილად განიცდის, რომ სადილი მართლაც შესანიშნავი გამოუვიდა;

გ. შვილთან ერთად განიხილავთ მის ნახელავს, შეუქებთ იმას, რაც კარგად გამოუვიდა და გულწრფელად მიუთითებთ შეცდომებზე. იქვე დასძენთ, რომ აუცილებელია დროის მენეჯმენტის კონტროლი, და შესთავაზებთ დახმარებას, რათა მომავალში ყველა კერძის ერთდროულად მომზადება შეძლოს.
5 კითხვა

თქვენი ზრდასრული შვილი სასწრაფოდ სადღაც გავარდა ისე, რომ არც საკუთარი ოთახი მიულაგებია და არც სამზარეულო, რომელშიც ბლომად დასარეცხი ჭურჭელი დაგროვდა. თქვენ:

ა. ტელეფონზე შეტყობინებას უგზავნით და აფრთხილებთ, რომ აუცილებლად უნდა მიალაგოს ყველაფერი საღამომდე, სანამ ოჯახი საღამოთი სახლში შეიკრიბება. და იქვე მიაწერთ, რომ სულაც არ გაინტერესებთ ამისათვის მას საკუთარი გეგმების კორექტირება მოუწევს თუ არა;

ბ. თავდაპირველად ცოტათი განაწყენდებით, მაგრამ შემდეგ გაგახსენდებათ, რომ ახალგაზრდობა ცხოვრებაში ერთხელაა და თანაც საკმაოდ ხანმოკლე. ამიტომაც, სწრაფად მიალაგებთ ელემენტარულ ნივთებს და სრულად წესრიგის დამყარებას საღამოს სამსახურის შემდეგ განაგრძობთ;

გ. ძალიან გაბრაზდებით, მაგრამ მაინც ყველაფერს მიალაგებთ. ხოლო როდესაც „დამნაშავე“ შინ დაბრუნდება, ეჩხუბებით მას. ეტყვით, რომ საშინლად ეგოისტია და რომ თქვენ უამრავი საქმე გაქვთ და ზრდასრული შვილის ნაცვლად გიწევთ მუდმივად სახლის ლაგება.

6 კითხვა

თქვენს ვაჟს მალე 18 წელი უნდა შეუსრულდეს. მას სურს, სახლში მეგობრები დაპატიჟოს დაახლოებით თხუთმეტი მოზარდი. პრობლემა კი ის არის, რომ იუბილარი ითხოვს იმ დღეს მშობლებმა მარტო დატოვონ ის და მისი სტუმრები. თქვენ:

ა.  ოჯახთან ერთად განიხილავთ, შესაძლებელია თუ არა ამ წინადადების შესრულება. თანაც, იუბილარს სთხოვთ, გარკვეულ თანხაში ჩაეტიოს და მასთან ერთად განიხილავთ, დღესასწაულის დანარჩენ დეტალებს. რადგან ახალგაზრდები მარტო იქნებიან, უამრავი წვრილმანის გათვალისწინება იქნება საჭირო. ნამდვილად იმდენი მეგობარი მოვა, რამდენიც დაპატიჟებული იქნება? გაუფრთხილდებიან თუ არა ძვირფას ნივთებს? მეზობლებს სჭირდებათ წინასწარი შეტყობინება, რომ მათი სახლიდან გარკვეული დროის განმავლობაში ხმამაღალი მუსიკის ხმები გამოვა. შვილი საგულდაგულოდ უნდა იყოს გაფრთხილებული იმ შემთხვევისათვის, თუ ფორსმაჟორული სიტუაცია შეიქმნება. კიდევ სთხოვთ შვილს, რომ იმ დრომდე დაფიქრდეს და ყველა შესაძლო დეტალი განიხილოს მშობლებთან ერთად;

ბ.  თქვენ ძალიან გაგიხარდებათ, რომ შვილს ასეთი სერიოზული იუბილეს გადახდა სახლში მოუნდა. ანუ ოჯახი მისთვის ბევრს ნიშნავს! თან იფიქრებთ, რომ რადგან მუდამ ენდობოდით და ენდობით ვაჟს, რომელმაც ეს მშვენივრად იცის, ამიტომ დატოვებთ მას მეგობრებთან ერთად და ამ შაბათ-კვირას თავადაც საკუთარ მეგობრებთან გაერთობით;

გ. კატეგორიულ უარს განაცხადებთ.

მოდით, ახლა განვიხილოთ, რას ნიშნავს როდესაც თქვენს პასუხებში ჭარბობს „ა“ ვარიანტი:

თქვენ კეთილი, დაფიქრებული მშობელი ხართ. კარგად გამოგდით შვილის გამხნევება, წახალისება, ბიძგის მიცემა. მაგრამ, ამავე დროს ადვილად ამჩნევთ ნებისმიერ სირთულეს. თქვენ ეხმარებით შვილს, თავად გაუმკლავდეს საკუთარ პრობლემებს და არ ცდილობთ, ყველაფერი მის ნაცვლად გააკეთოთ. თქვენთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია შვილის კეთილდღეობა, ვიდრე საკუთარ პოპულარობაზე ზრუნვა და მის თვალში კეთილგანწყობილი მშობლის სტატუსის მოპოვება. ამ ყველაფერს აქვს პლუსი – შვილი გენდობათ, გიზიარებთ საკუთარ პრობლემებს, რადგან დარწმუნებულია, რომ მას უსმენენ. მინუსი – შვილები თქვენ „სუპერ მშობლად“ არ ჩაგთვლიან და თანაც ამ თქვენს თანამიმდევრულ პრაგმატულობას შესაძლოა მოსაწყენი, მუდო ტიპის იარლიყო მიაკერონ.

თუ თქვენი შეკითხვების უმეტესობაზე „ბ“ პასუხი შემოხაზეთ: თქვენ „ბრმა ენთუზიასტი“ ყოფილხართ. მუდამ შვილის მხარეს იჭერთ, მიუხედავად ყველაფრისა. რაც არ უნდა თქვას და გააკეთოს ბავშვმა, თქვენ ყოველთვის მას ემხრობით. მისი კრიტიკის უფლებას არავის აძლევთ და თავადაც ძალიან იშვიათად აკრიტიკებთ. ამასთან, შვილს მუდამ ანებივრებთ, ბევრის უფლებას აძლევთ და ხშირად ამხნევებთ. პლუსი – შვილის თვალში თქვენ მშობელი კი არა, უბრალოდ საოცნებო ადამიანი ხართ. ასეთებზე ამბობენ, რომ ისინი ძალიან გულისხმიერი არიან და მუდამ მზაობას გამოხატავენ დახმარების გასაწევად, ამიტომ მათ წარმატებით ანდობენ საკუთარ პრობლემებს, რათა თავი დააღწიონ  რთულ სიტუაციებს. თქვენი შვილი მუდამ თქვენი მფარველობის ძიებაში იქნება და ეცდება, სულ გვერდით ჰყავდეთ. მინუსი – არის რისკი, რომ შვილი არასდროს გაიზრდება, რადგან მშობელს არ უსწავლებია მისთვის პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღება. არსებობს სხვაობა თავმოყვარეობასა და საკუთარი თავის სიყვარულს შორის და სწორედ „ბრმა ენთუზიასტების“ აღზრდილ ადამიანებს შესაძლოა გადაჭარბებული თვითშეფასება ჰქონდეთ და გარშემომყოფ ადამიანებთან შედარებით უპირატესობას განიცდიდნენ. შესაძლოა, ასეთმა ბავშვმა ვერ ისწავლოს თანაგრძნობა და სხვებზე ზრუნვა. მათ ძალიან გაუჭირდებათ კრიტიკის მიღება და წესებისა და ავტორიტეტებისადმი დამორჩილება.

თუ პასუხების უმეტესობის შემთხვევაში „გ“ ვარიანტი აირჩიეთ – თქვენ ხართ  მშობელი კრიტიკოსი. გიყვართ ნაკლოვანებებზე მითითება, რადგან დარწმუნებული ხართ, რომ სრულყოფილების მისაღწევად საჭიროა ნაკლოვანებების ხაზგასმა. თქვენი მიზანია, დაეხმაროთ შვილებს, გახდნენ უფრო უკეთესი, თუნდაც მუდმივად ძაბავდეთ მათ შენიშვნებით. პლუსები – საკუთარი შესაძლებლობების ზღვრის შესახებ ინფორმირებულობა კარგია. როდესაც ბავშვები ისეთ ატმოსფეროში იზრდებიან, როცა მკაფიოდ და ნათლად იციან, რა არის კარგი და ცუდი, მათ შეუძლიათ ბევრს მიაღწიონ. კრიტიკოსი მშობლები დარწმუნებული არიან საკუთარი პოზიციის მართებულობაში, ცდილობენ, მისდიონ მას. ისინი შვილებს სხვა ადამიანებზე ფიქრსა და საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობის აღებას ასწავლიან. მათი შვილები მასშტაბურად აზროვნებენ და წვრილმანებზე ყურადღებას არ ამახვილებენ. მინუსი – თქვენ ძალიან მკაცრი ხართ, რაც შესაძლებელია თქვენს შვილს აფიქრებინებს, რომ ის ყოველთვის ყველაფერს არასწორად აკეთებს. ბავშვები ხანდახან არაგულწრფელი არიან თქვენთან და არ გენდობიან, რომ კიდევ ერთი კრიტიკა არ დაიმსახურონ. ცნობილია, რომ თუ ზედმეტად „ტვინს უბურღავთ“ შვილებს, ისინი თანდათან აღარ მოგისმენენ და ასაკთან ერთად საერთოდ იგნორირებას გაუკეთებენ თქვენს გადაჭარბებულ კრიტიკას.