პირველად იყო სიტყვა.
თავდაპირველად სიტყვა იყო ღმერთთან და აღნიშნავდა ღვთის სიტყვას, რომლის გარეშეც არაფერი შექმნილა, მაგრამ კაცობრიობის კულტურის საუკუნეობრივი არსებობის მანძილზე სიტყვამ შეიძინა სხვა მნიშვნელობებიც – როგორც საერო, ისე სასულიერო. სიტყვის არსებობა ნიშნავს იმას, რომ გაგაჩნდეს სრული უფლებამოსილება, პრესტიჟი, მოწიწების ან შიშის აღმძვრელი რჯული, გყავდეს ტელე-და რადიო თოქშოუს უამრავი მსმენელი, რომ გაგაჩნდეს უბრალო საუბრისა და ასევე, სხვადასხვა ენაზე ლაპარაკის ნიჭი. სიტყვამ გამოარღვია სივრცე, განერიდა თავის თანამგზავრებს და ახლა უფრო ახლოსაა იგი ზეცასთან, ვიდრე ოდესმე, საიდანაც, როგორც ჩვენ გვჯერა, იგი გაჩნდა. მაგრამ ჩემთვის და ისეთებისთვის, როგორიც მე ვარ, სიტყვის ყველაზე მნიშვნელოვანი გარდაქმნა მოხდა დიდი ხნის წინათ, როდესაც ის პირველად ამოკაწრეს ქვის ფირფიტებზე ან ამოკვეთეს პაპირუსზე, როდესაც იგი განვითარდა ბგერიდან სანახაობამდე, სმენადობიდან მხედველობითი ნიშნების სერიამდე, შემდეგ გადაიქცა ხელნაწერად და დაიწყო მოგზაურობა დროში – პერგამენტიდან გუტენბერგამდე. ეს ყოველივე არის ავტორის წარმოშობის ისტორია – ისტორია, რომელმაც მოუწოდა მას სიცოცხლისაკენ.
რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, ეს იყო ორმაგი პროცესი, რომელიც ერთდროულად ბადებს როგორც მწერალს, ისე ავტორის დანიშნულებას. – ერთგვარი მუტაცია, მსოფლიო კულტურის ჯაჭვში. ეს იყო ინდივიდუმის წარმოშობისა და განვითარების ონტოგენეზი და ბუნებაში არსებული ამ ინდივიდუმის ადაპტაცია ონტოგენეზის შეცნობასთან, ინდივიდუალური ყოფიერების წარმოშობა და განვითარება. რადგანაც ჩვენ, მწერლები, მოვლენილნი ვართ შრომისთვის, როგორც წყვდიადში იაგუართან ერთად ჩაკეტილი ტუსაღები, ბორხესის მოთხრობა `ღვთაებრივი მწერლობიდან~, რომლებიც ცდილობდნენ სინათლის სხივზე, რომელიც იქ დღეში ერთხელ ჩააღწევდა, ამოეკითხათ ცხოველის ტყავზე აღნიშნული არსებობის მნიშვნელობა. ჩვენც ასევე წარვმართავთ ცხოვრებას და ვცდილობთ განვმარტოთ სამყარო, რომლის ნაწილნიც ვართ, იმ სიტყვის გამოყენებით, რომლის მნიშვნელობა მივიღეთ საზოგადოებისაგან. სწორედ ამ გამოუხატავ, გამოუთქმელ თანამონაწილეობას ვიღებ მხედველობაში, როდესაც ვამბობ, რომ ლიტერატურა არის ერთდროულად საკუთარი თავისა და სამყაროს, ინდივიდუალური და საერთო ყოფიერების, შეცნობა.
ყოფიერება აქ.
ხალხი, ეს ერთადერთი საკუთარი თავის შემცნობი ცხოველი, კურთხეული ან დაწყევლილია მტანჯველი უმაღლესი ხვედრით, და მათ უნდათ იცოდნენ, რატომ ხდება ყოველივე ასე და არა სხვაგვარად და ეს არ არის უბრალოდ უდიდესი ონტოლოგიური შეკითხვა `საერთოდ რატომ ვარსებობთ?~, რაზეც რელიგია და ფილოსოფია ცდილობდა სწორი პასუხი გაეცა სხვადასხვა ხალხისთვის, სხვადასხვა ეპოქაში. მეცნიერება კი ექსპერიმენტულად სინჯავდა რაღაც დამაბრმავებელი ახსნა-განმარტების ნაწყვეტებს. შესაძლებელია ჩვენ ყველა გავწყდეთ როგორც დინოზავრები, ისე რომ ვერც კი მივუახლოვდებით ამ პასუხის გაგებას. იმ დროიდან, როდესაც ხალხმა შეიცნო საკუთარი თავი, მათ ტანჯავდა უბრალო მოვლენების ამოხსნის სურვილი – ჩასახვის, სიკვდილის, წლის დროთა ცვლის, დედამიწის, ზღვის, ქარისა და ვარსკვლავების, მზისა და მთვარის სიუხვისა და სიღარიბის. მითოლოგიის გაჩენასთან ერთად მწერლების წინამორბედებმა, – ზეპირად მთხრობელებმა, ისტორიის შესაქმნელად, იდუმალში წვდომის ძალის გამოყენებით, დაიწყეს ამ საიდუმლოს, ყოველდღიური ცხოვრების ელემენტების – ადვილად შესაცნობი რეალობისა და წარმოსახვის უნარის, სინჯვა და ფორმულირება.
როლან ბარტი სვამს შეკითხვას: `რა არის დამახასიათებელი მითისთვის?~ და პასუხობს: `მნიშვნელობის ფორმაში გარდაქმნა~. მითები ამბებია, რომლებიც ამ გზით შუამავლობენ ცნობილსა და იდუმალს შორის. კლოდ ლევი-სტროსი ათავსებს დემითოლოგიზებულ მითს, როგორც ჟანრს, სადღაც ჯადოსნურ ზღაპარსა და დეტექტივს შორის. ყოფიერება აქ; ჩვენ არ ვიცით ვისთან ვართ ვალში. მითი – ეს არის საიდუმლო პლუს ფანტაზია, ღმერთები, ანთროპომორფული ჩიტები და ცხოველები, ქიმერები, ფანტასმაგორიული არსებები – ეს ყოველივე გვაძლევს უფლებას თვალი მივადევნოთ საიდუმლოს თავისებურ განმარტებას. ადამიანები და მათ გარშემო მყოფი არსებები იქცნენ ლიტერატურის მასალად, მაგრამ როგორც ერთხელ ნიკოს კაზანძაკისმა დაწერა: `ხელოვნება არის არა სხეულის გამოხატულება, არამედ იმ ძალებისა, რომლებმაც შექმნეს სხეული~.
არსებობს ბუნებრივი მოვლენების ბევრი დასაბუთებული ახსნა, მაგრამ იმ შეკითხვების გვერდით, რომლებზეც ჩვენ შევძელით პასუხის გაცემა, კვლავაც და კვლავაც ჩნდება ახალი კითხვები. ამ მიზეზთა გამო, მითის ჟანრი არასდროს არის მთლიანად უარყოფილი, რაგინდ არქაულადაც უნდა მოგვეჩვენოს იგი.
ზოგიერთ საზოგადოებაში მითი დაიყვანება ზღაპრის დონეზე, რომლებსაც ბავშვებს ძილის წინ უყვებიან. მსოფლიოს იმ ნაწილში კი, რომელიც დაცულია ინტერნაციონალური მეგაკულტურისაგან ტყეებითა და უდაბნოებით, ის აგრძელებს ცხოვრებას, რათა აქციოს ხელოვნება შუამავლად ინდივიდუმსა და ყოფიერებას შორის. მითი გრიგალივით დაბრუნდა სივრციდან, იკაროსი-ბეტმენისა და მის მსგავსთა გარეგნობით, ისინი არასოდეს ვარდებიან წარუმატებლობის ოკეანეში, ემორჩილებიან რა ცხოვრების მიზიდულობის ძალას. ეს ახალი მითები ცდილობენ არა იმდენად გასცენ რაიმე პასუხი, რამდენადაც გადაუტანონ ყურადღება, შექმნან ფანტასტიკური სამყარო მათთვის, ვისაც არ სურს ნახოს პასუხების აჩრდილებიც კი საკუთარი საზარელი არსებობის შესახებ (იმის ცოდნა, რომ ხალხს შეუძლია გაანადგუროს თავისი პლანეტა, შიში, რომ ისინი გახდნენ ღმერთები, აიღეს პასუხისმგებლობა საკუთარ არსებობაზე, შესაძლებელია ასულდგმულებდეს `მითოლოგიურ ესკაპისტებს~ შესაბამის კომიქსებსა და კინოფილმებში). ყოფიერების ძალა რჩება. ეს არის ის, რომელთანაც მწერლებს, განსხვავებით თანამედროვე მითის შემქმნელებისგან, დღესაც აქვთ საქმე და რომელთან დაკავშირებასაც ცდილობდნენ მითის უძველესი ფორმები.
როგორ ჩაებნენ მწერლები ამ საქმეში და როგორ გააგრძელეს მასზე ექსპერიმენტები – იყო და არის ლიტერატურათმცოდნეების შესწავლის საგანი, შესაძლოა, უფრო მეტად ვიდრე ოდესმე. მწერალი – შესამჩნევი რეალობის ბუნებასთან და მის მიღმა შეუმჩნეველ რეალობასთან კავშირში, არის ყველა ამ კვლევის ბაზისი, მიუხედავად იმისა, რომელ თეორიულ დასკვნებს განეკუთვნება და რა კატეგორიებად დაიყოფიან მწერლები ლიტერატურის ისტორიაში. რეალობა შედგება მრავალი ხილული და უხილავი, გამოხატული და გამოუხატავი ელემენტისა და არსისგან ჩვენი გონების სივრცეში. ის, რომ მოდერნიზმი და პოსტმოდერნიზმი, სტრუქტურალიზმი და პოსტსტრუქტურალიზმი კვალიფიცირდება როგორც ძველმოდური ფსიქოლოგიური ანალიზი, გვიჩვენებს, რომ ყველა ლიტერატურათმცოდნე ისახავს ერთ მიზანს – გამოარკვიოს შეთანხმებულობა – (რა არის შეთანხმებულობა, თუ არა პრინციპი ჩამალული პრობლემაში), საბოლოოდ განსაზღვროს მეთოდების გამოყენებით, როგორ შეიცნობს მწერალი ყოფიერების ძალებს, თუმცა ცხოვრება თავისთავად შემთხვევითობაა. ყოფიერება გამუდმებით ხან წინ წამოიწევს და ხან იმალება ვითარებისა და ცნობიერების განსხვავებული ხარისხის შესაბამისად. არ არსებობს წმინდა ყოფიერება და შესაბამისად, არ არსებობს წმინდა ტექსტი, `ჭეშმარიტი ტექსტი~ მთლიანად დამოუკიდებელია შემთხვევითობისგან. იგი ვერ მიიღწევა ვერანაირი კრიტიკული მეთოდით, რამდენადაც საინტერესო არ უნდა იყოს ეს ცდა, ტექსტის დეკონსტრუქცია საწინააღმდეგო პროცესია, თუმცა დეკონსტრირება არის სხვა კონსტრუქციის შექმნა მისი ნაწილებისგან, რომელსაც მიმართა და არაჩვეულებრივად წარმოგვიდგინა როლან ბარტმა ბალზაკის მოთხრობის `სარაზინას~ ლინგვისტურ და სემანტიკურ ანალიზში. შედეგად ლიტერატურათმცოდნე გადაიქცევა თავისებურ მთხრობელად.
შესაძლოა, სხვა გზა, ხელოვნების გარდა, არც არსებობს ყოფიერების არსის გასაგებად. მწერლები არ აანალიზებენ იმას, რასაც აკეთებენ. ანალიზი იქნებოდა უფსკრულში ჩახედვა კანიონზე გადასვლის დროს. ეს არ არის წერის პროცესის მისტიფიკაცია. მწერლის შინაგანი კონცენტრაციის ხატოვანი გამოხატულება აუცილებელია იმისთვის, რომ დაიპყროს შემთხვევითობის უფსკრული და დაუმორჩილოს სიტყვას, მსგავსად მოგზაურისა, რომელიც აღმართავს დროშას დაპყრობილი მთის მწვერვალზე. იეიტსის მფრინავის `მარტოსული ბედნიერება~ და მისივე `მკაცრი სილამაზე~, რომლებიც აღმოცენდნენ სახალხო ამბოხებაზე, მიუხედავად წინააღმდეგობრიობისა, ერთმანეთსაც ავსებენ. ე. მ. ფორსტერის მორჩილი `ერთადერთი კავშირი~, ჯოისის მიერ არჩეული ცბიერი `დუმილი, ოსტატობა და განდგომა~; ჩვენს დროში გაბრიელ გარსია მარკესის ლაბირინთი, რომელშიც არის სხვებზე მბრძანებლობა, ერთადერთი და დაუძლეველი ძალაუფლება – სიკვდილი, მის პერსონაჟს – სიმონა ბოლივარს, მონად გადააქცევს. დაუსრულებლად განსხვავებული გზების ყველა ეს მაგალითი მწერალს სიტყვის საშუალებით, ყოფიერების მდგომარეობასთან მიაახლოებს. მას აქვს იმედი, რომ შეასრულებს ჯიბის ფანრის ფუნქციას მაინც, მაგრამ თუ საუბარი ეხება გენიოსს, ეს არის ყოფიერებისა და ადამიანური გამოცდილების სისხლიან, მაგრამ ლამაზ ლაბირინთში უეცარი გამონათება.
ენტონი ბერჯესმა ერთხელ განმარტა ლიტერატურა, როგორც `სამყაროს ესთეტიკური გამოკვლევა~, ჩემი აზრით, მწერლობა ამით იწყება, რადგანაც არკვევს ბევრ სხვა რამესაც, რომელიც მხოლოდ ესთეტიკურ ტერმინებში გამოიხატება.
როგორ იქცევა მწერალი მწერლად, როგორ პოულობს ის თავის სიტყვას? არ ვიცი, რამდენად საინტერესოა ჩემი პირადი გამოცდილება, თუმცა ეჭვგარეშეა, რომ მას ბევრი აქვს საერთო ადრე აღწერილ სხვათა გამოცდილებებთან, რისი შედეგიც არის ეს ყოველწლიური შეკრება, რომლის წინაშეც წარდგება მწერალი. რაც შემეხება მე, შემიძლია ვთქვა, რომ ნებისმიერი ფაქტი, რომელზეც ვწერ ან ვყვები, იქნება ისეთივე მართალი, როგორც ჩემი შეთხზული. ცხოვრება, შეხედულებები – არ არის საქმე, რადგანაც ის დაძაბული მდგომარეობაა განზე დგომასა და შიგჩართულობას შორის, რადაც წარმოდგენა გარდაქმნის ორივეს. ნება მომეცით, რამდენიმე სიტყვა ვთქვა ჩემ შესახებ. როგორც ჩანს, მე ვეკუთვნი იმ ადამიანთა რიცხვს, რომლებსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ მწერლებად დაბადებულნი. არასდროს მიმიღია გადაწყვეტილება, გავმხდარიყავი მწერალი, დასაწყისში არ ველოდი, რომ ჩემი ნაწერებით ვირჩენდი თავს. ვწერდი, როგორც გახარებული ბავშვი, დაუფლებული სიცოცხლეს ჩემი გრძნობებით – ხედვით, ყნოსვითა და საგნების შეგრძნებით.
სულ მალე ემოციების გარეშე, რაც მაფიქრებდა და მამძვინვარებდა, აღმოვაჩინე განათლება, ნუგეში და სიამოვნება, რამაც დაწერილი სიტყვის ფორმა მიიღო. არსებობს კაფკას პატარა იგავი, რომელიც ასე ჟღერს: `მე მყავდა სამი ძაღლი, `ხელში დაიჭირე~, `ხელი სტაცე~ და `არასდროს~. ხელში დაიჭირე და ხელი სტაცე იყვნენ ჩვეულებრივი ინგლისური ნაგაზები და არავინ მიაქცევდა მათ ყურადღებას, თუ მარტონი იქნებოდნენ. მაგრამ იყო კიდევ არასდროს – ნაჯვარი დანიური დოგი. მას ჰქონდა გარეგნობა, რომელსაც ამ საუკუნეში ვერანაირი შეჯვარების საშუალებით ვერ მიიღებ. არასდროს იყო ბოშა~. სამხრეთ აფრიკის ოქროსმომპოვებელთა პატარა ქალაქში, სადაც ვიზრდებოდი, მე ვიყავი ნაჯვარი `არასდროს~ (თუმცა მე არ ვგავდი დანიურ დოგს), მოკლებული ჩვეულებრივი მოქალაქის თვისებებს. მე ვიყავი ბოშა, მკალავი სიტყვების გამოყენებაში. ჩემი ლიტერატურული გამოცდილება იზრდებოდა იმით, რომ ვსწავლობდი იმას, რასაც ვკითხულობდი, რადგან ჩემი სკოლა იყო ადგილობრივი ბიბლიოთეკა. პრუსტი, ჩეხოვი, დოსტოევსკი იყვნენ ჩემი მასწავლებლები, რომლებსაც უნდა ვუმადლოდე მწერლად ჩამოყალიბებას. ცხოვრების იმ პერიოდში, დიახ, დარწმუნებული ვიყავი თეორიაში, რომ წიგნებს ქმნიან სხვა წიგნებისგან… მაგრამ ეს არც ისე დიდხანს გაგრძელდა და ვგონებ, რომ ასე არც ერთი პოტენციური მწერალი დიდხანს არ ფიქრობს.
სიჭაბუკეში ხდება პირველი შეხება გარემო სამყაროსთან, რომელიც დაკავშირებულია სექსუალურობასთან. ბავშვების უმრავლესობას აქვს წარმოსახვის ნიჭი, რომელსაც ავლენენ თამაშში და ეს წარმოსახვა იძირება სიყვარულისა და ვნების მორევში, მაგრამ მათ, ვინც აპირებს გახდეს მხატვარი, პირველი კრიზისი ცხოვრებაში აძლევს კიდევ რაღაცას დამატებით. მისი ფანტაზია ძლიერდება და ვრცელდება ახალი მღელვარე გრძნობების მოზღვავების ხარჯზე. შედეგად ჩნდება ახალი გაგება. მწერალი ფლობს შესაძლებლობას, ჩასწვდეს სხვის ცხოვრებას, იწყება გაუცხოებისა და დაახლოების პროცესი.
მე თავადაც ვერ ვხვდებოდი, რომ მივმართავდი ყოფიერების პრობლემას, როდესაც ჩემს პირველ მოთხრობებში ავსახე ბავშვური ფიქრები სიკვდილსა და მტრედზე, რომელსაც ასახიჩრებდა კატა, თავზარდაცემა და ადრეული შეგნება რასიზმისა, რასაც სკოლაში სიარულისას გადავაწყდი. ერთხელ სკოლისკენ მიმავალმა ჩავუარე გამყიდველებს (ისინი თვითონ იყვნენ ემიგრანტები აღმოსავლეთ ევროპიდან და იდგნენ საზოგადოებრივი იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურზე დანარჩენ თეთრებს შორის მაღაროელთა ქალაქში). ისინი უხეშად შეურაცხყოფდნენ შავკანიან მაღაროელებს, რომლებიც იყვნენ მაღაზიის მომხმარებლები. მათ კოლონიური საზოგადოება აყენებდა ყველაზე დაბალ საფეხურზე და საერთოდ, ადამიანებად არ თვლიდა. მხოლოდ მრავალი წლის შემდეგ გავაცნობიერე, რომ თუ მე ვიქნებოდი ამ საზოგადოების კუთვნილება, ანუ შავკანიანი, ვერასდროს გავხდებოდი მწერალი, რადგან ბიბლიოთეკა, რომელმაც მომცა ამის შესაძლებლობა, დაკეტილი იყო შავკანიანი ბავშვებისთვის. რაც შეეხება ჩემს სასკოლო განათლებას, რბილად რომ ვთქვათ, არასრული იყო.
მწერლის განვითარების შემდგომი ეტაპი იწყება სხვებთან მიმართვით. გამოვცე წიგნი ნებისმიერისთვის, ვინც წაიკითხავს იმას, რაც მე დავწერე, ასეთი იყო ჩემი გულუბრყვილო წარმოდგენა წიგნის გამოცემის მნიშვნელობაზე და იგი არ შეცვლილა დღევანდლამდე. მე ვიცი, რომ ხალხის უმრავლესობას არ სჯერა, რომ მწერალს არ ჰყავს მხედველობაში რომელიმე კონკრეტული აუდიტორია; და ვიცი ცდუნება – გაცნობიერებული და გაუცნობიერებელი, რომელიც აიძულებს მწერალს თვალი ეჭიროს მათზე, ვინც მოიწონებს ან დაიწუნებს მის დაწერილს, ცდუნება, რომელიც ევრიდიკეს მსგავსად, დააბრუნებს მწერალს უკან, დაღუპული ტალანტების ჩრდილში.
ალტერნატივა სულაც არ არის სპილოს ძვლის კოშკის წყევლა, შემოქმედების კიდევ ერთი დამღუპველი. ბორხესმა ერთხელ თქვა, რომ წერდა თავისი მეგობრებისთვის და დროის გასაყვანად. მე ვფიქრობ, რომ ეს იყო გაღიზიანებული კაცის ქარაფშუტული პასუხი უტაქტო შეკითხვაზე, რომლის დასმაც ასე უყვართ – `ვისთვის წერთ თქვენ?~
სარტრის თქმისა არ იყოს, დგება დრო, როდესაც მწერალმა უნდა შეწყვიტოს წერა და იმედგაცრუებულმა გადაუჭრელი კონფლიქტით, ჩვენი სამყაროს არასრულყოფილებასა და იმის ცოდნას შორის, რომ ერთადერთი, რისი გაკეთებაც ყველაზე კარგად შეგიძლია, არის წერა, არსებობისთვის სხვა გზა მოძებნოს. ბორხესს და სარტრს, რომლებიც თავისებურად უარყოფდნენ ლიტერატურის სოციალურ დანიშნულებას, რა თქმა უნდა, მშვენივრად ესმოდათ, რომ ლიტერატურა იძიებს ყოფიერების არსებას, თამაშობს საზოგადოებაში უპირობო და შეუცვლელ როლს, საიდანაც ყველა სხვა როლი, პირადი – მეგობრებს შორის, საზოგადოებრივი – საპროტესტო დემონსტრაციებზე, გამომდინარეობს. ბორხესი სულაც არ წერდა მეგობრებისთვის, რადგან აქვეყნებდა თავის წიგნებს და ჩვენ ყველას გვერგო წილი მისი შემოქმედებიდან. სარტრს არ შეუწყვეტია წერა, თუმცა 1968 წელს ბარიკადებზე იდგა.
მიუხედავად ამისა – კითხვა, ვისთვის ვწერთ, სტანჯავს მწერალს, რადგან იგი მიბმულია ყოველი გამოქვეყნებული წიგნის კუდზე, როგორც ცარიელი კონსერვის ქილა. იგი გვიჩვენებს მწერლის ტენდენციურობას – დაუმსახურებლად ადიდებს თუ ცილს სწამებს. კამიუმ საუკეთესოდ განიხილა ეს საკითხი. მან თქვა, რომ უყვარს ხალხი, ვისაც `შესწევს ძალა შეიცნოს, წარმოსახვით უფრო მეტი, ვიდრე გამოხატოს ლიტერატურაში~. `შენ მთლიანად ემსახურები ადამიანს, ან საერთოდ არ ემსახურები. თუ ადამიანს სჭირდება პური და მართლმსაჯულება, მაშინ ყველაფერი, რისი გაკეთებაც შეიძლება, ეს არის დააკმაყოფილო მისი საჭიროება – მაგრამ მას აგრეთვე სჭირდება ნატიფი სილამაზეც, რაც მისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის საქმეს წარმოადგენს~. ასე რომ, კამიუ მოითხოვს სიმამაცეს ცხოვრებაში და ტალანტს შრომაში. მარკესი კი შემდეგი საშუალებით ახლიდან განსაზღვრავს ტენდენციურ ლიტერატურას: `მწერლისთვის საუკეთესო საშუალება, რომ ემსახუროს რევოლუციას, – წეროს იმდენად კარგად, რამდენადაც შეუძლია~.
დარწმუნებული ვარ, რომ ეს ორი მსჯელობა შეიძლება გახდეს რწმენის სიმბოლო ყველა ჩვენგანისთვის, ვინც ვწერთ. მართალია, ისინი ვერ წყვეტენ იმ კონფლიქტებს, რომლებიც სტანჯავს და კვლავაც გააწამებს თანამედროვე მწერლებს, მაგრამ სამაგიეროდ გვაძლევენ საშუალებას, ჩვენ თვითონ, სამართლიანად და ღიად გადავწყვიტოთ ისინი; ჩვენ ისინი ჩვენი ყოფიერების მხარეს გვაყენებენ, გვაძლევენ იმის მიზეზს, რომ ვიყოთ მწერლები და პასუხისმგებლობის მქონე ადამიანები, სხვა ადამიანების მსგავსად რომ მოქმედებენ სოციალურ გარემოში.
ყოფიერება აქ: – კონკრეტულ დროსა და ადგილას. ასეთია ეგზისტენციური პოზიცია, რომელსაც აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ლიტერატურისთვის. ჩესლავ მილოშს როგორღაც წამოსცდა: `რა არის პოეზია, თუ იგი არ ემსახურება ერებს ან ხალხს?~ ბრეხტი კი წერდა დროზე, `როცა წერ ხეებზე, თითქმის დანაშაულია~. როცა უმრავლესობას გვიწევს ცხოვრება და წერა ასეთ დროსა და ადგილას, თავში მოსდის ამდენივე უიმედო აზრი; სარტრის განცხადებას, საეჭვოა, რომ აზრი ჰქონოდა სამყაროსთვის, სადაც მწერლები ექვემდებარებოდნენ და ახლაც ექვემდებარებიან ცენზურას, სადაც მათ უკრძალავენ წერას, მაგრამ სადაც ისინი არ ამბობენ უარს სიტყვაზე, საფრთხეში იგდებენ სიცოცხლეს, რათა ციხის გისოსებიდან გადმოგვცენ თავისი ნაშრომი, დაწერილი ქაღალდის ფურცლებზე. ყოფიერების მდგომარეობა, რომლის ონტოგენეზსაც ჩვენ განვიხილავთ, საკმარისად შეიცავს ასეთ გამოცდილებას. ჩვენი მცდელობები, ნიკოს კაზანძაკისის სიტყვებით, უნდა იყოს იმდენად გაბედული, რომ ჩვენი ცხოვრების საშინელ რიტმს ჰარმონიზება გაუწიონ.
ზოგიერთი ჩვენგანის წიგნები წლობით არ იკითხება სამშობლოში, ჩვენ კი განვაგრძობთ წერას, ბევრმა მწერალმა გაიარა ციხეები – მარტო აფრიკას რომ გადავხედოთ: შოიინკა, ნგუგი ვა თჰიონგო, ჯეკ მაპანია – თავიანთ სამშობლოში; ჩემს სამშობლოში კი – სამხრეთ აფრიკაში – ჯერემი კრონინი, მანიანე ვალი სეროტი, ბრიტენ ბრიტენბახი, დენის ბრუტოსი, ჯეკი სეროკი – ისინი მოხვდნენ ციხეში ვაჟკაცობის გამო და როგორც პოეტები, განაგრძობდნენ თავისი უფლების დაცვას, ესაუბრათ ხეებზე. დიდ ადამიანთაგან ბევრმა – თომას მანიდან ვიდრე ჩინუა აჩებემდე – დევნისა და პოლიტიკური კონფლიქტების გამო დატოვეს თავისი ქვეყანა, მიიღეს განდევნით გამოწვეული ტრავმა, მწერლისთვის განუკურნებელი და ხანდახან სასიკვდილოც კი. მე ვფიქრობ სამხრეთ აფრიკელებზე – კან ტემბაზე, ალექს ლა გუმაზე, ნატ ნაკასასა და ტოდ მატჩიკიზაზე, და ზოგიერთ მწერალზე იოზეფ როტიდან მილან კუნდერამდე, რომელთაც ნახევარი საუკუნის განმავლობაში უწევდათ თავისი წიგნების სხვა ენაზე გამოცემა.
1988 წელს ჩვენი დროის საშინელი რიტმი დაჩქარდა, გახდა გადარეული და მწერალს მოუხდა დაემორჩილებინა მისთვის თავისი სიტყვა. დიდი ხნის განმავლობაში, დაწყებული განათლების ეპოქიდან, მწერლებს ამცირებდნენ, კრძალავდნენ მათ წიგნებს და არაპოლიტიკური ნიშნით კიდეც დევნიდნენ. ფლობერი გაასამართლეს უხამსობისთვის `მადამ ბოვარში~, სტრინბერგი კი ღვთის გმობისთვის, როდესაც მისი `ქორწინება~ გამოიცა, ლოურენსის `ლედი ჩატერლეის საყვარელი~ აკრძალეს, სადაც იყო ფარისევლური ბურჟუაზიული მორალის `შეურაცხყოფის~ მრავალი მაგალითი, ისევე როგორც პოლიტიკური დიქტატურის ღალატის მაგალითები. მაგრამ იმ პერიოდში, როდესაც ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა საფრანგეთი, შვედეთი და დიდი ბრიტანეთი, თავისუფლების მსგავსი შეზღუდვები უკვე შეუძლებელი გახდა, გამოჩნდა ძალა, შემაძრწუნებელი ავტორიტეტი, რომელიც დაფუძნებულია რაღაც უფრო ფართოდ გავრცელებულზე, ვიდრე საზოგადოებრივი მორალია, და უფრო ძლევამოსილზე, ვიდრე ცალკეული პოლიტიკური რეჟიმის ძალაა. ერთ-ერთი მსოფლიო რელიგიის სასამართლომ მწერალს სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა.
უკვე სამ წელზე მეტია სალმან რუშდის, სადაც კი არ უნდა აფარებდეს თავს, სადაც არ უნდა წავიდეს, ემუქრება მუსლიმანთა განაჩენი – ფატვა. არსად არა აქვს თავშესაფარი. ყოველ დილით, როცა იგი საწერ მაგიდას მიუჯდება, არ იცის, იცოცხლებს თუ არა ამ დღეს. მან არ იცის, შეავსებს თუ არა მორიგ გვერდს. სალმან რუშდის წილად ხვდა ბედნიერება, დაბადებულიყო ბრწყინვალე მწერლად, და რომანი `სატანური ლექსები~, რისთვისაც გაასამართლეს, არის ნოვატორული გამოკვლევა ყოფიერების ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი ექსპერიმენტისა ჩვენს დროში, გმირის მოგზაურობა ორ კულტურას შორის, რომლებიც თანაარსებობდნენ პოსტკოლონიურ სივრცეში. შესაძლებელია ყველაფრის გადახედვა ადამიანის წარმოსახვის კუთხით; სექსუალური და მშობლიური სიყვარულის მნიშვნელობა, საზოგადოებრივი რიტუალები, რელიგიური რწმენის მნიშვნელობა ადამიანებისთვის, რომელიც გადადის სუბიექტურობიდან სხვა ცხოვრებისეულ კონტექსტში, რწმენის ორი სისტემის, რელიგიურისა და საეროს დაპირისპირებით. რუშდის რომანი არის ჭეშმარიტი, უტყუარი მითოლოგია. მიუხედავად იმისა, რომ მან პოსტკოლონიური ევროპული ცნობიერებისთვის გააკეთა იგივე, რაც გიუნტერ გრასმა პოსტნაციზმისთვის თავისი `თუნუქის დოლით~ და `ძაღლური წლებით~, ასევე, სცადა მიეღწია იმისთვის, რაც ბეკეტმა გააკეთა ჩვენი ეგზისტენციური წამებისთვის თავისი `გოდოს მოლოდინით~, მისი მიღწევა უმნიშვნელო აღმოჩნდა, მაგრამ რუშდი, საშუალო მწერლადაც რომ მივიჩნიოთ, მისი მდგომარეობა ეხება ყოველ ახალგაზრდა მწერალს მთელს მსოფლიოში, რომც არ ჩავთვალოთ მისი პირადი შეჭირვებული მდგომარეობა, დაფიქრდით, რა ახალ საშიშროებას წარმოშობს ის მწერლებისთვის. ეს უნდა ესმოდეს ყველას და პირველ რიგში, ხელისუფლებისა და ადამიანის უფლებათა დამცველ ორგანიზაციებს მთელს მსოფლიოში. დიქტატორული რეჟიმი, რომელიც გამოიყენებს საერთაშორისო ტერორიზმს, უდიდესი და საპატივსაცემო რელიგიის სახელით, უნდა განიხილებოდეს დემოკრატიულ ხელისუფალთა და გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ, როგორც დანაშული კაცობრიობის წინაშე.
ვბრუნდები იმ საშინელი მუქარიდან ერთი ადამიანის მიმართ, მასთან, რაც საერთოა ჩვენი საუკუნის მწერლებისთვის, უკვე ამ საუკუნის ბოლოს და ვაჯამებ ათწლეულს. რეპრესიული რეჟიმის დროს, ნებისმიერ ადგილას, თუნდაც ეს იყოს საბჭოთა ბლოკი, ლათინური ამერიკა, აფრიკა ან ჩინეთი, მწერლების უმრავლესობას, რომლებიც დააპატიმრეს, დევნიდნენ მათი მოქალაქეობრივი საქმიანობისთვის, მათი ბრძოლისთვის თავისუფლებისთვის მჩაგვრელების წინააღმდეგ. სხვები დაისაჯნენ იმის გამო, რომ წერდნენ ისე, როგორც შეეძლოთ; ესთეტიკური გამბედაობა აღმოჩნდება ფეთქებადსაშიში, როდესაც მხატვარი, რომელიც მიისწრაფვის წარმოაჩინოს ყოფიერების სისრულე, აჩენს ნამდვილ სახეს ჩვენი გარემომცველი ცხოვრებისა და გამოაქვს დღის შუქზე მისი საზარელი საიდუმლო. ლიტერატურული თემები და პერსონაჟები უცილობლად ფორმირდება საზოგადოებით, რომელშიც მწერალი ცხოვრობს, მსგავსად მეთევზის ცხოვრებისა, ზღვით რომ განისაზღვრება. პარადოქსი ისაა, რომ ესთეტიური ერთობის მიღწევით, მწერალი რისკავს, თავის თავზე აიღოს, ერთი მხრივ, გაკიცხვა მთავრობის მხრიდან და მეორე მხრივ, უკმაყოფილება გამათავისუფლებელი ძალებისგან, რომლებიც ელიან მისგან თავის თავზე აღებული ვალდებულებების დაუფიქრებელ შესრულებას. მწერალს არა აქვს უფლება ჩაიძიროს მენიქიალური `ბალანსის~ ტყუილში. ეშმაკი ყოველთვის მიიღებს თავისას თუ ჩვენ დავუტოვებთ ადგილს სამყაროში. მაგრამ, მარკესის მსჯელობის პერეფრაზირებას თუ გავაკეთებთ, რომელიც გამოთქვა, როგორც მწერალმა და როგორც სამოქალაქო უფლებებისთვის მებრძოლმა, მწერალს აქვს უფლება შეისწავლოს, აღწეროს და ა. შ., მტრებიც, თანამებრძოლებიც, რადგან მხოლოდ სიმართლის ძიებაშია ცხოვრების აზრი და მხოლოდ სიმართლის ძიება გვაახლოებს კანონთან. რადგან ლიტერატურაში ვსაუბრობთ ცხოვრებაზე,
ჩვენ ვფურცლავთ ერთმანეთის სახეს,
ჩვენ ვკითხულობთ მომზირალ თვალებს,
ღირს ცხოვრება, რომ აკეთო ეს.
ეს სიტყვები ეკუთვნის მშვიდობისა და სამართლიანობისათვის მებრძოლ სამხრეთ აფრიკელ პოეტს მონანე სეროტას.
მწერალი მხოლოდ იმ შემთხვევაში დგას კაცობრიობის სამსახურში, თუკი გამოიყენებს სიტყვებს თავისი ჩვეულების წინააღმდეგაც კი, მიენდობა ყოფიერების მდგომარეობას; თუ ფლობს ძაფების უმძიმეს გადახლართვას, რომელსაც მივყავართ ჭეშმარიტებასთან; თუ მას შესწევს უნარი, შეკრას ისინი ხელოვნების საშუალებით; თუ მისი ნდობა ყოფიერებისადმი ეხმარება შეაერთოს დაქსაქსული ფრაზები სიმართლისა. იგი არასდროს იცვლება – მიუხედავად ჩვენი არასწორი ცდებისა, წარმოვთქვათ ის და დავწეროთ – არასდროს იცვლება ტყუილით, სემანტიკური სოფიზმებითა და უხამსობებით, რომელიც გამსჭვალულია რასიზმით, სავსეა შოვინიზმით, ცრურწმენით, ბატონობის წყურვილით, მოწოდებით ნგრევისაკენ, წყევლითა და მლიქვნელობით.
