ჩარლზ დიკენსის „ინგლისის საყმაწვილო ისტორიის“ კითხვა დავიწყე თუ არა, ცამეტი წლის იმ გოგოდ ვიქეცი, რომლის ყველაზე საყვარელი სასკოლო საგანიც ისტორია იყო. გაკვეთილამდე დარჩენილ დღეებსა და საათებს ვითვლიდი ხოლმე, და სულაც არ ვიქნებოდი წინააღმდეგი, რომ სხვა საგნები გაეუქმებინათ და ორშაბათიდან შაბათამდე მხოლოდ ისტორია მესწავლა. რა თქმა უნდა, მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ კარგზე კარგი მასწავლებელი მყავდა, რომელსაც კითხვა ძალიან უყვარდა, დიდი მწერლების წიგნები ჰქონდა წაკითხული და ახერეხებდა, რომ მათი გმირები თვალნათლივ დაგვენახა. ამბები ერთმანეთში ირეოდა, ისტორიკოსების მონათხრობს ავტორების გამონაგონი ავსებდა, დაუვიწყარს ხდიდა.

წიგნი, რომელიც სამუშაო მაგიდაზე მიდევს, ჩემი მასწავლებლისთვის ნამდვილი განძი იქნებოდა. ვკითხულობ და გული მწყდება, რომ ვერ წაიკითხავს, ვერ მონუსხავს მოსწავლეებს საყვარელი მწერლის ფრაზებით, წარსულის თავზარდამცემი სახე-ხატებით, სიძველეების სილამაზით.

რა თქმა უნდა, ინგლისის ეს თავგადასავალი ყველასთვისაა და არა მხოლოდ ყმაწვილებისთვის. დროდადრო ისეთ დამზაფვრელ სიტყვებს ვაწყდები, ყოყმანსაც კი ვიწყებ – გაუძლებს კი ოცდამეერთე საუკუნის მოზარდის თვალი ამდენ სისასტიკეს, საუკუნეების სიბნელეში გაფურჩქნილ ამდენ ბოროტ ყვავილს? არადა, ასეთი იყო დასაწყისი, ასე იქმნებოდა და შენდებოდა, იცვლებოდა, იზრდებოდა და ლამაზდებოდა სამყაროს ის ნაწილი, რომელიც შევიყვარეთ.

მეფე ჰარდიკანიუტი ბრძანებს, ჰაროლდ კურდღლისფეხა საფლავიდან ამოთხარონ, თავი მოკვეთონ და მდინარეში გადააგდონ. სხვა ისტორიაში ლოცვანს წმინდანების ძვლებით სავსე კასრზე დადებენ და მეფეს ასე დააფიცებენ. ტომას ა. ბეკეტი „ჯვალოს ჭუჭყიან და მკბენარებიან სამოსს“ ჩაიცვამს, რადგან ეს დიდ სათნოებად მოეჩვენება. ჯონ უმიწაწყლოზე კი ვკითხულობთ: საკუთარი ხელით მხეცურად წვავდა იმავე სახლს, სადაც ღამე გაეთიაო. ერთ დღეს კი – დამსახურებისამებრ – მას ბერები მსხალს, ატამს, ახალ სიდრსა და საწამლავს მიართმევენ.

დიდი ბრძოლებია, უმოწყალო სისხლისღვრა. ყველაფერს ელოდები, რადგან უკვე შეგიქმნია წარმოდგენა ეპოქაზე, მაგრამ მაინც შეიძლება გადააწყდე რაღაც ისეთს, რაც საკვირველიცაა და ძნელად სარწმუნოც. გადმოცემებს ხომ უცნაურიც აღარ ეთქმის: „მოხუცმა მეფემ, როგორც ამბობენ, დააფიცა თავისი უმაქნისი შვილი, რომ არ დამარხავდა მის ძვლებს, არამედ გაწმენდდა და გაასუფთავებდა, ჭურჭელში მოათავსებდა და ინგლისის არმიას გაუძღვებოდა წინ, ვიდრე სკოტლენდი საბოლოოდ დამორჩილდებოდა“.

საუკუნიდან საუკუნეში მოგზაურობ, მწერლის ნაჩვენებ გეზს მიჰყვები და გიხარია, რომ ადამიანმა ყველა ამ განსაცდელს გაუძლო, თავს დატეხილი ეპიდემიების, ომების, წარმოუდგენელი საშინელებების მიუხედავად, სიცოცხლის სურვილი შეინარჩუნა. გიხარია, რომ რვა წლის გოგონას ხუთი წლის ბიჭუნაზე აღარ აქორწინებენ, რომ შავ ჭირს ნახევარი ქვეყნის გაწყვეტა აღარ შეუძლია, რომ წინადადება – „გზად ყველა პატარა ქალაქი გადაწვა, ჩვეულებისამებრ, ვიდრე პარიზამდე მივიდოდა“ – წარსულის საკუთრებაა და ვეღარასდროს შეიძენს ახალ შინაარსს.

მაგრამ ადამიანის სიბრიყვე, სიხარბე, სისასტიკე დღესაც რომ პოულობს ნოყიერ ნიადაგს და ომებში ისევ კვდებიან, ისევ სახიჩრდებიან?

ამ წიგნის ავტორს ნამდვილად ვერ დავწამებთ პესიმიზმის ზღვაში მკითხველის ჩახრჩობის მცდელობას. პირიქით, ხშირად გვახალისებს, სიცილის გუნებაზე გვაყენებს.

ჰენრი მეშვიდის ამბავი: „დედოფალი გარდაიცვალა. მეფემ იდარდა და როცა გამოერკვა, მისმა გონებამ ფულის ძიება დაიწყო სანუგეშოდ, და ფიქრობდა, შეერთო ნეაპოლის ქვრივი დედოფალი, ვინც ძალზე მდიდარი გახლდათ, მაგრამ როცა გაირკვა, რომ მის ფულს ვერ დაეუფლებოდა, ხელი აიღო განზრახვაზე. დიდად კი არ სურდა, მაგრამ მალე ხელი სთხოვა სავოის ქვრივ ჰერცოგონიას, ცოტა ხნის მერე – უკვე კასტილიის მეფის ქვრივს, რომელიც შეშლილი გახლდათ. მაგრამ ფულზე ვერ მორიგდნენ და ეს მცდელობაც ჩაიშალა“.

ჰენრი მერვე კი ერთ-ერთ ქორწინებას იმით აღნიშნავს, რომ რამდენიმე პროტესტანტ პატიმარს წვავს „პაპის დოქტრინების უარყოფისთვის“ და რამდენიმე კათოლიკე პატიმარსაც – „მისი უზენაესობის უღიარებლობისთვის“.

ასეთი ამბები მოდის ინგლისიდან, საუკუნეთა საშიში და მიმზიდველი სიღრმიდან.

შენგელაიას „შერეკილები“ ქართული კინოს ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ნიმუშია. ფილმი გვიჩვენებს, რომ ხანგრძლივი ფიქრის, თავდადებული შრომის, უდრეკი მიზანსწრაფულობის წყალობით ერთი შეხედვით აუხდენელი ოცნებაც კი შეიძლება სინამდვილედ იქცეს. მთავარია, ადამიანს სიყვარულისა და თავისუფლების იდეა ამოძრავებდეს. რეზო გაბრიაძის სცენარი ნაციონალურ, მხოლოდ ერთი ქვეყნისთვის დამახასიათებელ მოვლენას არ აღწერს. „შერეკილები“ ყველგან, მსოფლიოს ყველა კუთხეში არსებობენ და სწორედ მაშინ იწყებენ კაშკაშს, როდესაც ირგვლივ სრული სიბნელე ისადგურებს.

„ცივი ომის“ ბნელ პერიოდში რამდენჯერმე გამოანათეს ადამიანებმა, რომლებმაც აკრძალული ფრენებით სცადეს „რკინის ფარდის“ გარღვევა. შესაძლოა, მათ ევროპისა და დანარჩენი მსოფლიოს გამყოფი კედლის გარღვევა ვერ შეძლეს, მაგრამ ბზარები მაინც გაუჩინეს ზღუდეს. თავზე ხელაღებულებს იმედი ჰქონდათ, რომ ურყევ ბარიერს ამ ბზარებით მოუღებდნენ ბოლოს. მგონი, საწადელს მიაღწიეს კიდეც.

ჩემი სტუდენტების თაობას არაფერი გაუგონია მათიას რუსტის შესახებ. დღეს ის აღარავის აინტერესებს. ხანდახან თავად თუ შეახსენებს თავს საზოგადოებას სკანდალით ან პოკერის ტურნირში საპრიზო ადგილის მოპოვებით. ქურდობა და თანამშრომელთა სიცოცხლისთვის ზიანის მიყენება მათიასს ცხოვრების წესად ექცა. თუმცა ახალგაზრდობაში ის სულ სხვანაირი იყო – იდეალისტი.

1987 წელს რუსტი 18 წლის ჰამბურგელი თინეიჯერი გახლდათ, რომელსაც მსოფლიოს მომავალი ადარდებდა. მოზარდი იმედგაცრუებული დარჩა იმით, რომ 1986 წელს პრეზიდენტმა რეიგანმა და გენერალურმა მდივანმა გორბაჩოვმა რეიკიავიკში შეიარაღების შემცირების შესახებ შეთანხმებას ვერ მიაღწიეს და „ცივი ომის“ დაძაბულობის შემცირებისკენ მცირე ნაბიჯის გადადგმაც ვერ მოახერხეს. რუსტს სურდა, შოკისმომგვრელი მოქმედებით მთელი მსოფლიოს ყურადღება მიეპყრო.

სწორედ იმ პერიოდში ახალგაზრდა კაცი ჰამბურგის აეროკლუბის გამოცდებს აბარებდა მფრინავის ლიცენზიის მოსაპოვებლად. საგამოცდოდ მას „ჩესნას“ მარკის მცირე ზომის თვითმფრინავით წრე უნდა დაერტყა ჩრდილოეთის ზღვის ნაწილისთვის. ერთ-ერთი გაფრენის დროს ის ჰელსინკიში გაჩერდა და მეორე დღეს მოულოდნელად გეზი საბჭოთა კავშირისკენ აიღო.

საბჭოეთში „პერესტროიკის“ ხანა იდგა, სამხედრო ელიტა და გენერალიტეტი პოლიტიკური კლასისა და საზოგადოებისგან განსაკუთრებულ ზეწოლას გრძნობდნენ. მათ ყოველ გადაწყვეტილებას კრიტიკის ქარცეცხლში ატარებდნენ. წინააღმდეგობას მიუჩვეველი მეთაურები დაბნეულები ცდილობდნენ, ახალი ეპოქისთვის ალღო ააღოთ. ატომური დაპირისპირების საფრთხის გამო მესაზღვრეები თითოეულ უცხო მფრინავ ობიექტს აღრიცხავდნენ, მაგრამ მცირე ზომის თვითმფრინავების წინააღმდეგ ზომების მიღება უჭირდათ, ბეღურისთვის ზარბაზნის სროლას ერიდებოდნენ. ამასთანავე, საბჭოთა საჰაერო ნავიგაციის მუშაკები, ცოტა არ იყოს, დააკომპლექსა 1983 წელს მომხდარმა ტრაგიკულმა შემთხვევამ, როდესაც საზღვრის უკანონოდ გადმოკვეთის გამო რუსმა სამხედროებმა კორეული სამგზავრო ხომალდი ჩამოაგდეს და უკლებლივ ყველა მგზავრი, სამასამდე უცხოელი, სიცოცხლეს გამოასალმეს.

მოკლედ, თუ რადარებისთვის შეუმჩნეველ ზონაში იფრენდა, რუსტს გადარჩენის შანსი ჰქონდა. შლეზვიგელმა თინეიჯერმა თამამად გადალახა საბჭოთა კავშირის საზღვარი. ცხადია, ის მალევე აღმოაჩინეს, მაგრამ მინიატურული საფრენი აპარატის ჩამოგდების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესი გაჭიანურდა. სანამ საბჭოთა სამხედროები და მესაზღვრეები „ჩესნას“ ბედზე ბჭობდნენ, მათიასმა მოსკოვამდე მიაღწია და პირდაპირ წითელ მოედანთან მდებარე ხიდზე დაეშვა. მოქალაქეები გაოგნებულები უყურებდნენ „ციდან ჩამოვარდნილ“ უცხოელს, უცხოელი კი ყველას უხსნიდა, რომ ის მშვიდობისა და თანამშრომლობის ხელშეწყობის მოთხოვნით ჩამოფრინდა.

მსოფლიოს უძლიერესმა ატომურმა ზესახელმწიფომ ვერ მოახერხა 18 წლის პილოტის შეჩერება და მას ლამის კრემლის კედლამდე მიფრენის საშუალება მისცა. ბუნებრივია, ამ ამბავმა მთელი ევროპა შეძრა, წლების განმავლობაში ლაპარაკობდნენ ამ თავზე ხელაღებულ საპროტესტო აქციაზე, რომელსაც უამრავი გენერლის კარიერა შეეწირა. რუსტის წყალობით „პერესტროიკის“ არქიტექტორებსაც გაეხსნათ ხელ-ფეხი და უფრო აქტიურად დაიწყეს საზოგადოებრივი აზრის მომზადება აშშ-სთან შეიარაღების შემცირების ხელშეკრულების სასარგებლოდ.

მათიას რუსტი „ცივი ომის“ ერთადერთი „ერთაოზ ბრეგვაძე“ არ ყოფილა. თინეიჯერის მოსკოვში გასეირნებამდე რვა წლით ადრე, 1979 წელს, სრულიად გასაოცარი ამბავი დატრიალდა თიურინგიაში, გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის მიყრუებულ პროვინციულ ქალაქში.

ქალაქ პიოსნეკის პლასტმასის ქარხნის ორ თანამშრომელს ყელში ამოუვიდა ავტორიტარულ სახელმწიფოში ცხოვრება, პარტიული ბოსების აღვირახსნილობა, უშიშროების სამინისტროს ტერორი, თანაქალაქელებთან თავისუფლად საუბრის შიში… პეტერ სტრელციკმა და გიუნტერ ვენცელმა – ელექტროინჟინერმა და სატვირთო მანქანის მძღოლმა – ამ დამთრგუნველი რეჟიმისგან გათავისუფლება განიზრახეს. 70-იანი წლების აღმოსავლეთი გერმანიიდან დასავლეთში გაქცევა თითქმის წარმოუდგენელი იყო. ადამიანები თხრიდნენ გვირაბებს, მიჰყვებოდნენ საკანალიზაციო მილებს, ახტებოდნენ მავთულხლართებს, მაგრამ უმეტესობას არაფერი გამოსდიოდა, სახალხო პოლიცია გაქცევის მსურველებს ადგილზე ხვრეტდა.

თიურინგიის ტყეებში გზის გაკვლევა და საგანგებოდ გაწვრთნილი ძაღლებისგან გაქცევა სტრელციკს და ვენცელს არ შეეძლოთ. მეგობრების განზრახვამ მხოლოდ მაშინ შეისხა ხორცი, როცა ერთმა მათგანმა ოჯახში ნათესავის მიერ გამოგზავნილი ჟურნალი აღმოაჩინა, რომელშიც მექსიკაში მიმდინარე საჰაერო ბურთების ფესტივალის შესახებ ვრცელი სტატია იყო დაბეჭდილი. სტრელციკი და ვენცელი მიხვდნენ, რომ „ცათმფრენის“ აგება არ გაუჭირდებოდათ. პეტერსაც და გიუნტერსაც ცოლები და ორ-ორი შვილი ჰყავდათ. მათ ოჯახის წევრები საჰაერო ბურთის აწყობის იდეაში დაარწმუნეს, მიიღეს კონსპირაციისთვის აუცილებელი ზომები და საქმეს შეუდგნენ.

„სოციალისტური ბანაკის“ ქვეყნები, მოგეხსენებათ, საყოფაცხოვრებო პროდუქტების დეფიციტით გამოირჩეოდა. წარმოიდგინეთ, რა რთული იქნებოდა 70-იანი წლების მიწურულს საჰაერო ბურთისთვის საკმარისი სპეციალური ქსოვილისა და პროპანის გაზის ბალონების შოვნა, მეზობლებისგან შეუმჩნევლად ბურთის შეკერვა, გონდოლის დამზადება… ვენცელები და სტერლიცკები მთელ ქვეყანაში მოგზაურობდნენ და პატარ-პატარა მაღაზიებში წყალგაუმტარი მასალის საწვიმარ ლაბადებს ყიდულობდნენ.

ასეთი ტანჯვა-წამებით მეგობრებმა სამჯერ შეკერეს საჰაერო ბურთი. პირველი მცდელობისას კონსტრუქციამ გამოცდას ვერ გაუძლო და ოჯახები ძლივს გადაურჩნენ უბედურებას. მეორე ჯერზე აფრენა შეძლეს, მაგრამ ძლიერი ქარის გამო საზღვრის გადალახვა ვერ მოახერხეს – საჰაერო ბურთი აკრძალულ ზონაში დაეშვა. ოთხმა უფროსმა და ოთხმა ბავშვმა როგორღაც მოახერხეს შტაზის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიიდან გამოქცევა, მაგრამ საფრენი მოწყობილობა იქვე დარჩათ. მეორე დღეს რეგიონის მთავარი გაზეთი ნაპოვნის შესახებ წერდა და დამნაშავეებს უმკაცრესი ზომებით ემუქრებოდა.

უშიშროების სამსახურების ზედამხედველობისა და რამდენჯერმე განცდილი ტექნიკური მარცხის მიუხედავად, მუშებმა მაინც სასწორზე შემოდეს თავიანთი ოჯახების სიცოცხლე და მესამედაც აფრინდნენ ცაში. ბურთი კვლავ ქარიშხალში მოჰყვა, ბურუსს ყინვაც დაერთო… აფრენიდან რამდენიმე საათის შემდეგ ვენცელები და სტერლიცკები ტყეში დაეშვნენ. სიკვდილს გადარჩენილებმა ჯერ კიდევ არ იცოდნენ, გააღწიეს თუ ვერა სამშვიდობოს. მამაკაცებმა ქალები და ბავშვები დამალეს და მარტონი გაუდგნენ გზას. კარგა ხნის ხეტიალის შემდეგ მათ ბავარიის ფედერალური მიწის საგზაო ნიშნები დაინახეს და მიხვდნენ, რომ ოცნება აუხდათ.

საჰაერო ბურთით „რკინის ფარდის“ გადალახვის ამბავი მალევე მოედო მთელ მსოფლიოს. მეორე დღეს მსოფლიოს პრესა თიურინგიელ „ერთაოზსა და ქრისტეფორეზე“ წერდა.

ამჯერად არავინ იცოდა, მივდიოდით თუ არა. ყველაფერი ბოლო დღეებში გადაწყდა. იმათ გვითხრეს, ჩამოდითო, ჩვენც ფაცხა-ფუცხით მოვამზადეთ ბარგი და წავედით.

ერევანში გამგზავრებაზე ვწერ. ბოლოს იქ 2015 წელს ვიყავი. მას შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა. პანდემია და უამრავი უსიამოვნება გამოვიარეთ. სათვალეზე სათვალე წამოცმულები კომპიუტერის ეკრანებს მივეწებეთ. ახლა თითქოს ყველაფერი ძველ კალაპოტს უბრუნდება და ერევანშიც ერთი კვლევითი პროექტის ფინალურ კონფერენციაზე შევიკრიბეთ. წასვლა-არწასვლის საკითხი კი ამჯერად პანდემიას კი არა, ყარაბაღის „ჩემია, არა ჩემიას“ გამო მორიგ აგორებულ გაუგებრობას უკავშირდებოდა.

მე ყველანაირი კონფლიქტისა და გაუგებრობის წინააღმდეგი ვარ. იმაზე კარგი არაფერია, როცა საღი და ნორმალური აზრი იმარჯვებს.

ჰოდა, ამჯერადაც ფრუნზიკას დილიჯანით, სევანის მხრიდან მივადექით ერევანს. 2015 წლის შემდეგ ძალიან გალამაზებულა. მართლა მომეწონა. თან ისეთი გამოცოცხლება იყო ქალაქში, რომ სასტუმროს ნომერში გვიან ღამითღა შევდიოდი. შეხვედრებს შორის სულ მცირე შესვენებასაც კი ქალაქში სასეირნოდ ვიყენებდი.

ასე დავადექი ერთ დღესაც ქუჩას, რომელმაც ჯერ ტკბილეულის ერთი მაღაზიით მიმიტყუა. ვიტრინაში გამოდგმულმა, ფერადი შაქარყინულებით სავსე კალათებმა ხელი დამიქნიეს – გოგო, აბა აქ მოდიო. მეც ჯერ უფრო ახლოს მივედი, მერე კი შიგნითაც შევედი და უკან ორი პაკეტით ხელში გამოვედი. ერთი წითელი ვიყიდე, მეორე თეთრი. ფიქრობთ, სულ შევჭამ? არა, ვცდილობ ტკბილს მოვერიდო, მაგრამ ეს ჩემს ბავშვობას მაგონებს და ერთი თვალის შევლებაც კი გულს მითბობს.

მაღაზიიდან გამოსულმა გადავწყვიტე, ქუჩას ბოლომდე გავყოლოდი. ასე აღმოვჩნდი სერგო ფარაჯანოვის მუზეუმთან და ბუნებრივია, მაშინვე მონახულება გადავწყვიტე. აქვე, საჯაროდ ვაღიარებ, რომ ამ გადაწყვეტილების გამო, ერთი სამუშაო სესია გამიცდა, მაგრამ ტყის საფრის კვლევას ეხებოდა, ჩემი სფერო მაინც არ იყო და… ვიფიქრე, ეს ერთხელ არა უშავს-მეთქი.

ჯერ მუზეუმის შიდა ეზოში შევედი. მწვანე, მყუდრო ეზოა, ათასგვარი ფიგურით და თავად ფარაჯანოვის დიდი სურათით მორთული. დავჯექი, სომხური ყავა შევუკვეთე და პაკეტიდან პატარა წითელ შაქარყინულს წავატეხე თავი. სიმართლე გითხრათ, ამ ყავის წარმომავლობამ სულ დამაბნია. აქ გიმტკიცებენ, ჩვენიაო; თურქეთში ამბობენ – აბა გეგონოთ, ჩვენიაო; საბერძნეთში ამბობენ, – ნწ, ჩვენიაო; არაბები იცინიან – ჩვენგან წამოვიდა, ჩვენიაო.

ჩემს ბავშვობაში კიდევ დედას მეგობარი ეთერი დეიდა ხარშავდა, პირველად სწორედ მის სახლში ვნახე ასე პატარა ჭიქებით ყავა. ჰოდა, ეთერი, სულ თვალს მიკრავდა, ეს ყავა ჩემი მოფიქრებულია, ჩემიაო.

ასეა თუ ისე, კარგი რამეა და ფარაჯანოვის მუზეუმის მწვანე ეზოში სულ თვალების ნაბვით დავლიე. შემდეგ კი დათვალიერებას შევუდექი.

ექსპონატებს, კომპოზიციებს, ფილმებსა და თავად სახლს წითელი ზოლივით გასდევს ბროწეულის თემა.

ბროწეული ყველგან არის, ფანჯრის რაფებზეც კი.

გიყვართ ბროწეული?

ერთ-ერთი უძლიერესი ანტიოქსიდანტია. ხელს უშლის სიბერეს. ეფექტურია ღვიძლის პროფილაქტიკისთვის. იცავს თირკმელებს და ეფექტურია გულის დაავადებების პროფილაქტიკისთვის. შეიცავს ვიტამინ K-ს და შესაბამისად იცავს ძვლებს.

საოცარი ხილია, არა? მთელი ქიმიური საბადოა მისი სახით. შეიცავს: ნაჯერ და უჯერ მჟავებს, ლინოლენის, ოლეინის, პალმიტინის, სტეარინის მჟავებს, ჰიდროქსი ბენზომჟავებს, სტეროლებს და სტეროიდებს. ასევე – ალფა ტოკოფეროლს, იგივე ვიტამინ E-ს. აქვეა, ტრიტერპენები და იზოფლავონიდებია. ამ ბოლოდან, უმეტესობა ტანინია.

ტანინის მჟავა პოლიფენოლი გახლავთ, გლუკოზის პოლიგალოლების ნაშთს შეიცავს. მისი ფორმულაა C₇₆H₅₂O₄₆. ის ყვითლიდან ყავისფერში გადასულ ამორფულ ფხვნილს წარმოადგენს, 2850 გრამი იხსნება ერთ ლიტრ წყალში (1,7 მოლი). თავად მჟავას ხის კორძისგან, ჰალისგან (კაკლისგან) გამოყოფენ და ზოგჯერ ჰალის მჟავათიც მოიხსენიებენ. მედიცინაში კი პერუს ბალზამის სახელით შეხვდებით. მისგან ძირითადად სხვადასხვა მალამოებს ამზადებენ.

ტანინი ასევე გვხვდება ყველა იმ ხილში, რომლებსაც მწკლარტე გემო აქვს. დიდი რაოდენობით არის ხურმაში, ფეიხოიაში, ალუბალში, რა თქმა უნდა, ბროწეულში და ასევე ჩაიში.

ტანინის მჟავისა და რკინის (II) სულფატის ურთიერთქმედებით რკინის ტანატის კომპლექს-ნაერთი წარმოიქმნება. გაფილტვრის შედეგად რუხიდან შავ ფერში გადასულ (კონცენტრაციის მიხედვით) სითხეს ვიღებთ, რომელიც მელანს წარმოადგენს და სხვა მელნისგან განსხვავებით (მაგ. ინდური მელანი) მდგრადია. წყალში ხსნადობის გამო შეუძლია ქაღალდის ზედაპირში შეაღწიოს და მისი წაშლა რთული ხდება. რკინა-ტანინის პიგმენტი ცელულოზას ბოჭკოებთან არ წარმოქმნის ქიმიურ ბმებს. ის მჭიდროდ ეკვრის ქაღალდს, ოღონდ უფრო მექანიკურად.

გაკვეთილზე მსგავსი ექსპერიმენტები შეგიძლიათ მოსწავლეებთან ერთად გააკეთოთ. გამოიყენეთ ბროწეულის წვენი და შესადარებლად მწვანე ჩაი, რადგან აქ უფრო დიდი რაოდენობით ტანინია.

აიღეთ ორი ქიმიური ჭიქა. ერთში ჩაასხით ბროწეულის წვენი, მეორეში კი მწვანე ჩაის ნაყენი. ორივე მათგანს დაამატეთ მცირე რაოდენობით რკინის სამვალენტიანი ქლორიდის ნაჯერი ხსნარი. უნდა განვითარდეს ლაჟვარდისფერი შეფერილობა. ეს ნიშნავს, რომ ორივე საკვლევ ხსნარში ტანინია.

ახლა კვლავ ქიმიური ჭიქები აიღეთ, ამჯერად ოთხი და იგივე საკვლევი სითხეები ჩაასხით, ანუ ორ ჭიქაში ბროწეულის წვენი და სხვა ორ ჭიქაში მწვანე ჩაი. ტანინი ინდიკატორია, მჟავა არეში ღიავდება, ტუტე არეში მუქდება. ჰოდა, თითოეულ ჭიქას დაამატეთ მაგ. მარილმჟავა ან გნებავთ ლიმონმჟავა და ნატრიუმის ტუტე, ან გნებავთ სოდა. დააკვირდით, როგორ შეიცვლება ფერები.

შემდეგ სინჯში ვნახოთ, არის თუ არა ვიტამინი B2, ანუ რიბოფლავინი ბროწეულის წვენსა და ჩაიში. აიღეთ ორი ჭიქა შესაბამისი საკვლევი სითხეებით. შიგნით მოათავსეთ თუთიის ორ-ორი ნაჭერი და დაამატეთ კონცენტრირებული მარილმჟავა. რეაქცია წარიმართება თუთიასა და მარილმჟავას შორის, გამოიყოფა წყალბადი. სწორედ წყალბადი შევა რეაქციაში რიბოფლავინთან და სინჯი მოვარდისფრო შეფერილობას მიიღებს.

დაბოლოს, ისევ აიღეთ ორი ჭიქა იმავე სითხეებით და რკინის სამვალენტიანი სულფატი დაამატეთ. იმის მიხედვით, თუ რამდენად კონცენტრირებული გამოგივათ სარეაქციო არე, მიღებული ხსნარი იქნება, შავი, ყავისფერი ან ღია ყავისფერი.

მე ავიღებ მინის წკირს და ქაღალდზე სწორედ ამ საღებავით დავწერ:

ჯოკონდა ბროწეულის გარეშე.

რატომ?

„ერთხელ ზონაში ყოფნისას ჯოკონდა დავინახე. ხან გვიცინოდა, ხან გვიბრაზდებოდა, ხან რაღაცნაირი სევდიანი ხდებოდა. გენიალური სანახავი იყო. ერთი პირობა, ვიფიქრე, როგორი იქნებოდა, ბროწეულებით რომ ყოფილიყო დამშვენებული. მოკლედ, ეს გენიალური სურათი ამოუწურავი და უკვდავია. ჯოკონდა კი მარადიულად ცოცხალი.

ასე რატომ იცვლებოდა იცი, ხან ასე, ხან ისე? ცხელოდა, მუშაობისას დაგვცხა და პერანგები გავიხადეთ. ერთ პატიმარს ბეჭებზე ჯოკონდა ჰქონდა ამოსვირინგებული. როცა ხელებს მაღლა წევდა, კანი იჭიმებოდა და ჯოკონდა გვიცინოდა, როდესაც დაბლა იხრებოდა, ჯოკონდაც ნაღვლიანდებოდა, როცა ყურთან მიჰქონდა ხელი, ჯოკონდა სასაცილოდ გვემანჭებოდა. მოკლედ, სულ რაღაცებს გვანიშნებდა“.

ფარაჯანოვმა მოგვიანებით, ჯოკონდაზე ნამუშევრების მთელი სერია შექმნა. ალბათ, ამ ჯოკონდას ინსპირაციით. თუმცა, მის ნამუშევრებშიც ჯოკონდა ბროწეულის გარეშეა.

„მაპატიე ეს გრძელი, მოსაწყენი, სულელური და ნაჯღაბნი წერილი. სარა, 13 წლის, უშნო, სულელი, მოუქნელი, ზარმაცი“, – სწერდა სარა იუნგკრანცი ასტრიდ ლინდგრენს 1972 წელს.

ცნობილ საბავშვო მწერალს გოგონამ დახმარებისთვის მიმართა. მას სახლიდან გაქცევა და მსახიობობა სურდა. ასტრიდსაც სწორედ იმ იმედით მისწერა, იქნებ როლის მიღებაში დამეხმაროსო.

ასტრიდ ლინდგრენისა და სარას მიმოწერა 1971 წელს დაიწყო და 2002 წლამდე გაგრძელდა. ასტრიდ ლინდგრენის მუზეუმის ბიბლიოთეკარმა ლენა ტორნკვისტმა წერილები მოაგროვა და ერთ წიგნად გამოსცა. წიგნი „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“ შვედურიდან ქართულად ლიკა ჩაფიძემ თარგმნა და გამომცემლობა “ინტელექტმა” გამოსცა 2018 წელს.

რას გრძნობენ და განიცდიან მოზარდები? რა სჭირდებათ მათ ყველაზე მეტად? რით შეგვიძლია უფროსებს მათი დახმარება? – ამ კითხვებს აჩენს და პასუხობს კიდეც სარას და ასტრიდის მიმოწერა. წერილები კარგად წარმოაჩენს მოზარდი გოგონას მშფოთვარე სულს, შიშებს, მარტოსულობას. 12 წლის სარა თავს ძალიან, ძალიან მარტოსულად გრძნობს, არ მოსწონს საკუთარი თავი, არ ჰყავს მეგობარი, რომელიც მოუსმენს, გაამხნევებს და დაამშვიდებს; არ მოსწონს სკოლა, აბრაზებს მასწავლებლებს, გარბის სახლიდან, გარბის სკოლიდან… ნელ-ნელა ასტრიდი გოგონას უფროსი მეგობრის როლს ითავსებს, კითხულობს მის წერილებს, პასუხობს, ამხნევებს და მისი ემოციების გამზიარებლადაც გადაიქცევა.

„უშნო, სულელი, მოუქნელი, ზარმაცი“ ვარო, მწერ. სულელი და მოუქნელი რომ არ ხარ, ამას შენი წერილებიდან ძალიან კარგად ვხედავ. დანარჩენზე ვერაფერს გეტყვი, თუმცა შემიძლია დაგამშვიდო, რომ 13 წლის ასაკში თითქმის ყველას უშნო ჰგონია თავი. მეც ასე ვიყავი. ცამეტი წლისას თავი ყველაზე უშნო გოგო მეგონა და ვფიქრობდი, რომ ა რ ა ს დ რ ო ს არავინ შემიყვარებდა, თუმცა თანდათან მივხვდი, რომ საქმე ასე ცუდადაც არ იყო. ვეჭვობ, სულ მალე შენც ასევე იფიქრებ“, – ასეთ პასუხს უბრუნებს მწერალი გოგონას და შენც, მკითხველსაც გახსენდება, რას გრძნობდი 13 წლისა, რა რთული და აუტანელი გეჩვენებოდა სამყარო და რა ცოტა იყვნენ ისეთი ადამიანები, რომლებიც სიამოვნებით მოგისმენდნენ.

მოზარდობა სასიცოცხლო ციკლის მტკივნეული ეტაპია. მტკივნეული არა მხოლოდ მოზარდისთვის, არამედ მისი გარემოცვისთვისაც. უფროსებიც ვიბნევით, როდესაც უცებ გაზრდილი ბავშვი ჩვენგან სრულ თავისუფლებას მოითხოვს, ფეხებს აბაკუნებს, მოთხოვნებს გვიყენებს, სახლიდან გარბის, მავნე ჩვევებს იძენს და ა.შ. როგორ მოვიქცეთ მშობლები, რომ შვილებთან მეგობრობა შევძლოთ? სად და როგორ დავუწესოთ ლიმიტები ან როდის მივცეთ მეტი თავისუფლება? როგორ მივხვდეთ, რას გრძნობენ ისინი და უბრალოდ, როგორ მოვიქცეთ სწორად?

ის, თუ როგორ იღებს მწერალი მშფოთვარე სარას განცდებს, მაგალითი იქნება იმ ადამიანებისთვის, რომლებსაც ურთიერთობა აქვთ მოზარდებთან. ასტრიდი სარას გამოხატვის არეალს არ უზღუდავს, პოზიტიურ ემოციურ უკუკავშირს უბრუნებს, ცდილობს,  მისი ღირსებები დაანახოს.

„არა, ჩემო მშვენიერო გოგო, ძალიან მოგეჯაჭვე. შენს წერილებში იგრძნობა რაღაც ისეთი, რაც მაფიქრებინებს, რომ შენ ნელ-ნელა გამოძვრები შენი ჭუპრის პარკიდან, რომელსაც ახლა ასე ძალიან ებღაუჭები. შენი პარკი მალე გასკდება და იქიდან მშვენიერი პეპელა ამოფრინდება. ამ სამყაროში ცხოვრება ასე ძლიერ არ გაგიჭირდებოდა, ასეთი მგრძნობიარე რომ არ იყო. ეს იმას ნიშნავს, რომ შენს თანატოლებზე მეტს გრძნობ და ფიქრობ“.

ერთ-ერთ წერილში სარა ასტრიდს უყვება, როგორ მოათავსეს ის ფსიქიატრიულ კლინიკაში. „სამწუხაროდ, ბევრს ჰგონია, რომ ეს კლინიკა საგიჟეთია. იმედი მაქვს, შენც ასე არ ფიქრობ. ეს არის სპეციალური ადგილი პრობლემების მქონე 12-18 წლის მოზარდებისთვის. მაგალითად, ყოფილი ნარკომანებისთვის, ნევროზიანებისთვის, ალკოჰოლიკებისთვის და ა.შ. მე იქ იმის გამო გამგზავნეს, რომ სიბნელის მეშინია, შინ კი სულ ჩხუბი და დავიდარაბაა“.

მენტალურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სტიგმა ჩვენს საზოგადოებაშიც არსებობს და ამ თემაზე საუბარი დღესაც მტკივნეულია. ფსიქოლოგიური პრობლემებით ადამიანები იშვიათად მიმართავენ სპეციალისტს და სხვადასხვა გზით ცდილობენ პრობლემის მოგვარებას, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე ბავშვს ან მოზარდს ეხება, რადგან სტიგმა ამ შემთხვევაში უფრო ძლიერია.

ასტრიდი კი, ნახეთ, რას სწერს პასუხად: „მე თუ მკითხავ, ფსიქიატრიულ კლინიკაში რომ იწექი, საერთოდ, საერთოდ არაფერს ნიშნავს და სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ფსიქიატრიული პრობლემები გაქვს. უჰ-უჰ-უჰ, კაცმა რომ მკითხოს, არავის გვაწყენდა ცოტა ხნით ფსიქიატრიულ კლინიკაში მოხვედრა. იმედი მაქვს, იქ ყოფნა რამით მაინც დაგეხმარა. ყურადღებას ნუ მიაქცევ იმას, რომ დღესაც არსებობენ იდიოტები, რომლებსაც ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე მზრუნველობის მიმართ 1800-იანი წლებისთვის დამახასიათებელი დამოკიდებულება აქვთ“.

საკუთარ ემოციებზე საუბარი და მათი იდენტიფიკაცია თანამედროვე ადამიანისთვის მნიშვნელოვანი უნარია, რომლის სწავლებაც ადრეული ასაკიდანვეა საჭირო. რას განვიცდით და რატომ განვიცდით, ამის გაცნობიერება ბავშვს/მოზარდს დაეხმარება, უკეთ იგრძნოს თავი და თავისი განცდები საყვარელ ადამიანს გაუზიაროს.

ამ წერილს უმეტესად მასწავლებლები წაიკითხავთ. თქვენც გეყოლებათ სარას მსგავსი მოსწავლეები, რომლებთანაც იქნებ ცოტათი გიჭირთ კიდეც საერთო ენის გამონახვა, იქნებ ზოგჯერ გაბრაზებენ კიდეც ან იქნებ ვერ გაგიგიათ, რატომ შეიცვალნენ ასე უცაბედად, მაგრამ შესაძლოა, თქვენ მათთვის ძალიან საჭირო ადამიანი იყოთ. მისწერეთ, მოიკითხეთ და ასტრიდივით ხშირად დააიმედეთ: „იცოდე, კარგად იყავი და არაფრის შეგეშინდეს“.

(ზურაბ კანდელაკის რომანზე „უძრავი ქარი“)

ქართული მწერლობის მოზაიკურ სივრცეში გამორჩეულია ზურაბ კანდელაკის შემოქმედება, რომელიც ირეკლავს იმ მარადიულ ღირებულებებს, რომლებიც ყოფიერების არსს გამოხატავენ. იგი თავისი რადიოპიესებით, მოთხრობებით, რომანებით ხატავს თანამედროვე სამყაროში გაუცხოებული ადამიანის ცხოვრების ტრაგიზმს. ყურადღებას იქცევს ავტორის თავისებური ხელწერა და ესთეტიკა, ორიგინალური სტილური ძიებები, ეგზისტენციალური პრობლემატიკის ყოფითსა თუ ფილოსოფიურ ჭრილში წარმოჩენა. მისი რომანი „უძრავი ქარი“ მეოცე საუკუნის საქართველოს პოლიტიკურ, სოციალურ თუ კულტურულ ცხოვრებაში მომხდარ კატაკლიზმებს ირეკლავს. მწერლისეული დარღვეული თხრობა, ეპიზოდთა ხატვის ფრაგმენტულობა, ლირიკულ და ასოციაციურ ნაკადთა სიჭარბე ქმნის რეალობის ფანტასმაგორიულ განცდას. მისი პერსონაჟები კონკრეტული ეპოქის (მეოცე საუკუნის 90-იანი წლებიდან დღემდე) შვილები არიან, იმავდროულად, მათ თავგადასავალში ნებისმიერი დროის ადამიანის ტკივილები იხატება. მხატვრული ტექსტის რევაზ სირაძისეული კვლევის მეთოდს თუ გამოვიყენებთ, რომანი ჯვარსახოვანია. თუმცა ეს ჯვარსახოვნება თხრობაში ვარიაციულად არის წარმოჩენილი. რომანის მხატვრული დრო-სივრცის თხრობის ჰორიზონტალურ მდინარებაში იხატება მთავარი პერსონაჟების დრამატული თავგადასავალი, მათი მატერიალურ-ხორციელი ყოფა, რეალურ სამყაროში განხორციელებული ურთიერთობები, ხოლო თხრობის ვერტიკალურ ჭრილში ავტორი ხატავს პერსონაჟთა სულიერ მდგომარეობას (ამ ჭრილში იგი თავისუფლად გადააადგილებს დროსა და სივრცეს და ამ გზით კონკრეტულ პერსონაჟს ადამიანის უნივერსალურ ხატად განაზოგადებს).

რომანის თხრობა ეკლექტურია. ავტორი ხშირად იყენებს ჯოისისეული ცნობიერების ნაკადის ტექნიკას, მთავარი პერსონაჟების ფიქრები, შეგრძნებები, მოგონებები, მოულოდნელი ასოციაციები მუდმივად კვეთს ერთმანეთს და მკითხველს უჩნდება განცდა ერთდროულად „აქ“ და „იქ“ ყოფნისა.

რომანის ძირითადი თემა ცოდვისა და გამოსყიდვის მოტივებს ეფუძნება. მთავარი გმირი იტანჯება ცოდვის შეგრძნებით და ცდილობს, ერთი მხრივ, თავის მართლებას, მეორე მხრივ, დადანაშაულებას. ამგვარად, მწერლის აზრით, ადამიანური ყოფის ტრაგიზმი ის არის, რომ იგი ერთდროულად მსხვერპლიცაა და ჯალათიც. ის გამუდმებით დგას შიშისა და ცოდვის პირისპირ – სწორედ ეს განაპირობებს მის გამუდმებულ შფოთვასა და ხსნის გზის ძიებას.

„ბალახი ვიყო სათიბი, / არა მწადიან ცელობა,/

ცხვრადვე მამყოფე ისევა, /ოღონდ ამცილდეს მგელობა“, –

ვაჟა-ფშაველას ეს სტრიქონები რომანში ირეკლება როგორც განუხორციელებელი ოცნება, რადგან „ცოდვილთა ქვეყანაში ცოდვას ვერ გაექცევი“. ზოგადად, ამ თემას ის ვარიაციულად ამუშავებს მთელ თავის შემოქმედებაში და ამ რომანშიც შთამბეჭდავად წარმოჩნდება, როგორ გადაიქცევა მსხვერპლი ჯალათად და პირიქით. მხატვრული ტექსტის ბახტინისეული „დიალოგურობა“ იმასაც გულისხმობს, რომ დღეს დაწერილ ნაწარმოებში უფრო ადრე შექმნილი ტექსტების ექო გაისმის. „უძრავი ქარი“ გაჯერებულია ამგვარი ექოებით მსოფლიო ლიტერატურიდან, უპირველესად, ბიბლიიდან და „ჰამლეტიდან“. რომანის ინტერტექსტუალური სივრცე გამდიდრებულია ასოციაციებით, პირდაპირი თუ ფარული ციტირებით, გადაძახილებით მსოფლიო კლასიკის ისეთ აღიარებულ მწერლებთან, როგორებიც არიან ჯეიმს ჯოისი, უილიამ ფოლკნერი, ვირჯინია ვულფი, სემუელ ბეკეტი და სხვანი.

რომანი დატვირთულია ალუზიებით, რემინისცენციებით, რომლებიც ტექსტის დროსივრცულ არეალს აფართოებს და კონკრეტულ სახეთა განზოგადებას უწყობს ხელს, ამავე დროს, იმის შეგრძნებასაც იწვევს, რომ არაფერია ცისქვეშეთში ახალი და რომ ამაოა ყოველივე წუთისოფლისეული. ეს ქვეყანა რომ ნებისმიერ დროსა და სივრცეში ცოდვა-მადლის ჭიდილია, ხოლო წლები და რიცხვები – მხოლოდ პირობითი აღმნიშვნელები, კარგად წარმოჩნდება თავების ამგვარ დასათაურებაში: „ამა და ამ წლის ამა და ამ თვის ესა და ეს რიცხვი“. ან: „ამა და ამ წლის ამა და ამ თვის ამა და ამ რიცხვზე გაცილებით ადრე“. ან „ამა და ამ წლის ამა და ამ თვის ამა და ამ რიცხვის შემდგომ განვითარებული მოვლენები“. ქარი კი, რომანის ერთგვარი უხილავი მთავარი პერსონაჟი, სულხან-საბასეული ნიუანსირებული გრადაციებით ან გალაკტიონისეული იდუმალებით („ქარი არა ჩანს,/ ქარი არა ჩანს,/ მაინც მწვერვალებს ედება ქარი), როგორც წარმავლობის სიმბოლო, თავისი მრავალფეროვანი გამოვლინებით ადამიანის გულის ჭიდილს ერთგვარ თამაშად, ნიღბების განუწყვეტელ ცვლად აქცევს, ცხოვრებას კი დაუსრულებელ კარნავალს ამსგავსებს.

რომანში ფრაგმენტულად შემოიჭრება მე-20 საუკუნის ყველა ის მოვლენა (1907, 1921, 1924, 1937, 1959, 1983, 1990-1991…), რომლებმაც დაღი დაასვა მოაზროვნე ქართველის ცნობიერებას. თხრობას ლაიტმოტივად გასდევს თვალსაზრისი: ცოდვილების ქვეყანაში ცოდვას ვერ გაექცევი! არის თუ არა ზნეობრივი კომპრომისი ამგვარი ფიქრი? ეს თემა ყოველ დროში აქტუალურია. რომანიც არ იძლევა ერთმნიშვნელოვან პასუხს. ამ დილემას ადამიანი ინდივიდუალური ძალითა და სინდისით უმკლავდება. „მოციქულთა საქმეში“ მოთხრობილი ამბავი სტეფანეს წამების შესახებ მწერლისთვის მნიშვნელოვანი პარადიგმაა. მისთვის თავსატეხია სახე სავლესი, რომელიც ესწრება სტეფანეს ჩაქოლვას. ამ დროს ის „ჯალათია“, რადგან, მართალია, ქვას არ ისვრის, მაგრამ გულგრილი მონაწილეა მოვლენებისა. ღვთის განგებულებით, სავლე პავლედ იქცა, ქრისტეს მოციქულად, რწმენისთვის წამებულად, რაც მწერლისთვის ჯალათის მსხვერპლად ქცევის მაგალითია: `და გაიყვანეს სტეფანე ქალაქგარეთ და ქვები დაუშინეს…~ `მოწმეებმა თავიანთი სამოსი ფერხთით დაუწყეს ჭაბუკს, რომელსაც ერქვა სავლე…~

`ვინ იცის, იქნებ ყველაფერი მაშინ დაიწყო~ – ასე იწყება რომანი და შემდეგ ეს `ვინ იცის~ თხრობას ლაიტმოტივად გასდევს. ამ პოსტმოდერნისტულ რომანში, რომელსაც ლირიკული ტექსტისთვის დამახასიათებელი სტრუქტურა აქვს, მწერალი წარმოაჩენს, როგორ იმსხვრევა დემონურ და ღვთაებრივ ძალთა ჭიდილისას ადამიანი. აქაც, როგორც დოსტოევსკისთან, ეს უშეღავათო ბრძოლა ადამიანის გულში მიმდინარეობს. რომანის კომპოზიციურ სივრცეს აფართოებს `ჰამლეტიდან~ მოყვანილი ციტატები, რომლებსაც გავყავართ უნივერსალურ დროში, რომელშიც არაფერი იცვლება, ერთმანეთს დაპირისპირებული სიკეთე და ბოროტება სხვადასხვა ნიღბით კვლავაც განაპირობებს ადამიანის ცხოვრების ტრაგიზმს. რომანის დასაწყისშივე მკითხველს უჩდება შეგრძნება სიზმრისეული რეალობისა, რადგან მთხრობელს მის ცნობიერებაში არა მთლიანი, ჰარმონიული, არამედ დაფლეთილი, დამახინჯებული სამყაროს სურათი შემოაქვს. თხრობაში შემოიჭრება სიმბოლური მრავალმნიშვნელოვნებით დატვირთული მრავალი სახე, მათ შორის – ლურჯი ზღვა, თეთრი ხომალდი და სხვ.

პირველსავე ეპიზოდში ცოცხლდება XX საუკუნის 80-იან წლებში საქართველოში დატრიალებული ტრაგედია, „თვითმფრინავის ბიჭების“ სახელით რომ ჩაიწერა ისტორიაში. მწერალი მომსწრე და მონაწილეა იმ ამბებისა, რომლებმაც საზოგადოება შეძრა. საბჭოთა ჩაკეტილი სივრცის, სატუსაღოს გარღვევა დაისახეს მიზნად ახალგაზრდებმა და თავიანთი ამ გაუგონარი პროტესტით დამყაყებული საზოგადოებრივი ცხოვრება შეანჯღრიეს. ზურაბ კანდელაკისთვის ეს მეტად მტკივნეული და ამაღელვებელი თემაა, რომელსაც მის სხვადასხვა ნაწარმოებში, მათ შორის – პიესაში `სულ ერთი წუთი მადროვე, ჯალათო~, – ვხვდებით. მწერალი ამ ამბავსაც ერთგვარ მხატვრულ პარადიგმად აქცევს და სხვა ცნობილ პარადიგმებთან აწყვილებს. ამგვარად, სტეფანეს ჩაქოლვა პირდაპირ უკავშირდება თვითმფრინავის გამტაცებელთა „ჩაქოლვას“, გილიოტინაზე თავმოკვეთილ მეამბოხეებს და მომავალში მოსახდენ საზარელ `დასჯებსაც~.

თავისუფლების წყურვილის გამო დახვრეტილი „თვითმფრინავის ბიჭები“ მწერლისთვის საბჭოთა რეჟიმის წამებულნი არიან, საზოგადოების მიერ პირველმოწამე სტეფანესავით ჩაქოლილნი. მას სურს, მკითხველმა ცოცხლად განიცადოს მომხდარი, ამიტომაც ლანდებად ქცეულ გარდაცვლილებს მისტიკურ შუაღამეს ერთმანეთს ახვედრებს და მკითხველს ტრაგიკული მოვლენების თანამონაწილედ აქცევს. წამებულთა სულები შუაღამისას გამოდიან და ადამიანებს ბნელ წარსულს შეახსენებენ.

რომანში გიას პროტოტიპია დახვრეტილთაგან ყველაზე ახალგაზრდა გეგა კობახიძე: `მხოლოდ გიას ჰქონდა იმედი, მხოლოდ ის ფიქრობდა, დაგვინდობენო! ეჰ, შენ რომ გენახა გია… ყვიროდა, ეხვეწებოდა: სულ ერთი წუთი მაჩუქე, ჯალათო!.. სულ ერთი წუთი!.. ერთი წუთიო!.. სულ ერთი წუთი მადროვე, ჯალათო!.. სულ ერთი წუთი, ბატონო ჯალათო!..“ მთხრობლის წარმოსახვაში ასოციაციურად შემოიჭრება ასეთივე დაუნდობელი დასჯის სცენა: `ერთი წუთიო!.. ასე ევედრებოდა ფრანგ ქალთა შორის ერთ დროს ულამაზესი ჯალათთა შორის უპირველესს – ჟანა დიუბარი, მეფის საყვარელი, სანსონს ევედრებოდა!.. ბრბო კი გაჰყვიროდა: – სიკვდილი მეფის კახპას! სიკვდილი მეფის კახპას!~ რა თქმა, სახარებისეული „ჯვარს აცუ ეგეს“ ალუზიით.

სხვა სიმბოლოთა შორის რომანში ყურადღებას იქცევს სამი გზის სიმბოლიკა, ამ გზების გასაყარზე ხვდებიან ერთმანეთს ცოცხლები და გარდაცვლილები. ერთი სიცოცხლის გზაა, მეორე – სიკვდილისა, მესამე კი – უსულო, ცოდვილი სიცოცხლისა, როდესაც ადამიანი სინდისის ხმას თრგუნავს და ყოველივეს მორჩილად ეგუება. ადამიანის სინდისზეა დამოკიდებული, რომელ გზას აირჩევს, ან არ აირჩევს და გამუდმებით იდგება ამ გზათა გასაყარზე, რომელიმეს არჩევის გაუსაძლის მოლოდინში, ელიოტისეული „ფუტურო ადამიანის“ პერსპექტივით.

ორი ძმის (გამჭვირვალე მინიშნებით – ძმები ივერიელების) ლანდს შიო მკვდართა საუფლოში მიჰყავს სიმართლის გასაგებად. რომანში სიზმარ-ცხადი ერთმანეთში ირევა: `ასეთ ბიჭებს როგორ გასწირავდნენ, მართლა კაციჭამიები ხომ არ არიანო!~ მწერალს სურს, მკითხველმა თვალნათლივ წარმოიდგინოს დაუნდობლად კეფაგახვრეტილი ბიჭის გაოცებული, სიკვდილთან შეურიგებელი თვალები, ამიტომაც შემაძრწუნებელი ნატურალიზმით აღწერს იმ ეპიზოდს, როდესაც ბიჭი ითხოვს, ჭრილობაში ჩაუყონ ხელი. ეს ეპიზოდი მკითხველის წარმოსახვაში სახარების იმ ეპიზოდსაც აცოცხლებს, ქრისტე დაეჭვებულ თომას ჭრილობაში ხელის ჩაყოფას რომ სთხოვს. თომა, ამ შემთხვევაში, საზოგადოებაა, რომელსაც უეჭველ ზნეობრივ ღირებულებებში შეაქვს ეჭვი და ამგვარად ზნედაცემულობას უწყობს ხელს.

მწერალი მოიხმობს „ჰამლეტში~ დატრიალებულ ტრაგედიასაც – გიას შურისძიებისკენ მოწოდება ჰამლეტის მოკლული მამის ბრძანებასავით გაისმის. ელსინორის ტერასაზე მომხდარი შეხვედრის მისტერია სარკული სიმეტრიით დღევანდელობაში გადმოაქვს მწერალს. სტეფანესა და სოფრომის შეხვედრაც ჰამლეტისეული მამა-ძის შეხვედრის პარადიგმის ვარიაციაა: „ამ დროს იყივლა მამალმა და სოფრომმა, მამლის ყივილისთანავე, სასწრაფოდ შეაჩეჩა ხელში ქაღალდების დასტა, – აქ წერია ყველაფერი, აქედან ყველაფერს გაიგებო! `გამიგონია, რომ როდესაც კი განთიადზე მამალი ჰყივის…” (ჰამლეტი) იყივლა მამალმა და ყივილთან ერთად გაქრა ღამე, გაქრა ღამე და გაქრა სოფრომიც!~ ეს ყივილი სახარებისეულ ეპიზოდსაც წამოატივტივებს: პეტრეს მიერé ქრისტეს სამგზის უარყოფას. ამგვარად, მწერალმა საინტერესო ხერხს მიაგნო ტრაგიკული მოვლენების გასაცოცხლებლად.

რომანის მთავარი გმირი შიო ხელოვანია, რეჟისორი, მას შეუძლია სცენაზე გააცოცხლოს გარდასული, ამიტომაც სწორედ მას დაუკავშირდნენ გარდაცვლილნი და `შურისგება~ მოსთხოვეს. ამ შემთხვევაში მთავარი დამნაშავე საბჭოური, ტოტალიტარული რეჟიმია, რომელიც ხელოვანმა ჯერ უნდა გამოააშკარაოს როგორც მკვლელი და შემდეგ დასაჯოს, ბოლო მოუღოს თავისი დაუმორჩილებლობითა და პროტესტით.

აქვს კი ხელოვნებას ასეთი ძალა? თუ ეს მხოლოდ ილუზიაა, რომელიც ცხოვრების გაძლებაში შველის ადამიანს, რომელიც გამუდმებით აწყდება დილემას, კამიუმ ამგვარად რომ ჩამოაყალიბა: ღირს კი სიცოცხლე იმად, რომ კაცმა ბოლომდე განვლოს? შიო სახეა კაცისა, გამუდმებით რომ ჩაესმის სინდისის ხმა და იტანჯება. თუმცაღა მის გვერდით დროდადრო ჩნდება მეგობარი, რომელიც ცდილობს, ისიც იმავე გზას გაუყენოს, რომელსაც საზოგადოება ადგას, რაც იმას ნიშნავს, რომ იცხოვროს ცოდვილივით ცოდვილთა ქვეყანაში, იმ სამარცხვინო გამამართლებელი საბუთით, რომ ცოდვას ვერ გაექცევი.

შიოს ცხოვრებაში ორი დრო მოჩანს, ერთმანეთისგან ისეთივე განსხვავებული, როგორიც ზღვა, ჯერ – კამკამა, მერე – ამღვრეული (სიკამკამე და ამღვრეულობა სოხუმის დაკარგვის ტრაგიკულ მოვლენებს წამოატივტივებს). როცა ზღვა კამკამებდა, მაშინ მასთან იყო ქალი, სახელად ანა, მისი სულის ტოლი, რომელიც ზუსტად გრძნობდა მის გულისცემას. სწორედ მან დაარქვა სტეფანე, რადგან სჯეროდა მისი. სტეფანესავით იქოლებოდნენ საბჭოთა რეჟიმის დროსაც უდანაშაულო ადამიანები, თავისუფლებას არაფერზე რომ არ ცვლიდნენ. მკითხველის წარმოსახვაში გაიელვებს დახვრეტილ და წამებულ ხელოვანთა სახეები.

ჰემინგუეის მოთხრობაში `იქ, სადაც სინათლეა~ პერსონაჟი წარმოთქვამს ლოცვას, რომელშიც „მამაო ჩვენოს“ ადგილას ამბობს სიტყვა „არარაობას“. ამგვარად, არარაობა წარმოჩნდება როგორც ყოველივეს საწყისი და ბოლო „ამიერიდან უკუნისამდე“. არარაობის შეგრძნებით გამოწვეული ტკივილი ტანჯავს შიოსაც, რომელმაც ვერ შეძლო, გამკლავებოდა შიშს, საზოგადოებას და ანასთან ბედნიერად ეცხოვრა. საკუთარი სილაჩრისა და უსუსურობის გამო გამუდმებული ტანჯვისგან, სიცარიელის ტკივილისგან გათავისუფლების წყურვილმა მას რეალობისთვის ფორმა აცვლევინა, ან სრულიად გააქრო: `მე ხომ მხოლოდ ოცნება შემიძლია, ოცნება იმაზე, რაც იყო და რაც თურმე არ ყოფილა!.. ჩემო კარგო, ყველაზე ძნელი ასატანი სიცარიელის ტკივილია! შენ უნდა იცოდე, რა ტკივილია ეს, შენც ხომ გტკიოდა სიცარიელე!~

ამ რომანშიც, როგორც ზურაბ კანდელაკის სხვა ნაწარმოებებში, სიყვარული გადარჩენის ერთადერთი გზაა, სწორედ ის არის ძალა, რომელიც სულს მშვენიერების აღქმის უნარს უნარჩუნებს: `მიაპობს გემი ზღვის ტალღებს – ღვინისფერი ზღვის ტალღებს, ნეტა სად მიდის? სად მივდივართ?! ოცნების გემი! თავისუფლების გემი!“ ჰამლეტისა და ოფელიას პარადიგმული სახეები რომანში ვარიაციულად წარმოჩნდებიან ახალ ვითარებასა და განსხვავებულ დრო-სივრცეში. ეს დრო კი, როგორც აღვნიშნეთ, უპირველესად მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების თბილისია, ისეთივე უფერული, დანგრეული და უიმედო, როგორიც მის ქუჩებში მოსიარულე ადამიანი. ამ სივრცეში მარი თითქოს შემთხვევით არის მოხვედრილი. ამიტომაც ჰგავს იგი `ქარის მოტანილს~. ის უფრო სულია, ვიდრე ხორცშესხმული ადამიანი, მთავარი გმირის ის ნაწილი, რომელსაც ოცნება, მშვენიერება არ ეთმობა.

რომანის ზოგიერთი ეპიზოდი აბსურდის ესთეტიკითაა შექმნილი და ამ ესთეტიკისთვის ტიპობრივად ულოგიკოა ადამიანთა ქცევა. ხან კი თითქოს კაფკას სამყაროში ხვდები. ამგვარია განცდა, როდესაც სოფრომი აღწერს თავის დაპატიმრებას და სატუსაღოში გატარებულ დღეებს. რომანში ზედმიწევნითაა აღწერილი, როგორ აწამებდნენ ციხეებში პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს. ეს იყო ჯოჯოხეთი, რომელსაც ეშმაკი განაგებდა. აქ ადამიანებს სახეს უცვლიდნენ და ასე აბრუნებდნენ ცხოვრებაში, რათა იქ ცოდვილთა შორის ცოდვილივით ეცხოვრათ და არასოდეს მონატრებოდათ ლურჯი, კამკამა ზღვა, ღვინისფერსაც რომ გადაიკრავს, თეთრი გემი და შორეულზე ოცნება: `და იწყებოდა, მაგრამ რა იწყებოდა, ჯორჯ ორუელი მონაგონია, თუმცა დარწმუნებული ვარ, რომ იმათ წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ მასზე. რას არ ვუყურებდით ეკრანზე – ბოთლზე დასმას და დამშეულ ვირთხას, ვედროში გამომწყვდეულს, რომლისთვისაც თავის დახსნის ერთადერთი გზა ადამიანის ნაწლავებში შეძრომაა. ფრჩხილებში ნემსების გაყრა და გაზით ფრჩხილების დაძრობაც კი ბავშვური ფანტაზიის ნაყოფი გეგონებოდათ“. ერთ-ერთი ჯალათი კი, წამებულის შიშით ფართოდ გახელილ თვალებს რომ დაინახავდა, პათეტიკურად წარმოთქვამდა: `მას გახელილი დარჩა თვალები~. გალაკტიონის ამ კონტექსტში ხსენებაც ამხელს, როგორ ბღალავს დემონური ყოველივე მშვენიერს.

თავისი პრობლემატიკით „უძრავი ქარი“ ეხმიანება ქართული თუ მსოფლიო ლიტერატურის ცნობილ ნიმუშებს: გრიგოლ რობაქიძის `ჩაკლულ სულს~, ჯორჯ ორუელის „1984“-ს, ალექსანდრ სოლჟენიცინის „არქიპელაგ გულაგს“ და სხვ.

რომანში არის, როგორც ილია იტყოდა, წყევლაკრულვიანი საკითხავები, რომლებსაც პასუხი არ მოეძებნება, რადგან ადამიანი, მიდრეკილი ბოროტისკენ, კვლავაც ბრმაა და კვლავაც იმგვარივე ვნებითა და სისასტიკით აცვამს ჯვარს უფალს, როგორითაც მაშინ, პირველ საუკუნეში. „ვინ უფრო დიდი ნაძირალაა, ის, ვინც საბარგო ავტოს აღმუვლებდა თუ ის, ვინც ლექსებით ქება-დიდებას ასხამდა ამ წყეულ ავტოს? ასეა, ჩემო კარგო, როგორც შექსპირი იტყოდა, საკითხავი, აი, ეს არის!“

რომანის რამდენიმე ეპიზოდში აღწერილია, როგორი ენთუზიაზმით აგებენ პერსონაჟები გილიოტინას, რაოდენ მძაფრია მათი ვნება, რაც შეიძლება მეტი ადამიანი დასაჯონ, თავი მოკვეთონ, გაანადგურონ. გილიოტინაც ერთი გამოკვეთილი სიმბოლოა ტოტალიტარული რეჟიმისა. ხელოვანს კი ისღა დარჩენია, ეს ყველაფერი როგორმე მხატვრულ სახეებში მოაქციოს, დახატოს ან სცენაზე დადგას და მაყურებელს თვალი აუხილოს.

რომანში, როგორც აღვნიშნეთ, კომეტასავით ჩაიქროლებენ ჯოისისა თუ შექსპირის ფრაზები და მათი ნათება მკითხველს ქვეტექსტებში ჩაახედებს: „სცენიდან ჭეშმარიტებას მხოლოდ დანიელი უფლისწული ღაღადებდა! `დაჭრილ ირემს ცრემლები სდის…~ მწერალი, როგორც თვითონვე აღნიშნავს, პარალელური მონტაჟის ტექნიკითა და ცნობილი ლიტერატურული ხერხების გამოყენებით წარმოაჩენს შიშის ტყვეობაში მოქცეული ადამიანების გულში შეჭრილი სიცარიელის ტკივილს.

„მე ჰამლეტი უნდა მეთამაშა… დანია საპყრობილეა!.. არა, არა, დანია არა! ჩემი ქვეყანაა საპყრობილე!.. არ მეგონა, სიკვდილს თუ მომისჯიდნენ!.. მამა, მიშველე! სადა ხარ, მამა! მამა!!!“- მკითხველის წარმოსახვაში კი ცოცხლდება ჯვარზე გაკრული ქრისტეს ღაღადისი: „ღმერთო ჩემო, რაისთვის დამიტევებ მე!“ როგორც აღვნიშნეთ, ამ რომანში წელი და რიცხვი პირობითი ცნებებია, რადგან ადამიანი ნებისმიერ დროში ადამიანია, თავისი ანგელოზური და სატანური ბუნებით, ხან ერთი მჟღავნდება მეტად, ხან – მეორე. და თუმცაღა ამ რომანში ანგელოზურის გამოვლენა იშვიათია, პირუტყვულისა და მხეცურისა კი – მრავლად, მკითხველს მაინც რჩება განცდა სიყვარულისა და სიწმინდის გადარჩენისა. `მთელი ჩემი ცხოვრება თავს დამნაშავედ ვგრძნობ, დანაშაულია, რომ ვცოცხლობდი, რომ ვსუნთქავდი, რომ დავიბადე… ღმერთო ჩემო, არადა, არაფერი დამიშავებია!..~ – სწორედ სინდისის ეს მტანჯველი ხმა, დანაშაულის შეგრძნებაა ის იმპულსი, რომელიც მწერალს რომან „უძრავ ქარს“ აწერინებს. რადგან: „მე რა შუაში ვარ“ – არასოდეს არის გამართლებული. ერთი მართალი კაცის მადლმა კი შეიძლება კაცობრიობის ცოდვები გადაწონოს და სამყარო აღსასრულისგან იხსნას.