შეხვედრა ქეით ფრიდქისთან, რომელმაც გამოტოვა 12-წლიანი სკოლა და რომელიც არც უსახლკაროა და არც უცნაური
გამოქვეყნებულია პიტერ გრეის მიერ, 2012 წლის 24 აპრილს, ინტერნეტგამოცემა www.psychologytoday.com-ის ბლოგში Freedom to Learn
ქეით ფრიდქისი 26 წლისაა, გათხოვილია და ბედნიერი ოჯახი აქვს. იგი ნიუ-იორკში ცხოვრობს, აქვს კოლუმბიის უნივერსიტეტის მაგისტრის წოდება რელიგიაში, ნახევარ განაკვეთზე მუშაობს ხაზანად (კანტორი-მომღერალი სინაგოგაში; ქეითი 15 წლიდან ამ სამუშაოზეა) და პროფესიონალი მწერალია. მისი სტატიები დაიბეჭდა New York Times-ში, The Huffington Post-ში და Salon-ში. ამჟამად ქეითი თავის პირველ წიგნზე მუშაობს, თან წერს მხიარულ და ღრმა ესეებს Eat the Damn Cake-ზე – თავის პოპულარულ ბლოგზე. ცოტა ხნის წინ გახდა Psychology Today-ს ვებსაიტის ბლოგერიც.
კიდევ ერთი – ქეითს სკოლაში არ უვლია. საბავშვო ბაღიდან მე-12 კლასამდე. თუ შეეკითხებიან, უბრალოდ უპასუხებს, რომ “სახლის განათლება” აქვს მიღებული (სიტყვათა ინგლისური შეთანხმება “ჰოუმ-სქულდ”/homeschooled, – ლ.ა), რადგან უმეტესობას არ ესმის, როდესაც ეუბნება, რომ სკოლაში არ მიუღია განათლება (იგლისური ტერმინი “ანსქულდ”/unschooled – ლ.ა.).
ქეითს პირადად ორი თვის წინ შევხვდი. ისე მოხდა, რომ იმ დღეებში ნიუ-იორკში გახლდით (ერთგან საჯარო გამოსვლა მქონდა) და ქეითმა სადილზე მიმიწვია. რა თქმა უნდა, დავთანხმდი. გადასარევი სადილი იყო, შეკაზმული ფანტასტიკური ორსაათიანი საუბრით. ახლა კი მსურს, უკვე თქვენ შეხვდეთ ქეითს ქვემოთ მოყვანილ ინტერვიუში.
ჩემი ბლოგის (პიტერ გრეის ბლოგი Freedom to Learn: https://www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/201204/meet-kate-fridkis-who-skipped-k-12-and-is-neither-weird-nor-homeless?page=3) ბევრმა მკითხველმა გამოხატა ინტერესი იმ ადამიანების მიმართ, რომლებსაც სკოლაში არ მიუღიათ განათლება. მკითხველებს აინტერესებთ, როგორ წარიმართა ასეთი ხალხის ცხოვრება და რას აკეთებენ ისინი ზრდასრულ ასაკში; ისწავლეს თუ არა მათ კოლეჯში, იშოვნეს თუ ვერა სამუშაო, აქვთ თუ არა დამაკმაყოფილებელი საზოგადოებრივი ცხოვრება. უფრო მეტიც – ქეითთან ინტერვიუ შესანიშნავი გარნირი აღმოჩნდა იმ პოსტებისა და სტატიებისთვის, რომლებიც მე მივუძღვენი “სკოლაგამოუვლელ” (unschooled) ბავშვებსა და მათ ოჯახებს.
არ მინდა, ქეითი წარმოგიდგინოთ როგორც ტიპური “სკოლაგამოუვლელი”, მაგრამ უფრო უარესი იქნება, იგი წარმოვაჩინო “სკოლაგამოუვლელ” საპლაკატე ახალგაზრდად. რა რთულია ამ ყველაფრის თავმოყრა! ქეითმა მითხრა, რომ იგი ხანდახან ცდილობს კიდეც, თავი დააღწიოს “სკოლაგამოუვლელის”, “სხვათაგან გამორჩეულის” იმიჯს. არა, გეუბნებით, რომ ქეითის გამოცდილების საფუძველზე არ უნდა გამოიტანოთ ზოგადი დასკვნა ყველა “სკოლაგამოუვლელის” შესახებ, მაგრამ აქვე გეტყვით, რომ მასთან შეხვედრა ძალიან დაგაინტერესებთ! ასევე, რაღაც ახალს შეიტყობთ იმის შესახებ, რას ნიშნავს ბავშვობაში “სკოლაში არსიარული” და როგორია ამის შემდეგ ზრდასრულ ადამიანად ყოფნა.
პიტერი (პიტერ გრეი): ქეით, ამბობთ, რომ სკოლაში არ გივლიათ; რას ნიშნავს თქვენთვის ეს წლები და როგორი იქნებოდა სხვაგვარად თქვენი განათლების პირველი და მომდევნო ეტაპები? რა როლი შეასრულეს თქვენმა მშობლებმა და სხვა ზრდასრულმა ადამიანებმა თქვენს განათლებაში?
ქეითი (ქეით ფრიდკისი): ეს ნიშნავს იმას, რომ თითქმის ყველაფერი, რაც ვისწავლე, ვისწავლე კლასის გარეთ. ეს ნიშნავს იმას, რომ ჩემი განათლება არასოდეს ყოფილა წინასწარ სტრუქტურირებული, თუმცა ყოველთვის ორიენტირებული იყო ჩემს ინტერესებსა და ცხოვრების ბუნებრივ პროგრესზე. ჩემი მშობლები, ჩემი ასაკისა და ჩემ გარშემო მიმდინარე მოვლენების კვალობაზე, ჩემს განათლებაში სხვადასხვა როლს ასრულებდნენ. პატარაობისას ბევრ დროს ვატარებდი დედაჩემთან. მუდამ ერთად ვკითხულობდით. თავდაპირველად დედა მასწავლიდა სკოლის ტრადიციულ საგნებსაც. როდესაც წამოვიზარდე, თავად ავიღე მეტი პასუხისმგებლობა ჩემს განათლებაზე და დედასთან უკვე ნაკლებ დროს ვატარებდი, უმეტესად გარეთ, სხვა ხალხთან ერთად ან მარტო ვიყავი. მამაჩემი ჩემი ბავშვობისას შინ მუშაობდა და მახსოვს, როგორ მეხმარებოდა მათემატიკაში ექვსი ან შვიდი წლისას. იგი ყოველთვის მონაწილეობდა ჩემს მუსიკალურ განათლებაში, რადგან ნიჭიერი პიანისტი იყო, თუმცა მისი როლი მხარდაჭერითი უფრო გახლდათ, ვიდრე ინსტრუქციული. სხვაგვარად რომ ვთქვა, მან ბევრი რამ მასწავლა ცხოვრების შესახებ, ისევე როგორც დედაჩემმა. მათ მასწავლეს ისეთი რამ, რასაც “განათლება”, ამ ცნების სტანდარტული გაგებით, არ მოიცავს (იღიმება).
უკვე მოზრდილ ასაკში, გარდა მშობლებისა, ბევრი მენტორი და სხვა ზრდასრული ადამიანი მყავდა მასწავლებლად. იმის გამო, რომ დღის განმავლობაში თავისუფალი ვიყავი, ბევრ წრესა და ჯგუფს შევუერთდი (მაგალითად, მხატვრულად წერისას) და ჩემი ყველა თანაჯგუფელი, გარდა ერთისა, ზრდასრული პიროვნება იყო. ჩემი რამდენიმე ახლო მეგობარი პენსიონერი გახლდათ. ჩვენ ერთად მართლა კარგ დროს ვატარებდით და მათ ძალიან უყვარდათ ჩემთვის რჩევა-დარიგების მოცემა: “ასე ნუ იჭმუხნი წარბებს! ნაოჭი გაგიჩნდება! შემომხედე – შენსავით ვჭმუხნიდი წარბებს და აი…” ზრდასრულებთან მიწევდა მუშაობა სამუშაოზეც (სინაგოგაში). ვერ ვიტყვი, რომ ყველა მათგანი ჩემს მასწავლებლად მიმაჩნია, – მგონია, რომ ეს სიტყვა ზუსტად ვერ აღწერს მათ ფუნქციას, – მაგრამ უნდა ვთქვა, რომ ისინი ჩემი განათლების პროცესის ნაწილნი იყვნენ.
პიტერი: რა იყო თქვენთვის “სკოლაში არსიარულის” მთავარი უპირატესობა? თუ შეიძლება, ორივე ასპექტი გაითვალისწინეთ – როგორ გრძნობდით თავს როგორც ბავშვი, რომელიც იზრდება და როგორ გრძნობთ თავს ახლა, როდესაც თქვენს განვლილ გზას უყურებთ? რა თქმა უნდა, თუ განვლილი გზის ასე გააზრება სწორად მიგაჩნიათ.
ქეითი: საკუთარი თავის რწმენა. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. ბავშვობისას ვგრძნობდი, რომ ყველაფრის გაკეთება შემეძლო. ახლაც რაღაც ასევე ვგრძნობ თავს. იმ დღეებშიც კი, როდესაც ტელევიზორის წინ დივანზე ხარ მოკალათებული ცალ ხელში პულტით და მეორეში ნაყინის ჭიქით და გრძნობ, რომ სრული არარაობა ხარ და ცხოვრებაში საინტერესოს ვეღარაფერს ეწევი, მაინც რჩება შანსი, რომ თუ უიმედობისა და საკუთარი თავის სიბრალულის რამდენიმე გარსს შემოიცლი, წააწყდე თავდაჯერების გულს. მე ვიცი ჩემი ძლიერი მხარეები; მჯერა, რომ რაღაცები მეხერხება. როდესაც რამეს მივაღწევ ხოლმე, ისეთი გრძნობა მეუფლება, რომ ეს მეკუთვნოდა. ეს გრძნობა მომდევნო მიზნისკენ სვლაში მეხმარება, მოტივირებულს მხდის.
შემიძლია ვთქვა, რომ ბავშვობისას მსოფლიო ღია იყო ჩემთვის. ვინაიდან ჩემ გარშემო ჩემივე ასაკის ბავშვები არ ტრიალებდნენ, მე ვერ ვგრძნობდი ვერავითარ ზეწოლას, რომელიც ჩემს პიროვნებაზე გავლენას მოახდენდა, შემიცვლიდა ხედვას რაიმეს მიმართ ან დაჩაგრავდა ჩემს რომელიმე ინტერესს, რომელიც ჩემი ჰიპოთეტური “კლასელებისთვის” “გოიმური” იქნებოდა. მე ხშირად ბევრი ისეთი რამ მინდოდა ან ვიყავი, რაც ურთიერთგამომრიცხავი ჩანს, მაგრამ სინამდვილეში არ არის ერთმანეთის გამომრიცხავი. მე ვიყავი საკუთარ თავში ჩაკეტილი, ხანდახან სულელი ბავშვი, გატაცებული ფენტეზის ჟანრის წიგნებით (ვკითხულობდი და ვწერდი კიდეც). ამავე დროს ხშირად დავდიოდი მეგობრებთან – როგორც გოგნებთან, ისე ბიჭებთან ერთად. ყოველთვის მყავდა ბოიფრენდი, მაგრამ ამავე დროს წესიერად ვიქცეოდი. განვიცდიდი ზეწოლას იმის თაობაზე, რომ “სექსუალური” ან “არასექსუალური” ვყოფილიყავი. მე შემეძლო ვყოფილიყავი ზოგჯერ მორცხვი, ზოგჯერ – გამბედსვი. თავი ყოველთვის ლამაზ გოგოდ მიმაჩნდა, რადგან არავის უთქვამს რაიმე ამის საწინააღმდეგო.
სამუშაოსადმი ჯანსაღი დამოკიდებულება. როგორც “სკოლაში არმოსიარულემ”, ადრევე ვისწავლე, რომ სამუშაო და თამაში რომელიღაც დონეზე შეიძლება ერთი და იგივე იყოს. როდესაც გიყვარს ის, რასაც აკეთებ, ცდილობ უკეთესად გააკეთო, მეტი გაიგო მის შესახებ. სამუშაო კარგად ერგება იმას, რაც შენთვის შთამაგონებელია. ვინაიდან სწავლა ჩემი ცხოვრებისგან განცალკევებული აქტივობა არ ყოფილა, როგორც ბავშვს, ჩვეულებრივ ამბად მიმაჩნდა, რომ მე ვაკეთებდი სამუშაოს (და ვიღებდი ამაში გასამრჯელოს), რომელიც ჩემი განათლებისა და ცხოვრების ნაწილი იყო. ყველაფერი, რასაც “სკოლაში არმოსიარულე” ბავშვი აკეთებს, “რეალური ცხოვრებაა”, ასე ვთქვათ. ასეთ ბავშვს არ აქვს ტრეინინგის პერიოდი ან რომელიმე სფერო, რომელშიც “გაგიშვებენ”, რათა მთელი ცხოვრება ამ საქმის კეთებაში გაატარო. შენ უკვე ცხოვრობ ამ “ნამდვილი” ცხოვრებით.
პირველ სერიოზულ სამუშაოს 15 წლისამ მოვკიდე ხელი. დღესაც, რაღაც ფორმით, ისევ ვაკეთებ ამ საქმეს და ის კვლავ ჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილია. იმ დროს მეტისმეტად ახალგაზრდა ვიყავი და ძალიან მსიამოვნებდა, რომ ნამდვილი პასუხისმგებლობა დამეკისრა. ეს სამუშაო საკუთარი თავის მნიშვნელოვნად აღქმის შესაძლებლობას მაძლევდა. ვფიქრობ, ბავშვებს მოსწონთ რეალურ საქმესა და კონკრეტულ ქმედებებში მონაწილეობა. მე ეს შესაძლებლობა მომეცა, მისი წყალობით ბევრი რამ ვისწავლე და საკმაოდ ბევრი ფულიც შევაგროვე.
დღესაც კი, როდესაც უკვე ორი სამეცნიერო ხარისხი მაქვს მიღებული, შრომას ცოტათი მაინც “სკოლაში არმოსიარულესავით” ვეკიდები. მე მივყვები ჩემს ოცნებებს, რა ბანალურადაც უნდა ჟღერდეს ეს, დღეს ისევე ვგეგმავ, როგორც ბავშვობაში. ვფიქრობ, “სკოლაში არსიარული” ძალიან დამეხმარა თვითდისციპლინის გამომუშავებაში, წესრიგისა და გატაცებების ინტეგრირებაში. ჩემმა აღზრდამ ეს შეთანხმება უფრო ბუნებრივი გახადა და სირთულეებს არ წავწყდომივარ. ყოველდღიური სამუშაო, რომელშიც ფულს მიხდიან, ყოველთვის ჩემი საყვარელი საქმეა. ამის გამო თავს ძალიან ბედნიერად ვგრძნობ.
ახლო ურთიერთობა ჩემს ძმებთან. მე და ჩემი ძმები მართლაც ძალიან ახლო მეგობრები ვართ. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე ძალიან პოპულარული გახლდათ, საუნივერსიტეტო საძმოს წევრები იყვნენ და სიმძიმეებითაც ვარჯიშობდნენ, მე კი ფენტეზის ჟანრის რომანებით, მათი კითხვითა და წერით გახლდით გატაცებული, ხოლო წვეულებებზე არ ვგიჟდებოდი, მაინც გადასარევი ურთიერთობა გვქონდა. ალბათ იმიტომ, რომ არასოდეს გვიფიქრია იმაზე, რომ ჩვენი ერთად ყოფნა ვინმეს შეიძლება “გოიმობად” (ავტორი იყენებს სიტყვას “ანქულ”/uncool, – ლ.ა.) მოსჩვენებოდა. ეს ჩვენი ცხოვრების ნაწილი იყო. ჩვენ არ ვყოფილვათ “სხვადასხვა კლასში” (არც ერთ კლასში ვყოფილვართ) და ერთად თამაში და დროსტარება ჩვენთვის ბუნებრივი იყო. ამისათვის მათი (მშობლებისა და ძმების) ძალიან მადლიერი ვარ. ჩემი ძმები ახლა უნივერსიტეტში სწავლობენ; მიუხედავად ამისა, მუდმივად ვსაუბრობთ, ვხვდებით და ისინი ჩემი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ნაწილი არიან.
პიტერი: რა იყო ყველაზე არასახარბიელო შედეგი, რაც სკოლის გამოტოვებამ გამოიწვია? (იმავეს გთხოვთ – მოგვიყევით, როგორ გრძნობდით თავს ბავშვობისას და ახლა, როდესაც თქვენს განვლილ ცხოვრებას გადაავლებთ თვალს)
ქეითი: მმმ… ვფიქრობ, იმის გამო, რომ სკოლაში არ დავდიოდი, ყველაზე დიდ პრობლემას უფროსებთან ვაწყდებოდი (ჩემი ოჯახის გამოკლებით) და არა ბავშვებთან. უფროსები კიცხავდნენ ჩემი მშობლების ამ გადაწყვეტილებას, ხანდახან დამიმარტოხელებდნენ ხოლმე და სასწრაფოდ მიმოწმებდნენ მათემატიკის ცოდნას, რათა გაეგოთ, “საერთოდ რამეს თუ ვსწავლობდი”. ოი! მათემატიკისა დღემდე მეშინია (თუმცა ძალიან კარგად ვანგარიშობ ბარში დასატოვებელ ფეხის ქირას, ასე რომ, ამას დიდად არ დავუბრკოლებივარ).
ხალხი ეჭვის თვალით უყურებს მათ, ვინც სახლში განათლებას ამჯობინებს და თუნდაც სავსებით ნორმალურად იქცეოდე, შენგან უცნაურობას ელიან. თითქმის დარწმუნებულნი არიან, რომ რაღაც არ უნდა მქონდეს რიგზე. მე ვგრძნობდი ამ დამოკიდებულებას და ვხვდებოდი, რომ რაღაც უნდა დამემტკიცებინა საკუთარი თავისთვის. დამემტკიცებინა, რომ “სკოლაში არსიარული” სწორი გადაწყვეტილება იყო. ამიტომაც საკმაოდ კონკურენტუნარიანი გახლდით და ვაცნობიერებდი, რომ ჩემი ასაკის ბავშვებზე ათი ნაბიჯით წინ უნდა ვყოფილიყავი. მოგვიანებით, როდესაც წარმატებას მივაღწიე (ადგილობრივი გაზეთის გამოცხადებულ რამდენიმე კონკურში გავიმარჯვე ან წარმოვაჩინე განვითარების ასაკთან შედარებით მაღალი დონე), უფროსებმა აღიარეს ჩემი ნიჭი და უნარები და ამბობდნენ ხოლმე: “ძალიან კარგი, ესე იგი ეს არის ის, რასაც სახლში განათლება იძლევა”. გამოვიდა, რომ ჩემი გამარჯვებაც და მარცხიც განათლების უჩვეულო წესს მიეწერებოდა. მე ორი გზა მქონდა – ვყოფილიყავი ან უნიჭო, ან ნიჭიერი. ხანდახან მეჩვენებოდა, რომ ხალხი მიყურებდა არა როგორც ერთ, მთლიან პიროვნებას, არამედ როგორც უცნაურ ექსპერიმენტს.
ვფიქრობ, ჩემი წარმატებების უდიდესი ნაწილი ჩემი განათლების დამსახურებაა – მე ძალიან ბევრი დრო მქონდა იმის აღმოსაჩენად, რაც მაინტერესებდა და მეც მივდევდი ამ გზას. მქონდა სივრცე, სადაც შეფასებებისა და შეზღუდვების გარეშე ვიზრდებოდი. ვგრძნობდი თავდაჯერებას და მივყვებოდი ჩემს ოცნებებს. მაგრამ, ამავე დროს, მიმაჩნია, რომ დამღლელი და არაინფორმაციული იქნება, ყველაფერი, რაც ჩემშია, მხოლოდ “სკოლაში არსიარულს” მივაწეროთ. ცხოვრება ბევრად უფრო მრავალფეროვანია, ვიდრე ასეთი შეფასება.
ხალხი დღესაც კი ვერ მალავს გაოცებას, როდესც შეიტყობს, რომ მე ბავშვობაში სკოლაში არ მივლია. ისინი ამბობენ ხოლმე: “კი მაგრამ, შენ ხომ სოციალიზებული ხარ!” ამ დროს ისევ მეუფლება ის ძველი განცდა (კონკურენტულობაზე) და მინდება, მოვუყვე მათ სახალისო ამბებს, გავხდე მათთვის საინტერესო და დავუმტკიცო, რომ მიუხედავად ჩემი განსხვავებულობისა, მე წარმატებული ვარ.
ამას წინათ მეუღლესა და ჩვენს ნაცნობ წყვილთან ერთად სადილზე გახლდით. ქალბატონმა თქვა, რომ ვერ იტანს “ჰოუმ სქულერებს” (სახლში განათლებამიღებულებს, – ლ.ა). “თავი ვინ ჰგონიათ? მათ ჰგონიათ, რომ ყველას სჯობნიან და მასწავლებლები არ სჭირდებათ!”
მე ვუთხარი, რომ მე ვარ სახლში განათლებამიღებული “ჰოუმ სქულერი”
“მართლა?” – მიპასუხა მან უნდობლად. – “მოიცა, ისე, როგორი იყო, მოგწონდა?”
(ამოსუნთქვა)
პიტერი: ჰოუმ-სქულერებისა და “სკოლაში არმოსიარულეთა” უმეტესობას არ უყვარს ეს შეკითხვა, რადგან ის მათთვის უამრავჯერ დაუსვამთ და სტერეოტიპულია. მიუხედავად ამისა, მე მაინც გკითხავთ: როგორი ურთიერთობა გქონდათ თანატოლებთან სკოლის ასაკში მაშინ, როდესაც თავად სკოლაში არ დადიოდით? როგორ ხვდებოდით (და ეცნობოდით) სხვა ბავშვებს? გქონდათ შეგრძნება, რომ იზრდებოდით ჯანსაღი, სისხლსავსე ცხოვრებით, საზოგადოებრივი ურთიერთობების ჩათვლით?
ქეითი: არა უშავს, მკითხეთ. ვიცოდი, რომ მკითხავდით. მე ყოველთვის მყავდა ჩემი ასაკის ახლო მეგობრები. მათ ყველგან ვხვდებოდი – სამეზობლოში, ჩემი მშობლების მეშვეობით (ვმეგობრობდი ჩემი მშობლების მეგობრების შვილებთან), ივრითის სკოლაში, ადგილობრიგი ჰოუმსქულინგის ჯგუფებში, საზაფხულო ბანაკებში, ხელოვნების კლასში, სალექციო სერიებში… გულახდილად რომ ვთქვა, აღარც კი მახსოვს ყველა ის ადგილი, სადაც ჩემი ასაკის ბავშვებს ვხვდებოდი. ეს სულაც არ ყოფილა ძნელი. როდესაც პატარა ვიყავი, სადღაც 7-დან 14 წლამდე, დამეგობრება ძალიან ბუნებრივი გრძნობა იყო – სადაც არ უნდა მოვხვედრილიყავი, მეგობრებს ყველგან ვიძენდი. როდესაც წამოვიზარდე, უფრო შერჩევითი გავხდი და ახლო მეგობრების წრეც ჩამომიყალიბდა. ამ მეგობრებიდან ბევრი ჩემსავით “სკოლისგარე” ბავშვი იყო.
რაც შეეხება თამაშს, ალბათ ადრე უნდა მესაუბრა ამაზე, როგორც “სკოლის გარეშე ცხოვრების” ნაწილზე. მე ბავშვობაში მუდმივად ვთამაშობდი. მთელ დღეებს ვატარებდი ტყეში მეგობრებთან ერთად თუ მარტო, ვცდილობდი მეცხოვრა ჩემი ფანტაზიების სამყაროში, სადაც მებრძოლი პრინცესები და გაქცეული ჯადოქრები ერთად ანთებდნენ კოცონს, ჩურჩულით უზიარებდნენ ერთმანეთს საიდუმლოებს ბოროტი მეფის შესახებ. მაშინაც კი, როდესაც უკვე თინეიჯერი ვიყავი, მე და ჩემი მეგობრები ვთხზავდით მოკლე ისტორიებს და გრძელ, აბდაუბდა ეპიკურ მოთხრობებს, გასართობად. აკვარელით ვხატავდით ილუსტრაციებს – დრამატულ საბრძოლო და სასიყვარულო სცნებს, საათობით ვლაპარაკობდით, ვიგონებდით და ვხლართავდით სიუჟეტებს. ვფიქრობ, თამაშისა და მუდმივი კითხვის კომბინაციამ მომცა შესაძლებლობა, მწერალი გავმხდარიყავი. მე გამუდმებით ვიყენებდი ჩემს წარმოსახვას და ჩემი მეგობრებიც სიამოვნებით მომყვებოდნენ ამ მოგზაურობაში
პიტერი: თქვენ ახსენეთ, რომ პირველი სერიოზული სამუშაო 15 წლისამ მიიღეთ. ეს სამუშაო ნაწილობრივ იმიტომ გამოგიჩნდათ, რომ სკოლაში არ დადიოდით? შეგიძლიათ, მეტი მოგვიყვეთ ამ სამუშაოზე? რა გავლენა მოახდინა მან თქვენს შემდგომ ცხოვრებაზე?
ქეითი: ჩემს დამქირავებელს არასოდეს აღუნიშნავს, რა გავლენა მოახდინა სამუშაოდ ჩემს მიღებაზე “სკოლაში არსიარულმა”, მაგრამ სკოლაში რომ არ დავდიოდი, ამან მართლაც გამიადვილა სამუშაოს შოვნა.
ბათ-მიცვაზე (ებრაელი გოგონებისთვის ზრდასრულ ასაკში შესვლის დამადასტურებელი რელიგიური რიტუალი, – ლ.ა.) ჩემი სიმღერის მოსმენიდან ერთი წლის შემდეგ ჩვენი სინაგოგის საბჭოს წევრები მოვიდნენ ჩემთან და მკითხეს, ხომ არ დავინტერესდებოდი რაბინთან ერთად სადღესასწაულო წირვების წარმართვისთვის სიმღერის შესწავლით. ამაში ხელფასსაც უხდიდნენ და მე ძალიან ავღელდი. ერთი წელი რაბინთან ვსწავლობდი მოწინავე მომღერლის პარტიებს დიდი დღესასწაულებისთვის (როშ-აშანა და იომ-ქიფური დიდი ებრაული რელიგიური დღესასწაულებია – ლ.ა.), მერე კი, აღელვებულმა და შეშინებულმა, ლიტურგია ვიმღერე ასობით დამსწრის წინაშე.
ამ სამსახურის ოფიციალური ტიტულია “ხაზანი” (Chazzan ან Hazzan, ლათინური ანბანით, – ლ.ა.). ებრაულ ლიტურგიულ სამსახურში ხაზანი (ასევე ცნობილია “კანტორის”, ანუ მომღერლის სახელითაც) სინაგოგის სამღვდელოების ნაწილია და იგი ივრითზე სიმღერით მრევლს უძღვება ლოცვისას. სინაგოგები, როგორც წესი, ქირაობენ რაბინსა და ხაზანს. მე სამღვდელო “შტატის” ნაწილად განვიხილები. მე არ მივლია კანტორების სასიმღერო სკოლაში (სადაც ხუთწლიანი სასწავლო პროგრამაა), რადგან სწავლა ასეთ მცირე ასაკში დავიწყე. მიუხედავად იმისა, რომ თინეიჯერი ვიყავი, ოფიციალური განწესების გარეშე, უამრავი პასუხისმგებლობა დამეკისრა. ერთწლიანი მუშაობის შემდეგ მე უკვე ვამზადებდი ბავშვებს ბარ-მიცვისა და ბათ-მიცვისათვის (ბარ-მიცვა ებრაელი ბიჭების ზრდასრულ ასაკში შესვლის რიტუალია, – ლ.ა.), ვუძღვებოდი ბარ-მიცვას, ბათ-მიცვას და დიდ სადღესასწაულო წირვებს რაბინთან ერთად. ხანდახან მარტოც მიწევდა მსახურებათა გაძღოლა, გარდაცვალების რიტუალების ჩათვლით. ვასწავლიდი მოსწავლეებს სარიტუალო წესებს, ვხელმძღვანელობდი საბავშვო გუნდს და ერთხელ ებრაული გუნდისთვის საგუნდო ნაწარმოების დაწერაც კი დამავალეს. ვგრძნობდი, რომ დიდ საქმეებში ვმონაწილეობდი.
ამ ხნის განმავლობაში შევედი უნივერსიტეტშიც. სამი წელიწადი იყო, ხაზანად ვმუშაობდი, თავის დანებება არ მსურდა და უნივერსიტეტში სწავლის დროსაც გავაგრძელე ეს სამსახური. ვბრუნდებოდი სახლში შაბათ-კვირას, ვასწავლიდი ბავშვებს და ვასრულებდი რიტუალებს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ჩემთვის, რადგან ვინარჩუნებდი ურთიერთობას თემთან, ვაგრძელებდი სინაგოგაში მუშაობას (რომელიც ძალიან მიყვარს) და ამაში ვიღებდი ფულს. სამუშაოზე ზრდასრული ადამიანი ვიყავი, რაც მეხმარებოდა, გამეწონასწორებინა ჩემი ბავშვად ყოფნა უნივერსიტეტში. მართლა ასე იყო – უნივერსიტეტში შესვლისას თავი ბავშვად ვიგრძენი, რადგან სტუდენტი თვითონ განსაზღვრავს თავის სასწავლო გრაფიკს: შეუძლია, მთელი დღე ეძინოს და ღამე ცეკვა-თამაშში გაატაროს. ჩემი სამუშაო ძალიან დამეხმარა ფოკუსირებაში – ვგრძნობდი, რომ ცალი ფეხი რეალურ სამყაროში მედგა. უფრო კარგად ვიცოდი, როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო ჩემი მომავალი ცხოვრება და ჩემი მომავალიც საკმაოდ კარგად გამოიყურებოდა!
პიტერი: ამრიგად, თორმეტწლიანი სასკოლო კურსის გამოტოვების შემდეგ უნივერსიტეტში ჩააბარეთ, მერე კი სამაგისტრო პროგრამაც გაიარეთ რელიგიის განხრით. შეგიძლიათ გვიამბოთ თქვენს ამ გამოცდილებაზე? რას ნიშნავს უნივერსიტეტის საბალაკავრო კურსზე სწავლა ფორმალური სასკოლო განათლების გარეშე? გრძნობდით თუ არა რაიმე რაიმე ნაკლს ან უპირატესობას უნივერსიტეტში სწავლისას სასკოლო განათლების უქონლობის გამო?
ქეითი: თუ აკადემიურად ვილაპარაკებთ, უნივერსიტეტის ბაკალავრიატი მშვენიერი წლები იყო. ხანდახან – სახალისო, ხანდახან – მართლაც მოსაწყენი. ახლო ურთიერთობა მქონდა პროფესორებთან (ერთ-ერთი საბაკალავრო კურსის პროფესორი ჩემს ქორწილშიც კი დავპატიჟე), ბევრი სასწავლო კურსი მომწონდა, ხოლო ზოგი საგანი, რომლებიც იქ შევისწავლე, მალევე დამავიწყდა, ისევე როგორც ყველას. აკადემიურად, მე უპირატესობა მქონდა კოლეჯში (უნივერსიტეტში). მე მომწონდა სწავლა, ხშირად ვსვამდი შეკითხვებს, ჩართული ვიყავი კლასის ცხოვრებაში და პროფესორებიც ჩემი მადლიერნი იყვნენ იმ ინტერესის გამო, რომელსაც ვიჩენდი. ძალიან მიკვირდა, რატომ ეჩვენებოდათ ჩემს თანაკურსელებს სწავლა ასეთი უინტერესო. ბევრი სტუდენტისთვის ეს რუტინული, მომაბეზრებელი სამუშაო იყო და მრავალი მათგანი მთელი ლექციის განმავლობაში თავის ლეპტოპზე თამაშობდა. პირველ ხანებში თავზარდაცემული ვიყავი – მეგონა, სწავლა ყველასთვის საინტერესო და საყურადღებო უნდა ყოფილიყო, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ვცდებოდი.
ისე მოხდა, რომ “სოციალური ურთიერთობების” კუთხით კოლეჯმა (უნივერსიტეტმა) იმედი გამიცრუა. გამიჭირდა “სერიოზული” ახალგაზრდების პოვნა, ვისთან ერთადაც შემეძლო გამეტარებინა დრო. ასევე გამაღიზიანებელი იყო საკუთარი თავის “სერიოზულთა” კატეგორიაში აღმოჩენაც. როგორც “სკოლისგარე” ბავშვი, – ეს ადრეც ვახსენე, – მე არ ვიყავი ერთი რომელიმე ტიპის ახალგაზრდა – შემეძლო ვყოფილიყავი სწავლის მოყვარულიც და იმავდროულად უსაქმურიც, ბიჭების ყურებით გატაცებულიც და ამავე დროს სერიოზული და ყურადღებიანიც. უნივერსიტეტში არსებული გარემო კი ითხოვდა ჩემგან, ამერჩია ჩემი ინდენტობა, ანუ რომელ ჯგუფს მივეკუთვნებოდი, და ვინაიდან ძალიან მსურდა, უმაღლესი შეფასებები (აშშ-ში “A”, – ლ.ა.) მქონოდა, მერე კი სამაგისტრო სკოლაში გამეგრძელებინა სწავლა, “ჭკვიანი” ბავშვების კატეგორიაში აღმოვჩნდი, ეს კი ნიშნავდა, რომ სწავლის გარდა არაფერი მანიტერესებდა. ეს მაბნევდა.
არ მინდოდა, სტუდენტური კავშირების შეხვედრებზე დავმთვრალიყავი. არ მესმოდა, სხვები რატომ აკეთებდნენ ამას. მაინტერესებდა, ბიჭებს თუ მოვეწონებოდი ასეთი. მე თვითნება და წესების (მათი წესების) მოწინააღმდეგე გამოვდიოდი. მე საკუთარ თავს ისე კარგად ვიცნობდი, რომ არ მჭირდებოდა ნარკოტიკებთან, განურჩეველ სექსთან ან გონების დაკარგვამდე სმასთან დაკავშირებული ექსპერიმენტები, და რაკი ყოველივე ამაზე უარს ვამბობდი, აღმოჩნდა, რომ ჩემთვის სივრცე აღარ დარჩა. ამას ხშირად მივყავდი იქამდე, რომ მათთან ერთად ამ “დროსტარებაში” მონაწილეობა არ მინდოდა. დარწმუნებული არ ვიყავი, რომ ის იყო სწორი, რაც ჩემს თანაკურსელებს მიაჩნდათ საჭიროდ. ვერ ვგრძნობდი რამეში მათი თანხმობის საჭიროებას. ამიტომ მათთან ერთად დროტარებისა და წვეულებებზე სიარულის დიდი მოტივაცია არ გამჩენია. თავი ცოტათი გამომწვევ ტიპაჟად მიმაჩნდა. უკმარისობის განცდა მეუფლებოდა – არა იმიტომ, რომ მათთან ერთად არ დავდიოდი, არამედ იმიტომ, რომ არ მსურდა მათთან ერთად ყოფნა.
რა თქმა უნდა, სულ მთლად მარტოსულიც არ ვყოფილვარ, რაც შესაძლოა ბევრ სურდა ან ელოდა (რომ ეთქვათ: “ხომ ვამბობდი! “სკოლისგარე” ბავშვი საბოლოოდ მაინც დამარცხდებოდა!”). მე გავიჩინე მეგობრები და ზოგიერთ მათგანს ძალიან დავუახლოვდი. მყავდა ხუთი თუ ექვსი ახლო მეგობარი, ვისთანაც მუდმივი ურთიერთობა მქონდა. მყავდა სერიოზული ბოიფრენდი (მეგობარი ახალგაზრდა მამაკაცი), ხოლო მასთან განშორების შემდეგ კიდევ რამდენიმეს ვხვდებოდი. ვსწავლობდი გამართულ “A” ნიშნებზე და მოვემზადე იმ სამაგისტრო პროგრამისთვის, რომელსაც გულშემატკივრობდა ჩემი ყველა პროფესორი. ამავე დროს, მინდა გულახდილად გითხრათ – უნივერსიტეტის სოციალური ცხოვრების გარემოში თავი არასოდეს მიგრძნია ისე, როგორც შინ. სხვათა შორის, ამ გამოცდილების შესახებ დავწერე პატარა მოთხრობა Salon.com-ისათვისაც.
სამაგისტრო სკოლამ სრულიად განსხვავებული გამოცდილება მომცა. ჩემი თანაკურსელები გადასარევი ხალხი იყო. მათ თვალის დახამხამებაში ესმოდათ ყველაფერი. გარდა ამისა, მაგისტრატურის დროს ნიუ-იორკში ვიყავი და ძალიან მიხაროდა. ამ წლებში პირველად ვიგრძენი თავი სულელად. მივხვდი, რომ მე ვსწავლობდი ბაკალავრიატის დროს, რადგან ამას სერიოზულად ვეკიდებოდი და ამიტომაც ბევრს ვმუშაობდი. ახლა კი (მაგისტრატურაში) გარშემორტყმული აღმოვჩნდი იმ ხალხით, რომელიც არა მარტო ბევრს მუშაობს და სერიოზულად ეკიდება ამას, არამედ მგზნებარედაც განიცდის თავის საკვლევ საქმეს, აქვს წარმოუდგენლად უფრო ფართო ლექსიკონი და ბუნებრივი სიახლოვე თეორიულ აზროვნებასთან. სამაგისტრო სკოლაში მივხვდი, რომ ბაკალავრიატის კურსზე კარგად სწავლა სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ახლა დოქტორი და პროფესორი უნდა გავხდე. ამის მაგივრად გავაცნობიერე, რომ ბევრი რამ გადასაფასებელი მაქვს, უნდა დავუფიქრდე იმას, რა მინდა ვაკეთო და როგორი უნდა იყოს ჩემი ცხოვრება. ეს ცოტა საშიშიც იყო. მე სტერეოტიპულად ვაზროვნებდი. ჩემმა უჩვეულო გზამ მიმიყვანა ზუსტად იმავე ადგილას, სადამდეც ახალგაზრდების უმეტესობა მიდის – წერტილამდე, სადაც ყველამ უნდა კარგად გავიაზროთ, რა ვუყოთ ჩვენს თავსა და ჩვენს ცხოვრებას.
“ეშმაკსაც წაუღიხარ!” – ვფიქრობდი საკუთარ თავზე, – “ამდენი რამის გადატანა იმისთვის, რომ განსხვავებული ვარ!”
მაგრამ იმ წლებმა, რომლებიც უმაღლესამდე გავატარე, ბევრი რამ მასწავლა; საკუთარი თავი კარგად გავიცანი, ვთამაშობდი, წარმოსახვით სამყაროშიც ვცხოვრობდი, თავი ლამაზად და ჭკვიანად მიმაჩნდა და ეს ყველაფერი – ერთდროულად. ამ წლებმა მიმიყვანა იმ სფერომდე, სადაც ჩემი ნადვილი ინტერესები იყვნენ მოკალათებულნი. მე მინდოდა, მწერალი გავმხდარიყავი. ასეც მოხდა და ახლა მე მწერალი ვარ. უფრო სწორად, ეს ის არის, რაც ვიყავი გადაწყვეტილების მიღებამდეც. იმ რომანტიკული კომედიის დასასრულივით, რომელშიც მთავარი გმირი ქალი ხვდება, რომ ის ყმაწვილი უყვარს, რომელიც სულ იქვე იყო, საყვარელი და ერთგული, სადღაც კულისებთან. ადრე როგორ ვერ შევამჩნიე მისი ლამაზი, ბრილიანტინით გაპოხილი თმა და ბრწყინვალე თეთრი კბილები? თუმცა ჩემი მწერლობა თმაზე ჟელეს არასოდეს ისვამს.
თარგმნა ლევან ალფაიძემ
.jpg)
