ვფიქრობ, ძნელია მოიძებნოს ისეთი მშობელი, რომელსაც არ ექნება სურვილი, რომ მისი შვილი იყოს მტკიცე ხასიათის, ძლიერი ნებისყოფის, მიზანდასახული, მიზანსწრაფული და დამოუკიდებლად მოქმედების უნარით აღჭურვილი. მათი ჩივილები შვილთან დაკავშირებით ხომ ყველაზე ხშირად სწორედ ნებისყოფას უკავშირდება – „უჭირს დაწყებული საქმის ბოლომდე მიყვანა“, „უჭირს დასახული მიზნის შესაბამისად მოქმედება“, „ძალიან სუსუტი ნებისყოფა აქვს“, „ჩემი დახმარების გარეშე ვერაფერს აკეთებს“. ამგვარი ფრაზების მოსმენა, მშობელთა მხრიდან,  ჩვეულებრივი მოვლენაა. როგორც წესი, ნებისყოფასთან დაკავშირებული პრობლემებით,  მშობლები წუხილსა და დაინტერესებას ბავშვის სკოლაში შეყვანის შემდეგ აქტიურად იწყებენ. ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან სასკოლო სწავლება-ნებელობის განვითარების გარკვეულ დონეს საჭიროებს და პრობლემები, რომლებსაც ბავშვი სწავლის დროს ხვდება, არცთუ ისე იშვიათად, სწორედ აღნიშნული მიმართულებით მის განვითარებაში არსებული ხარვეზებით შეიძლება იყოს გამოწვეული.

     გამომდინარე იქიდან, რომ ნებისყოფის როლი და მნიშვნელობა, როგორც სწავლის, ასევე პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესში განუზომელია, ნებისმიერი აღმზრდელისთვის საინტერესო იქნება იმის ცოდნა, თუ რა გზას გადის ბავშვის ნებელობითი განვითარება და როგორ შეიძლება დავეხმაროთ აღსაზრდელს ძლიერი ნებისყოფის ჩამოყალიბებაში.

     კარგად არის ცნობილი, რომ ადამიანი არ იბადება ძლიერი ან სუსტი ნებისყოფით. ის მემკვიდრეობით არ გადაეცემა მშობლიდან შვილს. ნებისყოფა ყალიბდება ბავშვის მიერ სოციალური ნორმების ათვისების პროცესში. მისი განვითარება ბევრად არის დამოკიდებული ცხოვრების პირობებსა და აღზრდაზე. თუ ბავშვი იზრდება ჰიპერმზრუნველობის პირობებში, მშობლები ზედმეტად მეურვეობენ, უფროსები მის ნებისმიერ სურვილს, თხოვნას, კაპრიზს უსიტყვოდ ასრულებენ, საეჭვოა, რომ ის ძლიერი ნებისყოფის და მტკიცე ხასიათის ადამიანად ჩამოყალიბდეს. ასეთი ბავშვი იქნება განებივრებული, ჭირვეული და მშობლებს უამრავ პრობლემას შეუქმნის.

     კარგი იქნება, თუ ნებისყოფის განვითარებაზე ზრუნვას ჯერ კიდევ სკოლამდელ პერიოდში, ადრეული ასაკიდანვე დავიწყებთ. როგორც კი შევამჩნევთ, რომ ბავშვს შეუძლია მისკენ მიმართული სიტყვების აზრის წვდომა და გაგება, შეგვიძლია უკვე გარკვეული, მისი შესაძლებლობების შესაბამისი მოთხოვნები წავუყენოთ მას და ვთხოვოთ მათი შესრულება. მაგალითად, სათამაშოების დამოუკიდებლად დალაგება თამაშის შემდეგ, ტანსაცმლის დამოუკიდებლად ჩაცმა, გახდა და ა.შ. უნდა ითქვას, რომ  ადრეულ ასაკში ხშირად პატარები თავად ითხოვენ დამოუკიდებლად მოქმედებას, მაგ. სიტყვებით „მე თვითონ“ ის პროტესტს უცხადებს დედას და ხელიდან სტაცებს კოვზს, რომ დამოუკიდებლად ჭამოს. ასეთ სცენას ჩვენ შეიძლება ბავშვის ჩაცმის დროსაც წავაწყდეთ – ბავშვი ჭირვეულობს და ცდილობს თვითონ ჩაიცვას ფეხსაცმელი, ტანსაცმელი. თუმცა, იმის გამო,  რომ მისი მოძრაობები ჯერ კიდევ არ არის საკმარისად დახვეწილი, მას დიდი დრო ეხარჯება აღნიშნული მოქმედებების განხორციელებაზე, რაც დედას აღიზიანებს და ცდილობს დაიმორჩილოს ბავშვი, თვითონ აჭამოს და ჩააცვას. ყოველივე ეს დიდ ზიანს აყენებს ბავშვის ნებელობით განვითარებას.

ადრეულ ასაკში, ბავშვთან ურთიერთობისას, ჩვენ ხშირად ვხვდებით ისეთ სიტუაციებს, რომლებიც მისი ნებისყოფის განვითარების კარგ საშუალებას იძლევა, რა თქმა უნდა, თუ ჩვენ სწორად ვიმოქმედებთ. მაგ. არის ხოლმე შემთხვევები, როცა კაშკაშა სათამაშოს დანახვისას პატარა მისკენ იწევს, რომ როგორმე ხელში ჩაიგდოს. სულ რამდენიმე თვის ბავშვს უკვე შეუძლია ამის გაკეთება დამოუკიდებლად, თუ გარკვეულ ძალისხმევას გამოიჩენს. კარგი იქნება, რომ ჩვენ არ ვიჩქაროთ, არ მივაწოდოთ ბავშვს მისთვის სასურველი სათამაშო და მივცეთ ნებელობის გამომჟღავნების შესაძლებლობა. ნუ მოვაკლებთ მას მიზნის მიღწევით და საკუთარი წარმატებით განცდილ სიხარულს. პატარა ძალიან ბედნიერად გრძნობს თავს, როცა დამოუკიდებლად აღწევს მიზანს. წინააღმდეგობების დამოუკიდებლად დაძლევა აქტიური, დამოუკიდებელი პიროვნების ფორმირების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. რა თქმა უნდა, ასაკიდან გამომდინარე, ბავშვის შესაძლებლობები გარკვეულწილად შეზღუდულია და ძალიან ხშირად მას არ შეუძლია დახმარების გარეშე წამოჭრილი პრობლემის წარმატებით გადაჭრა. თუ ვხედავთ, რომ ის თავს ვერ ართმევს  მის წინაშე მდგარ ამოცანას, ჩვენ აუცილებლად უნდა დავეხმაროთ მას. თუმცა, ნუ დაგვავიწყდება, რომ ჩვენ მხოლოდ ვეხმარებით, ამიტომ მთელ პასუხისმგებლობას ნუ ავიღებთ ჩვენს თავზე და ბავშვის ნაცვლად ნუ ვეცდებით პრობლემის გადაჭრას. ერთხელ, ორი წლის გიომ ვერაფრით მოახერხა სათამაშო ფიგურების ყუთში ისე ჩალაგება, რომ ყველა თავის ადგილას მოხვედრილიყო და ყუთისთვის თავსახურიც თავისუფლად დაეფარებინა. ბავშვმა ნერვიულობა დაიწყო და დასახმარებლად დედას უხმო. დედამ სწრაფად ჩაალაგა ფიგურები და თავსახურიც ადვილად დააფარა ყუთს. გიო გახარებული და კმაყოფილია. გახარებულია დედაც – ბავშვმა ტირილი შეწყვიტა. რამდენიმე წუთის შემდეგ ყველაფერი მეორდება. თუმცა ამჯერად დედა გაღიზიანებული და უკმაყოფილოა – „როდემდე შეიძლება ამის გაგრძელება, სახლის საქმეებია გასაკეთებელი“. ამ შემთხვევაში დედის შეცდომა ის არის, რომ მან ბავშვის ნაცვლად გააკეთა ყველაფერი, ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ დახმარებოდა მას. უმჯობესი იქნებოდა დედას ეჩვენებინა გიოსთვის, როგორ უნდა ჩაელაგებინა ფიგურები ყუთში, შემდეგ კი თვალ-ყური ედევნებინა რამდენად მოახერხებდა ის ამის გაკეთებას. ამით ბავშვი ისწავლიდა რთული სიტუაციიდან გამოსვლას. ნუ გავაკეთებთ ბავშვის მაგივრად იმას, რისი გაკეთების უნარიც მას უკვე აქვს, რისი გაკეთებაც მას უკვე შეუძლია. ვეცადოთ ადრეული ასაკიდანვე ვასწავლოთ ბავშვს უმარტივესი „პრობლემებისთვის“ დამოუკიდებლად თავის გართმევა: სათამაშოების ალაგება თამაშის შემდეგ, დამოუკიდებლად ხელ-პირის დაბანა, ჩაცმა, გახდა. ამით ბავშვი სწავლობს დამოუკიდებლობას და საკუთარ თავში ავითარებს ნებელობით თვისებებს. გარკვეულ პერიოდში ბავშვი დაჟინებით მოითხოვს ჩვენგან, რომ მივცეთ დამოუკიდებლად მოქმედების საშუალება – დამოუკიდებლად ჩაცმა, გახდა, ჭამა. თუ ამ დროს ჩვენ მას ამის საშუალებას არ მივცემთ, ის მიეჩვევა ჩვენს მომსახურებას და მოგვიანებით, როცა ჩვენ მოგვინდება, რომ ბავშვმა დამოუკიდებლად აკეთოს ეს ყველაფერი, ადვილი შესაძლებელია მას აღარ ჰქონდეს ამის სურვილი, რის გამოც ჩვენ უკმაყოფილების და სიბრაზის გრძნობა დაგვეუფლება. მაგრამ, თუ ადრეული ასაკიდანვე,  ბავშვთან ურთიერთობაში გამოვიჩენთ მოთმინებას, არ დავზოგავთ დროს და გარკვეულ გასაქანს მივცემთ  ბავშვის დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვას, ის სწორად განვითარდება და მოგვიანებით გაცილებით გაგვიადვილდება მასთან ურთიერთობა.

  ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე,  თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნებელობითი თვისებები უცებ არ აღმოცენდება. ის გადის განვითარების რთულ გზას. ამასთან, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ნებისყოფის განვითარება სკოლამდელ ასაკში მნიშვნელოვანი წინაპირობაა სკოლაში სწავლის დასაწყებად. იმისათვის, რომ ბავშვმა სასკოლო სწავლების პროცესში წარმატებას მიაღწიოს, ის უნდა დაემორჩილოს გარკვეულ წესებს, საკუთარი მოქმედება შეუსაბამოს მის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნებს, ასევე უნდა შეძლოს საკუთარი თავის და ქცევის მართვა. ნებელობითი განვითარება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია ბავშვის სასკოლო სწავლისათვის ფსიქოლოგიური მზაობის კომპონენტებს შორის.  არანაირი სისტემური სწავლება არ იქნება შესაძლებელი, თუ ბავშვი ვერ ფლობს საკუთარ თავს, თუ ის მოქმედებს მხოლოდ აქტუალური მოთხოვნილებების საფუძველზე და ვერ ახერხებს, რომ საკუთარი მოქმედება მასწავლებლის მითითებებს და სასკოლო პროგრამის მოთხოვნებს დაუქვემდებაროს. ალბათ შემთხვევითი არ არის, რომ ყველაზე ხშირად ბავშვის წარუმატებლობის მიზეზს სასკოლო სწავლების პროცესში ნებისყოფის განვითარების არასათანადო დონე წარმოადგენს, რის გამოც ბავშვს აკლია  დამოუკიდებლობა, არ შეუძლია საქმის ბოლომდე მიყვანა, არა აქვს საჭირო მზაობა სასკოლო სწავლისათვის. ასეთი ბავშვები, როგორც წესი, ძალიან პასიურები არიან დავალებების შესრულების დროს. პასიურობას  ხშირად თან ახლავს უარყოფითი ემოციები და უკმაყოფილების გამომხატველი ფრაზები: „რთულია“, „არ მინდა“, „მაიძულეს“ და ა.შ.  ყოველივე აღნიშნულს  სასწავლო მოტივაციის დაბალი დონეც ახლავს. ამ სირთულეების თავიდან ასაცილებლად ბავშვს აუცილებლად უნდა ვასწავლოთ გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღება, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა არ ექნება რჩევის სხვისგან მიღების  შესაძლებლობა.

      ბევრი მშობელი აქტიურად ზრუნავს იმაზე, რომ მისმა შვილმა, სასკოლო სწავლების დაწყებისთვის ბევრი რამ იცოდეს, იყოს ყურადღებიანი, რაც შეიძლება მეტ და მრავალფეროვან ინფორმაციას კარგად იმახსოვრებდეს, გამართულად ლაპარაკობდეს. რაც შეეხება ნებელობას, საკუთარი თავისა და ქცევის მართვას, ამაზე ნაკლებად ფიქრობენ და თვლიან, რომ ამ ასაკის ბავშვისთვის ნებელობის განვითარების ასეთი დონე ჯერ ნაადრევია. და ეს მაშინ, როცა თვითკონტროლი სასკოლო სწავლებაში წარმატების მიღწევის უმნიშვნელოვანეს პირობას  წარმოადგენს. იმისათვის, რომ კარგად ისწავლოს, ბავშვისთვის აუცილებელია ყურადღებით და ბოლომდე მოუსმინოს, რას ლაპარაკობს არა მხოლოდ მასწავლებელი, არამედ თანატოლიც, განურჩევლად იმისა საინტერესოა ეს მისთვის თუ არა, უკვე იცის მან ეს მასალა, თუ არა. უნდა შეძლოს თავშეკავება და არ წამოიძახოს ადგილიდან პასუხი, აიწიოს ხელი და დაელოდოს როდის შეეკითხებიან. უნდა ილაპარაკოს, რასაც ეკითხებიან, რაც კავშირშია გაკვეთილთან  და არა ის, რაც სურს.  უნდა გააკეთოს ის, რასაც მასწავლებელი ავალებს და მიიყვანოს დაწყებული საქმე ლოგიკურ დასასრულამდე, მაშინაც კი, თუ ის ცუდად გამოსდის და საერთოდ არც უნდა ამის გაკეთება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბავშვმა არა მხოლოდ უნდა იცოდეს, როგორ მოიქცეს გაკვეთილზე, არამედ შეძლოს კიდეც ასე მოქცევა, ე.ი. ჰქონდეს ამისათვის საჭირო ძალა და მოთმინება. სწორედ ამისათვის არის საჭირო ნებისყოფის განვითარება.

     ვინაიდან პიროვნების სიძლიერე უპირველეს ყოვლისა ნებისყოფის სიძლიერით განისაზღვრება, ამასთან ერთად, ძლიერი ნებისყოფის ადამიანს აქვს საკუთარ თავში   დარწმუნებულობის გრძნობა და შეუძლია სირთულეების ადვილად გადალახვა, აღზრდის პროცესში მთელი ჩვენი ძალისხმევა სწორედ ძლიერი ნებისყოფის ჩამოყალიბების ხელშეწყობაზე უნდა იყოს მიმართული. იმისათვის, რომ ბავშვში ძლიერი ნებისყოფა აღვზარდოთ, აუცილებელია დავიცვათ შემდეგი პირობები:

• ნურასოდეს გავაკეთებთ ბავშვის ნაცვლად იმას, რასაც ის თავად უნდა დაეუფლოს;
• დავაინტერესოთ ბავშვი დამოუკიდებელი მოქმედებით და წავახალისოთ ის ამ მიმართულებით, გამოვიწვიოთ მასში სიხარულის გრძნობა მიღწეულით;
• ვასწავლოთ ბავშვს დამოუკიდებლად მიიღოს გადაწყვეტილება და იზრუნოს მის განხორციელებაზე.

     არასოდეს დავივიწყოთ, რომ ბავშვი ისწავლის ნებისყოფის და დამოუკიდებლობის გამოვლენას, თუ ჩვენ ამისათვის შევქმნით პირობებს და თავად წავახალისებთ მის დამოუკიდებლობას.

დაბოლოს, მნიშვნელოვანია, რომ არ გამოგვრჩეს ბავშვის განვითარების ის პერიოდი, როდესაც ყალიბდება ადამიანის ნებელობითი თვისებები. გავითვალისწინოთ, რომ გაცილებით ადვილია ბავშვის სწორად აღზრდა, ვიდრე აღზრდაში დაშვებული შეცდომების გამოსწორება. ბავშვის შეცვლა, ხელმეორედ აღზრდა საჭიროებს დიდ ძალისხმევას, ცოდნას და მოთმინებას, რასაც, სამწუხაროდ, ყველა ვერ ახერხებს და რაც ყოველთვის წარმატებით არ სრულდება.

ლევ ვიგოტსკი  თავისი ადრეული წიგნის „პედაგოგიური ფსიქოლოგია“, ერთ-ერთ თავში, რომელიც ესთეტიკური აღზრდის საკითხს ეძღვნება, გამოყოფს სამ ფსიქოლოგიურ შეცდომას, რომლითაც სცოდავს ტრადიციული პედაგოგიკა: მორალისტური ხელოვნება, ხელოვნება და სინამდვილის შესწავლა და ხელოვნება, როგორც თვითმიზანი. ვიგოტსკი მათ   ესთეტიკურის  სუროგატებად განიხილავს, რომლებიც ანაცვლებენ და განდევნიან  ესთეტიკურს და მის ველს იკავებენ.

ვიგოტსკის აზრით, ჩვეულებისამებრ, მიიჩნევენ, რომ მხატვრული ნაწარმოები ფლობს დადებით ან უარყოფით, მაგრამ უშუალო მორალურ ეფექტს. მხატვრული შთაბეჭდილებების შეფასებისას, განსაკუთრებით საყმაწვილო და ბავშვურ ასაკში უპირველესად მხედველობაში აქვთ მორალური იმპულსი. საბავშვო ბიბლიოთეკები შეირჩევა იმ პრინციპით, რომ ბავშვებმა წიგნებიდან დიდაქტიკური მაგალითები, მოსაწყენი გაწერილი მორალი, ყალბი მსწავლელობა ამოიკითხონ. ეს იქცა საბავშვო ლიტერატურის აუცილებელ სტილად. დღესდღეობით თუ წიგნის მაღაზიებში არასასკოლო საბავშვო ლიტერატურას თუნდაც ზედაპირულად გადავხედავთ, აღმოვაჩენთ, რომ ის სავსეა კლიშეებით, განსაკუთრებით გენდერულით, თუმცა ამაზე სხვა დროს.

            საზოგადოდ ფიქრობენ, რომ ერთადერთი სერიოზული, რაც შეიძლება ბავშვმა ხელოვნებასთან ურთიერთობის შედეგად მიიღოს – ესაა მეტ-ნაკლებად ცოცხალი ილუსტრაცია ამა თუ იმ ტიპის მორალური წესების. სხვა ყველაფერი ბავშვის შემეცნებისთვის გაუგებრად ცხადდება და მორალს მიღმაც, საბავშვო ლიტერატურა, როგორც წესი, შემოისაზღვრება სულელური (ავტორის ციტირება, გ.ფ.) პოეზიით, როგორც ერთადერთ ხელმისაწვდომობად ბავშვის გაგებისთვის. ავტორი თითქოს ხელმძღვანელობს იმ მოსაზრებით, რომ რაც უფრო სულელურია ლექსი, მით უფრო ახლო, მნიშვნელოვანი და გასაგებია ბავშვისთვის. როგორც, ვიგოტსკი აღნიშნავს ასეთი ტიპის ლიტერატურა ბავშვებზე მხოლოდ უარყოფით გავლენას ახდენს. მისი აზრით აქედანვე მომდინარეობს სულელური სენტიმენტალიზმი, რომელიც ახლავს საბავშვო ლიტერატურას, როგორც განმასხვავებელი ნიშანი. უფროსი ადამიანი ცდილობს ბავშვის ფსიქოლოგიას მოერგოს, ხელოვნურად და მოუქნელად ატკბილებს სიტუაციებს და გმირებს, გრძნობას ანაცვლებს მგრძნობიარობით, ემოციას – სენტიმენტით.

            როდესაც ვიგოტსკი საუბრობს მორალზე, როგორც ესთეტიკურის სუროგატზე, არ გულისხმობს მორალურობის უარყოფას, არამედ ხელოვნების ნაწარმოებების ხარჯზე მორალისტურობით გაჟღენთილი და შეფუთული სწავლების უარყოფას. ეს ტენდენცია დამახასიათებელია არამხოლოდ სასკოლო ტიპის ლიტერატურისთვის. საქართველოში ხშირად ხელოვნებას აღიქვამენ, როგორც  მორალის აპრიორ მაწარმოებელს და მის ძირითად დანიშნულებად მორალურ გადაწყვეტას მიიჩნევენ, მაშინ როდესაც ხელოვნება შესაძლოა იყოს იმორალური, ანუ მორალურისა და ამორალურის მიღმა მყოფი.

            ესთეტიკური აღზრდის სხვა არანაკლებ მავნებლურ ფსიქოლოგიურ ილუზიად, მისთვის უცხო მიზნებისა და ამოცანების თავს მოხვევად, ვიგოტსკი ასევე სოციალური და შემეცნებითი ხასიათის სწავლებას მიიჩნევს ხელოვნების ნაწარმოებებით და არა სწავლების ხელოვნებით. მისი აზრით, მიზანმიმართულად იცვლებოდა მხატვრული ფაქტების შესწავლა სოციალური და საზოგადოებრივი ელემენტების წესების შესწავლით. აქ შესაძლოა საბჭოთა კავშირში გავრცელებული ერთადერთი დეკლარირებული და ნებადართული სახელოვნებო მიმართულება სოციალური რეალიზმი გაგვახსენდეს.

ვიგოტსკი მიიჩნევს, რომ საჯარო სივრცის ლიტერატურული ხატებით შესწავლა, ყოველთვის მცდარ და სახეცვლილ ფორმებში მყარდება. რადგან მხატვრული ნაწარმოები არასდროს გამოხატავს რეალობას სრულყოფილად და დანამდვილებით, არამედ წარმოადგენს სინამდვილის ელემენტების რთული გადამუშავების პროდუქტს. სწავლების ასეთ შეხედულებას საფუძვლად უდევს წარმოდგენა, რომ ლიტერატურა წარმოადგენს სინამდვილის ერთგვარ კოპირებას, რომელიც გვაგონებს კოლექტიურ ფოტოს. ამ შემთხვევაში კი ინდივიდუალური მახასიათებლები ჩრდილში ექცევა.

            შესაძლოა, ერთი შეხედვით ეს საკითხი დღევანდელი გადმოსახედიდან აღარ იყოს აქტუალური, რადგან წარმოადგენს არქაული პედაგოგიკის  და იმ პერიოდში გაბატონებული სოციალური რეალიზმის არაპირდაპირ კრიტიკას და როგორც ვარაუდობენ, რომ არა ავადმყოფობის გამო სიკვდილი ვიგოტსკი აუცილებლად მოხვდებოდა 1937 წლის დასახვრეტთა სიაში. მან გარკვეულწილად იწინასწარმეტყველა ტენდენცია, რომელიც შემდგომში საბჭოურ არამხოლოდ საგანმანათლებლო სივრცეში აისახა, არამედ სახელოვნებო სივრცეც სრულად შთანთქა. ჩემი აზრით, წარსულის ინერცია საქართველოს, როგორც პოსტსაბჭოურ ქვეყანას დღემდე მოყვება. იმ პერიოდში, როცა ვიგოტსკი ამას წერდა ხელოვნებაში იქმნებოდა ან უკვე შექმნილი იყო უამრავი ახალი მიმდინარეობა, როგორიცაა სიურრეალიზმი, აბსტრაქციონიზმი, ეგზისტენციალიზმი, მოგვიანებით – აბსურდისტები, რომლებიც სწორედ ასეთ და ხელოვნების ამგვარ გაგებას უპირისპირდებოდნენ.

მესამე ილუზია, რომლითაც სცოდავს ტრადიციული პედაგოგიკა, (არამხოლოდ იმ თუ ამ პერიოდის პედაგოგიკა, დღესდღეობით ასეთად შეიძლება განვიხილოთ მასმედიაც, მარკეტინგული ხერხები, რეკლამა და ა.შ.) ეს არის შემთხვევები, როდესაც ესთეტიკა დაყვანილია სასიამოვნო გრძნობამდე, მხატვრული ნაწარმოებით ტკბობამდე და ამაში ხედავს თვითმიზანს. სხვა სიტყვებით დაჰყავს ესთეტიკური მღელვარების მნიშვნელობა იმ უშუალო სიამოვნების შეგრძნებასთან, რომელსაც ის აღძრავს ბავშვში. აქ მხატვრული ნაწარმოების ტრაქტირება კვლავაც ხდება, როგორც ჰედონისტური რეაქციების გამღვივებლის და შინაარსობრივად დგება რეალური წესრიგის სხვა მსგავსი რეაქციების და გამღიზიანებლების გვერდით.  ვიგოტსკი თვლის, რომ ბავშვის ასაკის განსაკუთრებულობა ის გახლავთ, რომ ბავშვისთვის ბევრად მნიშვნელოვანია კონკრეტული რეალობის მღელვარებები, ვიდრე წარმოსახული ემოციის ძალა. შედეგად ვხედავთ, რომ პედაგოგიკა ცდილობს ესთეტიკურ აღზრდას თავს მოახვიოს მისთვის უცხო და არადამახასიათებელი მიზნები. ამ აზრის განზოგადება და უფრო ფართოდ განხილვაც შეიძლება. თუ 50-იანი წლების და შემდგომ სახელოვნებო მოვლენებს გადავხედავთ, ვიგოტსკის ეს პოზიცია ნაწილობრივ გამყარდება იმით, რომ იმ დროისთვის ხელოვნებაში შემოდის ისეთი გაგება, როგორიცაა ანტიესთეტიკა, რომელმაც როგორც ლიტერატურაში, ისე მუსიკაში, მხატვრობაში და კინოშიც ჰპოვა განსახიერება და დაუპირისპირდა იმდროინდელ, როგორც მეინსტრიმულ ისე არამეინსტრიმულ ხელოვნებას.

უცხო ენის სწავლება ძირითადად ოთხი მიმართულებით მიმდინარეობს. მოსმენა, საუბარი, წერა და კითხვა. ოთხივე უნარ-ჩვევა მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან და იმისთვის რომ უცხო ენის შესწავლა წარმატებით განხორციელდეს, ოთხივე მიმართულების  განვითარება შესაფერისი აქტივობების დაგეგმვით თანაბარ დონეზე  უნდა მიმდინარეობდეს.

    ზეპირმეტყველების (სასაუბრო) უნარის განვითარება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია უცხო ენის სწავლების პროცესში, ვინაიდან ის კომუნიკაციის ძირითადი წყაროა.  ამ უნარის განვითარება ამავდროულად პრობლემურიცაა, რამდენადაც შესაფერისი აქტივობების დაგეგმვის გარდა, ამ შემთხვევაში გასათვალისწინებელია მოსწავლეების სოციალური უნარებიც, როგორიცაა თავდაჯერებულობა, თვითშეფასება, მოტივაცია. ზეპირმეტყველების უნარის განვითარებას ახლავს უამრავი ხელის შემშლელი ფაქტორი, მაგ: შიში ან სიმორცხვე, რაც შესაძლებელია გამოწვეული იყოს როგორც სასაუბრო თემის ირგვლივ შესაფერისი ლექსიკური ან გრამატიკული ერთეულების და სტრუქტურების არცოდნით, ასევე  შეცდომის დაშვების შიშით. ამიტომ მასწავლებელმა ზეპირმეტყველების აქტივობების შერჩევისას უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეების სოციალური და ემოციური განვითარების დონე. საინტერესო და, სახალისო აქტივობების გარდა, მოსწავლეებისთვის აუცილებელია ჯანსაღი გარემოს შექმნა, სადაც მოსწავლე იგრძნობს მასწავლებლის კეთილგანწყობას და მხარდაჭერას და არ ექნება შეცდომის დაშვების შიში.

შესაძლებელია მასწავლებელმა აჩვენოს მოსწავლეებს ვიდეო, რომლებშიც წარმატებული პრეზენტატორები საჯაროდ გამოსვლის დროს შეცდომებს უშვებენ და მათთვის არასასურველ სიტუაციაში აღმოჩნდებიან, თუმცა მაინც წარმატებულად აგრძელებენ გამოსვლას. მოსწავლეები გააცნობიერებენ, რომ შეცდომა შესაძლებელია ნებისმიერმა ადამიანმა (ამ შემთხვევაში წარმატებულმა)  დაუშვას და შესაძლოა დაეხმაროს მათ დაძლიონ სიმორცხვე ან შიში და გახდნენ უფრო თავდაჯერებულები. მნიშვნელოვანია, რომ მოსწავლე არ მოექცეს მასწავლებლის ზეგავლენის ქვეშ და არ შეასრულოს იძულებითი პერფორმანსი, პირიქით, დავაკისროთ მათ ისეთი დავალების შესრულება, რომელიც ნაკლებ საუბარს ითვალისწინებს, შევაქოთ მისი ნებისმიერი მცდელობა, რაც აუმაღლებს მას თვითშეფასებას და გაზრდის მის დავდაჯერებულობას.  მასწავლებელი უნდა ეცადოს გაზარდოს მოსწავლის შინაგანი მოტივაცია წახალისებით, მოდელირებით და ასე მიიყვანოს მოსწავლე სასურველ შედეგამდე.

აქტივობების დაგეგმვა და ორგანიზება

     სალაპარაკო აქტივობების შერჩევის და დაგეგმვის პროცესში მასწავლებელი მზად უნდა იყოს პასუხი გასცეს შემდეგ შეკითხვებს:

1. საჭიროა თუ არა თემასთან დაკავშირებული საკვანძო სიტყვების თუ ფრაზების წინასწარ მიწოდება მოსწავლეებისთვის?
2. როგორ იმუშავებენ მოსწავლეები? წყვილებში? ჯგუფურად?
3. როგორ მიაწოდებს უკუკავშირს მოსწავლეებს?

ამასთანავე აქტივობები უნდა იყოს მოსწავლეების დონის შესაფერისი, საინტერესო და სახალისო. ინსტრუქცია უნდა იყოს მკაფიო და ნათელი, რომ თითოეულმა მოსწავლემ საფუძვლიანად გაიგოს შესასრულებელი დავალება. დაცული უნდა იყოს დროის ლიმიტი, და მოსწავლეებმა წინასწარ უნდა იცოდნენ, როგორ და რა კრიტერიუმებით მოხდება მათი შეფასება. სალაპარაკო აქტივობებისთვის ძირითადად გამოიყენება შეფასების სქემები, ე.წ რუბრიკები, რომლებშიც ნათლადაა ასახული აქტივობის შეფასების კომპონენტები და კრიტერიუმები. ზეპირმეტყველების განმავითარებელი აქტივობები ძირითადად 2 მიმართულებით ფასდება: accuracy-სიზუსტე (გრამატიკა, წარმოთქმა, ლექსიკური მარაგი) და fluency – გაბმული მეტყველება.

ზეპირმეტყველების განმავითარებელი სტრატეგიები/აქტივობები საბაზო/საშუალო

                                                  საფეხურზე

საწყის ეტაპზე მოსწავლეები ისრუტავენ ნებისმიერ ინფორმაციას, რომელსაც გადავცემთ, ამიტომ მნიშვნელოვანია გამოვუმუშავოთ მათ სწორი წარმოთქმის უნარი. თანამედროვე სახელმძღვანელოთა უმრავლესობას თან ერთვის კომპაკტ დისკები (CD) აუდიო და ვიდეო მასალით, სახალისო ტექსტებით და გახმოვანებებით. მოსმენის პროცესში მოსწავლეები იმეორებენ სიტყვებს, და აკეთებენ გმირების იმიტაციას. მოსწავლეებს უვითარდებათ როგორც მოსმენის, ასევე სწორი წარმოთქმის უნარიც, რაც მნიშვნელოვანია ზეპირმეტყველებისთვის. სურვილის შემთხვევაში ისინი ინაწილებენ როლებს და ახორციელებენ შესაბამის აქტივობას. გასათვალისწინებელია რომ ამ ეტაპზე მოსწავლეები უფრო ექსტროვერტები არიან და უყვართ თავიანთი ინგლისურით თავის წარმოჩენა.

როლური თამაში (role-playing)

როლური თამაში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული და ნაყოფიერი მეთოდია ზეპირმეტყველების განვითარებისთვის. იგი წარმოადგენს რომელიმე სიტუაციის მოდელირებას, სადაც მოსწავლეები ირჩევენ შესაფერის როლებს და მოქმედებენ ამ როლის შესატყვისად საკუთარი ინტერპრეტაციით. როლური თამაში ხელს უწყობს საკითხის ღრმად წვდომას, მასალის ხანგრძლივი დროით დამახსოვრებას, და ზრდის მათ ჩართულობასა და მოტივაციას. როლური თამაშისთვის მასწავლებელი უნდა დაეხმაროს მოსწავლეებს მოამზადებინოს სცენარი ან გეგმის მარტივი მონახაზი და დაეხმაროს როლების გადანაწილებაში. წარმოგიდგენთ საკუთარ პრაქტიკაში გამოყენებულ როლური თამაშის მაგალითებს:

სიტუაცია 1: ორგანიზაციის დირექტორს სურს შეიძინოს 3 საჩუქარი წარმატებული თანამშრომლების დასაჯილდოებლად. გაითამაშეთ სიტუაცია როლების მიხედვით – ორგანიზაციის დირექტორი, გამყიდველი და მაღაზიის მეპატრონე.

სიტუაცია 2: მაშველებმა მოახერხეს გოგონას გადარჩენა და წყლიდან გამოყვანა ნავის ჩაძირვის შემდეგ. ჟურნალისტს სურს მოამზადოს სტატია აღნიშნულ ფაქტზე. გაითამაშეთ როლური სიტუაცია როლების მიხედვით: გოგონა, მაშველი, ჟურნალისტი.

    შესაძლებელია კითხვები წინასწარ დაიგეგმოს მოსწავლეების ასაკის და შესაძლებლობების გათვალისწინების მიხედვით.

გმოკითხვა წყვილებში (peer-interview)

გამოკითხვა წყვილებში საუკეთესო სტრატეგიაა სწავლების ნებისმიერ ეტაპზე, როცა მოსწავლეებს ათვისებული აქვთ საბაზო ლექსიკური და გრამატიკული ერთეულები. საწყის ეტაპზე სასურველია მოსწავლეებს მიაწოდოთ გამზადებული კითხვები ჰენდაუტების სახით ამა თუ იმ თემის ირგვლივ.  მოსწავლეები იყოფიან 2 ჯგუფად, ინტერვიუვერი და რესპონდენტი, ისინი აწარმოებენ გამოკითხვას და აკეთებენ რეპორტს მოპოვებული ინფორმაციის წარდგენით. შესაძლებელია როლების გაცვლა. საბაზო საფეხურზე მოსწავლეებს აქვთ საკმარისი გამოცდილება თვითონ შეადგინონ კითხვები, რომლებსაც გამოიყენებენ ინტერვიუსთვის. კითხვები შეიძლება კავშირში იყოს როგორც ლექსიკურ თემატურ ერთეულთან, ასევე გრამატიკულ მასალასთან. აქტივობის ბოლოს მოსწავლეები ავსებენ ურთიერთდაკვირვების და თვითშეფასების რუბრიკას, რომლის საშუალებით მათ შეეძლებათ შეაფასონ  საკუთარი ცოდნა, გამოავლინონ ძლიერი და სუსტი მხარეები, რაც დაეხმარება მათ შემდგომი სწავლის დასაგეგმად.

მთხრობელობა (story-telling)

 მთხრობელობა სალაპარაკო უნარის განვითარებასთან ერთად მოსწავლეებში სოციალური და ემოციური უნარების განვითარებასაც უწყობს ხელს, ზრდის მათ შემოქმედებითობას, ფანტაზიის უნარს, პროდუქტულობას და თავდაჯერებულობას. არსებობს მრავალფეროვანი სხვადასხვა აქტივობები, რომლებიც ხელს უწყობს მთხრობელობის გაუმჯობესებას. წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ სასწავლო პროცესში გამოყენებულ ერთ-ერთ აქტივობას. მასწავლებელი ყოფს მოსწავლეებს 4-5 კაციან ჯგუფებად, აწვდის მათ 3 თემას. მაგ, 1. ჩემი ოცნების არდადეგები (my dream holidays), ჩემი ოცნების ქალაქი (my dream city), ჩემი საუკეთესო გასული არდადეგები (my best past vacation). მოსწავლეები ირჩევენ მათთვის სასურველ თემას და ამზადებენ ერთწუთიან საუბარს რუბრიკის მიხედვით (მოსწავლეებს წინასწარ ურიგდებათ რუბრიკები, რომლებშიც მოცემულია ის კომპონენტები, რაც უნდა გაითვალისწინონ მათ საუბრის მომზადების პროცესში (კომპონენტები: 1. საუბრის ხანგრძლივობა, 2. შინაარსი-მრავალფეროვანი ლექსიკური ერთეულების გამოყენება 3. მკაფიო და გასაგები საუბარი 4.ჟესტიკულაცია და ა.შ) თითოეული ჯგუფი ირჩევს საუკეთესო თემას და თემის ავტორს უწევს კლასის წინაშე საკუთარი თემის მოყოლა. პრეზენტატორი ფასდება რუბრიკის მიხედვით.

დისკუსია/დებატები (discussions/debates)

დისკუსია 21-ე საუკუნის ყველაზე გავრცელებული საგანმანათლებლო მეთოდია, რომელიც ზეპირმეტყველების განვითარებასთან ერთად ხელს უწყობს მოსწავლეებში ფიქრის, კრიტიკული აზროვნების, პრობლემის გადაჭრის და კომუნიკაციური უნარ-ჩვევების განვითარებას. არსებობს თავისუფალი დისკუსია (free discussion), რომელშიც მასწავლებლის აქტიურობა მინიმალურია და დამკვირვებლის როლით შემოიფარგლება და სტრუქტურირებული (structured discussion), რომელშიც მოსწავლეების როლი და ფუნქციები წინასწარ არის განსაზღვრული, შემუშავებულია წესები და მასწავლებელი ასრულებს ფასილიტატორის ფუნქციას. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სადისკუსიო თემის/კითხვების შერჩევა დიდ სიფრთხილეს და დაკვირვებას მოითხოვს, ვინაიდან სასაუბრო თემატიკა უნდა განისაზღვრებოდეს მოსწავლეების ინტერესების და შესაძლებლობების მიხედვით. ქვემოთ წარმოდგენილი აქტივობა საინტერესო და სახალისოცაა, ვინაიდან ეს აქტივობა მოითხოვს ფიზიკურ მოძრაობას, რაც მოსწავლეებს აძლევს საშუალებას თავი დააღწიონ მერხებთან ჯდომის მომაბეზრებელ რუტინას.

სად დგახარ? Where do you stand?

მასწავლებელი კლასის ერთ კუთხეში ათავსებს წარწერას „ვეთანხმები“ (agree), ხოლო მეორე კუთხეში წარწერას „არ ვეთანხმები“ (disagree). მოსწავლეები წყვილებში განიხილავენ სხვადასხვა მტკიცებულებებს (statements) კონკრეტული თემის ირგვლივ, იღებენ გადაწყვეტილებას, ეთანხმებიან თუ არ ეთანხმებიან მოცემულ მტკიცებულებას, მოძრაობენ კლასში და იკავებენ თავიანთ ადგილს შესაფერის წარწერასთან. მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეებს საშუალებას არგუმენტებით დაასაბუთონ მიღებული გადაწყვეტილება.

ეს წერილი ეძღვნება მასწავლებლების ტიპურ შეცდომებს გაკვეთილის დაგეგმვის დროს. ხაზგასმით აღვნიშნავთ: ჩვენი მსჯელობისთვის ამოსავალია მოსწავლეზე ორიენტირებული განათლების პრინციპები, რადგან თუ ამ პრინციპებს უკუვაგდებთ, მასწავლებლის შეცდომა ხშირად სულაც არ ჩაითვლება შეცდომად. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის, რაც შეცდომაა ამ პრინციპების ფონზე, სრულიადაც არ არის შეცდომა ტრადიციული გაკვეთილის პირობებში, წინა საუკუნის მასობრივი პედაგოგიური პრაქტიკის გადმოსახედიდან, მასწავლებლის იმდროინდელი სტანდარტული მოქმედებების დონეზე.

შეცდომა #1 – გაკვეთილის მიზანში არ არის დაზუსტებული, რას გააკეთებენ მოსწავლეები ისეთს, რაზე დაკვირვება და რისი შეფასებაც შესაძლებელია. ამგვარი კონკრეტიკის გარეშე მიზანი, როგორც წესი, ბუნდოვანი ან წინააღმდეგობრივია ან სულაც არარეალისტური, მოუზომავად გადამეტებული ან შეუფერებლად შეკვეცილი. ისიც გაითვალისწინეთ, რომ მოსწავლეთა მოქმედებების დეტალური აღწერა ნათელს ხდის, რა შინაარსის სასწავლო პროცესი უნდა წარიმართოს კლასში. ზერელედ გადმოცემული ან მეტისმეტად ზოგადი ფორმით ჩამოყალიბებული მიზნები ქმნის საფუძველს არასწორი დასკვნებისა და არაადეკვატური გადაწყვეტილებებისთვის, განაპირობებს მოვლენათა მცდარ განვითარებას გაკვეთილის განმავლობაში.

შეცდომა #2 – გაკვეთილის შეფასება მოწყვეტილია/აცილებულია მოსწავლეთა იმ მოქმედებებს, რომლებზეც მიზნებში იყო საუბარი. გაკვეთილის შემდგომი რეფლექსიისთვის მომზადებული შეფასების პუნქტი იმის აღწერაა, როგორ განსაზღვრავს მასწავლებელი, მიაღწია თუ არა დასახულ მიზნებს მოცემულ გაკვეთილზე. შესაბამისად, შეფასება აუცილებლად შეთანხმებული უნდა იყოს გაკვეთილის მიზნებთან, გადაჯაჭვული უნდა იყოს მიზანში აღწერილ მოსწავლეთა საქმიანობასთან. სწორედ ობიექტური, გაკვეთილის განმავლობაში მოსწავლეთა მიღწევებსა და პროგრესზე ფოკუსირებული შეფასებაა იმის საწინდარი, რომ მომდევნო გაკვეთილები უფრო უკეთ დაიგეგმება და განხორციელდება.

შეცდომა #3 – მოსწავლეთა აუცილებელი წინარე ცოდნა არ არის განსაზღვრული ან არ შეესაბამება გაკვეთილის მსვლელობაში მოსწავლეთა შედეგიანი მონაწილეობისთვის საჭირო კომპეტენციებს. თუ ისიც კი არ არის გარკვეული, რა უნდა იცოდეს და რა უნდა შეეძლოს მოსწავლეს, რომ აქტიური მონაწილეობა მიიღოს დავალებების შესრულებაში და გაკვეთილის მიზნებს მიაღწიოს ან მისი მზაობა რადიკალურად არ შეესაბამება შესასრულებელ დავალებებს, მაშინ ის თავს ვერ გაართმევს სამუშაოს და წინასწარაა განწირული მარცხისთვის. კვლევა ადასტურებს, რომ სწავლის ნაყოფიერების 70% დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად ფლობენ მოსწავლეები წინარე ცოდნას, ამიტომ წინარე ცოდნა ზუსტად და სრულად უნდ განისაზღვროს, ხოლო თუ წინასწარი სადიაგნოსტიკო ან განმავითარებელი შეფასების შედეგად გაირკვა, რომ მოსწავლეები არ ფლობენ ამ წინარე ცოდნას, მაშინ, უპირველეს ყოვლისა, ეს ხარვეზები უნდა აღმოიფხვრას და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყოს საგაკვეთილო მიზნების განხორციელებაზე ზრუნვა.

შეცდომა #4 – გაკვეთილისთვის განსაზღვრული/მომზადებული რესურსები და დამხმარე მასალები არაარსებითია, მხოლოდ თვალს ჭრის, შინაარსობრივ კავშირებს კი არ წარმოაჩენს, მოჩვენებითად ამშვენებს გაკვეთილს. მხოლოდ ის რესურსებია აუცილებელი, რომლებიც მიზნებში აღწერილი მოქმედებებით გაჯერებული აქტივობების ჩასატარებლადაა საჭირო. თვალსაჩინოებებითა და სხვა რესურსებით გადატვირთვა სულაც არ სძენს გაკვეთილს ღირსებას, თუმცა არც მათი სიმწირე წაადგება ცოდნის ათვისების პროცესს.

შეცდომა #5 – სასწავლო პროცესი, რომელშიც მოსწავლეები უნდა ჩაებან, არ არის საკმარისად ნაყოფიერი იმის ასათვისებლად, რაც მიზნადაა დასახული. სასწავლო გეგმები, როგორც წესი, გადატვირთულია და მოსწავლეთა მიერ ამდენი სასწავლო მასალის ასათვისებლად უკიდურესად ეფექტიანი აქტივობების დაგეგმვაა საჭირო. ეფექტიანობა საზომია იმისა, რომ აქტივობის ჩატარებისას ნაკლები ძალისხმევით მიიღწევა იგივე შედეგი ან იმავე ძალისხმევით – მეტი. სხვაგვარად, სასწავლო პროცესი არა მარტო მოსწავლეზე, არამედ შედეგზე ორიენტირებულიც უნდა იყოს და აქტივობათა რამდენიმე შესაძლო ვარიანტიდან ის უნდა განხორციელდეს, რომელიც უფრო ნაკლები ძალისხმევით უფრო მეტ შედეგს გამოიღებს, რათა არც მოსწავლეები გადაიღალონ და არც მასწავლებელს გაუწყდეს ქანცი. მთავარია ხარისხი და არა რაოდენობა: უმჯობესია ნაკლები სავარჯიშო შესრულდეს, მაგრამ უფრო გულდასმით და სიღრმისეული წვდომით, ვიდრე ბევრი სავარჯიშო დახვავდეს, თავბრუდამხვევი კალეიდოსკოპის შთაბეჭდილება შეიქმნას და მხოლოდ ზედაპირზე სრიალით შემოვიფარგლოთ. ყოველ დავალებას კონკრეტული წვლილი უნდა შეჰქონდეს გაკვეთილის მიზნის მიღწევაში. მისაღებია მხოლოდ ის ვარიანტი, როდესაც მზარდი სირთულის, თანმიმდევრობით დალაგებული მიზანმიმართული აქტივობების ოპტიმალურ სისტემას საფეხურებრივად მიჰყავს მოსწავლეები საჭირო კომპეტენციების დაუფლებისკენ.

შეცდომა #6 – მოსწავლეთა საქმიანობა გაკვეთილის განმავლობაში არ უწყობს ხელს დასახული მიზნების მიღწევას. თანამედროვე გაკვეთილი აღარ ტოვებს დროს მომხიბვლელი, მაგრამ თვითმიზნური აქტივობებისთვის, რომლებსაც პირდაპირ არ მივყავართ საგაკვეთილო მიზნისკენ. მოსწავლეები მხოლოდ იმისთვის არ უნდა ფუსფუსებდნენ გაკვეთილზე, რომ რამით იყვნენ დაკავებული. მიზანმიმართული აქტივობების ზედმიწევნით ზუსტად და სრულყოფილად შესრულებისკენ მოსწავლეების წასაქეზებლად უმნიშვნელოვანესია როგორც შინაგანი, ისე გარეგანი მოტივაციაც – სწორი შეფასების სქემის/რუბრიკის შედგენა მოსწავლეებთან ერთად ან მათთვის ასეთი სქემის წინასწარ, აქტივობის დაწყებამდე გაცნობა; აგრეთვე ნიშნების დახვეწილი სკალის გამოყენება იმ კლასებში, სადაც ნიშნები იწერება.

ყველა ეს შეცდომა უცილობლად მოუვა მასწავლებელს, თუ მის გონებაში მომწიფდა საინტერესო იდეა გაკვეთილისთვის, მაგრამ:

• მან გაკვეთილი არ დაგეგმა მეტ-ნაკლებად დეტალური ჩანაწერების შესრულების გზით და მომდევნო დღეს სპონტანურად წარმართა იგი საკუთარი გამოცდილებისა და იმპროვიზაციის უნარის იმედად, ან
• გაკვეთილის დაგეგმვის ჩვეული წესი, დაგეგმვის სახელმძღვანელო სქემა/ჩარჩო შეუფერებელია მოსწავლესა და შედეგზე ორიენტირებული გაკვეთილისთვის, ან
• გაკვეთილის მსვლელობის მისეული ხედვა კვლავაც ტრადიციულია და ძვალ–რბილში ისე აქვს გამჯდარი, რომ ვერაფრით ახერხებს მისგან განთავისუფლებას საგაკვეთილო ვითარებაში.

ამიტომ მნიშვნელოვანია გაკვეთილების დაგეგმვაზე მუშაობის ხერხების გაცნობიერება, რათა თავიდან ავიცილოთ ზემოთ ჩამოთვლილი ტიპური შეცდომები და ამით გამოწვეული მძიმე შედეგები სწავლებაში.

რეკომენდაციები გაკვეთილის დაგეგმვის თაობაზე

გაკვეთილების დაგეგმვის უნარ–ჩვევა ფუნდამენტურია ყველა მასწავლებლისთვის და ყოველი მასწავლებელი გაწაფული უნდა იყოს მასში, თუმცა დაოსტატებას საკმაოდ დიდი დრო, ძალისხმევა და პრაქტიკა სჭირდება. ამ უნარ-ჩვევის განვითარებას საფუძვლად უდევს აუცილებელი წინასწარი დაფიქრება იმის შესახებ, როგორი გაკვეთილის ჩატარებას მოითხოვს სასწავლო გეგმა და კლასში შექმნილი ვითარება მოსწავლეთა მზაობისა თუ საჭიროებების გათვალისწინებით.

თუ თქვენ მიერ შედგენილი გეგმა მრავალფეროვანი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, ჩათვალეთ, რომ კარგი გეგმა არ დაგიწერიათ. აქედან გამომდინარეობს დასკვნა, რომ კარგი გეგმა სპეციფიკური უნდა იყოს. ამ სპეციფიკურობას გაკვეთილს შესძენს არა მხოლოდ სპეციფიკური სასწავლო შინაარსის ან მიზნების გააზრება და მათთან დაკავშირებული წინარე ცოდნის ჩამონათვალის შექმნა, არამედ მოსწავლეებისა და მასწავლებლის იმ აქტივობათა მოძიება/შედგენა და თანწყობის მიგნება, რომლებიც სასწავლო პროცესის მიმდინარეობას განსაზღვრავს. შესაფერისი რესურსებისა და შეფასების სისტემის (როგორც მოსწავლეებისა, ასევე გაკვეთილისა) შემადგენელი კომპონენტები შეკრავს და დაასრულებს გაკვეთილის სპეციფიკურ სახეს.

გაკვეთილის ჩანაფიქრი/იდეა სქემატურად ასე შეიძლება გამოიხატოს:

შენატანი    პროცესი     გამოსავალი

სადაც:

შენატანი მოიცავს იმ რესურსებსა და ინფორმაციას (მაგალითად, გაკვეთილის ჩასატარებლად საჭირო დრო; მოსწავლეთა მზაობის, ინტერესებისა და სასწავლო პროფილის სპექტრი), რომელიც აუცილებელია პროცესის წარმატებით წარმართვისთვის;

პროცესი იმ აქტივობათა თანმიმდევრობაა, რომელსაც მოსწავლეები და მასწავლებელი ასრულებენ გაკვეთილის განმავლობაში. ამასთანავე, მასწავლებლის მიერ შესრულებულ ყოველ მოქმედებასთან ერთად გააზრებულ უნდა იქნეს მოსწავლის მიერ შესასრულებელი თანმხლები ან მომდევნო მოქმედებაც ისე, რომ მოსწავლეთა აქტიურობა, მათი მონაწილეობის ინსტენსივობა და ჩაბმულობის რაოდენობრივი მაჩვენებლები რაც შეიძლება მაღალი იყოს; სხვაგვარად, მასწავლებლის აქტივობა კი არ უნდა დომინირებდეს გაკვეთილზე, არამედ მოსწავლეთა აქტივობა, ხოლო მასწავლებელი ძირითადად ფასილიტატორის როლში უნდა მოგვევლინოს.

ბუნებრივია, არის საკითხები, რომლებიც მასწავლებელმა უნდა აუხსნას ან შეატყობინოს მოსწავლეებს, ანუ მასწავლებლის როლი მხოლოდ დავალების ინსტრუქციების გაცემაზე არ დაიყვანება, მაგრამ სასწავლო პროცესის ძირითადი ნაწილის განმავლობაში სწორედ მოსწავლეები უნდა იყვნენ ჩაბმული მასწავლებლის დავალებით განსაზღვრულ სააზროვნო-შემოქმედებით პროცესში, ხოლო მასწავლებელი:

• უწყვეტად უნდა ახორციელებდეს განმავითარებელ შეფასებას, აკვირდებოდეს მოსწავლეთა საქმიანობას და იძლეოდეს კონსტრუქციულ უკუკავშირს;
• საჭირო შემთხვევებში სკაფოლდინგის საშუალებით ერეოდეს დისკუსიებში;
• წარმართავდეს მომდევნო აქტივობებს იმის გათვალისწინებით, თუ როგორ დაძლიეს წინა დავალება მოსწავლეებმა;
• მოსწავლეთა შეფერხებისა თუ ხარვეზების აღმოჩენის ან სასწავლო პროცესის გამდიდრების საჭიროების დადგენის შემთხვევაში ახდენდეს რეაგირებას სწავლების დიფერენცირებით.

ალბათ, ისიც ყველასთვის ცხადია, რომ პროცესი უნდა დაიწყოს შესავალი აქტივობით (მაგალითად, „ყინულის გალღობა“, უჩვეულო ფაქტებისთვის მოსწავლეთა ყურადღების მიპყრობა, ცნობისმოყვარეობის გაღვივება, ინტერესის აღძვრა, მათი მზაობის დონის შესახებ მონაცემების მოძიება, შესასწავლი ტერმინების სიის გაცნობა და ა.შ) და დასრულდეს შემაჯამებელი აქტივობით (მაგალითად, აქტივობათა შეფასება, შემაჯამებელი ბარათების აქტივობა, მასწავლებლის ან მოსწავლეების შეჯერებული დასკვნები, „ხიდის გადება“ შემდგომი გაკვეთილისკენ და ა.შ). რადგან აქტივობათა მსვლელობის ყველა წინასწარი დროითი გათვლა მიახლოებითია, ამიტომ ძირითად, საბაზო აქტივობებთან ერთად მიზანშეწონილია წინასწარ დაიგეგმოს ორი ტიპის აქტივობები:

ა) არჩევითი აქტივობები – ეს ის აქტივობებია, რომელთა ჩატარება სასურველია, თუმცა აუცილებლობის (მაგალითად, დროის დეფიციტის) შემთხვევაში იოლად შეიძლება გეგმიდან მათი ამოგდება. ხშირად მასწავლებლები ასეთ აქტივობებზე ამბობენ: „თუ დრო საშუალებას მომცემს, ნამდვილად ჩავატარებ, ისეთი კარგია“.

ბ) სარეზერვო აქტივობები – ეს ის აქტივობებია, რომლებიც საკვანძო არ არის გაკვეთილისთვის, მათი გამოტოვება გაკვეთილს ეფექტიანობას არ დაუკარგავს, თუმცა მათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში ატარებს მასწავლებელი, თუ ძირითადი აქტივობები გათვალისწინებულზე სწრაფად დასრულდება და დრო მორჩება.

დაბოლოს, დაუშვებელია მთელი გაკვეთილის დაგეგმვა მხოლოდ ლოგიკურ-ვერბალურ ან რომელიმე სხვა ერთ სასწავლო სტილზე მორგებით. ყოველი კლასის მოსწავლეთა სასწავლო პროფილი მრავალფეროვანი და უნიკალურია. ეს მრავალფეროვნება მასწავლებელმა უნდა შეისწავლოს, გაარკვიოს და გაითვალისწინოს, რათა რაც შეიძლება მეტ პროფილს მიაგოს სათანადო ყურადღება და შეუქმნას მოსწავლეებს კომფორტული სასწავლო პირობები გაკვეთილის თუნდაც რომელიმე მონაკვეთში იმით, რომ საკვანძო საკითხები რამდენიმე სტილზე გათვლით წარმოაჩინოს. მაგალითად, თუ მასწავლებელი მათემატიკური სასწავლო საკითხის რომელიმე აბსტრაქტულ ასპექტს ეხება, მაშინ მისი ლოგიკურ-ვერბალური სტილით პრეზენტაციის შემდეგ გრაფიკულ-სქემატური ხერხებითაც წარმოადგინოს და გააზრებისთვის კომფორტული პირობები შეუქმნას როგორც ინტროვერტ, ასევე ექსტრავერტ მოსწავლეებსაც, მაგალითად, დავალების შესრულების პროცესში მათი დაჯგუფება-განცალკევებისა თუ დავალების პროდუქტის დემონსტრირების ხერხების საშუალებით.

გამოსავალი არის იმ შედეგების ერთობლიობა, რომლებითაც დაგვირგვინდა პროცესი – მოსწავლეთა პროგრესი, მათი მიღწევები, დასახულთაგან მიღწეული და ვერმიღწეული მიზნები, შესრულებული და ვერშესრულებული აქტივობები თუ დავალებები, მიღებული გამოცდილება, სამომავლოდ გასათვალისწინებელი დასკვნები და სხვა.

ასეთი წესით დაგეგმილი გაკვეთილი ვერასგზით ვერ დაემსგავსება ცოდნის გადაცემა-ათვისების სქემას მორგებულ ტრადიციულ გაკვეთილს, სადაც ათვისება და გაწაფვა მხოლოდ მასწავლებლის მიბაძვით და მისი ნათქვამის დამახსოვრება-გამეორებით ხდება მას შემდეგ, რაც მასწავლებელი ასათვისებელი მოქმედების მოდელირებას მოახდენს. პირიქით, მოსწავლეები ბუნებრივად აღმოჩნდებიან ისეთი სასწავლო პროცესის მონაწილენი, სადაც ცოდნის ათვისება ძირითადად გაგება-გააზრებითა და ათვისებული ცოდნის ტრანსფერით (ანუ გადატანით) ხდება და არც ახალი ცოდნის აგება-კონსტრუირებაა გამორიცხული. ამასთანავე, მათი აბსოლუტური უმრავლესობა ჩაბმულია სააზროვნო-შემოქმედებით პროცესში სასწავლო საკითხთან დაკავშირებით და მნიშვნელოვნად პროგრესირებს ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული შედეგების მიმართულებით, თუმცა ყველა მოსწავლეს ერთნაირად მაღალი შედეგები ვერ ექნება, საკითხის დამუშავების საწყის ეტაპზე მაინც.