ფსიქოლოგებმა დაადგინეს, რომ კრიტიკულ პერიოდში, ინტენსიური ფსიქოლოგიური ცვლილებების პროცესში, ფსიქიკა იყენებს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობას, რათა პიროვნება ზედმეტი ტრავმისაგან იყოს დაცული. ამ მდგომარეობაში იცვლება სამივე კომპონენტი, რომელიც ქმნის ჩვენს ცნობიერს. თუ ადამიანი ცნობიერია, მან ზუსტად უნდა უპასუხოს სამ შეკითხვას: სად ვარ მე? ვინ ვარ მე? და როდის ვარ მე „მე“?

შეცვლილ მდგომარეობაში სამივე ინდიკატორის მიერ ცნობიერების კონცენტრირება ვიწროვდება ან ფართოვდება, რაც ფსიქიკას იმის საშუალებას აძლევს, რომ შეასრულოს გარკვეული მანევრები და სიტუაციის შესაბამისად გადაეწყოს, პიროვნების სტაბილურობის შენარჩუნებით.

ვეცადოთ, გავიგოთ, როგორ იცვლება მოზარდის ცნობიერება და რატომ სჭირდება ეს მის ფსიქიკას? დასაწყისისთვის, აღვნიშნავთ, რომ ეს არ ეხება ანომალიებსა და პათოლოგიებს, არამედ უფრო ბუნებრივ ფსიქო-ფიზიოლოგიურ პროცესებს და ჯანსაღ პიროვნულ გარდაქმნებს.

როგორც წესი, მოზარდს სამყარო ამორფულად ეჩვენება – მას არ აქვს მკაფიო სტრუქტურა და შეიძლება სიტუაციაზე მორგებული რომელიმე ფორმას მიეცეს. ამ სამყაროში არ არსებობს პოსტულატები და აქსიომები. ამიტომ ეჭვქვეშ დგება ნებისმიერი სოციალური კავშირი, ურთიერთობების სტაბილურობა. მასში არსებობს თავისუფალი თვითგამოხატვის უზარმაზარი პოტენციალი, რომელსაც გაურკვეველი მიზეზების გამო „დაბრმავებული“ უფროსი თაობა ბლოკავს.

რატომ სჭირდება მოზარდის ფსიქიკას ასეთი ილუზიის შექმნა? პასუხი მარტივია:

მოზარდის მოთხოვნილებების სფერო იმდენად სწრაფად გარდაიქმნება, რომ  საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე ორიენტირებული ქმედებების ორგანიზებისა და განხორციელების პროცესი ამას ვერ ეწევა. ტვინი მოზარდის პიროვნებას არ აცნობს იმას, თუ როგორ უნდა იარსებოს რეალურ სოციუმში, სადაც ამჟამად ცხოვრობს.

ადრე მოზარდს მუდმივად ეუბნებოდნენ, რა და როგორ უნდა ეკეთებინა, ახლა კი ცხოვრება მისგან დამოუკიდებლობას მოითხოვს. ის თავს ახლებურად გრძნობს და ხედავს, რომ მას საზოგადოება ახალ მოთხოვნებს უყენებს. სამყაროს ძველი – ბავშვობის დროინდელი სურათი – აღარ არის აქტუალური, ახალი სურათი – ზრდასრულობის – ჯერ არ არსებობს, რადგან არ არსებობს არანაირი გამოცდილება, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ის ჩამოყალიბდეს.

სწორედ ამიტომ მოზარდის ფსიქიკა ქმნის ილუზორულ სამყაროს, ასევე პირადი თავისუფლების გამოხატვის დიდი პოტენციალის ილუზიას. ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ მოზარდი, რომელსაც წარმოდგენა არ აქვს, რა უნდა აკეთოს, არ აქვს გარანტიები, რომ რამეს მიაღწევს, იწყებს მოქმედებას ახალი გამოცდილების მისაღებად და სამყაროსთვის თავისი თავის გასაცნობად.

საზოგადოების წესების უნებლიე დარღვევა საშიში არ არის, როცა არსებობს ილუზია, რომ ეს წესები არცთუ მკაცრია. არ არის საშიში მოიქცე აბსურდულად და უჩვეულოდ, როცა არსებობს თვითგამოხატვის თავისუფლების ილუზია.

მოზარდის კიდევ ერთი ილუზიაა – ზედმეტი თავდაჯერებულობა ქცევის ფორმების ეფექტურობის შეფასების უნარში. თავისი მომავლის შესაძლო სცენარებზე ფიქრისას, მოზარდი ისე გეგმავს მომავალს, რომ დარწმუნებულია – ეს ნამდვილად ასე იქნება და ამ მხრივ არაფერი შეიცვლება.

ეს ილუზია აუცილებელია. ამ ილუზიით მოზარდისთვის უფრო ადვილია ცხოვრებისეული არჩევნის გაკეთება, თორემ უბრალოდ გამბედაობაც არ ეყოფოდა იმისათვის, რომ გარკვეულიყო, რა მიმართულებით უნდა იაროს, ან როგორ უნდა გადადგას პირველი დამოუკიდებელი ნაბიჯები სოციალური ავტონომიისკენ.

მოზარდის ცნობიერების კიდევ ერთი ილუზიაა საკუთარ თავთან გაორება. რადგან მოზარდი ბავშვი აღარ არის, მაგრამ არც ზრდასრულია, ის ერთდროულად გრძნობს თავს ბავშვადაც და ზრდასრულადაც. ეს მრავალი თვალსაზრისით საკმაოდ წინააღმდეგობრივი მდგომარეობაა, რადგან ზრდასრულ ადამიანს შეუძლია თავი იგრძნოს ბავშვად, ამავდროულად, მას ზუსტად ეცოდინება, რომ ის ზრდასრულია. მოზარდის შემთხვევაში ეს რთულდება.

მოზარდი განუსაზღვრელ მდგომარეობას ფიზიოლოგიის დონეზეც კი განიცდის. მას არ შეუძლია, საბოლოოდ დაადგინოს – ბავშვია თუ ზრდასრული? როდესაც უფროსები ამ საკითხში დახმარებას სთავაზობენ, მოზარდი ეწინააღმდეგება. თუ მოზარდს ბავშვს უწოდებენ, ის იწყებს მტკიცებას, რომ ზრდასრულია. თუ ზრდასრულს უწოდებენ, ამბობს, რომ ეს უსამართლობაა, რადგან ჯერ ისევ ბავშვია. და ეს ილუზია ასევე აუცილებელია! მის გარეშე შინაგანი მდგომარეობების შეუსაბამობა მოზარდს დეზორგანიზებულ ნევროზამდე მიიყვანს.

კიდევ ერთი ფენომენი უკავშირდება ორმაგობის ამ ილუზიას – სასურველ მდგომარეობასთან ფსიქოლოგიურ შერწყმას. ილუზიის ყველაზე თვალსაჩინო გამოვლინებებს ჩვენ მაშინ ვხედავთ, როდესაც რეალურ ცხოვრებაში მოზარდები ცდილობენ, მიბაძონ თავიანთ კერპებს, ფაქტობრივად, კოპირებენ მათ გარეგნობასა და ქცევას. მოზარდი კერპის პიროვნულ თვისებებს ჰიპერმნიშვნელობას ანიჭებს. ის მათ ბევრად უფრო ნათელ ფერებში ხედავს, ვიდრე სინამდვილეშია.

ეს ემყარება ბუნებრივ მექანიზმს, რომელსაც ფსიქიკა მოზარდის ახალი თვისებების განვითარებისკენ მიმართული საქმიანობის ორგანიზებაში იყენებს. ამით მოზარდი არაფრით განსხვავდება ახალბედა სპორტსმენისგან, რომელიც სპორტული კარიერის დასაწყისში თავს ოლიმპიური მედლის მფლობელად, ჩემპიონად წარმოიდგენს. ერთადერთი განსხვავება ამ პროცესში საკუთარი თავის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულებაა. სპორტსმენმა იცის, რომ ის ჯერ არ არის ჩემპიონი, მას შეუძლია ილუზიიდან „ამოხტომა“, ხოლო თინეიჯერი, რომელიც ერწყმის თავის წარმოსახვით პერსპექტიულ სურათს, თავს მართლაც ასეთად გრძნობს.

სწორედ ამის გამო მოზარდი უფროსი მეგობრების პირად თვისებებს დამახინჯებულად აღიქვამს და ჰგონია, რომ ისინი „ძალიან გამოსულები“ არიან. თუკი მოზარდი თავს ჩემპიონად გრძნობს, უფროსი ასაკის მეგობრები მისთვის მთლად სუპერმენები არიან.

კიდევ ერთი ილუზია, რაც მეტწილად პირადი მანიფესტაციების ჰიპერმნიშვნელობის შედეგია, არის მოზარდის ცხოვრებისეული მიზანსცენების ჰიპერმნიშვნელობის ილუზია. მოზარდს შეუძლია, მთელი დღეები გაატაროს ემოციებში, რომელიც დაკავშირებულია გარკვეულ სიტუაციასთან, რაც მას წინა დღეს დაემართა. ის საათობით ინახავს თავში ვიზუალურ მოდელს, რომელშიც პერსონაჟები გაშეშებული არიან, მაგრამ, ამის მიუხედავად, ისინი არიან ცოცხლები და ანიმე-გმირებივით ემოციებს გამოხატავენ. აქედან გამომდინარე, მოზარდის ქცევაში გარკვეული თეატრალიზმი და დრამატულობა ჭარბობს.

ეს ილუზია ფსიქიკისთვის აუცილებელია, რათა მოზარდს ემოციური ინტელექტის განვითარება გაუადვილოს. მოზარდი საათობით შეისწავლის ცხოვრებისეულ მიზანსცენებს, საკუთარ და სხვის ემოციებს, მათ პროგნოზირებას.

მოზარდის ცნობიერების უკანასკნელი ილუზია ფსიქოლოგიური უკვდავების ილუზიაა. მიუხედავად ზემოთ აღწერილი შესაძლებლობისა, მოზარდი მარტივად ადგენს გრძელვადიან გეგმებს, მაგრამ მისგან დამოუკიდებლად ცხოვრობს.

სამომავლო გეგმების დასახვის რეალური შესაძლებლობა პირდაპირ კავშირშია საკუთარი თავისა და საჭიროებების ჰოლისტიკურ იდეასთან, როგორც აწმყოში, ისე მომავალში. მოზარდს არც პირველი და არც მეორე არ აქვს, ამიტომ მას არ შესწევს ძალა თავის აღქმაში შეადგინოს დროის სრულფასოვანი ხაზი საკუთარ თავთან მიმართებით.

მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს მომავალი, არ შეუძლია წარმოიდგინოს და იგრძნოს თავი ზრდასრულად, მოწიფულად. თავის წარმოსახვით მომავალში ის საკუთარ თავში ყველა იმ მოზარდულ თვისებას ხედავს, რომელიც ახლა აქვს, ოღონდ განსხვავებული კუთხით.

მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს თავი მოხუცად, არც ფსიქოლოგიურად და არც ფიზიკურად. ამაზე ფიქრმაც კი შეიძლება მასში ზიზღი გამოიწვიოს. ის თითქოს თრგუნავს იმ აზრს, რომ მას მომავალში ფსიქოლოგიური სიბერე ელის, ამ მხრივ, ის ფსიქოლოგიურ უკვდავებას გრძნობს.

ამ განცდას ამყარებს ის ფაქტი, რომ ფიზიოლოგიურად ის ინტენსიური განვითარების ეტაპზეა და ეჩვენება, რომ რასაც არ უნდა აკეთებდეს, ეს საბოლოოდ მხოლოდ მის ზრდა-განვითარებას გამოიწვევს.

ყველა ზემოთ აღწერილი თავისებურების გათვალისწინებით, ჩვენ ვხედავთ, რომ მოზარდი თითქოს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობაშია, რომლის გამოვლენასა და შენარჩუნებას ხელს თავად ბუნება უწყობს. მოდით, შევეცადოთ ეს უფრო ღრმად გავიაზროთ, რამდენად რთულია მოზარდისთვის ისეთი რამის გაკეთება, რაც, როგორც ჩანს, ზრდასრული ადამიანისთვის მარტივია. რა პრობლემები შეიძლება ჰქონდეს მოზარდს იმის გამო, რომ მთელი სამყარო, მთელი მოზრდილთა საზოგადოება რეალურად სხვა სისტემაში, პარალელურ სამყაროში ცხოვრობს. რამდენად დიდია კედელი, რომელიც მას მოზრდილთა სამყაროსგან ჰყოფს!

მოდით, იმაზე დავფიქრდეთ, როგორ შეგვიძლია სამყარო უფრო კომფორტული გავხადოთ მოზარდებისთვის? რა გამოცდილების გაზიარება შეგვიძლია მათთვის? რა შეგვიძლია ვუთხრათ? იქნებ, ჩვენ კი არა, მათ გვასწავლონ რამე ახალი?..

წყარო: https://mel.fm/blog/artem-tarayants/85936-izmenennoye-soznaniye-i-parallelny-mir-podrostk

ამ სტატიაში მინდა, გიამბოთ ერთ საინტერესო პროექტზე, რომელიც  სკოლაში განვახორციელეთ. მასში საბაზო და საშუალო საფეხურის სამი ათეული მოსწავლე მონაწილეობდა.

სიამოვნებით გაგიზიარებთ გამოცდილებას, როგორ გახადეს პროექტში ჩართულმა მოსწავლეებმა სკოლის დერეფნები ყველასათვის მიმზიდველი და კომფორტული, და როგორ დაგეგმეს სხვადასხვა თამაში გაკვეთილებს შორის აქტიური დასვენებისათვის.

ყველაფერი ასე დაიწყო: პროექტის მოდერატორებმა (სკოლის მათემატიკის, ფრანგული ენის და ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებმა) შევკრიბეთ მოსწავლეები და ვაჩვენეთ ფილმი  https://clck.ru/SkPas, გერმანული გამოცდილებით. ფილმში ბაღის აღსაზრდელები თავიანთი სურვილებითა და იდეებით სასიკეთოდ ცვლიან არსებულ გარემოს. ამ ფილმით ბავშვებს ვუთხარით, რომ თუ მათ ექნებათ სურვილი, მონაწილეობა მიიღონ ცვლილებებში, ცვლილებები მოხდება!

დაინტერესება მყისიერი იყო. პირველად ბავშვებმა დაიწყეს სკოლაში არსებული პრობლემების გამოკვეთა (ჩამონათვალი მცირე არ იყო). შემდეგ აირჩიეს ისეთი, რომლის გადაჭრაც შესაძლებელი იქნებოდა და სკოლაში არსებულ სასკოლო ცხოვრებას გაამრავალფეროვნებდა.

ისევე როგორც ბევრ სკოლაში, ჩვენს სკოლაშიც სასკოლო ცხოვრება და არაფორმალური განათლება გააქტიურებას საჭიროებს. მოსწავლეებს არა აქვთ არაფორმალური განათლებისათვის „კომფორტული სივრცეები“. დასვენებებზე ისინი ქაოსურად მოძრაობენ, დარბიან, ხმაურობენ, ერთმანეთს აბულინგებენ. სასკოლო ცხოვრება რუტინულია. სამწუხაროდ, არავის ცდილობს კლასის გარეთ იზრუნოს სკოლაზე, გარემოსა და ერთმანეთზე. არავინ ცდილობს, დაგეგმოს საინტერესო და სახალისო აქტივობები, გახადოს სასკოლო ცხოვრება ლამაზი, შემოქმედებითად გააცოცხლოს და აამეტყველოს სკოლის დერეფნები.

საინიციატივო ჯგუფმა გადაწყვიტა სკოლის მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების, შემოქმედობითობისა და სასკოლო ცხოვრების გამრავალფეროვნებისათვის დერეფნებში კომფორტული სივრცეების მოწყობა. გადაწყვიტეს, დერეფნის კუთხეებში დადგან რბილი კომფორტული ფერადი ავეჯი, სადაც დასვენებებს შორის გამართავენ სხვადასხვა სახალისო აქტივობას. ბავშვები ფიქრობენ, რომ ამ სივრცეებში მასწავლებლებსაც შეეძლებათ საგაკვეთილო პროცესის საინტერესო გარემოში გადმოტანა.

ბავშვებმა დაიწყეს გადაჭრის გზების ძიება, დაწერეს გეგმა. დაიწყეს ფიქრი, როგორ შეფუთონ იდეა ისე, რომ ერთდროულად მომხიბვლელი აღმოჩნდეს როგორც სკოლის მოსწავლეთა თვითმმართველობისთვის, ასევე სამეურვეო საბჭოსა და დირექციისათვის, რათა იდეა დაფინანსდეს.

ბავშვებმა მეტი თვალსაჩინოებისა და ეფექტისთვის სკოლის დერეფნის მაკეტის შექმნა გადაწყვიტეს. ასე ფარულად შემოვიდა პროცესში მათემატიკა.

მოსწავლეებმა დაიწყეს აზომვითი სამუშაოები. სახაზავი ლენტის საშუალებით გაზომეს დერეფნის სიგრძე, სიგანე და სიმაღლე. დერეფნის „შეჭრილი“ ნაწილებიც მთელი სიზუსტით გაიზომა. გაზომეს საკლასო ოთახების ფანჯრებსა და კარებებს შორის მანძილები, ასევე კარებებისა და ფანჯრების განზომილებები. მონაცემები, რა თქმა უნდა, ჩაინიშნეს. შეიმუშავეს მასშტაბი 1:20. რეალური ზომები მასშტაბის მიხედვით გადაიყვანეს შესაბამის ზომებში და შექმნეს დერეფნის იატაკისა და კედლების ნახაზები. კედლებზე, ცხადია, დახაზეს კარებები და ფანჯრები შესაბამის პროპორციულ ზომებში.

საქმე მარტივი ეგონათ, თუმცა მიხვდნენ, რომ თუ ყველა ზომა სიზუსტით არ იქნებოდა აღებული და მასშტაბის მიხედვით სწორად გადაყვანილი, ნახაზები არაზუსტი გამოვიდოდა, პროპორცია დაირღვეოდა და მაკეტიც ვერ აიგებოდა. კიდევ უფრო მონდომებით შეუდგნენ სამუშაოების შესრულებას, არაერთხელ მოუწიათ ერთი და იმავე სიგრძის გაზომვა ცდომილების აღმოსაფხვრელად.

ჯერი მაკეტის შექმნაზე მიდგა. რა მასალით უნდა გააკეთონ მაკეტი? მოიძიეს დიდი ზომის მუყაოს ყუთები, დაშალეს, გადაიტანეს ზედ ნახაზები, გამოჭრეს და შეკრეს მაკეტი. მაგრამ მაკეტის შექმნის მიზანი ხომ ეფექტის მოხდენა იყო, მუყაოს მაკეტს კი სილამაზე აკლდა. გადაწყვიტეს მუყაოს მასალა პენოპლასტის ფილებით შეეცვალათ. იგივე სამუშაოები პენოპლასტზე ჩაატარეს და შექმნეს დერეფნის ლამაზი მაკეტი, მათემატიკური სიზუსტისა და პროპორციების დაცვით.

მაკეტში ავეჯიც ხომ უნდა ჩაედგათ? ბავშვებმა გადაწყვიტეს, რომ მაღაზიებში ნაყიდი ავეჯი არ გამოდგებოდა, რადგან ზუსტად უნდა მორგებოდა დერეფნის კუთხეებსა და ბავშვების ჩანაფიქრს. დაიწყო ავეჯის დიზაინზე ფიქრი. ბევრი ვერსიის შემდეგ დაადგინეს, რომ ერთ ნაწილში დადგან კუთხის დივანი, წინ მართკუთხედის ფორმის მაგიდითა და პატარა რბილი სკამებით (პუფები), ხოლო მეორე ნაწილში – მრგვალი მაგიდა, ირგვლივ ფერადი პუფებით. ცხადია, ავეჯის ესკიზი უნდა შექმნილიყო, ზუსტი ზომების დაცვით, ისე, რომ სივრცეში განლაგება ჰარმონიული ყოფილიყო. ბავშვებმა ესეც გააკეთეს – ისევ გაზომვები, ისევ მასშტაბი, ისევ პროპორცია… უნდა აღვნიშნო, როგორ მოხაზეს ერთ-ერთ შეკრებაზე დერეფნის იატაკზე წრე, სივრცის აღქმისა და მრგვალი მაგიდის რადიუსის დასადგენად. პროცესი შემოქმედებითი იყო, მატემატიკური ცოდნითა და უნარებით გაჯერებული. შეიქმნა ავეჯის ესკიზიც და მაკეტიც, რომელიც მოსწავლეებმა დერეფნის მაკეტში განათავსეს და ასე მიიღო მაკეტმა სრულყოფილი სახე.

მაკეტი მზადაა წარსადგენად, თუმცა ეს საკმარისი არ აღმოჩნდა. მოსწავლეები ახალი გამოწვევის წინაშე დადგნენ – რა ჯდება ავეჯის დამზადება და სად უნდა შევუკვეთოთ ის? მომდევნო ნაბიჯი ხარჯთაღრიცხვაა. ბავშვებმა მედიატორთან ერთად დაიწყეს ავეჯის საამქროებში სიარული. აკვირდებოდნენ ფასებს, ხარისხს, მომსახურეობას. შეარჩიეს ყველაზე ოპტიმალური ვარიანტი და ხარჯთაღრიცხვაც შეადგინეს.

ბიუჯეტი

მაკეტი თავისი ბიუჯეტით საინიციატივო ჯგუფმა ჯერ მოსწავლეთა თვითმმართველობას წარუდგინა, შემდეგ მოსწავლეთა თვითმმართველობის თავმჯდომარემ წარადგინა სკოლის სამეურვეო საბჭოსთან. დირექციამ პროექტი დააფინანსა. ასე შეცვალეს ბავშვებმა არსებული გარემო. გააცოცხლეს დერეფნები. დასვენებებზე მართავდნენ შემეცნებით თამაშებს სხადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის. სხვათა შორის, ისეთი ლამაზი და მომხიბვლელი გარემო შეიქმნა, რომ სკოლის საპატიო სტუმრებსაც აქ ღებულობდნენ. მაგალითად, სკოლას სტუმრობდა საფრანგეთის სრულუფლებიანი ელჩი მისი აღმატებულება დიეგო კოლასი და ბავშვებმა ის სიამაყით მიიწვიეს მათ მიერ შექმნილ „თავისუფალ ზონაში“ კითხვებზე საპასუხოდ.

ახლა მათემატიკას მივუბრუნდეთ და მონაწილეობით პროექტში მის წვლილზე ვისაუბროთ. ბავშვებმა აღნიშნეს, რომ რთული იქნებოდა ვერბალურად აღეწერათ თავიანთი იდეები. მათემატიკის დახმარებით ეს თვალსაჩინო და ნათელი იყო. მაკეტი ყველა შეკითხვას პასუხობდა.

მაკეტზე მუშაობისას მოსწავლეებმა გაიაზრეს

• ჩვენ გარშემო არსებულ უამრავ საგანს გეომეტრიული ფიგურების ფორმა აქვს;
• რეალურ ცხოვრებაში მოვლენებს აღიწერება გეომეტრიული ობიექტების ან ფიგურის მეშვეობით. კარგი მოდელი გვეხმარება მიმდინარე პროცესების გაგებაში;
• სიბრტყესა და სივრცეში გეომეტრიული ფიგურების ზომის გამოთვლა ხდება შესაბამისი წესით, გაზომვა ხდება შესაბამისი სტანდარტული ერთეულით;
• ფარდობა ადგენს შესაბამისობას ორ რაოდენობას (სიდიდეს) შორის;
• პროპორციული დამოკიდებულება გვიჩვენებს, როგორ იცვლება რაოდენობები ერთმანეთთან მიმართებაში/დამოკიდებულებაში;

• საკვლევი თემის განსაზღვრისა და მონაცემების შეგროვების შემდეგ, მონაცემების უკეთ აღქმისა და გაანალიზების მიზნით მათი მოწესრიგება, ორგანიზება და შესაბამისი ფორმით წარმოდგენაა საჭირო.

არაფორმალურ გარემოში მათემატიკური ცოდნისა და პროცედურების გამოყენებით ბავშვებმა დაინახეს მათემატიკის როლი და მნიშვნელობა ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მათემატიკის გზამკვლევი კურიკულუმის შედგენისათვის. დამხმარე რესურსი მასწავლებლებისათვის (მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით). ქეთი ცერცვაძე .
2. https://clck.ru/SkNrc

დაწყებითი სწავლების ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა მოსწავლეებისთვის კითხვის უნარ-ჩვევის გამომუშავებაა, რაც ხანგრძლივი პროცესია. მოსწავლე ისე უნდა შევაჩვიოთ წიგნების კითხვას, რომ მისთვის ეს სახალისო იყოს. კითხვის უნარ-ჩვევის გამომუშავებისთვის აუცილებელი პირობაა, მოსწავლემ იკითხოს ასაკის შესაბამისი დამატებითი ლიტერატურა და გაიუმჯობესოს კითხვის ტექნიკა. დამეთანხმებით, რომ საპროგრამო მასალა არ არის საკმარისი; კითხვის უნარის განვითარებისთვის მასწავლებელს უწევს დამატებითი ლიტერატურის მოძიება და სახალისო აქტივობების მოფიქრება.

ქართული ენისა და ლიტერატურის სტანდარტში ვკითხულობთ, რომ „კითხვის უნარის განვითარება წიგნიერების საფუძველია, რაც სრულფასოვანი პიროვნების ჩამოყალიბების აუცილებელ პირობას წარმოადგენს. ეს მიმართულება ემსახურება მშობლიურ და მსოფლიო ლიტერატურასთან ზიარებას; ამასთან, ნაირგვარი წერილობითი ტექსტის წაკითხვას. მათში მოცემული ინფორმაციის გაგებას, გააზრებასა და გამოყენებას“.

„საწყის ეტაპზე კითხვის სწავლების უპირველესი მიზანია მოსწავლეებში წერილობითი ტექსტის გაშიფვრის უნარის გამომუშავება. ეს საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, განივითარონ გაწაფული კითხვის უნარ-ჩვევა, მოსწავლეებს უნდა ესმოდეთ, რას კითხულობენ და მიიღონ ინფორმაცია სხვადასხვა ტიპისა და დანიშნულების ტექსტებიდან“.

აქედან გამომდინარე, მოსწავლეებს უნდა მივაწოდოთ შესაბამისი ლიტერატურა შესაბამის ასაკში, სასურველია, ილუსტრირებული, რომ უკეთ შეძლონ წაკითხულის გაგება-გააზრება. დაწყებითი კლასების მოსწავლეები უკეთ აღიქვამენ, გაიგებენ და გაიაზრებენ ილუსტრირებულ ტექსტებს.

მასწავლებელი ყოველთვის ცდილობს, გამონახოს რამე ფორმა, რამე საინტერესო აქტივობა, რომ მოსწავლეს მეტი ინტერესი გაუჩნდეს წიგნის მიმართ. უბრალოდ მოწოდება, რომ „წიგნი იკითხოს“, არ არის საკმარისი; საჭიროა პრაქტიკული გზის მიგნება, რომელიც ბიძგს მისცემს მოსწავლეს და კითხვის პროცესს სასიამოვნოს გახდის.

მინდა, გაგიზიაროთ ერთ-ერთი აქტივობა, რომელმაც შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს დაწყებითი კლასების მოსწავლეებისთვის კითხვის უნარ-ჩვევის განვითარებაში და მათში ინტერესი აღძრას.

აქტივობა გულისხმობს წარმატებულ, წიგნიერ ადამიანებთან შეხვედრასა და საუბარს. ეს შეიძლება ერთ-ერთ დამხმარე, მამოტივირებელ აქტივობად ჩაითვალოს წიგნიერი თაობის აღზრდის რთულ და საპასუხისმგებლო საქმეში.

ნაბიჯი 1: შეარჩიეთ სტუმარი, რომელიც შეძლებს საინტერესო კითხვებზე პასუხის გაცემას ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე.

ნაბიჯი 2: შეარჩიეთ თემა – „რატომ უნდა ვიკითხოთ წიგნები“.

ნაბიჯი 3: განსაზღვრეთ შეხვედრის მიზანი.

ჩემი მიზანი იყო, მოსწავლეებს გასჩენოდათ მეტი ინტერესი წიგნიერებისა და სწავლისადმი. დაეკმაყოფილებინათ ცნობისმოყვარეობა, განემტკიცებინათ მოსმენისა და შეფასების უნარები.

ნაბიჯი 4: არჩეული თემის ირგვლივ მოიფიქრეთ კითხვები. მოსწავლეებმა გამართეს საუბარი ამ თემის შესახებ. შემდეგ ვთხოვე, ჩამოეწერათ კითხვები, რომლებსაც სტუმარს დაუსვამდნენ. მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებმა კითხვები თვითონ მოიფიქრონ. შემდეგ მასწავლებელს შეუძლია, შეიტანოს შესწორება.

მოსწავლეებმა საკმაოდ საინტერესო კითხვები მოიფიქრეს:

1. რომელია თქვენი საყვარელი მწერალი?
2. როგორც ვიცით, ძალიან დაკავებული ბრძანდებით, ახლა თუ გრჩებათ დრო წიგნების საკითხავად და რას კითხულობთ?
3. ბავშვობის მოგონება, რომელსაც ყოველთვის სიამოვნებით იხსენებთ.
4. რამდენად რთულია თქვენი საქმიანობა?
5. თქვენთვის რომელი წიგნია განსაკუთრებული და რატომ?
6. ვინ შეგაყვარათ კითხვა?
7. ვინ იყო თქვენი პირველი მასწავლებელი? ორიოდე სიტყვით მოგვიყევით მასზე.
8. რა ასაკიდან დაიწყეთ წიგნების კითხვა?
9. რომელ მასწავლებელს მიუძღვნიდით ლექსს და რატომ?
10. რომელია თქვენთვის ყველაზე სამახსოვრო წიგნი, რომელიც ბავშვობაში წაგიკითხავთ?
11. რა უნდა გავითვალისწინოთ წარმატების მისაღწევად?
12. ბავშვობაში წასაკითხ წიგნებს ვინმე გირჩევდათ თუ თვითონ ირჩევდით?
13. ალბათ ხშირად გიწევთ უცხოელებთან შეხვედრა. თუ უჩუქებიათ თქვენთვის წიგნი, რომელმაც ძალიან გაგაკვირვათ ან გაგახარათ?
14. პირველი წიგნი, რომელიც განსაკუთრებულად დაგამახსოვრდათ.
15. რა ჟანრის ნაწარმოებებს ანიჭებთ უპირატესობას?
16. რა გვირჩევთ, რატომ უნდა ვიკითხოთ წიგნები?
17. ბავშვობაში წაკითხულმა რომელმა წიგნმა მოახდინა თქვენზე ყველაზე ძლიერი შთაბეჭდილება?

ნაბიჯი 5: შეადგინეთ წესები, რომლებითაც შეხვედრისას იხელმძღვანელებთ.

მაგალითად:

. ერთ მოსწავლეს ერთი კითხვის დასმის შესაძლებლობა ჰქონდეს;

. მოვუსმინოთ ერთმანეთს.

კითხვის დასმის რიგითობა განვსაზღვრეთ ე.წ. სახელის არჩევის მეთოდით. ამისთვის გამოვიყენე ვებგვერდი https://wheelofnames.com/.

ნაბიჯი 6: დანიშნეთ შეხვედრა. Microsoft Teams-ის პლატფორმა მშვენიერი საშუალება აღმოჩნდა შეხვედრების ორგანიზებისთვის. წინასწარ გადაამოწმეთ, სტუმრის ელექტრონული მონაცემები რამდენად თავსებადია იმ პროგრამასთან, რომლის გამოყენებასაც აპირებთ.

თუ შეხვედრის ჩანაწერის გაკეთებას გეგმავთ, აუცილებლად შეუთანხმდით სტუმარს და დამსწრე პირებს.

ნაბიჯი 7: დასასრულს შეაჯამეთ შეხვედრა. შეხვედრა ონლაინ რეჟიმში გაიმართა. სტუმარმა საინტერესოდ ილაპარაკა ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე. დასასრულს შეხვედრა შეჯამდა: რა მოეწონათ, რამ მიიპყრო მათი ყურადღება, რა გაიგეს მნიშვნელოვანი.

გიზიარებთ შეხვედრის ჩანაწერს. იხილეთ ბლოგზე.

პირად მაგალითს დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლის ფორმირებისთვის. გამოჩენილ ადამიანებთან შეხვედრები/საუბრები მოსწავლეებს ეხმარება, დაისახონ მიზანი, გაუჩნდეთ ინტერესი წიგნიერებისა და სწავლისადმი. ამ ფორმით მიღებული შთაბეჭდილებები სამახსოვროა და შეუძლია, დადებითი გავლენა მოახდინოს ბავშვზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. სასწავლო-მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული „კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე“

https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf

2. ეროვნული სასწავლო გეგმა, ქართული ენისა და ლიტერატურის სტანდარტი, ქართული ენა და ლიტერატურა დაწყებით საფეხურზე

https://ncp.ge/files/ESG/2016-2021/58%20muxli%20-%20qartuli%20ena%20da%20literatura%20-%20standarti.pdf

2016 წლამდე მე და ფისოებს დათვის და რაჭველის ურთიერთობა გვქონდა. მე ფისოებთან არ მივდიოდი, ისინი ჩემთან. აღნიშნულ  წელს კი  კართან ოთხფერი ფისო გამოჩნდა პატარა ჟღალი კნუტით. თავის სამყაროშიც სწორედ მაშინ ჩამითრიეს. უფრო სწორედ, კნუტმა მომაჯადოვა და დედამისსაც მისი ხათრით ვაჭმევდი. სადარბაზოში  ჩემს მიერ სპეციალურად ნაყიდ სახლში ცხოვრობდნენ. მთელი დღეები ან მზეს ეფიცხებოდნენ (მეზობლის აივანზე) ან უხილავ ჩრდილებს დასდევდნენ. პატარა ბიჭს „ფინტიკოზ დარდიმანდიანცი“ დავარქვი. რომელი დარდიმანდი ის იყო, მაგრამ მოუხდა რაღაც ეს სახელი. მერე „ფინტი“ წავიდა  ფინტი… და დედამისი, „კატუშა დეიდა“  ჩემი მეგობარი გახდა. დიახ, არ მოგესმათ ბევრ ადამიანზე მეტად გამოსდის მეგობრობა და ზოგჯერ ჩემს გასახალისებლად, ამხელა დროული ქალი, პატარა კნუტივით ფუნდრუკობს.

ფისოების გადამკიდე, ბუნებრივია, სოციალურ ქსელში მათივე  ჯგუფშიც აღმოვჩნდი   და იქ ჩემი ყურადღება ერთმა ეშვა-კიჭა აპრუწუნებულ პირიანმა ფისომ მიიპყრო.  მოკლედ, საქმე ასეა, რომ ეს ფისო თავისი დედა-ბებოს ერთგული ყოფილა და დედა-ბებოს შვილს, თავად დად რომ ეკუთვნის თითქმის არ წყალობს. გულში კი ნამდვილად ეყვარება, მაგრამ ახლოს მისვლას უკრძალავს, დედა ბებოს არ ეწყინოსო.  ეს გოგოც რა სახელს აღარ უწოდებს: „ოტო ფონ კამილოტ-ლანსელოტ გუინპლერ იმერელი“… „ოტო ფონ დრაკულა დე ლა უხასიათო“… „ოტო ფონ ქონქადა 15-ღერულვაშა“… და რა ვიცი, კიდევ უამრავი სახელი აქვს ფისო ოტოს. ჰოდა, ფოტოებიდან ისეთი სახით შემოგვქცერის ხოლმე, რომ ჩემი მხრიდან „ოტო ფონ დარდიმანდიანციც“ შევარქვი.

„ოტო“ სოფლად ცხოვრობს და  რახან იმერელს ეძახიან, სავარაუდოდ სოფელიც იმერეთშია. ყოველ დილას მამულების შემოვლით იწყებს და შემდეგ თითოეულ ფოთოლზე ანგარიშს დედა-ბებოს აბარებს. ყოველ შემთხვევაში, მისი და ეთო, ასე ირწმუნება. ოტოს მამულებში ჯემალა მეზობლის კარმიდამოცაა, ოღონდ ჯემალამ არ იცის, რომ „დრაკულას“ ხიზანია და ოტოც აღარ ახსენებს, რომ დროულ კაცს გული არ ატკინოს.

ადრე, „ოტო“  გველს შებრძოლებია და ბრძოლის ველი გამარჯვებულს, თუმცა მრავალმხრივ დაჭრილს დაუტოვებია. ეთოს გადაურჩენია და ეს საყვარლად მოპრუწული პირიც იმ ბრძოლის საჩუქარია. არადა, თან უხდება, თან ვაჟკაცური წარსულის დასტურიცაა.

წინა კვირას „ოტო ფონ დრაკულას“ მამულში გაურკვეველი მხეცის ძვლები უპოვნია. მაშინვე სირბილით სახლში დაბრუნებულა და დედა-ბებოსთვის მოუხსენებია, რომ იქეთ, მამულის განაპირას, სადაც ჯემალას კომშები დგას, მამონტის ძვლები ვიპოვეო. მართლა ნახა, თუ მხოლოდ მოეჩვენა, ეს არავინ იცის.

თუმცა, როდესაც პანდემიის შემდეგ, ბოლოს და ბოლოს მოსწავლეები სკოლებს დაუბრუნდებიან, ძვლის შემადგენლობა შეიძლება გამოიკვლიონ. და სულაც არ არის აუცილებელი, ძვალი მამონტის იყოს, სადილის შემდეგ გადანახული ძვალიც გამოდგება.

მაშ ასე, ძვალს საკმაოდ რთული სტრუქტურა აქვს და შეიცავს, როგორც ორგანულ, ისე არაორგანულ ნივთიერებებს. არაორგანული კომპონენტების უმეტესობა ჰიდროქსილაპატიტებია და ძვლის მასის 70%-ს შეადგენს. ჰიდროქსილაპატიტის ემპირიული ფორმულაა Ca₅(PO₄)₃(OH), თუმცა, ფორმულას შემდეგნაირად წერენ Ca₁₀(PO₄)₆(OH)₂, რადგან ჰიდროქსილაპატიტის კრისტალური სტრუქტურა ბიმოლეკულურია.

რა გვჭირდება:

სათვალე, ხალათი, ხელთათმანები;

სასწორი;

ქიმიური ჭიქა, 150მლ (ორი ცალი);

საზომი ცილინდრი, 10მლ;

პიპეტები (5 ცალი);

სინჯარა (6 ცალი);

სინჯარის დასაჭერი;

სინჯარების სადგამი;

გაზი ან სპირტქურა;

შტატივი სხვადასხვა ფორმის თათებით;

მოსარევი წკირი;

ძაბრი და ფილტრის ქაღალდი;

ლაკმუსის  ქაღალდი;

ძვლის ნიმუში;

აზოტმჟავა (6M, 30მლ);

ვერცხლის ნიტრატი (0.1M, 1-2მლ);

ბარიუმის ქლორიდი (0.1M, 1მლ);

ამონიუმის მოლიბდატი (0.1M, 5მლ);

ამონიუმის ოქსალატი (0.2M, 15მლ);

კალიუმის თიოციანატი (0.1M, 1-2მლ);

კონც. მარილმჟავა, 1მლ;

ნატრიუმის ტუტე(6M, 5მლ);

ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი  (CoN₆Na₃O₁₂);

რა რითი ჩავანაცვლოთ:

ძვლის ნიმუშის მხოლოდ 1გრამია საჭირო. სადილიდან მორჩენილი ნებისმიერი ძვალი გამოდგება.

ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი   შეიძლება შეიძინოთ ან თავად დაამზადოთ.

25გ ნატრიუმის ნიტრიტი გახსენით 75გ გამოხდილ წყალში, დაამატეთ 2მლ კონცენტრირებული ძმარმჟავა, დაამატეთ 2.5გ კობალტჰექსანიტრატი და მოურიეთ კობალტის მარილის სრულ გახსნამდე.  ხსნარი რამდენიმე დღე დააყოვნეთ,  გაფილტრეთ და ფილტრატი  გამოხდილი წყლით შეავსეთ  100 მლ-მდე.

მოვამზადოთ ძვლის ნიმუში:

აწონეთ ძვლის ნიმუშის 1გ. 150მლ-იან ქიმიურ ჭიქაში დაამატეთ 25მლ 6 M აზოტმჟავა და 25მლ გამოხდილი წყალი. აქვე მოათავსეთ ძვლის ნიმუში და გააცხელეთ, დრო და დრო მოურიეთ. ძვალი ბოლომდე უნდა გაიხსნას. არ აადუღოთ. ეს პროცესი ან ამწოვ კარადაში ჩაატარეთ, ან ღია ფანჯარასთან ან ეზოში.  გაცხელება მორევის პირობებში 10-15 წუთი გააგრძელეთ. შემდეგ ჭიქა გააცივეთ ოთახის ტემპერატურამდე. აიღეთ სხვა 150მლ-იანი ჭიქა, ძაბრი და ფილტრის ქაღალდი.  გაციებული ხსნარი გაფილტრეთ. მიღებული ფილტრატი ჩვენი ნიმუში იქნება.

გავაანალიზოთ მიღებული ნიმუში:

აიღეთ 5მლ ნიმუში და პირველ სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 0.1M  ვერცხლის ნიტრატის რამდენიმე წვეთი. წარმოქმნილი თეთრი ნალექი ქლორის იონების არსებობას ადასტურებს.  თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

ახლა, ნიმუშის იგივე რაოდენობა, ანუ 5მლ მეორე სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 0.1M ბარიუმის ქლორიდის 10წვეთი, მოურიეთ.  წარმოქმნილი თეთრი ნალექი სულფატ იონების არსებობას დაადასტურებს. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

ნიმუშის იგივე რაოდენობა, ანუ 5მლ მესამე  სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 4მლ 6 M აზოტმჟავა და 6მლ ამონიუმის მოლიბდატი, მოურიეთ.  ყვითელი ნალექი ფოსფატ იონების არსებობას დაადასტურებს.  შეიძლება ნალექის წარმოქმნა ხუთ წუთამდე გაგრძელდეს. თუ, ხუთი წუთის შემდეგაც არ წარმოიქმნა ნალექი, მაშინ სინჯარა ფრთხილად გააცხელეთ. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

3მლ ნიმუში მეოთხე სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 15მლ 0.2 M ამონიუმის ოქსალატი და მოურიეთ. კალციუმის იონების არსებობას თეთრი ნალექი წარმოქმნა დაადასტურებს. თქვენი დაკვირვება ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ასახეთ.

5მლ ნიმუში მეხუთე  სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 5მლ 6M აზოტმჟავა და მოურიეთ. დაამატეთ 0.1M კალიუმის თიოციანატის 5 წვეთი, კვლავ მოურიეთ. დააკვირდით ფერის ცვლილებას. წითელი ფერის წარმოქმნა რკინის სამვალენტიანი იონების არსებობაზე მიუთითებს. წითელი ფერის სიმკვეთრით რკინის იონების რაოდენობაზე შეიძლება ვიმსჯელოთ.

და ბოლოს…

5მლ ნიმუში მეექვსე   სინჯარაში ჩაასხით. დაამატეთ 3მლ 6M ნატრიუმის ტუტე, მოურიეთ. დაყნოსეთ სინჯარა მხოლოდ ქიმიური მეთოდით. ამიაკის სუნი ნიმუშში ამონიუმის იონების არსებობას ადასტურებს.

იგივე სინჯარა ადუღებამდე გააცხელეთ. გააცივეთ და დაუმატეთ 3მლ ნატრიუმის ჰექსანიტროკობალტატი. კალიუმის ნიტროკობალტატის უხსნადი ნალექის წარმოქმნა  ნიმუშში კალიუმის იონის არსებობას ადასტურებს.

დაკვირვების ცხრილი

ჩაატარეთ ეს ექსპერიმენტი, ცხილიც შეავსეთ და მე ჩემი მხრიდან თქვენს შედეგებს „ოტო ფონ დარდიმანდიანც ქონქადა 15 ან 17 ღერულვაშას“  გადავუგზავნი. ისიც, თავის მონაცემებს შეადარებს და დაადგენს, მართლა ნახა თუ არა, ჯემალას კომშებთან მამონტის ძვლები.

საბოლოო ანგარიში კი  „ქონქადას“ დედა ბებოს წარედგინება.

საშუალო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმის მოდიფიცირებული ვარიანტი ჯერჯერობით არ გამოქვეყნებულა (განსხვავებით დაწყებითი და საშუალო საფეხურებისგან). სახელმძღვანელო დოკუმენტად საშუალო საფეხურზე 2011-2016 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმა – საგნობრივი სტანდარტები, პროგრამის შინაარსი, სავალდებულო ლიტერატურის ჩამონათვალი რჩება.

მასწავლებლებმა და მოსწავლეებმა სამი წლის განმავლობაში საკმაოდ მოცულობითი მასალა უნდა დაძლიონ. მეათე კლასში, მაგალითად, მოსწავლეები ძველი ქართული ლიტერატურის ძეგლებს ეცნობიან. გრიფირებულ სახელმძღვანელოებში უმეტესად ქრონოლოგიური პრინციპია დაცული და შესაბამისად,  მეათეკლასელი მოსწავლე დიდი გამოწვევის წინაშე დგას – ქართული ენისა და ლიტერატურის კურსი მას მთელი წლის განმავლობაში ძველი ქართულით დაწერილი ტექსტების გაცნობა-დამუშავებას „ავალებს“.

კოლეგებისგან არაერთხელ მსმენია, რომ მეათე კლასი „ყველაზე რთულია“ და რომ ამდენი ძველი ტექსტის ერთი წლის განმავლობაში დამუშავება არ არის სასურველი. მოსწავლეებს ტექსტის ლექსიკურ დონეზე გასაგებად საკმაოდ ბევრი დროის დახარჯვა უწევთ. მასწავლებლები იყენებენ ისეთ მეთოდს, როგორიცაა პარაფრაზირება, შინაარსის წერილობით გადმოცემა, ეპიზოდების გამოკრებილი შინაარსი.

მოსწავლეები, უმეტესწილად, იყენებენ ისეთ მეთოდებს, როგორებიცაა, ინტერნეტში მოძიებული მზა მასალის გადმოკიპირება (რომ დაინტერესდეთ და საძიებო სისტემაში ჩაწეროთ „შუშანიკის წამება – შინაარსი“ ბევრი სხვადასხვა ხარისხით შესრულებული „გაშინაარსებული“ ვარიანტი დაგხვდებათ) ან კეთილსინდისიერად უთმობენ არაერთ საათს ძველი ქართულით დაწერილის პარაფრაზირებას. ძნელი სათქმელია, რა სიკეთის მომტანია ამ შრომატევადი სამუშაოს გაწევა, მაშინ, როცა ჩამონათვალში სამი ვრცელი ჰაგიოგრაფიული ტექსტი – „ვეფხისტყაოსნი“, „დავითიანი“ და საბას იგავ-არაკებია.

მე-11 და მე-12 კლასებში გადანაწილებული სავალდებულო ნაწარმოებებიდან უმეტესობა მე-19 საუკუნეში და მეოცეს დასაწყისშია დაწერილი. სავალდებულო ტექსტებიდან უკანასკნელია ჯემალ ქარჩხაძის „იგი“. სავალდებულო ჩამონათვალში არ არის არცერთი თანამედროვე ავტორის ტექსტი.

მოსწავლეების განწყობა-დამოკიდებულებები, რომლებიც შესასწავლ მასალაზე მუშაობისას ექმნებათ, დიდწილად განაპირობებს მათ მოტივაციას. მათი ასაკობრივი ინტერესების გათვალისწინება ლიტერატურის კურსზე შეთავაზებული ტექსტების შერჩევისას მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელი ფაქტორია. არაერთი კვლევა ადასტურებს, რომ მოზარდისთვის საინტერესო ტექსტი და მისი განწყობა-დამოკიდებულება შესასწავლ მასალასთან პირდაპირ აისახება მიღებული ცოდნის ხარისხზე (იხ. სტატია „Impact of Students’ Reading Preferences on Reading Achievement“, ავტორები:Yamina Bouchamma, Vincent Poulin, Marc Basque, Catherine Ruel, გამოქვეყნებულია ჟურნალში „კრეატივ ედუქეიშენ“, ასევე „STUDENTS’ READING PREFERENCE AND ITS IMPLICATIONS: A STUDY OF THREE ENGLISH EDUCATION DEPARTMENTS IN JEMBER, Noviyanti Sari Dewi. ამ კვლევის პდფ ვერსია ხელმისაწვდომია აქ).

ჩვენთვის საინტერესო საკვლევი კითხვებია:

• რამდენადაა გათვალისწინებული მოსწავლეთა ასაკობრივი ინტერესები დღეს არსებული სავალდებულო საპროგრამო ნაწარმოებების შედგენისას?
• რამდენადაა გათვალისწინებული მასწავლებელთა მოსაზრებები ამა თუ იმ ტექსტის სწავლების პროცესში წარმოშობილი სირთულეების ან გამოწვევების შესახებ ლიტერატურული კანონის შედგენისას?
• რამდენად აღძრავს მოზარდებში კითხვისა და კვლევის ინტერესს შეთავაზებული საპროგრამო ტექსტები და მეთოდები?
• რა ცვლილებები გველის საშუალო საფეხურზე და იგეგმება თუ არა საპროგრამო ნაწარმოებების ჩამონათვალის რედაქტირება?

საინტერესო იქნება ამ კითხვებზე პასუხების მიღება

დღესდღეობით ჩვენს ხელთ არსებულ სახელმძღვანელო დოკუმენტში სავალდებულო ნაწარმოებების ჩამონათვალში დისბალანსი თვალსაჩინოა. მოსწავლეები უხვად ეცნობიან ძველ და კლასიკურ ტექსტებს. „ქართული მწერლობის კლასიკოსთა დროში გამოცდილ თხზულებებს, რომლებმაც მყარად დაიმკვიდრეს ადგილი ქართული ლიტერატურის ისტორიაში“. თანამედროვე ლიტერატურისთვის კი ადგილი  ჯერჯერობით ვერ გამოიძებნა.

ეს საკითხი, ვფიქრობ, დებატებისა და დისკუსიის, კვლევების საგანი უნდა გახდეს. გვჭირდება ღია და ცოცხალი პროცესი, რომელშიც ჩართული იქნებიან მასწავლებლები, მოსწავლეები, მეთოდური პრინციპების შემმუშავებელი ორგანიზაციები, დაინტერესებული პირები, ექსპერტები. სხვაგვარად სწავლა-სწავლების უშუალო პროცესი და მოსწავლის ინტერესები უგულებელყოფილი რჩება და ჩნდება განცდა, რომ  მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები „დახურულ კარს მიღმა კაბინეტებში“ მიიღება.

ევროპული და ამერიკული სკოლებისა და უნივერსიტეტების სასწავლო მასალის შერჩევისას, ჩემი დაკვირვებით, ხელმძღვანელობენ პრინციპით „სარკე და სარკმელი“ და ცდილობენ, სავალდებულოდ შესასწავლი ლიტერატურული ნაწარმოებები დააბალანსონ ისე, რომ მოსწავლეს საშუალება ჰქონდეს, იკვლიოს ტექსტებში ის, რაც ეხმიანება, ირეკლავს, ასახავს მათ თანამედროვეობას; ტექსტები, რომლებშიც მათთვის აქტუალური თემები, საკითხები და იდეებია წარმოჩენილი („სარკე“)  და ამავდროულად, დააკვირდეს სხვა დროსა და ეპოქაში, სხვა მოცემულობებსა და რეალობაში შექმნილ ლიტერატურას, ისტორიულ, სოციალურ, კულტურულ ასპექტებს, რათა წარმოდგენა შეექმნას „გარდასულ დროზე“ (ერთგვარი ლიტერატურული „სარკმელი“).

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურის საგნის ჯგუფის მასწავლებლის სამაგისტრო პროგრამის ფარგლებში 2016 წელს ჩატარებული კვლევა მოიცავდა ფოკუსჯგუფს მოსწავლეებთან. განსახილველი საკითხი იყო მოსწავლეთა განწყობა-დამოკიდებულებები და მიმართებები ჰაგიოგრაფიული ტექსტების შესწავლის შემდეგ – რამდენად მრავალფეროვანია, მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ლიტერატურის გაკვეთილები, რა ეადვილებათ და რა უჭირთ განსაკუთრებულად ამ ტექსტების შესწავლის დროს.

(ვრცლად ამ კვლევის შედეგების შესახებ იხ. აქ და აქ).

კვლევის შედეგად შემუშავებული დასკვნები და რეკომენდაციები საინტერესო და გასათვალისწინებელია, რადგან სხვა არაერთ კვლევასთან ერთად, ცხადყოფს, რომ მოსწავლის მოტივაციასა და მიღებული ცოდნის ხარისხზე პირდაპირ ზემოქმედებს შესასწავლი მასალისადმი მათი დამოკიდებულება (ამის დასტურია, დამატებით, პირადი გამოცდილებაც და კოლეგებისგან მიღებული გამოხმაურებები).

ამ მიმოხილვითი სტატიის დასასრულ გთავაზობთ ამონარიდს ხსენებული კვლევის დასკვნითი ნაწილიდან. ცხადია, საკითხი საჭიროებს შემდგომ კვლევასა და შესწავლას:

ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების პრაქტიკა მე-10 კლასში (ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი. ავტორები: ილონა აკობია, მარიამ დვალი, ლია ნარიმანიძე), დასკვნით ნაწილი (არასრული):

„მოსწავლეებთან ჩატარებული ფოკუსჯგუფი და ტესტების ანალიზი, გვაძლევს საფუძველს დავასკვნათ, რომ ქართული ლიტერატურის საგაკვეთილო პროცესი მე-10 კლასის პირველ სემესტრში არ გამოირჩევა მეთოდური მრავალფეროვნებით. მოსწავლეებს არ ეძლევათ საშუალება, განივითარონ და საგაკვეთილო პროცესში დაამუშაონ მაღალი სააზროვნო უნარები;

ძირითადი პრობლემა მდგომარეობს ტექსტების ენობრივ სირთულეში და მოსწავლეთა რაოდენობას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მათი შესწავლისას;

მე-10 კლასის ლიტერატურის პროგრამა ნაკლებად ითვალისწინებს მოსწავლეთა ასაკობრივ თავისებურებებსა და ინდივიდუალურ ინტერესებს;

მოსწავლეები იმთავითვე რელიგიური დანიშნულების მქონედ  აღიქვამენ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტებს;

ლიტერატურის გაკვეთილებზე ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების დროს არ/ვერ იყენებენ ტექსტების შედარების მეთოდს, ეს ეხება როგორც ნაციონალურ ტექსტებთან პარალელებს, ასევე უცხოენოვან ლიტერატურას“.

„– რატომ ქუდის ჯადოს არ გამოიყენებ და ფრთოსან მაიმუნებს არ მოუხმობ? ერთი საათიც არ გავა, რომ ოზის ქალაქში მიგიყვანენ. რა ვიცოდი, ჯადოსნური თუ იყო, – გაკვირვებით მიუგო დოროთიმ, – როგორ მოვუხმო?

• ოქროს ქუდს შიგნიდან აწერია, – უთხრა თაგვების დედოფალმა, მაგრამ თუ ფრთოსანი მაიმუნების მოხმობას აპირებ, ჩვენ გავიქცევით, თორემ ძალიან, ძალიან მავნეები არიან და ჩვენი წვალება გაუხარდებათ.
• მე არაფერს დამიშავებენ? – შეშფოთდა დოროთი.
• შენ – არა. ქუდის პატრონს უნდა დაემორჩილონ“.

ფრენკ ბაუმი, ოზის ჯადოქარი[1]

მფრინავი მაიმუნები უმალ გაახსენდება მათ, ვისაც „ოზის ჯადოქარი“ ერთხელ მაინც წაუკითხავს. რომანში ისინი ჯადოქრის ოქროს ქუდის მორჩილი არსებები არიან, ქუდის ყოველ ახალ მფლობელს  ნებისმიერ სამ სურვილს უსიტყვოდ უსრულებენ – „ბინძურ სამუშაოს“, რომელიც ნარცის მბრძანებლებს ბოროტი მიზნების მიღწევაში ეხმარება.

რეალურ ცხოვრებაში იმ მაიმუნებს, მეტაფორული ქუდის გარდა, ვერანაირ ქუდში ვერ გამოამწყვდევ. ჰაერი მათით უხვადაა გაჯერებული, თითქმის ყველგან არიან – სასწავლო დაწესებულებებში, სანათესაოში, სამეგობროში, სამეზობლოსა თუ ნებისმიერ სამსახურში. სხვათა შორის, ეს სულაც არაა მხოლოდ უცხოური ან მხოლოდ ქართული ამბავი, არც სიახლეა და ლიტერატურაც არ უჩივის ამ ტიპის პერსონაჟების ნაკლებობას.

გვახსოვს, აკაკის „ბაში-აჩუკში“ შაჰ-აბასი გმირულ, პირდაპირ პოლიტიკას როგორ ცვლის „საქვეშქვეშო-სავერაგოზე“, რადგან „იქ, სადაც ლომის ტოტი ვეღარას სთესავს, მელიის კუდმა უნდა მოიმკოს!..“ – და აოხრებულ ქვეყანას რისხვას წყალობად უცვლის. უხვი წყალობა კახეთს აბრმავებს,  „კუჭი გულს სძლევს, სული ხორცს უთმობს“ და ნელ-ნელა, „დღეს-ხვალობით“ ქვეყანა „საფრთხეში ტოპავს“. აქაური თავადები შაჰის სასახლის კარზე უპირველეს ადგილებს იჭერენ. ვინც ქართველობას არ ივიწყებს, იჩაგრება და გმირთა-გმირიც რომ იყოს, „წინ ბიჯის წადგმასაც“ ვერ ახერხებს. შაჰ-აბაზი გულში იცინის, რადგან აღმოსავლეთი საქართველო ნახევრად გათათრდა. ბოლოს ისე ხდება, რომ ქართველი ქართველზევე მეზვერეობს.  „და თუ აქა-იქ სადმე „რიგიანი“  და ჯერ კიდევ „სამშობლოს მოჭირისუფლე“ ვინმე გამოერევა, ჯერ თავისიანებსავე არ მოსწონთ და უკიჟინებენ“. მაგალითად, ბიძინა ჩოლოყაშვილს ბიძამისი ჯანდიერი, მთავარმართებლის თითქმის პირველი ვეზირი,  ერთხელაც ეუბნება, რომ ახირებული და საკუთარი თავის მტერია, რადგან სასახლის კარზე ბედნიერება მოელის და ის კი ნაცარქექიასავით ჩააკვდა ახმეტას მაშინ, როცა ყეენის მზეს უნდა ფიცულობდეს, რადგან ქვეყანა პურს სწორედ შაჰის წყალობით ჭამს.

ეს ტიპური შემთხვევაა, რომლის მაგვარი ლიტერატურაში, ისტორიასა  თუ რეალურ ცხოვრებაში უამრავია. თავადი ჯანდიერის მსგავსი პიროვნებები კი გენერალიზდება ერთ ტერმინზე, რომელსაც პოპულარულ ფსიქოლოგიაში „მფრინავ მაიმუნებს“ უწოდებენ და ამ ტერმინს ნარცისული ძალადობის კონტექსტში ემოციური ძალადობის, ასევე რწმუნებითი ძალადობის (Abuse by proxy) ფორმად განიხილავენ.

მფრინავი მაიმუნი შეიძლება იყოს ნებისმიერი, ვისაც ნარცისი ადამიანის სჯერა, მაგალითად, მეუღლე, შვილი, მეგობარი, ტყუპის ცალი თუ ნათესავი. პოპულარული ფსიქოლოგიის წარმომადგენლის, ანგელა ატკინსონის (Angela Atkinson) თანახმად^[2][9], მფრინავი მაიმუნები ჩვეულებრივ,  მართული ხალხია, ვინც მსხვერპლის დანაშაულს გულწრფელად იჯერებს და, შესაძლოა, ერთდროულად რამდენიმე ნარცისი ადამიანის სამსახურშიც იდგეს^[4] . ნარცისული პიროვნული აშლილობის(NPD)[2] მკვლევრის, სემ ვაკნინის და სხვა ავტორთა თანახმად, რწმუნებით მოძალადეების^3][7][10] გაჩენას განაპირობებს:

• მოძალადე კოლეგა/კომპანიონი/ მოკავშირე…

• • მსხვერპლის კოლეგა/კომპანიონი – რომელიც მასზე მანიპულირებს მოძალადის იდეებით;

• ხელისუფლებისა და წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების წევრი/წევრები – რომლებიც მოძალადის სურვილებით/იდეებით მანიპულირებენ.

ტაქტიკა

მფრინავი მაიმუნები ასრულებენ ნარცისი მოძალადის სურვილს და  სამიზნე მსხვერპლს დამატებით ტკივილებს/ტანჯვას აყენებენ. ეს შეიძლება იყოს „ჩაშვება“, ჭორების გავრცელება, მუქარა, მოძალადის მსხვერპლის როლში წარმოჩენა, (მსხვერპლობის თამაში) და სამიზნე მსხვერპლის დადანაშაულება, თითქოს ის იყოს მოძალადე. ამის მიუხედავად, მოძალადეს არ უჭირს „მფრინავი მაიმუნები“ განტევების ვაცად გამოიყენოს და თუ საქმე საქმეზე მიდგება, დანაშაულის მთელი სიმძიმე მათ გადააბრალოს, ისე, რომ ვერასდროს მიხვდეს, ასე უნამუსოდ რომ იყენებენ.  მრავალრიცხოვანი „მფრინავი მაიმუნები“ მოქმედებენ მობინგის, ანუ კოლექტიური ბულინგის პრინციპით.

ნარცისი მოძალადის მხარდაჭერის მოტივთა მენიუ შეიძლება მრავალფეროვანი იყოს.  ერთი მხრივ, ნარცისი ცალმხრივი პერსპექტივით ხიბლავს მათ. ოჯახის წევრები ცდილობენ კეთილსინდისიერად შეეცადონ „პრობლემური წევრის“ სიტუაციაში გარკვევას. დამოკიდებულები ან იჯერებენ ნარცისი მოძალადის ყოვლადშემძლეობას ან იყენებენ მათ საკუთარი აგრესიული ინსტინქტების სანქცირებისთვის.

გვახსოვდეს: „მფრინავი მაიმუნი“ ნარცისი ადამიანის ხელში იარაღია, რომლითაც ცილისმწამებლურ კამპანიას აგორებს და უდანაშაულო მსხვერპლს ესხმის თავს.

„მფრინავი მაიმუნების“ პირველი კატეგორია გულუბრყვილოა. არ ეძებენ მიზეზებს,  ვერც სიმართლეს ხედავენ და რაკი თავად არ შეუძლიათ ვინმეს მიმართ ბოროტების ჩადენა, ჰგონიათ, რომ სხვებიც ვერ შეძლებენ ამას.  ასე რომ, იჯერებენ სიცრუეს მსხვერპლის შესახებ და ავრცელებენ მას. თუკი დილემის წინაშე აღმოჩნდებიან, ამ ტიპის ადამიანებს ძლიერი, დომინანტური პიროვნების „ფრთებქვეშ დნობა“ ურჩევნიათ იმის გააზრებას, თუ რა ხდება.

მეორე კატეგორია „ტოქსიკურია“ – ადამიანები, რომელთა ქცევებს საზღვარი არ აქვს. მათ უყვართ ჭორები და დრამა და მათ გარეშე არსებობა არ შეუძლიათ, აქვთ მთლიანობის პრობლემა და, როგორც წესი, ნარცისისგან რაღაც უნდათ. მათ სურთ ჰქონდეთ სტატუსი; ჰყავდეთ მომხრეები, მაამებელი ადამიანები. ისინი ნარცისისგან იღებენ იმას, რის გამოც მზად არიან შეასრულონ ბრძანება.

ჩვენი რეალობა

წარმოიდგინეთ სასკოლო სიტუაცია, როდესაც მოსწავლე/მასწვლებელი ასერტულია, ვერ ეგუება ჩაგვრასა და უსამართლობას და თავისი უფლებებისთვის ბრძოლას იწყებს. ეს აშინებს მის ზემდგომ ნარცის მოძალადეს და ყველა გზით ცდილობს, „მსხვერპლის“ ბრძოლისუნარიანობის შემცირებასა და საბოლოოდ ჩაქრობას. ამისთვის მოძალადე ჯერ ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას ახდენს საკუთარი დანაშაულის მოწმეებზე, მაგალითად, მოსწავლეებზე/მათ მშობლებზე/მასწავლებლებსა თუ დირექციის წევრებზე და მათ შთააგონებს, რომ „მსხვერპლია“, რომ „უსამართლოდ ექცევიან“, რომ „ამდენი რამ გაუკეთებია და არ უფასდება“ და ა. შ.. მერე ხდება ისე, რომ მოძალადის ოპონენტ მართალ ადამიანს არათუ მხარს უჭერენ უსამართლობის წინააღმდეგ, არამედ გაჩუმებისკენ მოუწოდებენ, ყველგან დასცინიან, ადამიანად არ თვლიან, რიყავენ და სრულიად მარტო ტოვებენ.

სამწუხაროდ, ეს ჩვენთვის ასე ნაცნობი და არცთუ იშვიათი რეალობაა, რომელზე ღიად საუბარს გავურბივართ, რადგან გვეშინია და ამ შიშისაგან თავი გაქცევით უნდა დავიცვათ. არადა, ფიქრი, ანალიზი და ხმამაღლა საუბარიც რაოდენ მნიშვნელოვანია! „ადამიანი, რომელიც შენი მჩაგვრელის გამართლებაშია და მომხდარის გადაკეთებასა და გარეშეთათვის აზრის შექმნას ცდილობს“, – flying monkey[1]-ს ამგვარი განსაზღვრა  უცხოეთში მოღვაწე ქართველი ენათმეცნიერის ჩანაწერებში აღმოვაჩინე და მენიშნა, რომ იგი ხელის გულზე გადაშლილ არცთუ სასურველ მემკვიდრეობას  ფარდას თითქმის ბოლომდე ხდიდა. ამ წერილის შექმნაც სწორედ მისმა ჩანაწერმა შთამაგონა.

უარეს შემთხვევაში, მირჩევნია, ვიცოდე, რომ ვერავის ვერაფერში გამოვადგები, ვიდრე მავანმა საკუთარი ბოროტი მიზნის მისაღწევად მხოლოდ „შავი სამუშაოსთვის“ გამომიყენოს და შემდეგ საბოლოოდ სანაგვეზე მომისროლოს, –  ეს მე ვარ და, მიუხედავად იმისა, რომ, კანზასელი დოროთის მსგავსად, ჯერ ვერცხლის ფეხსაცმელი თუ, მით უფრო,  ვერც ოქროს ქუდი ვერ მიპოვია, მაინც ამავეს ვეტყვი ჩემსა თუ სხვის მოწაფეებს. ყველაფერი უსარგებლოა, როცა გული სიყვარულით არ გიძგერს და მუდამ სხვების თანაგანცდას არ გავალებს.

გამოყენებული რესურსები:

1. ^ Jump up to:^ab Carmen Bryant (7 May 2019). Unmasking the Illusion of Perfection: Narcissist Abuse; Abused by the Esteemed!. ISBN 978-1973654667. Retrieved 30 May 2019. These people, termed through popular psychology, as flying monkeys (in context of narcissist abuse) and redirect all attention back to the narcissist …
2. ^ Jump up to:^{ab c d e f g} “Flying Monkeys (The Narcissist’s Tool for the Smear Campaign)”. Medium. 13 May 2018. Retrieved 30 May 2019. So the role of these flying monkeys is first of all abuse by proxy.
3. ^ Jump up to:^ab Angela Atkinson (December 2015). Gaslighting, Love Bombing and Flying Monkeys: The Ultimate Toxic Relationship Survival Guide for Victims and Survivors of Narcissistic Abuse. ASIN B0192Q652O.
4. ^Brian C Toner; Anne E Hathaway (May 2012). Bill the Sociopathic Flying Monkey. ISBN 978-1477626221. Retrieved 30 May 2019.
5. ^ Jump up to:^ab Sam Vaknin (2010). “Abuse By Proxy: From Smear Campaigns to 3rd-party Stalking and Abuse”. Retrieved 30 May 2019.
6. https://medium.com/@OwnYourReality/flying-monkeys-the-narcissists-tool-for-the-smear-campaign-798daf7a59c0
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Flying_monkeys_(popular_psychology)

[1] ციცო ხოცუაშვილის თარგმანი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 126.

[2] narcissistic personality disorder

დილიდან ვიცი, რთული დღე იქნება და ეს გაღვიძებისთანავე მღლის. პანდემიის პერიოდში არა მარტო ჩემი, ბავშვების რეჟიმიც აირია – გვიან იძინებენ და გვიან იღვიძებენ. 12 საათზე კი დისტანციური გაკვეთილები იწყება. სახლში ორი მცირეწლოვანი ბავშვი ცხოვრობს, მესამე კლასელი ბიჭი და 5 წლის გოგონა. ვცდილობთ, დილის რუტინული ჩვევები შევასრულოთ, მერე სწრაფად ვისაუზმოთ და გაკვეთილზე არ დავაგვიანოთ. გაკვეთილის დაწყებისთანავე  მარტო ვტოვებთ  და  სხვა ოთახში გავდივართ. დილიდან სამუშაო მეც მაქვს, მაგრამ ამ დროს 5 წლის გოგონას სჭირდება ყურადღება, ხან გართობა უნდა, ხან წიგნის კითხვა, ხან კიდევ როლური თამაშები. ვიცი, მუშაობას ვეღარ მოვახერხებ, რადგან თუ პატარა რაიმეთი არ დაკავდება, სკოლის მოსწავლეს ხმაურით ხელი შეეშლება. ოდნავი ფაჩუნიც კი ძაბავს. როცა გაკვეთილი იწყება, თითქმის ფეხაკრეფით დავდივართ, რომ არ ვიხმაურო, დისტანციურ გაკვეთილზე „ოჯახის ხმები” არ შევიდეს და ამის გამო თავი უხერხულად არ იგრძნოს.

დედობა არასოდეს ყოფილა მარტივი, მაგრამ პანდემიის პირობებში დედობა კიდევ უფრო რთული და საპასუხისმგებლო გახდა. ოჯახის საქმეები და ბავშვებზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა, რომელიც აქამდე ისედაც ქალის პირდაპირი მოვალეობა იყო, კიდევ უფრო გაიზარდა და შრომისა და პასუხისმგებლობის ეს უზარმაზარი ტვირთი ქალებს უფრო მძიმედ დააწვა მხრებზე. სოციალური ინსტიტუტების – ბაღების და სკოლების დახურვამ ქალების უხილავი შრომის ტვირთი კიდევ უფრო დაამძიმა. ჯერ კიდევ, როცა მომავალი ბურუსით მოცულია, პროგნოზების გაკეთება რთულია და სკოლა-ბაღების ამუშავების საკითხი  ისევ არ არის გადაწყვეტილი, მნიშვნელოვანია, დედებმა ვისაუბროთ მაინც იმ გამოწვევებზე, რომლებიც პანდემიამ მომუშავე თუ არამომუშავე დედებს შეუქმნა.

სწავლების ახალ მოდელზე გადასვლამ მშობლებს კიდევ ერთი ახალი რამ აღმოგვაჩენინა, ეს იყო შიში იმისა,  რომ ისედაც მძიმე განათლების სისტემის პირობებში და ახლა უკვე პანდემიური განათლების პირობებში, მოსწავლეები კიდევ უფრო  „ჩამორჩებიან”, თუ ძალიან არ მოინდომებს თავად მოსწავლე  და მისი მშობელი. ისე გამოვიდა, რომ დედებმა მასწავლებლობაც შევითავსეთ, შვილების სწავლის ხარვეზები  უფრო ახლოდან აღმოვაჩინეთ და შევეცადეთ საუკეთესო შედეგისთვის ერთად გვემუშავა. შემოქმედებითი უნარების განვითარება, კითხვის ტექნიკის დახვეწა, უცხო ენის შესასწავლად გაძლიერებული ყურადღება და ამის თვალ-ყური ყველაფერი რუტინული ყოფის მთავარ მოვალეობებად იქცა.

ამას გარდა, ყოველდღიურად გვიწევდა მოგვეფიქრებინა, როგორ შეგვეწყო ხელი ბავშვების ფიზიკური გააქტიურებისთვის, ხელი შეგვეწყო სოციალური კავშირების გაბმისთვის და ყველაზე მთავარი, ხშირად მოგვესმინა ბავშვებისთვის, რომლებიც უმეგობროდ დარჩნენ და ამას ძალიან განიცდიან.

თითქმის რვა წელია ტელევიზორში არხები გამოვრთე და მხოლოდ ტელევიზორის ყუთი დაგვრჩა, რომელშიც ხანდახან, მოცალეობის დროს, საოჯახო კინოსეანსებისთვის ვიყენებთ. ამ გადაწყვეტილების სისწორეში კიდევ უფრო დავრწმუნდი, რაც ბავშვები წამოიზარდნენ და ჩვენს  ტელევიზორებში კი ისევ ქაოსი, განუკითხაობა და მდარე გადაცემების კორიანტელია.  ახალი არ იქნება თუ ვიტყვი, რომ ეკრანი ჩემს შვილებსაც ანდამატივით იზიდავთ და ყოველიდღე, უამრავი საჭიროებაზე ფიქრისა და ზრუნვის პარალელურად, დედებს იმაზე ფიქრიც გვიწევს, როგორ ვიცხოვროთ ისე, რომ ნაკლები ურთიერთობა ჰქონდეთ ბავშვებს ეკრანთან. აქამდე ეს ყველაფერი მეტწილად დაბალანსებული იყო, სკოლაში ცოცხალი ურთიერთობები ჰქონდათ, სწავლობდნენ, თამაშობდნენ, ერთმანეთს აზრებს უზიარებდნენ. ახლა კი ყოველდღიურ საფიქრალად იქცა, როგორ შევთავაზოთ მათ უფრო მეტი ცოცხალი ურთიერთობა პანდემიის პირობებში და თავიდან ავარდიოთ ეკრანთან ხანგრძლივი ჯდომა. ისიც შევამჩნიე, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვებს ვცდილობთ ეკრანებთან ნაკლები ურთიერთობა ჰქონდეთ, სახლში გაჯეტები მრავალთავა გველეშაპივით მრავლდებიან. ერთს შევინახავ, მეორეს აღმოაჩენენ, მეორეს დავმალავ, პირველს პოულობენ და ა.შ ციფრული ეკრანების ეს მრავალთავა გველეშაპი, დაუმარცხებელია, როგორც ჩანს, და გადავწყვიტეთ უფრო მოვიშინაუროთ, ვიდრე ვებრძოლოთ – ასე დაიწყო ჩემმა უმცროსმა შვილმა ეკრანიდან ტანვარჯიშის შესწავლა, დაინტერესდა რუსულით და ინგლისური კიდევ უფრო გაიუმჯობესა. თუმცა, იმ პირობებში როდესაც, ბავშვები გაკვეთილებს ეკრანის წინ ესწრებიან, ეკრანებთან მეცადინეობენ, ეკრანების გამოყენებით ცდილობენ მეგობრებთან ურთიერთობებს და გასართობადაც ეკრანისკენ მიიწევენ, ეს ნამდვილად შეიძლება გვექცეს უზარმაზარ პრობლემად ბევრი სხვადასხვა გამოვლინებით. ეკრანებთან ხანგრძლივად ჯდომა პანდემიის ერთ-ერთ მთავარი გამოწვევაცაა  და ბავშვების ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას უქმნის საფრთხეს.

როდესაც პანდემიის დროს დედობის მძიმე ტვირთზე და პასუხისმგებლობებზე ვწერ, მახსენდება და  განსაკუთრებით მაფიქრებს დედები, რომელთაც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე ბავშვები ჰყავთ და ამ უჩვეულო მდგომარეობამ მათ კიდევ მეტი პრობლემა შეუქმნა; დედები, რომლებმაც სამსახურები დაკარგეს და მათ ოჯახებში მომავლის შიშმა და მოწყენილობამ დაისადგურა; მარტოხელა დედები, რომლებიც იმაზე მეტად მარტო დარჩნენ პრობლემების პირისპირ, ვიდრე აქამდე იყო; ემიგრანტი დედები, რომლებიც წლებია შიშებით ცხოვრობენ და შორიდან უწევთ შვილებზე და ოჯახის წევრებზე ზრუნვა;  დედები ჯანმრთელობის პრობლემებით[ დედები რომლებიც სისტემატიური ძალადობის ქვეშ იმყოფებიან და კიდევ ბევრი დედა, რომლებიც მხარდაჭერის გარეშე ქმნის შვილებისთვის მომავალს.

ახლა, ისე როგორც არასდროს, საუბარი და ერთმანეთის მოსმენა გადარჩენის ტოლფასია. და ამაზე დიდი სიკეთე, ამაზე დიდი მხარდაჭერა, რა შეიძლება გავუკეთოთ ერთმანეთს, მოსმენისა და გაზიარების გარდა?!

როგორც ცნობილია, ნებისმიერი დავალებას აქვს თავისი პირობა, რომელშიც ნათლად, გასაგებად უნდა იყოს მითითებული, რას და როგორ ითხოვენ მოსწავლისაგან, რა უნდა მიიღონ შემეცნებითი საქმიანობის საბოლოო პროდუქტად. დავალების პირობები ძირითადად გულისხმობენ შემდეგ ოპერაციებს:

• შედარება, განაზოგადება, დასკვნის გაკეთება, დაკონკრეტება, არგუმენტის მოყვანა და ა.შ.

თითოეული მათგანი ერთგვარი უნივერსალური სასწავლო ქმედებაა და ამიტომაც – მეტასაგნობრივიც. პრაქტიკულადაც, ნებისმიერი დავალება შეიძლება დაკვალიფიცირდეს, როგორც მეტასაგნობრივი დავალება. გამონაკლისს შეადგენენ ისეთი დავალებები, რომლებსაც ცალსახად მარტივი მიზანი აქვთ (თუმცა პერიფრაზირებაც რომ ავიღოთ, ერთი შეხედვით საკმაოდ მარტივიც, მასაც კი მთელი რიგი სააზროვნო ოპერაციები უდევს საფუძვლად).

ზოგადად, შემეცნებით საქმიანობაზე გათვლილი დავალებები მრავალფეროვანია, სხვადასხვაგვარი: ესენია ისტორიული ანდა თანამედროვე დოკუმენტის ფრაგმენტები, კონკრეტული სოციალური სიტუაციის ამსახველი მასალა, ცალკეული სქემები, დიაგრამები და ა.შ. რომელთა საფუძველზეც მოსწავლემ უნდა შეძლოს განზოგადება, კონკრეტიზაცია, შედარება, ლოგიკური, სტრუქტურული, ფუნქციური კავშირების გამოვლენა/დადგენა და ა.შ. ამ მრავალფეროვან დავალებებში მნიშვნელოვან პედაგოგიურ პოტენციალს შეიცავენ ის დავალებები, რომლებიც მიმართულია შინაარსის წვდომაზე – აუცილებელი ქმედებების შესასრულებლად: ისინი შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც სწავლის პროცესში, ასევე დიაგნოსტიკისთვისაც. მათი შესრულებისას რეალურად გამოჩნდება, კონკრეტულად რა სახის უნარების დეფიციტია მოსწავლეებში (და არა პრობლემები სწავლაში).

ასეთი დავალებები, ე.წ. მეტასაგნობრივი დავალებები, მიიღება ჩვეულებრივი დავალების სტრუქტურირებით, რომელიც მოითხოვს მოსწავლისაგან ახალ მიდგომებს და აზროვნების გააქტიურებას, დაწყებითი, საბაზო და საშუალო საფეხურის სწავლის შედეგების „გაერთიანებას“, კომპლექსურად წარმოდგენას.  მასწავლებლები ვალდებული არიან, ასეთი დავალებებს მუდმივად გაუკეთონ უკუკავშირი, დაურთონ მეთოდური კომენტარები და შეაფასონ მოსწავლის ცალკეული ნაბიჯები.

განვიხილოთ მეტასაგნობრივი დავალებების რამდენიმე მაგალითი ისტორიის საგნის სწავლებიდან:

მაგალითი 1 – დავალება: „ვინ და როგორ მართავდა ეგვიპტეს? (კლასი VII)

ძველი ეგვიპტის ისტორიის შესწავლისას მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს პატარა ბარათებს, რომლებზედაც დაწერილია ცნებები: „დიდგვაროვანი“, „მეომარი“, „მწერალი“, „ფარაონი“. ბარათების მიხედვით მოსწავლემ უნდა ააგოს პირამიდა და აღწეროს ის. დავალება უნდა შესრულდეს რამდენიმე წუთში.

შეკითხვები დავალების შესრულებისთვის:

• როგორ ფიქრობთ, რა პრინციპის მიხედვით არის შედგენილი ბარათები?
• დაალაგეთ ეგვიპტის მოსახლეობა პირამიდის საფეხურებზე (ზემოდან ქვემოთ). ახსენით, რატომ გააკეთეთ ასე?
• დაასათაურეთ სქემა (გამოიყენეთ კონკრეტული ტერმინი, ცნება, რომლითაც აღნიშნავთ ხელისუფლების ორგანიზებას ეგვიპტეში).

შესაძლო პასუხები და კომენტარები:

პასუხები:

1. ფარაონი, დიდგვაროვანი, მწერალი, მეომარი (ჩამოთვლილია რიგობის მიხედვით);
2. წარწერა – სახელმწიფო („ხელისუფლება“, „ხელისუფლების ორგანიზაცია“, „მართვა“ და ა.შ).

შემეცნებითი უნარები, რომელთა ფორმირებაც მოხდა:

• ცნების განსაზღვრა (მოსწავლეებმა გააერთიანეს საგნები და მოვლენები გარკვეული ნიშნების მიხედვით);
• მოდელებისა და სქემების გამოყენება (მოსწავლეებმა შეიძლება შექმნან ხელისუფლების აგების აბსტრაქტული მოდელი);
• მოვლენებს შორის ლოგიკური კავშირების განსაზღვრა;
• ინდუქციური ლოგიკური კავშირების აგება და დასკვნების გაკეთება (მოსწავლეები გამოავლენენ კავშირებს და ურთიერთობებს საგნებსა და მოვლენებს შორის).

მეთოდური კომენტარები: ა) მოცემული დავალება შეიძლება გამოვიყენოთ ისტორიის გაკვეთილზე ძველი სახელმწიფოების შესწავლის დროს ცნება „სახელმწიფოს“ ფორმირებისთვის; ბ) დავალების შესრულებისას მნიშვნელოვანია, მოსწავლე გაერკვეს, რატომ არ მიიღეს ბარათები წარწერით „ხელოსანი“, „მეთემე“; გ) დავალებას შეიძლება ჰქონდეს განმავითარებელი ხასიათი: ბარათის ამა თუ იმ საფეხურზე განთავსების დროს მოსწავლეებმა უნდა ახსნან, რატომ გააკეთეს ეს არჩევანი.

მაგალითი 2 – აღორძინება იტალიაში ( კლასი – VIII)

დავალების პირობა – წაიკითხეთ ტექსტი და შეასრულეთ დავალება:

„რენესანსი იყო ანტიკური კულტურის აყვავების, ანტიკურობით გატაცების პერიოდი. მთავარი იდეა, რომელიც ბატონობდა XIV-XVII საუკუნეებში, ეს იყო ანტიკურობის აღორძინება. ითვლება, რომ რომაული კულტურის მნიშვნელოვანი ნაწილი – ლიტერატურა, სკულპტურა და არქიტექტურა – გაანადგურეს ბარბაროსებმა – გოთებმა, რომლისგანაც მომდინარეობს სახელწოდება შუასაუკუნეების არქიტექტურის სტილის – „გოთიკა“.

აღორძინების პერიოდის მწერლები და მხატვრები სულ უფრო მეტად ჩაუღრმავდნენ წარსულს (ანტიკური ხანა, ბარბაროსული ეპოქა ანუ „ბნელი საუკუნეები“, შუა საუკუნეები). დაიწყეს ანტიკური ტრადიციების გამოკვლევა, განახლება, ძველი არქიტექტურული ფორმების აღდგენა (მაგალითად, პეტრარკა გატაცებული იყო ციცერონით, დონატელო ძველი რომის ნანგრევებს სწავლობდა..), მუსიკოსებმა ძველი მუსიკალური ჰანგების რეკონსტრუქციაც კი სცადეს, მასწავლებლებმა განათლების კლასიკური სისტემის აღდგენა, დაინტერესდნენ რა გრამატიკით, რიტორიკით, სიტყვათწყობით, ისტორიით, ეთიკით, ანუ იმ საგნებით, რომლებიც ხელს უწყობს ადამიანის არსების, შინაგანი „მე“-ს გახსნას. აქედან მოდის აღორძინების სახელწოდებაც „ჰუმანიზმი“. ერთ-ერთმა მოაზროვნემ აღორძენების ეპოქას „ახალი საუკუნის ტრიუმფიც“ კი უწოდა“.

შეკითხვები და დავალებები:

1. მკვლევრები ამტკიცებენ, რომ აღორძინების დროს არამარტო ხელოვნებაში, არამედ ცოდნის სხვა სფეროებშიც მოხდა მნიშვნელოვანი გარღვევა. მოიყვანეთ არგუმენტი და გამოიყენეთ გეოგრაფიის, ისტორიის და სხვ. საგნებიდან მიღებული ცოდნა;
2. იპოვეთ ტექსტში შეფასებითი ხასიათის მტკიცებულება და შეავსეთ ის ამ ეპოქის თქვენეული შეფასებით;
3. შეადგინეთ/შეავსეთ ტექსტის გეგმა:

ა) ცალკეული პუნქტის მიხედვით

ბ) მოკლე თეზისების სახით.

პასუხები და კომენტარები:

პასუხები:

1. შესაძლებელია მოვიყვანოთ შემდეგი მაგალითები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ: „რენესანს მოჰყვა მთელი რიგი აღმოჩენები გეოგრაფიაში (მათ შორის მოგზაურობა დედამიწის გარშემო, დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები, კომპასი, სანავიგაციო ხელსაწყოები..), საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, მედიცინაში საბეჭდი დაზგის, ცეცხლსასროლი იარაღის გამოგონება…
2. შესაძლებელია მოიყვანონ შემდეგი მტკიცებულება: „რენესანსი – კულტურის აყვავების პერიოდია – „ახალი დროის ტრიუმფია“.
3. შეადგინონ გეგმა ცალკეული პუნქტის მიხედვით ძირითად ცნებებზე:

ა) „რენესანსი“, „აღორძინება“, „აღორძინების პერიოდის იტალიის კულტურა“, „აღორძინების პერიოდის იტალიის გამოჩენილი მოღვაწეები“.

ბ) მოკლე თეზისები:

• რენესანსის არსი: კულტურის აყვავება, ბარბაროსების (გოთები) მიერ რომაული კულტურის განადგურება;
• მთავარი იდეა ანტიკური კულტურის აღორძინება, წარსულის გადახედვა და მისი პერიოდიზაციაა;
• აღორძინება ანტიკურობის მიმართ ინტერესის გაღვივება, შედევრების მიბაძვა და ძველი ზნეობრივი ნორმების გაცნობაა;
• აღორძინების პერიოდის იტალიურმა კულტურამ და ხელოვნებამ დიდი გავლენა მოახდინა ევროპაზე (ლიტერატურის გამოცოცხლება).

შემეცნებითი ინტერესის ფორმირება:

• ანალიზი, ინფორმაციის შედარება, წყაროს ტექსტის ზედმიწევნით გააზრება;
• არსებული ცოდნის აქტუალიზაცია, ცოდნის ინტეგრაცია;
• კერძოდან ზოგადის, ზოგადიდან – კერძო დეტალების გამოყოფა;
• მტკიცებულებების არგუმენტირება.

მეთოდური კომენტარი: მასალის გამოყენება შესაძლებელია ლიტერატურის, ისტორიის, ხელოვნების გაკვეთილებზე. შესაძლებელია დისკუსიაც: შეიძლება თუ არა, რომ აღორძინებას ეწოდოს „ახალი დროის ტრიუმფი“? მოიყვნეთ ყველა შესაძლო არგუმენტი და ა.შ.

მეტასაგნობრივი დავალებები ეფექტურია შედეგების თვალსაზრისით. ხელს უწყობს თავისუფალი, მობილური, ინტელექტუალური ადამიანის ჩამოყალიბებას, საკუთარი საგანმანათლებლო საქმიანობის დაგეგმვას, ინფორმაციასთან მუშაობის და არასტანდარტულ სიტუაციებში გადაწყვეტილებების მიღების უნარების ფორმირებას, ე.წ. მეტასაგნობრივი კომპეტენციებისა და უნივერსალური სასწავლო ქმედებების დაუფლებასა და სწავლებაში წარმატებით გამოიყენება.

ბრაზი ერთ-ერთი ის ძირითადი ემოციაა, რომელსაც დროდადრო ყველა ადამიანი განიცდის. საკმაოდ ადრეული ასაკიდან ბავშვები სწავლობენ ბრაზის გამოხატვას ქცევის იმ მოდელის შესაბამისად, რომელსაც  ისინი გარშემო მყოფ უფროსებში ხედავენ. აღმზრდელები, როგორც წესი, ბრაზს არასასურველ ემოციად მიიჩნევენ და თვლიან, რომ ის ბავშვში უნდა დაითრგუნოს, რათა მომავალში მისი ხასიათის თვისებად არ ჩამოყალიბდეს. მაგრამ, თუ ჩვენ ჩავაგონებთ მოზარდს, რომ ბრაზი რაღაც ძალიან ცუდი და სახიფათოა, ამით ვუბიძგებთ მას ჩაახშოს საკუთარ თავში მისი ადამიანური ბუნების ძალიან ჩვეულებრივი ნაწილი. ასეთ დროს ბავშვები ცდილობენ, ან იგნორირება გაუკეთონ და არ მიაქციონ ყურადღება ბრაზს ან გამოხატონ ის რაიმე არაპირდაპირი გზით (ძალადობა, შეურაცხყოფა, აგრესია), რაც კარგს არაფერს მოგვიტანს – ბავშვები სრულიად მოუმზადებლები იქნებიან იმისათვის, რომ ზრდასრულობაში სწორად გამოხატონ ბრაზი. რა თქმა უნდა, აღნიშნული ემოცია, განსაკუთრებით ბავშვებში, რომლებსაც უჭირთ საკუთარი ქცევისა და ემოციების მართვა, არასასურველია და შეიძლება სახიფათოც კი აღმოჩნდეს, მაგრამ აუცილებელია იმის აღნიშვნაც, რომ, მიუხედავად ყველაფრისა, ბრაზი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ჩვენს ცხოვრებაში – ის საშუალებას გვაძლევს,  აუცილებლობის შემთხვევაში, დავიცვათ საკუთარი კეთილდღეობა და თავად ჩვენი თავი. მთავარია, ვისწავლოთ ჩვენი ბრაზის გამოხატვა ჯანსაღი, ცივილიზებული ხერხით და ამის კეთებას უკვე ბავშვობის პერიოდიდან უნდა ვიწყებდეთ. უპირველეს ყოვლისა, უნდა გამოიკვეთოს ის ნიშნები, რომლებიც მიმანიშნებელი იქნება, რომ ბრაზის სამართავად  ბავშვს ჩვენი დახმარება სჭირდება:

• ძალიან ხშირად ბავშვი უმნიშვნელო მიზეზის გამო გამოდის მდგომარეობიდან, კარგავს თვითკონტროლს, არ შეუძლია გაჩერება გაბრაზების დროს;
• ბავშვი ვერ ამჩნევს, როგორ მოქმედებს მისი ბრაზი სხვა ადამიანებზე; ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ მას არ აღელვებს გარშემომყოფთა გრძნობები;
• ხშირად დაუფიქრებლად იქცევა, იყენებს მუქარის აღმნიშვნელ სიტყვებს მეტყველებისას;
• ბავშვის ნამუშევრებში – ნახატებში და ნაწერებში თავს იჩენს ძალადობის და აგრესიის თემა;
• ბავშვი ხშირად აცხადებს, რომ მის აგრესიულ ქცევაში სხვები არიან დამნაშავე. ბრაზი დიდი ხნის განმავლობაში მიჰყვება.

თუ ზემოაღნიშნული ნიშნები ფიქსირდება ბავშვთან, არ უნდა დავაყოვნოთ და დავეხმაროთ  მას, ისწავლოს საკუთარი  ემოციების, ამ შემთხვევაში კი ბრაზის მართვა, ვასწავლოთ როგორ წარმართოს ის უსაფრთხო მიმართულებით. ამასთან, გავითვალისწინოთ, რომ ემოციის მართვა, როგორც უკვე აღინიშნა, არ მოიაზრებს მის დათრგუნვას ან უარყოფას. საჭიროა ავუხსნათ ბავშვს, რომ ბრაზი ნორმალური გრძნობაა და ის უნდა გამოვხატოთ, რომ დათრგუნულმა ბრაზმა აფეთქებამდე არ მიგვიყვანოს და არ გაგვხადოს აგრესიული და სასტიკი. ბრაზის მართვა გვეხმარება თავიდან ავიცილოთ ისეთი აფეთქებები, რომლებმაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს ბავშვს ან გარშემომყოფ ადამიანებს.

ბრაზის მართვის ჩვევა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სხვა ცხოვრებისეული ჩვევები, რომლებიც მოზარდს ბევრი პრობლემის დაძლევაში ეხმარება.

რეკომენდაციები – როგორ დავეხმაროთ ბავშვს, ისწავლოს ბრაზის მართვა:  

• გავაკეთოთ პაუზა. ხშირ შემთხვევაში, როცა ბავშვი ბრაზით არის შეპყრობილი, სერიოზული დახმარების გაწევა შეუძლია პაუზას – მოვერიდოთ ასეთ დროს რეაგირებას ბავშვის სიბრაზეზე, ნუ ვეჩხუბებით და ამით კიდევ უფრო ნუ გავაძლიერებთ მის ბრაზს. ნაცვლად იმისა, რომ ვეკამათოთ და ველაპარაკოთ ხმამაღალი ტონით, დაველოდოთ როდის დაამთავრებს ბრაზის გამოვლენას, შემდეგ გავიყვანოთ თავის ოთახში და ძალიან მშვიდად ავუხსნათ, რომ გარკვეული დროის გატარება მას ამ ოთახში მოუწევს იმისათვის, რომ დამშვიდდეს. თუმცა, არიან ბავშვები, რომლებსაც საკუთარი ბრაზი აშინებთ. ასეთ შემთხვევაში არ ღირს მათი ოთახში მარტო დატოვება, ეს უფრო გააძლიერებს მათ ბრაზს. თუ ჩვენ ვამჩნევთ, რომ ამ გრძნობას ბავშვში შიშიც ემატება, დავრჩეთ მის გვერდით. მაგრამ, თუ ბავშვი ავლენს აგრესიას, დაუყონებლივ გავაჩეროთ ის და ვაიძულოთ იჯდეს წყნარად ერთი-ორი წუთი, სანამ არ დამშვიდდება;
• სუნთქვითი ვარჯიშები და სეირნობა სუფთა ჰაერზე ასევე დაეხმარება ბავშვს მოიკრიბოს აზრები, გრძნობები და მართოს ბრაზი;
• შევასწავლოთ ბავშვს გრძნობებისა და ემოციების აღმნიშვნელი სიტყვები. როდესაც პატარა ბავშვები ბრაზობენ, ისინი ჩვეულებრივ ყვირიან, ჩხუბობენ, აქეთ-იქით ისვრიან სათამაშოებს, ნივთებს იმიტომ, რომ არ იციან, როგორ გამოხატონ ბრაზი სიტყვებით. ემოციების და გრძნობების აღმნიშვნელი სიტყვების სწავლება შეიძლება დავიწყოთ ისეთი სიტყვებით, როგორიცაა: „ბრაზი“, „ბედნიერება“, „შიში“, „შფოთვა“, „ნერვიულობა“, „გაღიზიანება“, განრისხება“, „აგრესია“ და ა.შ. როგორც კი ბავშვი ამ სიტყვებს ისწავლის, ვასწავლოთ მათი გამოყენება წინადადებებში: „მე ახლა ისე ვბრაზობ შენზე….“, ან „ის მე მაღიზიანებს….“ და ა. შ. დავანახოთ ბავშვს, რომ საკუთარი გრძნობების გამოხატვა ბევრად უკეთესია სიტყვების დახმარებით, ვიდრე ჩხუბით, ნივთების აქეთ-იქით გადაყრით, აგრესიით;
• ემოციებზე წიგნების წაკითხვა და შემდეგ საუბარი წაკითხულის გარშემო ასევე დაეხმარება ბავშვს უკეთესად გაერკვეს საკუთარ გრძნობებსა და ემოციებში;
• მივცეთ ბრაზს გარეთ გამოსვლის საშუალება. გაბრაზებული ადამიანი, როგორც წესი, ძალებისა და ენერგიის მოზღვავებას განიცდის. ასეთი ცვლილებები ზრდის აგრესიული ქცევის რისკს. იმისათვის, რომ შევძლოთ მისი თავიდან აცილება, ჩვენი ძალები და ენერგია მივმართოთ უფრო პროდუქტიულზე და სარგებლისმომტან ქცევაზე. სირბილი, ცურვა ან უბრალოდ ფიზიკური ვარჯიში ან ნებისმიერი ფიზიკური დატვირთვა ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური ხერხია ბრაზის სამართავად, როგორც ზრდასრულებისთვის, ასევე ბავშვებისთვისაც;
• თანავუგრძნოთ ბავშვს. თანაგრძნობამ და თანაგანცდამ შეიძლება საოცრება მოახდინოს, როცა საუბარია ბავშვზე, რომელიც ბრაზს განიცდის. ამ დროს მივცეთ მას საშუალება, ილაპარაკოს საკუთარ გრძნობებსა და ემოციებზე, გამოხატოს ბრაზი. ვაღიაროთ მისი ნებისმიერი გრძნობა, იქნება ეს ბრაზი, მრისხანება, გაღიზიანება, თუ რაიმე სხვა. ვუჩვენოთ ბავშვს, რომ ჩვენ ვზრუნავთ მასზე. ხშირად ბავშვი განიცდის უკმაყოფილებას და ბრაზს, როცა იმედგაცრუებულია ან გრძნობს, რომ უგულებელყოფენ ან ღალატობენ მას. ამ დროს გაბრაზება ერთადერთი ხერხია იმისათვის, რომ მას მოუსმინონ, ან აღიქვან სერიოზულად. ცუდი არ იქნება დავფიქრდეთ იმაზეც, თუ ჩვენი როგორი ქცევის შემდეგ დაიწყო ბავშვმა ბრაზის გამოვლენა. როდესაც ის დამშვიდდება, დავჯდეთ მის გვერდით და გულწრფელად ვკითხოთ, რა აწუხებს მას და როგორ შეგვიძლია დავეხმაროთ;
• ნუ მოვახდენთ ბავშვის ყურადღების კონცენტრირებას შეცდომებზე. მას უნდა ჰქონდეს უფლება დაუშვას შეცდომა; ამის გარეშე შეუძლებელია განვითარება. ნუ მოვაბეზრებთ ბავშვს თავს ჭკუისდამრიგებლური საუბრებით – უბრალოდ გავჩუმდეთ და ამით გამოვავლინოთ მცირეოდენი თანაგრძნობა;
• შევაქოთ ბავშვი კარგი ქცევის გამო. ნუ დაგვავიწყდება, რომ ბავშვის ქცევა დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ ვრეაგირებთ ჩვენ მასზე. ბავშვები ყოველთვის მიისწრაფიან მიიპყრონ მშობლების ყურადღება ნებისმიერი ხერხით და დაიმსახურონ მათი მოწონება, შექება. ამიტომ, როცა პატარა დემონსტრირებას უკეთებს კარგ ქცევას, შევაქოთ ის და დავაფასოთ მისი ძალისხმევა, მაგრამ ნუ გადავაჭარბებთ, ზედმეტად ხშირი ქება შეიძლება ზიანის მომტანი აღმოჩნდეს. ბავშვი მხოლოდ ქების მოლოდინში იქნება და ვერ შეძლებს კრიტიკის და შენიშვნების მიღებას. შექება კარგი ქცევის გამო მნიშვნელოვანია, თუმცა, არანაკლებ მნიშვნელოვანია არასწორ ქცევაზე მითითება და დახმარება მის შესაცვლელად.

დაბოლოს, ნუ დავივიწყებთ, რომ ბავშვისთვის საუკეთესო მასწავლებელი ჩვენი პირადი მაგალითია. ვუჩვენოთ მას, როგორ ვმართოთ ბრაზი და ვაკონტროლოთ ჩვენი ემოციები. თუ ჩვენ, უფროსებს არ შეგვიძლია თავაზიანად, სიყვარულით და აგრესიის გარეშე ურთიერთობა, საეჭვოა, რომ ბავშვებმა შეძლონ და ისწავლონ ეს. თუმცა, იქ, სადაც სურვილი და მონდომებაა, დაუძლეველი პრობლემები არ არსებობს და ემოციების მართვის, ისევე, როგორც ეფექტიანი ურთიერთობის სწავლა ნამდვილად შესაძლებელია.