(ნაწილი მეორე)

ნორვეგიული დღიურის მეორე წერილში (პირველი ნაწილის წასაკითხად დააჭირეთ აქ) ფოსენის სახალხო სკოლაზე მოგიყვებით, რომელიც აგრეთვე ტრონჰეიმის ფიორდის სანაპიროზე, ღრმად შეჭრილ ხეობაში  მდებარეობს. მის მოსანახულებლად სუნდის სახალხო სკოლიდან ავტობუსით გავემგზავრეთ. გზად მოგვყვებოდა შთამბეჭდავი ნორვეგიული პეიზაჟები, ხეობები, ტბები, მდინარეები თუ ტყეები.

ადრეული ბავშვობიდან  მოყოლებული ჩანაწერებს ვაკეთებ, ვინიშნავ საინტერესო ფაქტებს, მოვლენებს, ემოციებს. წიგნაკი ჩემი კარგი მეგობარია. აქტიურად საერთაშორისო პროექტების დროს ვიყენებ. სწორედ ერთ-ერთ ასეთ წიგნაკშია თავმოყრილი ინფორმაცია, რომელსაც ჩვენი გაზეთის მკითხველს ვუზიარებ.

ფოსენის სახალხო სკოლაში კიდევ უფრო შესამჩნევია ფილოსოფიური განსხვავება ჩვეულებრივ საჯარო სკოლებს, თუნდაც კოლეჯებსა და სახალხო სკოლების კონცეფციას შორის. აქ მთავარია ერთი ინდივიდი, მისი პიროვნება, ინტერესები, მოთხოვნილებები თუ საჭიროებები. ხოლო საჯარო სკოლები უფრო მეტად ჯგუფზე არიან ორიენტირებულნი.

სახალხო სკოლების კიდევ ერთი მახასიათებელია ქვეყნის საჭიროებაზე მაქსიმალური მორგება. რაც იმაში გამოიხატება, რომ ნორვეგიულ შრომის ბაზარზე რა მოთხოვნაც არსებობს, სწორედ იმ სეგმენტების ათვისება ხდება სკოლების მიერ.

ქვეყნის წარსულის, აწმყოსა და გეოგრაფიული მდებარეობის გათვალისწინებით, ცხადია ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნა ნავმშენებლობასა და ნაოსნობაზეა. ამასთან ერთად, ფოსენის სახალხო სკოლაში განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება:

• ბიო პროდუქციის მოყვანაზე;
• ველურ პირობებში გადარჩენისთვის საჭირო უნარების გამომუშავებაზე;
• ხის სახლების აგებაზე;
• ძველი ნორვეგიული სამკერვალო ტრადიციების შენარჩუნებასა და ისტორიულ ხელსაქმეზე.

თითოეულ პროგრამაზე ფოსენის სახალხო სკოლას მხოლოდ 12-12 მოსწავლის მიღება შეუძლია. საერთო ჯამში სკოლაში 75-მოსწავლე და 10-მდე პედაგოგია.

ფოსენის სახალხო სკოლაშიც სწავლა ერთწლიანია. იწყება აგვისტოს ბოლოს და სრულდება მაისში. სწავლის დაწყებისას თითოეული მოსწავლე, ფიქრობს პროექტზე, რომელიც უნდა ჩააბაროს მაისში. ნავმშენებლობის მიმართულების მოსწავლისთვის პროექტია ძველი ვიკინგური ნავის აგება, ნაოსნობის მიმართულების მოსწავლისთვის იალქნის თუ სხვა საჭირო ინვენტარის დამზადება, სხვა მიმართულების სტუდენტისთვის სახლების აგება, ბოსტნის გაშენება, ტრადიციული ნორვეგიული სამკაულის შექმნა თუ სამოსის ქსოვა. თითოეულ პროექტზე მოსწავლეები მთელი 9 თვე მუშაობენ.

როგორ იწყება ყოველი ახალი სასწავლო წელი ფოსენის სახალხო სკოლაში?

ყოველი წლის სექტემბერში, როდესაც სკოლას დასრულებული აქვს ახალი ნაკადის მიღება, მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად გადიან საველე სამუშაოებზე, რაც გულისხმობს ნავებისთვის საჭირო მასალის შერჩევას, მათ მოჭრას და ტრანსპორტირებას.

წარმოიდგინეთ XXI საუკუნეში ნორვეგიელი ახალგაზრდები, ფოსენის სახალხო სკოლაში, სწავლობენ ნავების ისე აგებას, როგორც აგებდნენ საუკუნეების წინ ვიკინგები. ამასთან ერთად, ითვისებენ როგორ დაამზადონ ბუნებრივი ინგრედიენტების გამოყენებით საღებავები,  რომლითაც იღებება ნავები და სახლები.

საველე სამუშაოების კიდევ ერთი ეტაპი გაზაფხულზე ტარდება. ამ დროს სკოლის მოსწავლეებს ნავები უკვე აშენებული აქვთ და საღებავებისთვის საჭირო მცენარეების შესაგროვებლად გადიან. ჩვენი ფოსენის სკოლაში ექსკურსია სწორედ საღებავების ხარშვის პერიოდს დაემთხვა. გვაჩვენეს თუ როგორ მზადდება საღებავი, რომელიც დალპობისგან და დაზიანებისგან წლების მანძილზე იცავს ნავებსა და პატარა სახლუკებს.

დარწმუნებული ვარ ფოტოებში გინახავთ ზღვების, ფიორდებისა თუ ტბების გარშემო ჩამწკრივებული ფერადი ხის სახლები. მათი უმეტესობა სწორედ ნორვეგიაშია გადაღებული. მოსახლეობა მათ ძირითადად საზაფხულო აგარაკებად იყენებს და ძალიან პოპულარულია. ფოსენის სახალხო სკოლის კიდევ ერთი პოპულარული მიმართულება სწორედ ასეთი სახლების დამზადებაა. სკოლის ხელმძღვანელის თქმით, ასეთ სახლებზე დიდია მოთხოვნა, რის გამოც ძალიან ბევრ ახალგაზრდას სურს ამ მიმართულებაზე სწავლა.

სტუდენტები სწავლობენ შეცდომებზე

ძალიან საინტერესო და საყურადღებო იყო ნაოსნობის მიმართულების პედაგოგთან გასაუბრება. მან გვითხრა, რომ მასწავლებლები ნაკლებად ერევიან მოსწავლეების სამუშაო პროცესში და ძირითადად ფასილიტაციით შემოიფარგლებიან. პედაგოგების ჩართულობა შედარებით დიდია სწავლის დასაწყისში, როდესაც ხდება თეორიული მასალის დამუშავება და პროექტების შერჩევა. შემდეგ ეტაპებზე მათი ჩართულობა თანდათან კლებულობს. ეს არის თვითმართული სწავლების ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტი.

ბუნებრივია, ასეთ დროს ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოსწავლეები შეცდომებს უშვებენ.  პედაგოგები აძლევენ საშუალებას, რომ სტუდენტებმა თვითონ აღმოაჩინონ მათ მიერ დაშვებული შეცდომა. ამის გამო ხშირია შემთხვევები, რომ მოსწავლეები სწავლის ოფიციალურად დასრულების შემდეგაც რჩებიან სკოლაში, რათა გამოასწორონ მათ მიერ დაშვებული შეცდომა და დაასრულონ პროექტი.

ქსოვა და ტრადიციული ნორვეგიული ხელსაქმე

ძალიან მიყვარს ხელნაკეთი ნივთები, ტრადიციული სამოსი. ფოსენის სახალხო სკოლაში ჩემი ყველაზე დიდი აღფრთოვანება სწორედ ამ მიმართულებამ გამოიწვია. 16-18 წლის ახალგაზრდები როგორი რუდუნებითა და მონდომებით ამზადებენ სხვადასხვა ნივთებს, მუშაობენ თიხაზე, ხეზე, თექაზე და ა.შ. თითოეულ დეტალში იგრძნობა კავშირი წარსულსა და აწმყოს შორის. მნიშვნელოვანია, რომ წარსულიდან კარგის დატოვებას, უკვე ნასწავლის არდავიწყებას დიდი ენერგია ეთმობა, თანაც ნაყოფიერად.

სახალხო სკოლებში გატარებული ერთი კვირის განმავლობაში კიდევ ერთხელ დავინახე თუ რა არის ნამდვილი ტრადიციების შენარჩუნება და არა ფსევდოპატრიოტული მოტივებით ანგაჟირება. სახალხო სკოლების პერსონალს, მასწავლებლებსა და აღსაზრდელებს ბოლომდე აქვთ გაცნობიერებული ძველი ტრადიციების არსი და ყოველდღიურად ცდილობენ მათ დაცვასა და შენარჩუნებას.

როგორ გადავრჩეთ ველურ პირობებში?

საქართველოში კავშირი ბავშვსა და გარემოს შორის გაწყვეტილია. ჩვენი მოსწავლეები მათ საცხოვრებელ გარემოს ნაკლებად იცნობენ. ჩვეულებრივი ექსკურსიები შედარებით შორ მანძილზე იგეგმება და ამ დროს ყურადღების მიღმა გვრჩება „ჩვენი ღობის ძირში ამოსული პატარა ყვავილები“.

აი ნორვეგიელები პირიქით, ახლო მიდამოების შესწავლით არიან დაკავებულნი. სწორედ ამის გამოძახილია ფოსენის სახალხო სკოლის კიდევ ერთი პროგრამა, რომელიც მოსწავლეებს ველურ პირობებში გადარჩენისთვის საჭირო უნარების გამომუშავებაზეა მიმართული.

სასწავლო წლის დასაწყისში, პროგრამის მონაწილე სტუდენტები, თავდაპირველად თეორიულად სწავლობენ გარემოში არსებულ საშუალებებს, მცენარეებს, ცხოველებს, თევზებს და ა.შ. ამის შემდეგ კი პრაქტიკაში ასრულებენ სხვადასხვა სირთულის დავალებას. მაგალითისათვის, ჩვენი ვიზიტის დროს 9 კაციანი გუნდი ემზადებოდა ზღვაზე გასასვლელად, სადაც მათ უნდა გაეტარებინათ ერთი კვირა ყოველგვარი საკვების გარეშე. მსგავსი გასვლები ტარდება ზამთარში, როდესაც თოვლის საფარი 2 მეტრამდე, ხოლო ტემპერატურა კი -20°C-ია.

ცხადია, მათი უსაფრთხოება მაქსიმალურადაა დაცული და ნებისმიერი შეფერხების შემთხვევაში იგზავნება შესაბამისი შეტყობინება.

სამწუხაროდ, დროის ფაქტორის გამო ვერ მოვასწარით სკოლის ბიო-მეურნეობის დათვალიერება. თუმცა, როგორც სკოლის წარმომადგენელმა გვითხრა, რომ სკოლის სამზარეულოს მომარაგება სწორედ მათი სტუდენტების მიერ მოყვანილი ბოსტნეულით (მათ შორის ძროხისა და ღორის ხორცი) ხდება.

სკოლაში ეკომეგობრული გარემოა. იყენებენ ყველაფერს და ყრიან ფაქტობრივად არაფერს. ფერმაში დაკლული ძროხის ტყავსაც ამუშავებენ და იყენებენ სხვადასხვა დანიშნულებით. ამგვარი მიდგომით, ყოველგვარი აფიშირებისა და ძალდატანების გარეშე ხორციელდება მდგრადი განვითარების მიზნები.

სახალხო სკოლებში მოსწავლეებს ინდივიდუალიზმის წარმოჩენის სრული საშუალება აქვთ. ისინი მთელი წლის განმავლობაში პასუხისმგებელნი არიან საკუთარ პროექტზე, თუმცა არ ივიწყებენ გარშემო მყოფებსაც. ინდივიდუალიზმისა და გუნდურობის საოცარი ჰარმონიით აღწევენ წარმატებას – ასრულებენ სახალხო სკოლას. აღნიშნულის შემდეგ ზოგი პირდაპირ მუშაობას იწყებს, ზოგი კი უფრო სიღრმისეული ცოდნის მისაღებად სწავლას უნივერსიტეტში აგრძელებს.

აქვე გთავაზობთ ფოსენის სახალხო სკოლაში ვიზიტის ამსახველ ვიდეო კოლაჟს.

წერილის სათაური  „დაჩის ზღაპრების“ მიბაძვით გამოვიგონე. თუმცა, ნუგზარი პაპა მართლაც არსებობს, ჩემი მეზობელია და ზუსტად ჩემს ზემოთ ცხოვრობს. სადღაც 9-10 წლიდან ვიცნობ და პაპას არა, მაგრამ დღემდე ბიძიას ვეძახი (აქ კი, მაინც „პაპას“ დავწერ, წერილის გასახალისებლად). განათლებით ფიზიკოსია, შესაძლოა კარგი ფიზიკოსიც, მაგრამ ჩემზე სულ უგზო-უკვლოდ ნაკითხი ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებდა.

შეიძლება ითქვას, რომ მის ზღაპრებზე ვარ გაზრდილი.

არა, არ იფიქროთ, რომ მართლა ზღაპრებს მიყვებოდა. გამოგონილი სამეცნიერო ამბები ჰქონდა თავისივე ჩადენილი პატარ-პატარა არასწორი საქციელების (სხვა, წერილისთვის შესაფერი, სიტყვა ვერ მოვიფიქრე) გასამართლებლად.

სახლში რემონტი თავის ხელით აქვს გაკეთებული. აკეთებდა წლების განმავლობაში და ისიც ღამ-ღამობით, ან კვირას, სისხამ დილით, როდესაც ნორმალურ ხალხს ეძინა. როდესაც დედა შენიშვნას აძლევდა:

-კარგი რა ნუგზარ, დაგვასვენე, დაგვაძინეო, პასუხი მზად ჰქონდა, მუზა ამ საათებში მსტუმრობს და აბა, რემონტი როდის გავაკეთოო??..

შესაბამისად, მაქვს მოსმენილი ზღაპრები ღამით მოსულ ჩაქუჩით კაკუნის მუზაზე ან ხმაურის ექოზე, რომელიც დღისით სადღაც იმალებოდა და სწორედ ღამე, როდესაც ყველა მიყუჩდებოდა, გადმოიღვრებოდა ხოლმე დეციბელებად.

სხვათა შორის, ეკოლოგიურ ქიმიაში ხმაური გარემოს დამაბინძურებელთა სიაშია შეტანილი და ერთხელ ამაზე უკვე დავწერე https://mastsavlebeli.ge/?p=18767

ის დრო, ხომ გახსოვთ, გათბობა და ცხელი წყალი, რომ გამორთეს. მეც მახსოვს… ისიც მახსოვს ნუგზარი პაპა, ზედ თავის ლოჯში, მამა-პაპური ბუხრისთვის, როგორ ჭრიდა შეშას, ჩვენი ჭაღი კი ლეკურს ცეკვავდა. ერთხელაც  არ დავიზარეთ და დედასთან ერთად თავზე დავადექით. პირში თერმომეტრით ლოგინში ჩათბუნებული დაგვხვდა,:

-რას ამბობთ ხალხო, ბოილ-მარიოტის კანონის (კანონები ნამოქმედართან სულაც არ მოდიოდა შესაბამისობაში. რაც იმ წუთას ახსენდებოდა იმას ამბობდა. აქ მთავარი ტერმინოლოგიის ბრახა-ბრუხი იყო) თანახმად, თქვენს ჭაღზე ვიბრაცია პარალელური სამყაროდან  თუ გადმოვიდოდა, თორემ მე ავად ვარ, რა შეშის დაჭრაო?

დედამ ვერ მოითმინა და უთხრა:

-ფეხსაცმელები გიჩანს ლოგინიდან, მკურნალობის ახალი წესიაო? (როგორც ჩანს, როდესაც კარებზე ჩვენი ზარი გაიგო, მიხვდა ვინც იქნებოდა და ფაცხა-ფუცხით ლოგინში ჩახტა თავის მოსავადებლად, ფეხსაცმლის გახდა კი დაავიწყდა).

ნუგზარი პაპა, არ დაიბნა, მცივაო თქვა და ამოვიცვი მაინც ეს დალოცვილებიო.

წყლის ჩამოსხმა უყვარდა ძალიან. არა, წყალი მოშვებული კი არ რჩებოდა (თუმცა, ვინ იცის), ყველა წერტილში რაღაც ჰქონდა შესაკეთებელი და ეზარებოდა გარემონტება. თათარ-იახნად რაღაცას ააკრავდა და მორჩა. ძალიან უყვარდა ზღაპრები წვიმის წყალზე. როგორ იწვიმას მაისში ხომ გახსოვთ, არა? ჰოდა, დაგროვდა ეტყობა სადღაც ზემოთ და ახლა, ოქტომბრის ბოლოს ნახა გზა… ჰოდა, ჰოპ და თქვენს სახლში არ ჩამოვიდა? ვაჰ, კაცოოო, ხელებს შემოკრავდა ერთმანეთს, რას გაუგებ წყლის ძალას.

დედას კამათი, ჩხუბი და საქმის გარჩევა არ შეეძლო, ეს ყველაფერი ისე სძაგდა, რომ ლამის ცუდად ხდებოდა. ჰოდა, საკადრის პასუხს, რომ არავინ უბრუნებდა ამ ჩვენს მეზღაპრეს, ესეც სულ ახალ-ახალ მითებს იგონებდა და ჰყვებოდა.

-კაცოო, ნიუტონის მესამე კანონი გახსოვთ, არა?…ჰოდა…

ამას წინადაც კვლავ წყალი ჩამომასხა.

მარტოს  მომიწია ასვლამ, რომ ნუგზარი პაპას მორიგი ზღაპარი მომესმინა:

-გოგო, შენ ხომ გახსოვს, სააბაზანოს სველ წერტილში ცხელი და ცივი წყლის მილები ერთმანეთში, რომ გადიოდა…

-არა, არ მახსოვს!… კოპებშეკრულმა უპასუხე

-ჰო, დედაშენს ახსოვდა…

-ჰმ, იცის, რომ ვეღარ გადავამოწმებ…

-მერე? -მაინტერესებს ზღაპრის ახალი ვერსია,

-მერე ის, რომ ….

მერე ის, რომ ჩემმა გამოძახებულმა ექსპერტმა მის სველ წერტილში მჟონავი ადგილი იპოვა. თუმცა, პაპა თავისას აგრძელებდა:

-რა მოხდა იცი ეტყობა, კონდენსაცია, რომ წავიდა, მერე წამოვიდა და გადმოვიდა და მერე ისა…ვაჰ, კაცოოო, დაილოცოს წყლის ძალა, კაცოოო.

წყლის ძალა მართლაც უნდა დაილოცოს.

წყალზე უამრავჯერ მაქვს დაწერილი, თუმცა ქიმია ამოუწურავია და შესაბამისად დღესაც  ახალი კუთხით გაშუქებას შევეცდები.

წლები გადის და სასმელი წყალი დედამიწაზე ფაქტობრივად სტრატეგიული რესურსის სტატუსს ირგებს… რადგან, დღეს მტკნარი წყლის ადგილების უმრავლესობა საოცრად ბინძურდება ქიმიური თუ სამრეწველო ნარჩენების უკონტროლო ჩაყრა-ჩაღვრით. დღეს აფრიკის და სხვა მესამე რიგის ქვეყნებში დაბინძურებული წყალი უფრო დიდ სიკვდილიანობას იწვევს, ვიდრე კოვიდი, შიდსი, კიბო და ა.შ. ერთად აღებული. ალბათ, სწორედ ასეთი ქვეყნებისთვის კომპანია P&G ბაზარზე გასაყიდად წყლის გაწმენდის ფხვნილი გამოუშვა. ასეთი ფხვნილის შეძენა ამაზონზეა შესაძლებელი. ინსტრუქციის თანახმად, ყრი დაბინძურებულ წყლიან ბოთლში, კარგად ანჯღრევ და რამდენიმე წუთში, ბოთლის ფსკერზე სქელი ნალექი წარმოიქმნება. წყლის ზედა ფენის დალევა კი შესაძლებელი ხდება.  ფხვნილი არაორგანული მარილებისგან შედგება-Fe₂(SO₄)₃, Al₂(SO₄)₃. ეს მარილები არაორგანული კოაგულანტები არიან. ანუ,  მძიმე მეტალების მარილების გამოლექვას იწვევენ. გარდა ამისა, ფხვნილში შედის კალციუმის ჰიპოქლორიდი Ca(ClO)₂, ეს უკანასკნელი ქლორის დონორია, რომელსაც 99% ბაქტერიების, ვირუსების და სხვა დამაბინძურებლების განეიტრალება შეუძლია.

წყლის გამწმენდ დიდ სადგურებზე დაახლოებით იმავე პრინციპით წმენდენ სასმელ წყალს. ანუ, ამატებენ კოაგულანტებს, თუმცა ქლორს სპეციალური დანადგარებიდან უშვებენ, ან უფრო თანამედროვე ოზონირების მეთოდს მიმართავენ.

ბევრ ქვეყნებში სასმელ წყლად, ე.წ. ზედაპირულ წყლებს, იგივე მდინარეების და ტბების წყლებს იყენებენ.

მათი წყლის ვარგისიანობის დასადგენად მთელი რიგი აუცილებელი ანალიზები არსებობს.

მაგალითად,

გახსნილი ჟანგბადის (DO) რაოდენობა – ჟანგბადი წყალში ჰაერთან შეხების შედეგად გადადის, ასევე წყალმცენარეების ფოტოსინთეზით გამოიყოფა. წყალში გახსნილი ჟანგბადის რაოდენობა  დამოკიდებულია ტემპერატურაზე, სიმღვრივის მაჩვენებელზე, მინერალიზაციაზე.

ელექტრო გამტარობა-წყლის ერთ-ერთ ასევე მნიშვნელოვან მახასიათებლად ითვლება. ის დამოკიდებულია წყლის ტემპერატურასა (რაც მაღალია ტემპერატურა, მით მეტია გამტარობა) და მინერალიზაციაზე. ბუნებრივი წყლები ძლიერი და სუსტი ელექტროლიტების ნარევია. წყლის მინერალიზაციას ძირითადად განაპირობებს: Na⁺, K⁺, Ca²⁺, Cl^–, SO₄^2-, HCO₃^–. სწორედ ამ იონებითაა განპირობებული ბუნებრივი წყლების ელ. გამტარობა. სხვა იონები კი, მაგ. Fe³⁺ Fe²⁺, Mn²⁺, Al³⁺, NO₃^–, HPO₄^–, H₂PO₄^– ელ. გამტარობაზე დიდ ზეგავლენას არ ახდენენ (თუ არ იქნება მათი დიდი რაოდენობა, რა თქმა უნდა. მაშინ მათი გავლენაც იზრდება).

ელ. გამტარობას ფიქსირებული ნორმები არ აქვს, თუმცა მაგ. 2000 μS/cm დაახლოებით 1000 ppt  მარილიანობას შეესაბამება. ასევე, მაგალითისთვის შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ ბიდისტილატის გამტარობა 0.05 μS/cm-ია, ხოლო 25 ⁰C ზღვის წყლის კი-50000 μS/cm.

TDS ანუ, მთლიანად გახსნილი ნაწილაკები დამატებით ინფორმაციას გვაძლევს წყლის გამჭვირვალობაზე მეთოდი. 150-250 ppm წყლის გამჭვირვალობის კარგი მაჩვენებელია. ანუ, ძალიან მცირე რაოდენობითაა ნაწილაკები გახსნილი და ასეთი მაჩვენებელი სასმელი წყლისთვისაც  გამოდგება. 1200 ppm-ზე მეტი უკვე დაბინძურებულად ითლება.

კიდევ ერთი მაჩვენებელი, რომელსაც  ზომავენ-რედოქს პოტენციალია. მეორენაირად, მას ჟანგვა-აღდგენით პოტენციალსაც უწოდებენ. აღინიშნება Eh სიმბოლოთი, განზომილება (mV)  და pH, ტემპერატურასა და მარილიანობასთან ერთად წყლის სტაბილურ მდგომარეობას ახასიათებს. ტბებსა და ზედაპირულ წყლებში მაჩვენებელი მერყეობს -0,5 დან +0.7, თუმცა ზოგიერთი ტიპის წყალში -0.6 ზე მეტი მაჩვენებელი შეიძლება იყოს. ასეთ დროს გოგირდის და გოგირდწყალბადის მომატებულ შემცველობაზე შეიძლება ვისაუბროთ. რედოქს მაჩვენებლით წყალი შეიძლება იყოს:

• Eh >+(0,1-1,15 მეტი) – წყალში მჟანგავი გარემოა, წყალში არის გახსნილი ჟანგბადი და Fe³⁺, Cu²⁺, Pb²⁺, Mo²⁺  იონები.
• Eh -0,0-დან +0,1-მდე – გარდამავალი ჟანგვა-აღდგენითი გარემოა, არამდგრადი გეოქიმიური რეჟიმია, ჟანგბადის და გოგირდწყალბადის  ცვლადი  რაოდენობა, ასევე სხვადასხვა მეტალების სუსტი ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციები. მიუთითებს ასევე მიკროორგანიზმების და ეუთროფიკაციის პროცესის არსებობაზე.
• Eh<0,0 -აღდგენითი გარემოა. წყალში მიუთითებს გოგირდწყალბადის და Fe²⁺, Mn²⁺, Mo²⁺ მეტალების სავარაუდო არსებობაზე.

გავაგრძელო?

არა, ახლა მეტი არ ღირს, თორემ წერილი, რომ ნუგზარი პაპამაც ნახოს, ახალ ზღაპრებს მოიგონებს და მევე მომიყვება.

რა შეიძლება იყოს უფრო სახალისო, თუ არა მარტივი სამეცნიერო ექსპერიმენტები ღია ცის ქვეშ ზაფხულის დღეს – ზღვაზე, აგარაკზე, სოფლად თუ ქალაქად. მშობლებს ვუზიარებთ რამდენიმე იდეას, როგორ გადააქციონ ბავშვების ჩვეულებრივი გასეირნება სასარგებლო ექსპერიმენტის ნაწილად.

1. გახდი ღრუბლების მკვლევარი

ზაფხულში ყოველთვის სასიამოვნოა, ბალახზე დაწოლილმა ღრუბლებს უყურო. იმისათვის, რომ ეს აქტივობა უფრო საინტერესო გახდეს, შეგიძლიათ, გააკეთოთ სპეციალური დაკვირვების ჩარჩო. ამისათვის უნდა ამოიჭრას ქაღალდის ოთხი ზოლი და წებოთი ისე დამაგრდეს, რომ კვადრატი მიიღოთ. შემდეგ კვადრატის თითოეულ კუთხეს მიამაგრეთ სხვადასხვა ტიპის ღრუბლის პატარა ფოტოები ან ნახატები. აუხსენით ბავშვებს, რომ არსებობს სხვადასხვანაირი ღრუბლები. შემდეგ დაწექით ბალახზე, ჩახედეთ ღრუბლებს ჩარჩოდან და გამოიცანით, რა ტიპისაა ისინი.

2. შეამოწმეთ საზამთროს სქელკანიანობა

თქვენ ალბათ გინახავთ ვიდეოები, სადაც ორი ადამიანი მონაცვლეობით საზამთროს რეზინის ზოლს აცმევს, სანამ… რატომაც არ უნდა გაიმეოროთ ეს გამოცდილება? ამ ექსპერიმენტისთვის უმჯობესია, ჩაიცვათ ისეთი ტანსაცმელი, რომლის დაბინძურებაც არ დაგენანებათ და გაიკეთოთ სათვალე. თამაშის არსი მარტივია: მონაწილე, რომელიც საზამთროს იმ რეზინს ჩამოაცმევს, რომლის შემდეგაც ის გასკდება, დამარცხებულია. შემდეგ დაგუგლეთ და ერთად ნახეთ, რატომ ხდება საზამთროს „აფეთქება“.

3. ააშენეთ ბუდე

ჩიტები აშენებენ რთულ ბუდეებს, თუმცა ბუდეები მარტივად გამოიყურებიან. შეგიძლიათ იგივე გააკეთოთ? შეაგროვეთ რამდენიმე ტოტი და შეეცადეთ, თავად გააკეთოთ ჩიტების სახლი. საინტერესო პროცესი იქნება.

4. მიწის კვადრატული მეტრის შესწავლა

ძნელი დასაჯერებელია, მაგრამ ერთი კვადრატული მეტრის ნიადაგშიც კი სიცოცხლე დუღს: ბალახი შრიალებს, ჭიანჭველები დარბიან, მატლები დაცოცავენ. თოკებისა და ჯოხების დახმარებით შემოღობეთ კვადრატული მეტრი, აიღეთ გამადიდებელი შუშა და სანტიმეტრობით შეისწავლეთ. თურმე ჩვენს ფეხქვეშ მთელი სამყაროა!

5. ააფეთქეთ თესლით სავსე საჰაერო ბუშტი

ზოგიერთი მცენარე საკმაოდ ეფექტურად „ტოვებს შთამომავლობას“: მისი თესლი სხვადასხვა მიმართულებით იფანტება და ის ასე მრავლდება. თქვენ შეგიძლიათ ბავშვს ეს პროცესი ვიზუალურად აჩვენოთ: აავსეთ ბუშტი მარცვლეულით, გაბერეთ და ქარიან დღეს გარეთ ერთად გახეთქეთ.

6. მოასწარით „კოლით“ ვულკანის მოწყობა

მართალია, ამას ხშირად აკეთებენ, მაგრამ ახლა თქვენი ჯერია. აიღეთ კოლას ბოთლი და ჩაყარეთ მასში რამდენიმე Mentos კანფეტი. ქიმიური რეაქციის წყალობით, ნამდვილი ვულკანური ამოფრქვევა მოხდება.

7. დაამზადეთ ხელნაკეთი სასუქი

ამისთვის დაგჭირდებათ ცარიელი გამჭვირვალე ბოთლი, ცოტა მიწა, ფოთლები, ბალახი, საკვების ნარჩენები, რაც შეგიძლიათ გამოიყენოთ კომპოსტის დასამზადებლად. მოაჭერით ბოთლს ზედა ნაწილი და მოხსენით ეტიკეტი, რათა უკეთ დაინახოთ, რა ხდება შიგნით. შემდეგ ყველაფერი ჩადეთ ბოთლში, დატოვეთ სადმე აივანზე და ყოველდღე უყურეთ ცვლილებებს. აუხსენით ბავშვებს, რა არის კომპოსტი, რისთვის სჭირდება ის მცენარეებს (და შემდეგ ერთად დაუყარეთ ის რომელიმე ლამაზ ყვავილს).

8. შეიტყვეთ,

როგორ მუშაობს მზისგან დამცავი საშუალება

იმისათვის, რომ ბავშვებმა უკეთ გაიგონ, რატომ არის საჭირო მზისგან დამცავი საშუალება, მოაწყვეთ პატარა ექსპერიმენტი. აიღეთ შავი ქაღალდის ზოლი, ნახევარი დაიმუშავეთ მზისგან დამცავი კრემით, ნახევარი დატოვეთ ისე, როგორც არის და ერთი დღე მზეზე გამოდეთ. საღამოს კი შეადარეთ დამუშავებული და დაუმუშავებელი ქაღალდი. ერთი მზის ქვეშ დაიწვა, ასე არ არის?

9. ააგეთ მზის ღუმელი

მზის ღუმელის დახმარებით თქვენ შეგიძლიათ არა მხოლოდ შეაფასოთ მზის ენერგიის ეფექტურობა, არამედ მოამზადოთ მასზე რაიმე გემრიელი. მაგალითად, გამომცხვარი მარშმელოუ. აიღეთ, ვთქვათ, პიცის სუფთა ყუთი, გახსენით, ძირზე შავი ქაღალდი დააწებეთ. სახურავის შიდა ნაწილი დაფარეთ ფოლგით. ჩადეთ შიგნით მარშმელოუ, შეფუთეთ ყუთი საკვები ცელოფნით, ფოლგიანი სახურავი კი ისე გაასწორეთ, რომ ის ყუთში მზეს ირეკლავდეს.

10. 10. ააწყეთ მიკროსკოპი

ხელნაკეთი მიკროსკოპი არ იქნება ძალიან ძლიერი, მაგრამ მაინც. თქვენ დაგჭირდებათ: სქელი პლასტმასის ჭიქა, ცელოფნის პარკი საკვებისათვის, რეზინი, მაკრატელი, წყალი. მაკრატლის გამოყენებით გააკეთეთ ხვრელი პლასტმასის ჭიქის ძირში. გადაჭიმეთ საკვები პარკის ნაწილი ჭიქის თავზე და დაამაგრეთ რეზინის ზონრით. აიღეთ ნებისმიერი პატარა საგანი, ზედ დადეთ ჭიქა ისე, რომ საგანი ძირში გაკეთებული ნახვრეტიდან გამოჩნდეს. დაასხით ცოტა წყალი ცელოფანზე და გაიხედეთ. აბა, როგორია?

11. დააკონსერვეთ ბუნება

გაისეირნეთ მინდორში ან ტყეში და ბავშვებთან ერთად შეაგროვეთ საინტერესო მცენარეები, კენკრა და ყვავილები, შემდეგ კი მზეზე გააშრეთ და ჩაყარეთ ძველ მინის ქილებში. ეს არა მხოლოდ ბოტანიკის გაკვეთილია, არამედ ოთახის უჩვეულოდ გაფორმების საშუალებაც.

12. 12. გააკეთეთ ხელნაკეთი საპნის ბუშტები

საპნის ბუშტების გასაკეთებლად დაგჭირდებათ სარეცხი საპონი, თბილი წყალი და ცოტა შაქარი. შეურიეთ ინგრედიენტები და შეეცადეთ, გააკეთოთ ბუშტები თქვენი ხელით. იქნებ ცოტა შაქარიც დავამატოთ? თუ საპნის დამატება სჯობს?

13. 13. გაბერეთ ყველაზე დიდი საპნის ბუშტი

მას შემდეგ, რაც დაამზადეთ ბუშტის გასაბერი სითხე, ჩაატარეთ შეჯიბრი. დაე, გამარჯვებული ის იყოს, ვინც ყველაზე დიდ ბუშტს გაბერავს.

14. 14. ააგეთ ხელნაკეთი კატაპულტა

მარტივი კატაპულტა იდეალური სათამაშოა პატარა ბავშვებისთვის. მიწაზე დადეთ სქელი ჯოხი, ზემოდან კი ფიცარი. ფიცრის ერთ ბოლოში (რომელიც მიწაზეა) დადეთ გირჩი და განუმარტეთ ბავშვებს, როგორ არის დამოკიდებული გირჩის ფრენის ტრაექტორია დარტყმის ძალაზე.

15. 15. დაამზადეთ ბინგო ბუნებაში სეირნობისთვის

დაფიქრდით იმაზე, თუ რა ფრინველები, ცხოველები, მცენარეები შეგიძლიათ, იპოვოთ თქვენს სახლთან ახლოს. შემდეგ დახატეთ ბინგო და წადით სასეირნოდ. იმარჯვებს ის, ვინც პირველი აღმოაჩენს და გადახაზავს ყველაფერს, რაც დახატულია.

16. 16. სათამაშოებისთვის პარაშუტის გაკეთება

აიღეთ ნაჭერი, ცხვირსახოცი და ძაფების ან თოკების დახმარებით დაამზადეთ პარაშუტის მსგავსი რამ. შემდეგ დაუმაგრეთ პატარა სათამაშოს, რათა ნახოთ, შეძლებს თუ არა ის, წარმატებით დაშვებას. უთხარით თქვენს შვილს, როგორ მოქმედებს ქარი პარაშუტისტის ფრენაზე.

17. გახსენით დღიური ბუნებაზე დაკვირვებისთვის

ასეთი დღიური შესანიშნავი გზაა მომავალი მკვლევრის აღსაზრდელად. მიეცით თქვენს შვილს რვეული და შეიტანეთ მასთან ერთად ინფორმაცია ყველაფერზე, რაც ქუჩაში ხდება: როგორი ამინდია ფანჯრის მიღმა, რა მწერები დაინახეთ დღეს, როგორ იქცევიან ისინი.

18. 18. იპოვეთ კირქვა ძმრის საშუალებით

მოაგროვეთ სახლთან თეთრი ქვები და სათითაოდ დაასხით ძმარი. თუ რომელიმე მათგანი ბუშტუკდება, ე.ი. კირქვა გიპოვიათ!

19. 19. შეისწავლეთ, რით განსხვავდებიან ხეები ერთმანეთისგან

პარკში თუ ტყეში სეირნობისას შეხედეთ ხეებს – რით განსხვავდებიან ისინი ერთმანეთისგან, რა ჰქვიათ? შეაგროვეთ ფოთლები და თესლი სახლში ნამდვილი სამეცნიერო ჰერბარიუმის შესაქმნელად. მოუყევით, როგორ შეიძლება ხის ასაკის გაგება მასზე ასახული რგოლების რაოდენობის მიხედვით.

20. 20. ნაგავზე ნადირობა

მხოლოდ ტერიტორიის დასუფთავება შეიძლება უინტერესო იყოს, თუმცა კი მნიშვნელოვანი. მაგრამ თუ თქვენ შეიმუშავებთ ნადირობის გეგმას (მაგალითად, შეაგროვებთ მხოლოდ პლასტმასას ან მხოლოდ მინას), ის შეიძლება გადაიქცეს საინტერესო თამაშად. შემდეგ შეაჯამეთ და გაარკვიეთ, რა სახის ნარჩენები სჭარბობს თქვენს მხარეში.

21. 21. ადგილობრივი ფრინველების შესწავლა

აიღეთ თქვენი ბინოკლები (უკვე თავგადასავალია!) და დააკვირდით ბეღურებს, კაჭკაჭებსა და ყვავებს. რით განსხვავდებიან ისინი? რა ხმებს გამოსცემენ? ჩაიწერეთ ყველა დაკვირვება. ჩიტების მოსაზიდად, დაყარეთ საჭმელი.

22. 22. დახატე მზის საათი

მზიან დღეს სეირნობისას თან გაიყოლეთ ცარცები. შემოხაზეთ თქვენი ან თქვენი შვილის ჩრდილი ტროტუარზე და გვერდით მიაწერეთ, რომელი საათია. გარკვეული პერიოდის შემდეგ დაბრუნდით იმავე ადგილას და შემოხაზეთ ჩრდილი ისევ სხვა ფერით – ის უკვე სხვა ადგილას იქნება. მოუყევით ბავშვებს მზის მოძრაობის შესახებ.

23. 23. ხახუნისა და დახრილი ზედაპირების შესახებ

წადით სათამაშო მოედანზე, თან წაიღეთ რამდენიმე სხვადასხვა ნივთი (მაგ. ქვა, ტოტი, სათამაშო) და მოაწყვეთ შეჯიბრი, რომ ნახოთ, რომელი ნივთი მოძრაობს ყველაზე სწრაფად, ჩამოაცურეთ საიდანმე. მოუყევით ბავშვებს ხახუნისა და დახრილი ზედაპირების შესახებ ბუნებაში.

მოამზადა ირმა კახურაშვილმა

წყარო: Weareteachers.com

დიდი ხანია ტორტი მხოლოდ საკონდიტრო ნაწარმი აღარ არის, წლებია კრემით მორთული ნამცხვარი უკვე პოლიტიკურ იარაღად იქცა. ძალაუფლების არმქონე, არაიერარქიული, მასობრივი სოციალური მოძრაობის წევრები ხშირად ისვრიან საკვებს თავიანთი მძვინვარებისა და უკმაყოფილების გამოსახატად. აგრესიული პროტესტის მონაწილენი აცხადებენ, რომ ტორტის ერთ სტყორცნას ათას სიტყვასა და ას დემონსტრაციაზე უფრო მეტი ძალა და გავლენა შეიძლება ჰქონდეს. კრემი სიცოცხლისათვის საშიში არ არის, მისი საშუალებით ადამიანის ჯანმრთელობის შელახვა ფაქტობრივად შეუძლებელია, მაგრამ კვერცხის, ფქვილისა და შაქრის გემრიელი კომბინაციის გამოყენებით საკმაოდ იაფი ჯდება პოლიტიკურ ლიდერთა ნამდვილი სახის მხილება, საზოგადოებრივი ყურადღების მიპყრობა და მნიშვნელოვანი საკითხების თაობაზე დისკუსიების წახალისება. აქტივისტთა ნაწილს უვნებელი იარაღი კეთილშობილური მიზნებისთვის მოჰყავს მოქმედებაში, თუმცა, არიან ისეთებიც, რომელთა პრიორიტეტი გავლენიან პირთა უპირობო შეურაცხყოფა, დამცირება და შევიწროვებაა.

ევროპის ანტიელიტურ წრეებში ტორტის პოლიტიკურ იარაღად გამოყენებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ემხრობიან, თუ მოწინააღმდეგე პროტესტანტებზე მრავალჯერ ძლევამოსილია, გამოირჩევა ცინიკური ქედმაღლობითა და ცივსისხლიანი გულგრილობით, და თუ ბრძოლის ყველა სხვა მშვიდობიანი გზას უკვე აზრი აქვს დაკარგული. ცხადია, კულტურულ მოქალაქეებსა და საზოგადოებრივ მოღვაწეებს არ სურთ, რომ ტკბილეულით გუნდაობა დემოკრატიული ცხოვრების ყოველდღიურ ნაწილად აქციონ.

საკონდიტრო პოლიტიკური თავდასხმების ეთიკური მხარის განსახილველად ორი მაგალითი მოვიშველიოთ.

2010-ანი წლების შუა ხანებში ევროპას მიგრანტთა კრიზისის ტალღამ გადაუარა. ახლო აღმოსავლეთიდან და ჩრდილოეთ აფრიკიდან კეთილდღეობის სახელმწიფოებში მოხვედრას ათობით ათასი ლტოლვილი შეეცადა. ლტოლვილთა რაოდენობის უპრეცენდენტო ზრდამ უამრავი სერიოზული და უმძიმესი დილემის წინაშე დააყენა არაერთი დასავლური საზოგადოება. 2016 წელს აქტიურად განიხილავდნენ საზღვრის უკანონოდ დამრღვევთა წინააღმდეგ იარაღის გამოყენების აუცილებლობის საკითხს. დისკუსია შედგა ეროვნული პარლამენტების დონეზეც და საერთო ევროპულ ასპარეზზეც. პოლიტიკური და საზოგადოების წრეების მნიშვნელოვანი ნაწილი დაუშვებლად მიიჩნევდა საომარი ზონებიდან გამოქცეული, ნახევრად მშიერი და შიშველი, თავშესაფრის მაძიებელი დევნილებისათვის ტყვიის სროლას, თუნდაც ისინი არ დამორჩილებოდნენ მესაზღვრეთა მოწოდებას და არალეგალურად ეცადათ საზღვრის გადალახვა. ცხადია, უმრავლესობის პოზიციას სასტიკად შეეწინააღმდეგნენ ექსტრემისტული და ნაციონალისტური ძალების წარმომადგენლები. ევროპარლამენტის ულტრამემარჯვენე ფრაქციის ერთ-ერთმა ლიდერმა, ბეატრიქს ფონ შტროხმა თავის სოციალურ პლატფორმაზე დაწერა: „ ვინც არაფრად აგდებს საზღვარზე გადაადგილების შეზღუდვას, არ ემორჩილება შეჩერების მოთხოვნას, ის თავდამსხმელია. ჩვენ კი თავი უნდა დავიცვათ თავდამსხმელებისგან!“. ევროპარლამენტარს ერთ-ერთმა მოქალაქემ იქვე დაუსვა შეკითხვა: „თქვენ გსურთ, რომ მწვანე მდელოზე ბავშვებიანი ქალების შესვლა იარაღის გამოყენებით აიცილოთ თავიდან?“. ბეატრიქს ფონ შტროხის პასუხი ცალსახა და ერთმნიშვნელოვანი გახლდათ: „დიახ!“.

რადიკალი ლიდერის ამგვარ პოზიციას მალევე საერთო ევროპული სკანდალი მოჰყვა, დემოკრატიულმა ძალებმა დაუნდობლად გააკრიტიკეს საჯარო მოღვაწე, რომელიც ლტოლვილი ქალებისა და ბავშვების წინააღმდეგ იარაღის გამოყენებას მიემხრო. საზოგადოებრივმა ზეწოლამ თავისი შედეგები მოჰყვა, ჰიტლერის ფინანსთა მინისტრის შვილიშვილმა მალევე შეარბილა საკუთარი ტონი. უძველესი ევროპული არისტოკრატიული ოჯახის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ის იარაღის გამოყენებას მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში ემხრობა და ისიც მხოლოდ ქალების (და არა ბავშვების) ბრბოს წინააღმდეგ. დეპუტატს იმედი ჰქონდა, რომ რამდენიმე კვირა გაივლიდა და მისი „lapsus lingua” თუ შეგნებული ბოროტმოქმედება აღარავის ემახსოვრებოდა. თითქოს აქეთ მიდიოდა კიდეც საქმე! მაგრამ ქ-ნმა შტროხმა თავის დაღწევა მაინც ვერ შეძლო.

ერთ-ერთი დახურული პოლიტიკური შეხვედრის დროს მას კლოუნის უნიფორმაში გამოწყობილი ადამიანი მიუახლოვდა და დაბადების დღის სიმღერის ფონზე სილა ტორტის გამოყენებით გააწნა. კლოუნები ხელოვანთა, მეცნიერთა და აქტივისტთა გაერთიანება „პენგ-კოლექტივის“ წევრები იყვნენ, ისინი თავად ჩაბარდნენ პოლიციას და პატიოსნად მოიხადეს მსჯავრი. თავდამსხმელებს ერთადერთი მოტივაცია ჰქონდათ – „თუ მორალური ხაზების აშკარა დარღვევას კანონი სწრაფად და შედეგიანად არ პასუხობს, მაშინ ხაზის სიმტკიცე კრემიანი ტორტის საშუალებით მაინც უნდა შევინარჩუნოთ“.

დემოკრატიულ საზოგადოებაში „კულინარიული ტერორი“ სუსტების იარაღია, ავტორიტარულ რეჟიმებში კი ტორტით თავდასხმის ტრადიციაც არანორმალურ ფორმებს იძენს.

იმავე 2016 წელს მოსკოვის ცენტრში, ერთ-ერთ რესტორანში სავახშმოდ მისულ მიხეილ კასიანოვს თხუთმეტი კავკასიური წარმოშობის, კარგად ნავარჯიშები მამაკაცი მიუახლოვდა. კასიანოვი წლებია რუსეთის ლიბერალური ოპოზიციის ლიდერი და პუტინის ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური მოწინააღმდეგეა. მიუხედავად უმცირესი პოლიტიკური შესაძლებლობებისა, პარტია „პარნასის“ ლიდერი მაინც ცდილობს არ შეურიგდეს გაბატონებულ რეჟიმს, რომლის წარმომადგენელი ადრეულ ეტაპზე თავადვე იყო. სასადილო დარბაზში შემოსულმა ბრბომ ყვირილით აიკლო იქაურობა, ისინი ხმამაღლა ლანძღავდნენ და აგინებდნენ თითქმის სიკვდილის პირას მისული დემოკრატიული ძალის უღიმღამო ლიდერს. ხანგრძლივი ობსტრუქციის შემდეგ კი მთელი ძალით სახეში შეაზილეს ტორტის ნაჭერი და ოთხი მანქანით სწრაფადვე მიიმალნენ დანაშაულის ადგილიდან. არ გაგიკვირდებათ, თუ გეტყვით, რომ თავდასხმის მთავარი მოქმედი პირნი არ დაუსჯიათ და საქმის ბოლომდე გამოძიება ძლევამოსილმა რუსმა ძალოვნებმა ვერ შეძლეს. არც რომელიმე მცირერიცხოვან სამოქალაქო მოძრაობას აუღია პასუხისმგებლობა კასიანოვის შევიწროვებაზე. ბუნებრივია, ხულიგან მოჭიდავეებს „ანტიისტებლიშმენტური“, კასიანოვის ცოდვების მამხილებელი მანიფესტის გამოქვეყნებაც დაავიწყდათ.

მოცემული მაგალითების საფუძველზე ადვილად შესამჩნევია, თუ რა სახე შეიძლება მიიღოს უწყინარმა, ხუმრობანარევმა პოლიტიკურმა პერფორმანსმა ორ სხვადასხვა ნიადაგზე. ამიტომ მგონი სჯობს, რომ ჩვენს ქვეყანაში უარი ვთქვათ ამგვარი მეთოდების დანერგვაზე, რაც არ უნდა იყოს, მაინც პოსტ-საბჭოთა სივრცის ნაწილს წარმოვადგენთ.

ეს უწყინარი სასიყვარულო თავგადასავალი, არშემდგარი და მალევე ჩაფერფლილი, გასული საუკუნის 80-იანი წლებისაა, ჩვენს ქვეყანაში ეროვნული მოძრაობა და ავადსახსენებელი საბჭოეთის ნგრევა რომ ახლოვდებოდა. ტიპურ სოფლის სკოლაში ვსწავლობდი, არცთუ ურიგოდ. ჩვეულებრივი, მეგობრული, აქტიური, ლიდერის თვისებებით გამორჩეული ბავშვი ვიყავი. წარსულისკენ რომ მივიხედავ, საშინელი სევდა მიპყრობს, იდილიური სოფლური გარემოდან წუთისოფლისა „ცხელ თონეში“ გადავარდნილი, გულუბრყვილობამდე რომანტიკოსად დარჩენილი ქალისა. მაშინ მეგონა, რომ ყველა ჩემიანი იყო, ყველას ვუყვარდი და ყველა მიყვარდა, ბოროტება და ღალატი საერთოდ არ არსებობდა, მხოლოდ ჩემი საყვარელი რომანებისა და მოთხრობების ავტორების მოგონილი იყო ხალხის გასართობად. უზომოდ ემოციური, მეოცნებე და მაძიებელი ვიყავი, ყველაფერი მაინტერესებდა, ხარბად ვცდილობდი სამყაროს შემეცნებას, მაგრამ იმ სტერილურ მიკროკოსმოსში ალბათ ამას ყველაზე ნაკლებად შევძლებდი.

მეშვიდე კლასში ვიყავით, თბილისის სკოლიდან რომ სასწავლებლად ჩვენი ერთი კლასელი გადმოვიდა. ხალისიანი, ცელქი, თამამი, თავდაჯერებული, სხარტი ბიჭი იყო. უცებ აიყოლია კლასელები. ყველას გვიყვარდა, გოგონებსაც და ბიჭებსაც. არ მახსოვს, რომელ კლასში ვიყავით, ერთხელაც ამ სიმპათიურმა შავტუხამ წერილი გამომიგზავნა და სიყვარულის გამოცხადებასთან ერთად ამავე წერილის საპასუხოდ მოითხოვა ჩემგან სიყვარულზე თანხმობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი მესამე სართულის ფანჯრიდან გადახტომით დამემუქრა. ჩემს დასანახად ფანჯრის რაფაზეც შეხტა. არ დავმალავ, სიმპათიები მის მიმართ მეც მქონდა, მაგრამ ეს სიყვარული იყო თუ ინდის ხურმა, წარმოდგენა არ მქონდა. ჩემს ოცნებებში ის ხშირად გაიელვებდა ხოლმე, ეს იყო და ეს. თავში აზრადაც არ გამივლია, ამის შესახებ ვინმესთვის რამე მეთქვა, ამ ურთიერთობის გაგრძელებაზე ან მასთან მეტად დაახლოებაზე მეფიქრა. ჩემი სამყარო მქონდა, ჩემს ილუზიებში შორიდან ვუღიმოდი ამ თავზეხელაღებულ ბიჭს. მეტი არაფერი!

წერილს ოლიმპიური სიმშვიდით შევხვდი და მის მომტანს ვუთხარი, მე მისთვის სათქმელი არაფერი მაქვს და თუ საიდანმე გადახტომა უნდა, ნება მისია-მეთქი. წერილი მომტანს დავუბრუნე, ცივად ავდექი და გავეცალე. როგორც ჩანს, ჩემმა გულგრილობამ თავმოყვარეობა გვარიანად შეულახა. არ ელოდა. იყო ჩოჩქოლი და მისვლა-მოსვლები, ამბების მიტან-მოტანები, მაგრამ ჩემი შინაგანი მღელვარება იობის მოთმინებით დავფარე და წერტილი დავუსვი მის მცდელობას. თავგანწირული მიჯნურის ფანჯრიდან გადახტომას კი აბა, ძმაკაცები როგორ დაუშვებდნენ?

არადა როგორ მომწონდა რამდენიმე მგზნებარე შეყვარებულ წყვილს ჩვენი სკოლის ზღაპრულ ეზოში განმარტოებულს რომ დავინახავდი. „სიყვარულსა მალვა უნდა“ ალბათ იმიტომ ამოიჩემა ხალხმა, რომ შეყვარებულ წყვილს ბევრი ბრძოლის გადატანა უწევს, თუ მათი გრძნობა გახმაურდა. თავიდან საზოგადოება უნდობლად უყურებს შეყვარებულებს. ყველაფერი თეატრს ემსგავსება. მათ უნდა ითამაშონ სიყვარულის ლამაზი ისტორია, მაყურებელი უნდა დაარწმუნონ თავიანთი გრძნობის სიმყარეში და მერე ყველა აღიარებს, მიესალმებიან და გულშემატკივრობენ. გამონაკლისებიც, ცხადია, ყველგან და ყოველთვის არის. მეც მინდოდა მქონოდა ასეთი სასიყვარულო თავგადასავალი, მაგრამ მორცხვი და ჩაკეტილი ბავშვი ვიყავი. დედაჩემი ჩემი სკოლის მასწავლებელი იყო, ჩემი ძმა ჩემს მომდევნო კლასში სწავლობდა, მათიც მერიდებოდა და სითამამეც საამისოდ ამდენი არ მქონდა. მოკლედ, ტაბუ დავადე ჩემს ქვეცნობიერში დაბადებულ გრძნობას და ამ თემაზე არავისთან კრინტიც არ დამიძრავს. ჩემი თამამი „შეყვარებულის“ დაჟინებული მზერა კი სულ თან დამყვებოდა. არც ის იღებდა ხმას და არც მე. თუმცა ცხადი იყო, რომ ასე უსიტყვოდ და უმოქმედოდ რაღაც მაინც ხდებოდა ამ ორი ადამიანის გულში. კატეგორიულად ვუფრთხოდი იმის გამჟღავნებას, რომ რამენაირი გრძნობა მაკავშირებდა ამ ადამიანთან. დიდი ძალისხმევის ფასად, მაგრამ მასაც ისევე ვეპყრობოდი, როგორც სხვა თანაკლასელებს.

ჩემი დამრიგებელი და მათემატიკის მასწავლებელი იყო ერთი საოცარი ქალი, საბჭოთა სკოლისთვის უჩვეულო პერსონა თავისი აზროვნებითა და ცხოვრების წესით. 21 წლის იყო, ჩვენი დამრიგებელი რომ გახდა მეოთხე კლასში და სკოლის დამთავრებამდე მოგვყვებოდა. იყო ულამაზესი, უნიჭიერესი, ფართო განათლებით, ნაკითხი, ხელოვნების მოყვარული, იცვამდა დახვეწილად, თანამედროვედ, მრავალფეროვნად და მიუხედავად იმისა, რომ მათემატიკა ჩემი საყვარელი საგანი არ ყოფილა, ეს ქალი სიგიჟემდე მიყვარდა. მხოლოდ მე არა, მთელი კლასი მასზე ვგიჟდებოდით, გოგონები ვბაძავდით ყველაფერში. ოჯახში მისაყვედურეს კიდეც, რომ საუბრის მანერაშიც კი ვბაძავდი ელიკო მასწავლებელს.

არ ვიცი, რა შენიშნა ელიკო მასწავლებელმა ჩემსა და იმ ბიჭს შორის, ან რა ჭორს მოკრა ყური, ერთ მშვენიერ დღეს ქარიშხალივით შემოვარდა კლასში და გამომცდელად მოგვაშტერდა… რატომღაც მათემატიკა იმ დღეს ბიოლოგიის კაბინეტში გვიტარდებოდა და ახლაც ცხადად მახსოვს, მესამე სართულის იმ განაპირა ოთახში სად რა მცენარე, სად რა ადამიანის ჩონჩხი და სხვა ინვენტარი იდგა. დგას ელიკო მასწავლებელი და გამომცდელად გვზვერავს. მივჩერებივართ ყველანი სიყვარულით და გული გვიგრძნობს, რომ რაღაც უჩვეულო ხდება.

• აბა, ვინ იქნება თამამი და მეტყვის, ვინ არის შეყვარებული ერთ ბიჭზეო და მზერა სტყორცნა ამ ჩემს არშემდგარ მიჯნურს. კლასი გაოგნდა და გაისუსა. დრო გადის. ხმას არავინ იღებს.
• ჰააა, არ მეუბნებით, არა? – აგრძელებს ელიკო მასწავლებელი გამომწვევად, – კარგი, დაველოდები, აბა, ვინ გაწითლდებააა? – მეგონა, ცხელი ვულკანის ლავა გადმომაღვარეს თავზე. ერთი საცოდავად კი ვუთხარი საკუთარ თავს:
• აბა, მაკა, ახლა გმართებს გმირობა-მეთქი, მაგრამ ჩემი ჰეროიკული სულისკვეთება ამ ლავამ მთლიანად დაფერფლა და ისე გავწითლდი, ისე გავწითლდი, სააღდგომო კვერცხივით თუ ბროწეულის ყვავილივით, სახეზე ალმური ამდიოდა. ყველა უკლებლივ, მთელი კლასი, თვით ის ბიჭი და ელიკო მასწავლებელი მე მომაშტერდნენ. ვნატრობდი, რომ სკოლის შენობა დანგრეულიყო, დედამიწას პირი დაეღო და უფსკრულში ჩავენთქე, ფანჯარა გაღებულიყო და რამე ურჩხულს ამ ჯოჯოხეთიდან გავეტაცე, მეტეორი დამცემოდა, ან ვინმე კეთილ ადამიანს კალაშნიკოვის ერთი „აბოიმა“ დაეცალა ჩემზე, მაგრამ არაფერი ხდებოდა… გამანადგურებელ სიჩუმეს ჩემი კლასელების უმწეო ხმაური მოყვა, იცით, ელიკო მასწ… წამოიწყეს ვიღაცებმა უმწეოდ, მაგრამ ელიკო მასწმა ულმობლად გამოაცხადა:
• კარგი, შეწყვიტეთ! აღარ არის საჭირო არაფრის თქმა! ზის უკვე ერთი ვარდივით! –

უბრალოდ ვიწვოდი, ჯოჯოხეთის ცეცხლი მეკიდა… ჩემი საყვარელი ელიკო მასწავლებელი იმ წამს მძულდა… აღარაფრის ძალა არ მქონდა… რაც ბიჭმა თვითმკვლელობის მუქარით ვერ გამომტაცა, აგერ ელიკო მასწავლებელმა ერთი გაწითლებით ყველასთვის ცხადი გახადა… ტაია შელიას (კონსტანტინე გამსახურდიას „დიონისოს ღიმილის“ გმირი) მიერ შელოცვილი, მოჯადოებული, ასხმარტალებული გველივით უძლური ვიყავი, ძვლებში გადამტვრეული და მოლეკულებად დაშლილი. ამის შემდეგ გაკვეთილზე რა ხდებოდა, აღარაფერი მახსოვს. თავჩაქინდრული ვიჯექი და სიკვდილს ვნატრობდი. მახსოვს, ზარი რომ დაირეკა  ჩემი მიჯნურის გაბრწყინებული, უბედნიერესი, მოზეიმე სახე, ჩემკენ წამოვიდა, შორიახლოს შეჩერდა, თვალებში ჩამხედა და უსიტყვოდ მითხრა: „აჰა, ჩემი წერილის პასუხად გამარჯვებას შენ ზეიმობდი, მაგრამ ესეც ასით ნული ჩემს სასარგებლოდ!“ მე კი არც ახლა მქონდა სათქმელი არაფერი.

მალე ბებია-ბაბუასგან ბიჭი მშობლებმა ისევ გადაიყვანეს თბილისში და ეს ისტორიაც დასრულდა. ბოლო ზარზე მოულოდნელად ჩვენთან მოვიდა. მისი ნახვა მიძნელდებოდა და რომელიღაც საკლასო ოთახში შევიმალე. მან დაიარა დერეფანი, ყველა საკლასო ოთახის კარი გამოაღო, სადღაც ფანჯარასთან მიყუჟული მიპოვა, ჩვეული ხალისით მოიჭრა, გადამეხვია და მითხრა: „ყველგან შენ გეძებდი… მე არ ვარ საშენო, მაგრამ მაინც, სულ ისე მეფიქრება შენზე, როგორც შენ და ნუ უარყოფ, ხომ გახსოვდი? ხომ არ დამივიწყებ?“ გავუღიმე თანხმობის ნიშნად და ხელიხელგადახვეულები გამოვედით იმ კლასიდან. თითქოს რაღაც ტვირთი მომეხსნა. მერე, როცა თეთრ პერანგებსა და წინსაფრებზე ტრადიციული წარწერების ჟამი დადგა, ის მოვიდა,  წინსაფრის ცენტრში დიდი ოთხკუთხედი შემოხაზა, „ყვავი“ დააწერა და კიდეზე მიაწერა: „მაკას თავის ნ.ჯ.-სგან“. მას ინიციალები არ დაუწერია, თავისი სახელი და გვარი სრულად და გარკვევით „დაბეჭდა“. სკოლის დამთავრებასთან ერთად მასზე ფიქრებსაც დავემშვიდობე… თითქოს ბავშვობასთან ერთად რაღაც ისეთი დასრულდა, რომ არც დაწყებულა, მაგრამ მაინც ძალიან მნიშვნელოვანი და დაუვიწყარი იყო. მისი შავი, ბრიალა თვალების დავიწყება შეუძლებელია… მისი ცხოვრება ცუდად წარიმართა, 90-იანი წლების ორომტრიალმა კრიმინალურ სამყაროსთან დააახლოვა, შემდეგ გავიგეთ, რომ „მხედრიონში“ გაწევრიანდა და 1992 თუ 93 წელს სადღაც მოკლეს. ვინ მოკლა და როგორ, არ ვიცი. რას შეეწირა, ვინ შეიწირა, გაუგებარი დარჩა, ჩვენ არც მის დაკრძალვაზე წავსულვართ, შავბნელი წლები იყო, მაგრამ როცა კლასელები ვიკრიბებით, მას სულ ვახსენებთ და მის მოსაგონარს ვამბობთ. უნიჭიერესი და უკეთილესი ადამიანი იყო და რა სამწუხაროა, რომ ასეთი ახალგაზრდების სიცოცხლე გაანადგურა ეპოქამ.

ახლა მე თვითონ ვარ მასწავლებელი, 4 კლასთან ვმუშაობ და კლასში დაახლოებით 30 მოსწავლე მიზის, ანუ ყოველდღიურად საბაზო და საშუალო საფეხურის  120 მოსწავლესთან მიწევს ურთიერთობა. უამრავი სასიყვარულო ისტორია ტრიალებს ჩემ გარშემო. ახლა ბავშვები ბევრად გახსნილები და თამამები არიან და საიდუმლოდ იშვიათად იტოვებენ თავიანთ გრძნობებს. ალბათ ახლაც არიან გულჩათხრობილი ნატურები, მაგრამ – იშვიათად. ძირითადად მიყვებიან თავიანთ გრძნობებზე, ამის სურვილს თავად გამოხატავენ, თორემ მე, რასაკვირველია, არასდროს ჩავერევი მათ თავგადასავლებში, თუ თავად არ ითხოვენ ამას. მართალია, ადამიანის სულიერება და განცდები ათასწლეულების მანძილზე უცვლელია, მაგრამ მსოფლაღქმა და დამოკიდებულებები კი მნიშვნელოვნად იცვლება. თუნდაც თანამედროვე შეყვარებული ბავშვი აღარ გავს ჩემი ეპოქისას. თანამედროვე ადამიანის უმთავრესი დოქტრინა ბედნიერების მოპოვების სურვილთან არის დაკავშირებული და ამ სურვილს იმდენად ჰყავს შეპყრობილი ადამიანი, რომ სხვა ღირებულებები, ერთგულება, მოთმინება, თავგანწირვა, მეორეხარისხოვანი გახდა.

ეს ყველაფერი სხვადასხვა ეპოქის მწერლობაშიც კი აისახება. სასიყვარულო ისტორიები მხატვრულ ტექსტებსა და კინოში ხომ ჩვენი საყვარელი ჟანრია. მაგალითისთვის განვიხილავ ორ უსაყვარლეს მოთხრობას, ესენია: ჯეკ ლონდონის „თამაში“ და ერიკ-ემანუელ შმიტის „გამოჯანმრთელება“. ამ ორ მწერალს დაახლოებით საუკუნე აშორებს ერთმანეთთან. ორივე ამაღელვებელ „ლავსთორის“ ყვება, ორივე მოთხრობის შეყვარებული წყვილები იდეალურები არიან, ორივე მოთხრობის ფინალი ტრაგიკულია. ორივეგან კვდება მთავარი გმირი, რომლებიც ახალგაზრდები, ლამაზები, გულიანები, საოცრად მიმზიდველი და სიცოცხლით სავსე ადამიანები არიან და მარტო რჩებიან მათზე შეყვარებული გოგონები. ჟენევიევასა და ჯო ფლემინგის სიყვარულის ისტორია საოცრად რომანტიკულია. ჯეკ ლონდონი ჩვეული ოსტატობით, ფრთხილად და ემოციურად ყვება საოცარი სიყვარულის დაბადებას. ჯო ფლემინგისთვის ულამაზესი და უკარგესი ჟენევიევა ღვთის საჩუქარია, მაგრამ მისი მეორე კერპი კრივის ღმერთია. კრივით ცოცხლობს და სუნთქავს, კრივით არჩენს ოჯახს საყოველთაო სიდუხჭირეში ყველას პატრონობს, დედას, ხუთ უმცროს და-ძმას, სახლის ყიდვასაც კი ახერხებს, ჟენევიევასთან ბუდის მოწყობასაც აპირებს, ხოლო გოგონას არ ესმის, რატომ და როგორ არის ასე დამოკიდებული ჯო რინგზე. ქორწილის დღეს სატრფოს ტრაგიკული აღსასრული ჟენევიევასთვის უდიდესი სასჯელია, თითქოს ყოველივე დასრულდა მისთვის, სამყარომ ფერები დაკარგა, ქალიშვილის მწუხარებას საზღვარი არ აქვს, გარშემო ყველა მასთან ერთად ტირის და მკითხველიც გლოვობს. იმდენად ლამაზი წყვილი იყო, იმდენად საამური „ლავსთორი“, რომ მის დასასრულთან შეგუება აუტანელია.

ერიკ-ემანუელ შმიტის მოთხრობის გმირები 25 წლის მედდა სტეფანი და ავტოკატასტროფაში მოყოლილი ლამაზმანთა გულთამპყრობელი კარლი არიან. სტეფანი უგულო დედისგან დაკომპლექსებული, გულჩათხრობილი და უღიმღამო გოგო იყო, საკუთარი თავი მახინჯად ეჩვენებოდა, სიყვარული მისთვის არ არსებობდა, სრულიად უცხო რამ იყო, არასდროს ჰყოლია თაყვანისმცემელი და არც იმედი ჰქონდა, რომ ოდესმე ვინმეს მოეწონებოდა. კარლს ავტოკატასტროფაში თვალები დაუზიანდა, ოპერაციას ელოდებოდა და თვალები შეხვეული ჰქონდა, მაგრამ სტეფანის მშვენიერება სურნელით, ხმითა და ხასიათით მაინც შეიცნო, მასში ქალი გამოაღვიძა, ასწავლა ქალურად ჩაცმა, საკუთარი თავის ფასი და აჰა, ასე შეცვლილი სტეფანი რაფაელს შეუყვარდა. შოკისმომგვრელია მოთხრობის ფინალი, ის თანამედროვე ყოფასა და თანამედროვე ადამიანის ლტოლვებს ზედმიწევნით გამოხატავს. კარლზე ავადმყოფურად შეყვარებული სტეფანი თავისი კერპის სიკვდილის გაგებისთანავე „გამოჯანმრთელდა“, რაფაელს სიყვარულზე თანხმობა უთხრა და იმავე დღესვე მას დანებდა. მართალია, მისი ნათქვამი სიტყვის „მიყვარხარ!“ ადრესატი იმ დღეს კარლი იყო და არა რაფაელი, მაგრამ, ჟენევიევასგან განსხვავებით, სტეფანიმ მონახა ძალა, რომ საყვარელი ადამიანის დაკარგვით გამოწვეული ტკივილი ახალი სიყვარულით იმავე დღესვე ჩაეცხრო.

სიმბოლურად მეჩვენა ამ მოთხრობების ფინალური სცენები. მწერალი ყოველთვის ღრმად განიცდის ეპოქის სულს, ჯეკ ლონდონიც და ერიკ-ემანუელ შმიტიც გარშემო არსებული ქრონოტოპის (დრო-სივრცის) მესაიდუმლეები არიან, ისინი იმაზე უკეთ იცნობენ ადამიანის ფსიქოპორტრეტს, ვიდრე ჩვენ შევიცნობთ საკუთარ თავს. ამ ორ მოთხრობას აუცილებლად წავაკითხებ ჩემს მოსწავლეებს, ორივე ძალიან რომანტიკულია, როგორც ჯონ გოლზუორთის „ვაშლის ყვავილი“, ყველა თაობის მკითხველის საყვარელი ნაწარმოები.

ახლა მახსენდება ჩემ თვალწინ უკანასკნელ 2-3 წელიწადში განვითარებული ჩემი მოსწავლეების სასიყვარულო ისტორიები. ჯეკ ლონდონის ან ერიკ შმიტის კალმის მაგიას რომ ვფლობდე, საოცარი მოთხრობები დაიწერებოდა მათზე. ერთი დაშორებით დასრულდა, ხოლო მეორე ბედნიერი „ლავსთორი“ ახლაც ისევე ლამაზად ყვავის, როგორც მარიტას ბროწეულის ხე.

შესაძლოა, ძალიან ინტიმურ, ფაქიზ თემებზე თამამად ვწერ, მაგრამ მე ჩემი მოსწავლეების ფსიქოლოგიც ვარ, უახლოესი მეგობარიც, თანამდგომიც. რა უნდა ქნას მასწავლებელმა, როცა უნებლიედ ცხელი სასიყვარულო ისტორია მის თვალწინ ტრიალებს და ახალგაზრდა, გამოუცდელი გულები მისგან თანაგრძნობას ითხოვენ? შეიძლება, ვიღაცამ მითხრას, რომ მოსწავლის პირადი ცხოვრება და გრძნობები ჩემი საქმე არაა და მე თავი უნდა ავარიდო ამ ისტორიებს. ხშირად ბავშვები იმდენად გულით ითხოვენ ჩვენს თანაგრძნობას, ქვისა არა ვარ, თუ მათ მესაიდუმლე სჭირდებათ და ასეთად  მე ვეგულები, იმედებს ვერ გავუცრუებ. სიყვარული ხან დაუშრეტელია, ხან – მილევადი, ერთი გრძნობა მეორით იცვლება. ხშირად მესმის ხოლმე, აი, ,თუ ვერ გამაბედნიერებს, გადავიყვარებ. ყველაფერი ინდივიდუალურია. ვიღაცას შეუძლია გადაიყვაროს, ვიღაცას – ტკივილის ატანა ურჩევნია ძლიერი გრძნობის დავიწყებას, უბრალოდ ვერ ახერხებს… ასეა თუ ისე, ყოველი სასიყვარულო თავგადასავლისგან რაღაც რჩება, ღრმა და მშვენიერი, წარუშლელი, გამაკეთილშობილებელი. ადამიანებს ყოველთვის სწყურიათ „ლავსთორიების“ მოსმენა. ყველას ვურჩევ: მოყევით თქვენი და სხვისი სასიყვარულო თავგადასავლები, მოუყევით ერთმანეთს, დაწერეთ, გაიმეორეთ ხშირად, პირად ცხოვრებაში ჩარევისა გარეშ, კონფიდენციალობის დაცვით. მერწმუნეთ, ჩვენ ეს სულს გვიფაქიზებს. ამ წერილს გოგლას ლექსით დავასრულებ, გარდასული სიყვარულის ხიბლზე რომ ჩაგვაფიქრებს. პოეტს ეს ლექსი სიკვდილამდე ერთი წლით ადრე დაუწერია, ვინ იცის, ვინ აგონდებოდა ამ დროს სახელოვან პოეტსა და მეცნიერს:

გადამივიწყე… ახლა წვიმაა…

ვით გვალვა წვიმას, შენ მოგიწყურებ…

მე ვადღეგრძელებ შენს მოგრძო თვალებს,

უხილავ სევდით ამოკირწყლულებს,

არაგვის გმინვას, ჭადრის მჭკნარ ფოთოლს

და მთებში დაჭრილ არწივის წყლულებს…

ჩემი ოცნება მიაქვთ წეროებს,

ნეტავ თუ ისევ დამიბრუნდება?..

მე მცივა, როგორც ხის კენწეროებს…

შენ დამივიწყე… ნისლი ბრუნდება…