ბებიაჩემი ფიზიკის მასწავლებელია. როგორც თავად ამბობს, მის ხელში თაობებს გამოუვლიათ. პირადი გამოცდილებიდან გეტყვით, რომ ბებო პროფესიონალია და საკლასო ოთახში მოსწავლეების ყურადღების კონცენტრაციას ზედმიწევნით ახერხებს. იშვიათად შეჰქმნია მათთან ურთიერთობების სირთულეები. გასულ კვირას ბებოს რჩევა დასჭირდა. მითხრა, რომ მის სადამრიგებლო კლასში განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე მოსწავლე გადავიდა, რომელმაც მცირე დოზით დისკომფორტი შეუქმნა. წუხდა, რომ სპეციალური ტრენინგი, გავლილი არ აქვს და არ იცის, როგორ დაარეგულიროს ეთიკურად თანაკლასელების დისკრიმინაცია ახალი მოსწავლის მიმართ. რა თქმა უნდა, შესაფერისი რჩევები მივეცი და გამოცემა TheGuardian-ის ამ სტატიის თარგმნაც მას შემდეგ გადავწყვიტე. ჰოდა, თქვენ, თუ მასწავლებელი ხართ და მსგავსი დაბრკოლება შეგქმნიათ, სტატიაში გამოცდილი პროფესიონალების რამდენიმე უნიკალურ რჩევას წაიკითხავთ.  

როგორ მოიქცევით, თუ სკოლის მოსწავლე თანაკლასელებისაგან განიცდის ჰომოფობიურ და რასობრივ დისკრიმინაციას? რა გზებს მიმართავდით, თუ საქმე უფრო რთულადაა, თუ სკოლის მოსწავლე ფსიქიკური პრობლემების გამოა დამცირებული? 

შესაძლოა ბევრი მასწავლებელი ფიქრობს, რომ მდგომარეობის გამოსასწორებლად სპეციალური ტრენინგები და ამ სფეროში სამედიცინო განათლებაა საჭირო. ფაქტი ერთია – ყველა მასწავლებელი ფსიქიატრის როლს ვერ მოირგებს, შესაძლოა, მათ ვერც სპეციალური ტრენინგები გაიარონ, თუმცა არსებობს სასარგებლო აქტივობები, რაც მათ დისკრიმინაციის დაძლევაში დაეხმარება, იზოლირებულ არასრულწლოვნებს მდგომარეობას შეუმსუბუქებს. 

ესაუბრეთ მოსწავლეებს ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და პრობლემების შესახებ

შარლოტა უოლკერი, ბლოგერი, რომელიც ფსიქიკური პრობლემების შესახებ წერს, აღნიშნავს, რომ ეს თემა სკოლებში ყოველთვის ტაბუდადებული იყო. მასზე არავინ საუბრობდა. 

–12 წლის ასაკში მხოლოდ ბროშურიდან მივხვდი, რომ საშინელი დეპრესია მქონდა. ბროშურა მოზარდთა ფსიქიკურ პრობლემებს ეხებოდა.

შარლოტა ახლა დედაა და კვლავ აღელვებს, რომ სკოლებში ეს პრობლემა ისევ დგას. ის ფიქრობს, რომ ტაბუირება მხოლოდ სტიგმას არ იწვევს, არამედ მსხვერპლის მდგომარეობას იმ მხრივაც აუარესებს, რომ ფსიქიკური აშლილობა უმართავი ხდება.

–ჩემი ვაჟის სასკოლო გამოცდილებიდან თუ ვიმსჯელებთ, სკოლის ადმინისტრაცია უფრო ღელავს მოსწავლეების უძილობასა და საგამოცდო სტრესზე, თუმცა ეშინიათ თვალი გაუსწორონ შიზოფრენიას. 

უიოლკერი მიიჩნევს, რომ მასწავლებლები ამ პრობლემას უფრო მეტი გახსნილობითა და გულწრფელობით, მოსწავლეებთან ხშირი საუბრით უნდა ებრძოლონ. 

–გასაგებია, რომ გაკვეთილები სქესობრივი განვითარების შესახებ ხშირად პრობლემურია და ბევრ მშობელსა და მასწავლებელს არ სურს ამ თემაზე მოსწავლეებთან საუბარი. თუმცა, როცა საქმე სტიგმასა და ჯანმრთელობას ეხება, აქ დუმილი დანაშაულის ტოლფასია. როცა ყველა მოსწავლე ინფორმირებულია ჯანმრთელობის ამ მდგომარეობის შესახებ, მათ უფრო ნაკლებად უჩნდებათ თანაკლასელის დამცირების სურვილი. 

უარი თქვით დამამცირებელ ტერმინებზე

საკლასო ოთახში ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე საუბრის წამოწყების დროს, აუცილებლად წინასწარ გაეცანით ეთიკურ ტერმინოლოგიას. უამრავი დაკვირვება აჩვენებს, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ გავრცელებულ შეურაცხმყოფელ ტერმინებს ბავშვები ხშირად იყენებენ ყოველდღიურ საუბრებშიც. მასწავლებლები ბოლომდე უნდა ებრძოლონ მოსწავლეების მიერ დისკრიმინაციული ტერმინების გამოყენებას.

კონსულტანტი ფსიქიატრი არუნ ჩოპრა განმარტავს, რომ ტერმინოლოგიის არასწორად გამოყენება ხშირად იწვევს გაურკვევლობას. ასევე ფიქრობს, რომ სპეციალისტებს ბევრი მუშაობა მოუწევთ ტერმინოლოგიის გასაუმჯობესებლად. 

–დამამცირებელი ტერმინები რეალურად ვერასოდეს ახსნიან ადამიანის ფიზიკურ მდგომარეობას. თქვენ ვერასოდეს აღწერთ შესაბამისი ტერმინით ადამიანს, რომელიც დიაბეტის მსუბუქი ფორმითაა დაავადებული.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ – მეტყველება ღრმა დისკრიმინაციის ხილული ზედაპირია. არაეთიკური ტერმინების განდევნა მეტყველებიდან სრული გამოსავალი არა, მაგრამ მნიშვნელოვანი ბიძგი ნამდვილადაა.

დაეხმარეთ მოსწავლეებს მოუყვნენ თავიანთი ისტორიები თანაკლასელებს

იმისათვის, რომ კარგად შეიგრძნონ ამბავი, ადამიანებმა ისტორიები საკუთარი ყურით უნდა მოისმინონ. შესაბამისად, თანაკლასელებსაც სჭირდებათ ისტორია, რომ კარგად გაიგონ, რეალურად რა სჭირს მათ მიერ შეურაცხყოფილ მოსწავლეს.

–როცა საავადმყოფოდან ახლადგამოწერილი მოსწავლე სკოლაში მოდის, ყოველთვის ვცდილობ, რომ მას თავისი ისტორია თანაკლასელებთან მოვაყოლო. მნიშვნელოვანია გამოცდილების გაზიარებაც – როგორ ჩაუტარდა მკურნალობა, როგორ გადალახა, თავს როგორ გრძნობს და ა.შ. – ამბობს დოქტორი კელვინი დეივიდი. ზოგიერთ მათგანს არ სურს საკუთარი ისტორიის მოყოლა, ზოგს – პირიქით. ხშირად მათი უარის მიზეზი ისაა, რომ ისინი საჭირო სიტყვებს ვერ პოულობენ, არ იციან როგორ გადმოსცენ ამბავი. სწორედ აქ სჭირდებათ მათ მასწავლებლების ბიძგი, მხარდაჭერა, რომ სიტყვებს იოლად მიაგნონ. 

წყარო: https://www.theguardian.com/teacher-network/2014/dec/02/mental-health-taboo-classroom

შეიძლება ითქვას, რომ ინგლისური ენის მასწავლებლები ნამდვილად არ უჩივიან საინტერესო და სასარგებლო ტრენინგებისა და სემინარების ნაკლებობას. თბილისის მასწავლებელთა სახლი ხშირად უწევს მსგავსი ღონისძიებების მათთვის ორგანიზებას, რომლებსაც უცხოელი ექსპერტები უძღვებიან. ერთადერთი პრობლემა დროის გამონახვაა, განსაკუთრებით რეგიონების პედაგოგებისათვის. დღეს მინდა ერთ-ერთი ასეთი სამუშაო შეხვედრიდან მიღებული გამოცდილება გაგიზიაროთ. საუბარი შეეხება არაფორმალური შეფასების მნიშვნელობას ზოგადად და შეფასების საშუალებებს. როგორც მოგახსენეთ, ტრენინგი ინგლისურის მასწავლებლებისათვის იყო განკუთვნილი, მაგრამ ზოგიერთი რეკომენდაცია არა მარტო სხვა უცხოური ენების, არამედ სხვა საგნების, განსაკუთრებით ჰუმანიტარული მიმართულების საგნების მასწავლებლებსაც გამოადგებათ.

ფაქტია, რომ ბოლო ორი ათეული წელია ინგლისური ენის პოპულარობა მთელს მსოფლიოში გაიზარდა. საქართველოს სკოლებში უკვე რამდენიმე წელია ინგლისური პირველი კლასიდან სავალდებულო სახით ისწავლება. ინგლისური ენის მზარდმა პოპულარობამ ყველაზე ნათლად გამოკვეთა ენის მთავარი დანიშნულება – ადამიანებს შორის კომუნიკაციის დამყარების საშუალება. აღნიშნულ გარემოებას ინგლისური ენის პოპულარობის ზრდასთან ერთად მოჰყვა მნიშვნელოვანი ცვლილებები სწავლების მეთოდიკაში. სწავლების თანამედროვე ტენდენცია, რომელიც ჰუმანისტურ და მოსწავლეზე ორიენტირებულ მიდგომას აღიარებს, უცხო ენის სწავლებისას ყურადღებას კომუნიკაციური უნარების განვითარებაზე ამახვილებს. მნიშვნელოვანი გახდა უცხო ენის სწავლების ისეთი მეთოდები და შეფასების ფორმები, რომელიც სწავლის პროცესში მაქსიმალურად შეამცირებს მოსწავლის სტრესს და შექმნის კეთილგანწყობილ სასწავლო გარემოს. გარკვეულწილად შეიცვალა დამოკიდებულება სასწავლო პროცესის უცილობელი შემადგენელი ნაწილის – შეცდომის მიმართ. ეჭვქვეშ დადგა ის გარემოება, რომ აუცილებელია შეცდომის მყისიერად დაფიქსირება და გასწორება, რადგანაც მიიჩნევა, რომ ასეთი მიდგომა ზრდის მოსწავლის წარუმატებლობის რისკს. უნდა აღინიშნოს, ის რომ ტრადიციული, ე.წ. ,,კალამი-ფურცლის” ტესტირება აღარ წარმოადგენს შეფასების ერთადერთ საშუალებას, რაც სავსებით სამართლიანია, რადგანაც იგი არ იძლევა შესაძლებლობის მაქსიმუმის გამოვლინების საშუალებას, თუნდაც მათთვის, ვისაც გამოკვეთილი კომუნიკაციური უნარები აქვთ.

შეფასების საშუალებების გამრავალფეროვნება და მისი, ე.წ. ალტერნატიული ფორმები გულისხმობს მოსწავლეთა საჭიროებების, ინტერესების, სწავლის სტილის გათვალისწინებას. ის ცდილობს მოახდინოს შეფასების და აქტივობების ერთიან სასწავლო პროცესად ინტეგრირება. ალტერნატიული შეფასება უმეტესად პერფორმანსზეა აგებული და ხაზს უსვამს პოზიტიურ განწყობებს, უპირატესობას ანიჭებს განმავითარებელ შეფასებას.

ალტერნატიული შეფასება ქმნის უკეთეს შესაძლებლობებს მოსწავლესა და მასწავლებლის ეფექტური უკუკავშირისათვის, ადგენს სასწავლო მეთოდების ეფექტურობის ხარისხს, გამოკვეთს მოსწავლის ძლიერ და სუსტ მხარეებს. მნიშვნელოვანია, რომ სწავლების საწყის საფეხურზე მოსწავლეებმა დაინახონ, რომ ისინი თავიანთ ლინგვისტურ კომპეტენციებში წარმატებებს აღწევენ, რაც მათ დამატებით მოტივაციას შეუქმნის. ალტერნატიული შეფასება მოსწავლეს უფრო მონდომებულს ხდის, ხოლო მასწავლებელს აძლევს საშუალებას მთავარი ყურადღება გაამახვილოს სწავლის არა პროდუქტზე, არამედ პროცესზე.

პრაქტიკოსი მასწავლებლებისათვის ადვილი შესამჩნევია, რომ საწყის ეტაპზე დამწყები მოსწავლეები, წესისამებრ, ცუდად ართმევენ თავს ტესტებს. ამასთან, რაც მეტად ვცდილობთ გავზომოთ მათი ცოდნა მკაცრად გაწერილი შეფასების კრიტერიუმებით, შეცდომების რაოდენობა მით უფრო იზრდება. შესაბამისად იზრდება საფრთხე, რომ მოსწავლეს საბოლოოდ მიეკეროს წარუმატებლის იარლიყი და, რაც ყველაზე სამწუხაროა, თვითონაც შეურიგდეს ასეთ მდგომარეობას. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლეები შევაფასოთ ნაკლებად სტრესული მეთოდებითაც, რომლებსაც მოსწავლე აღიქვამს როგორც სწავლა-სწავლების პროცესის შემადგენელ ნაწილს და არა როგორც დამოუკიდებელ პროცესს, რომლითაც მასწავლებელი მის ცოდნას თანაკლასელების ცოდნას ადარებს.

რასაკვირველია, ტესტურ შეფასებას მასწავლებელი გვერდს ვერ აუვლის, მაგრამ ექსპერტები აქაც პოულობენ უკეთეს გამოსავალს. მაგალითად, ზოგიერთი მკვლევარი მომხრეა მოსწავლეების მოსაზრება გათვალისწინებულ იქნას არა მარტო ტესტირების ფორმატზე, არამედ მონაწილეობა მიიღონ მისი კონტენტის შედგენაზე. უფრო მეტიც, შესაძლებელია ისინი ტესტის გასწორების პროცესშიც ჩავრთოთ. ასეთი მეთოდით მოსწავლეების შეფასების ანალიზი მასწავლებელს კარგად დაანახებს მოსწავლეების, როგორც ერთი მთლიანი ჯგუფის ცოდნის დონეს, ასევე მათ განსხვავებულ წარმოდგენებსაც. ამასთანავე მოსწავლეები ხდებიან საკუთარი სწავლის პროცესის აქტიური მონაწილეები და მასწავლებლის მოკავშირეები.

ტესტირების ზემოთდასახელებული ფორმებით წარმართვა სირთულეებთან არის დაკავშირებული და გარკვეული წესების დაცვას მოითხოვს. პროცესი დაახლოებით ასე ვითარდება: მოსწავლეები მასწავლებლის ხელმძღვანელობით ერთად გადაწყვეტენ, რომელი კითხვები და როგორი ფორმით უნდა შევიდეს ტესტში. რამდენიმე დღის განმავლობაში მოსწავლეები საკუთარ კითხვებს წყვილებში ერთმანეთს დაუსვამენ, ხოლო შეცდომის შემთხვევაში თვითონვე გაუსწორებენ მათ. რამდენიმე მეწყვილის გამოცვლის შემდეგ ტესტირებაც შედგება. როგორც ხედავთ შეფასების ეს ფორმა მოსწავლეების კომუნიკაციური უნარების განვითარებასაც უწყობს ხელს.

მიმოვიხილოთ მოსწავლეთა შეფასების რამდენიმე მეთოდი.

არავერბალური პასუხები: უნდა გამოვიყენოთ სწავლების დაწყებით საფეხურზე. მოსწავლეები უმეტესწილად უნდა შეფასდნენ ფიზიკური მოქმედებების წარმოდგენით. (მაგ; ხელებთან დაკავშირებული სხვადასხვა მოქმედების იმიტირება). ძალზე მნიშვნელოვანია ილუსტრირებული სასწავლო რესურსების ყოველდღიური გამოყენება.

ვერბალური პასუხები (ინტერვიუ): შესაძლებელია მივმართოთ სწავლების დაწყებითი საფეხურის გავლის შემდეგ. მაგ; მოსწავლეები ირჩევენ სურათებს, რომლებზეც სურთ საუბარი, მასწავლებელი ეხმარება კითხვებით. როლური თამაშები: კარგად ცნობილი თანამშრომლობაზე აგებული სახალისო აქტივობა, რომელშიც ნებისმიერი ასაკის მოსწავლე კომფორტულად და მოტივირებულად გრძნობს თავს. როლური თამაშები ძალზე მოსახერხებელია ჰუმანიტარულ საგნებში, სადაც მათი გამოყენება მასწავლებლის მხრიდან დიდ გამომგონებლობას არ მოითხოვს, თუმცა შემოქმედებით მასწავლებლებს სხვა მიმართულების საგნებშიც შეუძლიათ მათი გამოყენება (მათემატიკა, ბუნებისმეტყველება და სხვ.)

წერილობითი ნარატივი: მოსწავლეების მოტივირება წერითი დავალებების შესრულებისას შესაძლებელია მათთვის ავთენტურთან მიახლოებული ტექსტების შეთავაზებით: მაგ; წერილების და მიწვევების გაგზავნა, საკუთარი ან წაკითხული ისტორიების გადმოცემა და სხვ. მოსმენილი ან წაკითხული ამბების გადმოცემისას მოსწავლეებს შესაძლოა ვთხოვოთ, რომ თუ საჭიროდ ჩათვლიან შეცვალონ მათი დასასრული თავიანთი შეხედულებისამებრ (მათ შორის ისტორიული მოვლენებიც).

პრეზენტაციები:  პრეზენტაციები მნიშვნელოვანია არა მარტო მოსწავლეების სასაუბრო (გარკვეულწილად წერითი) უნარების განსავითარებლად, არამედ მას შეუძლია მასწავლებელს მისცეს გარკვეული წარმოდგენა მოსწავლის ინტერესების, სამუშაო ჩვევების, საორგანიზაციო უნარების შესახებ. პრეზენტაციები მნიშვნელოვანი აქტივობების ფართო სპექტრს მოიცავს, მათ შორის მხატვრულ კითხვას, წარმოდგენებს, როლური თამაშებს, დრამას, ინტერვიუს და სხვ. ტექნოლოგიების განვითარების პარალელურად პრეზენტაციების პოპულარობა სულ უფრო იზრდება, რადგანაც ჩნდება მათი ელექტრონული მასალებით გამრავალფეროვნების საშუალება. გომესი იძლევა რეკომენდაციას, რომ პრეზენტაციის (ზოგადად საუბრის) პროცესში შესაძლებელია მოსწავლის შეფასება შვიდ ენობრივ უნარზე დაკვირვებით: სხვების გაგება, მსმენელისათვის საჭირო ინფორმაციის მიწოდება, საუბრისას მერყეობის ხარისხი, საუბარში მონაწილეობის სურვილი, საუბრის წამოწყების სურვილი, აკურატულობა (გრამატიკა, ლექსიკა) და თემის განვრცობა.

თვით-შეფასება: სწავლის დაწყებით საფეხურზე მყოფ მოსწავლეს თვითშეფასების უნარი სუსტად აქვს განვითარებული. ამიტომ მას მხოლოდ მაშინ უნდა მივმართოთ, როცა გვეცოდინება, რომ მოსწავლეს ძალუძს საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების განსაზღვრა. რაც შეეხება ლინგვისტური უნარების შეფასებას, ან მათი გაუმჯობესების ხარისხის განსაზღვრას, ეს მოსწავლისთვის რთული ამოცანაა, თუმცა მეტ-ნაკლები წარმატებით ამ ამოცანისთვისაც შეუძლია თავის გართმევა.

სასწავლო ჩანაწერები: მოსწავლის დღიური, რომელიც შეიცავს მოსწავლის ჩანაწერებს ინგლისური ენის სკოლის გარეთ გამოყენების შესახებ. მასში უნდა ეწეროს სად და როდის მოხდა ენის გამოყენება, რას თვლის წარმატებულად, რას ვერ გაართვა თავი. ჩანაწერებში შეიძლება იყოს ინფორმაცია კლასში ნასწავლი მასალის შესახებაც, რომელსაც იგი ორ ნაწილად დაყოფს: გავიგე – ვერ გავიგე. ასეთი ჩანაწერები მასწავლებელს აწვდის ინფორმაციას მოსწავლის მიერ მეტაკოგნიტური სასწავლო სტრატეგიების გამოყენების შესახებ.

წყვილების და ჯგუფების შეფასება: თანამედროვე სწავლების მეთოდოლოგია სულ უფრო მეტად მოითხოვს მოსწავლეებში ჯგუფური მუშაობის უნარის განვითარებას. სასურველია, დროდადრო მუშაობის დასასრულს მოსწავლეებს თანაკლასელების შეფასება ვთხოვოთ. ამასთანავე მივანიშნოთ, რომ შეფასებისას ხაზი გაუსვან პოზიტიურ მხარეს და გამოყონ ამა თუ იმ მოსწავლის წვლილი ჯგუფის საერთო შედეგში. მასწავლებლის როლი მდგომარეობს შეფასების კრიტერიუმების განსაზღვრასა და პროცესის ხელმძღვანელობაში.

მოსწავლის პორტფოლიო: ითვლება რომ სწავლის პროცესში პორტფოლიოს შექმნის იდეა მხატვრების მიბაძულობით გაჩნდა, რომლებიც პორტფოლიოს დიდი ხანია იყენებენ თავიანთი საუკეთესო ნამუშევრების სხვების მიერ სწრაფად შესაფასებლად. მოსწავლის პორტფოლიომ უნდა ასახოს გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მოსწავლის მიერ შესრულებული სამუშაოს მოცულობა, ამასთანავე თვალსაჩინო გახადოს მოსწავლის წერითი, კომუნიკაციური და სხვა უნარების განვითარების პროცესი. ზოგიერთი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ სავსებით შესაძლებელია მოსწავლეებმა მონაწილეობა მიიღონ პორტფოლიოს შინაარსის განსაზღვრასა და ნამუშევრების ხარისხის განმსაზღვრელი კრიტერიუმების შედგენაში. პორტფოლიოში მოთავსებული ნამუშევრები შეიძლება ვაჩვენოთ მოსწავლეების მშობლებს, მეგობრებს, სხვა მასწავლებლებს, დაინტერესებულ ადამიანებს. პორტფოლიოს შედგენა მოსწავლე-მასწავლებლის მჭიდრო თანამშრომლობაზეა აგებული. იმისათვის რომ პორტფოლიომ აჩვენოს მოსწავლის პროგრესი, მნიშვნელოვანია ნამუშევრების დათარიღება. სასურველია, პორტფოლიოს რამდენადაც შესაძლებელია მულტიმედია რესურსებით გამრავალფეროვნება. ხარისხიან პორტფოლიოს რამდენიმე უპირატესობა აქვს: იგი ქმნის მოსწავლის მიღწევების ნათელ სურათს განსხვავებულ დავალებებთან მიმართებაში, მოსწავლე ხდება უფრო მეტად ორგანიზებული, უჩნდება საკუთარი შესაძლებლობების მიმართ უფრო მაღალი მოლოდინები, გარკვეულწილად პასუხისმგებელია საკუთარი სწავლის პროცესზე.

დასასრულ გვინდა ყურადღება გავამახვილოთ ორ გარემოებაზე. მრავალფეროვანი ალტერნატიული შეფასების ფორმების გამოყენება საკმაოდ რთულად განსახორციელებელია. იგი მასწავლებლებისგან არა მარტო უზარმაზარ დროს და ენერგიას მოითხოვს, არამედ სუბიექტურობის ელემენტებსაც შეიცავს. მაგალითად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მოსწავლის თვითშეფასება ობიექტური იქნება, თუმცა უფრო მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ მოინდომოს თავისი შეცდომების პოვნა. სირთულეების მიუხედავად მასწავლებელმა მათზე უარი არ უნდა თქვა. როგორც ექსპერტები გვირჩევენ, მხოლოდ ალტერნატიულ შეფასებას შეუძლია დააკვირდეს მოსწავლის სწავლის პროცესის დინამიკას, ამასთანავე ალტერნატიული შეფასების ბევრი ფორმა შესაძლებელია ბუნებრივად შეერწყას ყოველდღიურ საკლასო აქტივობებს. ამასთანავე, რასაკვირველია, ძალაში რჩება ტრადიციული ზუსტპასუხიანი ტესტები (სიმართლე-ტყუილი, წყვილების შერჩევა, არჩევითი პასუხი, ე.წ. დახურული კითხვები და სხვ.). ზუსტ პასუხებზე გათვლილი ტესტები ეხმარება არა მარტო მასწავლებელს მოსწავლის მიმდინარე აკადემიური ცოდნის დონის დადგენაში, არამედ ზოგადად საგანმანათლებლო სისტემის გამართულად ფუნქციონირებას (საგამოცდო სისტემის მუშაობა, მოსწავლეთა აკადემიური ცოდნის კვლევა, სხვადასხვა სკოლების მონაცემთა კვლევა და სხვ.) არის აუცილებელი.

„ოცი წლის შემდეგ იმას უფრო ინანებთ, რაც არ გაგიკეთებიათ, ვიდრე იმას, რაც გააკეთეთ. ასე რომ, გადალახეთ წინააღმდეგობა, გაცურეთ უსაფრთხო ნავსადგურიდან, ცურვისას დაიჭირეთ პასატები. შეისწავლეთ. იოცნებეთ. აღმოაჩინეთ”.

სოფელ უწერიდან უახლოესი კაფე 200- 300 კილომეტრშია. 

ლიტერატურული სალონის, კითხვის წრისა და სხვა კლასგარეშე  აქტივობების შემდეგ წაკითხული წიგნებიდან დაგროვილი შთაბეჭდილებების გაზიარების დრო რომ დადგა, ლიტერატურული კაფეს იდეა თავისით დაიბადა. მირამისი ასტრიდ ლინდგრენის პერსონაჟის, მიოს, ცხენს ერქვა. ბავშვებს ისე მოეწონათ, რომ ჩვენს კაფეს დავარქვით. პირველად დეკემბერში შევიკრიბეთ. სკოლის სააქტო დარბაზი ნამდვილ კაფედ ვაქციეთ. დამლაგებლების ოთახიდან ტანსაცმლის ძველებური საკიდი გამოვიტანეთ, შევწვით ვაშლი ვანილით და დარიჩინით, მაგიდებზე გულგამოცლილი გოგრები დავალაგეთ და შიგნით წითელი ძახველი ჩავაწყვეთ. გემრიელი მაფინები, ხილფაფიანი ღვეზელები, ტკბილეული, შეშის ღუმელზე მოხარშული ცხელი გლინტვეინი  – ზამთრის სუსხიან დღეს სურნელოვან და გემრიელ განწყობას მატებდა. ოთახის მოსართავად ერთი კვირა ვაკეთებდი ფერადი ძაფებისგან ბურთებს, რომლებმაც რეზინის ბუშტების სიცივე, სითბოთი ჩაანაცვლა. საჩუქრებად მოვიმარაგე საკუთარი ბიბლიოთეკიდან წაღებული წიგნები, ონის საკანცელარიო მაღაზიაში ნაყიდი ბლოკნოტები, ნაქსოვი თმისამაგრები, მუსიკა ჩავრთეთ და კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ, როცა რაიმეს მოინდომებ – გამოგივა, რომ ბედნიერებას ჩვენ ვქმნით, ის ჩვენშია და სადაც არ უნდა წავიდეთ, თან გამოგვყვება.

ჩვენს ფერად, სურნელოვან კაფეში მოვიწვიეთ მასწავლებლები, მშობლები, ექიმები და სოფლის მოსახლეობა. გვყავდნენ ინტერნეტ-სტუმრებიც თბილისიდან და სვანეთიდან. ჩემი მეგობრისგან, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარს, მივიღეთ საოცარი წერილი და „ლიტერატურული  კაფე” გავხსენით. 

ბავშვებისთვის სტიმულისა და გამბედაობის მისაცემად პრეზენტაციების სერია მე გავხსენი, ჩემ შემდეგ მეექვსე კლასელმა გოგომ გაბედა და საყვარელ წიგნზე ხმამაღლა ისაუბრა. ბავშვებმა იმ დღეს საკუთარი ფარული შესაძლებლობები აღმოაჩინეს  და  მასწავლებლებს, მშობლებს სულ სხვა ადამიანებად გააცნეს თავი. ეს იყო ნამდვილი დღესასწაული.

13 მარტს მეორედ შევიკრიბეთ პატარა საკლასო ოთახში და ისევ შევიქმენით ლიტერატურული კაფესთვის შესაფერისი გარემო. ფერადი ხელნაკეთი ნივთები ჭრელი ძაფების ჭაღით შევცვალეთ. ერთი ფანჯარის შუშაზე წაკითხული წიგნების სათაურები და ავტორები ჩამოვწერე, მეორეზე კაფეს ინტერიერისთვის შესაფერისი ნივთები მივახატე. გამოვაცხვეთ ათასნაირი ორცხობილები და ღვეზელები, უფროსებისთვის გვქონდა თაფლით დამტკბარი საუცხოო არომატის ღვინო და წაკითხულ წიგნებზე დავიწყეთ საუბარი. 

ბავშვებს მზად ჰქონდათ თავიანთი პრეზენტაციები, საყვარელი წიგნის გმირები დახატეს კიდეც, გააკეთეს წარწერები  და  სათითაოდ აცნობდნენ ერთმანეთს საკუთარ ნაშრომებს, თან გმირულად ცდილობდნენ მღელვარების დაფარვას. ამ დღისთვის ყველას გამორჩეულად გვეცვა და ძალიან ლამაზები ვიყავით; გვქონდა  “გემრიელი ვიქტორინა” – წაკითხული წიგნებიდან პატარა ნაწყვეტები მაფინებში იყო დამალული, ბავშვები ნაპოვნ ფრაზებს კითხულობდნენ და ცდილობდნენ გაეხსენებინათ – რომელი წიგნიდან იყო ისინი. წიგნის ენით მოსაუბრე ეს პატარა ადამიანები,  საოცარი სანახავები იყვნენ. 

მოსწავლეებისთვის, საგანგებოდ ამ დღისთვის, ვინახავდი ყველაზე სასიხარულო ამბებს: “მე ვარ მალალას” მთარგმნელმა, ლიკა ჩაფიძემ, მათთვის ავტოგრაფიანი წიგნები, ხოლო გამომცემელმა მარი კორინთელმა –  ქეთრინ პატერსონის “ხიდი ტერაბითიაში” და “მწვანეთითება ტისტუ” გამომატანა. ეს სამივე წიგნი ახლახან ითარგმნა და გამოიცა. ასე რომ, ამ გულისხმიერი ადამიანების დახმარებით, ჩვენი  სკოლა თანამედროვე ლიტერატურულ ცხოვრებაში ჩაება. ჩემი პატარა მკითხველებისთვის ეს უდიდესი სიხარული იყო. შემპირდნენ, რომ ამ წიგნების წაკითხვის შემდეგ აუცილებლად გაუგზავნიან შთაბეჭდილებების წერილებს ლიკას და მარის. ეს ადამიანები სკაიპით დაგვიკავშირდნენ და ბავშვებს პირადად გაუზიარეს ემოციები. ვფიქრობ, რომ ასეთი ურთიერთობები მაგალითი იქნება ბავშვებისთვის, ისწავლიან თანაგანცდას,  ქველმოქმედებას, ერთმანეთისა და სხვა ადამიანების გახარებას. 

ყველა იქ მყოფმა ადამიანმა დამიწერა პირადი წერილი,  ჩემი ჭრელი სარჭები ვეღარ იტევდა მათ. შემთხვევით თვალი მოვკარი ჩემი უხუცესი ლილი მასწავლებლის ფრაზას: “გმადლობ, რომ კიდევ ჩამისახე მომავლის იმედი”. მეშვიდეკლასელი თამარი მწერდა: “იცით, როგორ მიცემდა გული?” ბავშვები მწერდნენ, რომ ძალიან ღელავდნენ, მაგრამ გახარებულები იყვნენ იმით, რომ თავი გაართვეს, შეძლეს და  ხმამაღლა გამოთქვეს საკუთარი აზრი. ოცნებობენ, რომ ასეთი შეხვედრები კიდევ ბევრი ჰქონდეთ. ბედნიერები იყვნენ ახალი წიგნებით. მასწავლებლები მადლობას მიხდიდნენ და თბილ სიტყვებს მწერდნენ. მე კი მადლიერი ვარ მათთან გატარებული ყოველი დღისთვის.

უკვე დავგეგმეთ, რომ აპრილის თვეში ისევ შევხვდებით. ვფიქრობთ სიახლეებზე, კლასის გაფორმებაზე. ვიცი, იქამდე კიდევ ბევრი მოულოდნელი სიხარული გველის. არ გეგონოთ, საოცარი ფანტაზიის უნარი მაქვს ან დიდი ხელმარჯვეობით გამოვირჩევი. მთავარია სურვილი, მონდომება და უპირობო სიყვარული, მერე კი, იდეები იმდენი მოგივათ, შეიძლება, დრო არ გეყოთ მათ განსახორციელებლად.

ვკითხულობ მათ საინტერესო ჩანაწერებს და მიხარია, რომ შეუძლებელი შეძლეს. ალბათ, თქვენთვისაც საინტერესო იქნება მათი გულწრფელი აზრები. 

მიხეილ მეტრეველი, VIII კლასი, დათო ტურაშვილის “ტყეების მეფის” შესახებ:  “ამ წიგნის პერსონაჟებიდან ყველაზე მეტად მომეწონა შულია და მისი სიკვდილი ძალიან მეწყინა. ასევე, ძალიან მეწყინა ღიშპანელისა და ბივრიტელის სიკვდილი. მე რომ მწერლის ადგილზე ვყოფილიყავი, მათ არ დავხოცავდი. მე ამ წიგნმა დათო ტურაშვილის სხვა ნაწარმოებების წაკითხვა გადამაწყვეტინა”. 

მარიამ მეტრეველი, Vკლასი, ასტრიდ ლინდგრენის  “ბულერბიელი ბავშვების” შესახებ: “ეს წიგნი იმიტომ უნდა წაიკითხო, რომ შენს საქციელზე დაფიქრდები და კეთილი გახდები.” 

თამარ მეტრეველი, VII კლასი, ჯეიმს გრინვუდის “პატარა მაწანწალას” შესახებ: “ეს წიგნი ლელა მასწავლებელმა მომცა, როცა დავამთავრე, გული დამწყდა. მინდოდა, რომ სულ გაგრძელებულიყო”.

მაკა მეტრეველი, VII კლასი, მორის დრიუონის “მწვანეთითება ტისტუს” შესახებ:”მალე ტისტუს პატარა ფეხსაცმელი და ლამაზი ოქროსფერი ყვავილებით გამოყვანილი წარწერა შენიშნეს. იქ ეწერ: “ტისტუ ანგელოზი იყო” და მართლაც რომ ანგელოზი იყო ტისტუ”.

ილია გობეჯიშვილი, IV კლასი – ანე-კატერინე ვესტლის “დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა”: “მე ყველაზე ძალიან მომეწონა, ჰენრიკს მამამ რომ აპატია “.

მარიამ  ჯოხაძე, IV  კლასი – სესილია ჯემისონის “ლედი ჯეინი”: “ეს წიგნი მოლოდინებით სავსეა. ლელა მასწავლებელს გაუხარდება, რომ წავიკითხე და თქვენც გაგიხარდებათ”.

ნინი მეტრეველი, IV კლასი – ზაზა თვარაძის “მონტებულსუ, ანუ ელის არაჩვეულებრივი თავგადასავალი”: “გამიხარდა, რომ ელი-გოგომ მეგობრების დახმარებით დაიბრუნა მამა და ყველანი ბედნიერად ცხოვრობდნენ”.

ნანუკა მარკოზაშვილი, XI კლასი – ჯინ ვებსტერის “გრძელფეხება მამილო”:  “თუ გინდათ, ირწმუნოთ, რომ   სასწაულები ნამდვილად ხდება, მაშინ წაიკითხეთ ეს წიგნი”.

გვანცა გამყრელიძე, VIII კლასი – ანტუან სენტ-ეგზიუპერის “პატარა პრინცი”:  “დედამიწაზე პატარა პრინცმა მეგობრები შეიძინა, მაგრამ მალევე მოუწია მათთან განშორება, რადგან თავის პლანეტაზე უნდა დაბრუნებულიყო. თუ ისევ წავიდა, მაშ, რატომ შეიძინა მეგობრები? მეგობრებთან განშორება ხომ ძნელია? ამაზე, ალბათ, მარტო პატარა პრინცი მიპასუხებს”.

თამარ ჩიხრაძე, VI კლასი – რონინ ჰუდზი: “ვიცოდი, რომ რობინი კვდებოდა, რაც ძალიან არ მომწონდა, მაგრამ მე ამას ვერ შევცვლიდი. ეს ამბავი ასევე აღმაფრთოვანებდა, რადგან ჯერ არ წამეკითხა ისეთი წიგნი, სადაც მთავარი გმირი კვდება. მე ამ წიგნმა დამიტოვა შეგრძნება, რომ შეუძლებელი არაფერია”.

ნინო მეტრეველი, VIII  კლასი – მაინ რიდის “კვარტერონი ქალი”: “სახლში ბევრი ვცხოვრობთ, რის გამოც ხშირად ხმაურია და ყოველთვის ხელი მეშლება წიგნის კითხვაში. “კვარტერონ ქალს” ხელში რომ ვიღებდი, თითქოს მეც ამ წიგნის პერსონაჟი ვიყავი და არანაირი ხმაური ხელს აღარ მიშლიდა”.

მარიამ მეტრეველი, VI კლასი – ჩარლზ დიკენისი “ოლივერ ტვისტი”: “ერთ დღეს გადავწყვიტე, წიგნის ერთი თავი გარეთ წამეკითხა. როდესაც გარეთ გავედი, კარგი ამინდი იყო. კითხვა დავიწყე. წიგნში ცუდი ამინდი იყო აღწერილი. ზუსტად ამ დროს გარეთაც მოიღრუბლა და აცივდა. მაშინ მივხვდი, როგორ სციოდა ოლივერს”.

ნიკოლოზ მეტრეველი, V კლასი – ასტრიდ ლინდგრენის “მიო, ჩემო მიო”: “ჩემი კლასელისგან მქონდა გაგონილი, რომ მიო კეთილი ბიჭუნა იყო და მამას იპოვიდა, შემდეგ კი ბედნიერად იცხოვრებდა. ასეც აღმოჩნდა. ეს წიგნი იმიტომ უნდა წაიკითხოთ, რომ გაიგოთ მიოს თავგადასავალი და მეგობრის ერთგული იყოთ”.

მარიამმა, რომელიც ოლივერ ტვისტს კითხულობდა, წიგნის ბოლო თავი პრეზენტაციის დღემდე არ წაიკითხა. არ იცოდა ოლივერი მოკვდებოდა, თუ გადარჩებოდა. მითხრა, სიამოვნებას ვიხანგრძლივებო. რომ წაიკითხა, მომწერა : “მასწავლებელო, დღეს წავიკითხე ოლივერი. მე და ოლივერმა 53 თავი გავიარეთ ერთად და  გადავლახეთ ყველაფერი. ნეტა, ჩარლზ დიკენსი ცოცხალი იყოს, ვეტყოდი, რომ კიდევ უსასრულოდ დაეწერა ოლივერის ამბები, მაგრამ ეს შეუძლებელია. ვერ შევიკავე თავი და ბოლო თავზე ცრემლები წამომცვივდა. ნეტავ, ახლა რომელი წიგნი მელოდება წასაკითხად?”

მეც  ვიტირე ბოლო თავის წაკითხვისას. მინდა, რომ ამ პატარა ადამიანებს არ შერცხვეთ საკუთარი ცრემლების. ახალი წიგნი უკვე მივიდა მასთან, მარიამი ახლა მალალა იუსაფზაის ავტობიოგრაფიულ წიგნს კითხულობს. 

ასეთი ლიტერატურული ცხოვრებით ვცხოვრობთ რაჭის მაღალმთიან სოფელში – ვტირით, გვტკივა, გვცივა და გვიხარია ჩვენი წიგნის მეგობრებთან ერთად და წინ კიდევ ბევრი საინტერესო თავგადასავალი გველის.

მსოფლიოს სკოლები მორგებულია ექსტრავერტებზე. შეიძლება ბევრი მასწავლებელი ცდილობს მოაწყოს საკლასო ოთახი ისე, რომ ის პასუხობდეს პიროვნების სხვადასხვა ტიპისა და სწავლების სხვადასხვა სტილის საჭიროებებს, მაგრამ თუ დავფიქრდებით კლასიკურ სასკოლო დღეზე, ის არ არის შექმნილი ინტროვერტებისთვის.