„განათლება მდგრადი განვითარებისთვის“ (ESD) ეს არის UNESCO-ს განათლების დეპარტამენტის პასუხი დედამიწის წინაშე მდგარ გადაუდებელ გამოწვევებზე. ევროკავშირის მიერ შემუშავებული საინიციატივო წინადადებები „მწვანე მიზნები“, 2050 წლისთვის ევროპის მდგრადობასა და უსაფრთხო კლიმატის შენარჩუნებას გულისხმობს. მნიშვნელოვანია სკოლას ჰქონდეს გარკვეული ხედვა მდგრადი განვითარების მიზნების დანერგვასთან დაკავშირებით. თუმცა ეს არ უნდა იყოს ცალკე საგანი, რომელიც სასკოლო გეგმის გადატვირთვას გამოიწვევს. უდიდესი როლი მასწავლებელს ენიჭება, რომელსაც საკუთარ გაკვეთილზე შეუძლია საკითხი განიხილოს გამჭოლი კომპეტენციის ჭრილში. გთავაზობთ ქიმიის ერთი გაკვეთილს მეცხრე კლასის მოსწავლეებისთვის.

სამიზნე ცნება: აღმოჩენა, თეორია, კანონი, მდგრადი განვითარება, ტექნოლოგია;

ინდიკატორი: ქიმ.საბ.12. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების და ტექნოლოგიების მიღწევების შეფასება მდგრადი განვითარების პრინციპების თვალსაზრისით;

გაკვეთილის ბოლოს მოსწავლე შეძლებს:

• იმსჯელოს მდგრადი განვითარების მიზნების მნიშვნელობაზე;
• ექსპერიმენტის დაგეგმვის დროს დაიცვას მწვანე ქიმიის 12 პრინციპი;
• ამოხსნას ამოცანა ატომეკონომიის გათვალისწინებით.

ლექსიკონი:

• მდგრადი განვითარება – პირობების შექმნა გრძელვადიანი ეკონომიკური განვითარებისათვის გარემოს დაცვის საკითხების მაქსიმალური გათვალისწინებით.
• მწვანე ქიმია – ქიმიური პროდუქციის წარმოება, რომლის დროსაც მინიმუმამდეა შემცირებული გარემოსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე მავნე ქიმიური ნაერთების ზემოქმედება.

სამოტივაციო ტექსტი:

ცივგომბორის კალთები საოცრად ფერადია შემოდგომაზე.

ამ სილამაზის საფუძველი რომ ქიმიური ნაერთებია, ალბათ შენთვის უკვე ცნობილია. ქიმიის ერთ მიმართულებასაც ჰქონია თავისი ფერი და მას მწვანე ქიმიას უწოდებენ. მსოფლიოში შექმნილმა გლობალურმა ეკოლოგიურმა პრობლემებმა, მდგრადი განვითარების მიზნების ფარგლებში, მეცნიერებს დაანახა მწვანე ქიმიის განვითარების აუცილებლობა.

მაინც რა არის მწვანე ქიმია?

მწვანე ქიმია ქიმიის მიმართულებაა, რომელიც:

1. ხელს უშლის გარემოს დაბინძურებას მოლეკულურ დონეზე;
2. გავლენას ახდენს ქიმიის ყველა მიმართულებაზე;
3. გარემოსდაცვითი პრობლემების მოგვარებაში იყენებს თანამედროვე მეთოდებს;
4. ხელს უშლის ნიადაგის, წყლისა და ჰაერის დამაბინძურებლების წარმოქმნას;
5. ამცირებს ქიმიური პროდუქტებისა და პროცესების გავლენას ადამიანის ჯანმრთელობაზე.

რა კავშირია მდგრად განვითარებასა და მწვანე ქიმიას შორის?

2011 წლის ოქტომბერში ადამიანის პოპულაციამ 7 მილიარდი შეადგინა. პლანეტაზე ბევრი ადამიანი ნიშნავს გაზრდილ მოთხოვნილებას რესურსებზე, მათ შორის საკვებსა და წყალზე. პოპულაციის ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია ხელმისაწვდომი იყოს საკვები, წყალი, ტერიტორია. რა მოხდება, როცა მოსახლეობისთვის რესურსი იქნება აღარ საკმარისი? ამ საკითხებზე მსჯელობის დროს ჩამოყალიბდა მდგრადი განვითარების მიზნები, რომელიც მოიცავს 17 მიზანსა და 169 ინდიკატორს, რომელზეც შეთანხმებულია გაეროს წევრი ყველა ქვეყანა უკეთესი და უფრო მდგრადი მომავლის მისაღწევად. მწვანე ქიმიის მიზანი ისეთი ქიმიური პროცესების წარმართვა და პროდუქტების შექმნაა, რომელიც არ დააბინძურებს გარემოს და ადამიანის ჯანმრთელობას; საფრთხეს არ შეუქმნის ცხოველთა და მცენარეთა სახეობების არსებობას ეკოსისტემაში. მეცნიერების შეთანხმებით ჩამოყალიბდა მწვანე ქიმიის 12 პრინციპი:

1. იფიქრე ნარჩენების პრევენციაზე – სასურველია რეაქციები წარიმართოს თანაური პროდუქტების რაოდენობის შემცირების მიმართულებით, რათა თავიდან ავიცილოთ მათი უტილიზაციისთვის საჭირო ხარჯი.
2. რეაქციები დაგეგმე მაქსიმალური ატომეკონომიით/ატომეფექტურობით – ქიმიური რეაქციები უნდა წარიმართოს ისე, რომ რეაგენტებში შემავალი ატომები მაქსიმალურად მოხვდნენ სასურველ პროდუქტში.
3. გამოიყენე არატოქსიკური რეაქტივები – ექსპერიმენტებისთვის უნდა გამოიყენო ადამიანის ჯანმრთელობისთვის და გარემოსთვის ნაკლებად საზიანო ქიმიური ნაერთები.
4. მიიღე არატოქსიკური პროდუქტები – ექსპერიმენტებისთვის უნდა გამოიყენო ისეთი ნაერთები, რომელთა ურთიერთქმედებით მიიღება ადამიანის ჯანმრთელობისა და გარემოსთვის ნაკლებად საზიანო ქიმიური ნაერთები.
5. გამოიყენე არატოქსიკური გამხსნელები – რეაქცია უმჯობესია ჩატარდეს გამხსნელის გარეშე. თუ გამხსნელი აუცილებელია, უმჯობესია გამოყენებული იყოს არატოქსიკური გამხსნელი.
6. შეამცირე ენერგიის ხარჯი – დაგეგმე ისეთი რეაქციები, რომლებიც მიმდინარეობს ოთახის ტემპერატურაზე ან საჭიროებს ენერგიის მცირე რაოდენობას.
7. ისარგებლე აღდგენადი რესურსებით – რეაქციებისთვის გამოიყენე მცენარეული პროდუქტები ან სხვა რეაქციების დროს მიღებული ნარჩენები.
8. შეამცირე შუალედური პროდუქტები – მრავალსაფეხურიან პროცესებში ბევრი შუალედური პროდუქტი წარმოიქმნება. დაგეგმე ისეთი რეაქციები, სადაც ნაკლები ეტაპის გავლა იქნება საჭირო.
9. გამოიყენე კატალიზატორი – კატალიზატორი ამცირებს რეაქციისთვის საჭირო ტემპერატურას, ამით დაიზოგება ენერგია.
10. მოახდინე ნარჩენების უტილიზაცია – რეაქციების დაგეგმვის დროს გაითვალისწინე, რომ მიღებული პროდუქტები იყოს ბიოდეგრადირებადი და არ აზიანებდეს გარემოს.
11. თავიდან აიცილე გარემოს დაბინძურება – გაითვალისწინე რომ გარემოში გამოყოფილი ნაერთები ნაკლებად აზიანებდნენ გარემოს.
12. დაიცავი უსაფრთხოება – დაგეგმე ისეთი ექსპერიმენტები, რომლებიც არ არის საფრთხის შემცველი; ექსპერიმენტები ჩაატარე უსაფრთხოების წესების სრული დაცვით.

რეაქციის შეფასება ატომეკონომიის თვალსაზრისით

თანამედროვე მსოფლიო წარმოუდგენელია ქიმიური წარმოების გარეშე. მწარმოებელი ვალდებულია დაიცვას მწვანე ქიმიის პრინციპები, მათ შორის ატომეფექტურობის პრინციპი. თუ ნაერთის მიღება შესაძლებელია რამდენიმე ქიმიური ტოლობის შესაბამისად, უნდა შეირჩეს ის პროცესი, რომელიც ატომეკონომიურია, დანარჩენებთან შედარებით.

როგორ დავადგინოთ ატომეფექტურობა?

I ხერხი

! რეაქციის ტოლობა უნდა იყოს გათანაბრებული.

! ფორმულაში გაითვალისწინე რეაქციის ტოლობაში მოცემული კოეფიციენტები.

ამოცანა: აზოტის ოქსიდის მისაღებად სამი რეაქციიდან შეარჩიე ყველაზე ატომეკონომიური პროცესი.

4NH₃ + 5O₂  4NO + 6H₂O (I)

3Cu + 8HNO₃  3Cu(NO₃)₂ + 2 NO + 4H₂O (II)

N₂ + O₂  2 NO (III)

განვიხილოთ I ტოლობა

რეაქციის შედეგად მიიღება ორი პროდუქტი. NO-ს წინ კოეფიციენტია 4, ამიაკის წინ – 4 და ჟანგბადის წინ – 5. ამიტომ ფორმულა ასე გამოისახება:

ა.ე.% = 4 M (NO) / (4M(NH₃) + 5M(O₂ ))

M (NO) = 14გ/მოლი + 16 გ/მოლი = 30გ/მოლი

M(NH₃) = 17 გ/მოლი

M(O₂) = 32 გ/მოლი

ა.ე.% = 4 X30 გ/მოლი / (4X17გ/მოლი + 5X 32 გ/მოლი) X 100 % = 120/228 X100 % =52.63%

განვიხილოთ II ტოლობა

რეაქციის შედეგად მიიღება ორი პროდუქტი

ა.ე.% = 4 M (NO) / (4M(NH₃) + 5M(O₂))

M (NO) = 14გ/მოლი + 16 გ/მოლი = 30გ/მოლი

M(Cu) = 64 გ/მოლი

M(HNO₃) = 63 გ/მოლი

განვიხილოთ III ტოლობა

რეაქციის შედეგად მიიღება მხოლოდ ერთი პროდუქტი. ივარაუდე რას უნდა უდრიდეს რეაქციის ატომეფექტუროობა?

M (NO) = 14გ/მოლი + 16 გ/მოლი = 30გ/მოლი

M(N₂) = 28 გ/მოლი

M(O₂) = 32 გ/მოლი

შეაფასე შედეგი: რომელი ტოლობა გამოსახავს ყველაზე ატომეკონომიურ რეაქციას? რატომ?

დასკვნა: ყველაზე ეფექტურია მესამე ტოლობა, რადგან მხოლოდ ერთი პროდუქტი მიიღება. ამიტომ თუ არსებობს სასურველი პროდუქტის შეერთების რეაქციის გზით მიღების საშუალება, მის გამოყენებას მიენიჭება უპირატესობა.

თუმცა რეაქციის შერჩევის დროს ატომეკონომიურობასთან ერთად მწვანე ქიმიის სხვა პრინციპების გათვალისწინებაა აუცილებელი და გადაწყვეტილება კომპლექსურად უნდა იქნეს მიღებული.

II ხერხი

ატომეკონომია % = სასურველი პროდუქტის მოლური მასა / პროდუქტების მოლური მასების ჯამი X 100 %

! რეაქციის ტოლობა უნდა იყოს გათანაბრებული.

! ფორმულაში გაითვალისწინე რეაქციის ტოლობაში მოცემული კოეფიციენტები.

განვიხილოთ ისევ ამიაკის წვის ტოლობა 4NH₃ + 5O₂  4 NO + 6H₂O.

რეაქციის შედეგად მიიღება ორი პროდუქტი. NO-ს კოეფიციენტია 4, წყლის – 6. ამიტომ ფორმულა ასე გამოისახება:

M (NO) = 14გ/მოლი + 16 გ/მოლი = 30გ/მოლი

M(H₂O) = 18 გ/მოლი

დავალება:

1. მოცემულ ქიმიურ ტოლობებში შეარჩიე კოეფიციენტები და დაადგინე ატომეკონომია, თუ სასურველი პროდუქტია NaOH

ა) Na + H₂O  NaOH + H₂

ბ) Na₂O + H₂O  NaOH

დ) Na₂SO₄ + Ba(OH)₂  NaOH + BaSO₄

2. გაიხსენე შეერთების, დაშლის, ჩანაცვლებისა და მიმოცვლის რეაქციები და იმსჯელე, რომელი რეაქციაა ყველაზე მეტად ატომეკონომიური?
3. გოგირდმჟავა ქიმიური წარმოების ერთ-ერთი ძირითადი პროდუქტია. მის მისაღებად რამდენიმე ეტაპის გავლაა საჭირო. პირველ საფეხურს გოგირდის დიოქსიდის მიღება წარმოადგენს. შეადგინე გოგირდის დიოქსიდის მიღების რეაქციის ტოლობა სამი სხვადასხვა ხერხით და შეაფასე ატომეკონომიურობა და დაუსაბუთე მწარმოებელს, რომელი რეაქცია გამოიყენოს. დაასაბუთე შენი არჩევანი.
4. ბოლო წლებში ავარიების შედეგად გარდაცვლილთა რაოდენობის შემცირება შესაძლებელი გახდა ,,აირის ჩანთის“ გამოყენებით. მოიძიე ინფორმაცია და სიმულაციის დახმარებით https://bit.ly/3oHlxxt

მოამზადე მისი მოქმედების ამსახველი პოსტერი. პოსტერში წარმოადგინე:

• რა ქიმიური პროცესი მიმდინარეობს აირის ჩანთის გაბერვისას?
• რეაქციათა რომელ ტიპს მიეკუთვნება ის?
• რა მასალისგან არის დამზადებული აირის ჩანთა და რატომ? მწვანე ქიმიის რომელი პრინციპის დაცვა ხდება ,,Air Bag”-ისთვის მასალის შერჩევის დროს? გაითვალისწინე, რომ მსოფლიოში ექსპლუატაციაში მყოფი ავტომობილების უმრავლესობას საერთოდ არ ეხსნება აირის ჩანთა.

5. ჩამოთვლილი 12 პრინციპი შეუსაბამე პიქტოგრამას და ცხრილის შესაბამის უჯრაში ჩაწერე პიქტოგრამის ნომერი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. https://chemistry.ge/publication/chemnews/view.php?id=226
2. https://greenalt.org/app/uploads/2013/12/mwvane_politika_da_garemos_dacva.pdf
3. მესამე თაობის ესგ, ქიმიის სტანდარტი.

(მეშვიდე ნაწილი)

მეოთხე თავი
მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიაში ბევრი თავგადასავალია მოთხრობილი, ზოგი მათგანი ძალიან მაგარია, ზოგი – ნაკლებად. ამბობენ, რომ რამდენი თავგადასავალიც არ უნდა მოხდეს, გმირი მაინც ერთ გზას გადის, რომელსაც, ზოგიერთმა ლიტერატურის მკვლევარმა ასეთი სახელი „გმირის მოგზაურობა“ დაარქვა. მოდი, ჩვენმა გმირმაც გაიაროს ეს ეტაპები, სანამ ნამდვილი წიგნის შექმნას მოვახერხებთ.

სავარჯიშო პირველი

გმირის ყოველდღიურობა

ამ სავარჯიშოში, თქვენ უნდა აღწეროთ თქვენი გმირის რუტინა და ყოველდღიურობა.
მაგალითი: ჰარი პოტერი ცხოვრობს ნათესავების ოჯახში, სადაც მისი ყოველდღიურობა ერთფეროვანია.

მაგალითი:

ერთ დღეს ბუსის ოჯახმა კალიფორნიაში წასვლა გადაწყვიტა. იქ საზაფხულო სკოლაში დიდი ფასდაკლება იყო და ამ შანსის ხელიდან გაშვება არ სურდათ, თან ზაფხულს ზღვის სანაპიროზე კარგად გაერთობოდნენ.

ეს სკოლა 20 ივნისს, ანუ 18 დღეში იწყებოდა. ბუსი თვითმფრინავში მეორედ იჯდა. პირველად რომ ჩაჯდა, ორი წლის იყო და ამჯერად ძალიან ისიამოვნა. პირველი დღე კალიფორნიაში ძალიან რთული იყო. ჰენრიმ სახლი კი იყიდა, მაგრამ რაღაც საბუთები მაინც უნდა შეევსო. სანამ ის ამ საბუთებს ავსებდა, პაიპმა ბავშვებს სახლი დაათვალიერებინა. სახლი დიდი იყო. ბუსის უზარმაზარი ოთახი მეორე სართულზე გახლდათ.

• დე, დე! – შეჰყვირა აღტაცებულმა ბუსიმ, – ტელევიზორი მალე შევაერთოთ და Playstation ჩავრთოთ.
• მამა მოვა და მერე!
• აუუ! – თქვა ბუსიმ.
• მაგარი სახლია! – საუბარში ჩაერია ალისა.
  მაქსს რეაქცია არ ჰქონია.

ბუსის უჭირდა ბილთან განშორება, მაგრამ კალიფორნიაში იმ იმედით ჩამოვიდა, რომ თავგადასავალს იპოვიდა.

სავარჯიშო მეორე

თავგადასავალი გიხმობს

ესაა სავარჯიშო, სადაც ჩვენ გმირს, მისი მენტორი ან სულაც შემთხვევითობა რაღაც ახალი გამოწვევის წინაშე დააყენებს. მას აქვს არჩევანის საშუალება – წავიდეს ან დარჩეს იქ, სადაც ახლაა.

მაგალითი: ჰარი პოტერი მიიღებს წერილს, სადაც წერია, რომ მას ჰოგვარდში იწვევენ. გაბედავს კი ის წასვლას თუ ვერა?

მაგალითი:

სკოლა დაიწყო.

ბუსის კლასში ყველას ჰყავდა მეგობარი. ჰენრი მასწავლებელს ელაპარაკებოდა, რომელმაც ბუსი ლეონის გვერდით დასვა.

პირველი გაკვეთილი მათემატიკა იყო. ცხრილი ჩაიწერეს და საქმეს შეუდგნენ. გაკვეთილი რომ დასრულდა, ყველა სადღაც გავიდა. ბუსი ლეონს გაჰყვა და გამოელაპარაკა. გაირკვა, რომ ლეონს ზვიგენების ეშინოდა და ამიტომ ოკეანეში არასოდეს ეცურავა. ვერ იტანდა მოწყენილობას და სულ საინტერესო თავგადასავლებს იგონებდა, რის გამოც, ხშირად სჯიდნენ კიდეც.

ლეონი საინტერესო ბიჭი ჩანდა. ვარჯიშობდა და ბუსიც დააინტერესა ამ საქმით, შეთანხმდნენ, რომ სავარჯიშო დარბაზში, რომელიც მათ უბანში იყო, ერთად ივლიდნენ.

მალე საინფორმაციო ტექნოლოგიების გაკვეთილი დაიწყო, სადაც ბუსიმ თავი გამოიჩინა და მასწავლებლის შექებაც დაიმსახურა, რაც ერთ-ერთ კლასელს, ნიკს ძალიან არ მოეწონა, რადგან კლასის ყოჩი იყო და ცოტა შეშურდა. ნიკმა რაღაც უთხრა აგდებით ბუსის და სწავლის დასრულების შემდეგ, სკოლის ეზოში საჩხუბრად დაიბარა.

ბუსის კონფლიქტი არ სურდა და სცადა თავიდან აერიდებინა ეს გაწევ-გამოწევა, მაგრამ ნიკი არ ეშვებოდა:

• ლაჩარო, ლაჩარო! გეშინია არა ჩხუბის?!

ბუსიმ ყურადღება არ მიაქცია.

• ვერავინ გაბედავს ჩემს დაიგნორებას! – დაიღრიალა ნიკმა და „თავის ბიჭებთან“ ერთად გამოეკიდა ახალ კლასელს.

ბუსიმ გაქცევა გადაწყვიტა, რა დროსაც ლეონმა დაიყვირა „თუ ადამიანს ჩხუბი არ უნდა, არ ნიშნავს, რომ ლაჩარია! გაანებეთ თავი!“.

ბიჭებმა ლეონს გახედეს და ხმა არ გასცეს, რადგან, აღმოჩნდა, რომ ბიჭის ზურგს უკან დირექტორი იდგა!

ჩხუბი არ შედგა, ლეონი და ბუსი კი ამ დღის შემდეგ დამეგობრდნენ.

სავარჯიშო მესამე

თავგადასავლის შიში

ამ სავარჯიშოში უნდა მოვიფიქროთ რა მიზეზებით შეიძლება უარყოფდეს გმირი თავგადასავლის ძიებას. შეიძლება იყოს ეს შიში, საკუთარ ძალებში დაურწმუნებლობა, შესაძლოა მეგობრები უკიჟინებდნენ, რომ არ გაბედოს, იქნებ ვინმე უკრძალავს კიდეც ახალ გამოწვევასთან შეჭიდებას?

სავარჯიშო მეოთხე

მენტორის, თანამგზავრის პოვნა
ამ სავარჯიშოში უნდა მოიფიქროთ პერსონაჟი, ვინც თქვენ გმირს მთელი თავგადასავლის ან გამარჯვებამდე მისასვლელ გზაზე მაინც თან გაჰყვება. ის შეიძლება იყოს ერთი, ან რამდენიმე. ღია, ან ფარული, გააჩნია თქვენს გემოვნებას.

სავარჯიშო მეხუთე

პარმაღის გადალახვა. პირველი მცირე წარმატება, საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენის შექმნა

ამ სავარჯიშოში თქვენი პერსონაჟი გაბედავს და იწყებს თავგადასავალს, რომელიც მისი, როგორც გმირის ჩამოყალიბებას განაპირობებს კიდეც.
ეს შეიძლება იძულებითაც კი მოხდეს, როგორც ნაცარქექიას შემთხვევაში, როდესაც ის თავგადასავლისკენ „გააგდეს“, ან შესაძლოა ეს „ასფურცელა“ იყოს, ვისაც საკუთარი წარმომავლობის გაგების სურვილმა, მამის დანატოვარი ხმლის აღება გააბედვინა.

მაგალითი:

შაბათს ბუსის ოჯახი სანაპიროზე გასვლას აპირებდა. მათ ლეონის დაპატიჟეს. ამ დროს, ბავშვებმა ვუოლეიბოლის, ანუ ხელბურთის ჩემპიონატი მოაწყვეს. მთელი სანაპიროს ბავშვები მონაწილეობდნენ. პირველი ხელი ალისას და მისი კლასელის, ლეონის დის, ემბერის, ნიკისა და მისი მეგობრის, ჯონის წინააღმდეგ იყო.

ლეონსა და ბუსის იმედები გაუცრუვდათ, როცა მათმა დებმა წააგეს. მეოთხე ხელი ბუსი და ლეონი, მათი კლასელების, ქენდისა და მორგანის წინააღმდეგ იყვნენ. მათ მოიგეს. ნახევარფინალში, ბუსი, ლეონი, მაქსი, მარკო, ჯონი, ნიკი და დენი და ალექსი იყვნენ.

ბუსი და ლეონი მაქსსა და მარკოს შეხვდნენ. გაუჭირდათ, მაგრამ მაინც მოიგეს. ფინალის ჯერიც რომ მოვიდა, ისინი ჯონსა და ნიკს ხვდებოდნენ. ბუსიმ და ლეონმა ნიკსა და ჯონს 10-9 მოუგეს. ამ ამბით განრისხებულმა ნიკმა, ბუსის ცემა გადაწყვიტა. ის, ჯონი და ალექსი მათ გაეკიდნენ. ამ დროს, ბუსი შემოტრიალდა და ალექსს, რომელიც მას დაეწია, სახეში თხლიშა. ალექსი წაიქცა. ბუსი და ლეონი კი გაიქცნენ. ამ დროს ბუსის ფეხი დაუცურდა და წაიქცა. ის სამმა ბიჭმა ალყაში მოაქცია. უცებ ლეონი ჯონს ეცა და წააქცია. ალექსს კი ფეხი ჩააზილა. ბუსი წამოდგა, ნიკს ეცა და ძიძგილაობა დაიწყეს. 10 წუთი ჩხუბობდნენ, იქვე არავინ უფროსთაგანი არ იყო და საბოლოოდ ბუსიმ და ლეონმა გაიმარჯვეს.

ბუსის ეს გამარჯვება თავში აუვარდა, ჯერ ლეონს უთხრა, რომ მასზე ბევრად ძლიერი იყო და სუსტებთან არ მეგობრობდა, მერე სკოლაში ნიკის დაჩაგვრა დაიწყო, ბოლოს კი მშობლებს უსაყვედურა, ამ სკოლაში რატომ გადმომიყვანეთ, უკეთესს ვიმსახურებდიო. ამ დროს ნიკი გეგმებს აწყობდა და ხალხს კრებდა, რომ ბუსიზე შური ეძია.

სავარჯიშო მეექვსე

განსაცდელები, მტრები
ამ სავარჯიშოში, თქვენი გმირი მცირე განსაცდელებს გაივლის, გამოიკვეთება ვინაა მისი ანტაგონისტიც, რატომ უშლის ხელს თქვენ გმირს მიზნის მიღწევაში.

მაგალითი:

ერთ დღეს, ნიკმა ბუსის ძველი წყენის დასავიწყებლად ნავით სასეირნოდ დაპატიჟა. ბუსი დათანხმდა. შორი გზით უნდა ეცურათ. ნიკმა უთანხმოებაზე სიტყვა ჩამოაგდო. ბუსიმ რაღაც იეჭვა და შეკითხვები დაუსვა კლასელს, რამეს ხომ არ უპირებდა, მაგრამ ნიკი მშვიდად პასუხობდა, რომ ძველი წყენა აღარ ჰქონდა გულში ჩარჩენილი. ნავი საკმაოდ დიდი იყო, პატარა კაიუტით. შუა დღეს, როდესაც დაცხა, ბუსი და ნიკი კაიუტაში შევიდნენ და ბუტერბროდების ჭამა დაიწყეს, როცა ნავს რაღაც შეეჯახა. ეს ნიკის რაზმის ბიჭები იყვნენ. ისინი ნიკის ნიშანს ელოდნენ და როგორც კი მიიღეს, მათ ნავს თავს დაესხნენ. ბუსის მუშტები დაუშინეს. შეშინებული ბიჭი ნავიდან გადახტა, თუმცა ესეც ნიკის გეგმის ნაწილი ყოფილა – მან თავის ხალხს უბრძანა გაეცურათ და წყალში მიეტოვებინათ ბუსი, რომელიც შეშინებული უსვამდა ხელ-ფეხს.

ცოტა ხანში, როდესაც ბიჭები შორიდან დასცინოდნენ ბუსის, ამ უკანასკნელმა ოკეანის ზედაპირზე რაღაც ფარფლისმაგვარს მოკრა თვალი, რომელიც დიდი სისწრაფით მოემართებოდა მათკენ.

„ – ზვიგენი! ო, არა, ზვიგენი! ნიკ, ამომიყვანე, აქ ზვიგენია!“ – დაიყვირა ბუსიმ.

„- ჰო, ჰო, დაგიჯერე, აბა რა! ზვიგენები ასე ახლოს არ შემოდიან!“ – დამცინავად ჩაილაპარაკა ნიკმა.

„- ნიკ, აქ მართლაა ზვიგენი!“

„- ნიკ, იქნებ მართლაა აქ ზვიგენი, თითქოს მეც მოვკარი თვალი!“ – თქვა ნიკის ერთმა მეგობარმა და წყალი შეათვალიერა.

„- ნუ სულელობ, თორემ შენც გადაგისვი წყალში. ზვიგენები ასე ახლოს არ შემოდიან!“ – დაიყვირა ნიკმა.

„ – კი, მაგრამ რომც არ იყვნენ, ასე ხომ არ დავტოვებთ?“ – თქვა მეორე, ტანმაღალმა ბიჭმა.

„ – ცურვა იცის. უშველოს თავს!“ – ნიკი შეუვალი იყო.

„ – კი, მაგრამ, ამდენს როგორ გამოცურავს? ნაპირიდან რამდენიმე კილომეტრით ვართ შორს“, – მაღალი ბიჭი თავისას ამბობდა.

„ – გაჩუმდი, თორემ შენც გადაგისვრით ახლავე!“ – დაიყვირა ნიკმა.

ბიჭებმა ნავის ნიჩბებს მოუსვეს. ბუსი კი შუა ოკეანეში დარჩა მარტოდმარტო.

სავარჯიშო მეშვიდე

დიდი განსაცდელი, დამარცხება

მცირე წარმატებას დიდი განსაცდელი მოსდევს ხოლმე, რაც მკითხველში აჩენს განცდას, რომ ეს გამოუვალი მდგომარეობაა. აი, ტომ სოიერი აღმოჩნდა გამოქვაბულში, საიდანაც ის, შესაძლოა, ვეღარასოდეს გამოვიდეს. იონა ვეშაპმა გადაყლაპა, რაღა იხსნის ამ სიტუაციიდან?

დახატეთ რაც შეიძლება მძიმე განსაცდელი, რომელიც თქვენ გმირს ელოდება წინ.

მაგალითი:

ზვიგენი შემზარავი სანახავი იყო.

ჯერ დიდ წრეებს ურტყამდა ბუსის, შემდეგ რკალი დაავიწროვა და დაახლოებით ორი მეტრის რადიუსში ჩაუარა მომავალ მსხვერპლს. ზვიგენი უცნაურად იქცეოდა. ბიჭს თავს არ ესხმოდა და მხოლოდ წრეებს ურტყამდა. ბუსიმ ისიც კი იფიქრა, იქნებ ეს ნამდვილი ზვიგენი არცაა და ნიკის მორიგი ოინიაო. ჯიბეში ჩარჩენილი სახლის გასაღები ამოიღო და მოძრავი ობიექტისკენ გაისროლა. გასაღები ფარფლს მოხვდა და წყალიც შედგაფუნდა. რამდენიმე წამით წყლის ზედაპირზე აღარაფერი ჩანდა, მაგრამ მოულოდნელად, ბუსის თვალწინ უზარმაზარი თეთრი ზვიგენი ამოხტა და საშიში, დანასავით ბასრი კბილებიც გამოჩნდა. ბუსიმ ყველანაირი იმედი დაკარგა.

აქამდე ეგონა, რომ ცურვით დაღლილი დაიხრჩობოდა, მაგრამ ახლა, ისეთი პირი უჩანდა, რომ ზვიგენის ლუკმა უნდა გამხდარიყო.

კუნთები დაეღალა. წყალს ფსკერი არ უჩანდა ასე რომ, უეჭველ სიკვდილს მოელოდა. ამ დროს, ზვიგენი ჯერ სადღაც გაქრა, მერე კი ბუსისკენ საშინელი სისწრაფით გაემართა. ბუსის თვალთ დაუბნელდა. რაღაც ხმაური ესმოდა, მაგრამ ვერ ხვდებოდა, რა ხმაურობდა. მოტორის ხმა მოესმა, მაგრამ ნავი კი არსად ჩანდა.

მისკენ მიმავალ ზვიგენს რაღაც შეერჭო ფერდში. ეს ზვიგენებზე მონადირის შუბი იყო. შუბს თოკი ჰქონდა მობმული.

„მოქაჩე!“ – გაისმა კაცის ხმა.

„ახლავე!“ – უპასუხეს. ეს პატარა ბიჭი იყო, რომლის ხმაც ძალიან ეცნო ბუსის.

„ – ჰეჰ, დროულად მოვასწარით!“ – წამოიყვირა კაცმა. „თევზი დაჭრილია, ახლა კატერზე უნდა ამოვათრიოთ რამენაირად. მგონი დაეტევა ჩვენ პატარა კატერზე. მეორე შუბი და ელექტრო გორგოლაჭი მომიტანე!“.

„მზად მაქვს, მამა!“.

„ახლა თოკით კარგი ყულფი გააკეთე და შუბი მომაწოდე. დროზე, ვეღარ ვაკავებ ამ ოხერს!“.

სავარჯიშო მერვე

ახალი ძალა. წვრთნა მიზნისკენ სავალ გზაზე. ბარიერების გადალახვა

სავარჯიშო მეცხრე

მთავარ მოწინააღმდეგესთან შეხვედრა. გამოსავლის მოძებნა, მისი დამარცხება. ჯილდო

არ არსებობს სიტუაცია, საიდანაც გამოსავლის მოძებნა არ ხერხდება. თქვენი გმირის ბედი თქვენს ხელშია, მოიფიქრეთ დამაჯერებელი სიტუაცია, საიდანაც გმირი თავს დააღწევს და მიიღებს ჯილდოს, ჯილდო კი ის მიზანია, რისთვისაც იბრძოდა.
სავარჯიშო მეათე

შინისკენ დაბრუნება

თავგადასავლების შემდეგ, თქვენი გმირი შინისკენ ბრუნდება, მაგრამ ეს დაბრუნებაც არაა ხოლმე ყოველთვის ადვილი. „ასფურცელამ“ უფსკრულიდან რომ ამოაღწიოს, ფასკუნჯს საკუთარი სხეულის ნაწილი უნდა მისცეს.

სავარჯიშო მეთერთმეტე
გმირის გარდასახვა,
ეს საინტერესო ნაწილია. აი, თითქოს ყველაფერი უკან მოიტოვა გმირმა, მაგრამ ხშირად მას კიდევ ერთი და ბოლო განსაცდელი ელოდება. ჰარი პოტერისთვის ეს ჯადოსნური ქვის გამოყენებაა. წიგნში „ჯაფარა“ კეიტლინისთვის ეს კათარსისის მომენტს ემთხვევა. ყველა გმირი საბოლოო გარდასახვამდე ერთ ბოლო ეტაპს გადის, ეს შეიძლება იყოს ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, ემოციური ან სოციალური ცვლილება.

ამდენი განსაცდელის, დამარცხებებისა და გამარჯვებების შემდეგ, გმირი შეიცვალა. ის სრულიად სხვა ადამიანია, ბევრი რამ იცის და უკან რომ იხედება, სასაცილოდაც არ ჰყოფნის საკუთარი შიშები, აზრები და მოლოდინები.
ის იცვლება როგორც შინაგანად, ისე გარეგნულად და ხშირად, მას ძალიან ახლობლებიც კი ვეღარ ცნობენ. „კონკია“ იქცევა დედოფლად, ურჩხული – პრინცად,

სავარჯიშო მეთორმეტე

ისევ სახლი. გმირი თვითონ ცვლის იმ რეალობას, რაც მანამდე მასზე ზემოქმედებდა.

თქვენი გმირი სახლშია, ანუ იქ, საიდანაც მისი მოგზაურობა დაიწყო. ყველაფერი ისევ ძველებურადაა თითქოს, მაგრამ რაღაც მაინც შეიცვალა, ეს თქვენი გმირია, რომელიც სულაც აღარაა ის პატარა ბიჭუნა, ამ სახლის კარიდან რომ გავიდა რაღაც დროის წინ.

მოსწავლეებს, კომპლექსური დავალების ფარგლებში, არჩევანის საშუალება თუ ექნებათ, მათი მოტივაციაც გაიზრდება და შედეგიც თვალსაჩინო გვექნება.

ასეთია ამ სტატიაში მოცემული დავალება, რომელიც მოიცავს დეკლარაციულ, პირობისეულ და პროცედურულ  ეტაპებს.

სამიზნე ცნება:
ანალიზური გეომეტრია, გარდაქმნები:

საკითხები

• გეომეტრიული გარდაქმნები სიბრტყეზე: პარალელური გადატანა, ღერძული სიმეტრია;
• მართკუთხა კოორდინატთა სისტემა სიბრტყეზე. ორიენტირება სიბრტყეზე კოორდინატების საშუალებით,
• გეომეტრიული გარდაქმნების (ღერძული სიმეტრია საკოორდინატო ღერძების ან მათი პარალელური წრფეების მიმართ, პარალელური გადატანა,მობრუნება სათავის მიმართ) გამოსახვა კოორდინატებში.

საკვანძო შეკითხვა:

• სად და როგორ შეიძლება გეომეტრიული გარდაქმნების გამოყენება ყოველდღიურ ცხოვრებაში?

დავალების პირობა

წარმოიდგინეთ, რომ ხართ დიზაინერი, ხელოვანი  ან არქიტექტორი. გამოიყენეთ სიმეტრიის თვისებები და შექმენით რაიმე ნამუშევარი( თარგი,რომლითაც კაბას კერავს დიზაინერები,ან რაიმე კომპოზიცია საკოორდინატო სიბრტყეზე,ხიდი,რომლის შექმნის დროს გამოიყენებ სიმეტრიის თვისებებს).

• აღწერეთ თქვენი შექმნილი პროდუქტი ტერმინების – სიმეტრია, პარალელური გადატანა – გამოყენებით.
• მოძებნეთ სიმეტრიის და პარალელური გადატანის მაგალითები და წარმოადგინეთ პრეზენტაციის სახით.
• შეადგინეთ რებუსი მოცემული ნიმუშის მიხედვით!

გადავდივართ საკოორდინატო სიბრტყეზე წერტილის  აგებაზე და მის გარდაქმნაზე. სანამ მათ დავაწერინებ შესამოწმებელ წერით  დავალებას, ვსწავლობთ და ვაკეთებთ შემდეგი ტიპის  სახალისო დავალებას. აქ ვუხსნი მობრუნების საკითხებსაც.

• (1;2)-წ (-3;3)-ფ
• (1;-1)-გ
• (1;-2)-ჰ
• (1;-3)-ჯ
• (2;-1)-ჟ
• (2;-2)-კ
• (2;-3)-ლ
• (3;-1)-ზ
• (3;-2)-ძ
• (3;-3)-ხ
• (-1;-1)-ც
• (-1;-2)-ჩ
• (-1;-3)-ვ
• (-2;-1)-ბ
• (-2;-2)-ნ
• (-2;-3)-მ
• (1;3)-ჭ
• (2;1)-ე
• (2;2)-რ
• (2;3)-ღ
• (3;1)-ტ
• (3;2)-თ
• (3;3)-ყ
• (-1;1)-უ
• (-1;2)-ი
• (-1;3)-ო
• (-2;1)-პ
• (-2;2)-ა
• (-2;3)-ს
• (-3;1)-შ
• (-3;2)-დ

პრეზენტაციისას  ხაზგასმით წარმოადგინე:

როგორ გამოიყენე  გეომეტრიული გარდაქმნები შენ მიერ შერჩეული ნახატის, ნახაზის ასაგებად?  (მ.წ.1)

როგორ დაგეხმარა სიმეტრიის და გარდაქმნების ცოდნა შენს მიერ არჩეული ნახატის და დავალების შესრულებაში? აღწერე შენს მიერ შექმნილი ნამუშევარი (მ.წ.2)

მოსწავლემ უნდა შეძლოს სიბრტყეზე და სივრცეში ორიენტირება და გეომეტრიული ობიექტის ადგილმდებარეობის განსაზღვრა;

გეომეტრიული ობიექტების გარდაქმნებით მიღებული ფიზიკური ცვლილებების გააზრება,

საპრეზენტაციო თემის არჩევა შეიძლება შემდეგი ვარიანტებიდან:

სიმეტრია ჩვენ ირგვლივ (ზოგადი);

სიმეტრია ბუნებაში(ფოთლები,პეპლები, ყვავილები);

სიმეტრიის გამოყენებით შექმნილი არქიტექტურული და ხელოვნების საოცრებები;

პარალელური გადატანა არქიტექტურაში;

პარალელური გადატანის გამოყენება ხალხურ სამოსში;

პარალელური გადატანის გამოყენება მოდაში;

სიმეტრია “ვეფხისტყაოსანში”. რამდენიმე სტროფის და ზოგადი განხილვა;

სიმეტრია გალაკტიონ ტაბიძის შემოქმედებაში;

ბავშვების მიერ შექმნილი სიმეტრიის სურათები ან ნივთები;

გეომეტრიული ფიგურები და მათი სიმეტრიის ღერძები და ცენტრები;

სიმეტრია ქართულ და ინგლისურ ანბანში;

ჰერმან ვაილის აზრი სიმეტრიის შესახებ და ზოგადად, სიმეტრიის იდეა მაგალითად, 5 ჯგუფად დაყოფა:

AMTUVWY          სიმეტრიის 1-ღერძიანი
BCDEK                  სიმეტრიის 1-ღერძიანი
NSZ                       სიმეტრიის   ცენტრიანი
HIOX                     სიმეტრიის  2-ღერძიანი
FGJLPQR              სიმეტრიის ღერძის არმქონე

რა თქმა უნდა, IV კატეგორია უფრო ლამაზია, რადგან უფრო მეტად სიმეტრიულია.

სიმეტრიის საოცარი გამოვლინება არითმეტიკაში უამრავია:

სიმეტრია და ფოლკლორი.

სიმეტრიის გამოყენება მოდის ხელოვნებაში.

რეკომენდაციები მოსწავლეს:

შევთავაზე ტელესკოლის გაკვეთილები, რომელიც სწორედ სამიზნე ცნებას ეხება.

https://www.youtube.com/watch?v=dFGtveXdVRM

https://www.youtube.com/watch?v=zF8C7lRoUUE

https://www.youtube.com/watch?v=JMB9FQ38EJo

ასევე ხანის აკადემიის გაკვეთილები:

https://www.youtube.com/watch?v=C0QaegD-J7Y

Geogebra– გეომეტრიული გარდაქმნები

Ck 12-გეომეტრიული გარდაქმნები სიბრტეზე

Geogebra–პარალელური გადატანა

ეტაპები ასეთია:

1.დავალების პირობის გაცნობა;

2.წინარე ცოდნის გააქტიურება სადისკუსიო კითხვების საშუალებით;

3.თეორიული მასალის ახსნა და განმტკიცება პრაქტიკული სავარჯიშოებით;

4.მუშაობის პროცესზე დაკვირვება და განმტკიცება პრაქტიკული სავარჯიშოებით;

5.დავალების წარდგენა და შეფასება.

ვწერთ ტესტს შემდეგი სქემით:

კლასმა  თითო წერტილის გარდაქმნა შეასრულა  შემდეგი სქემით:

უნდა ეპოვათ მათი წერტილის შესაბამისი წერტილის

სიმეტრიული წერტილი  x ღერძის მიმართ;

სიმეტრიული წერტილი  y  ღერძის მიმართ;

სიმეტრიული წერტილი  სათავის  მიმართ;

მოეხდინათ პარალელური გადატანა მოცემული ფორმულით;

შეესრულებინათ მობრუნება სამკუთხედის თვისებების გამოყენებით ოთხმოცდაათი გრადუსით;

შეესრულებინათ მობრუნება სამკუთხედის თვისებების გამოყენებით ასოთხმოცი გრადუსით;

შეესრულებინათ მობრუნება სამკუთხედის თვისებების გამოყენებით ორასსამოცდაათი  გრადუსით;

შეესრულებინათ მობრუნება სამკუთხედის თვისებების გამოყენებით სამასსამოცი  გრადუსით;

მოეხდინათ პარალელური გადატანა X ღერძის პარალელური წრფის მიმართ;

მოეხდინათ პარალელური გადატანა Y  ღერძის პარალელური წრფის მიმართ.

პირველი მოსწავლის შედგენილი
რებუსი:

1.(2;3) წერტილის სიმეტრიული წერტილი Y ღერძის მიმართ

2.(1;2)წერტილის სიმეტრიული წერტილი Y ღერძის მიმართ

3.(2;3)წერტილის სიმეტრიული წერტილის კოორდინატები სათავის მიმართ

4.(2;1)წერტილის კოორდინატები 360°იანი კუთხით მობრუნების შედეგი სათავის მიმართ

5.(3;1)წერტილის კოორდინატები 360 გრადუსიანი კუთხით მობრუნების შედეგი სათავის მიმართ

6.(-2;2)ის წერტილის სიმეტრიული წერტილი Y ღერძის მიმართ

7.(-1;-2)ის წერტილის სიმეტრიული წერტილი X ღერძის მიმართ

8.(-2;-2) ის წერტილის სიმეტრიული წერტილი X ღერძის მიმართ

პასუხი იყო: სიმეტრია

მეორე მოსწავლის შედგენილი რებუსი:

1.(1;1) წერტილის სიმეტრიული წერტილი სათავის მიმართ.

2.(1;2) წერტილის სიმეტრიული წერტილი y ღერძის მიმართ.

3.(-2;-3) წერტილის სიმეტრიული წერტილი x ღერძის მიმართ.

4.(2;-2) წერტილის სიმეტრიული წერტილი სათავის მიმართ.

5. (-2;-2) წერტილის 180 გრადუსიანი კუთხით მობრუნების შედეგი სათავის მიმართ.
6. (3;1) წერტილის კოორდინატები 360 გრადუსიანი კუთხით მობრუნების დროს სათავის მიმართ.
7. (-3;-3) წერტილის სიმეტრიული წერტილი სათავის მიმართ.
8. (-2;1) წერტილის სიმეტრიული წერტილი y ღერძის მიმართ.
9. (2;3) წერტილის სიმეტრიული წერტილი x ღერძის მიმართ.
10. (2;2) წერტილის სიმეტრიული წერტილი y ღერძის მიმართ.

პასუხი:ცისარტყელა

მესამე მოსწავლის შედგენილი რებუსი:

1.(-1;-3) წერტილის სიმეტრიული წერტილი X-ის მიმართ.

2.(-1;-1) წერტილის სიმეტრიული წერტილი 360 გრადუსით შემობრუნება სათავის მიმართ.

3.(2;2) წერტილის სიმეტრიული O სათავის მიმართ.

4.(-2;1) წერტილის Y-ის მიმართ.

5. (2;-1) წერტილის სიმეტრიული y-ის მიმართ

6.(2;2) წერტილის სიმეტრიული y-ის მიმართ.

პასუხი იყო: ოცნება.

თითოეული მოსწავლე თავისი არჩევანის მიხედვით ასრულებდა ოთხ დავალებას:

1. წერდა წერტილის გარდაქმნის შესახებ დავალებას;
2. მოიძიებდა ინფორმაციებს ჩამოთვლილ საპრეზენტაციო საკითხებთან შესაბამისად;
3. ადგენდა რებუსს საკოორდინატო სიბრტყეზე კოდის საშუალებით;
4. ქმნიდა რაიმეს ამ თემის გამოყენებით.

ბოლო  დავალება აღმოჩნდა ძალიან  საინტერესო, ბავშვებმა  კომპიუტერული პროგრამით ააგეს ხიდი,  შეკერეს ტანსაცმელი, დახატეს, ბუნებრივი რესურსებით მხატვრული კომპოზიცია წარმოადგინეს.

შეფასებები:

შეფასება სოლო ტაქსონომიით:

• პირველმა და მეორე მოსწავლემ ყველა კრიტერიუმით აბსტრაქტულ დონეზე, ინსტრუქციის ზუსტი დაცვით, სრულყოფილი ნამუშევრები წარმოადგინეს : მოიძიეს ინფორმაცია, გაუზიარეს კლასს, შეაჯამეს, დაწერეს 10- პუნქტიანი დავალება საკმაოდ დამაჯერებელი არგუმენტებით, შეადგინეს რებუსები, გამოიცნეს სხვა  ბავშვების შედგენილი რებუსები,შექმნეს პროდუქტი ამ თემის გამოყენებით.  შეუძლიათ ნასწავლის რეალურ  ცხოვრებაში გამოყენება და  იდეების დაკავშირება ახალ სფეროსთან.
• მესამე მოსწავლის ნამუშევარი შევაფასე როგორც მიმართებითი დონე. მან პროდუქტი შექმნა, რებუსიც, პრეზენტაციაც დამაჯერებელი ჰქონდა, მაგრამ დამაჯერებლობა აკლდა სხვა მოსწავლის მიერ შექმნილი რებუსის განხილვისას. მცირე ხარვეზი ჰქონდა  ტესტის დაწერისას.
• მეოთხე მოსწავლის ნამუშევარი შევაფასე როგორც მულტისტრუქტურული დონე, რადგან მან შექმნა პროდუქტი, მაგრამ ვერ შეადგინა რებუსი, მოიძია ინფორმაცია და გაუზიარა კლასს, თუმცა პრეზენტაციისას დაუშვა რამდენიმე შეცდომა. ნაწილობრივ ჩამოაყალიბა ამ თემის გამოყენების საჭიროება.

რებუსების პასუხები იყო ძალიან მრავალფეროვანი და პოზიტიური. მოსწავლეებს მიეცათ არჩევანის საშუალება საპრეზენტაციო თემის არჩევისას. ასევე, რებუსების გამოცნობაც იყო  საინტერესო აქტივობა და მოსწავლეები აქტიურობდნენ. ყველამ მოახდინა თითო წერტილის გარდაქმნა და გამოასწორეს შეცდომები. ბოლოს, რებუსის გარდა  მათი  პროდუქტი იყო მათივე შექმნილი მოდელები თუ ხიდები.

განათლების პოლიტიკის ბრიტანელი ექსპერტის სერ კენეტ (კენ) რობინსონის და TED-ის გლობალური პლატფორმის დირექტორის კრის ანდერსონის საუბარი (პოდკასტ-ინტერვიუ) განათლების პოლიტიკასა და მისი ცვლილების აუცილებლობაზე სამყაროში[1]

„ხომ არ კლავენ სკოლები ბავშვებში შემოქმედებითობას?“ – ეს კითხვა კენ რობინსონმა 2006 წელს TED-ის აუდიტორიას დაუსვა. შედეგი მართლაც მოულოდნელი აღმოჩნდა. მისმა გამოსვლამ უამრავ ადამიანზე იმოქმედა და ვიდეოს ნახვების რიცხვმა 73 მილიონს გადააჭარბა. აქ წარმოდგენილ ინტერვიუში, რომელიც 2021 წელს გამოქვეყნდა YouTube-ზე (ექსპერტი 2020 წელს გარდაიცვალა), რობინსონი იმ ცვლილებებსა და პროგრესზე საუბრობს, რაც 2006 წლის შემდეგ მოხდა განათლებაში და პასუხს სცემს საკუთარ კითხვას.

კრის ანდერსონი: ყველას მოგესალმებით. ეს TED-ინტერვიუა, პოდკასტების სერია, რომელშიც TED-ის სპიკერებს ვხვდებით და უფრო საფუძვლიანად განვიხილავთ მათ მიერ წამოჭრილ საკითხებს. დღეს განსაკუთრებული სტუმარი გვყავს – სერ კენ რობინსონი, რომლის ინტერვიუ 50 მილიონზე მეტმა ადამიანმა ნახა (ყველაზე მეტი მნახველი TED-ის პლატფორმაზე მისი დაარსების დღიდან). მან ეს პლატფორმა მსოფლიო მედიის ყურადღების ცენტრში მოაქცია!

კენ რობინსონი: ცოტა ხნის წინ დიდებული ამბავი მოვისმინე პატარა გოგონაზე, რომელიც ხატვის გაკვეთილს ესწრებოდა. ბავშვი 6 წლის იყო და, როგორც მასწავლებელმა თქვა, დიდად არ აინტერესებდა ხატვა. აი, ამ პატარა გოგონამ საოცარი მაგალითი მოგვცა. როდესაც მასწავლებელი მასთან მივიდა და ჰკითხა, რას ხატავდა, გოგონამ უპასუხა: „ღმერთის პორტრეტს“. „კი მაგრამ, არავინ იცის, როგორ გამოიყურება ღმერთი“. გოგონამ მიუგო: „რამდენიმე წუთში გეცოდინებათ“.

კრის ანდერსონი: იდეებმა, რომლებიც კენ რობინსონმა გააჟღერა, გამოძახილი პოვა მილიონობით ადამიანში მთელი მსოფლიოდან – მათში, ვისაც არ მიეცა საშუალება, გამოეხატა და სხვებისთვის გაეზიარებინა თავისი შემოქმედებითი უნარები.

კენ რობინსონი: მწამს, რომ ჩვენ შემოქმედებითად კი არა, შემოქმედების საწინააღმდეგო მიმართულებით გვზრდიან. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩვენ გვანათლებენ შემოქმედების საწინააღმდეგო მიმართულებით.

კრის ანდერსონი: ბატონი რობინსონი თითქმის მთელი ცხოვრება განათლების საკითხების მკვლევარი იყო და დღეს მისი სტუმრობა დიდი პატივია, ამასთან, კარგი შესაძლებლობაც განათლების საკითხებზე სასაუბროდ. ბატონო რობინსონ, კეთილი იყოს ჩვენთან თქვენი სტუმრობა.

კენ რობინსონი: ეს დიდი პატივია, კრის, დიდი მადლობა!

კრის ანდერსონი: მოდი, თქვენი განათლების ისტორიით დავიწყოთ.

კენ რობინსონი: კი ბატონო, ასე იყოს. მე ლივერპულში დავიბადე 1950 წელს და შვიდი და–ძმიდან ერთ-ერთი ვიყავი. ღარიბ ოჯახში ვიზრდებოდით, თუმცა ამის შესახებ ბევრი არაფერი ვიცოდით.

კრის ანდერსონი: შვიდიდან მაინც რომელი?

კენ რობინსონი: მეხუთე გახლდით.

კრის ანდერსონი: ნომერი ხუთი. გამოდის, მართლაც რამე უნდა მოგემოქმედათ, რომ მშობლების ყურადღება მიგეპყროთ.

კენ რობინსონი: დიახ, ასე იყო. ვიზრდებოდი და წარმოდგენა არ მქონდა, საით წავსულიყავი ან რა მეკეთებინა, ან საერთოდ მეკეთებინა თუ არა რამე. ეს ყოველთვის მნიშვნელოვანი თემა იყო ჩემს  ცხოვრებაში. ადამიანები ხომ თვითონ ვქმნით საკუთარ ცხოვრებას და დიდი მნიშვნელობაც არ აქვს, სად დავიწყებთ ამ პროცესს.

კრის ანდერსონი: ბავშვობაში მძიმე დაავადება დაგემართათ. გსურთ ამაზე საუბარი?

კენ რობინსონი: დიახ. ოთხ წლამდე მამაჩემი დარწმუნებული იყო, რომ ფეხბურთელი გავხდებოდი. როგორც ჩანს, ჩემში საამისო ნიჭი დაინახა, რადგან ძლიერი და სწრაფი ვიყავი, ხელებისა და თვალების კარგი კოორდინაცია მქონდა, ხოლო მამაჩემი ახალგაზრდობაში ნახევრად პროფესიონალურად თამაშობდა ფეხბურთს. 50-იან წლებში ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში პოლიომიელიტის ეპიდემია დაიწყო და მეც ეს დაავადება დამემართა. შედეგად ოთხი წლისა საავადმყოფოში მოვხვდი და იქ თითქმის რვა თვე გავატარე, თუმცა პარალიზებული დავრჩი. მერე სპეციალური განათლების სამყაროში აღმოვჩნდი და იქიდან ბევრი არაფერი მიმიღია. შემდეგ მარგარეტ ბევანის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების სკოლაში გადამიყვანეს, სადაც და სხვადასხვა ფიზიკური დაავადების მქონე ბავშვები ყავარჯნებით და ეტლებით გადაადგილდებოდნენ. ამან მთელი ჩემი ოჯახი ამ უცხო სამყაროში მოისროლა.

კრის ანდერსონი: მიუხედავად ამისა – ან იქნებ სწორედ ამიტომ – თქვენ კარგად სწავლობდით და ბოლოს, როგორც ვიცი, სწავლა გრამატიკის სკოლაში დაასრულეთ, რომელიც ბრიტანეთში ერთ-ერთი საუკეთესო იყო.

კენ რობინსონი: დიახ, ასე იყო. საინტერესოა, როგორ მოხდა ეს. ადამიანთა ფიზიკურ უნარშეზღუდულობას დიდ ყურადღებას არ ვაქცევდი. ვგულისხმობ იმას, რომ შეზღუდულ უნარებს არ განუსაზღვრავს ჩემი შემდგომი სწავლა-განათლება – მე არ ვფიქრობდი ჩემს თავზე როგორც პოლიომიელიტით დაავადებულზე და არც სხვა ბავშვებს ვუყურებდი როგორც ცერებრალური დამბლის მქონეებს. ჩვენ უბრალოდ ბავშვები ვიყავით, რომლებიც სხვებივით ცელქობდნენ და ფლანგავდნენ დროს. ჩემთვის ნათელი იყო, რომ სისტემა ბევრს არაფერს ელოდა ამ მოსწავლეებისგან და ვერც მე გავაკეთებდი იმას, რაც გავაკეთე, ცხოვრების გზაზე ორ-სამ ადამიანს რომ არ გადავყროდი.

ერთი მათგანი გახლდათ სასკოლო ინსპექტორი ჩარლზ სტრატფორდი, რომელიც ერთ დღეს ჩვენთან, საკლასო ოთახში შემოვიდა. მაშინ ათი წლის ვიყავი, უკან ვიჯექი და როგორც სხვები, ბევრს არაფერს ვაკეთებდი. მახსოვს, ჩემს მეგობარს, რობერტს ვესაუბრებოდი (მას ჰიდროცეფალია და გადიდებული თავის ქალა ჰქონდა). იმ დღეს ვესაუბრე ამ მამაკაცსაც, რომელზეც შემდგომ გავიგე, რომ ჩარლზ სტრატფორდი ერქვა.

რამდენიმე დღეში დამიძახეს და მითხრეს, უფროს მასწავლებელთან მივსულიყავი. მის კაბინეტში ბატონი სტრატფორდი დამხვდა. აღმოჩნდა, რომ იგი სპეციალური განათლების ინსპექტორი იყო და ჩემით დაინტერესდა. მან სკოლის ადმინისტრაციას შესთავაზა, ჩემთვის რამე ახალი გაეკეთებინათ. ამ შეხვედრის შედეგად აღმოვჩნდი სხვა კლასებში, სადაც შევხვდი შესანიშნავ მასწავლებელსა და ადამიანს, ქალბატონ იორკს. იგი წარმოუდგენლად კარგი, მაგრამ ასევე წარმოუდგენლად მომთხოვნი აღმოჩნდა.

იმ დროს დიდ ბრიტანეთში იმართებოდა სპეციალური გამოცდა (რომელიც ყველა ბრიტანელმა იცის) – „11 პლუსი“. ეს გახლდათ საჯარო გამოცდა 11 წლის ასაკში, რომლის მიხედვითაც ხდებოდა მოსწავლეთა განაწილება (მათ შორის – გრამატიკის სკოლაში). მის იორკი, უფროსი მასწავლებელი და ჩარლზ სტრატფორდი რატომღაც დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ მე შევძლებდი „11 პლუსის“ ჩაბარებას. საბოლოოდ ისე მოხდა, რომ გამოცდა ჩავაბარე და გავხდი პირველი მოსწავლე სკოლის ისტორიაში, ვინც ეს შეძლო. ინგლისში. განსაკუთრებით კი ლივერპულში, „11 პლუსის“ ჩაბარება უდრიდა პასპორტის მიღებას ახალ სოციალურ სამყაროში, ახალ პლანეტაზე გადასახლებას. როგორც მოგახსენეთ, გამოცდა ჩავაბარე და გამგზავნეს კოლეჯში, რომელმაც სრულიად შეცვალა ჩემი ცხოვრება.

კრის ანდერსონი: ნებისმიერი ამ ადამიანთაგანი, რომლებიც თქვენ ინდივიდუალურად მოგიდგნენ, იამაყებდა შედეგით, რომელსაც მიაღწიეთ და ჩათვლიდა, რომ თქვენთვის დახარჯული დრო და მიღებული გადაწყვეტილებები სწორი იყო. თქვენ ხშირად ამბობთ, რომ ბავშვებისადმი პერსონალიზებული მიდგომა და განათლება ძალიან მნიშვნელოვანია და განათლება არ არის სამოსი, რომელიც ყველას ზომას მოერგება.

სერ კენ რობინსონი: ვფიქრობ, ეს აქსიომაა. განათლება ადამიანისთვის არსებობს. იგი ადამიანის ზრდასა და განვითარებას გულისხმობს და უაღრესად პერსონალური პროცესია.

განათლებას აქვს ძალიან მნიშვნელოვანი კულტურული და სოციალური განზომილება, მაგრამ ყოველი ჩვენგანი უნიკალურია. ჩვენ სხვადასხვანაირად ვაზროვნებთ, განსხვავებული შესაძლებლობები, ტალანტები და მისწრაფებები გვაქვს და ყველაზე დიდი კრიტიკა, რომელიც მე მაქვს განათლების მასობრივი სისტემებისადმი, გახლავთ ის, რომ ეს სისტემები ამ განსხვავებებს შლიან. მაგალითად, ჩემი მოხვედრა გრამატიკის სკოლაში სწორი გადაწყვეტილება აღმოჩნდა. მე იქ მომეწონა, თუმცა ეს სკოლა ყველასთვის არ გამოდგებოდა.

ბევრი მოხვდა გრამატიკის სკოლაში, მაგრამ არ მოსწონდათ იგი. ასევე ბევრი, ვისაც ამ სკოლაში სურდა მოხვედრა, ვერ მოხვდა იქ, რადგან გამოცდის ჩაბარება ვერ შეძლეს. შეიძლება მათ იქ მოსწონებოდათ, მაგრამ არ მიეცათ ამის შესაძლებლობა; მე კი ეს შესაძლებლობა მომცეს. ამ სისტემის ერთ-ერთი თავისებურება ის გახლავთ, რომ იგი ემყარება გონებრივი შესაძლებლობების გარკვეულ ხედვას, თუმცა ინტელექტი ბევრად უფრო ფართო მასშტაბის რამაა, ვიდრე ის უნარები, რომლებიც კულტივირებულია ამ სისტემაში. მე არ ვაკრიტიკებ საკუთრივ აკადემიური განათლების სისტემას. მე იგი მომწონს კიდეც. ვგულისხმობ იმას, რომ მიმუშავია პროფესორად უნივერსიტეტში, ვწერ წიგნებს, დავიცავი სადოქტორო დისერტაცია და, როგორც ხედავთ, ამის საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს. მაგრამ ეს არ გახლავთ ცხოვრების ერთადერთი ფორმა და მით უმეტეს, არ არის ცხოვრების უმაღლესი ფორმა. ეს ცხოვრების მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა.

ინტერვიუ თარგმნა ლევან ალფაიძემ

[1] ინტერვიუ შემოკლებულია. სრული ვერსიისთვის იხ. აუდიოფაილი:  https://www.ted.com/talks/the_ted_interview_sir_ken_robinson_still_wants_an_education_revolution?language=en