ორშაბათი, ივნისი 9, 2025
9 ივნისი, ორშაბათი, 2025

ბანკეტის გვერდის ავლით „ნამდვილ ცხოვრებაში“

0

_ იცოდე, საცეკვაოდ არ გამომიწვიო, არ მინდა თქვან, რომ, ძმის გარდა, მასთან ცეკვა არავის უნდა, _ აფრთხილებს თავის პირველ მეჯლისზე მიმავალი ნატაშა როსტოვა ძმას, ნიკოლაის.

მაშინ პირველი მეჯლისი რუსი თუ ევროპელი გოგონასათვის იგივე გახლდათ, რაც პირველი ,,საქალწულე კოცონი” ინდიელისათვის, აქ გაირკვეოდა მისი მაზანდა: კუთხეში იდგებოდა თუ თავაზიანი უარით გაისტუმრებდა საუკეთესო კავალრებს: ,,მაპატიეთ, კადრილს გრაფ #-ს დავპირდი”; საზოგადოებაში გამოსვლისთანავე ბრწყინვალედ გათხოვდებოდა, როგორც ნატალი შჩერბაცკაია დიპლომატ ლვოვზე, მამას მზითევზე კიდევ ერთი მოზრდილი მამულის დამატება მოუხდებოდა თუ საერთოდ შინაბერა დარჩებოდა.

ჩვენ დამოუკიდებელ ქალებად გვზრდიან (უნდა გვზრდიდნენ): განათლება უნდა მივიღოთ, თავი ვირჩინოთ, საზღვარგარეთ ვიმოგზაუროთ, მყინვარი დავლაშქოთ (შუამდე მაინც) და ყოველივე ამის მიუხედავად, ზუსტად ისე ვიპრანჭებით ჩვენი პირველი მეჯლისის ანუ ბანკეტის დღისთვის, თითქოს ამაზე იყოს დამოკიდებული ჩვენი მომავალი ბედ-იღბალი და ზომა-წონა საზოგადოებაში.

,,პირველად ბანკეტისთვის გამოვიქენი წარბები”;

,,პირველად და უკანასკნელად მაშინ გავიკეთე მაკიაჟი”;

,,პირველად ჩავიცვი მაღალქუსლიანი ფეხსაცმელი და მერე მთელი ღამე ფეხშიშველი ვცეკვავდი”.

ჩვენი მამები ჰოლივუდის ,,კოლეჯის თემის” ფილმების ყურებისას თუ შემოგვისწრებენ, დაგვცინიან, დედებიც, უფროსი და-ძმებიც, ძმები _ უმცროსებიც; მიუხედავად ამისა, მშობლები, სხვა რა გზა აქვთ და, აფინანსებენ ჩვენს კაბებს, ფეხსაცმელებს, ვარცხნილობებს, მაკიაჟს და ათას სხვა რამეს, ოღონდ კონკიას ზღაპარი აგვიხდინონ. ერთი ეს არის, კართან სკოლის ყველაზე სიმპათიური ბიჭის ნაცვლად _ როგორც ჰოლივუდის ფილმებშია _ ჩვენი ლამის ძმასავით თანშეზრდილი კლასელი მოდის, თავისი მშობლების მიერ ამ დღისათვის დიდი ვაივაგლახით ნაშოვნ ძვირადღირებულ მანქანაში გვსვამს და ჩვენს მორთულობაზე ათასჯერ მნიშვნელოვანი მოლოდინი იპყრობს _ სწორედ დღეს უნდა დალიოს პირველად იმდენი ალკოჰოლური სასმელი, რამდენსაც მოერევა. მშობლები ასევე ფულს უხდიან ვიდეოაპარატიან კაცს, რომელმაც ფირზე უნდა აღბეჭდოს კადრები, რომლებსაც რამდენიმე წლის მერე ვნახავთ და ისე არ მოგვეწონება იქ დანახული საკუთარი თავიცა და სიტუაციაც, რომ შეიძლება სიბერემდე აღარ მოგვინდეს მათთვის ხელახლა თვალის შევლება.

არათუ ვიდეოჩანაწერის ნახვას, ჩემი გონება რომელიმე კადრის გახსენებსაც კი ეწინააღმდეგება, არა იმიტომ, რომ განსაკუთრებით ცუდი ბანკეტი მქონდა, არამედ იმიტომ, რომ თუმცა მაშინ უფრო ხშირად მახსენდებოდა სტრიქონები: ,,ამქვეყნად რაც კი ხდება შემთხვევით, მარადიული ის არის მხოლოდ”, იმ დღეს პირველად შევეჩეხე იმ ფაქტს, რომ ის, რისთვისაც დიდხანს ემზადები, დიდ დროს, თანხასა და ძალისხმევას ხარჯავ, თითქმის ყოველთვის გიცრუებს იმედს, რადგან ძალიან ბევრი გაეცი და ძნელია შენი მოლოდინის გამართლება.

ბანკეტის ხარჯები, თქვენც მოგეხსენებათ, მრავალი ქართული ოჯახისათვის საკმაოდ მძიმე ტვირთია. მე არაერთხელ მინახავს ამის გამო შეწუხებული და დათრგუნული მოზარდები, საგონებელში ჩავარდნილი მშობლები, გამიგონია ფრაზა: ,,ბეჭედი გაყიდა, რომ ბავშვი სხვებს არ ჩამორჩენოდა და ბანკეტზე წასულიყო”. ათასჯერ მსმენია ყბადაღებული არგუმენტი: ,,ცხოვრებაში ერთხელ ხდება…”, ერთხელ ხდება, მაგრამ არ ხდება შემთხვევით, რათა მარადიული იყოს. რაც ყველაზე უარესია, ყოველ წელს გვესმის ავტოავარიების შესახებ, რომლებიც უზომოდ შეხურებული ახალგაზრდების მიზეზით ხდება და მათივე მსხვერპლით სრულდება.

საითკენ ვუკაკუნებ ჩემი პათოსით? არა, ბანკეტების დისკრედიტაციას ვერ შევეჭიდები. ამ თემაზეც განგებ დავწერე არა ივნისში, არამედ ახლა, როცა ყოველგვარი საბანკეტო ვნებები ჩამცხრალია, რომ ვინმეს ენთუზიაზმს ოდნავი ბზარიც კი არ შეჰპარვოდა. თანაც მინი სოციოლოგიურმა კვლევამ მიჩვენა, რომ ჩემ მიერ გამოკითხული თორმეტი გოგონასაგან ოდესღაც თორმეტივე სულმოუთქმელად ელოდა ამ დღეს. მე უბრალოდ მინდოდა მეთქვა, რომ არ შეიძლება ბანკეტი იმდენად დამკვიდრებულ ტრადიციად იქცეს, რომ სკოლადამთავრებულისათვის უხერხული, ლამის მკრეხელობა იყოს ამ ,,დღესასწაულზე” უარის თქმა.

მოზარდისთვისაც კი გულუბრყვილობაა იმაზე ფიქრი, რომ საღამოს კაბები, კოსტიუმები და თეთრი პერანგი, ჰალსტუხი და მაღალი ქუსლები, უზომო ალკოჰოლი და გათენებული ღამე შეიძლება ,,ნამდვილ ცხოვრებაში შებიჯებას” ნიშნავდეს. აკი ნატაშა როსტოვას პირველმა მეჯლისმა ბრწყინვალედ ჩაიარა და ნადავლი თვით ანდრეი ბოლკონსკი გახდა, მაგრამ ყველაფერი არც თუ ბრწყინვალედ დასრულდა…

თუმცა გამონაკლისებიც ხდება: წელს საქართველოში რამდენიმე მეთორმეტე კლასმა პირდაპირ ბანკეტის გვერდის ავლით შეაბიჯა ,,ნამდვილ ცხოვრებაში”. უბრალოდ, მათ უარი თქვეს ბანკეტებზე და თანხა სტიქიისაგან დაზარალებულებს გადაურიცხეს. სამომავლოდ ამ ახალგაზრდებს არ ექნებათ კადრები გადაღებული გამოსასვლელ კაბებსა და ფართხუნა პიჯაკებში, მაგრამ დარჩებათ საკუთარი გადაწყვეტილების გამო პატივისცემის გრძნობა ერთმანეთისა და თავიანთი თავების მიმართ.

დადგება ხვალე…?

0

პოეზიის სწავლება ადვილი არ არის… ერთია, რომ ლექსი კარგია, მხატვრულია და მეორე, ამ ტექსტით გამოხატული აზრი, გრძნობა ან ემოცია, რამდენად შეიძლება შენი იყოს ან როგორ შეიძლება აქციო „შენად”.

ამიტომ მასწავლებელებს ვთავაზობ საინტერესო პოსტმოდერნისტულ ლიტერატურულ თამაშს, როგორ უნდა შექმნან მოსწავლეებმა ტექსტებთან დიალოგი… ეძებონ კითხვები და არა პასუხები…
რაღაც კითხვებზე პასუხები უკვე არსებობს ყველა პოეტის შემოქმედებაში, ამიტომ მოსწავლეები ჯერ კითხულობენ რომელიმე პოეტის პოეზიას, მერე მათთვის საინტერესო ციტატებს მონიშნავენ და ამის შემდეგ იწყებენ არსებულ პასუხებზე კითხვების შედგენას, თან შეუძლიათ, რომ ამ კითხვებს გარკვეული სიუჟეტი გამოუძებნონ.
ამ გზით მოსწავლეები უკეთ ეცნობიან და იმახსოვრებენ პოეტის შემოქმედებას, ავარჯიშებენ აზროვნების განსხვავებულ ფოკუსს, ორიენტირებულები არიან საკუთარ შინაგან კითხვებზე და უფრო მეტს ფიქრობენ პოეტის „პასუხებზე”, რადგან ხდებიან თანაშემოქმედები.
ვითარდება მოსწავლეების შემოქმედებითი უნარები, ისინი ეძებენ და ქმნიან კითხვებით სიუჟეტებს, ამონტაჟებენ პოეტურ ტექსტებს და ქმნიან მოდელირებულ დიალოგს.
ამგვარი დამონტაჟებით ტექსტები იძენენ ახალ სემიოტიკურ განზომილებას, როცა ერთი წიგნიდან 20 მოსწავლე 20 განსხვავებულ დიალოგს შექმნის.
მოკლედ, საინტერესო სემიოტიკური თამაშია: ვამონტაჟებთ პოეტებს!

ციკლიდან: ვამონტაჟებთ პოეტებს. დიალოგი დოდონა კიზირიასთან
_ ქალბატონო დოდონა, მოდი, თავიდან დავიწყოთ და გკითხავთ: საიდან მოდიხართ, ვინ იყო თქვენი წინაპარი?
_ „ჩემი წინაპარი იყო ლოყებდაკაწრული კასანდრა,
ნაწნავებდაშლილი და ფეხშიშველი რომ დაიარებოდა.
მისი შეშლილი ყივილი და ქვითინი
უშიშარ მეომრებს ართობდა და ახითხითებდა…” (კასანდრა)
 
_ და მაინც… რა არის თქვენთვის წარსული…რას ელოდით ცხოვრებისგან და რა მიიღეთ, იმედები ხომ არ გაგიცრუვდათ?
_ „რა ლამაზად ირთვებოდა გარემო,
რა კეთილად კამკამებდა მზე!
იღებოდა ფართოდ ოქროს კარები.
მპატიჟებდნენ სასახელო გზები.
არ გამოჩნდა ზღვაზე თეთრი აფრა,
არ აჩქეფდა შადრევნებით ცისკარი.
მერე რა, რომ იმედები გაქრა,
რა ბედნიერ ოცნებებით ვიარე…” (წარსული)
 
_ და სად წავიდნენ აუსრულებელი სურვილები…? თუ იპოვეთ, რასაც ეძებდით ამ ცხოვრებაში?
_ „ღონე აღარ დამრჩა ვიპოვნო,
რასაც დავეძებდი გულმხურვალედ,
დავეხეტებოდი ქარში და ავდარში.
გადაეხურა მარმარილოს მარმაში
იმ სურვილებს… „ (ღონე აღარ დამრჩა ვიპოვნო…)
 
_ სად მიდის წარსული, როდის მთავრდება?
_ „წარსული არასოდეს მთავრდება,
არა იმიტომ რომ გვახსოვს,
არამედ დღევანდელი ავდრები
განვლილს სხვაგვარად გვახსენებენ…” (წარსულის მეტამორფოზები)
_ რა ემართება რწმენდაკარგულ ადამიანს?
_ „როცა გვეკარგება რწმენა, ვკარგავთ უკვდავებას.
სევდა ტყვიისფერი, როგორც წარსულზე ვაება
ცასა და მიწას სუდარასავით ეფარება,
და გულის სურვილებს აღარსად რჩებათ თავშესაფარი…” (უიმედბა)
 
_ქალბატონო დოდონა, თქვენი აზრით, რა დაემართა მსოფლიოს, რატომ გახდა ასეთი „შეშლილი”?
_ „მსოფლიომ დაკარგა ჰორიზონტები,
ის მიუწვდომელი ჰორიზონტალი,
რომელიც ევლო შორეულ საზღვრად
მთებსა და ზღვას,
კანონის სიმკაცრით განასხვავებდა
ყოველ ჩვენიანს და ყველა სხვას…” (ჰორიზონტი)
 
_ შეგიძლიათ, გამიმხილოთ, რა გენატრებათ ახლა?
_ „მე მენატრება არაბული ცხენის ცხელი ფერდი,
რომ მის გრძელ ნახტომს მოვეხვიო
მთრთოლვარე ხელებით,
რომ გამახელოს მისი ხერხემლის რხევამ
და ამაბოლოს მეხდაცემულ ხესავით,
რომ შეუძლებელი გადავლახო
და გავყუჩდე
ორთქლიან კისერში თავჩარგული,
თითქოს უეცრად
ტყვიას დაეტყვევებინოს ჩემი გული.” (მე მენატრება)
 
_ თქვენი პოეზია სავსეა სევდით, ფიქრით, განხჯით…. მაინტერესებს, როდის ხართ უდარდელი?
_ „რა უდარდელი ხარ, როდესაც მიდიხარ გზად,
და არ იცი სად…
ისე, უბრალოდ მიდიხარ
და მშვიდი ხარ,
როგორც ბუღალტერი…” (გაუმარჯოს უდარდელობას!)
_ მთავარი კითხვა, რომელსაც ხშირად სვამს დოდონა კიზირია, რომელია?
_ ამდენი სიავე რას დავაბრალოთ _
ცოდნას თუ ცოდვას?
თუ შეგვიწყალებს მომავალი,
ჩვენზე გამწყრალი?
დადგება ხვალე…? (ადამი)
_ თქვენი აზრით, რა დაგვრჩა საამაყო ქართველებს…?
_ აღარაფერი დაგვრჩა საამაყო და სასიქადულო,
ყველა ის განძი – სიყვარული, ენა, მამული _
ისე დაგვეფლითა და დაგვეცრიცა,
რომ ოცდაათ ვერცხლსაც არავინ მოგვცემს. (მამული)
 
_ პოეტის ფუნქციაზე რას გვეტყვით საერთოდ და დღეს?
_ „ერთ დროს პოეტებს
თვით ღმერთები ესაუბრებოდნენ,
უმხელდნენ მრავლად საიდუმლოებებს
და სთხოვდნენ,
ან ეგებ უბრძანებდნენ კიდეც
ხალხისთვის ემცნოთ ვალდებულებები
უზენაესი და მტკიცე.
ახლა, როგორც სჩანს, გაწყდა ეს კავშირი
და გვეწვია შიმშილი
სიტყვამრავალი.
ვაი, საბრალონი!” (ერთ დროს…)
 
_ ბოლოს მინდა გკითხოთ, რა არის თქვენთვის პოეზია, რას ნიშნავს ლექსი?
_ „ლექსი არაფერს ნიშნავს,
იგი არსებობს.
იგია არსება,
რომელიც ტკივილით იშვა –
ჩვილივით სასურველი და შიშველი.
მისი სამშობლო
არის მიწა
და სიმწარე
სიტყვით ფრთაშეკვეცილ ოცნების.
იგია ჩემი სისხლი და ხორცი.” (ლექსი)
 
_ როგორია დოდონა კიზირიას წარსული და აწმყო და თავად როგორია?
_ „როდესაც ჩემი მზერა
შორეული კონტინენტის კუთხეს მოარღვევს
და, თითქოს საკურთხეველზე,
დამიდებს სასთუმალთან,
სივრცეები იკეცებიან უმალვე
და წარსული, თვალის გუგებში მოტივტივე,
ხდება ბავშვობასავით მარტივი
და გულახდილი, როგორც საუბარი ბუხართან…”
პ.ს. პასუხები გადაამოწმეთ დოდონა კიზირიას ლექსების წიგნში „ნაპირები”, გამომცემლობა „ინტელექტი”, 2010 წელი.

მუსიკალური ვიზუალური ატრაქციონი (II ნაწილი)

0
მულტფილმი ბავშვისთვის სამყაროს მრავალმხრივი შეცნობაა. ის საინტერესო და საყვარელი იმიტომაა, რომ პატარას მისაწვდომი ფორმით უხსნის მრავალ პროცესს, აკმაყოფილებს მის ცნობისმოყვარე და ემოციურ მოთხოვნებს, ასევე უვითარებს აზროვნებისა და წარმოსახვის უნარს.

ბავშვებისთვის ხელოვნება სამყაროს აღქმისა და ათვისების მშვენიერი ფორმაა. ის მათი „უფროსი მეგობარია”, რომელიც აჩვენებს „რა არის კარგი და რა –  ცუდი”… რა სასჯელი ელით არასწორი საქციელისთვის ან რა დადებითი შედეგები მოაქვს სწორ მოქმედებას. 

მულტფილმს საკმაოდ დიდი აღმზრდელობითი ფუნქცია აკისრია. ბავშვი ეკრანთან ხომ საკმაოდ დიდ დროს ატარებს. და თუ გავითვალისწინებთ, რომ იგი სამყაროს გამუდმებით შეისწავლის, ეკრანთან გატარებული ხანგრძლივი დრო უკვალოდ არ ჩაივლის. 

მულტფილმების გარკვეული ნაწილი თავისი შინაარსით შეესაბამება ბავშვთა ასაკს. ის აღსაქმელად უბრალო და გასაგებია, გმირების ქცევა კი მისაბაძი. ასე რომ, ამგვარი ფილმები აღზრდის საერთო ამოცანებს სრულად პასუხობენ. მაგრამ ზოგიერთი თანამედროვე მულტფილმი სიუჟეტურად სულაც არ არის საბავშვო. მასში ვხვდებით: ისტერიკებს, შანტაჟს, მკვლელობას, შურისძიებას… ყოველივე ეს კი ვერაფრით თავსდება სათანადო ქცევათა ჩარჩოში. 

უარყოფითი გმირები – ბავშვების „მეგობრები”, სამწუხაროდ, მიბაძვისა და ქცევის ნიმუში ხდებიან. მულტფილმის მთავარი გმირი ბავშვისთვის უსათუოდ დადებითი გმირია. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ბავშვი მას აღიქვამს როგორც „კარგს”. პატარას ჯერ კიდევ უჭირს გმირის ნატურის სირთულის განსაზღვრა და სწორი შეფასება. ამიტომ, ყველაფერი, რასაც მისი საყვარელი გმირი აკეთებს, მისაღები და მისაბაძია. შთაბეჭდილებების გავლენის გამო ბავშვებს ხშირად არ შეუძლიათ სინამდვილე შექმნილი წარმოსახვისგან განასხვავონ, ამიტომ ისინი მულტფილმს აღიქვამენ როგორც რეალობას. 

როგორც ვიცით, მულტიპლიკაცია კინოინდუსტრიის განშტოებაა. ეს საინტერესო მიმართულება შეგვიძლია დავუკავშიროთ მხატვრობასა და გრაფიკას. მხატვრის ტალანტი და ტექნიკური შესაძლებლობა ბადებს ხელოვნებას, რომელიც გულგრილს არ ტოვებს არც ბავშვს და არც მოზრდილს. მულტიპლიკაციას ინერციით ჯერ კიდევ კინოხელოვნების სახეობად მივიჩნევთ. ეს თითქოს ასეცაა: მათი გადაღება კინოფირზე მიმდინარეობს. შემდეგ კი კინოთეატრების ეკრანებზე გადაინაცვლებს, მაგრამ მსგავსება სწორედ აქ მთავრდება. თუ კარგად დავაკვირდებით რა საშუალებებით იქმნება სახეები მულტიპლიკაციაში, დავრწმუნდებით, რომ ეს ორიგინალური ხელოვნება ახლოსაა, ერთი მხრივ, გრაფიკასთან, ფერწერასა და სკულპტურასთან, ხოლო, მეორე მხრივ, პოეზიასა და მუსიკასთან. 

დავუბრუნდეთ დიდ უოლტ დისნეის. მას შემდეგ, რაც მან თავისი პირველი მუსიკალური მულტიპლიკაციური ფილმი („ჩონჩხების ცეკვა”) წარმოადგინა, კვლავ მოისურვა შეექმნა მულტფილმების სერია, სადაც „წამყვან როლს” არა პერსონაჟი, არამედ მუსიკა „ითამაშებდა”. 

მიკი მაუსის, დონალდ დაკის, გუფის, პლუტოსა და სხვა დაუვიწყარი პერსონაჟების მონაწილეობის გარდა, დისნეის კიდევ აქვს ერთი განსაკუთრებული სერია „სულელური სიმფონიები” – სინთეზი მუსიკალურ-ზღაპრულ-სახუმარო ნახატი ფილმებისა, რომლებმაც მაშინდელი ანიმაციური ხელოვნება განვითარების უმაღლეს რანგში აიყვანა. 

სერიიდან „ტომი და ჯერი” მულტფილმი „კატის კონცერტი” შესანიშნავი რეჟისურითა და კოლორიტული მუსიკით ანიმატორთა ოსტატური ნამუშევარია, რომელიც შემდეგ საუკეთესო მულტფილმისთვის „ოსკარს” მიიღებს. ამ თავშესაქცევ, სადღესასწაულო და მხიარულ მულტფილმში გამოყენებულია ფერენც ლისტის უნგრული რაფსოდია (ეს მუსიკა 84 სხვადასხვა ფილმშია აჟღერებული). 

დისნეის შესანიშნავ მულტფილმში „მუსიკალური ქვეყანა” სიმფონიის ქვეყნის „პრინცესა ვიოლონჩელი” მალულად ხვდება „პრინცს საქსოფონს” ჯაზის კუნძულიდან. მაგრამ საიდუმლო შეხვედრების სიხარული დიდხანს ვერ გასტანს. განრისხებული დედოფალი შეყვარებულ საქსოფონს „კამერტონის” ბნელ საპყრობილეში გამოკეტავს…  
მომდევნო ორიგინალური რამ, რაც მუსიკისა და ილუსტრაციის ურთიერთქმედების სფეროში დისნეიმ გააკეთა, არის ფილმი – „ფანტაზია” (1940 წ.). პირველი გრანდიოზული სრულმეტრაჟიანი და შესაძლოა კლასიკური მუსიკის ყველაზე ლამაზი რეალიზაციაა ანიმაციაში. მოკლემეტრაჟიან სერიებს „ფილმი-კონცერტის” საერთო იდეა აერთიანებს. აქ არ გვხვდება დიალოგები. ყველგან პერსონაჟებიც კი არ არის. ორსაათიანი ფილმი 9 დამოუკიდებელი ნომრისგან შედგება. ყოველი მათგანი საკუთარ სტილშია შესრულებული. მულტფილმში გამოყენებულია ბახის, ჩაიკოვსკის, დუკას, სტრავინსკის, ბეთჰოვენის, პონკელის, მუსორგსკის, შუბერტის ნაწარმოებები. იმ დროისათვის ეს ექსპერიმენტული და ძალზე ამბიციური პროექტი იყო, გათვლილი არა ფართო მაყურებელზე, არამედ წარმატებაზე კრიტიკოსების მხრიდან. 

60 წლის შემდეგ სტუდია დისნეიმ იდეის გამეორება გადაწყვიტა და „ფანტაზია 2000″ შექმნა. ფილმი საოცარი გემოვნებითა და განუმეორებელი აზროვნებითაა გადაღებული. სიურეალისტური სურათები, სცენები გაჟღენთილია ბეთჰოვენის, რესპიგის, გერშვინის, შოსტაკოვიჩის, სენ-სანსის, დუკას, ელგარის და სტრავინსკის კლასიკური მუსიკალური ნაწარმოებებით. მუსიკა და ვიზუალური სიგიჟე ისეთ სანახაობას ჰქმნის, ძნელად თუ შეელევა ადამიანი. 

დისნეისთან აღიარება უცებ არ მოსულა. იყო წარუმატებლობაც, აღმაფრენაც, ისევ წარუმატებლობა და ისევ აღმაფრენა. მისი ფილმები დაჯილდოებული იყო ყველაზე მაღალი პრესტიჟული პრემიებით, მათ შორის 30-ჯერ „ოსკარით”. მაგრამ უმთავრესი მაინც მსოფლიო მაყურებელთა სიყვარული იყო.

 
მეთოდს, რომელსაც დისნეი იყენებდა, მოგვიანებით „დისნეური” ან „კლასიკური”, ხოლო მის შემდეგ შექმნილს „პოსტდისნეური ანიმაცია” დაერქვა. ამგვარი შეფასება სამართლიანია, ვინაიდან დისნეიმ სინამდვილეში ყველაზე მოახდინა გავლენა, ვინც მის გვერდით იყო და ვინც შემდეგ მოვიდა. 

დისნეის შემდეგ მსოფლიო მულტიპლიკაციის განვითარებაში ახალი ფორმების აფეთქება მოხდა, რაც თანამედროვე უმნიშვნელოვანესი პრობლემების წარმოჩენისკენ იყო მიმართული. მულტფილმებისთვის დამახასიათებელი გახდა სწრაფვა ლაკონიურობის, გროტესკისა და კარიკატურისაკენ. გაჩნდნენ ჟანრობრივად სხვადასხვაგვარი ფილმები: საბავშვო ზღაპარი და ფილოსოფიური იგავი, სატირული პამფლეტი და რეკლამა, მუსიკალური და საგანმანათლებლო-შემეცნებითი კომედია.   

კინემატოგრაფის ისტორია მუსიკისგან განუყოფელია. ჯერ კიდევ მუნჯური კინოს ეპოქაში მუსიკალური თანხლება პიანისტთა იმპროვიზაციით მიმდინარეობდა. როდესაც ხმოვანი კინო გამოჩნდა, რეჟისორებს საშუალება მიეცათ, ფილმები რთული მუსიკალური ნაწარმოებებით გაეფორმებინათ. მულტიპლიკაციაშიც დაისვა შეკითხვა – როგორი მუსიკა გამოეყენებინათ. ის სრულიად განსაკუთრებული და უჩვეულო უნდა ყოფილიყო. პერსონაჟების გაცოცხლებისთვის კომპოზიტორები მხატვრებთან ერთად ათას სხვადასხვა ხერხს მიმართავდნენ, რათა ბავშვებში ღიმილი გამოეწვიათ.

საინტერესოა ფილმზე მუშაობისას როგორ და რომელ სტადიაზე ხდება ხმის ჩაწერა (მუსიკის, რეპლიკების, დიქტორის ტექსტის, ხმაურის) და როგორ აღწევენ მულტიპლიკატორები ეკრანზე გამოსახულებისა და ხმის სრულ სინქრონს. ან რა როლს თამაშობს ხმა მულტიპლიკაციაში. თუ ყურადღებას მივაქცევთ ფილმში ხმოვან გაფორმებას, შევამჩნევთ, მეტწილად ხმა მოქმედების ილუსტრირებაა და არა მხოლოდ – ის დრამატურგიის ერთ-ერთი სრულუფლებიანი კომპონენტია. ჩვეულებრივ კინოსგან განსხვავებით, მულტიპლიკაციაში, როგორც წესი, ხმა ნახატის ან თოჯინას გაცოცხლებამდე იწერება, ვინაიდან ეპიზოდები ტემპო-რიტმთანაა დაკავშირებული. ამგვარი მეთოდის დროს რეჟისორმა ნათლად უნდა წარმოიდგინოს როგორი უნდა იყოს მუსიკა, რომელ ადგილას გაჟღერდება და რამდენ წამს, ანუ რეჟისორი კომპოზიტორისთვის გრაფიკის სახით ვრცელ და დაწვრილებით სქემას ადგენს. უმნიშვნელოვანესია, მუშაობის პროცესში რეჟისორი და კომპოზიტორი თანამოაზრენი იყვნენ. 

ძალადობის ძალა

0

ეს ამბები განსაკუთრებით მოსწავლეებმა და მასწავლებლებმა უნდა იცოდნენ. უნდა იცოდნენ, თუნდაც იმიტომ რომ ნებისმიერ ძალდატანებას მერე სხვა პასუხი მოსდევს. და ამ პასუხის პასუხში მივიდვართ და ქვეყანას დგას.

ახლა ბოლკშევიკებზე მოგახსენებთ: ადგნენ და მოვიდნენ. როგორც ერთ ამერიკულ რომანშია. აქაოდა, პროგრესის ძალაო, განათლებაო, ოპიუმიო, დარვინიო, „ღმერთი მოკვდაო”. სიცოცხლისას რაც იყო, იმაზე მარქსს კითხეთო. მაგრამ უღმერთოდ მაინც ვერ გაძლეს. ისე არ გამოდიოდა.

ჰოდა, ახლის შენება დაიწყეს. მრავალღმერთიანობას მიაწვნენ. ერთი დიდი ღმერთი, ლენინი, სადღაც შორს იდგა და დანარჩენ ღმერთებს – სტალინი, ხრუშოვი და ა.შ. – შობდა. ზოგიერთი შეიძლება ძმას წაექცია და მისი ადგილიც მიეთვისებინა. თუმცა მთავარი ბომონი – სრულქმნილი ულიანოვი ეჭვის მიღმა სუფევდა. არის ერთი ძალიან კარგი ანიმაციური ფილმი, რაულ სერვაისის „პეგასუსი”. ადვილად შეგიძლიათ ინტერნეტში დაძებნოთ – იქ, ათიოდ წუთში დიდებულადაა მოთხრობილი, თუ როგორ ანაცვლებს სოფლის მჭედელი ერთ უფალს მეორეთი. ამ წერილის თანასამზერელად გირჩევთ. ისე, ირიბად. ცალი თვალით.

ანტირელიგიური კამპანია გაჩაღდა.

ხოლო ჩემს მაგიდაზე ახლა ოცამდე ამგვარი წიგნი დევს. გაზეთი უფრო მეტი იყო. ეს წიგნები პერიოდული გამოცემების ერთგვარ ჯამად შეგვიძლია ვიგულისხმოთ. მანდ იყრიდა თავს მთავარი ინსტრუქციები და, ჩვენებური ახალმეტყველებით რომ ვთქვათ, „ქეისები”. იწყებოდა ყველაფერი ყმაწვილთა აღზრდით. 1932 წელს გამოდის ვინმე პ. მიქაძისა და ან. გველესიანის წიგნი – „პიონერები ანტირელიგიურ ფრონტზე”. ახალი, ლენრელიგია ძალიან აგრესიული იყო. მას მთლიანად უნდა ამოეძირკვა წინამორბედი. ამიტომაც – „ნორჩ უღმერთოთა მოთავსებული იქნება კითხვა-პასუხის ყუთი”, სადაც ასეთ ამბებს ათავსებდნენ: „ერთხელ პიონერები შეგროვდნენ ჩემს ეზოში და გადაწყვიტეს რამენაირად მაინც დაეშალათ მორწმუნენი. პიონერები რამდენიმეჯერ მოვიდნენ ეკლესიაში და იმდენი მოახერხეს, რომ შეუმჩნევლად ეკლესიის გამათბობი მილი გასტეხეს. ამის გამო შესწყდა მორწმუნეთა სიარული ეკლესიაში, რადგან საშინლად ციოდა; ამრიგად, ეკლესიას რელიგიური ცრუმორწმუნეობის საშუალება გამოეცალა”.

 

სხვებს, უკვე ზრდასრულებს და განსხვავებულ ფერხულში თავშერგულებს „უფრო დიდ” კუთხეებს უწყობდნენ. მაგალითად: „კუთხეს უნდა ქონდეს თარო და ვიტრინა პოპულიარული ანტირელიგიური ლიტერატურით. კუთხის ლოზუნგები ისე, როგორც სხვა მასალები დაკავშირებული უნდა იქნენ კოლმეურნეობის წარმოებასთან, მაგ: „ძირს ხუცის სასხურებელი, გამოვიყენოთ ქიმიური სასუქი”. თუ ბოლშე-ეზოთერიზმი არ გაჭრიდა, სხვა, პრაგმატული მაგალითებით ცდილობდნენ მშრომელთა მორჯულებას – სანამ კიდევ უფრო „პრაგმატული” 37 არ დადგა. ასე განსაჯეთ, 1932 წელს გამოცემულ წიგნში, „აღდგომა. მისი წარმომავლობა და მნიშვნელობა”, მთელი ანგარიში მიდის იმ ზარალის, რაც სადღესასწაულო ამბების გამო მიადგა დიად სამშობლოს: „ბეჟიცაში, დასავლეთის ოლქი, ქარხანამ „წითელმა პროფინტერმა” დაკარგა 1500 კაცზე მეტი თვითნებობითი გაცდენის გამო: ფულზე რომ გადავიტანოთ – 22.754 მანეთი, მაშასადამე, ქარხანამ სოფლის მეურნეობას ვერ მისცა 2.143 სახნისი”. რკინის ლოგიკაა, ვერაფერს იტყვი. ფოლადის ლოგიკა – უფრო საბჭოურად რომ ვთქვათ. კაპიტალიზმს ხომ ბრალდებოდა და ბრალდებოდა ყველაფერი. ლამის იყო, იესო ქრისტე და მუჰამედი პირველ ბურჟუებად გამოიყვანეს და მათი მოწაფეები გაწაფულ კლერკებად. დ. ციხელაშვილი მიმართულების ოსტატად მიიჩნეოდა. სწორედ მას ავალებდნენ ან ივალებდა ამ საქმეს და საოცარი მხატვრულობით ასრულებდა – ჯვაროსნული ლაშქრობებიდან იწყებდა და მოულოდნელად კულაკთა შეთქმულებებით ასრულებდა. მოკლედ, ახლა სახალისოდ საკითხავია, მაშინ კი სისხლს ითხოვდა ეს ფურცლები.

რაღაც ნაწილი აღარ მომიტანია. აი, ის – სადაც მუქარა იმატებს და სიტყვები ადრესატებს სასაკლაოსკენ მიერეკებიან. რა საჭირო იყო. რბილად მინდოდა მეთქვა ძალიან მარტივი რამ – რაც უკვე დასაწყისშივე მოგახსნეთ.
ხოლო მებრძოლ უღმერთოთა კავშირს უფრო მოკლედ ერქვა „მუკ”-ი. ლოზუნგი კი, რომელიც თითქმის ყველა გამოცემას თან სდევდა, ამგვარი გახლდათ: „არც ერთი საწარმოო, დაწესებულება, სკოლა, უმაღლესი სასწავლებელი, საბინაო ამხანაგობა, ყაზარმა, კოლმეურნეობა, საბჭოთა მეურნეობა და კომუნა მუკის გარეშე”.

სერიალი სკოლის ცხოვრებაზე

0
თორნიკე ბერიძე, გუგა ბუკია, მეკო დიდებულიძე, რატი კაჭარავა, ლაშა დადიანი, ანანო ჩანტლაძე და ქეთი კაპანაძე – ახალი ქართული ინტერნეტ-პროექტის “კლასის” გმირები არიან.
ონლაინსერიალი სკოლისა და მოსწავლეების შესახებ ბუნებრივი და მოზარდებისთვის დამახასიათებელი ლექსიკით  გვიყვება მათ ცხოვრებაზე, ოჯახზე, მტკივნეულ განცდებზე, პრობლემებზე; მშობლებთან, მასწავლებლებთან და მეგობრებთან დამოკიდებულებაზე. ეს მოზარდობის კარგად ნაცნობი ეტაპია, როდესაც მძიმე გამომეტყველებით მსოფლიო სევდას დავათრევთ ზურგით; როდესაც თავს მახინჯად აღვიქვამთ და  გვტანჯავს ზედმეტი კილოგრამები; როდესაც მშობლებს უცხოებივით ველაპარაკებით და ვფიქრობთ, რომ ჩვენი გაგება და მოსმენა დედამიწის ზურგზე არავის შეუძლია; როდესაც უამრავი კომპლექსით დატვირთულები, რომელიც გადასალახი და თავიდან მოსაშორებელი გვაქვს, ჯიქურ და აგრესიით ვცდილობთ მნიშვნელოვანი პერსონები გავხდეთ სამყაროსთვის და  სხვა დანარჩენ გარშემომყოფებსაც დავუმტკიცოთ ჩვენი უპირატესობა. “კლასი” ზუსტად ამ თემების შესახებ გვიყვება და განსაკუთრებულად კი ერთ-ერთ მძიმე და ცენტრალურ  პრობლემას – ბულინგს აყენებს დღის წესრიგში. პრობლემა, რომელიც სამწუხაროდ სათანადოდ არ არის შეფასებული სკოლის ცხოვრებაში და ხშირად  ეს მოზარდებს შორის კინკლაობად აღიქმება.
სწორედ ბულინგის  თემით იხსნება კლასის შესახებ თხრობა. გუგა ბუკია თანაკლასელთა  მხრიდან სისტემატური  ძალადობის მსხვერპლია. როგორც ყველა მსხვერპლს, მასაც ეთაკილება თავის პრობლემაზე ლაპარაკი, ამიტომ იგი მშობლებთან და მასწავლებელთან ურთიერთობის დროს გულდასმით მალავს თავის საიდუმლოს. ერთ-ერთი გაკვეთილის დროს, როდესაც მას თანაკლასელები ცემით ემუქრებიან და ფულის მოტანას ავალდებულებენ, ერთ-ერთი თანაკლასელი გოგონა, “რომელიც ყველაფერში არამკითხე მოამბესავით ერევა” მასწავლებელს გუგას დაცვის მიზნით მის  საიდუმლოს უმხელს. მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებელი ინფორმირებულია, რომ მისი მოსწავლეები ერთ-ერთ მოსწავლეს ცემას უპირებენ, მორიგ ეპიზოდებში არსად არ ჩანს მასწავლებლის მხრიდან რეაგირების ნიშნები. ვფიქრობ, ეს დეტალი ერთგვარი მინიშნებაა იმაზე, თუ როგორ არ აღიქმება ბიჭებს შორის ჩხუბი და ფიზიკური შეხლა-შემოხლა სერიოზულ პრობლემად და ფაქტიც მასწავლებლის ყურადღების მიღმა რჩება.
“ყურადღება არ მიმიქცევია ეგრევე გავვარდი გარეთ. შეიძლება რომელიმეს საჭირო ოთახში გასვლა ეთხოვა მასწავლებლისთვის და დამწეოდნენ. ჩემს ქუჩამდე სირბილით მივედი. არსად გავჩერებულვარ გზაში. სახლში ჯერ ვერ ავიდოდი, ძალიან ადრე იყო სკოლიდან მისასვლელად. ბოლო გაკვეთილის დაწყების დროს მისვლა იყო ყველაზე კარგი ვარიანტი, გაგვიცდა-მეთქი ვეტყოდი დედაჩემს და ეგ იქნებოდა”, – ეს გუგა ბუკიას, ერთ-ერთი გმირის ამბავია.
მხოლოდ ბულინგი და მოზარდებს შორის კონფლიქტი არ არის პროექტის ავტორთა სამიზნე. ისინი საუბრობენ ყველაფერზე, რაც მოზარდს და მის ცხოვრებას შეეხება. იმაზე, თუ რა პრობლემები ექმნებათ მათ მშობლებთან ურთიერთობის დროს, როდესაც უფროსები ცდილობენ აიძულონ საკუთარი შვილები გახდნენ იმ ოცნებების ამსრულებლები, რომელთა მიღწევაც თავის დროზე თავად ვერ შეძლეს. ასეთია ერთ-ერთი გმირის, რატი კაჭარავას დედა, რომელიც თავის მოსაწონებლად  ათასგვარ ტყუილს იგონებს. ეს ტყუილები კი მის შვილს არაფერში სჭირდება. არ სჭირდება ტყუილი იმის შესახებ, თუ  როგორ უნდა წასულიყო ზაფხულში ლონდონში. რატი მეგობართან უხერხულად გრძნობს თავს დედის ტყუილების გამო, დედაც კი ვერ ხვდება, რატომ უქმნის შვილს უხერხულობას ასეთი უწყინარი ტყუილებით.
“უკვე მეათასედ იტყუები ეგეთ რაღაცას და თან არც მეუბნები, ვინმეს რამე ეგეთს რომ ეუბნები და მერე მრცხვენია ხოლმე, ვიღაცა რაღაცას რომ მეკითხება და თან ტყუილის თქმას მაიძულებ. მრცხვენია ამდენი ტყუილები, რომელსაც ყველა ხვდება, რომ იტყუები და მეც მატყუებინებ ხალხს”, – ეუბნება რატი დედას.
ოჯახური კონფლიქტები და  მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობა უარყოფით გავლენას ახდენს მოზარდის ჩამოყალიბებაზე. ლაშა დადიანი, რომელიც თავის კლასელ გუგა ბუკიას ცემს და ფულის შეგროვებას აიძულებს,  სწორედ ასეთი ოჯახიდანაა, სადაც მამა გამუდმებით სვამს და შვილების  ცხოვრებაც მშობლების მუდმივი კონფლიქტების ფონზე მიმდინარეობს. 
“ეზოში ცოტა დაძაბული გავედი, მართალია დღეს მამაჩემს არავისთვის უგინებია და არც ყვირილის ხმა გასულა ჩვენგან, მაგრამ სულ მეშინია, რომ ვიღაცამ რაღაც არ მითხრას ან დამცინოს. არავის არაფერი უთქვამს, ბიჭები ვნახე, მივესალმე და მაღაზიისკენ გავაგრძელე გზა”, – ჰყვება ლაშა, კლასის ერთ-ერთი მოსწავლე.
 გოგონები კი ზედმეტი წონის გამო ტირიან. თავიანთ საკვებს მშიერ ბავშვებს ჩუქნიან, ან ჭამის შემდეგ გულს ირევენ ან დედებს ექიმთან წაყვანას სთხოვენ, რომ რამე უშველონ, როგორმე ზედმეტი წონა მოიშორონ: ”ერთხელ ჩხიკვაძემ დამინახა ნაგავში რო ვაგდებდი ხაჭაპურს და დამცინა, ქეთი ისეთი მსუქანია ერთი თვე რო არ ჭამოს, მაინც არაფერი მოაკლდებაო  და არ ჭამს მაგიტოო. მე თავი ვერ შევიკავე და ტირილი დავიწყე”,- ამბობს ქეთი კაპანაძე.
დიახ, ეს ერთი ჩვეულებრივი კლასია. შესაძლოა, ის თქვენი სადამრიგებლო კლასიც იყოს. შესაძლოა თქვენს კლასშიც ტიროდნენ გოგონები ზედმეტი წონის სირცხვილის გამო ან ბიჭები გაკვეთილიდან ნაადრევად წასვლას იმიტომ ითხოვდნენ, რომ თანაკლასელთა მხრიდან ცემის და დამცირების თავიდან არიდება სურთ. იქნებ იმ მოსწავლესაც აქვს პრობლემები, რომელიც სხვაზე ძალადობს. იქნებ თქვენს კლასშიც არიან გოგონები, რომელსაც მათი სურვილის გარეშე ათხოვებენ. იქნებ თქვენს კლასშიც არიან ისეთი მოსწავლეები, რომლებიც გთხოვენ, რომ დაეხმაროთ, როცა ისინი თავს დამცირებულად და შეურაცხყოფილად გრძნობენ, როცა საკუთარი თავისუფალი თემის წაკითხვის დროს თანაკლასელთა მხრიდან დამცინავი ყიჟინის ობიექტები ხდებიან; იქნებ განსაკუთრებული საჭიროების მქონე მოსწავლეც გყავთ, რომელიც ასევე დამცირების მსხვერპლია და თანაკლასელთა მხრიდან გარიყულია. 
ალბათ შესაძლებელია ამ ყველაფრის გამოსწორება, პრობლემების აღმოჩენა და მისთვის თვალის გასწორება. მთავარია დროულად შევამჩნიოთ  და დაუყოვნებლივ ვცადოთ მისი გადაჭრა. მანამდე კი, შეგიძლიათ თვალი მიადევნოთ ამ ონლაინპროექტს ფეისბუქზე, რომელიც არამარტო მასწავლებლებს, მშობლებსაც  დაგვაფიქრებს ჩვენს წილ პასუხისმგებლობაზე.

საზაფხულო

0
აგვისტოა და ამ დროს მუდამ ვწერ „მასწავლებლისთვის” თემას სათაურით „არდადეგებზე საკითხავი”, ან „კლასგარეშე ლიტერატურის მნიშვნელობა” და ა.შ. ეს, -დავარქვათ, – მოთხოვნილება, ალბათ ბავშვობიდან მაქვს გამოყოლილი, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ მაშინ სკოლიდან დაბრუნებული ვწერდი სულ ერთი სათაურის მქონე რამდენიმე თემას. ჰოდა, ვიდრე ამ ჩვევას არ მოვიშორებ, მომიწევს ყველა ზაფხულისა და ზამთრის არდადეგების წინ ვწერო ის, რასაც ახლა შენ კითხულობ, მკითხველო ჩემო. 
პირველი, რაც მთავარია, როგორმე უნდა მოახერხოს მოსწავლემაც და მასწავლებელმაც და გავიდეს დიდი ქალაქებიდან, სადმე მოშორებით, სოფელში, მთაში, ზღვისპირეთში. ჩვენს ქვეყანაში არსებული სოციალური მდგომარეობის გამო, ეს ბევრს უჭირს, მაგრამ იმედს ვიტოვებ, ამის წამკითხველთა დიდი ნაწილი მაინც შეძლებს წასვლას. იმიტომ კი არა, რომ ქალაქსა და სიცხეში წიგნი არ იკითხება, უბრალოდ ყველა ზემოთქმული მოქმედებს ყურადღებაზე და წიგნსაც უხდება ხოლმე მშვიდი გარემო, მითუმეტეს ისეთს, როგორიც ბავშვებმა უნდა იკითხონ. 
შემდეგი კი რა თქმა უნდა, არჩევაა. 
ადამიანი, რა სფეროშიც არ უნდა იყოს ის დასაქმებული, პროფესია ჰქონდეს და ა.შ. მშვენიერია მაშინ, როცა ძალიან კარგი წარმოსახვის უნარი აქვს. ეს მის სამუშაოსაც კი შეუწყობს ხელს. როგორ? აი, ისე, რომ თუ ჟურნალისტია და მთლად ახალ ამბებსაც თუ არ აშუქებს, მოკლედ, წერს ბლოგს, იღებს ვიდეო ჩანახატებს, ნამდვილად ჭირდება კრეატიული აზროვნება, წარმოსახვის უნარი. იგივე შეიძლება ითქვას პრ მენეჯერებზე, მარკეტინგის სპეციალისტებზე, ხელოვნების სფეროში მომუშავე ადამიანებსა და თუნდაც ბანკირებზე, რომლებიც თავის სამუშაოსთვის თუ არა, თავისუფალ დღეებში განსატვირთად მაინც გამოიყენებენ ამ უნარს. 
წარმოსახვა კი, როგორც სხვა ყველაფერი, ბავშვობაში ყალიბდება.  შესაძლოა მშობელმა ამ დალოცვილი ზაფხულის პერიოდში აჩვენოს შვილს კანიონები, ზღვები, მწვერვალები და მთისპირა სოფლები, მაგრამ ეს უბრალო დამახსოვრება იქნება იმ ლამაზი რეალური ამბებისა თუ ადგილების, რომლებიც არსებობს. ეს ნაკლებად ავითარებს წარმოსახვას იმიტომ, რომ თვითონ სიტყვა ნიშნავს რაღაცის შექმნას შენში, პირადის ქმნადობას და არა უკვე არსებულის მიღებას ან მასზე დაკვირვებას. 
მე ჩემი ბავშვობიდან მახსოვს როგორ მიტაცებდა ტყისპირა მინდვრები, ვიწრო ხეობის ღელეები, სადღაც მთის იქით ჩაკარგული ტაძრის ნანგრევები, რომლებიც ყველგან ხავსით და შიშ-ინტერესის მომგვრელი თაღმოშლილი დარბაზით წამოიმართებოდა ჩემ წინ, ან უზარმაზარი ხეები, ზოგიერთი რომ თითქოს თვითონ თამარ მეფეს დაერგო და დღემდე ხარობდა, ან მის ქვეშ რომელიმე წმინდანს გაეთია ღამეები, – სულ მიტაცებდა ეს ყველაფერი და დღემდე იმდენად მძფრად მაქვს ჩარჩენილი გონებაში, რომ ვფიქრობ, თუ საერთოდ ვწერ რაიმეს, ან ეს გზა ავირჩიე ცხოვრებაში – მასწავლებლობა, ლიტერატურის და ზოგადად ხელოვნების სიყვარული, საბაბი ზემოთქმული იყო. 
ეს ერთია, რაც ვთქვი, მაგრამ არის კიდევ უმთავრესი, უფრო მეტი, ვიდრე იმ არსებულის ხილვით მიღებული ყველა სიკეთე და ეს უმთავრესი ლიტერატურაა. სწორედ ლიტერატურა ავითარებს წარმოსახვას, მკითხველი ხდება ისეთივე შემოქმედი, როგორც ავტორია, ერთი განსხვავებით, რომ ავტორი ქმნის რაღაც პირობით ტექსტს, რომელიც მთავარი მატერიაა, მაგრამ ყველა მკითხველი ამ ტექსტს საკუთარი თავისთვის თავიდან წერს კითხვის პროცესში. ის მიყვება ავტორის მიერ განვითარებულ მოვლენათა ჯაჭვს და ემორჩილება მას, მაგრამ აბსოლიტურად თავისუფალია მოვლენათა, გარემოს, პიროვნებების თუ განცდების წარმოდგენაში, მაშინაც კი, როდესაც ავტორს ამ ჩამონათვალიდან ნებისმიერი ძალიან ზედმიწევნით და დაწვრილებით აქვს ახსნილი. 
სადაც არ უნდა წახვიდე, რა ქვაბულები და ადგილები ნახო თუ მეგობრები გყავდეს სოფელში, დაბასა თუ ზღვისპირა ქალაქში, რა შეედრება ტომ სოიერის ან ჰეკლბერი ფინის ამბების კითხვას, მათთან ერთად მოგზაურობას, მითუფრო მაშინ, როცა შენ სულ არ გიწევს იფიქრო იმაზე, თუ ამ ტექსტებიდან რომელი ითვლება ამერიკული, ან ინგლისური რომანის ერთ-ერთ შესანიშნავ ტექსტად, როცა შენ სკოლის მოსწავლე ხარ და უბრალოდ სიამოვნებას და ასაკის შესაფერის ცოდნას იღებ ამ ყველაფრით. 
არ ვოცნებობ სელენჯერის გმირების – ზუისა და ფრენის მსგავს ბავშვებზე, თორმეტი წლის ასაკში ოშოსა და მობი დიკზე რომ საუბრობენ და გადამალული დღიურები  სავსე აქვთ ისეთი ჩანაწერებით, კაფკასაც რომ გააგიჟებდა. ყველაფერში ნაღდად ზომიერებაა საჭირო, მაგრამ არა წარმოსახვაში! ნუ შეზღუდავთ შვილებს, მოსწავლეებს, თქვენს თავს – ბავშვებო, იმიტომ, რომ ეს ერთადერთი თუ არა, ერთ-ერთი ნამდვილი და უღალატო მეგობარია მაშინ, როცა გაგიჭირდება ცხოვრებაში და მაშინაც როცა ყველაფერი კარგად არის, როცა ჟურნალისტი ხარ, ან კომპოზიტორი, მეწაღე თუ მოხეტიალე ცირკის ჯამბაზი. ამბა ბესარიონმაც ხომ ეს თქვა და ბესარიონმა ჩაიწერა:
„ამ ცხოვრებას
არც მეტი დარაჯობა უნდა, არც მეტი სირბილი,
არც მეტი ჭკუა, არც მეტი გული,
ყველაფერი
წარმოსახვას აჰკიდე და წინ გაიგდე სახედარივით,
თანაც გახსოვდეს:
რაც გინდა რა ხალიჩაზე მიაბიჯებდე,
ერთადერთი ჭეშმარიტი გზა – მტვრიანია.
მე ასე ვიცი”…

ეფექტური სასკოლო გუნდი

0
მასწავლებელი მნიშვნელოვანი ნაწილია სკოლის ერთიანი სიტემისა, რომელშიც ყველას თავისი ფუნქცია აქვს. სკოლა უნდა იყოს ერთი გუნდივით, რომელიც გუნდის  წევრებს შორის ურთიერთპატივისცემასა და ნდობას გულისხმობს.

`თანამედროვე მსოფლიოში მასწავლებლობა, ისევე როგორც სხვა დანარჩენი პროფესია რადიკალურად შეიცვალა. ჩემი გამოცდილებით, ადამიანთა უმეტესობაში არსებობს საერთო აზრი ცვლილების შემდეგ ასპექტთან დაკავშირებით: ოცდამეერთე საუკუნეში მასწავლებლები თავს აღარ მიიჩნევენ  `მარტოხელა რეინჯერებად~ და სასწავლო პროცესიც აღარ არის ერთი ადამიანის შოუ. დღესდღეობით, მასწავლებლებმა უნდა აიღონ  გუნდის ლიდერის ფუნქციები და იმუშაონ ბევრ სხვა პროფესიონალთან ერთად, მაგალითად, ასისტენტებთან, მენტორებთან, მომავალ კოლეგებთან ერთად, რათა ეფექტურად უხელმძღვანელონ ბავშვებისა და მოზარდების სწავლის პროცესს. რა თქმა უნდა, მასწავლებლები ყოვეთვის ლიდერები იყვნენ, თუმცა აღსანიშნავია ის, რომ საკლასო სივრცეში მათი ლიდერობის ფუნქცია შეიცვალა. დღეს უფრო კარგად გვესმის, როგორ ფუნქციონირებს სასწავლო პროცესი და ამის გამო ნაკლებ ვართ დამოკიდებული სწავლების `დიდაქტიკურ მეთოდზე~, როდესაც მასწავლებელი `სცენაზე მდგომი ბრძენის~ როლს ასრულებდა~, _ წერს ჯეკი თერნბული თავის ცნობილ წიგნში `მასწავლებლის 9 მახასიათებელი~, რომელშიც ბევრ მნიშვნელოვან საკითხთან ერთად ხაზს უსვამს იმას, რომ მასწავლებელს კოლეგებთან ურთიერთობა უნდა შეეძლოს. მისი აზრით, რთული ადამიანები, უბრალოდ, არ არსებობენ და თუ მაინც ვინმეს ამგვარად მივიჩნევთ, მაშინ, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ თავს უნდა ჩავუღრმავდეთ და ჩვენში ვეძებოთ ამ `სირთულის~ გამომწვევი მიზეზი: `რიგ შემთხვევაში, ადამიანები აუცილებლად მოიქცევიან გამაღიზიანებლად, დამაბრკოლებლად ან შემაშფოთებლად~. ამიტომაც იგი  განიხილავს თავის კლასიფიკაციაში მასწავლებლის მეშვიდე მახასიათებლის (გავლენიანი მოქმედება) იმ სტრატეგიებს, რომლებსაც მასწავლებელი ადამიანებთან  ურთიერთობისთვის უნდა ფლობდეს.  მისი რჩევით, როცა შეხვდებით ადამიანს, რომელთან ურთიერთობის დამყარებაც რთულია, ამ დროს საჭიროა დაფიქრება: იქნებ თქვენ არ გამოგიჩენიათ საკმარისი გულღიაობა და მოქნილობა იმისთვის, რომ ეს ურთიერთობა ჰარმონიული და ეფექტური ყოფილიყო?

რა თქმა უნდა, თვითკონტროლი, თავდაჯერებულობა, სხვების მოსმენის, მოთმენის უნარი და კეთილგანწყობა აუცილებელია გუნდური მუშაობისათვის. 

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა უცხოელ პედაგოგთა გამოცდილებაც. კალიფორნიელი Eლენა აგილარი თავის ბლოგში `ეფექტური სკოლის გუნდის 5 მახასიათებელი~ სწორედ ამ საკითხს განიხილავს. როგორც თვითონ წერს, ამ თემაზე ბევრი ფიქრის შემდეგ დაწერა წერილი, რათა თავისი ნააზრევი კოლეგებისთვის გაენდო და მათი შეხედულებებიც გაეგო. მან ამ თემას ყურადღება მაშინ მიაქცია, როცა თავდაჯერებულობა იგრძნო გუნდური მუშაობისას, თუმცა ადრე სულ სხვანაირი დამოკიდებულება ჰქონდა ამ ყველაფერთან. მას არ ერიდება იმის აღნიშვნისა, რომ ადრე დამოუკიდებელ მუშაობას არჩევდა, არ მოსწონდა რაიმე საკითხის განხილვა ჯგუფურად, რადგან მიაჩნდა, რომ კამათს დრო მიჰქონდა და, კაცმა რომ თქვას, სხვათა გარეშეც იოლად წყვეტდა სასკოლო პროცესში წამოჭრილ პრობლემებს.  გუნდში მუშაობისას მიღებულმა იმედგაცრუებამ მას არასწორი შეხედულება ჩამოუყალიბა ამ საკითხზე, თუმცა შემდეგ ყველაფერი შეიცვალა. მან „ხედვის  რაკურსი” შეცვალა. 

ლენა აგილარმა ბოლო დროინდელი გამოცდილების მიხედვით დაასკვნა, რომ კარგ გუნდს სკოლის  გარემოს შეცვლა შეუძლია. თანაც, ეს მნიშვნელოვანია მასწავლებლის მხარდაჭერისა და განვითარებისთვის. სკოლებში, რომლებიც არ განიცდიან კადრების ხშირ ცვლილებას, განსაკუთრებით შესაგრძნობია გუნდურობის მაღალი ხარისხი. ასეთი სკოლის მასწავლებელს აქვს მეტი დაცულობის შეგრძნება და განცდა იმისა, რომ კოლეგებთან ერთად მნიშვნელოვან მისიას ასრულებს სკოლის საგანმანათლებლო სივრცეში. თუ გუნდი ეფექტურია, მისი წევრები ერთმანეთისგან სწავლობენ, უფრო  მეტს აღწევენ, ვიდრე  ეს იქნებოდა შესაძლებელი დამოუკიდებელი მუშაობისას. ისინი ერთმანეთს გადასცემენ იდეებსა და გამოწვევებსაც იღებენ. ინდივიდუალური, პიროვნული სიძლიერე გუნდმა შეიძლება სრულყოფილად გამოიყენოს.  ამგვარად, შეიძლება განხორციელდეს ისეთი მასშტაბური პროექტი, როგორიც სკოლის გარდაქმნაა.  თანაც ისე, რომ გუნდის ყველა წევრმა კარგად იგრძნოს თავი და თავისი ადგილი და მნიშვნელოვნება ცხადად განსაზღვროს. 

რა ქმნის კარგ გუნდს?  ამ კითხვას ლენა აგილარი ასე უპასუხებს. ის გამოკვეთს კარგი გუნდის ხუთ მახასიათებელს და თითოეულზე ზედმიწევნით მსჯელობს.

1.კარგ გუნდს გაცნობიერებული აქვს თავისი არსებობის აზრი.
არ არის საკმარისი, როცა მავანნი ჯგუფდებიან იმის მიხედვით, თუ რომელ კლასებს ასწავლიან. გუნდად ყოფნის მიზანი შეიძლება იყოს ამგვარი: „ჩვენ ერთი გუნდი ვართ, რათა ერთმანეთს დავუჭიროთ მხარი, ერთმანეთისგან ვისწავლოთ, ერთად მოვძებნოთ გზები,  რათა ამა თუ იმ კლასს უკეთესად ვასწავლოთ”. სულ ერთია, ამას მიზანსა თუ მისიას ვუწოდებთ. მნიშნელოვანია, რომ გუნდის შეხვედრაზე დასწრება ყველას უხაროდეს, აუცილებლად და საჭიროდ მიაჩნდეს და არა მომაბეზრებელ ვალდებულებად, როცა ერთი სული გაქვს, თავი დააღწიო შეხვედრას ან რაიმე მიზეზი გამოძებნო მისგან თავის არიდებისა.  
2.კარგი გუნდი ქმნის  სასწავლო სივრცეს.
ბევრი მიზეზია, თუ რატომ უნდა გაერთიანდნენ მასწავლებლები გუნდში. მთავარია, რომ შეიქმნას ისეთი სივრცე, რომელიც ხელს შეუწყობს სწავლას ერთმანეთისგან. ძალიან ცოტაა ისეთი პედაგოგი, რომელიც მიიჩნევს, რომ სწავლა აღარ სჭირდება. გუნდი ქმნის შესაძლებლობას, გაიგო ახალი, წახვიდე რისკზე, დასვა შეკითხვები ისე, რომ არ მოგერიდოს, რადგან ყველა ერთმანეთს კარგად იცნობს და პატივს სცემს, სხცებისგან სწავლასაც „უსაფრთხო კონტექსტი” ექმნება.
3.კარგ გუნდში ჯანსაღი კონფლიქტია. 
კონფლიქტი არა მხოლოდ გარდაუვალი, აუცილებელიც კია, როდესაც გუნდში ყველა ერთად სწავლობს და მნიშვნელოვან პროექტსაც ახორციელებს. წევრები ერთმანეთის ყველა იდეას ვე გაიზიარებენ, მაგრამ იქნება კონსტრუქტიული დიალოგი და შეთანხმებაც დათმობისა და აღიარების გზით მიიღწევა.
4.კარგი გუნდის წევრები ერთმანეთს ენდობიან.
ეს იმას ნიშნავს, რომ, როდესაც გარადუვალი კონფლიქტი წარმოიქმნება, მისი მოგვარება ხერხდება. წევრები ერთმანეთს იცნობენ, უსმენენ, ერთმანეთის თვალსაზრისებს უბრალოდ კი არ უკუაგდებენ, არამედ განიხილავენ, საერთო აზრამდე მიდიან. შეძლება გუნდის რომელიმე წევრმა მართოს პროცესი, ფასილიტატორის როლი შეასრულოს. მთავარია, რომ არავინ დაიჩაგრება, შეურაცხყოფილად არავინ იგრძნობს თავს და ყველას სურვილისამებრ ექნება საკუთარი აზრისა თუ იდეის გამოთქმის საშუალება. 
5.კარგ გუნდს ჰყავს  ფასილიტატორი, ლიდერი ან ლიდერები, რომლებიც იცვლებიან.
როგორც გემს სჭირდება კაპიტანი, ასევე _ გუნდსაც. ოღონდ, ეს კაპიტანი იმის მიხედვით ჩნდება და იცვლება, რა საჭიროებაც გუნდს აქვს. ერთი პროექტისას შეიძლება ერთი პედაგოგი იყოს ლიდერი, მეორისა _ სხვა, იმის მიხედვით, ვის რა ცოდნა და გამოცდილება აქვს შესაბამის პროექტზე მუშაობისას.  შეიძლება რომელიმე ადამიანი გამოკვეთილ ლიდერადაც იქცეს.

„გუნდური მუშაობა, განსხვავებული ადამიანებისაგან სწავლა, ინფორმაციის ღიად გაცვლა _ ცოდნის საზოგადოების ყველა ეს მნიშვნელოვანი შემადგენელი ელემენტი საფრთხეს, რისკსა და იმის რწმენას მოიცავს, რომ, საბოლოოდ, გუნდური მუშაობა და პარტნიორობა კარგ შედეგს მოიტანს”, _წერს ენდი ჰარგრივსი თავის ძალიან საინტერესო სტატიაში „სწავლება ცოდნის საზოგადოებაში: განათლება გონიერებისათვის”.  მისი აზრით, გუნდური მუშაობა ავითარებს ემოციურ ინტელექტს, რომელიც ხუთ ძირითად უნარს მოიცავს. ესენია:

·იცოდე და შეგეძლოს საკუთარი ემოციების გამოხატვა;
·სხვისი ემოციების მიმართ თანაგრძნობის გამოჩენა;
·ემოციების გაკონტროლება და რეგულირება;
·საკუთარი თავისა და სხვების მოტივირების უნარი;
·სოციალური უნარ-ჩვევების ფლობა, რომელთა მეშვეობითაც პირველი ოთხი უნარის მართვას შეიძლებ”.

რა არის განათლება?

0

თამაში ჭვავის ყანაში – ზაფხული და თავისუფალი დრო

0
ახლა თბილისში ცხელზე ცხელი აგვისტოა. მე, ზაზა  და გიოც დასვენებისთვის ვემზადებით. გიო ჩემი 4 წლის შვილია, ადრეც მომიყოლია მასზე. ვფიქრობ, ვარჩევ ადგილებს, ცოტა ხანს ზღვაზე გავუშვებ, მერე იქნებ რომელიმე გრილ კურორტზეც წავიყვანო, თუმცა ყველაზე მეტად, რომელიმე სოფელში მინდა, დიდი, მწვანე ეზო და უამრავი ინტერაქტიული თამაში.

 

კომპიუტერის შინ დატოვება არ გამოვა, მეტისმეტად ბევრი სამუშაო მაქვს, მაგრამ აუცილებლად დავმალავ ლეპტოპს და ვეცდები, მხოლოდ მაშინ ვიმუშაო, როდესაც გიო დაიძინებს, თორემ ხომ იცით? მულტფილმები, კომპიუტერული თამაშები… და გამოვა, რომ სულ ტყუილად შევარჩიე მთიანი სოფლის ულამაზესი სახლი თავისი დიდი და მწვანე ეზოთი – გიორგის ზაფხული კომპიუტერთან გაივლის…
გეცნობათ არა? ძალიან ბევრი მშობელი სვამს შეკითხვას, რატომ აღარ თამაშობენ ჩვენი შვილები ეზოში, თანატოლებთან ერთად, რატომ ურჩევნიათ ათასგვარი კომპიუტერაიპედაიფონები. რატომ იკარგება და გვავიწყდება ჩვენი ბავშვობის თამაშები?
თქვენ გახსოვთ,  რას თამაშობდით ზაფხულობით?
მე  – მხოლოდ რამდენიმე თამაში, ისიც ფრაგმენტულად.
ხუთქვაობანა?  – ცარცით იხატებოდა რამდენიმეგანყოფილებიანი კვადრატი, შუაში -წრეში, ერთმანეთზე აკოკოლავებული ქვები ეწყობოდა და ბურთით უნდა დაგვენგრია ეს ქვის ყორე. მერე რა ხდებოდა, აღარ მახსოვს.
რეზინობანა? – ბრრ, დღესაც მაკანკალებს ამ თამაშის გახსენებაზე, ყველა ჩემი დიდი კომპლექსი სწორედ ამ თამაშიდან მოდის.
წრეში ბურთი, ორდროშობანა, წითელი და შავი, ციფრობანა, გაშეშობანა, „კრასკობანა”, ვისი სული გსურს, ამის პატრონმა რა ქნას და კიდევ მრავალი თამაში…
ნეტავ სად წავიდა ეს თამაშები?
ან ჩვენი მშობლების თამაშები (თუ თამაშობები) სად წავიდა?
პასუხის საძიებლად ისევ დიალექტურ კორპუსს მივადექი:
„თამაშობა ვიცით: ცხენუკაობა, ხმალუკაობა, დროშაობა, გამარჯვებაობა, თოფუკაობა, ხულუკაობა, ქიანი, ჯოჩინობა.
ცხენუკაობა”. – მოგვითხრობს გლოლელი მთქმელი.
სხვა თამაშებზე გვესაუბრება ფერეიდნელი მთქმელი:
„ყმაწილობაჩი ჩონ სოფელჩი ქართველები რო ვთამაშობდით, ერთ თამაშობა გÛქონდა, რო ვეძახდით კანკლობას. ეს კანკლობა: ოთხნი დარნ იყნიანყე… ერთი კალოსოდენი შამოხაზიან და ეს თავით ჰადდი იყისყე. ერთმა ცალ ფეჴი აიკივის და ემ ცალ ფეჴით ირბინის და რომელსაც რო მეეწივის, ფეჴი ამაჲჰკრის და, თუ ფეჴ მაახდინის, ეს დაკენწილ იყისყე და ეხლა უნდოდისყე, იმამ ფეჴი აიკაოს და ირბინოს. თუ ერთმა ოთხსა იგრე ამაჲჰკრის და ოთხივეს ფეჴი მაახტინის, ემას ეძახოდიანყე დაკენწვას. რო დაჲკენწისყე, ამათღა წაიღიანყე და თუ ერთმა ხაზსაყე გაჲდისყე გარეთ, ისიც იმას ნიშნავს, რო როგორც რო თაის საძღოÛარსაყე გაჲდაღა და თაის თამაშობა წააგო.
ერთი თამაშობაც არი, ქულაგერდინობას ეძახოდეს. ქულაგერდინობაც ეს იყო, რო ერთმა თაის ქუდი დასის, დასის და ერთი ორ ადლი გერდზე დოდგის და ამ სხვებმა ამ ქენარსაყე გამაიქციან და ემ ქუდს ამმაჲჰკრიან. ემამაც თაის ქუდსაყ წაიდისყე, რო არ გოÛშოს, რო ამაჲჰკრან. იმ ქუდის პატრონმა, ანს თაის ოლტაში რო მოიდოდისყე, რო თაის ქუდი გაიტანოს, იმას ამაჲჰკრისყე, ის დაკენწისყე. ეხლა იმის დრო იყისყე, რო ეხლა იმამ ქუდი დასოს, დადÛას მიწაზე და გადგეს ქენარზე და ეხლა სხომ იმის ქუდს ამაჲჰკრას. თუ დაჲჰკრის და ვერ დეეწევის და თაის ქუდი გაიტანის და სადამდინაც რო გაიქციან და ემამ ფეჴი ამაჲჰკრისყე, ემის ქუდსა აბურთავებდიან და წაიღიან თან და თანაც გოÛგლიჯიან. ერთნაირ თამაშობა ეს იყისყე”.
კიდევ ერთი საინტერესო ტექსტი იმის შესახებ, თუ როგორ თამაშობდნენ ბურთს ბახვში:
„სააღდგომოთ ბულთის თამაშობა ვიცოდით. ბულთის თამაშობა ასთე იყო: ზედოურები და ქვედოურები პარტიებათ იყო დაყოფილი. შიაგდებდენ ბულთს და იწყებდა ტრუალს. ტრუალობდა, ტრუალობდა აი ბულთი და როიცხა რომე დეინახვიდენ გამქცევს, მაშვინათვე გადუუგდებდენ იმას. იი გეიქცევოდა, მარა რას გეიქცევოდა! გაფრინდებოდა, რომე გიესრო ბულთიანათ. ერთი აგიე იყო თენეიშვილი, იმას ვერარა კაცი ვერ ეწევოდა, ცხენს ასრებდა. ცხენზე ენიძლავებოდა ხალხს და უგებდა კიდემც. ე, აგიე თუ წეიღებდა ბულთს, ქეც გაჩემდებოდა თამაშობა, იმიზა, რომე მაინც ვერ მიეწევოდენ და ვერ წაართუმდენ ბულთს. იყო ერთი ბდღნაი, რუმელიც ააღლეტდა ბულთს და წეიღებდა, იი იყო დასურ კაძახიდვაბზუში რომ გააგდებდენ ბულთს, ბახვს მოქონდა ზეით; ოზრუგეთს, მაკვანათს, ლეხაურას _ იქით, ქვეით. ნატანებთან რო მევიდოდნენ, იქინე აუცილებელათ მუუწევდენ გადაცვენა. ერთქამეთს წიწავდენ, შამუახევდენ ყოლიფერს, ფეხშიშველი, კინკებში, გადარეულებივით იყვენ, მარა ბულთი ხელჩი ქონდენ ზორი?! ისე მარცხიც ქე ხთებოდა, კაციც მომკტარა, ნამეტანი ეისრებოდა ყოლიფერი.”
ვკითხულობ დიალექტურ ტექსტებს, მხატვრულ ლიტერატურას, ვიხსენებ ჩემი ბავშვობის თამაშებს, ვეკითხები სხვებსაც – მინდა კარგად დავგეგმოთ ჩვენი არდადეგების სულ რამდენიმე დღე, როცა მე ჩემს ბავშვობაში დავბრუნდები, გიოს კი მშობლებსა და თანატოლებთან გართობის ბედნიერი დღეები ექნება. მთავარია, არ დაგვეზაროს და ისევ  კომპიუტერებს  არ მივუსხდეთ.

ბესიკ ხარანაული – სწავლა ჩემი ნიჭია

0

ბესიკ ხარანაულის ცხოვრება თიანეთში დაიწყო და თბილისში გრძელდება, თუმცა, როგორც თავად ამბობს, გარემოს მისთვის მნიშვნელობა არ აქვს – ხელოვანისთვის გარემო არ არსებობს, ის თავად არის მისი შემოქმედი.

ცოტა ხნის წინ დაისტამბა ბესიკ ხარანაულის რომანი “მთავარი გამთამაშებელი”, დღეს კი მწერალი ახალ ნაწარმოებზე მუშაობს.
“მწერალი ახალი ნაწარმოების წერას რომ იწყებს, სულ იმას ფიქრობს, ეხლა უნდა დავწერო და გავუტიოო. რაც დაწერა, იმისთვის ღმერთს შენდობას სთხოვს – ოღონდ, აქამდე რაც იყო, მაპატიე და ეხლა ნამდვილად დავწერ მწერლობისთვის საამო რამესო”, – ამბობს mastsavlebeli.ge-სთვის მიცემულ ინტერვიუში ბესიკ ხარანაული, რომელმაც საქართველოს თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი ლიტერატურული ჯილდო დაიმსახურა: რუსთაველისა და ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო პრემიები, ლიტერატურული პრემია “საბა” და ლიტერატურული პრემია “გალა”, – ხოლო 2010 წელს ნობელის პრემიაზე გახლდათ წარდგენილი.
და მაინც, “ყველანი ბავშვობიდან მოვდივართ”, ამიტომ ბატონ ბესიკ ხარანაულთან საუბარს ჩვენც ბავშვობის გახსენებით ვიწყებთ:
– სხვათა შორის, პირველად გავიგონე ჩემს ბავშვობაზე სხვისი ნათქვამი და დამამახსოვრდა. ერთი კაცი დაიჭირეს და რომ გამოვიდა ციხიდან, მითხრა: იქ ვიღაც თქვენებური ვნახე, რომელმაც მითხრა, მაგას მძიმე ბავშვობა ჰქონდაო. მე ვუთხარი, მე კი არ მახსოვს, რომ მძიმე ბავშვობა მქონოდეს-მეთქი. როგორც ჩანს, რაღაცნაირი მოვლენაა მძიმე ბავშვობა, კარგი ბავშვობა, ტკბილი ბავშვობა… მე კი ნაკლებად მწამს. ბავშვი იმისთანა ოხერი არსებაა, ყველა სიტუაციას დაუძვრება, რადგან გადარჩენისთვის არის მოსული, იმისთვის, რომ გაექცეს სიტუაციას, რომელიც მისთვის მძიმეა და არ ეკუთვნის.

– თქვენ რას გაურბოდით ბავშვობაში?

– მე მგონი, არც შევცვლილვარ მაინცდამაინც, ყოველთვის ერთნაირი ვიყავი, ყოველთვის ვსწავლობდი. სწავლაა ჩემი ნიჭი. რაც ვიცი, ის არაფრად მიღირს და ვცდილობ, მეტი ვისწავლო.

– რა ისწავლეთ ბავშვობიდან დღემდე?

– ერთსა და იმავეს სწავლობს ადამიანი დაბადებიდან სიკვდილამდე და შეიძლება, ბოლომდე ვერც გაარკვიოს. შეიძლება, გაიგოს დეტალები, დაადგინოს ფასეულობები, გაარჩიოს ბოროტება და სიკეთე ერთმანეთისგან, მაგრამ ის არ არის არსება, რომელიც გაჩერდება სიკეთეზე ან ბოროტებაზე, კარგზე ან ცუდზე, – ეს მისი სასჯელია. დღეს ადამიანმა უკვე იცის, რას ჰქვია კარგი და რას – ცუდი. რა თქმა უნდა, ის მხარს უჭერს კარგს, მას არ უნდა, იყოს ცუდი. კარგია ის, რაზეც ნათქვამია: “სხვას არ უსურვო, რასაც არ უსურვებდი საკუთრ თავს”. საერთოდ, ადამიანს ძალიან რთული ამოცანები ეკისრება. რომ დაიბადება და მონათლავენ, იქიდან მოყოლებული, სულ რთულ ამოცანებს უყენებენ.

– თავად თუ შეგხვედრიათ ისეთი ამოცანა, რომლიც ამოხსნაც ჯერჯერობით ვერ მოახერხეთ?

– არა მგონია, ამდენი ცოდნის, აღზრდის, დარიგების შემდეგ ადამიანი ახალს რამეს აღმოაჩენდეს. ჩემი ნაკლი ისაა, რომ, ვთქვათ, ვარდი არის სურნელოვანი, – მე საწინააღმდეგოს დამტკიცება კი არ მინდა, არამედ გარკვევა იმისა, რატომ არის ასე. და საერთოდ, ყველაფერს, რაც ადამიანის ცოდნაში არსებობს, ჩემთვის კითხვის ნიშანი ახლავს. ეტყობა, ეს ჩემი შემოქმედებითი სასჯელია – ყველაფერი თვითონ შევამოწმო. შემეცნება ძალიან რთულია. გარდა ამისა, რაც არ არის შემოქმედებითი, არ მიზიდავს.

– ბავშვობას დავუბრუნდეთ. როგორი მოსწავლე იყავით?

– დედაჩემი მასწავლებელი იყო; მასწავლებელი გახლდათ ჩვენი ოჯახის უახლოესი ადამიანი რუსუდან გელოვანიც (მირზა გელოვანის და). როგორც მასწავლებლის შვილს, რაღაცები მეკრძალებოდა. გარდა ამისა, იყო სხვა კულტურა… დედაჩემი და რუსუდანი – ორივე მწერალი იყო. მაშინ ძალიან საძაგელი დრო იდგა, ერთიმეორის დაბეზღება ერთი ჩვეულებრივი ძაფივით იყო გაბმული ქვეყანაზე, ამიტომ ისინი ფრთხილობდნენ, არასოდეს უთქვამთ ჩემთან იმ ყოფაზე არც კარგი და არც ცუდი. ამასთან, მაშინ თიანეთში იყო სრულიად განსხვავებული კასტა – კულტურული ხალხის კასტა. ჯერ კიდევ ილიას შემდეგ დროინდელი მემკვიდრეობიდან ჩვენ გვქონდა თეატრი, სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი. ამით იქმნებოდა კულტურული სივრცე… ასე მგონია, არც ცუდი ბავშვობა მქონია და არც კარგი. მე ვიყავი თავისუფალი. ყოველ შემთხვევაში, ძალიან ვცდილობდი თავისუფლებას და ვახერხებდი კიდეც ათასგვარი ოინით. რაკი დასჯილი ვიყავი მასწავლებლის შვილობით, ვმუშაობდი წყალქვეშ – ჩემს ონავრობას, ჩემს შეუგუებელ ხასიათს ასე ვიკმაყოფილებდი.

სხვათა შორის, სულ მაინტერესებდა, როდის დაიწყო ჩემი ცნობიერება… ბავშვობაში ძალიან მიყვარდა ყაჩაღები. ერთხელ თიანეთში ჩამოასვენეს მოკლული ყაჩაღი. ეს ყაჩაღი ისე ახლოს ვნახე, რომ დღესაც მახსოვს მისი ქამრები. სხვანაირად მოქსოვილი ქალმები ეცვა, ლამაზ წინდებში ჩატანებული ჰქონდა შარვალი. არადა, იმ ადგილას მილიცია არავის აჭაჭანებდა, მე კიდევ აშკარად ზემოდან დავყურებდი მიცვალებულს. სულ მიკვირდა, როგორ მოვახერხე პოლიციელებით გარშემორტყმულ მიცვალებულთან მიახლოება. მოგვიანებით გაირკვა, რომ მაშინ 8-9 წლის ვყოფილვარ და საიდან – ეს ყაჩაღი იყო მოლექსე, ჰოდა, მისმა ახლობელმა გამოსცა მისი წიგნი, სადაც ეწერა ყაჩაღის გარდაცვალების დრო და ისტორია. რუბენ ალხაზოვი იყო ახმეტის კა-გე-ბეს უფროსი, ის ხელმძღვანელობდა ამ ოპერაციას. ღალატით მოკლეს, როგორ ყოველთვის ხდება ხოლმე.

ამის შემდეგ ჩემი ბრძოლა იმით გამოიხატებოდა, რომ სადაც მილიცია იყო, იმ მხარეს არ დავდიოდი. ეს იყო ჩემი ერთგვარი შინაგანი, გაუმხელელი პროტესტი.

არ ვიცი, რა დაერქმევა ამას, მაგრამ შემდეგში ძალიან მიშველა ამან – არ მომცა უგონო პროტესტებში ჩართვის უფლება, რომ გამომემჟღავნებინა თავი სისტემის წინააღმდეგ. სწორადაც ვიქცეოდი. ამით გადავირჩინე თავი, და არამარტო ფიზიკურად. არა მგონია, დიდი გონიერება იყოს, როდესაც იცი, რომ კლდეს ვერ დაძლევ და მაინც ებღაუჭები – ზედ შენი ტყავიღა რჩება, მეტი არაფერი.

– დედა რომ პედაგოგი გყავდათ, ამას ალბათ დადებითი მხარეც ექნებოდა. საერთოდ, რას ნიშნავს თქვენთვის მასწავლებელი?

– დღესაც ვხედავ მასწავლებლების ფენას, რომელსაც არა მარტო სახლში – ყველგან მიაქვთ თავიანთი მასწავლებლობა. დღესაც შემიმჩნევია, რომ მასწავლებლები ხმამაღლა ლაპარაკობენ. მაგრამ მაშინ არსებობდა მათთვის სოციალური ქცევის ნორმებიც. არ შეიძლებოდა, მასწავლებელი ასე და ასე მოქცეულიყო; მასწავლებელს სიგარეტი რომ მოეწია, ეს იქნებოდა კატასტროფა, ზუსტად ისეთი, მე რომ კოჭაობა მეთამაშა. მე რომ ჩემი სურვილების რეალიზება მომეხდინა, მეტყოდნენ: დედაშენს დაიჭერენ, მოხსნიან… ჰოდა, ეს უარყოფითი დამოკიდებულება, პროტესტი, შიგნით შემოვიდა, შიგნით ჩამისახლდა.

ცოტა რომ წამოვიზარდე, ჩვენთან ახალგაზრდა მასწავლებელები მოვიდნენ, მათთან უკვე ვმეგობრობდით და გულს ვიოხებდით, ვსაუბრობდით. ვერ ვიტყვი, რომ ეს საუბრები გულში ჩამებეჭდა, მაგრამ განვითარებისთვის ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. მასწავლებელი ჩემთვის წარუშლელი ფენომენია.

– თქვენს თავისუფლებას როგორ აღიქვამდნენ მასწავლებლები?

– ყველაზე მეტად ის მასწავლებელი მომწონდა, ვისთანაც თავისუფალი ვიყავი. ეხლაც ახალ რომანს ვწერ და ვეთამაშები მასწავლებლებს. ყველა წიგნში ვეთამაშები მათ. ბავშვს ყველაზე მეტად თავისუფლება უყვარს. თვითონ ბავშვის ფენომენიც არ არის ბოლომდე გამოკვლეული. მე ბევრი შვილი და შვილიშვილი მყავს და ვიცი, რომ რაც უფრო ჩვილები არიან, მით უფრო კარგად სწავლობენ და ტკბილად კითხულობენ “ვეფხისტყაოსანს”, დავით გურამიშვილს, საერთოდ, კარგ პოეზიას. ხანდახან დაფიქრდები: ნეტავ ესმით ამ სიტყვების აზრი? ბავშვი პოეზიას მიჰყვება და არა ცალკეულ, ასე ვთქვათ, ინტრიგებს. ჩემი ნება რომ იყოს, ბავშვებს დაწყებით კლასებში ვასწავლიდი იმ ტექსტებს, რომლებიც შემდეგში მისთვის სატანჯველად იქცევა. მიმაჩნია, რომ ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლება უფრო წინ უნდა გადავიდეს, რადგან 14-15 წლის მოზარდი სულ სხვა რამეზე – საკუთარ ბიოლოგიურ ინსტინქტებზე ფიქრობს, პაწაწა ბავშვს კი სცალია ლიტერატურისთვის. ჩაატარონ ცდა და ასწავლონ პატარებს “ვეფხისტყაოსანი”, დავით გურამიშვილი…

– თქვენი თავი თუ წარმოგიდგენიათ მასწავლებლად? როგორი მასწავლებელი იქნებოდით?

– ბავშვებს აუცილებლად ვასწავლიდი პოეზიას და თავისუფლებას. ყველაზე თავისუფლად ბავშვთან ვარ – არც ჭკუას გთხოვს, არც არაფერს. არ გთხოვს, რომ უფროსი იყო. შენ ყველაფერი იცი, ყველაფერს აწესრიგებ და ამ მოწესრიგებისას იკარგება მთავარი – გულწრფელობა და უშუალობა. ბავშვობა პერიოდი კი არ არის, ჩემი იდეალია. ბავშვობას არ ეღალატება. გავა დრო, ცხოვრება თავს ამოიჭამს, მაგრამ ბავშვობა ცალკე რჩება.

– თქვენი საყვარელი მწერალი ვინ იყო ბავშვობაში?

– ჩემს ბავშვობაში წიგნები არ იყო, ვკითხულობდით რაღაც სისულელეებს საბჭოთა ბავშვის აღზრდაზე. 1954 წელს გამოვიდა ივანე მაჩაბლის თარგმნილი შექსპირი. ეს არ იყო ის, რაც მანამდე გამეგონა; არ იყო ფოლკლორი, ხალხური სიტყვიერება. ეს იყო ლიტერატურა. შემძრა მაჩაბლის თარგმანმა ისე, რომ სულ მერევა – ამ წიგნზე ხან შექსპირს ვამბობ, ხან მაჩაბელს. დღემდე მაქვს ეს წიგნი შენახული.

– ბატონო ბესიკ, ამბობთ, რომ თქვენი ჰობია “ფეხით სიარული, კაცი რომ მიდის და მილაპარაკობს”. რაზე ელაპარაკებით საკუთარ თავს?

– ეს არ არის ჩემი აღმოჩენა და მხოლოდ ჩემთვის არაა დამახასიათებელი. ყველა ადამიანი, რომ დადის, საუბრობს. ადამიანს არ ჰყოფნის გამოხატული სინამდვილე, ის სინამდვილე, რომელიც თვითონ არის ან მის გარშემოა და ის თხზავს. ადამიანი მთხზველია. სწორი იქნებოდა, რამისთვის დამერქმია ასეთი სათაური – “ადამიანი-მთხზველი”.

– თქვენ რას თხზავთ?

– ჩემს თავს. ჩემი შემოქმედებაც ჩემი თხზვაა. სინამდვილე უბრალო მასალაა ამისთვის. მე არ მეხება სოციალური რყევები. ღმერთმა დალოცოს ისინი, ვინც ამას ემსახურებიან. ეს ჩემთვის ორგანული არ არის. ჩემთვის ორგანულია ჩემი თავის თხზვა, მე ეს მაწუხებს. ყველა მოვლენა, რაც სხვებისთვისაც სამწუხაროა ან სასიხარულო, ჩემზეც მოქმედებს, მაგრამ ხშირად და დიდი დოზით ეს ჩემთვის საწამლავი იქნება. მე მოვკლავ ჩემს თავს. ერთადერთი, რაც დიდად ახლობელია ადამიანისთვის, ეს არის ადამიანი. ადამიანი არასრულყოფილია. როდესაც მას ერთადერთი ახლობელი ჰყავს და ისიც ადამიანი, ერთადერთი სინამდვილე აქვს და ისიც გარემო, უკვე ნაკლოვანია. ეს ჩემთვის მომხიბვლელი არ არის. ეს შეიძლება საბაბი იყოს ჩემთვის. თუ შემოქმედებისთვის საბაბად არ იქცა, ასეთი სინამდვილეც არაფერია.

– ხშირად უბრუნდებით ბავშვობის ადგილს. რას ნიშნავს ეს გარემო თქვენთვის?

– გარემოს შემოქმედებისთვის არ აქვს მნიშვნელობა, თორემ ადამიანისთვის ძალიან ბევრს ნიშნავს. ეხლა, მაგალითად, რომ ჩავერთო თიანეთის გარემოში, სადაც მიწა მაქვს, გლეხი ჩემგან ვეღარ დადგება, მაგრამ ნამდვილად მიყვარს, ძალიან მიყვარს იქაურობა. თანაც ჩემი სამშობლო, ჩემი მიწა ჩემი სიამაყეა, ჩემი თავმოყვარეობა. ისე ვლაპარაკობ, თითქოს თავმოყვარეობა არ მქონოდეს აქამდე… თავმოყვარეობა ძალიან ადრე ჩამომიყალიბდა, ადრე ჩამომიყალიბდა წინააღმდეგობის გრძნობაც და დღესაც ისევ ისე ვარ. ჩემთვის არაფერია უმნიშვნელო.

– რას ნიშნავს წერა თქვენთვის?

– მე დავწერე და ვხვდები, რომ მართალია – ყოველი დაწერილი სიტყვა არის მოკლება წყვდიადისა. ესე იგი, როდესაც ადამიანი წერს სიტყვას, წყვდიადს აკლდება. ეს წყვდიადი სად არის? – თვითონ ადამიანში, პირადად ჩემში. დაე სხვები იყვნენ ნათელნი, ჩემში წყვდიადია. რომ ვამბობ რაიმეს, ჩემს წყვდიადს ვაკლებ, ანუ ნებადაურთველად, ყაჩაღურად ვესხმი თავს, ვტაცებ რაღაცას და გამომაქვს სამზეოზე. მე მაქვს თამამი დამოკიდებულებები, რომლებიც ეხება სექსს, ქალისა და კაცის ურთიერთობას, ზოგადად ქალს, კაცს. სხვათა შორის, ძალიან სათნო ქალები რომ წაიკითხავენ ამას, არ შფოთავენ, – ის შფოთავს, ვინც არ არის სათნო. მე კიდევ განმარტებისთვის მიწერია: ზნეობას კი არ ნიშნავს სიტყვა, სიტყვა ნიშნავს საგანს. მე მინდა, გათამამდეს ადამიანი, მით უმეტეს, ჩვენი თანამედროვე ადამიანი და ამასაც უნდა ხელოვნება. იმას, რაც აკრძალული იყო ძველად, ეხლა დააცხრა ხალხი. მაგალითად, აღმოსავლეთევროპულ ლიტერატურაში უფრო ხშირად ნახავ კაპრიზებს, ვიდრე დასავლურში. ადამიანებს უნდათ, რამით გადაირჩინონ თავი. ლიტერატურასაც რაღაცნაირი პერიოდი უდგას. თავისუფალი მსჯელობა არ არის შეურაცხმყოფელი მეორე ადამიანისთვის, იმიტომ რომ მას თავისუფლებას ანიჭებს. მე მიმაჩნია, რომ ყოველმა დაწერილმა სიტყვამ ადამიანს უნდა მიანიჭოს თავისუფლება, რათა ის რაც შეიძლება შორს წავიდეს. სხვათა შორის, ადამიანის ზნეობრივი სივრცე ტექნოლოგიურს ჩამორჩება. ტექნოლოგიურ სივრცეს არავინ ზღუდავს, რადგან იქ არ არის ზნეობა, ადამიანის არსებაში კი ზნეობაა უპირველესი. ეს არის მოცემულობა, რომელშიც ადამიანი ყალიბდება, იწვრთნება, მაგრამ ეს ძლიან რთული პროცესია. ის, რაც ზნეობაში კატეგორიებად არის მოცემული, ძალიან დიდი ტვირთია ადამიანისთვის. მე რომ გამოვიგონო მშვილდ-ისარი, რომელიც მთვარეს დაერჭობა, ამაში არაფერი იქნება საძრახისი. ეს მხარე ჩემთვის ზნეობის იქითა და ამიტომ თავისუფალია. ადამიანი უნდა ილტვოდეს თავისუფლებისკენ.

– ბატონო ბესიკ, მეძნელება თქვენთან საუბრის დასრულება, თქვენ ყველასთვის საყვარელი მწერალი ბრძანდებით…

– არ ვიცი, ეს ჩემამდე არ მოდის. ყველა ადამიანს აქვს თავისი ნიჭი. მწერლისთვის ყველაზე უარესია, როდესაც მიაჩნია, რომ სრულყოფილებას მიაღწია. ვერ ვხსნი, რა ტიპის უხერხულობაა, როდესაც საკუთარი ნაწერი მოგწონს. მე ვწერ იმიტომ, რომ სხვანაირად არ შემიძლია.

ვიდეობლოგი

მასწავლებლის ბიბლიოთეკას ახალი წიგნი შეემატა- სტატიები განათლების საკითხებზე

ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას. ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...