მსოფლიოში დაახლოებით ერთი მილიარდი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანი ცხოვრობს, რაც საერთო მოსახლეობის 15 პროცენტს შეადგენს. მათ 80%-ს აქვს დასაქმებისათვის შესაბამისი ასაკი, მაგრამ შშმ პირთა დასაქმების უფლება ხშირად იზღუდება. ისინი, განსაკუთრებით ქალები, არასათანადო მოპყრობას, ფიზიკურ და ინფორმაციულ ბარიერებს აწყდებიან. სხვებთან შედარებით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები მეტად ატარებენ სოციალურად დაუცველობის რისკს, ემუქრებათ უმუშევრობა და ეკონომიკური სიდუხჭირე.

ერთ-ერთ სტატიაში უკვე ვისაუბრეთ როგორია შშმ პირთა მომსახურების სტანდარტი და რჩევებიც მივეცით კვების ობიექტების მფლობელებსა და იქ დასაქმებულ პირებს. https://mastsavlebeli.ge/?p=11546 მომსახურების სფეროში შშმ პირთა დასაქმება უკვე ხშირია უცხოეთში.

ფოტოზე გამოსახული არიან „Cameron’s Coffee & Chocolates“-ის თანამშრომლები, რომლებიც თავად ქმნიან შოკოლადის ნაწარმს და შემდეგ ამავე კაფეში ყიდიან. კაფე ვირჯინიის შტატის ქალაქ ფეარფექსში ინტელექტუალური დარღვევის მქონე კამერონის დედამ დააარსა და იქ ძირითადად შშმ პირები არიან დასაქმებული. პროექტი არაკომერციული ფონდის „Every One Can Work“ („მუშაობა ყველას შეუძლია“) მხარდაჭერით შედგა.

მისასალმებელია, რომ თბილისში, კერძოდ კი ბავშვთა ქალაქ „მზიურშიც“ გაიხსნა სოციალური კაფე, რომელიც ადაპტირებულია შშმ პირებისათვის, პერსონალი გადამზადებულია შშმ პირების მომსახურების კუთხით და დასაქმებული 10 თანამშრომლიდანაც 2 შშმ პირია: „ახალი მზიურის“ დამაარსებელი – ანა გოგუაძე და თათია დათაშვილი, რომელიც მზარეულის დამხმარედ მუშაობს და კაფეში გამართული ღონისძიებების ფოტოგრაფობასაც ითავსებს. პროექტი განხორციელდა თბილისის მერიის, თიბისი ბანკის, ბავშვთა და ახალგაზრდობის ფონდის, სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის ხელშეწყობით.

საქართველოში 150 ათასზე მეტი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოქალაქეა. მათთვის ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემა დასაქმებაა.

2013 წლიდან 2016 წლის გაზაფხულამდე პროფესიულ სასწავლებლებში 510 სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების პირი სხვადასხვა პროფესიას დაეუფლა. მათგან 41 პირი (8%) დასაქმდა. კურსდამთავრებულების დამსაქმებლები ძირითადად რესტორნები, სასტუმროები და სამკერვალოები არიან.

2016 წლის შემოდგომისთვის 178 აპლიკანტს გაეწია რეკომენდაცია პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ჩასარიცხად. აღსანიშნავია, რომ სწავლის მსურველების ასაკი შეზღუდული არ არის. პროფესიულ საგანმანათლებლო პროგრამებზე რეგისტრაციისას პირს  შესაძლებლობა აქვს განსაზღვროს მისთვის საინტერესო სამი საგანმანათლებლო პროგრამა ერთი მიმართულების ფარგლებში. ალტერნატიული პროფესიული ტესტირების საფუძველზე,  შერჩეული პროფესიების შესაბამისი აქტივობის პრაქტიკულად მოსინჯვის შედეგად, აპლიკანტი აკეთებს  საბოლოო არჩევანს. პროფესიულ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სსსმ პირები უზრუნველყოფილი არიან სწავლებისათვის საჭირო დამატებითი სპეციალისტების (ინკლუზიური განათლების სპეციალისტი, ჟესტური ენის თარჯიმანი, მობილობისა და ორიენტაციის ტრენერი, პირადი ასისტენტი და სხვ.) მომსახურებით და სხვადასხვა მატერიალური რესურსით. ასევე მიმდინარეობს პროფესიული სასწავლებლების ადაპტირება უნივერსალური დიზაინის პრინციპების მიხედვით.

2015 წელს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრომ დაიწყო შშმ პირთა დასაქმების ხელშეწყობის საპილოტე პროგრამა, რომელიც ხელს უწყობს მათ შესაფერისი სამუშაოს მოძიებაში, შემდეგ კი ადაპტაციასა და შესასრულებელი მოვალეობების სრულფასოვან დაუფლებაში. აღნიშნული პროგრამა აგრეთვე ითვალისწინებს სახელმწიფოს მიერ ახლად დასაქმებული შშმ პირის უზრუნველყოფას სასტაჟიორო სტიპენდიით დასაქმების პირველი 3 თვის განმავლობაში.

დასაქმების ქსელ Worknet-ში დარეგისტრირებულია 1502 სოციალური პაკეტის მქონე შშმ პირი. თუმცა 2015 წლის სექტემბერში მათგან მხოლოდ 25-მდე შშმ პირი დასაქმდა. ეს კი საკმაოდ მოკრძალებული რიცხვია.

ექსპერტების რეკომენდაციით,  სამეწარმეო იურიდიულმა პირებმა, რომლებიც შშმ პირებს დაასაქმებენ, სასურველია ისარგებლონ საგადასახადო შეღავათებით. საჯარო თუ კერძო სამსახურში დასაქმებული შშმ პირები კი გათავისუფლდნენ საშემოსავლო გადასახადისგან, თუკი მათი წლიური შემოსავალი არ აღემატება 6 000 ლარს.

შშმ პირებს დიდი პოტენციალი აქვთ და როგორც კერძო, ისე საჯარო სექტორმა ეს სათანადოდ უნდა გამოიყენოს.

ქართული ენის გრამატიკა, გამორჩეულად  კი ზმნა და ზმნური კატოგორიები, განსაკუთრებული სირთულით გამოირჩევა. როგორ მოვახერხოთ, რომ VI-VII  კლასების მოსწავლეებისთვის ადვილად გასაგები, დასამახსოვრებელი და, მეტიც, სახალისო გავხადოთ, მაგალითად, ზმნის გარდამავლობა? აქვე აღვნიშნავთ, რომ სამომავლოდ ჩვენ ვფიქრობთ ისეთი სასწავლო რესურსის შექმნის შესახებ, რომელიც გაუადვილებს მოსწავლეებს ამ საკითხთან დაკავშირებული წეს-კანონების გაგებასა და გათავისებას.იმ ეტაპზე, როდესაც მათ უკვე შესწავლილი აქვთ ზმნის ძირითადი  კატეგორიები (დრო,კილო,ასპექტი,კონტაქტი, ქცევა,გარდამავლობა…), უნდა ვიზრუნოთ,ზმნული  ფორმების ცვლა და ამ პროცესის მართვა მოსწავლეების მიერ, ავიყვანოთ ჩვევის დონემდე.ცვლის თუ არა ზმნის გარდამავლობის სტატუსს სხვა ზმნური კატოგორიების შეცვლა?ჩვენ ვადგენთ სავარჯიშოებს, რომელთა მიზანია,მოსწავლემ არა მხოლოდ წესებითა და კანონებით,არამედ პრაქტიკული გრამატიკული ქმედების საფუძველზე დაადგინოს, რომ ვერც დროის, ვერც კილოს,ასპექტის,კონტაქტისა თუ ქცევის კატეგორიების შეცვლა გარდამავალ ზმნას ვერ აქცევს  გარდაუვალად და პირიქით. ეს მხოლოდ გვარის (მოქმედებითი,ვნებითი,საშუალი) ფორმების ცვლითაა შესაძლებელი. ამის გათავისება,დამახსოვრება,გამოყენება სულაც არ არის ადვილი.ამიტომაც უნდა დავეხმაროთ ჩვენს მოსწავლეებს  საგანგებოდ  შერჩეული ხერხებითა და საშუალებებით, გავუმარტივოთ ურთულესი სქემები თუ წეს-კანონები.ჩვენი გაკვეთილიც სწორედ ამას ემსახურება.გაკვეთილის ზოგადი მიზანი ასე შეგვიძლია  ჩამოვაყალიბოთ-მოსწავლეთა მიერ ზმნური კატეგორიების ურთიერთმიმართების ზოგიერთი ასპექტის გაგება -გააზრება.

გაკვეთილზე როლური გათამაშებისთვის ჩვენ შევქმენით მარტივი ტექსტი (გაკვეთილის II ეტაპი).ის  დაეხმარება მოსწავლეებს , ახლებური კუთხით შეხედონ ზმნის გარდამავლობისა და სხვა კატეგორიების ურთიერთმიმართების  საკითხს.

გარდამავალა
(ლიტერატურული….არა, გრამატიკული ზღაპარი)

იყო და არა იყო რა. იყო ერთი  ძველისძველი სამეფო,მდიდარი , ძლიერი. ოქროს ტახტზე დაბრძანებულიყო სამართლიანი,მაგრამ მკაცრი და წესების მოყვარული ხელმწიფე. მას სახელად გრამატიკა ერქვა, თუმცა დედა-დედოფალი, საალერსოდ,გრამიტონს ეძახდა.გრამატიკა-გრამიტონი ბედნიერი იყო,რადგან ქვეშევრდომებს ძალიან უყვარდათ, მის მზეს იფიცებდნენ და მის მიერ დადგენილ წესებს არასოდეს არღვევდნენ.

ერთ დღეს სასახლესთან გაქაფული ცხენი მოაგდო ჯაშუშმა  და მეფესთან აუდიენცია ითხოვა.დაუყოვნებლივ შეუშვეს .მან გრამატიკა-გრამიტონს თაყვანი სცა და მოახსენა:

-მეფეო, შენი საბრძანებლის აღმოსავლეთით, თავადაც უწყით, ნაყოფიერი მიწებია და რჩეული ხალხი ცხოვრობს.ამ მხარეს ზმნიურა-მზიურა ჰქვია და ხალხსაც ზმნიურებს ვეძახით. კარგი მოსახლეობაა, მშრომელი, კანონმორჩლი, მაგრამ მათ შორის აღმოჩნდა ერთი ფრიად გათავხედებული და ურჩი კაცი. ის გავლენის მოპოვებას ცდილობს მთელ მხარეზე. ამ კაცს გარდამავალა ჰქვია, თუმცა შინაურები უცნაურ ზედმეტსახელს უწოდებენ-ადუღებს. არ  გამოგონია ვინმესთვის ასეთი თიკუნი ეწოდებინოთ. ერთი მოსამსახურე ჰყოლია, პირდაპირობიექტა, ტყვიას ტყვიაში აჯენს,თურმე, და თავის ბატონს  გვერდიდან არ შორდება არც დღისით, არც ღამით. მისი შიშით ვერავინ ვერაფერს უბედავს.ადუღებს ძალიან გათამამდა, მეფეო, შენს წესებს აღარ ემორჩილება; რამე უნდა მოიმოქმედო!
მეფე ყურადღებით უსმენდა; შემდეგ კარგა ხანს დუმდა… და უცებ იფეთქა:

-რაო, მაინც რას ბრძანებს  ეს ვიღაც გარდამავალაა თუ ადუღებს?!

ჯაშუშმა, უნებლიეთ, უკან დაიხია და შიშ-კანკალით უპასუხა:

-რაო და,ვინც უნდა მოინდომოს , ვერაფერს დამაკლებს! კარგად ვიცი, ჯაშუშების მთელი რაზმი მითვალთვალებს  და თითოეულს საუკეთესოდ ვიცნობ.ვინ გამიბედავს რამეს-დრო,კილო,ასპექტი,კონტაქტი თუ ქცევაო?!

-ყველანი აქ მომგვარეთ!-დაიგრგვინა გრამიტონმა.

შიკრიკებმა სასახლეში მოასხეს სიფრთხილის რაზმის წევრები: დრო, კილო, ასპექტი, კონტაქტი და ქცევა.ისინი შიშით კანკალებდნენ.
-როგორ, თქვენ სამეფო სიფრთხილის სამსახურში ჩაგაყენეთ და ერთ კაცს, ვიღაც გარდამავალას ვერ მოუარეთ?! რატომ დაარქვეს ადუღებს?! რას ადუღებს?! თქვენ გეკითხებით!

აცახცახებულმა დრომ წინ წამოდგა ნაბიჯი და მეფეს მოახსენა:

-მეფეო, კარგა ხანია, შევატყვე, რომ გარდამავალას ფარული ზრახვები ამოძრავებს. ერთ ბნელ ღამეს მის სახლში შევიპარე, კარების უკან დავიმალე.ცოლმა დაუძახა: -ადუღებს! ადუღებს-მეთქი, არ გესმისო?! მე თავი გამოვყავი და ცოლის ხმით დავუძახე: -აადუღა! აადუღებს!..არა,შენც არ მომიკვდე, ფაფარიც არ შეჰქანებია. გათენდა დილა და აივანზე გამობრძანდა ისევ ის გარდამავალა-ამაყი, გოროზი.

ახლა კონტაქტი წარუდგა მეფეს:

-დიდებულო მეფეო, დროისა არ იყოს, მეც შევეცადე, გარდამავალა მომეტეხა. მეც შევიპარე მის საწოლ დარბაზში და რამდენჯერაც ცოლმა დაუძახა, ადუღებსო, იმდენჯერ გადავაკეთე და დავუძახე: ადუღებინებს, ადუღებინებს-მეთქი. არა,ვერაფერი დავაკელი. დამნაშავე ვარ, მეფეო!

ქცევამ ასეთი რამ უამბო მეფეს:

-სასახლის მცველებს ხელიდან დავუსხლტი, მეფეო, ლამის სიცოცხლეს გამომასალმეს. როცა გარდამავალა სავარძელში მოსასვენებლად ჩაბრძანდა. მეც მის უკან დავიმალე.ცოლმა ძახილი დაუწყო: ადუღებს! ადუღებს! ადუღებს! რამდენჯერაც ის დაუძახებდა, მე ყურში ჩავჩურჩულებდი: იდუღებს! უდუღებს-მეთქი,მაგრამ რა,არაფერი გამომივიდა,ტყუილად გავისარჯე და ძლივს დავაღწიე თავი მცველებს.მეც დამნაშავე ვარ, მეფეო!

ასევე წარდგნენ მეფის  წინაშე დანარჩენები-შერცხვენილნი და შეშინებულნი.
გრამატიკა-გრამიტონი შეფიქრიანდა; რა ვქნათო? – ჰკითხა ქვეშევრდომებს.
ქცევამ მოკრძალებით შეჰკადრა:
-მეფეო, ერთი კაცი მეგულება,თუ ვინმე  გარდამავალას კისერს მოუგრეხს, სწორედ ის.
-ვინ უნდა იყოს ასეთი ყოვლისშემძლე?-დაინტერესდა გრამიტონი.
-აქვე, ტყეში ცხოვრობს, გვარი ჰქვია.მივუგზავნოთ იმ ადუღებს-გარდამავალას,იქნებ რამე მოუხერხოს.
მოიყვანეს გვარი სასახლეში, დაარიგეს და გაგზავნეს გარდამავალასთან.
მივიდა გვარი გარდამავალას კარიბჭესთან და დაუძახა:
-ეი,შენ,ადუღებს ხარ თუ ვიღაცა,გარეთ გამოიხედე!
გარდამავალა აივანზე გადმოდგა-ისევ ამაყი, ისევ გოროზი.
გვარმა არც აცია,არც აცხელა და უთხრა:
-ადუღებს მარცხენა ჯიბეში მყავს,დუღს-მ

არჯვენაში, დუღდება კიდევ-გულისპირში. შენი პირდაპირობიექტა ფეხებზე მკიდია,თუ გინდა ახლავე შევცვლი ირიბობიექტათი!
გარდამავალას ელდა ეცაა.

„სტუმარმა“ ისევ ასძახა:
-ბიჭო და, მოქმედებითი ბიჭი ვარო, დაგიჩემებია, თუ გინდა,ახლავე საშუალად გადაგაქცევ და ჭკუას თუ არ მოუხმობ, ვნებითადაც!მერე ნახავ, გარდამავალა იქნები თუ გარდაუვალა.
გარდაუვალაო?!

გარდამავალა მიხვდა, თუ საშუალად ან ვნებითად გადააქცევდა გვარი და თუ პირდაპირობიექტას ირიბობიექტად შეუცვლიდა, გარდამავალა ვეღარ იქნებოდა.ის დღე იყო და ის დღე,ჩაიკეტა თავის სახლში და მისი თავხედობის ეპოქაც დასრულდა.
ასე ასწავლა გვარმა ჭკუა იმ გარდამავალას,რომელსაც ვერაფერი მოუხერხეს ვერც დრომ,ვერც კილომ, ასპექტმა, კონტაქტმა და ქცევამ.
იმ ღამეს ზეცა შეაზანზარა ფეიერვერკმა.გრამატიკა-გრამიტონას სასახლიდან ისმოდა შეძახილები:
-ვაშააა! შევცვალეეეთ!

ამ ეგრეთ წოდებული ზრაპრის როლური გათამაშების შემდეგ, მოსწავლეებს დავუსვამთ მარტივ,მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვან კითხვებს:

-თქვენ მიერ შესწავლილი რომელი საკითხები ამოიცანით ჩვენს ზღაპარში?
-რატომ არ შორდება გარდამავალას ერთგული მსახური პირდაპირობიექტა?
-რატომ ვერაფერს გახდნენ გარდამავალასთან მეფის ჯაშუშები: დრო,კილო,ასპექტი,კონტაქტი,ქცევა?
-როგორ მოახერხა გარდამავალას დამორჩილება გვარმა?

თუკი მოსწავლეები „ზღაპართან“ მიმართებით დასმულ ამ კითხვებს უპასუხებენ უკვე შესწავლილი გრამატიკული წესების გამოყენებით (ბუნებრივია, არ ვგულისხმობთ ზეპირად დასწავლილ წესებს,არამედ გააზრებულს,საკუთარი სიტყვებით გადმოცემულს),შეგვიძლია ვიფიქროთ,რომ საგანგებოდ შექმნილმა ტექსტმა და როლურმა გათამაშებამ მიზანს მიაღწია.თუ მომავალში ჩვენ  შევძლებთ, ამ საკითხების სწავლება-სწავლის გასაუმჯობესებლად მორგებულ,საინტერესო სასწავლო რესურსს დავამზადებთ,ესეც ერთი საშუალება იქნება რთულის გამარტივებისა,ისევ და ისევ მოსწავლეთა სასიკეთოდ.

ნინო ბილიხოძე
ქ.ოზურგეთის ნოდარ დუმბაძის სახელობის მე-2 საჯარო სკოლის  ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი

კაცობრიობის ისტორიული პროგრესი განპირობებულია კულტურათა მრავალფეროვნებით, ზოგჯერ დიამეტრულად საპირისპირო აზრებისა და შეხედულებების არსებობით, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს კულტურათა დიალოგის აუცილებლობას. ამის მაგალითად შეიძლება გამოდგეს აბრეშუმის დიდი გზის ქვეყნების ისტორიული წარსული, როდესაც სხვადასხვა სარწმუნოების, კულტურის, წეს-ჩვეულებების მქონე ხალხები ერთმანეთთან ხელსაყრელ ეკონომიკურ თუ კულტურულ კავშირებს ამყარებდნენ.

მინდა, შემოგთავაზოთ აქტივობები, რომლებიც სწორედ აბრეშუმის დიდი გზის ქვეყნების ისტორიას ეხება და ისეთი გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებას უწყობს ხელს, როგორებიცაა შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნება, წიგნიერება და სემიოტიკური კომპეტენციები.

აქტივობა №1. კლასი იყოფა ჯგუფებად. მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს ტექსტს, აბრეშუმის დიდი გზის რუკას და აზიის კონტურულ რუკებს.

ტექსტი და დავალებები გეოგრაფების ჯგუფისთვის

ჯგუფი:

1. აღწერს და კონტურულ რუკაზე მონიშნავს აბრეშუმის გზას;
2. ჩამოთვლის ქვეყნებს, რომლებზეც ეს გზა გადიოდა;
3. ჩამოთვლის გეოგრაფიულ ფაქტორებს, რომლებიც განაპირობებდა აბრეშუმის დიდი გზის არსებობას.

ტექსტი: ძვ. წ. 139-126 წლებში გაიხსნა ტრანსკონტინენტური სავაჭრო-საქარავნო გზა, რომელიც ჩინეთს ხმელთაშუა და შავი ზღვის სანაპიროებთან აკავშირებდა. მე-19 ს-ის გერმანელმა გეოგრაფმა ფერდინანდ ფონ რიხტჰოფენმა მას მოხდენილი სახელი – „აბრეშუმის გზა“ უწოდა.

კოლხეთის შავი ზღვის სანაპიროზე ჯერ კიდევ ძვ. წ. VIII-VII საუკუნეებში გადიოდა სავაჭრო გზები. VI-IV საუკუნეებში ბერძნული ნაწარმი მტკვრისა და რიონ-ყვირილის მთელ მაგისტრალზე მოედინებოდა.

აბრეშუმის გზა აბრეშუმის მწარმოებელი პირველი ქვეყნიდან – ჩინეთიდან იღებდა სათავეს. სწორედ ამ ქვეყნიდან გამოემართა აბრეშუმით დატვირთული ქარავნები მცირე აზიისკენ, იქიდან კი – ევროპის ქვეყნებისკენ ამ ჩინური საოცრების გასასაღებლად.

12 ათას კილომეტრზე გადაჭიმული ამ მარშრუტის მთავარი წერტილები თანდათანობით იქცა ვაჭრობის, კულტურისა და რელიგიის მძლავრად განვითარებულ კერებად. აბრეშუმის გზა ან, როგორც სხვაგვარად უწოდებდნენ, ოქროს აბრეშუმის გზა ერთმანეთთან აკავშირებდა მსოფლიოს უდიდეს ცივილიზაციებს: ჩინეთს, მონღოლეთს, ინდოეთს, საბერძნეთს, ბიზანტიას, ირანს, მესოპოტამიასა და რომს. ეს იყო ორმხრივად მედინი მდინარე, რომელსაც უამრავი შენაკადი ერთვოდა, მათ შორის – ჩრდილოეთ ევროპის ქარვის გზა. აბრეშუმის გზის მეშვეობით შემოდიოდა ძვირფასი ქვები ინდოეთიდან და პაკისტანიდან, ბეწვეული რუსეთიდან, ოქროსა და ვერცხლის ნატიფი ნაკეთობანი თურქეთიდან და სხვა.

მცირე აზიისა და ევროპის ქვეყნები, თავის მხრივ, აბრეშუმის გზის ქვეყნებს სთავაზობდნენ საკუთარ საქონელს, რომელიც საპირისპირო მიმართულებით გადაჰქონდათ.

რუკა „აბრეშუმის დიდი გზა“

ტექსტი და დავალება ისტორიკოსების ჯგუფისთვის

ჯგუფი განიხილავს აბრეშუმის გზის ისტორიულ მნიშვნელობას, მის გავლენას ქვეყნების განვითარებაზე.

ტექსტი: დასავლეთმა სწორედ ამ გზის მეშვეობით შეიტყო ბუდიზმის, ზოროასტრიზმის, კონფუციანელობის არსებობა, ევროპამ კი მისიონერებით აავსო აღმოსავლეთი ქრისტიანობის გასავრცელებლად. იდეების ურთიერთგაცვლა მიმდინარეობდა ანტიოქიაში, ბაბილონში, არზრუმში, ჰამადანში, ბუხარაში, სამარყანდში და მრავალ სხვა ქალაქში, რომელთა სახელები ახლა დაკარგულია.

თუ თვალს გადავავლებთ აბრეშუმის გზაზე არსებული ქვეყნების ისტორიას (იაპონია, კორეა, ჩინეთი, უზბეკეთი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, პაკისტანი, თურქმენეთი, აზერბაიჯანი, საქართველო, საბერძნეთი, ეგვიპტე), აღმოვაჩენთ კულტურათა ურთიერთგავლენის უამრავ მაგალითს, ახალი მიმართულებების გაჩენას ფილოსოფიაში, ლიტერატურასა და ხელოვნებაში, რომლებიც კულტურათა მიჯნაზე შეიქმნა.

აბრეშუმის გზის ქვეყნების კულტურა, რელიგია, ფილოსოფია, წეს-ჩვეულებები, ხშირად – ერთმანეთისგან ესოდენ განსხვავებული, საუკუნეების განმავლობაში თითქოს ერთიან სივრცეს ქმნიდა, რომლის ძირითადი მონაკვეთი, სასიცოცხლო არტერია, აბრეშუმის გზა იყო.

ბერძენმა ისტორიკოსებმა შემოგვინახეს ცნობები იმის შესახებ, რომ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IV-I საუკუნეებში საქართველო წარმოადგენდა სავაჭრო მაგისტრალს, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებდა არა მხოლოდ აღმოსავლეთსა და დასავლეთს, არამედ სამხრეთსა და ჩრდილოეთსაც.

XIV საუკუნის მიწურულს, ნავიგაციის განვითარებასთან ერთად, აბრეშუმის დიდმა გზამ ერთგვარად დაკარგა ფუნქცია, მაგრამ გავლენა, რომელიც მან მოახდინა მიმდებარე ქვეყნების ცნობიერების, კულტურის, მეცნიერების, ფილოსოფიური აზროვნების განვითარებაზე, კიდევ დიდხანს გაჰყვა კაცობრიობას.

ტექსტი და დავალება საერთაშორისო ექსპერტების ჯგუფისთვის

ჯგუფი ადგენს, რა გავლენას ახდენს აბრეშუმის გზა ქვეყნების განვითარებაზე ჩვენს დროში.

ტექსტი: დღესდღეობით ეს მივიწყებული მარშრუტი კვლავ უდიდეს მნიშვნელობას იძენს, რათა, მისი მდიდარი ისტორიულ-კულტურული გამოცდილების გათვალისწინებით, შეიქმნას აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობისა და თანამშრომლობის ახლებური, ოპტიმალური ფორმა, გაიმართოს კულტურათა დიალოგი, რომელიც უფრო მჭიდროდ დააკავშირებს კულტურებსა და ცივილიზაციებს და უფრო ჰარმონიულს გახდის სხვადასხვა ქვეყნის კულტურათა ურთიერთგამდიდრების, მშვიდობიანი თანაარსებობის პროცესს.

უკანასკნელ ხანს იკვეთება ქვეყნისთვის ერთობ საშური პერსპექტივა, რომ საქართველო მრავალი საუკუნის შემდეგ ისევ იქცეს აზია-ევროპის მაკავშირებელ რგოლად და, ამდენად, ქართულმა კულტურამ კვლავ დაიმკვიდროს ღირსეული ადგილი მსოფლიო კულტურულ პროცესში.

საქართველო, როგორც ახალი პროექტის ერთ-ერთი ინიციატორი, თანდათან ერთვება მსოფლიო ინტეგრაციულ პროცესში და, ხელსაყრელი გეოპოლიტიკური მდებარეობის გათვალისწინებით, ახალი აბრეშუმის გზის ქვეყნების სივრცეში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო უნიკალური რესურსების მფლობელია და დიდი ეკონომიკური და ინტელექტუალური პოტენციალი აქვს, ჩვენს ქვეყანაში სოციალურ–ეკონომიკური მდგომარეობა მაინც მძიმეა. ეს კიდევ ერთხელ მიგვითითებს, რომ აუცილებელია, რაციონალურად გავიაზროთ ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტები.

ევროპა-კავკასია-აზიის სატრანსპორტო კორიდორის (Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia, TRACECA) შექმნამ ხელი შეუწყო საქართველოს ინფრასტრუქტურის დახვეწასა და განვითარებას. ტრასეკა მუშაობს ევროპასა და აზიას შორის ავტოსატრანსპორტო გადაზიდვების სრულყოფაზე.

კავკასიისა და ცენტრალური აზიის განვითარების პროექტებს შორის ტრასეკა უნივერსალურობით გამოირჩევა. ის არის ნაწილი იმ დიდი პროექტისა, რომელიც აბრეშუმის გზის აღდგენის პროექტის სახელითაა ცნობილი.

საქართველო მნიშვნელოვან სატრანზიტო ფუნქციას ასრულებს თანამედროვე ეკონომიკურ სივრცეში და აქტიურად მონაწილეობს რეგიონული პროექტების სრულყოფასა და განხორციელებაში.

თითოეული ჯგუფი ატარებს პრეზენტაციას.

პრეზენტაციის შემდეგ იმართება მრგვალი მაგიდა: გეოგრაფები, ისტორიკოსები და საერთაშორისო ექსპერტები განიხილავენ თემას: „აბრეშუმის გზა – საფრთხეები და პერსპექტივა“.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

https://solaspress.wordpress.com; https://newsday.ge/

https://gov.ge

განვაგრძობთ გეომეტრიული ოპტიკის ამოცანების ამოხსნას. შემოგთავაზებთ აგრეთვე ამოცანებს, რომლებიც ოპტიკურ სისტემებს ეხება.

ვრცლად ოპტიკა-2

გავლენებზე

მეგავარსკვლავის მუსიკალურ სტილზე გავლენა მოუხდენიათ ჯონი მატისს, ელა ფიცჯერალდს, ჯონ ჰენდრიკსს და თვით იმ ბენდსაც კი, რომელიც ბავშვობაში მისი ფანჯრის მოპირდაპირე მხარეს ტავერნაში უკრავდა… დღეს კი მომღერლის ფანტასტიკური ჯგუფის წევრები ახდენენ გავლენას ერთმანეთის მუსიკალურ სტილზე.

კომერციაზე

გამოსვლებისა და ჩაწერებისგან თავისუფალ დროს ელი სიჩუმეში ყოფნას ამჯობინებს. თუ რამეს უსმენს, კლასიკური მუსიკაა. „ჩვენ გადამეტებულად გვკვებავენ კომერციული მუსიკით, ამიტომ მაქსიმალურად ვცდილობ მისგან დისტანცირებას. მუსიკა „სამომხმარებლო საქონლად“ გადაიქცა. მისით სავსეა რეკლამა, ის ჟღერს ლიფტებში, სუპერმარკეტებში, რესტორნებში, ბარებში და ამ აკომპანემენტის თანხლებით ადამიანები თავიანთ საქმეს ისე აკეთებენ, არც კი უფიქრდებიან მუსიკის შინაარსს. ამ დროს კომპოზიტორები და შემსრულებლები მუსიკაში თავიანთ სულს, ფიქრებს, მისწრაფებებს დებენ; ერთი სიტყვით, უმნიშვნელოვანეს გზავნილებს გვიზიარებენ“.

ელი, ავტომობილი და სიჩუმე

ელ ჯეროს ავტოფარეხი იმ პოპვარსკვლავებისას არ ჰგავს, რომლებიც ავტომობილების მთელ ქარხნებს ყიდულობენ, თუმცა სისუსტეები მასაც აქვს. მანქანის ყიდვის დროს მომღერალი ნაკლებპრაგმატულია – იმ მოდელს ყიდულობს, რომლის დიზაინიც მოეწონება, მერე კი აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ეს რაღაც ლამაზია, მაგრამ საშინლად მოუხერხებელი – ნამდვილი „ანტიკვარული ჯართი“. „პროფესიონალი მექანიკოსის დაუხმარებლად ოთხთვალას ადგილიდან ზოგჯერ ვერც კი ვძრავ, – ამბობს ელ ჯერო, – ხოლო სალონში მოსახვედრად ფიზიკური ვარჯიშების მთელი კომპლექსის ჩატარება მიწევს“.

ავტომობილებში, რომლებშიც მომღერალი მჯდარა, ყოველთვის „ჟღერდა“ სიჩუმე. „როცა მუსიკას გამუდმებით უსმენ: შინ, სეირნობისას, სუპერმარკეტში, თვითმფრინავსა თუ მატარებელში, – მას ვეღარ შეიგრძნობ, ბგერის, მელოდიის სილამაზეს ვეღარ აღიქვამ. რა თქმა უნდა, მე ვუსმენ სხვადასხვა ჟანრის მუსიკას – საკუთარსაც და სხვებისასაც, მაგრამ უფრო ხშირად ყურთასმენას დასვენების საშუალებას ვაძლევ. ჩემს მანქანაში უმეტესად სიჩუმეა. უნდა იცოდე მუსიკისგან დასვენება, რათა მერე მოუსმინო. და საერთოდ, მე პრაქტიკულად არაფერს ვუსმენ. დიახ, მე ვუსმენ არაფერს“, – ბრძანებს მხიარული მაესტრო.

ფულზე

ჯეროს არასოდეს ენანება ფული ძველი ვინილის ფირფიტებისა და ჩინებული ყავისთვის.

რჩევები ახალგაზრდებს

„იპოვეთ საყვარელი საქმე – მუსიკა იქნება ეს თუ ხელოვნების სხვა დარგი, მშენებლობა თუ მანქანის მართვა… რამე, იმდენად საინტერესო, რომ კომპენსაციის გარეშე შეძლოთ მუშაობა და ეცადეთ, კარიერა ამის საფუძველზე ააგოთ. ასე ყოველდღე დატკბებით იმით, რასაც აკეთებთ. თუ ასეთი რამ მუსიკა აღმოჩნდა, ძალიან გაგიმართლებთ, იმიტომ რომ მუსიკა მსოფლიო ენაა – ის, რაც აერთიანებს ხალხს“.

~

„აღმოჩნდა, რომ აშშ-ში ბავშვებს, რომლებიც მუსიკას სწავლობენ, სხვა საგნებშიც უკეთესი ნიშნები აქვთ და ცხოვრებაშიც მეტ წარმატებას აღწევენ“.

ქველმოქმედება

ელ ჯერო ქველმოქმედებასაც ეწევა და ცდილობს, რამდენადაც შესაძლებელია, აამაღლოს ამერიკის მოსახლეობის წიგნიერება: „დღევანდელი მონაცემები გამაოგნებელია: ზრდასრული ამერიკელების 48%-ს აბრებისა და სამედიცინო რეცეპტების წაკითხვა და ანკეტის შევსებაც კი არ შეუძლია. მე და ჩემი მეგობრები ვცდილობთ, ამ პრობლემის მოგვარებაში წვლილი შევიტანოთ: ვშოულობთ ფულს, ვყიდულობთ სახელმძღვანელოებს, კომპიუტერებს, ვამზადებთ მოხალისეებს მოსახლეობასთან მეცადინეობათა ჩასატარებლად“.

დროის მანქანა

როდესაც მომღერალს ჰკითხეს, დროის მანქანა რომ არსებობდეს, საით გაემგზავრებოდა და ვის მიიწვევდა ფინჯან ყავაზე, სიცილით უპასუხა: „იცით, მოზრდილი მაგიდა დამჭირდებოდა. აუცილებლად მივიპატიჟებდი ჯაზის ცნობილ მესაყვირეს მაილზ დევისს. ასევე სიამოვნებით დავლევდი ყავას ჯონ ლენონსა და სტრავინსკისთან ერთად. შესაძლოა, მოგვიანებით მიქელანჯელოც გვწვეოდა… ყოველი მათგანი ისტორიას ქმნიდა. სიამოვნებით გავუზიარებდით ერთმანეთს აზრს იმ პროცესებზე, რომლებსაც არა მხოლოდ ვაკვირდებით, არამედ რომლებშიც უშუალოდ ვმონაწილეობთ“.

გრემის შესახებ

ფსიქოლოგის დიპლომის მფლობელ ვირტუოზ ვოკალისტს 25 ალბომი აქვს გამოშვებული. ის იმ იშვიათთაგანია, ვისაც მუსიკის სამყაროს უმაღლესი ჯილდო „Gremmy“ რვაგზის მინიჭებია ჯაზის, რიტმ-ენდ-ბლუზისა და პოპის კატეგორიებში. უკანასკნელი „გრე­მი“ 2007 წელს მიიღო ალ­ბო­მის­თ­ვის „God Bless the Child“. ჰოლივუდის დიდების ლეგენდარულ ხეივანში ელ ჯეროს ვარსკვლავი 2001 წელს გაიხსნა.

„მუსიკით არ გავმდიდრებულვარ და არც არასოდეს მივისწრაფოდი სიმდიდრისკენ. სამაგიეროდ, როდესაც „გრემის“ მფლობელი ვხდები, ჩემზე საქებარი სტატიები იბეჭდება, მადლიერი საზოგადოება აპლოდისმენტებით მაჯილდოებს, ეს კი ჩემთვის უფრო მეტია, ვიდრე ფული. მერწმუნეთ, არტისტისთვის მისი შემოქმედების დაფასება მატერიალურ კეთილდღეობას გაცილებით აღემატება“.

„ყოველი „გრემი“ საკვირველია, მაგრამ პირველს ვერაფერი შეედრება, – ამბობს მომღერალი, -რაც შეეხება მერვეს, მისი მიღება ნიშნავს, რომ მსმენელს ესმის და უყვარს ჩემი მუსიკა. სწორედ ეს არის მუსიკის შექმნისთვის საუკეთესო სტიმული. თუმცა ჯილდოების გარეშეც გავაგრძელებდი ამ მუსიკის შექმნას. ისიც საკმარისია, რომ ხალხი ამ მუსიკის მოსასმენად მოდის. მაგრამ ჯილდოები, რა თქმა უნდა, მიყვარს“.

მაესტრო დღეს

ელ ჯერო დაუვიწყარი ჯაზური იმპროვიზაციებით დღემდე ახარებს მსმენელს. იგს მიიჩნევს, რომ ღიმილისთვის მოულოდნელ ჯაზურ იმპროვიზაციაზე უკეთესი ხერხი არ არსებობს; რომ ჯაზი ყველაზე ცოცხალი და დინამიკური მუსიკაა. მას სურს, მსმენელმაც იგრძნოს ის, რასაც თავად განიცდის. ელ ჯერო ჯაზფესტივალებისა და კონცერტების ყველაზე სასურველი სტუმარია. კონცერტის წინ მომღერალი ყოველთვის ღელავს, ვინაიდან სურს, მაყურებელს რაც შეიძლება უკეთესი შედეგი აჩვენოს. სიმღერის უნიკალურმა მანერამ და ხმის ოსტატურმა ფლობამ მას ნამდვილი მსოფლიო დიდება და ერთ-ერთი ყველაზე ადვილად ამოსაცნობი მომღერლის რეპუტაცია მოუტანა.

სოლიდური ასაკის მიუხედავად (მომღერალი უკვე 76 წლისაა), ელ ჯერო კვლავაც ახალგაზრდულად გულღია, ხალისიანი და მოძრავია, მუდამ ხუმრობს, ცელქობს, იცინის.

ერთხელ, გასტროლების დროს, მომღერალმა პირდაპირ სცენაზე დაკარგა გონება. ის სასწრაფოდ გადაიყვანეს ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში. მუსიკოსი მალე მომჯობინდა. დღეს ის ცხოვრების ჯანსაღ წესს მისდევს, სპეციალურ სუნთქვით ვარჯიშებს ასრულებს და აპირებს, 100 წლამდე მაინც იცოცხლოს.

ჩვენი დროის ამ დიდი მუსიკოსის უნიკალური ხმა ამერიკული მუსიკალური კულტურის ერთ-ერთი სიმბოლოა.

„დაბადების დღის წესი თვითონაც არ ესმით და არც შენ გეუბნებიან, რომ როცა თერთმეტი წლის ხარ, ამავე დროს ათისაც ხარ, ცხრისაც, რვისაც, შვიდისაც, ექვსისაც, ხუთისაც, ოთხისაც, სამისაც, ორისაც და ერთისაც. როცა მეთერთმეტე დაბადების დღეზე იღვიძებ, ელოდები, რომ თავი თერთმეტი წლისად უნდა იგრძნო, მაგრამ მსგავსსაც ვერაფერს გრძნობ. თვალებს ახელ და ყველაფერი ზუსტად ისეა, როგორც გუშინ იყო, ოღონდ ახლა დღევანდელი დღეა, შენ კი თერთმეტი წლისად თავს სულაც არ გრძნობ. გგონია, რომ ისევ ათი წლის ხარ; და ხარ კიდეც – იმ წელთან ერთად, რომელიც თერთმეტისად გაქცევს“, – ასე იწყება მექსიკური წარმოშობის ამერიკელი მწერლის, სანდრა სისნეროსის მოთხრობა „თერთმეტი“, რომელსაც ძველ თარგმანებში ქექვისას გადავაწყდი. დიდი ხნის წინ ვთარგმნე და „ლიტერატურული გაზეთის“ რედაქტორს გავუგზავნე – მინდოდა,  გულდამძიმებული პატარა გოგოს ამბავს სხვებიც აეღელვებინა.

მოთხრობის მთავარი გმირი – მთხრობელი რეიჩელი არაფრით განსხვავდება იმ უამრავი გოგო-ბიჭისგან, დაბადების დღეზე სასწაულს რომ ელიან – რაღაც ისეთს, რაც ამ დღეს ჭეშმარიტად დაუვიწყარს გახდის. შინ გამომცხვარი ნამცხვარი, არაერთხელ ნამღერი სიმღერა, რომლის თანხლებითაც სანთლებს აქრობენ ხოლმე, ალბათ საჩუქრებიც – მშობლებისგან, ახლობლებისგან… და მაინც, რაღაცის მოლოდინი – აუხსნელი, გულისცემის ამაჩქარებელი. თითქოს თერთმეტი წლისამაც იცი, რომ ყველაზე მთავარი მხოლოდ რიტუალს მიღმა შეიძლება მოხდეს.

„ასაკის მატებას ხომ რაღაც საერთო აქვს ხახვთან, ან იმ რკალებთან, გადაჭრილ ხეს რომ ატყვია, ან ჩემს პატარა ხის თოჯინებთან, ერთმანეთში რომ ვაწყობ ხოლმე – ყოველი წელი მომდევნოში დევს. აი, ასეთია თერთმეტი წლისად ყოფნა“, – ამბობს რეიჩელი.

სკოლაში კი სასწაული ვერაფრით ვერ მოხდება. სანდრა სისნეროსის ამ მოთხრობაში სკოლა რუტინული ქმედებების ადგილია – მასწავლებელი მხოლოდ მოვალეობას ასრულებს, ყველაზე მარტივ და ზედაპირულ გამოსავალს პოულობს, არ აზროვნებს. ვინ არ ყოფილა სასოწარკვეთილი იმის გამო, რომ მოვლენები ცუდი სიზმრის ლოგიკით ვითარდება – ცამდე მართალი ხარ, მაგრამ საკუთარ სიმართლეში ვერავის არწმუნებ?! თუ თერთმეტი წლისას გაკვეთილზე გაიძულებენ, რომ ვიღაცის საძაგელი სვიტერი ჩაიცვა – წითელი პლასტმასის ღილებითა და ჩამოწელილი სახელოებით, თუ არავინ გისმენს („არა, მე… თქვენ ვერ… ჩემი არ არის“) და წინააღმდეგობის გაწევის მცდელობა აზრს კარგავს, თუ ისღა გრჩება, რომ რომელიღაც პაწაწინა ცხოველივით ისლუკუნო, ბუნებრივად გიჩნდება სურვილი – ას ორი წლის იყო! მაშინ ვერაფერს გაგიბედავდნენ. რა იციან უდიდესი უსამართლობის ჩამდენებმა, რომ როცა ას ორი წლის ხარ, ამავე დროს ორმოცდასამი წლისაც ხარ, ორმოცდაორისაც, ოცდაორისაც, თორმეტისაც, თერთმეტისაც და ასე.

ამ მოთხრობის ინგლისურ ენაზე წაკითხვას იოლად შეძლებთ, თუ ბმულს მიჰყვებით:

https://www.stjohns-chs.org/english/nwixon_courses/english-9-111/eleven-by-sandra-cisneros.pdf

ანთოლოგიაში, სადაც წლების წინ პირველად წავიკითხე სანდრა სისნეროსის ეს პატარა შედევრი, მის გვერდით ჯამეიკა კინკეიდის „გოგონა“ და ჯულია ალვარესის „თოვლი“ იყო დაბეჭდილი. როგორც ჩანს, ანთოლოგიის შემდგენელსაც სურდა, სხვებიც აეღელვებინა გულდამძიმებული პატარა გოგოების ბედით.

რა ვთქვათ სკოლაზე? რა ვთქვათ მასწავლებელზე? ან რეიჩელის კლასელზე, რომელსაც მხოლოდ გაკვეთილის დასასრულს ახსენდება, რომ ეს სახელოებჩამოწელილი, წითელღილებიანი სვიტერი მისია. მოულოდნელ პრობლემას მათემატიკის მასწავლებელი სახელდახელოდ მოაგვარებს, მერე კი სახელმძღვანელოს 32-ე გვერდზე მე-4 სავარჯიშოს მიუბრუნდება. მთავარ საქმედ, ძირითად ვალდებულებად სწორედ ამას თვლის – საგნის სწავლებას, პროგრამით განსაზღვრული მასალის გავლას. გაკვეთილის ბოლოს, როცა ყელში გულმობჯენილი რეიჩელი ძველ, დაძონძილ სვიტერს თანაკლასელს უბრუნებს, მასწავლებელი ისეთ სახეს იღებს, თითქოს არც არაფერი მომხდარა. ალბათ კმაყოფილია – მოსწავლეებმა სავარჯიშოები შეასრულეს, ცოდნა განიმტკიცეს, გავლილი მასალა გადაიმეორეს. მერე რა, რომ თერთმეტი წლის გოგოს სამუდამოდ დაამახსოვრდება გულისტკენა – დღე, როცა ცხოვრება ნამდვილი სახით წარმოუდგა.

რადგან თითქმის მთელი მოთხრობა მოვყევი, დასასრულსაც გადმოვწერ მათთვის, ვინც ინგლისურად ვერ წაიკითხავს: „დღეს თერთმეტი წლის გავხდი. დღეს თერთმეტისაც ვარ, ათისაც, ცხრისაც, რვისაც, შვიდისაც, ექვსისაც, ხუთისაც, ოთხისაც, სამისაც, ორისაც და ერთისაც, მაგრამ ნეტა ას ორი წლის ვიყო. ნეტა თერთმეტის არ ვიყო და სხვა, ნებისმიერი ასაკისა ვიყო, იმიტომ რომ მინდა, უკვე ძალიან შორს ვიმყოფებოდე – ხელიდან გაფრენილი პატარა ბუშტივით, იმ პაწია წრესავით, ცაში რომ დაფარფატებს და ისეთი პაწაწინაა, მის დასანახად თვალები უნდა დახუჭო“.

პატარა ბუშტი. პაწია წრე. არ ამბობს, თვალები მოჭუტეო.

უნდა დახუჭო.

მათემატიკა კონსტრუქტივისტული მეცნიერებაა და თითქმის ყველა მასწავლებელი გაკვეთილებს უკვე ამ მეთოდის გამოყენებით გეგმავს. კონსტრუქტივიზმი სხვა არაფერია, თუ არა გამოცდილებისა და წინარე ცოდნის გამოყენებით ახალი ცოდნის აგება. ყველაზე მნიშვნელოვანი კი ამ დროს „სკფოლდინგია“, ანუ სწორი, ადვილად გასაგები და მკაფიო კითხვების მეშვეობით მოსწავლეებს მივცეთ საშუალება, თვითონ იფიქრონ, გაიაზრონ დავალება და მივიდნენ სწორ დასკვნამდე (იმდენად ზუსტად უნდა ვიცოდეთ მათი განვითარების დონე და მათი შესაძლებლობები, რომ „დამარცხება“ უბრალოდ უნდა გამოირიცხოს).

მათემატიკაში ყველა მომდევნო თემა წინა თემის გაგრძელება ან განვითარებაა, ამიტომ გაცილებით ადვილია ამ მეთოდის გამოყენება. პრაქტიკაში ძალიან მეხმარება კონსტუქტივისტული გაკვეთილები, რათა სწავლება მეტად ეფექტური გავხადო. დაკვირვებებმა მიჩვენა, რომ მზად მიწოდებულ მასალას გაცილებით ძნელად იმახსოვრებენ ბავშვები, განსხვავებით იმ საკითხებსა და თემებისაგან, რომლებსაც თვითონ აღმოაჩენენ და შეისწავლიან.

მაგალითისთვის შემიძლია წარმოგიდგინოთ თემა „წილადების გამრავლება ნატურალურ რიცხვზე“. ეს თემა მე-5 კლასში ისწავლება. ამ დროს მოსწავლეებმა უკვე იციან შეკრება-გამოკლების თვისებები, ასევე იციან ტოლმნიშვნელიანი წილადების შეკრება-გამოკლება და გამრავლების არსი. ეს ცოდნა სავსებით საკმარისია მათთვის, გააკეთონ აღმოჩენა და თვითონ მივიდნენ დასკვნამდე, როგორ უნდა გავამრავლოთ წილადები ნატურალურ რიცხვზე. სწორედ ამ საფუძვლებს ვიყენებ და მოსწავლეებს ვთავაზობ ჯგუფურ მეცადინეობას. ვიდრე ჯგუფებს დავალებას შევთავაზებდე, ვიმეორებთ გამრავლების ჩაწერას შეკრების გზით და დაფაზე ვაკეთებთ რამდენიმე მაგალითს (მაგ 3•4=3+3+3+3=12 ან 5•3=5+5+5=15). შემდეგ ჯგუფებს წინასწარ გამზადებულ ბარათებს ვურიგებ.

მათ უნდა გამოიყენონ თავიანთი ცოდნა და წილადების ნატურალურ რიცხვზე გამრავლება შეკრების გზით უნდა შეასრულონ. ბავშვებმა ძალიან კარგად იციან, რომ გამრავლება არის რიცხვის (მათ შორის წილადი რიცხვის) შეკრება რამდენჯერმე. ამიტომ დავალებას მარტივად ართმევენ თავს და იღებენ პასუხებს. მნიშვნელოვანია, რომ მათ ამ პასუხების გადამოწმება გეომეტრიულადაც შეუძლიათ, რადგან მათ ბარათებზე მოცემული დავალება ამის საშუალებას იძლევა. თითოეული გუნდი ამ პასუხებს წერს საჯაროდ, წინასწარ გამზადებულ ფორმატზე. საბოლოოდ ფორმატი ასეთ სახეს იღებს

სწორედ ამის შემდეგ იწყება ის, რისთვისაც მოსწავლეებს ასე ძალიან უყვართ მათემატიკის გაკვეთილები. მათი დავალებაა, კარგად დააკვირდნენ წარმოდგენილ ცხრილს, რომელიც მათივე შევსებულია, კარგად გაიაზრონ აქ მოცემული ინფორმაცია და იპოვონ კანონზომიერება. ბავშვები ძალიან ინდომებენ, რომ სწორედ ისინი გახდნენ აღმომჩენები. საბოლოოდ კლასი მარტივად მიდის დასკვნამდე, რომ წილადის ნატურალურ რიცხვზე გამრავლებისას მრიცხველს ვამრავლებთ ამ რიცხვზე და ვწერთ წილადის მრიცხველში, ხოლო მნიშვნელი იგივე გადადის. ამგვარად შეთავაზებული თემა გაცილებით ადვილი დასამახსოვრებელი სხდება მათთვის. ერთადერთი პრობლემა არის დრო. ამას დიდი დრო სჭირდება. მასწავლებელს შეეძლო ერთ წინადადებაში გადმოეცა წესი, თუ როგორ უნდა შეასრულონ გამრავლება და მერე მაგალითებით განემტკიცებინა საკითხი, თუმცა მიმაჩნია, რომ  ცდად ღირს და აღმოჩენით გამოწვეული განცდა და სიხარული იმდენად დიდ კვალს ტოვებს ბავშვების ცნობიერებაში, რომ მათ არასოდეს ავიწყდებათ ნასწავლი მასალა.

ჩემი დაკვირვებით, რადგან მე-5 კლასი ჯერ კიდევ დაწყებითი საფეხურია, ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ სწავლება გახდეს სახალისო და უფრო მეტად ეფექტური. ჩემი აზრით, ამ კონკრეტული მაგალითის დროს მნიშვნელოვანი არა მხოლოდ ალგებრული მოქმედებების სწავლაა, არამედ მათი შემოწმება გეომეტრიულ მოდელებზეც, რის საშუალებასაც ბარათებზე მოცემული დავალებები იძლევა. სახეზეა ტრანსფერი, რაც კიდევ უფრო ზრდის მეთოდის ეფექტურობას.

დასასრულ მინდა ვთქვა, რომ არასოდეს უნდა შეგვეშინდეს, რომ მოსწავლეები, თუნდაც დაწყებითი საფეხურის, გავიყვანოთ მაღალ სააზროვნო უნარებზე და ასაკის შესაბამისად მივცეთ საშუალება, გაიზიარონ აღმოჩენებით გამოწვეული სიხარული.

ნონა ჩუბინიძე

14 საჯარო სკოლის მათემატიკის მასწავლებელი