ოდესმე „ადრენალინურ სტრესში“ ყოფილხართ? ღმერთმა გაშოროთ.

ამ დროს ორგანიზმი ამ ჰორმონით გევსება და რაღაცნაირი კანკალი გიტანს. მთლიანად დაძაბული ხარ, რადგან ადრენალინი გეუბნება – ან იბრძოლე, ან გაიქეციო… მაგრამ არც ბრძოლას აქვს აზრი და არც გასაქცევია სადმე. ჰოდა. ხარ გაყუჩებული და საკუთარ აჩქარებულ გულისცემას უგდებ ყურს.

იგივე სტრესი შესაძლოა ელემენტ მაგნიუმის დეფიციტმაც გამოიწვიოს და პრინციპში, ეს ყველაზე კარგი ვარიანტია, რადგან მის ნაკლებობას ასე თუ ისე, ეშველება.

მაგნიუმი მეათე საუკუნეში ერთ-ერთი პაპირუსის ტექსტში გვხვდება. გარეგნულად ძალიან ჰგავს რკინის მაგნიტურ ჟანგს პიროლიზიტს და ალბათ, ამიტომ ყველა მიმსგავსებულ მინერალს „მაგნეზიურ ქვას“ უწოდებდნენ.

ალქიმიურ ლიტერატურაში სიტყვა მაგნესი (Magnes) მრავალ ნივთიერებას აღნიშნავდა. მაგ. ვერცხლისწყალს, ეთიოპურ ქვას, ჰერაკლეს ქვას და ა.შ. ასევე, ყველა იმ მინერალს, რომელიც მაგნიუმს შეიცავდა, მაგ. დოლომიტს, აზბესტს, ნეფრიტს.

1618 წელს ინგლისში არსებული ეპსომის მინერალური წყლებიდან გამოჰყვეს მარილი, რომელიც მაგნიუმის კარბონატი იყო. მისი ყიდვა დღეს ნებისმიერ სუპერმარკეტსა და აფთიაქში შეგიძლიათ ზღვის მარილის სახელწოდებით. მასზე ჩანაწერებს კი ლავუაზიეს მიერ დაწერილ წიგნებშიც ნახავთ.

დაღლილობა, გაღიზიანება, უძილობა, კუნთების უნებლიე მოძრაობა, ყველაფერს მაგნიუმის ნაკლებობა განაპირობებს. ძირითადად, ასაკოვანი ადამიანები და ბავშვები მოისაკლისებენ. ქალებს დღიურად 350-400მგ. სჭირდებათ, კაცებს 400-450მგ. ორსულ ქალებს კი 500 მგ. მაგნიუმი იმ ფერმენტების გამააქტიურებელია, რომლებიც ATP სინთეზის პროცესში, ანუ ენერგიის სინთეზში მონაწილეობენ. ასევე, მონაწილეობს ცილების ბიოსინთეზის პროცესშიც. 300-მდე ფერმენტის კოფაქტორია.

მაგნიუმი პასუხისმგებელია სისხლძარღვების ელასტიკურობაზე და გულსისხლძაღვთა მუშაობის პროცესზე. დეფიციტის შემთხვევაში, წნევაც აიწევს. მაგნიუმი აჩერებს ოსტეოპოროზს, რადგან კალციუმს ძვლოვან ქსოვილში ტოვებს. კალციუმის მსგავსად, სისხლიდან სამიზნე უჯრედებში მაგნიუმის შესატანად D ვიტამინია აუცილებელი.

მაგნიუმს მარცვლეულსა და განსაკუთრებით, შვრიის ფაფასა და ბურღულეულში იპოვით. თუმცა, თუ ამ უკანასკნელს რძეს დავამატებთ, მაშინ ფიტინის მჟავა მაგნიუმის შეწოვას დაბლოკავს. დიდი რაოდენობით ტკბილი და ცხიმიანი საკვებიც მაგნიუმის შეწოვას აფერხებს.

მაგნიუმის წყაროა ასევე ქლოროფილის შემცველი საკვები. თუ ოდნავ მხატვრულად ვიტყვით, ქლოროფილი მცენარეების სისხლს წარმოადგენს და იქაც ჰემინური ჯგუფის მსგავსი ჯგუფია. თუმცა, ჩვენთან ჰემინურ ჯგუფში რკინის იონია, ქლოროფილში – მაგნიუმი. ბევრი მწვანილეულის მიღებით მაგნიუმსაც მიიღებთ, ასევე კალიუმს და რაღაც რაოდენობა კალციუმსაც. ასევე, ვიტამინებს.

მაგნიუმის დეფიციტის დროს ელექტრული პოტენციალი ირევა და ირღვევა მემბრანული ტრანსპორტი. მაგნიუმი, ნატრიუმის უჯრედების გარეთ ყოფნისთვის არის მნიშვნელოვანი, რათა უჯრედებს შიგნით ნატრიუმი მცირე რაოდენობით იყოს. კალციუმი უჯრედებს შიგნით უნდა იყოს მცირე. კალიუმის დიდი რაოდენობა კი უჯრედებს შიგნითაა აუცილებელი. უჯრედული მემბრანა ამ ელემენტებს ერთმანეთისგან ყოფს, თუმცა ყველა ერთად, გუნდურად მუშაობს.

როდესაც მაგნიუმის დეფიციტი არ არის, კარგად გვძინავს, რადგან სეროტონინის სინთეზს უწყობს ხელს, რომელიც თავის მხრივ ამაღლებს მელატონინის დონეს. ამცირებს ადრენალინის დონეს, ანუ შფოთვა ქრება. მაღალი ადრენალინით ვერავინ დაიძინებს, რადგან, ე.წ. „ადრენალინურ სტრესში“ იქნება.

მაგნიუმი კუნთების მოდუნებას უწყობს ხელს, მათ შორის საჭმლის მომნელებელი სისტემის კუნთებისაც. ამცირებს ანთებით პროცესებს და C რეაქტიული ცილის დონეს. აქრობს, ე.წ. „მოუსვენარი“ ფეხის სინდრომს, სტენოკარდიასა და არითმიას.

მაგნიუმის გარკვეული რაოდენობა დაკავშირებულია კალციუმთან და ფოსფორთან. ძვლებში მათთან ქმნის კომპლექსურ ნაერთებს. გვხვდება ექსტრაცელულალურ სითხეშიც. კალციუმისგან განსხვავებით, მაგნიუმის რაოდენობა უჯრედში მეტია, ვიდრე უჯრედგარეთ სითხეში. მაგნიუმის იონი მონაწილეობს კუნთის შეკუმშვაში და მრავალი ფერმენტის აქტივატორია. მაგნიუმი ერთგვარ ანტაგონიზმს იჩენს კალციუმის მიმართ. მაგნიუმის კონცენტრაციის შემცირება უჯრედში იწვევს არითმიასა და კრუნჩხვებს.

მაგნიუმი მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის ჰექსაგონალური მესრის მქონე მეტალია. ჩვეულებრივ პირობებში მდგრადი მაგნიუმის ოქსიდის MgO დამცავი ფენითაა დაფარული, რომელიც ჰაერზე გაცხელებით, დაახლოებით 600°C-ზე იშლება. რის შემდეგაც მეტალი იწვის კაშკაშა თეთრი ალით, წარმოიქმნება მაგნიუმის ოქსიდი და ნიტრიდი Mg₃N₂.

მაგნიუმის სიმკვრივე 20°C-ზე 1.74გ/სმ³-ია, მეტალის ლღობის ტემპერატურა Tლღ =650°C, ხოლო დუღილის ტემპერატურა – Tდუღ = 1105°C-ია; სითბოგამტარობა 20°C-ზე – 156ვტ. მაღალი სისუფთავის მაგნიუმი არის პლასტიკური, კარგად იპრესება, იგლინება და ექვემდებარება დამუშავებას.

მაგნიუმი აქტიური მეტალია და ბუნებაში თავისუფალი სახით არ გვხვდება. არაორგანულ, მცენარეულ და ცხოველურ სამყაროში ნაერთების სახითაა გავრცელებული. დედამიწის ქერქში მისი შემცველობა 2,35 წონით %-ს შეადგენს. მაგნიუმის შემცველი მინერალებია:

მაგნეზიტი – MgCO₃, რომელიც 47,6% MgO-ს შეიცავს. ის წარმოიქმნება CO₂-ის მოქმედებით მაგნიუმის ოქსიდზე, ან მაგნიუმის ხსნად მარილზე. მაგნეზიტი გამოიყენება მეტალური მაგნიუმის მისაღებად.

დოლომიტი – CaCO₃·MgCO₃, რომელიც შეიცავს 21,7% MgO-ს, ბუნებაში მონაცრისფრო თეთრი რომბოედრული კრისტალების სახით გვხვდება. დოლომიტი გამოიყენება მეტალური მაგნიუმის მისაღებად, ცეცხლგამძლე მასალად, მეტალურგიასა და სამშენებლო ტექნიკაში თერმოიზოლატორების დასამზადებლად.

ანკერიტი-Ca(Mg,Fe)·(CO₃)₂, დოლომიტთან ერთად გვხვდება. მონაცრისფრო თეთრი კრისტალებია.

ბრუსიტი Mg(OH)₂ შეიცავს 69% MgO-ს და ბუნებაში გვხვდება თეთრი ბოჭკოს სახით.

შპინელი- Mg(Al₂O₄) შეიცავს 28,2% MgO-ს და ბუნებაში გამჭირვალე ოქტაედრული კრისტალების სახითაა. შპინელის კრისტალები, ძვირფას ქვებადაც გამოიყენება.

შპინელი პირველად ცნობილმა მოგზაურმა მარკო პოლომ აღწერა და ძვირფას ქვად მოიხსენა. შპინელის მოპოვება მეცხრე საუკუნეში პამირის სამხრეთ-დასავლეთით, კუჰილალეს საბადოზე დაწყებულა. საბადოს „Ruby Mines“ უწოდეს. შეიძლება იმიტომ, რომ ქვას ხშირად ლალს და კორუნდს ადარებდნენ. ზოგჯერ კი ქვებს ერთმანეთშიც ურევდნენ.

მოგვიანებით, ქვა ცალკე ჯგუფში გააერთიანეს, არც მისი თავისებური ფიზიკური თვისებები გამორჩენიათ. მაგ. სიმტკიცე 8-8,5; სიმკვრივე-3,75-3,72 გ/სმ³; გამჭვირვალე და სხვადასხვანაირი ფერი – მისი ფერიც იცვლება, უფერო, ლურჯი, ნაცრისფერი, ვარდისფერი, მწვანე, მეწამული, ყვითელი, შავი, წითელი, ნარინჯისფერი, ყველა შეფერილობა შეიძლება შპინელს ჰქონდეს. საუკუნეების განმავლობაში ქვას სხვადასხვა სახელით მოიხსენებდნენ – ცელონიტი, პიკოტიტი, რუბიცელი და ა.შ.

კარნალიტი – KCl·MgCl₂·6H₂O, მეტალური მაგნიუმისა და სასუქის მისაღებად გამოიყენება.

მაგნიუმს სამი სტაბილური იზოტოპი აქვს: ²⁴Mg, ²⁵Mg და ²⁶Mg. ²⁴Mg–ში არის დაახლოებით 79% Mg. არსებობს ასევე ²⁸Mg – რადიოაქტიური იზოტოპი, 1950 წლიდან 1970 წლამდე რამდენიმე კომერციული ატომური ელექტროსადგური სამეცნიერო ექსპერიმენტებისათვის იყო გაკეთებული. ამ იზოტოპს გააჩნია შედარებით ხანმოკლე ნახევარდაშლის პერიოდი (21 საათი) და მისი გამოყენება იყო შეზღუდული.

მაგნიუმის და კალციუმის ორ და სამ ვალენტიანი იონების შემცველი მარილების გამო წყალი ხისტი ხდება. თუ წყალი ასეთ მარილებს მცირე რაოდენობით ან სულაც არ შეიცავს, მაშინ წყალი რბილი ან გამოხდილია.

გაკვეთილზე შესაძლებელია განვსაზღვროთ წყლის სიხისტე. გუნდური მუშაობისთვის არაჩვეულებრივი აქტივობა იქნება.

აიღეთ წყლის სინჯი, მაგალითად, სკოლის ონკანიდან. სინჯი ორ ჭიქაში იყოს, 100-100 მლ ოდენობით. ერთ მათგანს აფთიაქში ან სუპერმარკეტში ნაყიდი ზღვის მარილი დაამატეთ. ეს მაგნიუმის კარბონატი იქნება სიხისტის მოსამატებლად. ჰო, მესამე ჭიქაც იქონიეთ, შიგ გამოხდილი წყალი ჩაასხით შესადარებლად. საანალიზო წყალს დაამატეთ ინდიკატორ მეთილ ნარინჯის 1%-იანი სპირტხსნარის 2-3 წვეთი და გატიტრეთ 0.1N HCl-ის ხსნარით. მოყვითალო ფერი უნდა გავარდისფრდეს. როგორც კი ხსნარი გაიტიტრება, ჩაინიშნეთ დახარჯული მარილმჟავას რაოდენობა და გაამრავლეთ 2,8-ზე (კარბონატული სიხისტის გამოსათვლელი კოეფიციენტია).

ევროპის სტანდარტების მიხედვით, 0-60 მგ/ლ რბილი წყალია. 60-120 მგ/ლ-საშ. სირბილისაა. 120-180 მგ/ლ-საშ. ხისტი, ხოლო 180-ზე მეტი, ხისტ წყლად ითვლება.

სიხისტის გამოთვლა, ასევე შეგიძლიათ სპეციალურად შექმნილი, ე.წ. სიხისტის გამოსათვლელი კალკულატორით:

https://www.lenntech.com/ro/water-hardness.htm.

წერილს თურქეთში ვწერ. ერასმუსის პროგრამით ვარ ჩამოსული. ქალაქს ესქიშეჰირი ჰქვია და ვინც ჩემს სტატიებს მუდმივად თვალს ადევნებს, იმან ისიც იცის, რომ ამ ქალაქში ხშირად ვარ ხოლმე. პატარა ქალაქია, მაგრამ მე ერთიან ორგანიზმს მაგონებს, რადგან მაგნიუმისა და სხვა მინერალების არ იყოს, აქაც ყველა გუნდურად მუშაობს.

(,,გოგოთურ და აფშინა“)

პოემის მთავარი გმირია გოგოთური, რომელიც ავსებს ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში იდეალურ პერსონაჟთა გალერეას. მის სახეში გაერთიანებულია სამშობლოსა და თავისუფლების სიყვარული („ხმლის ქნევას მადლი მაშინ აქვ, როცა ხმალს ჰხედავ მტრისასა!“), საოცარი კ ე თ ლ შ ო ბ ი ლ ე ბ ა და კ ა ც თ მ ო ყ ვ ა რ ე ო ბ ა, ვაჟას გმირთათვის დამახასიათებელი ვაჟკაცური შემართება, რაც განაპირობებდა მის გავლენას ადამიანებზე (აფშინას ფერისცვალებაც ხომ გოგოთურის პიროვნული მომხიბვლელობისა და საოცარი სიკეთის გავლენის შედეგია). გარეგნობა არ აღუწერია საგანგებოდ. ერთგვარი ინტერესი ვაჟამ ამ მხრივ გოგოთურის მიმართ გამოიჩინა, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მხოლოდ ის გვითხრა, რომ:

„გოგოთურს რკინის გული აქვ,

მკლავი ხო გადამეტია,

რამდენჯერ მარტომ შაბერტყის

მტერი ქვიშაზეც მეტია.

ომში სიკვდილს ჰგავ გოგოთურ,

შეუბრალები, უკვდავი,

მტერსაც ზარსა სცემს უზომოს,

როგორაც სულთამხუთავი…

ისე აგორებს მტრის რაზმებს,

როგორც ნავს ტალღთა დენანი,

ალბათ სწყალობენ ვაჟკაცსა

ის ანგელოზნი ზენანი“.

მაღალი იდეალების მქონე ადამიანისთვის, დიდი პიროვნებისათვის ოჯახური გარემო ერთგვარად შემზღუდავია. ამ ნიშნითაა განხილული გოგოთურისა და მისი ცოლის ურთიერთობა. ოჯახური ცხოვრება უღელია გოგოთურისთვის. მისი ცოლი მდაბალი ვნებების ქალია, რომლის გონებაიწროობისთვის მიუწვდომელია ქმრის დიდბუნებოვნება:

„მიჰყვება გულის ძრახვასა

ვნებიანობით რეტია,

წაიტყვის უგვანს სიტყვასა

მოუფიქრელი, ცეტია.

ქმრისად სახელის მძებნელი,

სხვას არ დაგიდევს არასა:

მტყუანი იყოს მის ქმარი,

თუნდ ხალხს სცარცვიდეს შარასა,

ოღონდ იქნევდეს ფრანგულსა,

არ ჰღალატობდეს ხარასა,

ცოლსაც სწყალობდეს, აცმევდეს

წითლის დარაის კაბასა“.

გოგოთური, რომლის ბუნებისთვისაც უცხო, მიუღებელია ცოლის ბრმა პრაგმატიზმი („რა სარჩოდ გამომადგება თათრების დაჭრილ ზურგები? ლაშქრობით რა მოგიტანავ, ტანზე წყლულების მეტია, მარტო სახელი რას გიზამს, თუ სარჩოც არა ჰხვეტია?!“), სიბრალულსაც კი აღძრავს მკითხველში. თუმცა აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ გოგოთურს თავისი გამოკვეთილი დამოკიდებულება აქვს ოჯახური ყოფისადმი. საინტერესოა მომენტი, როცა იგი აწყნარებს ცოლს და თავს აჩვენებს, თითქოს ეთანხმება მოთხოვნას („უნდა მიმოვლო ხმელიო, რასაც შენა მთხოვ იმისა, წავალ, ვიქნები მქნელიო. მოყვრებში გამაემართა ამის დაცინვით მთქმელიო”). აქ კარგად ჩანს საკუთარ შინაგან სამყაროსთან პიროვნების შეთანხმებული მოქმედება. ეს ჩანს მაშინაც, როცა იგი, მიუხედავად შეურაცხყოფისა, რაც აფშინამ მიაყენა, არ კარგავს პიროვნულ სიმაღლეს („ხომ იცი, საქართველოა ყველა კუთხიდან მტრიანი, მგზავრს მიშვებ უიარაღოს, კაცი არა ხარ ღვთიანი?… თუ მაინც გიყვარს ხმლის ქნევა, ქროლვა, ქორებულ ტევება, მე სამ გამამყევ, გაჩვენო მტერი საჟლეტად ვეება”).

მთაში კარგის გვერდით უზნეოც, ავაზაკიც მოიპოვება:

„ამბობენ ბლოელ აფშინა,

მინდოდაურის გვარისა,

სცარცვავს რჯულიან-ურჯულოს,

მარჯვედ მომხმარე ფარისა“.

აფშინას ჭერხო ნაყაჩაღარი უნჯით არის სავსე (პოემის მიხედვით ეს „უნჯი” ალბათ ნაძარცვი იარაღია: ,,იარაღნ მამცენ, ფშაველნო” ან „ჩქარა მაიხვენ აბჯარნი”), ხოლო ქვევრი ვერცხლით. უღვთო აფშინას კოპალას ჯვართან წითელჩოხოსანი გოგოთური შეეყრება „თავი საქმითა და ავი წადილით” მცხოვრებ აფშინას სიკეთის ბეგარა ედება. აფშინაში გოგოთურთან ფიზიკური და მორალური მარცხის შემდეგ იღვიძებს მამაკაცური თავმოყვარეობა, გულის სიღრმეში მიმალული სიკეთე. გოგოთური და აფშინა ძმად გაიფიცებიან („იფიცნეს, ეხლა ძმანია, ვით ერთი დედის შვილები…“ ). აფშინა საბოლოოდ უარყოფს თავისი ცხოვრების ძველ წესს, ყოფილი მძარცველი ნაწარმოების ბოლოს რჯულის ერთგული ხევისბერი ხდება (თუმცა პოემაში არ ჩანს აფშინას ფერიცვალების შინაგანი პლანი, როგორც ეს ალუდას თუ მინდიას შემთხვევაშია):

„ხევისბრის დიდება ისმის,

აფშინა არი სწორედა!

ხალხს ხატს ახვეწებს ტკბილის ხმით

იწვევს მფარველად ქვეყნისა:

„მწყალობელ იყოს გიორგი,

ხალხო, ოჯახის თქვენისა!

მტერზედამც გაგემარჯვებათ,

სიკვდილს გაშოროს მწარესა,

გამარჯვებითამც გივლიათ

ყოვლგნივ ხმელეთის მხარესა!”.

არის გარკვეული მოტივები ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში, რომელნიც ამოზრდილია სოციალ-პატრიოტული განწყობილებებიდან. ასეთებია, მაგალითად, შემდეგნი: ა) სულიერი სიმტკიცე და გაუტეხელობა გულისხმობს საკუთარი ძალების რწმენას, ანუ ო პ ტ ი მ ი ზ მ ს, რომელიც ობლობისა და მარტოობის შინაარსით არის გამსჭვალული. საკუთარ პიროვნულ ღირსებათა ნიადაგზე გამორჩეულობის შეგრძნება, დამახასიათებელი ვაჟას იდეალური პერსონაჟებისათვის, მარტოობისა და ობლობის გრძნობაში გადადის (თუმცა ამასვე განიცდიან ზოგჯერ უარყოფითი პერსონაჟებიც: შერე „ეთერიდან”, აფშინა „გოგოთურ და აფშინადან”); ბ) მაგალითად, „გოგოთურ და აფშინაში” ნათქვამია: „ცოლი აუტყდა გოგოთურს: …წადი, შენც ვინმე გაცარცვე, არ გინდა სარჩო, ნეტარა?”. გოგოთური აწყნარებს ცოლს და ვითომ მისი სურვილის განსახორციელებლად მიდის; ეს პატარა, უმნიშვნელო მოტივია, რომელიც ლიტერატურაში გავრცელებულია ც ო ლ ი ს მოტივის სახელწოდებით. ვაჟასთან გვხვდება პიროვნული ღირსების დაცვის, მოთმინებისა და სულგრძელობის მოტივები და ა. შ.

კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების ძლიერი იარაღია განათლება, თუმცა მის შესაძლებლობებს საკმარისად არ ვიყენებთ.

კვლევამ აჩვენა, რომ მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნების საშუალო სკოლების მოსწავლეთა მხოლოდ 16% რომ იღებდეს განათლებას კლიმატის ცვლილების შესახებ, 2050 წლისთვის შევძლებდით ნახშირბადის გამოყოფის თითქმის 19 მილიარდი ტონით შემცირებას.

განათლების პროგრამების მუშაობის გაძლიერება, რომელიც დადებითად გავლენას მოახდენს კლიმატის ცვლილებაზე, სასარგებლო იქნებოდა სხვა მიმართულებითაც. ეკონომიკისა და კლიმატის გლობალური კომისიის მონაცემებით, თუ ქვეყნები 2018-2030 წლებში კლიმატის ცვლილების შესამცირებლად გაბედულ ნაბიჯებს გადადგამენ, 2030 წლისთვის შეძლებენ 65 მილიონზე მეტი ისეთი სამუშაო ადგილის შექმნას, რომლებიც შეამცირებენ ნახშირბადის გამოყოფას და გლობალურ ეკონომიკას დამატებით 26 ტრილიონ აშშ დოლარს მოუტანენ.

საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის გათვლით 2016-2030 წლებში შესაძლებელია დაახლოებით 23 ტრილიონი აშშ დოლარის ოდენობის კლიმატგონივრული ინვესტირების მოზიდვა ეროვნული კლიმატის ცვლილებაზე ზემოქმედების პროექტების ფარგლებში.

განათლება უმნიშვნელოვანესია იმ პროფესიონალების მოსამზადებლად, რომლებიც აღნიშნული სარგებლის მიღებაში დაგვეხმარებიან. არსებობს ოთხი გზა, რომლებითაც განათლებას კლიმატის ცვლილებაზე ზემოქმედების მოხდენა შეუძლია:

პირველი: ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხული მოსახლეობის დაახლოებით ორმა მესამედმა მსოფლიოს ნომერ პირველ გამოწვევად კლიმატის ცვლილება და ბიომრავალფეროვნების დაზიანება დაასახელა, ხოლო განათლება – ამ გამოწვის მოგვარების საშუალებად. ანგარიშის თანახმად, საგანმანათლებლო პოლიტიკისა და სასწავლო პროგრამების ნახევარზე მეტი არ ითვალისწინებს დაწყებითი და საშუალო განათლების ეტაპებზე საკითხებს კლიმატის ცვლილების შესახებ.

კლიმატის ცვლილების შესახებ მოსწავლეების ინფორმირება უნდა მიმდინარეობდეს განათლების ყველა დონეზე – ფორმალური განათლების დაწესებულებებში, თემებსა და სამუშაო ადგილებზე. საგანმანათლებლო სისტემები უნდა იძლეოდნენ ინფორმაციას კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული სტიქიური უბედურებების შესახებ, მათი თავიდან აცილების მიზნით.

სკოლებს მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია ადგილობრივი თემების კლიმატისა და სტიქიური უბედურებების რისკების შესახებ ინფორმირებასა და მედეგობის ხელშეწყობაში. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ განათლება ვაღიაროთ კლიმატის ცვლილების პოლიტიკის მთავარ კომპონენტად. აღნიშნული პოლიტიკა გულისხმობს სახელმწიფოს წვლილის განსაზღვრასა და ეროვნული ადაპტაციის გეგმებს.

ასეთი ინტეგრირებული მიდგომა მყარ საფუძველს ქმნის განათლების სექტორში ინვესტიციების მოსაზიდად, კლიმატის ცვლილებებზე ზემოქმედების გაფართოების მიზნით.

მეორე – მუშახელის მწვანე უნარების ფლობა. სწავლება და უნარების განვითარება უმნიშვნელოვანესია სამართლიან და მწვანე განვითარებაზე გადასვლისა და ეკონომიკის წინსვლის მიმართულებით, განსაკუთრებით ახლა, როცა კოვიდ-19-ის პანდემიის შემდგომი ეკონომიკური აღდგენის პაკეტები მწვანე განვითარების წახალისებას უწყობს ხელს.

აუცილებელია ახალი სასწავლო პროგრამების შემუშავება, რომლებიც მიმართული იქნება გარემოს დასაცავად საჭირო შესაძლებლობებისა და უნარების განვითარებისკენ. უმაღლესი განათლება და კვლევა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მედეგი და კლიმატის ცვლილებაზე რეაგირების უნარის მქონე ადამიანური კაპიტალის განვითარებაზე. „ევროპული მწვანე შეთანხმება“ და კორეის რესპუბლიკის „მწვანე შეთანხმება“ იმის საუკეთესო მაგალითებია, რომ ასეთი უნარების მქონე ადამიანების დიდი რაოდენობით მობილიზებაა საჭირო.

სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ინვესტირება ისეთ უნარებში, რომლებითაც ადამიანები შეძლებენ ემისიების რეგულირებას, განახლებად და სუფთა ენერგიაზე გადასვლას, ნარჩენების მართვას, მწვანე და მედეგი პროდუქტების წარმოებასა და მომსახურებების განვითარებას.

მესამე – ინვესტიციების გაზრდა მდგრადობისა და გაციფრულების დაახლოების მიზნით. ამჟამად მსოფლიოში პერსპექტიული მიმართულებაა მიმდინარე ციფრული ტრანსფორმაცია. გლობალური ციფრული სამშენებლო ინდუსტრიის, ანუ იგივე „მშენებლობა 4.0-ის“ ბაზრის მოცულობა, რომელიც იყენებს ხელოვნურ ინტელექტსა და სხვა ტექნოლოგიებს, 10 მილიარდი აშშ დოლარიდან, რომელიც 2017 წელს იყო გამოყოფილი, 2027 წლისთვის, სავარაუდოდ, 29 მილიარდ აშშ დოლარამდე გაიზრდება. მაღალი დონის ციფრული უნარები ყველგან დიდი მოთხოვნით სარგებლობს, იქნება ეს ჭკვიანი ქსელები, ჭკვიანი ტრანსპორტი, ჭკვიანი ქალაქები, ციფრული სოფლის მეურნეობის საკონსულტაციო მომსახურებები თუ გიგ-ეკონომიკა.

მეოთხე – დისციპლინათაშორისი კლიმატის კვლევების გაძლიერება. აუცილებელია დისციპლინათაშორისი განათლების გაძლიერება. კოლუმბიისა და სტენფორდის პრესტიჟულმა უნივერსიტეტებმა 2020 და 2021 წლებში კლიმატის სკოლები დააარსეს. კოლუმბიის უნივერსიტეტში ეს იყო პირველი ახლად დაარსებული სკოლა ბოლო 25 წლის განმავლობაში, ხოლო სტენფორდში – პირველი ახალი სკოლა ბოლო 70 წლის განმავლობაში, რაც ხაზს უსვამს განათლების მნიშვნელობას კლიმატის კრიზისის დაძლევაში.

შემოთავაზებული საგანმანათლებლო პროგრამები მიმართულია კლიმატის მომავალი ლიდერების ჩამოყალიბებისა და ცოდნის გადაწყვეტილებების გენერირებისკენ. კლიმატური კვლევები განვითარებად ქვეყნებში უნდა განვითარდეს ისეთი დარგების თანამშრომლობით, როგორებიცაა, საინჟინრო საქმე, არქიტექტურა, სოფლის მეურნეობა, ხელოვნება, სოციალური მეცნიერებები, მმართველობა, სამართალი, საჯარო პოლიტიკა და კომუნიკაციები, რაც ხელს შეუწყობს საკითხისთვის აუცილებელი უნარების მქონე ადამიანების თავმოყრას. ასევე აუცილებელია პრობლემაზე დაფუძნებული და კონტექსტური მიდგომების გამოყენება.

აღნიშნული ოთხი გზა ხელს შეუწყობს მოქალაქეების ქცევის მოდელის შეცვლას უფრო მდგრადი განვითარების ხელშესაწყობად და პირდაპირი კავშირის დამყარებას კლიმატის კვლევის პროგრამებსა და მათ დადებით ზეგავლენას შორის, კლიმატის ადაპტაციისა და შერბილების მიზნით. კლიმატის ცვლილების მიზნების შესასრულებლად აუცილებელია, განათლება დაუკავშირდეს ბევრ სხვა აქტორს და გახდეს პრიორიტეტი.

ავტორები:

შანტი ჯაგანათანი, განათლების უფროსი სპეციალისტი, აზიის განვითარების ბანკი

არგია სინჰა როი, კლიმატის ცვლილების უფროსი სპეციალისტი, აზიის განვითარების ბანკი

უმბერტო ეკო ერთ-ერთ თავის წერილში მკითხველებს გვეუბნება, კლასიკური წიგნებიდან ის გრჩებათ, რომლის წაკითხვასაც 24 წლამდე მოასწრებთო.

ვიცი, მის ამ რჩევას რაციონალური მკითხველები ზედმეტი სერიოზულობით არ მოეკიდებიან, მით უფრო, როდესაც არსებობს საკმაოდ მაღალი რისკი იმისა, რომ ამ განსაკუთრებული იუმორის გრძნობით გამორჩეულმა ავტორმა, თავის დივერსიულ ანკესზე წამოგვაგოს და სხვებმა ამასობაში გვამხილონ, რომ იქ, სადაც, წესით, ხმამაღლა უნდა გაგვცინებოდა, ჩვენ ზედმეტად სერიოზულად განვეწყვეთ.

მაგრამ ამ დღეებში რაღაც ისეთი წავიკითხე, რამაც ძალაუნებურად ზემოთ ნახსენები წერილი გამახსენა.

ჩემ მიერ წაკითხული წიგნების ნუსხას რომ თვალი გადავავლო, აღმოვაჩენ, რომ ყველაზე შთამბეჭდავი სიამოვნება, რაც მათგან მიმიღია, ბავშვობის წლებთანაა დაკავშირებული. ეს შეიძლება ინდივიდუალური მოცემულობაც იყოს, მაგრამ მაინც, საინტერესოა, რატომ მოხდა ასე. ცხადია, იმიტომ არა, რომ საბავშვო მწერლები თავისი საქმის უფრო დიდი ოსტატები არიან, ვიდრე, მაგალითად, კლასიკოსები. საქმე ჩემშია. იმაში, რომ ბავშვობის წლებში, ან შესაფერის ასაკამდე გულწრფელი მკითხველი ვიყავი. ამიტომ უფრო მარტივად შემიძლია, გავიხსენო იმ წიგნებიდან მიღებული ემოცია, რომლებიც ძალიან ბევრი წლის წინ წავიკითხე, ვიდრე იმათი, რომლებთანაც სულ რაღაც თვეები მაშორებს.

გახსოვთ ის დრო, როცა დევიდ კოპერფილდი, მუშკეტერები, მონტე-კრისტო, კაპიტანი ნემო ან მარეკ პეგუსი გავიცანით? ეს ძირითადად ზაფხულში ხდებოდა. ნაწილისთვის იქნებ ის პერიოდი, ისევე, როგორც ჩემთვის, სოფლის, მყუდრო სახლის და ამწვანებული ეზოს ნანატრ მოგონებებთანაა დაკავშირებული. ეს დღეები ჩვენში დარჩნენ, როგორც ცხოვრების ყველაზე ფერადი ფრაგმენტები და მოხარული ვარ, რომ შემიძლია, გირჩიოთ გზა მათში კვლავ დასაბრუნებლად. ეს არის ამერიკელი მწერლის, რობერტ რ. მაკკამონის საოცარი რომანი: „ბიჭის ცხოვრება“. წიგნი ბევრი ჩვენგანის ზაფხულისა და ბავშვობის უნიკალური კონსერვაციაა და რადგან ყველა ჩვენგანი შინაგანად მივილტვით იმ დროში დაბრუნებისკენ, ჩათვალეთ, რომ ძალიან გაგვიმართლა, რადგან ქართულად ჯერ კიდევ 2018 წელს სალომე ჯაფიაშვილმა თარგმნა და გამომცემლობამ „წიგნები ბათუმში“ გახადა ჩვენთვის ხელმისაწვდომი.

წიგნში მოქმედება ალაბამას პატარა ქალაქ, ზეფირში ვითარდება. მთხრობელი, კორი მაკენსონი იქ გატარებული ცხოვრების ადრეულ წლებს იხსენებს, როცა ჯერ კიდევ 12-13 წლის ბიჭი იყო.

ეს ფათერაკებით, ურთიერთობებით, მისტიკით, სიხარულით, სევდითა და ბავშვობით გაჟღენთილი ამბავია. ის იწყება გასაიდუმლოებულ ვითარებაში ჩადენილი სასტიკი დანაშაულით და მთავრდება მისი გახსნითა და პერსონაჟის აუცილებელი რეფლექსიით, რომელიც თითქმის 600-გვერდიანი ამბით მიღებულ გამოცდილებას ფასეულობათა სისტემის ჩამოსაყალიბებლად იყენებს.

ამ წიგნში არის უამრავი ცალკეული ისეთი თავი, რომელიც თავისუფლად შეიძლება გამოყენებული იქნეს ბულინგის, ოჯახში ძალადობის, ჰოლოკოსტის, სეგრეგაციის, მეგობრობის მტკიცე მაგალითის, ალკოჰოლდამოკიდებულების მძიმე შედეგებისა და სხვა ბევრი დამოუკიდებელი თემის ილუსტრირებისთვის. ამასთანავე, წიგნის მთავარი ღირსებაა ამ ძვირფასი ლიტერატურული მარგალიტების ურღვევი კავშირი, რომელიც სიუჟეტური ლოგიკით თავმოყრილია ერთი ისტორიის მოქმედების არეალში და ქმნის მთლიან და შთამბეჭდავ არქიტექტონიკულ სურათს. წიგნს აქვს შესაშური სიუჟეტური დინამიკა და მიუხედავად მისი საკმაოდ დიდი მოცულობისა, ყველაზე ზარმაც მკითხველებსაც არ მისცემს მისგან დიდი ხნით დასვენების საშუალებას.

„ბიჭის ცხოვრება“ იმდენად შლის ზღვარს რეალურსა და წარმოსახვითს შორის, რომ გაზაფხულის თუ ზაფხულის ერთ უქმე დღეს, როცა გადაწყვეტთ წიგნი დახუროთ, მიწვეთ და ზეფირში განვითარებული ამბებისგან დროებით დაისვენოთ, დიდია იმის შანსი კორი მაკენსონი დაგესიზმროთ. მაშინ იგრძნობთ, როგორ დგახართ აბიბინებულ მდელოზე და ზურგზე გაჭერთ თაკარა მზე, როგორ გიმსუბუქებთ ძვლებს თავისუფლების აღმაფრენა, როგორ შეგიძლიათ იფრინოთ ხეების კენწეროებთან და ზაფხულით აღსავსემ ზურმუხტისფერი ციდან ათვალიეროთ ზეფირის სათამაშოებივით სახლები, რომლის ქუჩებიც საღეჭი რეზინის ფირფიტებს ჰგვანან, ხოლო ავტომობილები ხუთცენტიან მოსამართ მანქანებს. მერე კი ღრმა და ლურჯი ტბიდან ამომავალმა იდუმალმა ხმამ შეგახსენოთ, რომ ამ სურათის დიდი ხნით შესანარჩუნებლად სასწრაფოდ საჭიროა ზეფირში მომხდარი სასტიკი დანაშაულის გახსნა. დამიჯერეთ, გაიღვიძებთ და ისევ წიგნის კითხვას მიუბრუნდებით.

ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ მიხვდებით, რომ პლანეტის სხვადასხვა ადგილას მცხოვრებ, ერთმანეთისთვის სრულიად უცნობ ადამიანს თავისუფლად შეიძლება ერთნაირი ზაფხული ჰქონდეთ გატარებული. ამიტომაც თავგადასავალში მოგზაურობა იმ სასწაულებრივ განცდასთან ზიარებას დაემსგავსება, რომ წიგნმა ჩვენზე უჩვეულოდ ბევრი რამე იცის. მიხვდებით, რომ შორეულ ამერიკაში მცხოვრებ ადამიანებთანაც კი უამრავი რამ გვაკავშირებს და თუ შევეცდებით გამოვიკვლიოთ ამ კავშირის მიზეზი, ვფიქრობ, კითხვა უალტერნატივო პასუხამდე მიგვიყვანს: ეს ბავშვობის გამო ხდება. ბავშვები თითქმის ყველგან ერთნაირი არიან. მათ ნებისმიერი ობიექტური მოცემულობის, სუბიექტურ ბედნიერებად გარდაქმნის უნარი აქვთ, ასეთ დროს კი წიგნების კითხვაც თამაშივით თავშესაქცევი ხდება ხოლმე.

და ის მაინც მაწუხებს, რომ მიუხედავად ამხელა სიამოვნებისა, რომელიც კორი მაკენსონის საოცარმა თავგადასავალმა 34 წლის ასაკში მომანიჭა, არ მქონია ბედნიერება ის მაშინ წამეკითხა, როცა ჯერ კიდევ 14, ან 16 წლის ვიყავი…

ქართულ ფოლკლორში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია პოეზიას, პოეზიაში კი – კაფიას. არ არის ადვილი, იყო კარგი მოკაფიავე. ერთდროულად ბევრი ნიჭი უნდა გქონდეს. პირველი: იუმორის გრძნობა. მეორე: უნდა იცოდე, სად გადის ზღვარი ხუმრობასა და შეურაცხყოფას შორის. მესამე: რითმა უნდა მოგყვებოდეს და რითმის ულევი მარაგი გქონდეს. თუ პაექრობა დიდხანს გაგრძელდა, ყუა არ უნდა შეცვალო – დამარცხების ტოლფასია. სხარტი და გამჭრიახი გონების გარეშე კარგი მელექსეც კი ვერ გახდება მოკაფიავე. კაფია პოეტური ორთაბრძოლაა და ახალი ტაეპის მოსაფიქრებლად დრო ცოტა გაქვს. დაბოლოს, სიტყვის ჩუბინი უნდა იყო, თუ მოგება გწადია.

ერთხელ უკვე მოფშავლებულ ორ ახალგაზრდას მდელოზე გაშლილ სუფრაზე ასევე შეზარხოშებული ჭარმაგი ესტუმრა, რომელსაც ცალი თვალი დაზიანებული ჰქონდა. სტუმარმა მისვლისთანავე შეუმღერნა: „ერთხელ მეც ვიყავ ჯეილი, მიაც ვიქნიე ხანჯალიო“. დამხდურმაც არ დააყოვნა და მიაგება: „იქნევდი წარამარადა, იმით დასდიხარ ცალთვალიო“.

არბიტრაჟის შეფასებით, ახალგაზრდამ მოიგო, რომელმაც. კაფიის წესების თანახმად, ოსტატურად გამოიყენა მოპაექრის ფიზიკური ნაკლი, თუმცა სინამდვილეში შუღლად ტრანსფორმირებული კეჭნაობა გაკენწლა.

კაფია იუმორისტულ ჟანრს განეკუთვნება და მეც მისი მოსმენისას ბევრჯერ გულიანად გამღიმებია.

მაგრამ, მოდი, დავფიქრდეთ: განა მართლა ასე წარაუგონთ იქნევდნენ ხევსურნი ხმალ-ხანჯალს? რა აიძულებდათ, ლხინის დროს უცბად ეშიშვლათ სატევარი და ერთმანეთს კვეთებოდნენ? ან ჰქონდა კი ამ ორთაბრძოლებს რაიმე წესი?

კეჭნაობა (და არა შუღლი!) ერთგვარი სპორტი იყო და, შესაბამისად, წესებიც ჰქონდა. იქნებ ყველაზე მკაცრიც. ხმალ-აბჯრის ხმარება ისე უნდა გცოდნოდა, რომ მოწინააღმდეგე დაგეჯაბნა, მაგრამ ფიზიკური ზიანი არ მიგეყენებინა. მცირე ნაკაწრისთვისაც კი დიდ საზღაურს (ფინანსურს) იხდიდი, თუ უფრო შორს მიგიწვდებოდა ხმალი – საშვილიშვილოდ მტრად მოიკიდებდი. ამიტომ კეჭნაობა წესების დაცვით სპორტულ ასპარეზობას არ სცდებოდა, რომლის დროსაც თვითგადარჩენისთვის, მტრის მოგერიებისთვის  საჭირო ილეთებს ეუფლებოდი. მაგრამ იყო კიდევ ერთი რამ…

დღესაც კი თუ რომელიმე წლებით დაბრძენებულ მოხუცს გადაეყრებით და ჰკითხავთ, ამას რად შვრებოდითო, ასეთ პასუხს მიიღებთ: „მაშ როგორ, კაცს სახელი სჭირდებოდაო“.

და ეს სახელი არ იყო მეზობელთა გასაგონი. ის ისეთი უნდა ყოფილიყო, რომ ერთი სოფლიდან მეორეს მისწვდომოდა, მთის აქედან მთის იქით გაეგონათ. რაც უფრო მეტი სახელიანი მეომარი ჰყავდა თემს, მით უფრო მშვიდად ცხოვრობდა, მით უფრო დაცული იყო შემოსევებისგან. უბრალოდ, ამისთვის დროდადრო ერთმანეთთან უნდა ეკვესებინათ ხმლები.

რა გასაკვირიც უნდა იყოს, ფიზიკაშიც ასეა. არ მეგულება სასკოლო სახელმძღვანელო, რომელშიც აღწერილი არ იყოს ომის კანონი შეკრული წრედისთვის. ამ კანონის თანახმად, ერთი ციდა, თვალით უხილავი ელექტრონებიც კი იქით არჩევენ გავლას, სადაც ნაკლები წინაღობა შეხვდებათ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სხვადასხვა წინაღობის ორი მავთული რომ მივუერთოთ დენის წყაროს, ერთ სადენში იმდენჯერ მეტი დენი გაივლის, რამდენჯერაც მისი წინაღობა ჩამოუვარდება მეორეს.

ისტორიის სახელმძღვანელოებიდან კი ირკვევა, რომ ომის კანონი წრედსაც და საზოგადოებებსაც ერთნაირი აქვთ. ისრაელი მასზე გაცილებით მრავალრიცხოვანი მტრულად განწყობილი ქვეყნებით არის გარშემორტყმული. პატარა ფინეთმა შეძლო, არ დამარცხებულიყო უზარმაზარ ბელტიყლაპია სსრკ-სთან, რადგან ომი, მით უფრო – მისი მოგება, მარტო ჯარისა და იარაღის რიცხოვნობაზე არ არის დამოკიდებული. ომში ფასიც მნიშვნელოვანია – თუ თავადაც ისე დაილეწე, რომ ერთი კბილიც არ შეგრჩა, რა ჯანდაბად გინდა ასეთი მოგება?! ამიტომაც არის, რომ ფინეთი უკვე დიდი ხანია მშვიდად ცხოვრობს, ისრაელთან ხელჩართულ ბრძოლას ყველა ერიდება, მხოლოდ შორიდან თუ გაუბედავენ რაკეტის სროლას, ისიც ხანდახან…

დღეს უკრაინა ცხარე ბრძოლაშია დიდ და ულმობელ რუსეთთან. შემართებით იბრძვის ყველა ფრონტზე – მიწაზე, ზღვაში, ჰაერში, მიწის ქვეშ. იბრძვის საინფორმაციო და დიპლომატიურ ველზეც – ცდილობს, შექმნას ახალი პოლიტიკური ალიანსი, რომლის წევრებიც დაძახებისთანავე გაეშურებიან საერთო მტერთან ბრძოლაში ერთმანეთის დასახმარებლად. უდავოდ, კარგი იქნება ასეთი ალიანსის შექმნა, მაგრამ… შეუძლებლად მიმაჩნია. უფრო დიდი ძნელბედობის ჟამს შექმნილმა NATO-მაც კი მე-5 მუხლში კოლექტიური თავდაცვის ვალდებულებას სიტყვა „კონსესუსი“ მიამატა. ამ „სამხედრო“ გაერთიანებაში გადაწყვეტილებას დიპლომატიური კორპუსი იღებს და არა გენერლები. დიპლომატებს კი ყოველთვის უხვად აქვთ ომის საწინააღმდეგო არგუმენტები…

მეზობელი და თანამდგომი საჭიროა, მაგრამ თუ მშვიდი ცხოვრება გინდა, ჯერ თავად უნდა იყო „სახელიანი“. ამიტომ მგონია, რომ უკრაინა როცა ჭრილობებს მოიშუშებს და ამაზე ფიქრისთვის მოიცლის, ისევ გახდება ბირთვული სახელმწიფო.

სამწუხარო პარადოქსია – ატომური იარაღი, რომელიც ყველას გვაშფოთებს, დღესდღეობით ყველაზე ეფექტური გარანტორია უშფოთველი ცხოვრებისა.

რატომ აღარ გვიყვარს სამშობლო და სად გაქრა ღირსება

ქართულის მასწავლებლის ხმამაღალი ფიქრი

„თქვენი ქართველობა იწყება ღირსებიდან და არა პირიქით!“

მერაბ მამარდაშვილი

აი, გავხსენი ფაილი და უნდა დავწერო წერილი პირველკლასელებზე, რომლებიც ეს-ესაა იჭყიტებიან წერა-კითხვის საოცრებათა სამყაროში, მაგრამ სიტყვებს თავს ვერ ვუყრი, ვერაფერზე ვფიქრობ, გარდა უკრაინელი ხალხის თავგანწირვისა, მათი პატრიოტიზმის უმაღლესი გამოვლინებისა, მათი გმირობისა, დანაკარგებისა, ბრძოლებისა და ადამიანობისა. საიდან იბადება ან ყალიბდება სამშობლოს ამდაგვარი გაგება და სიყვარული? ჩვენ გვიყვარს სამშობლო? რის გაღება შეგვიძლია ქვეყნისთვის, თუ ამის საჭიროება დადგა? როგორი იქნება ჩვენი არჩევანი: პირადი კეთილდღეობა (შესაძლოა დროებითიც) თუ სამშობლოსთვის ამ კეთილდღეობაზე უარის თქმა? თავისა და მიზნების გაწირვა? რატომ გახდა და გაუფერულდა ჩვენს ეპოქაში ისეთი ცნებები, როგორიც თავგანწირვა და თავშეწირვაა? რამ ან როდის (თუ ამ ორ კითხვას პასუხი გაეცა, ცხადია, ისიც გვეცოდინება, რატომ) ჩაკლა ჩვენში ის პატრიოტული სული, რომელმაც ქართველი ერი გადაარჩინა და უამრავი ჯოჯოხეთური შემოსევისთვის გააძლებინა? და მოდი, ხმამაღლა ვიფიქრებ იმაზე, რა უნდა გავაკეთოთ და საერთოდ თუა შესაძლებელი, ისევ გავაჩაღოთ პატრიოტიზმის მინავლული ნაღვერდალი, რა გვაკლია, რა გვჭირდება გასაერთიანებლად.

ფიქრს მერაბ მამარდაშვილის სიტყვებით დავიწყებ: „ადამიანი იწყება ღირსებიდან და მას მხოლოდ საკუთარი ღირსების გავლით შეუძლია ჭეშმარიტად გააცნობიეროს თავი ამა თუ იმ ერის შვილად! ქართველობა არ არის ბიოლოგიური მოცემულობა – ეს არის ნება იყო ქართველი, ნება კი რაინდული ღირსების ფენომენია და მე თუ არა მაქვს ის, რამდენიც არ უნდა ინებოს ერმა თუ ბერმა, მე ვერც კაცი ვიქნები და ვერც ქართველი!“ და კიდევ: „ქართულ ინტელიგენციას არ გამოუყენებია ბოლო ხუთი წელი იმისათვის, რომ საკუთარი ხალხისთვის სიმართლე ეთქვა. იმის მაგივრათ, რომ ებრძოლათ უკვე გათავისებულ ცუდ ჩვევებთან – პატრიოტიზმის მცდარ გაგებასთან, ჩამორჩენილობასთან, საკუთარ თავზე შეყვარებასთან, დარწმუნებასთან იმაში, რომ ჩვენ ყველაზე კარგნი ვართ, ყველაზე ჭკვიანნი, ყველაზე ლამაზნი და არავინ არ გვჭირდება – ისინი საკუთარ ამბიციებში ჩაფლულნი თამაშობდნენ ყველაფერ ამით“. და ერთიც: „სანამ გაგრძელდება პატივმოყვარეობის მაამებელი ხატების შექმნა: ოჰ! რა კარგად ვიყავით, კულტურაც გვქონდა, სოფელიც ყვაოდა!.. ვიდრე ამ ყალბ ნუგეშისცემას გააგრძელებენ, დაუსრულებლად იტრიალებენ წრეში, როგორც დანტეს გმირები – ჯოჯოხეთში“.

ჰო, ღირსება მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტია ერის არა მხოლოდ ერად ჩამოყალიბებისთვის, არამედ მისი არსებობის გაგრძელებისთვისაც. ღირსება, შეიძლება ითქვას, პატრიოტიზმის და ქვეყნის სიყვარულის გაცნობიერების საყრდენია. აი, წლების წინ ზურაბ ჟვანიამ რომ თქვა და ისტორიაში ღირსების აქტად ჩაიწერა: „მე ვარ ქართველი და, მაშასადამე, ვარ ევროპელი!“ უჰ, ახლაც ჟრუანტელი მივლის! როგორი სიტყვები იყო, როგორი სწორი და დროული, ქართველებში ღირსების სიმები რომ აატოკა, როგორ გვჭირდება დღესაც ღირსების გარეშე დარჩენილ შეშინებულ ქართველობას ასეთი სიტყვები, ასეთი გამხნევება. რომ ჩვენ გვეკუთვნის მნიშვნელოვანი ადგილი მსოფლიოში, რომ ჩვენი ხმა უნდა ისმოდეს, რომ სწორ მხარეს ვდგავართ ისტორიის ამ მეტად სახიფათო და კრიტიკულ მონაკვეთში. მაგრამ მოჯადოებული წრე რის მოჯადოებული წრე იქნება, ყველა რომ არ ჩაგვითრიოს და რაღაც იზოლირებულ, სამყაროსგან მოწყვეტილ განზომილებაში საკუთარ წვენში არ ჩაგვხარშოს. ილუზიურ წარმოდგენებში, წარსულის გაიდეალებაში, მეფეთა წმინდანად შერაცხვაში, უბრალო ადამიანების დავიწყებაში გადის წლები, და ქართველობა ყოველ ჯერზე არასწორ მხარეს აღმოჩნდება ხოლმე. თუმცა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა… და მართლდება უპრინციპობა, კოლაბორაციონისტობა, უღირსებობა, სირაქლემობა.

მაინც სად გაქრა ჩვენი ღირსება? რამ გახადა პატრიოტიზმი ისეთი მყიფე, რომ სადაცაა ისე ჩამოიშლება, მისგან „იზმი“ თუღა დარჩება? რამ აქცია „პატრიოტიზმი“ ნამდვილი პატრიოტიზმის სიმულაკრად, აჩრდილად? რამ დააკარგვინა ნამდვილობა? ბოლოს და ბოლოს, რატომ აღარ გვიყვარს სამშობლო? რამ ჩაკლა ჩვენში ეს გრძნობა, რომელიც მეექვსე გრძნობად უნდა გვქონოდა, რომელსაც უნდა დავეცავით და გადავერჩინეთ? დიახ, უფსკრულის პირას ვდგავართ. ერთი სულის შებერვა, ერთი ხელი კვრა და – ჩავიკარგებით ისტორიის ქვესკნელში, საიდანაც თავის დახსნა შეუძლებელია. ამ ყველაფერს ქართულის მასწავლებლის პერსპექტივიდან შევხედავ და კიდევ ერთხელ დავიწყებ ხმამაღლა ფიქრს.

ჩვენი ამირანი მიჯაჭვულია – ათასწლეულებია, მისი გასაკეთებელი საქმე ჩვეულებრივმა მოკვდავებმა იტვირთეს, შიშველი ხელებით დაერივნენ დევებს და დაუწყეს ჟლეტა, თუმცა კარგად გეცოდინებათ, დევების ხოცვა რა ძნელია – ერთი თავს მოკვეთ და ათი ამოსდის, მათი სული კი ჩიტის გულშია და ეს ჩიტი ცხრა მთას იქით ცხოვრობს (შესაძლოა, ეს ცხრამთასიქითა სივრცე ჩვენი ჩრდილოელი მეზობელიც იყოს, აკი იქ იბადებიან დევები და ურჩხულები, ან ჩვენ ვბადებთ მოჩვენებით ფოლადებს, რომლებიც საბოლოოდ მონსტრებად გარდაისახებიან და სიკვდილის სუნი სდით). ვერ გავანადგურეთ დევები – უკვდავები და ძლიერები, ბოროტები და ხარბები, თვალთმაქცები და მყრალები; ხან მხსნელებად გვევლინებიან, ხან მტრებად, ხანაც უბრალო დამკვირვებლებად. ჰოდა, ჩვენი პატრიოტიზმის გასაღებიც აქ უნდა იყოს, წლების წინ მათთან ბრძოლით დაწყებული ურთიერთობა დღეს მეგობრობაში გადაიზარდა. დევებთან მეგობრობა სახიფათოა, ისინი დემენტორებივით არიან – გწოვენ ყველაზე ჯანსაღსა და სათუთს. აი, ამოგვაცარიელეს პატრიოტიზმისგან და მის ნაცვლად ფსევდოპატრიოტიზმი დაგვიტოვეს, პატრიოტიზმის აჩრდილი. გვატყუებენ, გვაჯერებენ რომ ჩვენთვისვე აჯობებს, გავჩუმდეთ, რომ დუმილი ოქროა, რომ წერტილი ვართ მსოფლიო რუკაზე და მალე ეს წერტილიც გადაიღებება ლურჯ-წითელ ფერებად, თუ არ გავჩერდებით, თუ ფრთხილად არ ვიქნებით. არადა, დღეს, როგორც არასდროს, მინდა ვიყვირო: დიახ, მე საქართველოს მოქალაქე ვარ – მრავალთაგან ერთი; მე ევროპელიც ვარ, უძველესი კულტურისა და ცივილიზაციის შემქმნელი; მე თავისუფლების მოტრფიალე ვარ და ამ თავისუფლებას ვიმსახურებ! ჩემი თავისუფლება მორწყულია გმირების სისხლით და რა დამათმობინებს! და ჩემი ქვეყანა ისეთი მრავალფეროვანია, იმდენი ხასიათი, ნიჭი და ტალანტია ჩვენთან, იმდენი კულტურა და ისტორია! და მაინც ვერ გამოგვიგნია იმ წითელი ბურუსიდან, 70 წელი ჩრდილოეთიდან რომ მოდიოდა, რომ დევებს და ურჩხულებს ისევ ვუდგამთ ძეგლებს, ვუხსნით მუზეუმებს და გვენატრება! ვეძებთ შემცვლელებს და რომ ვერ ვპოულობთ, სასოწარკვეთილები ისევ ჩრდილოეთისკენ ვაცეცებთ თვალებს, გვენატრება ის გამაბრუებელი და მომწამვლელი წითელი ბურუსიც. და აი, ეს გაჩუმება, ეს ბელადების სიყვარული, ჩრდილოეთისკენ გაწვდილი ხელიც იმით მართლდება რომ ომი არ გვინდა, რომ ამის თავი არ გვაქვს, ცოტანი ვართ ქართველები; ამიტომ უნდა ვიყოთ მაქსიმალურად მაამებლები და ჩუმები – ემანდ რომელიმე დევი არ გავაღიზიანოთ. ისევ ეს ნაცნობი რიტორიკა, ისევ ეს ირაციონალური შიშები. ამის მეტი რა გამოგვივლია, ამის მეტი რა ვიცით, ისიც, რომ ოქროს გალიის ნებაყოფლობით დადგმასაც არ მოაქვს მშვიდობა, რომ ეს ოქროს გალიაც სისხლს ითხოვს, იმიტომ, რომ ურჩხულები სისხლით იკვებებიან, მათ სასიცოცხლოდ სისხლი სჭირდებათ და რაც უფრო უმანკო იქნება ეს სისხლი, მით უკეთესი. მითიური ვამპირებისა არ იყოს, ქალწულთა სისხლით რომ ძლიერდებიან. ჰოდა, მოვიდა დრო, უარი ვთქვათ ამ ჯოჯოხეთურ მოჯადოებულ წრეზე ტრიალზე, გადავუხვიოთ გატკეპნილ გზას და, უწინარეს ყოვლისა, საკუთარი ისტორია წავიკითხოთ, ოღონდ გამოვტოვოთ მითები და ლეგენდები, გამოვტოვოთ მეფეთა ქება-დიდება და კრიტიკულად შევხედოთ, გავიაზროთ. სად და როდის დავუშვით შეცდომა? ვინ არის მტერი და ვინ – მოყვარე? როდის ვიყავით ყველაზე უსაფრთხოდ? როდის იყო ქართველი ერი ბედნიერი? არა ტერიტორიები, არა სიმდიდრე, არა საჭმელ-სასმელი, არა წმინდანი მეფეები, არა მოგებული ბრძოლები, – მოიძებნება კი ჩვენს ისტორიაში ეპოქა, როდესაც ქართველი ბედნიერი იყო? ქართველი ლაღი იყო? არ ეშინოდა? არ დარდობდა? ამაზე უნდა ვისაუბროთ, ამაზე ბევრი უნდა ვიკითხოთ და ვწეროთ, იქნებ მივაგნოთ იმ რეცეპტს, იმ ძალიან საჭირო ინგრედიენტს, რომელიც დავკარგეთ და აღარ გვახსოვს. იქნებ მართლა ოქროს საწმისს გაჰყვა ჩვენი იღბალიც? ვიყავით კი მანამდე ნამდვილად ბედნიერები? პატრიოტიზმი, სამშობლოს სიყვარული, უპირველეს ყოვლისა, ქმედებაა და ეს ქმედება გარდაისახება გრძნობებად და ემოციებად. ცხადია, რაზეც ზრუნავ, რაშიც შენს ენერგიასა და შრომას დებ, ის ძალიან საყვარელი და ძვირფასი ხდება, ისე, როგორც შვილები. დიახ, სამშობლო შვილად უნდა გვექცეს და არა მამად, იმიტომ რომ მხოლოდ ასეა შესაძლებელი ნამდვილი, ჯანსაღი პატრიოტიზმის აღდგენა, პატრიოტიზმისა, რომელიც ბაღებიდან და სკოლებიდან დაწყებული ზრუნვაა იმ ადგილზე, სადაც ვცხოვრობთ, სადაც ვიზრდებით, იმ ადამიანების ისტორიების გაცნობა, რომლებმაც ქვეყანა შეგვიქმნეს, რომელთა ძვლებსა და სისხლზე დგას დღევანდელი ჩვენი თავისუფლება და იდენტობა. ასე უნდა დაიწყოს პატრიოტიზმის გაღვივება.

პატრიოტიზმის დღევანდელი გაგება მჭიდროდ უკავშირდება გლობალიზაციასაც, რადგან თუ შენი ქვეყანა გიყვარს, მას ვერ გამოაცალკევებ მსოფლიოსგან. მსოფლიოს ქვეყნებს შორის ჩვენი ადგილის დანახვა და განსაზღვრაც ზრუნვა და სიყვარულია. ისიც, რომ დედამიწა ყველას სახლია და ამ სახლზე შენი ქვეყანა ერთი პატარა ოთახია, რომ თუ დედამიწა დაზიანდა, თუ სახლს საფუძველი შეერყა, შენი ოთახიც ჩამოიფშვნება, რომ თუ მეზობელ ქვეყანაში, მეზობელ ოთახში ომია, შენ ვერ იქნები შენთვის, „ღობეს ჩხირი“ აღარ გამოვა სხვისი ჭირი, რომ ჩრდილოეთი კორეა იქცა კარიკატულ მაგალითად დედამიწის საერთო სახლის უარყოფისა. რომ თუ ბუნებრივ რესურსებს დაზოგავ, ელექტროენერგიას გათიშავ და ონკანს დაკეტავ, როცა არ გჭირდება – პატრიოტიზმის გზას ადგახარ. მასწავლებლებს რამხელა მისია გვაკისრია, მგონი, ჯერ კიდევ ვერ ვაცნობიერებთ. ჩვენ შეგვიძლია პატრიოტიზმის აჩრდილი ნამდვილ პატრიოტიზმად ვაქციოთ, შეგვიძლია ქმედებით ჩავანაცვლოთ მჭახე, მკვდარი ლექსები, შეგვიძლია, ნაცვლად ძველი მეფეების დიდებისა, მათ შეცდომებზეც დავფიქრდეთ, შეგვიძლია, მოსწავლეებთან ერთად ერთი ხე მაინც დავრგოთ, რათა ხე იქცეს ახლად დამყნობილი პატრიოტიზმის სიმბოლოდ. ჩვენ შეგვიძლია, თავადვე დავძლიოთ და გავიმარჯვოთ შიშებსა და ფობიებზე, უარი ვთქვათ დევების მსახურებაზე და მათთან მეგობრობაზე, ვიქცეთ მაგალითებად. შენ ეს შეგიძლია მასწავლებელო, შენ შეგიძლია ნამდვილი პატრიოტიზმის აღმოცენება, სამშობლოს გადარჩენა, თავისუფლების განმტკიცება, ძლიერი სულის ადამიანების გამოზრდა. ჰოდა, რაღაც უყურებ, დაიწყე დღესვე!

რატომ აპროტესტებენ ბავშვები დასაძინებლად წასვლას – ევოლუციური შეუსაბამობა

ურჩხულები ლოგინის ქვეშ მართლა არსებობენ!

ალბათ ყველას გვინახავს შვილების, უმცროსი და-ძმის თუ სხვისი პროტესტი დასაძინებლად წასვლის წინ… ნეტა რა ხდება ამ დროს?

ბავშვები ყველანაირად ცდილობენ, მოიგონონ უამრავი მიზეზი, რომ არ წავიდნენ დასაძინებლად: ამბობენ, რომ არ დაღლილან, თუმცა სახეზე ეტყობათ დაღლილობა; რომ შიათ ან სწყურიათ, თუმცა ახლახან ივახშმეს; უნდათ, რომ ზღაპარი მოვუყვეთ… მერე კიდევ ერთი ზღაპარი; რომ ეშინიათ სიბნელეში ძილის, ეშინიათ ურჩხულებისა, რომლებიც ოთახში, ლოგინის ქვეშ ან კარადაში იმალებიან; ხოლო ის ბავშვები, რომლებსაც ჯერ არ შეუძლიათ, ეს ყველაფერი გვითხრან – უბრალოდ ტირილს იწყებენ…

რა სახის პროტესტთან გვაქვს საქმე? რა არ სურთ ბავშვებს ამ დროს?

მრავალი წლის წინ, გასული საუკუნის 20-იან წლებში, ქცევითი ფსიქოლოგიის ცნობილი სპეციალისტი, ჯონ ბ. უოტსონი ამტკიცებდა, რომ ასეთი ქცევა პათოლოგიურია და ამის მიზეზი მშობლების გადაჭარბებული მზრუნველობა ან ბავშვის განებივრებაა. ეს შეხედულება ჯერ კიდევ არსებობს ბავშვების მოვლის შესახებ დაწერილ წიგნებში, სადაც მკითხველს ურჩევენ, რომ მშობლებმა ამ საკითხში სიმტკიცე უნდა გამოიჩინონ; და ეს აუცილებელია, რადგან ზოგიერთი სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ ეს არის ბრძოლა ბავშვისა და მშობლის ნებას შორს და ეს ბრძოლა მშობლის მოსაგებია…

როგორც ჩანს, ექსპერტების ახსნასა და განმარტებებს რაღაც აკლია. რატომ ხდება, რომ მცირეწლოვანი ბავშვები სწორედ ამ საკითხში ეწინააღმდეგებიან მშობლებს? ისინი არ აპროტესტებენ სათამაშოებს, მზეზე სირბილს, მოფერებას. რატომ არ სურთ დასაძინებლად წასვლა, როდესაც იციან, რომ ეს საჭირო და აუცილებელია?

ამ შეკითხვებზე პასუხი მაშინვე ნათელი გახდება, თუ დასავლურ სამყაროს დავტოვებთ და ბავშვების ქცევას დედამიწის სხვა ნაწილებში დავაკვირდებით. როგორც ჩანს, ეს პრობლემა დამახასიათებელია მხოლოდ დასავლელებისთვის და დასავლეთის კულტურისათვის. სხვა კულტურებში, როგორც წესი, ბავშვები მშობლებთან ერთად, მათ ოთახებში და ხშირად, რომელიმე მშობლის გვერდითაც კი იძინებენ. ამ ვითარებაში დასაძინებლად წასვლის საწინააღმდეგო გამოსვლები არ გვხვდება…

სიტუაციაზე კარგად დაკვირვების შემდეგ, ნებისმიერი ადამიანი  მიხვდება, რომ ბავშვები, ზოგადად, დაძინებას კი არ აპროტესტებენ, არამედ ბნელ ოთახში, ღამით, მარტო დაძინებას.

როდესაც არადასავლური კულტურის ან ქვეყნის ადამიანს ბავშვის ასეთ ქცევაზე ვესაუბრებით და აღვუწერთ, რომ მშობლები პატარა ბავშვებს ცალკე ოთახში, მარტოებს აძინებენ (უფროსი და-ძმის გარეშე), მათი რეაქცია ერთნაირია: „საწყალი ბავშვები!“, შეცბუნებულნი აღნიშნავენ „არადასავლელები“, „როგორ შეიძლება მშობელი ბავშვისადმი ასეთი სასტიკი იყოს?“, უკვე გაბრაზებული სვამენ კითხვას.

ყველაზე აღშფოთებული კი ის მშობლები არიან, რომლებიც, ე.წ. „არაცივილიზებულ“ სამყაროში ცხოვრობენ (ამაზონიის, კონგოს ან ახალი გვინეის მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებებში), რადგან მათ ზედმიწევნით კარგად იციან, რატომ აპროტესტებენ ბავშვები ღამით მარტო დარჩენას…

და მაინც, რა იციან მონადირე ტომების წევრთა მშობლებმა?

შეგახსენებთ, რომ დაახლოებით 10,000 წლის წინ, ჩვენ, ადამიანები, ყველანი მონადირეები და შემგროვებლები ვიყავით! იმ დროს, ყველანი ისეთ სამყაროში ვცხოვრობდით, სადაც ბავშვის სიბნელეში მარტო დატოვება პირდაპირ ნიშნავდა, მისთვის საფრთხეს და ღამით მონადირე მტაცებლებისათვის მსხვერპლად ჩაბარებას…

ურჩხულები ლოგინის ქვეშ და კარადაში რეალური ამბავი იყო. ისინი სწორედ ღამით ნადირობდნენ ადამიანის ნაშიერზე ეკვატორულ ტყეებსა თუ ტროპიკულ სავანეებში, ადამიანთა მცირე დასახლებების გარშემო. ბალახით დახურული იმდროინდელი ქოხები მტაცებლებისთვის დიდ დაბრკოლებას არ წარმოადგენდა, თუმცა ნამდვილ მცველებად იქცეოდნენ მოზრდილი ადამიანები, უმეტესწილად მშობელი და ნათესავი, რომლებიც ადვილად უმკლავდებოდნენ ნებისმიერ თავდასხმას დღისით თუ ღამით.

ბავშვებსა და მოზარდებს, რომლებიც ღამით ყველანაირად ცდილობდნენ ტირილით თუ სხვა ხმაურით მიეპყროთ მოზრდილთა ყურადღება, გადარჩენის მეტი შანსი ჰქონდათ. სწორედ მათ გადასცეს თავიანთი გენები მომავალ თაობებს.

მონადირე-შემგროვებელთა დღეს დარჩენილ საზოგადოებებში მხოლოდ შეშლილი, ან უაღრესად უყურადღებო ადამიანი დატოვებს ბავშვს ღამით მარტოს. თუ ეს მაინც ასე მოხდა, ბავშვის ნებისმიერი პროტესტი, ტირილი და რეაქცია (განსაკუთრებით ღამის საათებში) აუცილებლად აიძულებს რომელიმე უფროსს, გაიქცეს მის დასახმარებლად.

გახსოვდეთ, რომ როდესაც თქვენი შვილი ტირის და ღამით ლოგინში მარტო ჩაწოლას აპროტესტებს, ის თქვენი ნებისყოფის გამოსაცდელად არ აკეთებს ამას! ის ტირის, რადგან ცდილობს, თავი გადაირჩინოს! ჩვენი ბავშვები ხმამაღლა ტირიან იმიტომ, რომ ჩვენ გენეტიკურად მონადირე-შემგროვებლები ვართ და ჩვენი ბავშვების გენებში ჩადებულია ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ღამით მარტო დაწოლა, თვითმკვლელობის ტოლფასია!

ევოლუციური შეუსაბამობა

რაც ზემოთ აღვწერეთ, შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ევოლუციური შეუსაბამობა. შეუსაბამობა ჩვენი ევოლუციური წინაპრების გარემოსა და იმ გარემოს შორის, რომელშიც დღეს ვცხოვრობთ.

ჩვენი ევოლუციური წინაპრების საცხოვრებელ გარემოში, ღამით ბავშვის დატოვება სერიოზულ შეცდომას ნიშნავდა, რადგან მას აუცილებლად მოკლავდა ღამით საკვების მოსაპოვებლად გამოსული რომელიმე მტაცებელი. მარტივად რომ აღვწეროთ, ბავშვს – პატარა და დაუცველ ადამიანს, რომელსაც ღამით არავინ ჰყავდა გვერდით ტურა, მელა, მგელი თუ აფთარი აუცილებლად მოინადირებდა! იმ დროს არავინ დატოვებდა დაძინებულ ბავშვს მარტო, ხოლო თუ რაიმე მსგავსი მაინც მოხდებოდა, ბავშვის ტირილი იქნებოდა სიგნალი ზრდასრულებისთვის, რათა მის გადასარჩენად მოსულიყვნენ.

დღეს, რა თქმა უნდა, ღამით მარტო დატოვებული ბავშვი აღარ არის იმ საფრთხეში, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ – მას არავინ შეჭამს. დღეს ბავშვების მარტო დაძინების საწინააღმდეგოდ მიმართული პროტესტი ირაციონალურად გამოიყურება. შესაბამისად, უფროსები ფიქრობენ, რომ ეს ბავშვმა უნდა გადალახოს. ან კიდევ უარესი, ზემოთ ნახსენები „ექსპერტების“ წაკითხვის შემდეგ, მშობლების ნაწილს ჰგონია, რომ ეს მათთვის გამოცდაა და ბავშვის თავნებობას უნდა აჯობონ! საბოლოოდ კი ისე გამოგვდის, რომ მშობლები „ებრძვიან“ საკუთარი შვილების „თავგასულობას“, ნაცვლად იმისა, რომ მოვუსმინოთ ბავშვებს და საკუთარ ინსტინქტებს, რომლებიც აშკარად გვეუბნებიან, რომ ნებისმიერი ატირებული ბავშვის დაწყნარება შეგვიძლია, თუ მათ ხელში ავიყვანთ, გულზე მივიკრავთ და მოვეფერებით… არცერთი შიდა გრძნობა თუ ინსტინქტი არ გვკარნახობს, რომ – თუ ბავშვი ტირის, ის მარტო უნდა დავტოვოთ და „ვაჯობოთ“ პატარა ადამიანის „თავგასულ“ ქცევას…

რა შეგვიძლია გავაკეთოთ?

როგორ შეგვიძლია ჩვენ, მშობლებსა და ზრდასრულ ადამიანებს გამოვასწოროთ ეს ევოლუციური შეუსაბამობა? როგორც ჩანს, ქმედების ორი ალტერნატიული გზა გვაქვს: პირველი, დავემორჩილოთ „ექსპერტების“ რჩევებს და ჩავერთოთ ბავშვებთან „ნებისყოფის გამოცდის“ ხანგრძლივ თამაშებში (ადამიანი, როგორც ალბათ გახსოვთ, ზრდასრულობას 18 წლის ასაკში აღწევს!), ან ავირჩიოთ მეორე გზა, „მოვუსმინოთ“ საკუთარი გენების რჩევებს და გამოვნახოთ საშუალება, რომ ჩვენმა შვილებმა ჩვენს სიახლოვეს დაიძინონ.

დოქტორი პიტერ გრეის მოგონება: „სტუდენტობის შემდგომ პერიოდში, როდესაც ჩემი შვილი ჯერ კიდევ პატარა ბიჭი იყო, ბავშვისათვის საძინებლის შერჩევის ამბავი ადვილად გადაწყდა – რადგან იმ დროს ჩვენს ოჯახს მხოლოდ ერთოთახიანი ბინა ჰქონდა. ამიტომ, მე და ჩემს მეუღლეს არ გვქონდა შესაძლებლობა, ბავშვი ცალკე ოთახში გაგვემწესებინა. ხანდახან, ცხოვრება ადვილია, როდესაც ღარიბი ხარ და არ შეგიძლია ფლობდე სახლს ან მრავალოთახიან ბინას“.

გარდა პიტერ გრეისა, დღეს უკვე ბევრი მეცნიერი-მედიკოსი, ფიზოლოგი თუ ანთროპოლოგი უკვე ხმამაღლა გამოდის პატარა ბავშვების ღამით მარტო დაძინების დასავლეთში გავრცელებული წესის წინააღმდეგ. 2005 წელს საერთაშორისო პედისტირულ ჟურნალში გამოქვეყნებულ სტატიაში ინდიანის შტატის, ნოტრ-დამის უნივერსიტეტს პროფესორები,  ჯ. მაკკენა ( James J. McKenna)  და თ. მაკდეიდი (Thomas McDade), პირდაპირ აცხადებენ, რომ ბავშვებთან ერთად მშობლების ძილი, მათთან ერთ ოთხში ღამით ყოფნა (განსაკუთრებით ბავშვის ძუძუთი კვების დროს) პირდაპირ კავშირშია ბავშვების სიცოცხლესა და მათ ჯანმრთელობასთან და დღეს გავრცელებული, არამეცნიერული, პრიმიტიული მიდგომა-„წესი“, რომ „არასდროს დაიძინოთ ბავშვთან ერთად“, უნდა აღიკვეთოს ყველგან და ყოველთვის (McKenna & McDade, 2005; Barry & McKenna, 2021; Anuntaseree et al., 2008).

მასალა მოამზადა ლევან ალფაიძემ

წყარო:  https://www.psychologytoday.com/us/blog/freedom-learn/201110/why-young-children-protest-bedtime-evolutionary-mismatch?fbclid=IwAR1R71wCsyXdTfdDcnjK4KoOew8N0_SkwCNfkoTqfVx-1oBXjRqDhhM1CeY