ის მაღაზია ასეთი იყო: ხუთი საფეხურის შემდეგ – დერეფანი, მის მარცხენა კედელთან – ლიმონათის ბოთლების ყუთები. მარჯვენა კედელში – კარი სავაჭრო ფართში შესასვლელად. იქ თაროებია ჩამწკრივებული, თაროებზე კი – ხის ფართო ლანგრები პურისთვის. დახლმაცივრები ძეხვეულითა და რძის ნაწარმით არის სავსე. ცალ-ცალკე რიგებადაა ზეთი, ტომატი, მარილი, მაკარონი, საკონდიტროს ორცხობილა, კოწახურის კანფეტი, ასანთისა და საღეჭი რეზინების კოლოფები, შაქარი…
ისეთი პატარა აღარ ვიყავი, როგორიც წინა წელს. ქუსლი ვეღარ ჩავაცურე სანდალში და მაშველი მივახმარე, კიკინაც უფრო გრძელი მქონდა და ჟაკეტის სახელოც დამმოკლებოდა. ნამდვილად გავდიდდი. დედამ შაქრის საყიდლადაც კი გამგზავნა.
ჰოდა, მეც, „გადიდებულმა“, გავიარე სამი კორპუსის ეზო და იმ მაღაზიაში ქაღალდის ორი შეკვრა შაქარი ვიყიდე – ორი კილოგრამი. გამყიდველმა საანგარიშოს კოჭები ააჩხაკუნა და ხურდაც დამიბრუნა. გადავთვალე. ზუსტი აღმოჩნდა. სკოლაში მათემატიკას დიდი მონდომებით ვსწავლობდი მეტად პრაქტიკული მიზნით – მაღაზიაში გამყიდველი ვერ მომატყუებს-მეთქი.
ცელოფნის პარკში მოთავსებისას ხელიდან გამისხლტა და იატაკზე მძიმედ დაეშვა ქაღალდის პაკეტი. იოლად გაიხა, შაქარიც გადმოიბნა. სხვა გზა არ მქონდა – ნაკლები წონის შაქარი უნდა მიმეტანა სახლში ორი კილოგრამის ფასად.
გამყიდველმა თანაგრძნობის ღიმილის ნაცვლად შემომიბღვირა, აიზლაზნა და დახლს ქვემოდან ცოცხი გამოაძრო. იქაურობას გავეცალე და „დაპატარავებულმა“ ჩავიარე საფეხურები.
ასე იყო თუ ისე, მოვდივარ სახლისკენ. ნაბიჯს თანდათან ვუნელებ. ვფიქრობ: – დედა სამსახურში წასასვლელად ემზადებოდა, მწვანე კაბა ეცვა და შავი ზამშის ბასანოჟკი, ესვა წითელი ლაქი და ტუჩსაცხი, კოჭზე სალტე ჰქონდა მოხვეული. ისეთი ლამაზი იყო… ნეტავი შინ არ დამხვდეს!
—
– ეს არ არის ერთი კილო! – მაშინვე შენიშნა, როგორც კი ჩამომართვა ცელოფნის პარკი.
– არ არის? არ ვიცი, ასეთი მომცა იმ ქალმა, – ვპასუხობ თვალდაუხამხაბემლად.
დაიჯერა.
– გამომყევი! – აჩქარებით გამიძღვა კარისკენ.
ეს რამ მოაფიქრა! არადა, უკან ვერ დავიხევ. დედას წინაშე სახელს ვერ გავიტეხ, ჯანდაბას ის გამყიდველი, აღარ შევალ იმ მაღაზიაში საერთოდ! – ვიმეორებ პირით, თვალით, გულით, ხელით, ფეხით და ერთი, ორი, სამი… „იმ ქალის“ არ მეშინია, დედა დამიცავს, მაგრამ მაინც მივათრევ ფეხებს.
– ქალბატონო, ეს როგორ იკადრეთ?! – დახლზე დადო გაგლეჯილი შეკვრა დედაჩემმა. – ბავშვს მოატყუეთ და დაზიანებული შეაჩეჩეთ, უპატრონო გეგონათ?
– რას მეუბნებით?! – აღშფოთდა გამყიდველი, – შვილო, შენ თვითონ არ დაგებნა შაქარი იატაკზე? – მომმართა მე.
– არა! ასეთი გამატანეთ! – ჩემდა გასაკვირად, ვიცრუე.
– კეთილი ინებეთ და გამოცვალეთ! ჩემი შვილი არ იტყუება! – მტკიცე ხმა ჰქონდა დედას.
გამყიდველის სახე აღარ მახსოვს. თვალი კი გავუსწორე უტეხი მზერით, მაგრამ უფრო დედასთვის საჩვენებელი სვლა გავითამაშე.
თავი ვერაფრით იმართლა და ბრაზმორეული ბუზღუნით დააკმაყოფილა მოთხოვნა ქალბატონმა.
შემრცხვა.
—
ჩვეულებრივ ბავშვურ ტყუილს ჰგავს ეს შემთხვევა. იოლად მისახვედრი ახსნა ჩემი საქციელისა არის დედას გაბრაზების მოლოდინი. ყველა ბავშვი აირიდებდა თავიდან მშობლის საყვედურს, მკაცრ გაფრთხილებას და უცილობელ გაბუტვას განუსაზღვრელი ვადით. არც უამისობაა. თუმცა არის უფრო დაფარული მიზეზი, რაც არასასურველი ქცევის უფრო საფუძვლიანი მოტივაციაა – დამარცხების განცდისგან თავის დაღწევა.
თავიდან რომ გავიხსენო იგივე ამბავი, იმ განსხვავებით, რომ დამარცხების არ მეშინოდეს, ამგვარად განვითარდებოდა მოვლენები:
მაღაზიაშივე ვაღიარებდი, რომ ჩემს გაუფრთხილებლობას მოჰყვა შაქრის დაბნევა, გამყიდველს მოვუბოდიშებდი, ვთხოვდი შეკვრის გამოცვლას, ან შაქრის დამატებას და საფასურსაც გადავიხდიდი. არ ვიცი, ის რას მიპასუხებდა, მთავარია, რომ მე თავისუფალი ვიქნებოდი მტანჯველი დარდისგან. სახლამდე, გზაზე, გავაანალიზებდი, რატომ დამივარდა იატაკზე ქაღალდის შეკვრა და თავს დავირწმუნებდი, რომ ეს ჩემი, პირადი, დამარცხებაა და ერთადერთი დამნაშავეც მე ვარ. ამ აღიარებით თავდაჯერება მომემატებოდა და დედასაც ვუამბობდი თამამი გულწრფელობით, რაც დამემართა მაღაზიაში. ვეტყოდი მიზეზს, ვაღიარებდი ჩემს მარცხს, ვთხოვდი პატიებას და პირობას დავდებდი, რომ მომდევნო ჯერზე ყურადღებით ვიქნებოდი, არც ვიჩქარებდი. არ ვიცი, დედა როგორ მოიქცეოდა, მაგრამ, მთავარია, მე აღარ დამჭირდებოდა ტყუილის მოფიქრება და თავდასაცავი მოქმედების დაგეგმვა.
—
მე-2 კლასში ვიყავი. სასწავლო წლის მიწურული იდგა. მასწავლებლები მიმიჩნევდნენ ბეჯით, წარმატებულ, ფრიადოსან მოსწავლედ და ისინი ჩემით ამაყობდნენ, ხოლო მე მათი ჩემდამი დამოკიდებულებით ვლაღობდი.
ძალისხმევა და დამატებითი მეცადინეობა არ მჭირდებოდა, იოლად ვიმსახურებდი მაღალ შეფასებას და მახსოვს, თავი საუკეთესოდ მიმაჩნდა, თუმცა არავის უთქვამს, რომ ეს ჩემი, საკუთარი, გამარჯვებაა! ცნება „გამარჯვება“ მხოლოდ ისტორიული ბრძოლების ან სპორტული შეჯიბრებების შედეგების გადმოსაცემი ტერმინის სახით შემოვიდა ჩემს ცნობიერებაში.
სიტყვა „გამარჯვება“ არც ოჯახში მომისმენია როგორც ადამიანის შრომით, მცდელობით, მონდომებით, სირთულის გადალახვით, მეცადინეობით, სწავლით მოპოვებული წარმატების სინონიმი.
ჩემი მშობლები და ბებია-ბაბუები არასდროს მაქებდნენ, არც პირისპირ, არც სხვების გასაგონად. უფრო მეტიც: ჩემი მიღწევებისა და უმაღლესი შეფასებების მნიშვნელოვნების აღნიშვნის ნაცვლად ამბობდნენ, რომ ეს არაფერია… ჩემი უპირატესობის აღიარება აზრად არ მოსდიოდათ იმის შიშით, რომ „ქება გამაფუჭებდა“.
სიტყვებს „დამარცხება“, „მარცხი“ ჩემთვის ისეთივე განყენებული და უცხო შინაარსი ჰქონდა, როგორიც „გამარჯვებას“. ისევ დაფანტული შაქარი რომ მოვიგონოთ – დედა წამით რომ შეყოვნებულიყო, რომ დაეშვა ჩემი მარცხი (ჩემი, ანუ შვილის!) როგორც ჩვეულებრივი მოცემულობა, რომ გაეაზრებინა და მიეღო ის, ხომ არ აღმოვჩნდებოდი უხერხულ მდგომარეობაში?! სახელს დავარქმევდით ჩემს ქცევას, ვისაუბრებდით მოტივზეც. „მე დავმარცხდი!“ – შევეგუებოდი და უფრო მოვინდომებდი გამარჯვებას.
ნაცვლად ამისა, დედამ სხვის ქცევაში იპოვა შეცდომა და იერიშიც მიიტანა „დამნაშავეზე“.
—
წლების მატებასთან ერთად აჩქარდა ფრიადოსნობის ინერცია და, შესაბამისად, ჩემი მიღწევებით მასწავლებლების კმაყოფილებაც. მქონდა სევდიანი შემთხვევებიც, თუმცა ისინი უფრო იყვნენ მონდომებულნი ჩემი მაღალი აკადემიური მოსწრებისა და სანიმუშო ყოფაქცევისთვის, ვიდრე მე.
პირველი – როცა გამომიჭირეს გაკვეთილზე უსარგებლო საუბრის დროს, განა მე დავაშავე?! ჩემ წინ მსხდომმა ბიჭებმა გამომიწვიეს, მათ დაარღვიეს წესრიგი. ასეთი გამართლება შეესაბამებოდა ჩემს ქცევას და სწორედ ისინი დაიტუქსნენ. მეორე – როცა რუსული ენის საკონტროლო წერაში უმაღლესი შეფასება ვერ მივიღე, განა „ჩემი ბრალი იყო“?! ეს იმ ფაქტმა გამოიწვია, რომ თანაკლასელს ვეხმარებოდი და ყურადღება გამეფანტა. ის რომ ვერ სწავლობდა, მე იმიტომ მივიღე დაბალი ნიშანი. ამით დავიმშვიდე თავი და არავის უთქვამს ჩემთვის ჭეშმარიტი მიზეზი – „მე დავმარცხდი!“ მე ვერ დავძლიე თემის სირთულე!
მესამე – მეცხრე კლასის დამამთავრებელ გამოცდაზე ჩემამდე მოვიდა ინფორმაცია, რომ საგნის მასწავლებელს მტკიცედ სჯეროდა, საუკეთესო შედეგს მე დავდებდი, მე და ვერავინ სხვა! რომ იმედს არ გავუცრუებდი. ასეც მოხდა. თუმცა მასწავლებელმა მაინც გამომადევნა ფრაზა: – არ არის გამართული ნიშანი, კუბლაშვილი! – ამიტომ ჩემი წარმატება უფრო მის გამარჯვებად ჩაითვალა, მან დაიმსახურა ქება ნიჭიერი მოსწავლის ყოლისთვის (არც მშობლებს გაჰკვირვებიათ. უჰ, რა დიდი ამბავია გამოცდის ჩაბარებაო!)
—
– სად ისწავლება „დამარცხება“?
– სკოლასა და ოჯახში.
– როგორ?
– დამშვიდებით, ბავშვისა და უფროსის ქცევის გაანალიზებით, მიხვედრით, შედეგისთვის სახელის დარქმევით, აღიარებით, დასკვნის მიღებითა და ამ მიგნებით მიღებული სიამოვნებით გალაღებით.
– რატომ?
– დამარცხებასაც და გამარჯვებასაც მოპოვება, ბრძოლა, დამსახურება სჭირდება. ორივე მათგანი ცდის შედეგია. თუ წარუმატებელი – დამმარცხებელი – ცდები სხვის ქცევას მივაწერეთ უსიამოვნო განცდების თავიდან მოსაშორებლად და ჩვენივე ქცევის შედეგს დამარცხება არ ვუწოდეთ, მომდევნო მცდელობა აღარ გვექნება. სწორედ ეს ყოველი მომდევნო მცდელობაა გამარჯვების მომტანი.
– რისთვის?
– უნდა დავმარცხდეთ, რომ კონკურენტულ გარემოსთან ბრძოლაში ძალა არ გამოგვეცალოს და ფეხზე ვიდგეთ! უნდა დავმარცხდეთ ბევრჯერ! ასეა, სანამ ბავშვები ვართ, უთვალავჯერ უნდა დავმარცხდეთ, რათა გავიმარჯვოთ და ამ მიგნებით მიღებული სიამოვნებით გავლაღდეთ.
—
ვაღიარებ: წლების განმავლობაში, ჩემი ცხოვრების ყოველ ახალ ეტაპზე, პირველივე წარუმატებელი ცდისას მყისიერად მოიძებნებოდა ჩემი დამარცხების „სხვა“ მიზეზი – ჩემგან დამოუკიდებელი. მეც თავს მსხვერპლად ვგრძნობდი და არა დამარცხებულად.
და რადგან დამარცხებას არ ვიცნობდი, ვერასდროს ვიმარჯვებდი.
ყველაზე დიდი გამარჯვება დამარცხების აღიარება ყოფილა.
—
ჰოდა, ძვირფასო მასწავლებლებო და მშობლებო, ასწავლეთ ბავშვებს დამარცხება, იმიტომ რომ დამარცხება შაქარია.
