არსებით სახელებს – ბილეთსა და ქვითარს – სუფიქსი „-ობანა“  შემთხვევით არ „მივამაგრე“. ბავშვებისთვის გამოვიგონე საინტერესო, სახალისო და შემეცნებითი თამაში, რომელიც მასწავლებლებს მებადურებად გვაქცევს – ამჯერად თევზების ნაცვლად მოსწავლეების ამბები უნდა მოვაგროვოთ.

პირობა ამგვარია – თამაშის წესებს ჩვენს ცხოვრებას ვარგებთ, ვფიქრობთ ბილეთებისა და ქვითრების შესახებ და ვქსოვთ სათქმელს.

ყველაფერი ერთ მიწისქვეშა ჰიპერმარკეტში დაიწყო. ქალაქის თავბრუდამხვევი რიტმს აყოლილი შინ ვბრუნდებოდი და პროდუქტის ყიდვა გადავწყვიტე. ბავშვებისთვის თბილ-თბილი ფუნთუშები გამოვაყოლე ხელს. ფუნთუშის სახელმა – „თათები ვაშლის ჯემით“ – ჩემი ყურადღება მიიქცია  და ქვითრებზე დაკვირვებამ გამიტაცა.

ამას მოჰყვა ბილეთებსა თუ ქვითრებზე შვილებთან ერთად მოკლე ჩანაწერების გაკეთება და ამგვარად ჩვენი დღეების შენახვა.

ეს თამაში შეგვიძლია სასწავლო აქტივობად ვაქციოთ და წერითი თუ ზეპირმეტყველებითი უნარების განვითარებასთან ერთად საკუთარ ცხოვრებაზე დაკვირვება ვისწავლოთ და ვასწავლოთ.

მაგალითად, მოსწავლეებს ვაჩვენოთ ჩვენი ოჯახისთვის შეძენილი ნივთების ნუსხა და შევარჩიოთ სათქმელი, მოვუთხროთ რამდენიმე ამბავი პირადი ცხოვრებიდან,

თუნდაც ამგვარი…

ფეხით მაღაზიისკენ

აგვისტო ჩემს სამ შვილთან ერთად სოფელ პიპილეთში გავატარე. პროდუქტის საყიდლად ერთხელ ფეხით ქალაქ ონში წასვლა გადავწყვიტე. მოვიკიდე აგურისფერი ზურგჩანთა, დავაძინე ჩემი გოგონა და ჩქარი ნაბიჯით გავეშურე რაიონული ცენტრისკენ. შუადღის მზე აცხუნებდა. გზა წვიმებისგან ამღვრეულ მდინარე ჯეჯორას მიუყვებოდა. კანტიკუნტად  მხვდებოდნენ მანქანები. მივდიოდი და თავისუფლებით ვტკბებოდი. რომ იცოდეთ, ზოგჯერ როგორ მჭირდება ჩემი პირადი დრო, მარტოობა და ფიქრი. იმდენად, რომ 7 კილომეტრის ფეხით გავლაც კი არ დავიზარე. გაფართოებული თვალებით ვუყურებდი ყველაფერს და მიკვირდა მანქანიდან შეუმჩნეველი სამყაროს აღმოჩენა. ერთგან გადაგდებულ ჭრელ ბალიშებს გადავწყდი, მერე დანგრეული ხიდი შევნიშნე, ჭალის პირს ჩაყოლებული თელების შრიალით ვტკბებოდი, აგურებად დაშლილ შენობასაც ჩავუარე, კლდიდან მორაკრაკე წყაროსთან სახე გავიგრილე და ერთი საათისა და თხუთმეტი წუთის შემდეგ ათას ფიქრთან ერთად ონში შევაბიჯე.

უკან დაბრუნებული ჩემი შვილებისთვის ნამდვილ გმირად ვიქეცი. აღფრთოვანებულები ბევრ კითხვას მისვამდნენ, თან ტკბილეულით გაძეძგილ ზურგჩანთას მოლოდინით სავსე მზერას ავლებდნენ. იმ დღის ქვითარი რას არ ასახავდა: კოკა-კოლას თუნუქის ქილებში, მიწის თხილს, მზესუმზირას, შოკოლადებს, კარაქს, ვანილსა და ფქვილს საყვარელი ნამცხვრისთვის…

მასწავლებლებმა კი ვიცით, როგორ უყვართ ბავშვებს პირადი ამბების მოსმენა, როგორი გადამდებია ქმედება. მთავარია, საინტერესოდ მივაწოდოთ სათქმელი. ნამდვილად არ დარჩებიან გულგრილები, თუკი სუპერმარკეტის ქვითარს მივიტანთ და ცნობისმოყვარეობის აღმძვრელ კითხვას დავუსვამთ: როგორ ფიქრობთ, რა უნდა გიამბოთ? ალბათ, მათი სავარაუდო პასუხების წარმოდგენისას თქვენც ჩემსავით გეღვრებათ გულში სითბო.

ერთი ქვითრის ამბავი გავაცნოთ და ვთხოვოთ, თავადაც შეარჩიონ ჩვენთვის სათქმელი.

აფთიაქის ქვითარი

ჩვენი სოფლის უბანში ზაფხულობით ხალხმრავლობაა. მეზობლების – ნაზი, ინგა და ნაირა დეიდას – ოჯახების გარეშე აქ ყოფნა გაუფასურდებოდა. ერთხელ ისეთი ჭექა-ქუხილი ყოფილა, სახლს აზანზარებდაო, მითხრეს დილას. მერე სათითაოდ გამიმხილეს, რომ ვდარდობდით, ლელას არ შეეშინდესო. სიტყვებს ვერ ვპოულობ, რას ნიშნავს მათი მზრუნველი ფიქრები ჩემთვის.

ნაირა დეიდა საღამოს ეჟვანშებმულ ძროხებს ჩამოჰყვება ხოლმე ტყიდან. ერთხელ შავებით მოსილ მის სხეულს თვალი შევავლე და შევაქე, პატარა გოგოსავით გამოყურებით-მეთქი,  მისმა შვილმა, ნათიამ კი მითხრა, შენ არ იცი, როგორი სპორტსმენი იყო ახალგაზრდობისას, ბოლთას მთიდან თხილამურებით ეშვებოდა და შეჯიბრშიც იღებდა მონაწილეობასო.

ნათია დილის ყავისთვის ნესტანთან ჩამოდის. მე ბავშვების გაღვიძებამდე მოცუცქნულ აივანზე ვფუსფუსებ. მზის ამოსვლით, მერცხლების ჭიკჭიკით, ნისლის ყურებით ვტკბები და თან ვმუშაობ. ნათია დამინახავს თუა არა, ამომძახებს, წერ თუ კითხულობო. მისალმების ჩვენებურ ტრადიციად იქცა ეს ფრაზა.

ნაზი დეიდა ჩვენს ეზოში გაზაფხულზე დარგულ ნერგებს რწყავდა და პატარა ხეები გახარებული დამახვედრა. ზოგჯერ ურჩი ძროხები ღობეს გადმოაფრინდებიან ხოლმე და მე ვერ ვიგებ. ნაზი დეიდას ჩვენს ეზოში ამოდის და დევნის. მისმა ზრუნვამ გადაარჩინა ღობის პირას დარგული კაკლის ხე, რომელიც ჩემმა უფროსმა მეგობარმა, ნუკრი ბიძიამ, მამაჩემის გარდაცვალების მერე პლასტმასის გადაჭრილ ბოთლში გაზარდა და მაჩუქა, დედამ კი პიპილეთის ეზოში გადმორგო. მახსენდება გაზაფხულის ერთი დღე. ნარატოლოგიის ლექციაზე ვიჯექი და ნაზი დეიდას გამოგზავნილი ფოტოები მესენჯერში მოწკაპუნდა, ნახე, ლელა, როგორია შენი სახლი ამ გაზაფხულსო, მწერდა.

ინგა დეიდა სკოლის ბუღალტერია. გამოაცხობს ლობიანებს, ქადებს, მოუვლის შვილიშვილებსა და შვილებს, მერე გახსნის თავის შავ ლეპტოპს და გულდასმით მუშაობს. ისეთი საყვარელია ამ დროს. რამდენიმე დღის წინ მისმა შვილმა, გუჯამ,  პიპილეთში ველოსიპედი ამოიტანა და ინგა დეიდა სოფლის თავში წაიყვანა ველოსიპედის სატარებლად. მერე ინგა დეიდა ღიმილით მიამბობდა, ჩემს ქმარს დავემალეთ, არ ვიცი, რა ჰგონია, მაგრამ ველოსიპედით სიარულს მიშლისო.

ნათია ბიბლიოთეკარია. დაუღალავად მიამბობს ფონდი „ტასოს“ ქველმოქმედების ამბებს და მე უნახავად შემიყვარდნენ ამ ორგანიზაციაში მომუშავე ადამიანები. სულ ვდარდობდი ნათიას გამო – სამუშაოს პერსპექტივაც რომ არ არსებობდა დაცარიელებულ სოფელში. ბოლო ორი ზაფხულია სამსახურმა დიდი სიხარული შემატა ჩემი მეგობრის ცხოვრებას. პიპილეთის კოხტა ბიბლიოთეკაში სხვა წიგნებთან ერთად სილვია პლათის „ზარხუფი“, კნუტ ჰამსუნის „მიწის მადლი“, აინ რენდის „პირველწყარო“, შექსპირის ტრაგედიები მეგულება და პატარა მკითხველთა კლუბის ჩამოყალიბების იდეა მიჩნდება. მთავარია, პანდემიამ გადაიაროს.

აფთიაქის ქვითარზე, რომლის ირგვლივ ადამიანების ისტორიები გიამბეთ, სახის დამატენიანებელი ნიღბების ჩამონათვალია შესანიშნავი ქალებისთვის, ჩემი ძვირფასი მეგობრებისთვის. ადამიანების შემჩნევა, მათი ნათქვამისა თუ საქციელის დაფასება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რამ არის, რაც მოსწავლეებს უნდა ვასწავლოთ.

ნიურნბერგის ნაციონალური მუზეუმის ბილეთები

ნიურნბერგში ლანას გამო აღმოვჩნდი. უწერაში ყოფნისას ბლოგს რომ ვწერდი, მაშინ გავიცანით ერთმანეთი. ეს იყო ჩემი პირველი დამოუკიდებელი მოგზაურობა ევროპის ერთი ქალაქიდან მეორეში. ლანამ არაჩვეულებრივი მასპინძლობა გამიწია. ფეხდაფეხ შემომატარა ქუჩები. მიყვებოდა ქალაქის ისტორიის შესახებ. მერე მუზეუმში წავედით.

შენობასთან მისულებს შეყვარებულ წყვილს მოვკარით თვალი, სიხარულსა და სიმშვიდეს ასხივებდნენ. უეცრად მამაკაცი მოგვიახლოვდა და მუზეუმის ბილეთები გვაჩუქა. ახლა გომბრიხის „ხელოვნების ამბავს“ ვკითხულობ და ვოცნებობ, კიდევ ერთხელ ვესტუმრო ნიურნბერგის ნაციონალურ მუზეუმს, დიურერის ნახატებს საგულდაგულოდ მოვძებნიდი და დავაკვირდებოდი. მსოფლიოს პირველი გლობუსი, უძველესი ვიოლინოები და ნახატი, რომელზეც საბრალო გრეტხენი იყო დახატული გოეთეს „ფაუსტიდან“,  ჩემს მოგონებებში ცოცხლობენ. უცნობი მამაკაცის მოულოდნელმა გადაწყვეტილებამ კი, რომელმაც მე და ჩემი ლამაზი მეგობარი გულიანად აგვაკისკისა, ნიურნბერგის მუზეუმს დაუვიწყარი ელფერი შესძინა.

ნიურნბერგის მუზეუმის ბილეთთან დაკავშირებული ამბავი განსაკუთრებულია. ყველას ცხოვრებაში ხდება მსგავსი მოვლენები და ჩემი მიზანიც ის არის, რომ ერთფეროვან ყოველდღიურობაში დაგროვებულ სათქმელს საინტერესო მიმართულება მივცეთ.

სასტუმრო „მანინოს“ ქვითარი

სასტუმრო „მანინო“ სოფელ უწერაში ახლახანს გაიხსნა. მის ადგილას ხის დანგრეული შენობა იდგა. ორსართულიანი შენობის შავი სახურავები ნაძვების სიმუქეს ერევა და ბუნებას ერწყმის. სოფელშიც დიდი სიხარული მოიტანა „მანინომ“ – ჩემი ნაცნობი ქალები და მამაკაცები, ყოფილი მოსწავლეები – დაასაქმა.

ამ ზაფხულს სასტუმროს რესტორანს რაჭველ მოსწავლეებთან ერთად ვესტუმრე. „მანინოს“ ქვითარი მედიაწიგნიერების განვითარებისთვის მშვენიერი საშუალებაა. ჩეკი 1121 ნომრით არის მონიშნული, თურმე ოფიციანტი ოთო გვემსახუებოდა, ჩვენი შეკვეთა 25 ივლისს, 17:17 წუთზე, არის დაფიქსირებული. მეხუთე მაგიდასთან ვმსხდარვართ. იმერული ხაჭაპური, კოკა-კოლა, ფანტა და ამერიკანო შეგვიკვეთავს.

„მანინოში“ სტუმრობის მიზეზი ნამდვილად საზეიმო იყო, რადგან ჩვენი შრომით გამომუშავებული თანხით გავუმასპინძლდით ერთმანეთს.

უწყვეტმა კითხვამ, ლიტერატურული კაფეებისთვის ჩანთების, პოსტერებისა თუ მაისურების მოხატვამ საწარმოს ჩამოყალიბებამდე მიგვიყვანა, რომელიც მე და ჩემმა ოთხმა მოსწავლემ დავაარსეთ. სახელიც ლიტერატურული დავარქვით – „სოსანი“. „ვეფხისტყაოსნის“ კითხვისას გოგონები აღფრთოვანებულები დარჩნენ შოთა რუსთაველი ავთანდილს, ჩვენს უსაყვარლეს პერსონაჟს, სოსანს რომ ადარებდა. პოემის ესთეტიზმის აღქმაც სწორედ ამ მეტაფორიდან დაიწყო. მიხვდნენ, რომ სულ სხვა სამყაროს – მშვენიერსა და ამაღლებულს – დაუახლოვდნენ.

ჩვენი სახსრებით სამკერვალო Eya-ს  18  თეთრი მაისური შევაკერინეთ, გავინაწილეთ და საყვარელი წიგნებისა თუ მულტფილმების მიხედვით მოვხატეთ, შევქმენით ფეისბუკგვერდი და ჩვენი წამოწყება სხვებს გავუზიარეთ. ძირითადად, ჩემი მეგობრები გამოგვეხმაურნენ, ჩვენს წასახალისებლად მოხატული მაისურები  შეიძინეს. ასე მოვაგროვეთ ნაჭრისა და შეკერვის საწყისი თანხა და მოგებად თითოეულს 10 ლარი გვერგო. ვერ წარმოიდგენთ, როგორი სიამაყით გავეშურეთ „მანინოში“. ბოლოს გოგონებს ქვითარზე ჩანაწერების გაკეთება შევთავაზე. ჩემი საყვარელი ადამიანების ხელნაწერები ერთმანეთისთვის გამოგონილ სამყაროში მამოგზაურებს.

„ხანდახან ოცნებები რეალობად იქცევა. დღეს ისევ ერთად ვართ ნაძვების გარემოში. დაე, მუდამ ასე ვიყოთ“. – წერს მარიამი და ეს წარწერებიანი ქვითარი მოწმეა ჩვენი გეგმებისა – საშემოდგომოდ გრძლემკლავიანი მაისურების შეკერვა და მოხატვა რომ დავგეგმეთ.

„მანინოს“ რესტორნის ქვითარი ჩემი ახლანდელი მოსწავლეებისთვის დიდ მოტივაციად შეიძლება იქცეს. ისინი დარწმუნდებიან, რომ წიგნების კითხვა საკუთარი შესაძლებლობებისა და შემოსავლის წყაროდ შეიძლება იქცეს.

„ბიბლუსის“ ქვითარი

ასტრიდ ლინდგრენი „ომის დღიურებში“ დაწვრილებით აღწერს შვილებისთვის ნაყიდ დაბადების დღის საჩუქრებს. მისი მიბაძვით ჩემი შვილებისთვის ერთის ნაცვლად რამდენიმე საჩუქარს ვარჩევ.

ამჯერად „ბიბლუსის“ ქვითარზე უნდა გიამბოთ, ოდრი ჰეპბერნის ავტობიოგრაფიულ წიგნს – „სიყვარულის გამხელას“ – რომ მოჰყვა თან. ჩემი უფროსი გოგონასთვის საჩუქრებზე ზრუნვა სოფლიდან მომიწია. წიგნის ჩუქება ტრადიციად დავნერგე. ჩემმა ძმისშვილმა ლუკამ არ დაიზარა, წიგნი თბილისში შეიძინა, მერე ჩვენს სახლში მიიტანა და თეკლას ბაბუამ სოფელში ამოგვიტანა. ნაქერალაგადმოვილი თეთრყდიანი წიგნი უზომოდ გაუხარდა თეკლას. ამ ბოლო დროს ოდრის მონაწილეობით გადაღებულ ფილმებს ვუყურებთ. გოგონამ წიგნი ეზოში ჩაიტანა და თავისი ხელით აგებულ „ვიგვამში“ განმარტოვდა. „სიყვარულის გამხელა“ მისთვის პირველი ბიოგრაფიული წიგნია და ამგვარად მხატვრული ლიტერატურისგან განსხვავებულ ჟანრს გაეცნობა.

ოდრიმ წიგნი სიკვდილამდე სამი თვით ადრე დაწერა და ამბობს, რომ ადამიანებისადმი მადლიერების გამოხატვის მიზნით გადაწყვიტა საკუთარი ცხოვრების შესახებ წერა.  დედ-მამის დაშორებით გამოწვეული ტკივილი, მეორე მსოფლიო ომის ქარტეხილები, შიმშილი, ვირთხებისთვის არდათმობილი გამხმარი ფუნთუშები და ვაშლი, ბალერინობაზე მეოცნებე გოგონას იმედგაცრუებანი – ოდრი არაჩვეულებრივი მთხრობელია. მისი გავლენით ცხოვრების სირთულეებთან გამკლავებას დიდი შემართებით შეუდგები. ერთხელ ცნობილ რეჟისორს, ჯორჯ სტივენსს, მისთვის ანა ფრანკის როლი შეუთავაზებია, რაზედაც ოდრის მტკიცე უარი განუცხადებია. გაწბილებულ რეჟისორს ანა ფრანკის მამა, ოტო ფრანკიც, კი მიუგზავნია მსახიობთან, მაგრამ ოდრის აღარ შეეძლო კიდევ ერთხელ გამოევლო მოზარდობისას განცდილი ტკივილი და კვლავ უარი უთქვამს.

„ბიბლუსის“ ქვითარს შეიძლება მოკლე ჩანაწერიც გაუკეთდეს: „დაგვიანებული საჩუქარი, პიპილეთი, დედა, ბაბუა, კიბე, მთა…“ და თეკლას დღიურში დაბინავდეს.

მოკლე ჩანაწერებიც მშვენიერი გზავნილებია თხრობისთვის, ამასთანავე, საჩუქრის შერჩევასა და საყვარელი ადამიანების მზრუნველობაზე დაგვაფიქრებს.

ეროვნული მუზეუმის ბილეთი

ეროვნული მუზეუმის ბილეთი ამჯერად მხოლოდ ერთი ექსპონატის სახელს გააჟღერებს – ყელსაბამი მედალიონითა და სანელსაცხებლით, რომელიც არმაზისხევის სამარხში არის ნაპოვნი და ახ. წ. II საუკუნით თარიღდება. ოქროს ყელსაბამი შემკულია ძვირფასი თვლებით – გრანიტით, ფირუზითა და ამეთვისტოთი. ძველ სანელსაცხებლებზე შეყვარებული ვარ. დროში მოგზაურობისკენ მიბიძგებს. ვფიქრობ, ვინ ამზადებდა, რისთვის იყენებდნენ ან ვის ეკუთვნოდა.

1900 წლის წინანდელი ექსპონატი ყოველი ნახვისას მაკვირვებდა, მაგრამ გიდის ნაამბობის შემდეგ ინტერესი კიდევ უფრო გამიღვივდა.  საქმე ის არის, რომ მედალიონის ქვემოთ ჩამოკიდებულ სანელსაცხებლეში  ბავშვის სარძევე კბილი აღმოუჩენიათ. ყელსაბამი მცხეთის დიდგვაროვანი ქალის ნივთად მიიჩნიეს. იქვე არის ნაპოვნი აკლდამის ქვა, ორენოვანი ბილინგვა, რომელზეც არამეულად და ბერძნულად  წარწერა არის დატანილი. ბილინგვიდან ვიგებთ, რომ აკლდამა ეკუთვნოდა ზევახ პიტიახშის ასულს, სერაფიტს, მეფის ეზოს მოძღვრის, იოდმანგანის, ცოლს. „ვაგლახ, ვაგლახ, რა ახალგაზრდა წახვედი, რა სათნო და მშვენიერი იყავი, სილამაზით ქვეყნად ვერავინ შეგედრებოდა!.. ოცდაერთი წლისა გარდაიცვალე“. – ამგვარი სიტყვებით ბოლოვდება წარწერა.

ვარაუდობენ, რომ ოქროს ყელსაბამი მედალიონითა და სანელსაცხებლით შესაძლოა სერაფიტას ეკუთვნოდა. მიუხედავად იმისა, რომ იმ პერიოდში გავრცელებული ყოფილა სარძევე კბილების ამულეტებად გამოყენება, მე მაინც ახალგაზრდა დედის განცდებზე მეფიქრება. ნეტავ, ბიჭი ჰყავდა თუ გოგო? რა ერქვათ? როგორ ზრდიდა? რას აჭმევდა? როგორ დაამშვიდა შვილი, როცა კბილი მოსძვრა? მეც საგულდაგულოდ ვინახავ ჩემი შვილების სარძევე კბილებს და ახალგაზრდა ქალის ყელსაბამმა დედობრივი სინაზე გამიღვივა.

ვახტანგ ჭელიძე ქართლის ცხოვრების ქრონიკების პირველ ტომში (გვ. 164-168) საინტერესო მოსაზრებას ავითარებს ორენოვანი ბილინგვის ირგვლივ. მხატვრული ჩანართი, სამარხის ისტორია, ორენოვანი ბილინგვა, ექსპონატის ანოტაცია – რამდენიმე საგნის მასწავლებლის გაერთიანებისკენ მიბიძგებს და ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარებისთვის მშვენიერი იდეაა.

მასწავლებლებისთვის მოკლე რჩევები „ბილეთობანას და ქვითრობანას“  ირგვლივ ამგვარია:

1. მოსწავლეებმა თავად შეარჩიონ მაღაზიის ან ავტობუსის ქვითარი და ზედ გააკეთონ მოკლე ჩანაწერი;
2. რვეულში ვრცლად დაწერონ ყველაფერი, რასაც საინტერესოდ მიიჩნევენ;
3. დახატონ შესაბამისი ილუსტრაცია;
4. მოირგონ მთხრობლის როლი – კლასელებსა და მასწავლებელს უამბონ, რატომ შეარჩიეს კონკრეტული ქვითარი ან ბილეთი, გამოკვეთონ მნიშვნელოვანი დეტალები;
5. ვისაც სურვილი ექნება, კლასის ბლოგზე განათავსოს ჩანაწერი;
6. შევთავაზოთ პროექტი სახელად – „გავიცნოთ ერთმანეთი“ და სასკოლო საზოგადოების ყველა წევრს ვთხოვოთ, ერთი ბარათის ან ქვითრის მიხედვით საკუთარი ცხოვრების შესახებ გვიამბონ;
7. მასწავლებლებს შეგვიძლია „ბილეთობანა და ქვითრობანა“ კომპლექსურ დავალებად ან შემაჯამებელ სამუშაოდ ვაქციოთ.

ბილეთებსა და ქვითრებზე ფიქრმა ბევრი სათქმელი დამიგროვა. მათზე დატანილი წარწერები მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს გვასწავლის მოკლე კომენტარების ჩაწერას, შემდეგ ერთ ამბად გადაქცევას, მნიშვნელოვანი დეტალის გამოკვეთას, ამბების თხრობას და  სასიამოვნოდ გაკვირვებულები დავრჩებით იმის აღმოჩენით, თურმე როგორი მრავალფეროვანი არის ჩვენი ყოველდღიურობა.

მრავალი წლის წინ, ჩემს ერთ-ერთ დაბადების დღეზე ძვირფასმა ადამიანმა მშვენიერი ბლოკნოტი მაჩუქა. რკინის ზამბარით აკინძული ფერად-ფერადი ფურცლები მაშინ ძალიან დიდი იშვიათობა იყო. გადავწყვიტე წიგნაკი უაზრო ჩანახატებით, ბანქოს სათამაშო ცხრილებითა და თანაკლასელთა სამახსოვრო ჩანაწერებით არ შემევსო. ბლოკნოტს სხვა, უფრო დიდი მისია უნდა ჰქონოდა. ბევრი ფიქრის შემდეგ მასში მახვილგონივრული გამონათქვამების ჩაწერა დავიწყე. წიგნის კითხვისას, ტელევიზორის ყურებისას, მოგზაურობისას გვერდიდან არ ვიშორებდი ჩემს რვეულის მაგვარ დავთარს, რათა საუკეთესო ფრაზები თუ აფორიზმები ჩამენიშნა.

დიდი ხანი ვაგროვებდი ციტატებს ჩემი კრებულისთვის, ბოლოს წიგნაკს ყდა გაეცრიცა, ზამბარა მოეღრიცა, ფურცლები ამოცვივდა. მოსწავლის მიერ შეკოწიწებული მასალების მნიშვნელოვანი ნაწილი გაიფანტა. გასულ უქმეებზე ძველი კარადის ჯურღმულში საყვარელი ბლოკნოტის გადარჩენილი ფერადი გვერდები ხელახლა აღმოვაჩინე. თურმე, მასწავლებლების შესახებ ნათქვამ ბრძნულ აზრებს განსაკუთრებულ ყურადღებას ვაქცევდი. მინდა რამდენიმე ძველი და კარგად ნაცნობი შეხედულება ხელახლა შეგახსენოთ.

ადრეული ასაკიდანვე ვიცოდი, რომ მასწავლებლებს განსაკუთრებული ძალაუფლება ეპყრათ ხელთ. სკოლა სოციალიზაციის ერთ-ერთი მთავარი აქტორია. პედაგოგები ახალ თაობას ღირებულებებს უზიარებენ, კულტურულ ნორმებსა და საზოგადოებრივ სტანდარტებს შეასწავლიან, ავ-კარგის ერთმანეთისგან გარჩევაში ეხმარებიან. მათ შრომაზეა დამოკიდებული ის, თუ რა ტიპის მოქალაქეები შემოაბიჯებენ მომავალში საზოგადოებრივ ასპარეზზე. აღნიშნულ რწმენას უახლესი ისტორიის ორი ყველაზე ძლევამოსილი ადამიანის მიერ გამოთქმული მოსაზრება მიმყარებს. 1871 წელს, გერმანიის გაერთიანებისა და საფრანგეთ-პრუსიის ომში გამარჯვების შემდეგ „რკინის კანცლერმა“ ოტო ფონ ბისმარკმა აღნიშნა: „საფრანგეთთან ბრძოლა გერმანელმა მასწავლებლებმა მოიგეს“. დიდ მოღვაწეს მიაჩნდა, რომ ზარბაზნებითა და თოფებით, ხელყუმბარებითა და ხანჯლებით არ წყდებოდა არმიის წარმატების ბედი. მისთვის მთავარი ჯარისკაცთა, ექიმთა, რიგით მოქალაქეთა სულისკვეთება გახლდათ, რომლის გამომუშავებაც, გამაერთიანებლის აზრით, მხოლოდ მასწავლებელთა საქმიანობაზე იყო დამოკიდებული. ნახევარი საუკუნის შემდეგ, ევროპის მეომარმა ლიდერმა უინსტონ ჩერჩილმა განაცხადა: „სკოლის პედაგოგებს აქვთ ძალაუფლება, რომელზეც პრემიერ-მინისტრებს მხოლოდ ოცნება შეუძლიათ.“ მართლაც, მთავრობის მეთაურთა შესაძლებლობები საპარლამენტო საარჩევნო ციკლით არის შემოფარგლული და ათას სხვა წვრილმანზე – პარტიის შიდა ინტრიგებზე, პარტიებს შორის კინკლაობაზე არის დამოკიდებული. ერთი მასწავლებლის მიღწევები და შეცდომები კი ასობით მოსწავლის ცხოვრებაზე სიცოცხლის ბოლომდე ახდენს გავლენას. განათლებისა და კულტურის მიმართ სერ უინსტონის დამოკიდებულებაზე კიდევ ერთი ცნობილი ფაქტი მეტყველებს. მეორე მსოფლიო ომის დროს ფინანსთა მინისტრს პრემიერისთვის განათლებისა და კულტურის სფეროს საბიუჯეტო ხარჯების შემცირება შეუთავაზებია, რათა შეიარაღებული ძალები დამატებითი რესურსებით გაეძლიერებინათ. მასწავლებლები, მკვლევრები, მუზეუმის თანამშრომლები შეიძლება ულუკმაპუროდ დარჩენილიყვნენ, შეფერხებულ კულტურულ-საგანმანათლებლო პროცესს კი საბოლოოდ გაჩერება ემუქრებოდა. მაშინ ჩერჩილს კაბინეტის წევრებისთვის უთქვამს: „თუკი საკუთარ კულტურას ჩვენივე ხელით ვუპირებთ ყელის გამოღადვრას, მაშინ რისთვისღა უნდა გავაგრძელოთ ბრძოლა?“

წლებია თავადაც მასწავლებელი ვარ და დიდ დროს ვატარებ საუნივერსიტეტო აუდიტორიაში. სტუდენტებთან ყოველი შეხვედრის წინ, საკუთარ თავს ვეკითხები, ვიმსახურებ თუ არა მათთან ურთიერთობის პატივს. ყოველთვის ვეძებ პასუხს კითხვაზე – როგორი უნდა იყოს კარგი მასწავლებელი? ჩემი ბლოკნოტის გადარჩენილ ფურცლებზე აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით არაერთი მოსაზრების ამოკითხვაა შესაძლებელი.

დიდი ქრისტიანი არაბი მწერალი, ჯიბრან ხალილ ჯიბრანი წერდა: „თუ მასწავლებელი ნამდვილად ბრძენია, ის არასდროს ითხოვს თავისი სიბრძნის საუფლოში მოსწავლის შებრძანებას. პირიქით, ბრძენი მასწავლებელი თქვენივე გონების ზღურბლისკენ გაგიძღვებათ, მის კარზე დაკაკუნებაში დაგეხმარებათ“. აქვე შეგვიძლია გავიხსენოთ ალბერტ აინშტაინიც, რომელიც ამტკიცებდა: „ფანტაზია უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ცოდნა. ფანტაზია ყველაფერია, ეს არის მომავლის მოვლენების წინასწარი ხედვის უნარი. მასწავლებლის ხელოვნებაში მთავარია სიხარულის გაღვივება ახლის შექმნისა და შემეცნებისადმი“. ძალიან შთამბეჭდავია ბერძენი მომღერლის – მარია კალასის სიტყვებიც: „რა განსხვავება კარგ და შესანიშნავ მასწავლებლებს შორის? კარგი მასწავლებელი მოსწავლეს შესაძლებლობებს გარკვეულ ზღვრამდე ავითარებს. საუკეთესო პედაგოგმა კი თავიდანვე იცის, თუ სად გადის ეს ზღვარი“.

სამწუხაროდ, ხშირად ვუშვებ ხოლმე შეცდომას. ხანდახან იდეები გამიტაცებს და აუდიტორიაში დაუსრულებლად ვსაუბრობ ჩემთვის საყვარელი და მნიშვნელოვანი საკითხის შესახებ, ყველა მხრიდან, ყველა პერსპექტივიდან განვიხილავ მას. მავიწყდება, რომ ჩემი ცოდნა და მისი გადმოფრქვევა მთავარი არ არის. ათასჯერ მნიშვნელოვანია ის, თუ რა შემიძლია გავაკეთო მსმენელის კრიტიკული აზროვნების, ფიქრის, ინტერესის გამოსაცოცხლებლად, მისი ფანტაზიის წასახალისებლად. თან მე ერთი ვარ, ისინი კი ბევრნი და ერთმანეთისგან განსხვავებულნი არიან. ალბათ, ძალიან რთულია მხოლოდ ხორციელ სიამოვნებაზე სრულად ორიენტირებულ საზოგადოებაში, ადამიანებს ახლის შექმნისა და შემეცნების სიხარული განაცდევინო. ამასთანავე, მათი შესაძლებლობების ზედა ზღვარი ჩემთვის ყოველთვის თვალსაჩინო არ არის, ხშირად მგონია, რომ ყველას უფრო მეტი შეუძლია. ალბათ, აღნიშნულ სირთულეზე ფიქრობდა ჩემი საყვარელი მწერალი, ნობელიანტი ჯონ სტაინბეკი, რომელსაც ერთხელ უთქვამს: „მივედი დასკვნამდე, რომ დიდებული მასწავლებელი ამავდროულად დიდებული ხელოვანია. დიდებული მასწავლებლები ისეთივე ცოტანი არიან ჩვენს ირგვლივ, როგორც დიდებული არტისტები. სწავლება შეიძლება იყოს უდიდესი ხელოვნება, რადგან ჩვენს სამყაროში ადამიანის გონება და სული მთავარი მედიუმია“.

თომას მანის შემოქმედების ყველა მოყვარულს კარგად ახსოვს „ბუდენბროკების“ ერთ-ერთი უკანასკნელი თავი, სადაც ავტორი პატარა ჰანოს სასწავლებელში შექმნილ სიტუაციას გადმოგვცემს. ავტორი სკოლის ახალი უფროსი მასწავლებლის, დოქტორ ვულიკეს მიერ დამყარებულ წესრიგს დაწვრილებით აღწერს: „იქ, სადაც ოდესღაც მოწაფეები კლასიკურ განათლებას ძალდაუტანებლად, ხალისით იძენდნენ, ახლა პატივისცემის ღირსად ავტორიტეტის, მოვალეობის, ძალაუფლების, სამსახურისა და კარიერის ცნები იქცა… სკოლა სახელმწიფოში სახელმწიფოდ გადაიქცა, სადაც პრუსიული ყაიდის დისციპლინას ისე მაგრად მოეკიდებინა ფეხი, რომ მხოლოდ პედაგოგები კი არა, მოსწავლეებიც ჩინოვნიკებად გრძნობდნენ თავს და მხოლოდ წინ წაწევისთვის და უფროსებთან კარგი დამოკიდებულებისთვის იღვწოდნენ“. გულკეთილობის, ხალისის, კეთილმოსურნეობისა და სიმყუდროვის სამხედრო დისციპლინითა და ძალაუფლებრივი იერარქიით ჩანაცვლების შემთხვევაში, გაკვეთილსა და ლექციას ყველანაირი ფასი ეკარგება. რამდენჯერ მინახავს ჩინოვნიკებად ქცეული, მხოლოდ კარიერასა და უფროსებთან კარგი დამოკიდებულებისთვის მებრძოლი მოსწავლეები თუ სტუდენტები. იმას კი ნამდვილად ვახერხებ, რომ ჩემს აუდიტორიაში ბიუროკრატიული ავტორიტარიზმი არ სუფევს.

მასწავლებლის სოციალ-ეკონომიკური მდგომარეობა და საზოგადოების მისდამი დამოკიდებულების ხარისხი ბევრი ჭკვიანი ადამიანისათვის სახელმწიფოს განვითარების დონეს უზუსტესად განსაზღვრავს. მახსენდება გერმანიის ერთ-ერთი ყოფილი განათლების მინისტრის, შემდგომში კი ვატიკანში ფედერაციული რესპუბლიკის ელჩის, ქ-ნ ანეტე შავანის სიტყვები: „თუ საშუალო რანგის ბიზნეს-კონსულტანტი უფრო მეტ პატივისცემას იმსახურებს, ვიდრე კარგი მასწავლებელი, მაშინ ჩვენს საზოგადოებაში რაღაც ძალიან არასწორი ხდება“. საუბედუროდ, უკეთურებას საქართველოშიც ღრმად აქვს ფესვი გადგმული. ქართულ საზოგადოებაში მასწავლებლის პროფესია მხოლოდ ზედაპირულ, სიტყვით გამოხატულ პატივისცემას იმსახურებს, სინამდვილეში, ბევრს უბრალო მენეჯერების ყოფა უფრო ხიბლავს.

ბოლო წლებში ბევრს ვმოგზაურობ საქართველოს რეგიონებში, ყველაზე მიყრუებული სოფლის მცირეკონტიგენტიანი სკოლის დანგრეულ კედლებზეც კი მინახავს გამოკრული გაბრიელა მისტრალის ათი ცნება, რაც უზომოდ მახარებს. ამაზე უკეთესი ადამიანმა რა შეიძლება წაიკითხოს მასწავლებლის შესახებ? ჩილელი პოეტის რამდენიმე გულწრფელი, სიკეთითა და სიყვარულით აღბეჭდილი წინადადება უფრო მეტად მიღირს, ვიდრე ბოლო წლებში პედაგოგიკის დარგში დაწერილი ათასობით დისერტაცია. აუდიტორიაში შესვლის წინ ყოველთვის ვუმეორებ საკუთარ თავს:

სანთლები რომ აანთო, თავად უნდა ატარებდე გულით ცეცხლს!

ყველა გაკვეთილზე სიცოცხლე უნდა იგრძნობოდეს, როგორც ცოცხალ არსებაში.

გახსოვდეს, რომ შენი პროფესია ხელობა არ არის, ეს ღვთის სამსახურია.

1829 წლის 6 ივნისს ტფილისს მოგზაურთა ქარავანი მოადგა. გეზი არარატის მთისკენ ჰქონდათ აღებული, მაგრამ სომხეთში გავრცელებული შავი ჭირის ეპიდემიის გამო საქართველოში შემოდგომამდე დარჩნენ. ცხელი ზაფხული მდგარა, სულ ორჯერ გაწვიმებულა და ტფილისური ხვატისგან შეწუხებულ სტუმრებს ღირსშესანიშნავი თარიღები საგანგებოდ ჩაუნიშნავთ კიდეც. თერმომეტრიც მოუმარჯვებიათ, ივლის-აგვისტოს უკიდურესი ტემპერატურული ცვლადებიდან საერთო ნიშნული გამოუყვანიათ და დაუმრგვალებიათ: ყველაზე მაღალი 24°R ყოფილა, ხოლო ყველაზე დაბალი – 21°R. ეს მონაცემები რეომიურის სკალიდან ცელსიუსზე რომ გადაიყვანოთ, 30°C და 26.25°C გამოისახება.

საქმე ისაა, რომ ცნობისმოყვარე მოგზაურები რუსეთის მიერ კავკასიაში გამოგზავნილი პირველი სამეცნიერო ექსპედიციის წევრები იყვნენ. გერმანელმა ექიმმა, ნატურალისტმა, მოგზაურმა და ალპინისტმა ფრიდრიხ პაროტმა ამ მოგზაურობის შესახებ 1834 წელს ბერლინში  ორტომეული ნაშრომი „მოგზაურობა არარატისკენ“ (Reise zum Ararat) გამოაქვეყნა, სადაც საქართველოს სამხედრო გზა, ტფილისი, კახეთი, დედაქალაქთან მდებარე გერმანული კოლონიები, ტფილისიდან სამეგრელოსა და იმერეთში გამგზავრება აღწერა.

საბუნებისმეტყველო და მეტეოროლოგიურ ცნობებს შორის, რომლებიც უხვადაა გერმანულიდან ქართულად ნათარგმნ წიგნში – „ფრიდრიხ პაროტის მოგზაურობა საქართველოში“ (გამომცემლობა „ვაზი“, 2021), ტფილისის იმდენად მკაფიო სურათ-ხატებს აღმოაჩენთ, მაშინდელ ყოფა-ცხოვრებას ცხადად რომ წარმოგადგენინებთ. რადგან ძველი თბილისი მხოლოდ ისეთი ვიცით და გვიყვარს, როგორსაც ვუმღერით ან ლექსებს ვუძღვნით, უცხო თვალით დანახული ქალაქი ჩვენს ისტორიულ მეხსიერებას ახალ განზომილებას ანიჭებს.

მართალია, ფრიდრიხ პაროტი დასაწყისშივე აღნიშნავს, აქაურები უცხოებს ისეთი არაკეთილგანწყობით ხვდებიან, გასაკვირია, ყველა უცხოელმა ამ ქალაქში ბედის ცდაზე ერთხელ და სამუდამოდ რატომ არ ჩაიქნია ხელიო, მაგრამ აქ ყოფნისას ბევრი უშრომია და  საკუთარი დაკვირვებებიც მონდომებით აღუნუსხავს:

მდინარის ორივე ნაპირი ფერდობზეა შეფენილი, მარჯვენა სანაპიროზე შეძლებულ მოქალაქეთა სახლები, ბაზრები, მოედნები, ეკლესიები, სამხედრო გუბერნატორისა და უმაღლესი მთავარსარდლის შენობებია, მარცხნივ კი – დიდი ქარვასლა, ყაზარმა, სამხრეთგერმანელ კოლონისტთა სახლები და ციხესიმაგრე.

მთები, რომელთა შორისაც ქალაქია მოქცეული, ყოველგვარ სიმწვანესაა მოკლებული. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ტფილისი მთის წყაროებითაა მდიდარი. მთები მხოლოდ ცივ ქარებს აკავებს და ხეობაში გაუსაძლის სიცხეს წარმოქმნის.

ქართველი კაცი ბრგე აღნაგობასა და მტკიცე ხასიათისაა, თუმცა სასარგებლო საქმიანობისა და განათლებისაკენ ნაკლებად ისწრაფვის. დღემდე იპარსავს თმას და მწველ სიცხეშიც ბეწვის მაღალ ფაფახს იხურავს. ყოველდღიურად დადის გოგირდის უკიდურესად უსუფთაო აბანოში ცხელი აბაზანის მისაღებად.

ქართველი ქალი ლამაზია, თუმცა ამ სილამაზეს გადამეტებული ფერუმარილით, ჯანმრთელობისთვის მავნე ტანისამოსითა და დაუდევარი სიმსუქნით ნაადრევად აჭკნობს.

ინდუსტრიულ საქმიანობასა და შინაურ მეურნეობაში ეს ხალხი ჩამორჩენილია. სისუფთავე და წესრიგი მაღალმა საზოგადოებამ კი გაითავისა, მაგრამ ამას მიმბაძველობისა და ფუფუნებისკენ სწრაფვის სახე უფრო აქვს, ვიდრე შინაგანი მოთხოვნილებისა და ჩვევისა.

ნარიყალას ძირას, ფიქლის ქანებს შორის მინერალური წყალი უხვად გადმოდინდება, მაგრამ აქ არც ჰიგიენაა დაცული და არც გაციების შესაძლებლობაა გამორიცხული.

წისქვილის სისტემა ჯერ კიდევ ვერ გაუმართავთ ისე, რომ წმინდა ფქვილი საკუთარ ქვეყანაში აწარმოონ და რუსეთიდან არ შემოჰქონდეთ.

ტრანსპორტი ისეთივე ძველი და ტლანქია, როგორიც ოქროს ხანაში ჰქონდათ.

3 საათიდან 6-მდე ცდილობენ, გარეთ არ გავიდნენ და არც მზის სხივებს უშვებენ სახლში. საღამოთი კი ბანზე გადიან, მეგობრებთან ერთად ილხენენ და ღამეს ცეკვა-მღერაში ათენებენ, ღვინის დოქისა და სამოვარის თანხლებით.

ის, რაც მუდმივი თავდაცვისას ისლამურ ნახევარმთვარეს და წარმართობას გადაურჩა, დღეს, უცხოელებთან მშვიდი მეგობრობული ურთიერთობის ჟამს, გადაგვარება ემუქრება.

სამხრეთულ-აღმოსავლურ ბანს, დასვენების და თავსშესაქცევი ცქერის ადგილს, ჩრდილოური კრამიტი ენაცვლება, კაცებს აღმოსავლურ სამოსთან ერთად ჰალსტუხი უკეთიათ, ქალების გარდერობში კი ეროვნულ მანდილს ფრანგული ქუდი ანაცვლებს…

თბილ მინერალურ წყაროებზე პაროტი წერს, რომ, აქაურების თქმით, რევმატიზმს, სოკოს სახსრების დაავადებებს კურნავს და კანს წმენდს. წყლის ქიმიურ შემადგენლობაზე პოლკოვნიკ ბოტიეს მონაცემებს იშველიებს, მაგრამ იქვე აღნიშნავს, რომ ჩანაწერში მითითებული არ არის, ვინ და როგორ ჩაატარა ეს ანალიზიო. ამრიგად, გერმანელი ექიმი არათუ ურბანულ მითებს, საეჭვო მონაცემებასაც კი არ ეყრდნობა დასკვნების გამოსატანად და ზედმიწევნითი სიზუსტით თავად წონის წყლის შემადგენელ უცხო მკრვივ კომპონენტებს. ეს იმიტომ, რომ პაროტი მეცნიერია და უბრალო მოგზაურივით მალემრწმენი, ცხელი შთაბეჭდილებების კაცი არ გახლავთ.

შესაძლოა, წიგნის კითხვისას იმდროინდელი თბილისის წარმოსახვის გასამძაფრებლად თქვენც ჩემსავით ამოიწეროთ საკვანძო სიტყვები – არაკეთილგანწყობილი, სიმწვანეს მოკლებული, მომგუდავი, დაუდევარი, ჩამორჩენილი, მოძველებული, არასრულყოფილი, ტლანქი, უსუფთაო, დაქანცული, ქაოსური… – და მერე იმ პასაჟებსაც ადვილად მიაგნოთ, ავტორის განწყობასა და პერსპექტივას უკეთ რომ წარმოაჩენს, მაგრამ, მერწმუნეთ, ცნობისმოყვარე მკითხველი პაროტის ექსპედიციას სამოგზაუროდ მაინც ბოლომდე გაჰყვება.

38-ე გვერდზე მოთხრობილი ამბავი კი, რომელსაც სქოლიოში ერთვის მთარგმნელის (თამარ რეკკ-კოტრიკაძე) ერთსიტყვიანი განმარტება – წიწმატელა, შესაძლოა, დაუვიწყარ კინოკადრადაც კი ჩაგრჩეთ:

„ბრტყელი გადახურვა, როგორც წესი, ბალახითაცაა დაფარული – როგორც ჩანს, ეს მეტწილად Lepidium vesicarium-ია. ზაფხულობით ის ხმება და ქართველი ამ ჩალას თავიდან მოსაშორებლად ცეცხლს უკიდებს, რაც ღამის სიბნელეში აბრიალებულ ტფილისს მოულოდნელ წარმტაც სანახაობად აქცევს.”

წარმოიდგინეთ.

სასწავლო პროექტი სასკოლო კურიკულუმის მნიშვნელოვანი ნაწილია.  სასწავლო პროექტი მით უფროო ეფექტურ გავლენას მოახდენს მოსწავლეების შედეგებზე, რაც უფრო მეტად შეესაბამება ჩვენს ყოველდღიურობას. დღეისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლეების ინფორმირებულობის გაზრდა ვაქცინაციის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. პანდემიის დაწყებიდან თითქმის ორი წელია გასული და საქართველოში მხოლოდ 762 231 ადამიანია სრულად ვაქცინირებული. მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ვერ იაზრებს საკუთარ როლს კოვიდ ვირუსთან ბრძოლის საქმეში. ამიტომ ძალიან ხშირად გვესმის ფრაზები:

• მე ავიცრები თუ არა, რა მნიშვნელობა აქვს სხვისთვის;
• ჩემი ორგანიზმია და მინდა ავიცრები, მინდა არა;
• აცრა ჩემი უფლებაა . . .
• . . . .

სასწავლო პროექტის მიზანია საშუალო საფეხურის მოსწავლეების ცნობადობის ამაღლება ვაქცინაციის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით;

პროექტის განხორციელება შესაძლებელია როგორც პირისპირ სწავლების, ასევე დისტანციური სწავლების პირობებში.

აქტივობა 1. პროექტის წარდგენა და ჯგუფებად დაყოფა;

მიზანი: მოსწავლეების ინტერესის აღძვრა;

მოსწავლეები ინდივიდუალურად შეავსებენ სამუშაო ფურცელს N1. სადაც ცხრილში ჩამოწერენ საკუთარ ვარაუდებს ჩამოთვლილი ტერმინების მიხედვით.

განვიხილოთ სიტუაცია: კალათბურთის ტურნირში მონაწილეობს სამი სკოლა. საბაზო, საშუალო და დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები. საშუალო საფეხურის მოსწავლეები თითქმის სრულად ვაქცინირებულები არიან.  დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეები თითქმის სრულად აუცრელები. საბაზო საფეხურის მოსწავლე შემთხვევით დაინფიცირდა წითელათი. ამის შემდეგ დაწყებითი საფეხურის რამდენიმე მოსწავლე დაინფიცირდა,  მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც საერთოდ არ მონაწილეობდნენ ტურნირში. ჯერჯერობით საშუალო საფეხურის არც ერთი მოსწავლე არ დაინფიცირებულა, მიუხედავად იმისა, რომ მათ შორის ზოგიერთი არავაქცინირებულია და მონაწილეობა მიიღო კალათბურთის ტურნირში. საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს ჩამოუყალიბდათ ჯოგური იმუნიტეტი, რადგან მათი საკმარისი რაოდენობაა ვაქცინირებული.

რა მნიშვნელობა აქვს ვაქცინაციას?

რა მნიშვნელობა აქვს ჯოგური იმუნიტეტის ჩამოყალიბებას?

აქტივობა 2.  ინფორმაციის გახსენება

მიზანი: ადამიანის იმუნური სისტემის ფუნქციების გახსენება

გამოიყენეთ ბმულები

ვირუსების მართვა | CK-12 Foundation (ck12.org)

უჯრედული (ანთებითი) პასუხი | CK-12 Foundation (ck12.org)

ჰუმორული პასუხი | CK-12 Foundation (ck12.org)

ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ ჯგუფები წარმოადგენენ სქემას იმუნური სისტემის  მუშაობის შესახებ.

აქტივობა 3.  ინფორმაციის დამუშავება

მიზანი: ინფორმაციის დამუშავება ვაქცინაციის ისტორიასთან დაკავშირებით;

გაეცანით ვაქცინაციის კალენდარს და ვაქცინაციის ისტორიას

https://bit.ly/39FChzu ვაქცინაციის ისტორია და მოკლე მიმოხილვა;

https://vaccines.ncdc.ge/vaccines/#type  დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრი;

როგორ მუშაობს კოვიდ-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინები;

აქტივობა 4.  ინფორმაციის დამუშავება;

მიზანი:  ვაქცინების ტიპების გაცნობა;

მოსწავლეების ჯგუფები (ოთხი) დაამუშავებენ ინფორმაციას და შეავსებენ სამუშაო ფურცელში N2  მათთვის შესაბამის ერთ-ერთ ცხრილს.  მოამზადებენ პრეზენტაციას და წარადგენენ კლასში. ერთი ჯგუფის პრეზენტაციას ყურადღებით მოუსმენენ სხვა ჯგუფის წევრები და შეავსებენ შესაბამის ცარიელ ცხრილს.

აქტივობა 5. სიმულაციაში მუშაობა;

მიზანი: სიმულაციის გამოყენებით მონაცემების შეგროვება;

მოსწავლეები წყვილებში იმუშავებენ სიმულაციაში, ამისთვის საჭიროა ინტერნეტში ჩართული კომპიუტერები.  მოსწავლეები შეაგროვებენ მონაცემებს, ააგებენ გრაფიკებს და გაიაზრებენ ჯოგური იმუნიტეტის ჩამოყალიბების მნიშვნელობას. სიმულაციაში სამუშაოდ გამოიყენე ინსტრუქცია. კლასის მონაცემების მიხედვით მიღებულმა გრაფიკებმა ასეთი სახე უნდა მიიღოს: გრაფიკი 1 და გრაფიკი 2.

აქტივობა 6.  მონაცემების წარდგენა;

მიზანი:  ჯოგური იმუნიტეტის მნიშვნელობის გააზრება;

მოსწავლეები წარადგენენ სამუშაო ფურცელში დასმულ შეკითხვებს;

მოსწავლეები კიდევ ერთხელ გადახედავენ სამუშაო ფურცელ N1 -ს და შეიტანენ შესწორებებს.

აქტივობა 7. ვიდეო ბმულის ჩაწერა;

მიზანი:  ინფორმაციის შეჯამება;

წარმოიდგინე, რომ კლასის მიზანია ვაქცინაციისადმი სკეპტიკურად განწყობილი ადამიანები დაარწმუნო ვაქცინაციის მნიშვნელობაში. ჩაწერეთ მოკლე ვიდეოები თქვენთვის სასურველი საშუალებით  და წარადგინეთ სკოლაში.

ნახეთ ვიდეოს ნიმუში:   რატომ უნდა ავიცრათ?

ვიდეოს თემები ჯგუფებს შორის  გაინაწილეთ:

• რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილი იყოს ვაქცინირებული;
• რა განსხვავებაა ვაქცინებს შორის (განიხილე ფაიზერ-ბიოინტეკის, მოდერნას, ოქსფორდ-ასტრაზენეკას, სინოფარმისა და სინოვაკის ვაქცინები);
• მითები და რეალობა ვაქცინებთან დაკავშირებით;
• ვაქცინაციის ისტორია;

აქტივობა 8. პროექტის დასასრული

მიზანი: პროექტის შეჯამება, შეფასება.

მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად შეაფასებენ პროექტს, საკუთარი და ჯგუფის წევრების წვლილს. გამოავლენენ ხარვეზებსა და განსაზღვრავენ მათი აღმოფხვრის საშუალებებს.

ფიზიკის სწავლა-სწავლების მიზნებია, მოსწავლეს:

• გაუჩნდეს ინტერესი ფიზიკური პროცესების შესწავლის მიმართ;
• შეეძლოს სამყაროში მიმდინარე მოვლენებში ფიზიკის კანონზომიერებების დანახვა და მიღებული ცოდნის გამოყენებით სხვადასხვა ცხოვრებისეული ამოცანების გადაჭრა;
• შეეძლოს გარემოში მიმდინარე ფიზიკური პროცესების ურთიერთდაკავშირება;
• განუვითარდეს კვლევითი უნარ-ჩვევები, რომლებსაც ახალი ცოდნის მისაღებად გამოიყენებს;
• ფიზიკური მოვლენების ანალიზის საფუძველზე შეეძლოს ბუნებაში სხვადასხვა მოვლენის პროგნოზირება;
• შესძინოს ფიზიკის დარგობრივი ენით ოპერირების უნარი“.

სწორედ ამ მიზნების შესრულებისკენ უნდა იყოს მიმართული კომპლექსური დავალებები. კითხვაზე, თუ როგორი შედგენილი უნდა იყოს კომპლექსური დავალების პირობა, პირდაპირ ვიტყვი, რომ უნდა იყოს საინტერესო და ინფორმაციული. ამიტომ პირობის მოსაფიქრებლად წინასწარი სამზადისი აუცილებელია. აუცილებელია, აგრეთვე რესურსების მოძიება ან შექმნა, რაც მოსწავლეს საქმეს გაუიოლებს. ასევე კომპლექსური დავალების შესრულება მოსწავლემ უნდა შეძლოს დამოუკიდებლად. მთავარია, მოსწავლეს დარჩეს ის ცოდნა, რომელსაც გამოიყენებს და განაზოგადებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

ახლა კი წარმოგიდგენთ მე-7 კლასისთვის განკუთვნილი კომპლექსური დავალების პირობას  „ბაბუს ორშიმო“.

წარმოდგენილი დავალების შესრულების შემდეგ მოსწავლემ უნდა შეძლოს

• სიმკვრივის განსაზღვრა ექსპერიმენტულად (ფიზ.საბ. 4, 5, 6, 7, 9);
• ნივთიერებების ფიზიკური მახასიათებლების ცოდნის დაკავშირება სხვადასხვა პროფესიასთან/საქმიანობის სფეროსთან (ფიზ.საბ.1, 2, 3, 10, 11, 12).

„ბაბუასთან წავედი, რას ვიფიქრებდი თუ ბაბუას ყურძნის ხეივანი აყიროს ისხამდა. რა არის აყირო? ყელიანი გოგრაა, გამიკვირდა მისი მოგრძო ფორმა. ბაბუს ვკითხე, რისთვის უნდოდა ამდენი აყირო. სასაცილო სახელია, ავყირავდი სიცილით. ბაბუმ მითხრა, რას კისკისებ, მისგან ღვინის ამოსაღებ ჭურჭელს აკეთებენო. უფ, ეს სახელიც არასოდეს გამეგონა – ორშიმო. მეგონა აღარაფერი გამაკვირვებდა, მაგრამ ბაბუმ ახლა მითხრა  რაჭულად ხრიკა ჰქვიაო, გარდა იმისა, რომ ქვევრიდან ღვინის ამოსაღებად გამოიყენება საწყაოცააო.

გადავირიე, იმდენი ახალი რამ გავიგე და ბაბუს დაწვრილებით გამოვკითხე, როგორ მზადდება ორშიმო.

ნოემბრის ბოლოს ჩალისფერი რომ გახდება და კანი გაუმაგრდება, მოვკრეფ. შემდეგ გაბერილ მუცელზე პატარა სამკუთხედი იჭრება, საიდანაც გამოიფხიკება მისი თესლი და გული. აყიროს მაღალი ყელი თავში იჭრება. სამკუთხა ამონაჭერში კი თხილის ტოტის, ან ბამბუკის ტარი მაგრდება და ორშიმოც მზად არისო.

• ახლა კი დავფიქრდი, ნეტა რამდენი ლიტრი ღვინო ჩადის?- ბაბუს გაეღიმა და დამავალა თავად განმესაზღვრა. ავდექი და წყალი ჩავასხი ლიტრიანი ქილებით. 3 ჩაეტია, ე.ი. ღვინოც დაახლოებით ამდენი ჩაეტევა და თუ საწყაოდ იყენებენ,  ნეტავ რა მასის ოქრო ჩავა?- რაღაც ზღაპარი გამახსენდა.

მოკლედ ავდექი და ინტერნეტში მოვიძიე სხვადასხვა საკვების სიმკვრივე და გადავწყვიტე ბაბუს ორშიმოსთვის სიმკვრივეების ცხრილი შემედგინა.

ადამიანი კარგად რომ გაიცნო, ფუთი მარილი უნდა შეჭამოო (16 კგ)… ამდენი მარილის შეჭმას ალბათ მთელი სიცოცხლე სჭირდება…“.

ამ დავალების შესასრულებლად სასურველია მოსწავლე სახელმძღვანელოში არსებულ პარაგრაფებთან ერთად გაეცნოს შემდეგ ლინკებს:

ეტაპი 1. ამოცანების ამოხსნა დავალების პირობაზე გამოყენებით

ახლა კი შევუდგეთ იმის გარკვევას, აქვს თუ არა მოცემულ ფიგურას სიღრუე. მოსწავლეებს ვთავაზობ ამოცანის ამოხსნის ხერხებს (ოპტიმალურ ვარიანტებს), ამ ამოცანებით მიღებული ცოდნა სწავლების შემდეგ ეტაპზე მოსწავლეებს დაეხმარება არქიმედეს ძალის შესწავლაში.

ეტაპი 2. აქვს თუ არა მოცემულ ფიგურას სიღრუე?

ეტაპი 3. კვლევა

შესრულებული დავალება მოსწავლეებმა უნდა წარმოადგინონ პრეზენტაციის სახით. ამ დავალების შესრულების შემდეგ მოსწავლეებს ექნებათ წარმოდგენა იმაზე, რომ სიმკვრივე არაა დამოკიდებული სხეულის მოცულობასა და მასაზე. ასევე ხაზგასმით ეცოდინებათ, რომ რაც მეტია სხეულის მოცულობა, მით მეტია მასა, ან მეტი სიმკვრივის სხეულებს მეტი მასა აქვთ. ასევე ეცოდინებათ, რა შემთხვევაში აქვს სხეულს სიღრუე.

კიდევ ერთი საკითხი, რომლის დამატებასაც და გაშლასაც, ვფიქრობ, ამ კომპლექსურ დავალებაში ეს არის მოცულობის ერთეულებზე ყურადღების გამახვილება, სისტემის არაძირითადი ერთეულების ცოდნა და მათ შორის კავშირის დადგენა.

ძალიან მიყვარს კითხვისას აღმოჩენილი წიგნები, მუსიკა, სიტყვები. ეს სტატია წიგნებში ნაპოვნი მუსიკის შესახებაა. სიმღერების ბმულებს მივყვეთ და სათქმელიც ასე აიკინძება. ამჯერად ბავშვებზე და ბავშვებისთვის დაწერილი წიგნები მოვაგროვე.

The Beach Boys – „I get around“

სამი წლის წინ სკოლის სამასწავლებლოს უგრძეს მაგიდაზე წიგნები და წერილი დამხვდა. უცნობი ავტორი მიგზავნიდა ედგარ კერეთის მოთხრობებს, პატრიკ მოდიანოს „ჰორიზონტს“ და მირჩევდა, „ბიჩ ბოისის“ ალბომისთვის მომესმინა. ამ შემთხვევამ ზამთრის ქაოსური დღე დაუვიწყარი გახადა. ვერაფრით მივაგენი გზავნილის ადრესანტის ვინაობას. ყველა შუამავალი, რომლებიც კურიერის როლს ასრულებდნენ, დუმდა.

ამ შემთხვევიდან ორი წლის შემდეგ რობერტ რ. მაკკამონის „ბიჭის ცხოვრება“ წავიკითხე. ეპიზოდი, რომლის შესახებაც უნდა გიამბოთ, ერთი წლის შემდეგ მძაფრად და მტკივნეულად გამახსენდა.

წიგნში 70-იანები წლების 4 ივლისია. 12 წლის კორი მაკენსონი მშობლებთან ერთად აუზზე მიდის. მთელ ქალაქს ერთად მოუყრია თავი, ბარბექიუ მოუწყვიათ და ამგვარად აღნიშნავენ ამერიკის დამოუკიდებლობის დღეს. რომანის პირველსავე გვერდებზე ერთი პერსონაჟი კვდება. ამ ამბავს კორი მამასთან ერთად შეესწრება და მათი მშვიდი ცხოვრებაც საშიშად ამოტრიალდება. გამოძიების პარალელურად კორი მაკერსონი თავად მოგვითხრობს ქალაქ ზეფირის ჯადოსნურობის, ბავშვობის, მშობლების, პირველი აღტაცების, ძაღლის, სკოლის, მეგობრების, ნაცნობების ამბებს. მრავალშრიან თხრობას თან გასდევს საზოგადოებრივი პრობლემების წარმოჩენა, მაგალითად, ფერადკანიანი ადამიანების მიუღებლობა, რელიგიის გავლენა სოციუმზე, ურბანიზაციის შეუქცევადობა, უმუშევრობა, ჩაგვრა, სიღარიბე, ავტორიტარული აღზრდის შედეგები.

დავუბრუნდეთ წიგნის 4 ივლისს. კორი მეგობრებთან ერთად „მბრუნავ ბორბალში“ არაქისის კარაქის მილქშეიკს ყიდულობს. ბიჭები ერთად მოდიან. მილქშეიკს წრუპავენ, მზე აცხუნებს, ზაფხულია და მოულოდნელად მუსიკა ესმით. თინეიჯერებს ავტოსადგომზე გაჩერებული რამდენიმე მანქანაში ერთდროულად ჩაურთავთ რადიოები.

კორი სიმღერით გამოწვეული განცდების შესახებ წერს:

„როგორ უნდა ამეწერა? ინგლისურ ენაში რომელი სიტყვა აღნიშნავს ახალგაზრდობას, იმედს, თავისუფლებას, ჟინს, მოგზაურობის დაუოკებელ სურვილსა და სისხლის დუღილს ერთად? რომელი სიტყვა იტევს ძმაკაცობას და იმ შეგრძნებას, რომ სანამ მუსიკა ისმის, იმ მაგარი, მოხეტიალე თაობის ნაწილი ხარ, რომელსაც დედამიწა მემკვიდრეობით ერგება?“

ამ აღმაფრენას ცოტა ხანში შემაძრწუნებელი ხმაური და ალიაქოთი მოჰყვება. ბაპტისტური ეკლესიის მღვდელი, ბლესეტი, ახალგაზრდებს მიუვარდება და რადიოს ფეხით დალეწავს, რადგან „ბიჩ ბოისის“ სიმღერას მოზარდების გამრყვნელად მიიჩნევს. დალეწილი რადიო 14 წლის გოგოს ეკუთვნოდა. ის ატირდება, მღვდელს ზურგს შეაქცევს და გაიქცევა.

მღვდელი ბლესეტი ხალხს მოუწოდებს, დაგმოს მსგავსი სიმღერები.

„-ო, კარგი რა, მამაო! – თქვა მამაჩემმა ღიმილით, – უბრალოდ სიმღერაა!“ – ეს ფრაზა მღვდელ ბლესეტს განარისხებს, მე კი მთელ ამ ამბავში კორის მამის ნათქვამი ფრაზა უაღრესად მნიშვნელოვანი მგონია.

მღვდელი ბლესეტი „ბიჩ ბოისის“ საწინააღმდეგო კამპანიას წამოიწყებს, რომელშიც ქალაქის მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი ჩაებმება: ზოგი – მისი ხათრით, ზოგი – ინტერესით, ზოგი კი ბრმადმორწმუნეობის გამო.

საბოლოოდ ავტორი მოვლენების იმგვარ განვითარებას გვთავაზობს, რომ ხალხი გაბეზრდება მღვდელ ბლესეტის შურისძიების სურვილით, უაზრო აკრძალვებით და ჯანსაღი აზრი იმარჯვებს.

რთულია, პარალელები არ გაავლო წიგნში აღწერილ 4 ივლისისა და თბილისის 2021 წლის 5 ივლისს განვითარებულ მოვლენებს შორის.

ყველა, ვინც რელიგიის სახელით, თავისუფლებისა და ინდივიდუალიზმის გამოვლენის აკრძალვას ცდილობს, მღვდელ ბლესეტსა და მის მიმდევრებს ჰგავს. ჩვენს საზოგადოებას კი ჰაერივით სჭირდება კორის მამის მსგავსი მოქალაქეები, რომლებიც მშვიდად, გაწონასწორებულად, პატივისცემით გამოხატავენ საკუთარ აზრს და ხმის ამოღების მნიშვნელოვნებაზე შვილებსაც აფიქრებენ. კორის მამა რძეს კარდაკარ დაატარებს და ძლივს არჩენს ოჯახს. მას, მიუხედავად სოციალური სიდუხჭირისა, ქალაქში დატრიალებულ ამბები გულთან მიაქვს. ქალაქი ზეფირის ჯადოსნურობაც ეს იყო – მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის იმგვარად განცდა, რომ ბავშვებისთვისაც გადამდები აღმოჩნდა.

მოუსმინეთ „ბიჩ ბოისის“ მხიარულ სიმღერას, 12 წლის კორი სიხარულით რომ აავსო და თქვენც დაფიქრდებით, განა სად დაინახა აღვირახსნილობა მღვდელმა ბლესეტმა?

Chuck Berry – „School Days“

ჩაკ ბერის „სკოლის დღეები“ ამავე წიგნში აღმოვაჩინე. წიგნის მსგავსად, ჩემთანაც ზაფხულის ბოლო დღეები იდგა და სასწავლო წლის პირველ დღეებზე ვფიქრობდი.

ჩაკ ბერი როკ-ენ-როლის ფუძემდებლად ითვლება. რომ არა „ბიჭის ცხოვრება“, მის შესახებ დაწვრილებითი ცნობების მოძიებისკენ, არ ვიცი, რა მიბიძგებდა.

მოვიძიე „Scool Days“-ის ჩანაწერი, რომელიც ერთ-ერთ სკოლაშია ჩაწერილი. სიმღერის ტექსტი უფროსკლასელების ყოველდღიურობას ასახავს. საღამოს ყუთში აგდებ მონეტას და ელოდები რაღაც ისეთის მოსმენას, შენს სიყვარულს რომ შეეფერებაო, დაახლოებით ასე სრულდება ტექსტი. მე არასდროს მინახავს მუსიკალური მოწყობილობა, მონეტის ჩაგდებით რომ უკრავს, მაგრამ სხვა ადამიანების ცხოვრებას მაახლოებს და ძალიან მომწონს ეს განცდა.

ჩაკ ბერის სიმღერის პარალელურად მისის ნევილი, კორის მასწავლებელი, უნდა გაგაცნოთ.

სანამ „სკოლის დღეებიდან“ ფრაზა ალუზიურად გაჟღერდება წიგნში, მანამდე ზაფხული უნდა დაიწყოს და ბოლო გაკვეთილზე მისის ნევილს უნდა მოვუსმინოთ.

60 წლის მასწავლებლის ცხოვრება 12 წლის ბიჭს უინტერესო ეჩვენება. ერთი პასაჟია: ზარის დარეკვამდე რამდენიმე წუთია დარჩენილი. მისის ნევილი მოსწავლეებს სთხოვს, ზაფხულში კითხვა და ფიქრი არ შეწყვიტონ, თავადაც არ წყვეტს საუბარს და კორი ხვდება: „ჩვენი გაშვება არ უნდოდა. ცდილობდა, რაც შეიძლება დიდხანს ჩაგვბღაუჭებოდა, მაგრამ ამას ჯიბრზე არ აკეთებდა – იქნებ, არავინ ჰყავდა სახლში, არავისთან მიუხაროდა. როცა მარტო ხარ, ზაფხულიც აღარ ზაფხულობს“. – საკუთარ და სხვის გარდაუვალ მარტოობაზე მეფიქრება და ბავშვების სიყვარულს შეჩვეული მასწავლებლისთვის ასმაგად რთული მგონია ეს ყველაფერი.

მისის ნევილი კორის უბიძგებს, წერის კონკურსში მიიღოს მონაწილეობა. ის სახეა ყველა იმ მასწავლებლისა, რომლებიც მოსწავლეებში დაფარულ შესაძლებლობებს ეძებენ, ხედავენ და ამის შემჩნევას მოსწავლეებსაც აიძულებენ.

„- გმადლობთ! – ვუთხარი და კარისკენ გავიქეცი. ოთახიდან გამოსვლისას წამით შევყოვნდი და მისის ნევილს კიდევ ერთხელ შევხედე. საწერ მაგიდასთან იჯდა… მზის სინათლე ეცემოდა. დავინახე, როგორ გაიწოდა ხელი ვაშლისკენ და ნელა აიღო. მერე ცარიელ მაგიდებს გახედა. ამ ოთახში თაობები მოქცევასავით მოდიოდნენ და მომავალში იკარგებოდნენ…

– ზაფხულის კარგად გატარებას გისურვებთ, მისის ნევილ! – ვუთხარი დერეფნიდან.

– ნახვამდის, – მითხრა მან და გამიღიმა“.

მისის ნევილის სიტყვები, ქმედება, ღიმილი კორის კიდევ ბევრჯერ გაახსენდება. მეც ხშირად მახსენებს თავს.

ZZ Top, გაირი და „ბალადა გატეხილ ცხვირზე“

ნორვეგიელი მწერლის არნე სვინგენის, წიგნი „ბალადა გატეხილ ცხვირზე“ ჩემს მოსწავლეებთან ერთად წავიკითხე. 13 წლის ბარტს მარტოხელა დედა ზრდის. ბიჭს ოპერა უყვარს, თუმცა უკიდურესი სიღარიბის, უმამობის, დედის ალკოჰოლიზმის, სიგამხდრის გამო გაჩენილ კომპლექსებს საგულდაგულოდ მალავს.

ბარტი, თანაკლასელებისგან განსხვავებით, უსახურ, ჭუჭყიან კორპუსში ცხოვრობს. გაირი ბარტის მეზობელია. მათი მეგობრობა იმ დღეს დაიწყება, როცა კლასელები ბარტს სახლში მიადგებიან და სცემენ.

მიუხედავად იმისა, რომ გაირი ნარკოტიკებზე დამოკიდებულია, უდიდეს მეგობრობას გაუწევს 13 წლის ოპერაზე შეყვარებულ კეთილშობილ ბიჭს. ZZ Top-იც გაირიმ შეგვაყვარა მე და ჩემს მოსწავლეებს. გაირი ბარტს ველოსიპედის მართვას ასწავლის და პირველ ველოსიპედსაც ის აჩუქებს. ნამდვილად დაუვიწყარია ის, ვინც ველოსიპედს გჩუქნის და მის მართვას გასწავლის.

გაირისა და ბარტის მეგობრობა გვაფიქრებს იმაზე, რომ ურთიერთობები მაშინ არის ჯანსაღი, როცა ურთიერთგანსჯისგან დაცლილია და ერთმანეთზე ზრუნვა გასდევს ფონად.

ვირჯინია და მარვინ გეი „ხოჭო ბიჭიდან“

მ. ჯ. ლეონარდის „ხოჭო ბიჭის“ ტრილოგია ქართველმა მკითხველმაც შეიყვარა. ახალგაზრდა მეცნიერი, ბართოლომე ქათლი, პირველივე გვერდებზე უცნაურად უჩინარდება. მისი მოზარდი ბიჭი, დარკუსი, მეგობრებთან – ბერტოლტსა და ვირჯინიასთან ერთად გამოძიებას იწყებს. ყველაფერი კი განსაკუთრებულ ხოჭოებს უკავშირდება.

პირველ ნაწილში ბავშვებს ხოჭოები უმეგობრდებიან: დარკუსს – ირემა ხოჭო, რომელსაც ბაქსტერს დაარქმევს, ბერტოლტს – ციცინათელა ნიუტონი, ხოლო ვირჯინიას ბაყაყისფეხება ფოთოლისჭამია აირჩევს. მეგობრების კითხვაზე, თუ რას დაარქმევდა ობობას შესაძლებლობების მქონე ხოჭო-მეგობარს, ვირჯინია უპასუხებს, მარვინ გეის პატივსაცემად მარვინს ვუწოდებო. ასე აღმომაჩენინა ხალისიანმა, მეგობრისთვის თავდადებულმა პერსონაჟმა მარვინ გეი, რომლის სიმღერებს სოციალური თემატიკა გასდევს ფონად. ჩემ მიერ შემოთავაზებული ვიდეორგოლი, შავ-თეთრი ფერების მიუხედავად, სიცოცხლის სიყვარულს აღძრავს.

ვაგნერის „ტანჰოიზერი“ და ხოჭოების დედოფალი

ლუკრეცია კატერი ძალიან საინტერესო პერსონაჟია. როგორც ხდება ხოლმე, ადამიანის ცუდ ქცევას თავისი საფუძველი აქვს. ავტორი ძალიან კარგად შლის ლუკრეციას ხასიათსა თუ ქცევის მოტივს. ვაგნერის „ტანჰოიზერი“ კი მესამე ტომში შეგხვდებათ. ვისთან ერთად უსმენს, ამას საიდუმლოდ დავტოვებ, ავტორისეულ გამოძიებას წინასწარ ფარდა რომ არ ავხადო.

ძიებისას გავიგე, რომ „ტანჰოიზერი“ ვაგნერის შემოქმედების ადრეულ ეტაპს მიეკუთვნება და გაჯერებულია რომანტიკული მოტივებით.

თიკო „სული-ჩიტიდან“ და ფრენკ სინატრას „fly me to the moon“

თამარ გეგეშიძის „სული-ჩიტის“ მთავარი პერსონაჟი, 11 წლის ლუკა, პირველ პირში მოგვითხრობს სკოლისა და ოჯახის ამბებს. მკითხველისთვის ძნელი შესამჩნევი არ არის, რომ ლუკას თიკო მოსწონს. რომანის ბოლოს თიკო კლასელებს კონცერტზე ეპატიჟება და ლუკას მოსაწვევს პირადად აძლევს.

ლუკა გვიამბობს, როგორ გაეშურებიან მზიურის პარკში თიკოს მოსასმენად კლასელები და პატარა ბიჭს თიკოს მზერა მთავარ ადრესატად აგრძნობინებს თავს. ფრენკ სინატრას სიმღერის ტექსტიც ხომ სიყვარულის გამხელის მშვენიერი საშუალებაა.

უმპა-ლუმპების სიმღერა

როალდ დალის „ჩარლი და შოკოლადის ქარხანაში“ მშობლები აღმზრდელობითი შინაარსის გზავნილებს ვკითხულობთ. ჩარლი ბაკეტი კონკურსის მონაწილე ოთხი ბავშვისგან უბრალოებით, თავმდაბლობით, ზრდილობითა და ცხოვრების წესით გამოირჩევა. მავნე ჩვევების ჩამოყალიბებას ხშირად მშობლები ვუწყობთ ხელს. უმპა-ლუმპების, მხიარული ქონდრისკაცების, სიმღერებს ამავე წიგნის მიხედვით გადაღებული მიუზიკლიდან ბავშვები კარგად იცნობენ. განსაკუთრებით მიყვარს მაიკლ ტივის ეპიზოდთან დაკავშირებული სიმღერა, რომლის შინაარსი ტელევიზორთან მიჯაჭვულობასა და ცუდ გავლენას წარმოაჩენს და სანაცვლოდ წიგნებთან დაბრუნებას გვთავაზობს.

სიმღერის ტექსტი ინტერტექსტუალური პარალელებით არის სავსე: „თორმეტი გედი“, „გულადი თერძი“, „ჭარხალ-ბოლოკა“, „ეშმაკის სამი ღერი ოქროს თმა“ – და ზღაპრების წაკითხვისკენ გვიბიძგებს.

ირვინგ ბერლინი „გედის საყვირიდან“

ლუი მესაყვირე გედია. მე და ჩემმა მოსწავლეებმა ის ე. ბ. უაითის „გედის საყვირიდან“ გავიცანით. სიგნუს ბუკინატორის, ლათინური სახელწოდების, მიღმა დაუვიწყარ პერსონაჟს აღმოაჩენთ.

ამერიკელი მწერლის რომანი იმდენად საინტერესო თემებს მოიცავს, დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლებს შეუძლიათ, მთელი წელი დაუთმონ და ლუისთან ერთად განიცადონ სიყვარული, გადალახონ თვითდამკვიდრების სირთულეები, შეიტყონ შეზღუდული შესაძლებლობების შესახებ, აღმოაჩინონ მუსიკალური საკრავი – საყვირი და დარწმუნდნენ, რომ მუსიკა ამ სამყაროში საუბრის უნიკალური შესაძლებლობაა.

სემ ბივერი, 12 წლის ბიჭი, მამასთან ერთად კანადაში მოგზაურობისას მესაყვირე გედების ოჯახს აღმოაჩენს და დაუმეგობრდება. ერთ-ერთ ჭუჭულს მეტყველების უნარი არ აღმოაჩნდება. მამა ლუისთვის ქალაქის საკრავების მაღაზიას გაძარცვავს და საყვირს გაიტაცებს. ადვილი მისახვედრია, რომ გედს ლუი არმსტრონგის პატივსაცემად ჰქვია სახელი.

ლუისთვის საყვირი თვითდამკვიდრებისა და ულამაზესი გედის, სერენას, სიყვარულის მოპოვების საშუალებად იქცევა.

ძალიან ბევრი სიმღერა და მუსიკოსი აღმოვაჩინეთ ლუისთან ერთად. განსაკუთრებით შევიყვარე კომპოზიტორი ირვინგ ბერლინი.

„ამბობენ, რომ სიყვარული საოცარი რამ არის“… – ლუი ამ კომპოზიციას სერენასთვის უკრავს და მკითხველისთვისაც დაუვიწყარი აღმოჩნდება გედების ამაღელვებელი სიყვარული, რომელსაც ავტორი აღწერს და მუსიკის საშუალებით კიდევ უფრო დაუვიწყარს ხდის.

ამ სტატიაში სიმღერები, მუსიკოსები, წიგნების ავტორები და სათაურები ფაზლივით აეწყო.

ალბათ, თქვენც გაგახსენდებოდათ წიგნებში აღმოჩენილი მუსიკა.

საინტერესოა, თქვენეული ფაზლი როგორ გამოიყურება. სიამოვნებით გავეცნობოდი.

სასწავლო წელი იწყება. საშუალო საფეხურზე განახლებული ეროვნული სასწავლო გეგმა ჯერ არ გვაქვს. ვხელმძღვანელობთ არსებულით.

დაგეგმილი და დაანონსებულია ცვლილებები, თუმცა განსახილველი დოკუმენტი ღია და ხელმისაწვდომი არაა. სპეციალისტების წრეში და სამინისტროს კურიკულუმის ჯგუფის მიერ ორგანიზებულ დახურულ შეხვედრებზე მეტ-ნაკლები სიცხადით კი განიხილება ესა თუ ის საკითხი, მაგრამ მთლიანი სურათის აღქმის, დოკუმენტის კვლევის, გაანალიზების საშუალება დაინტერესებულ პირებს არ აქვთ.

დაანონსებული ცვლილებებიდან დახურულ შეხვედრებზე აქტიურად განიხილება რამდენიმე საკვანძო საკითხი – პროფილური სწავლების იდეა ( A და B მიმართულებები – პროფილური კურსი – A პროგრამა, ზოგადი არაპროფილური კურსი  – B პროგრამა) და ცვლილება საათობრივ ბადეში ( 4+3);

არასრული ინფორმაცია უამრავ კითხვას ბადებს. ქართულის მასწავლებლებისთვის გაუგებარია, რამდენი საათი მოაკლდებათ მათ, როგორ მოხერხდება ტექნიკურად A და B მიმართულებებზე მოსწავლეთა გადანაწილება, მცირეკონტიგენტიან სკოლებში რამდენად მოხერხდება, საერთოდ, ამ ცვლილების განხორციელება, როგორ გადანაწილდება პროგრამა და სავალდებულო საპროგრამო ტექსტები  და სხვა მრავალი.

მე ვფიქრობ, საშუალო სკოლის დამამთავრებელ კლასებში მოსწავლეთა სეგრეგირება მშობლიურ ენასა და ლიტერატურაში უცნაური გადაწყვეტილებაა. საშუალო სკოლადამთავრებულ ა მიმართულების მოსწავლეს ექნება მეტი კომპეტენცია, ვიდრე ბ არაპროფილური მიმართულების კურსდამთავრებულს? რას ეფუძნება ეს გადაწყვეტილება? რას გააუმჯობესებს ეს? გათვალისწინებულია თუ არა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების ყველა მოსწავლის საუკეთესო ინტერესი?

ჩნდება ასევე კითხვა – ლიტერატურის კურსი კონკრეტული საგნობრივი მიზნებისა და ამოცანების გადაწყვეტისკენ უნდა იყოს მიმართული თუ „გაძლიერებული ქართულის“ და არაპროფილური კურსის პროგრამის დაძლევისკენ?

კიდევ – ხომ არ გააძლიერებს ეს ისედაც მანკიერ პრაქტიკას, როდესაც დამამთავრებელი კლასები, ფაქტობრივად, ეროვნული გამოცდებისთვის მოსამზადებელ საფეხურად იქცა? რამდენადაა სკოლის პირდაპირი ფუნქცია, კონკრეტულად, საშუალო საფეხურზე მისაღები გამოცდებისთვის მოამზადოს მოსწავლე? ჩემი აზრით, სკოლის დანიშნულებას ეს პრაქტიკა აკნინებს და ღირს დაფიქრება იმაზე, რა კეთდება ამ მიმართულებით არასწორად.  პირადად ჩემთვის უადგილო და უცნაურია ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივი პროგრამის არსებულ რედაქციაში ეს ჩანაწერი:  “საშუალო საფეხური საქართველოში სწავლების სამწლიან ციკლს ითვალისწინებს (X-XII კლასები). საშუალო საფეხური სავალდებულო არ არის და, ფაქტობრივად, მოსწავლის უმაღლესი სკოლისთვის მომზადებას ემსახურება”. სკოლა ხომ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაა და არა ეროვნული გამოცდებისთვის მოსამზადებელი ორგანიზაცია…

მაშ, ცვლილების თანახმად, საქართველოს მოქალაქეს, რომელსაც „გაძლიერებული ქართული აქვს დამთავრებული“, ბ არაპროფილური მიმართულების მოსწავლეზე უკეთ ეცოდინება მშობლიური ენა და ლიტერატურა. ნამდვილად საინტერესოა, რა კვლევებს ეფუძნება პროფილური სწავლების გადაწყვეტილება, რის გაუმჯობესებისკენაა მიმართული.

ასევე საინტერესოა, დადგება თუ არა დღის წესრიგში სავალდებულო საპროგრამო ტექსტების შემცირების საკითხი?

უნდა ითქვას, რომ საათობრივი ბადით საგნისთვის გამოყოფილი საგაკვეთილო საათები არ არის საკმარისი ამ რაოდენობისა და მოცულობის ტექსტების სტანდარტთან შესაბამისად დასამუშავებლად. საპროგრამო მხატვრული ნაწარმოებების მხატვრული, კულტურული, ეროვნული, ისტორიული ღირებულებების გათვალისწინებით რომელიმე მათგანის დათმობა პრობლემურია. შესაბამისად, მოსწავლისთვის შეთავაზებული სავალდებულო ჩამონათვალი გაცილებით აღემატება მათი შესწავლისთვის გამოყოფილ დროს.

ესგ-ს ამ სამუშაო ვარიანტში ბ პროფილისთვის, თითქოს, განიხილება, მაგალითად, სამი ჰაგიოგრაფიული ტექსტიდან „სულ მცირე ერთი“ და ა პროფილისთვის „სულ მცირე ორი“ ტექსტის შესწავლა, მაგრამ აქაც ისმის კითხვები:

ჩნდება კითხვები: ამ „სულ მცირე ერთს“ ან „სულ მცირე ორს“ სახელმძღვანელოს ავტორები არჩევენ და სთავაზობენ მასწავლებლებს თუ მასწავლებლები ირჩევენ? რა კრიტერიუმების მიხედვით შეიძლება სამი ჰაგიოგრაფიული ტექსტიდან „სულ მცირე ერთის“ ან ორის შერჩევა?

კვლევისა და დაკვირვების შედეგად იკვეთება, რომ მასწავლებელთა უმრავლესობისთვის, ასევე საზოგადოების წარმომადგენლებისთვის, რთულია ლიტერატურული ძეგლის კულტურული-ისტორიული და ეროვნული ღირებულების და სასკოლო კურიკულუმის შედგენის კრიტერიუმების გამიჯვნა. მათთვის ძვირფასი ტექსტები, მათი თვალსაზრისით, უდავოდ, ერთმნიშვნელოვნად „უნდა ვასწავლოთ“. ამის მიღმა – კვლევები, სასკოლო პრაქტიკა, მოსწავლეთა მოტივაცია, მათი ასაკობრივი განვითარების თავისებურებების გათვალისწინება, თანამედროვე მეთოდოლოგიებისა და სასწავლო სტრატეგიების გათვალისწინება არ ხდება. მივყვებით ინერციას, ოდესღაც, ერთხელ მიღებულ სავალდებულო პროგრამული ტექსტების ჩამონათვალს და გვეშინია ცვლილებების. ცხადია ისიც, რომ კურიკულუმის ჯგუფი ამ სირთულეებს ხედავს და ითვალისწინებს, ამიტომ დღის წესრიგში დადგა „სულ მცირე ერთი“ და „სულ მცირე ორი“ ტექსტის არჩევანი.

ახალ ეროვნულ სასწავლო გეგმაზე მუშაობისას მნიშვნელოვანია შემდეგი საკითხის წამოწევაც:

განიხილება თუ არა ქრონოლოგიური პრინციპის გადახედვა ლიტერატურის კურსის აგებისას?

როგორ ისწავლება ლიტერატურა ამ პრინციპის თანახმად:

მეათე კლასში ლიტერატურის შესწავლა იწყება ჩვენამდე მოღწეული პირველი ჰაგიოგრაფიული თხზულების დამუშავებით, ამას მოჰყვება, ქრონოლოგიის დაცვით, „აბოს წამება“, შემდეგ „გრიგოლის ცხოვრება“, შემდეგ მე-12 საუკუნეში დაწერილი პოემა, შემდეგ სულხან-საბა და ბოლოს გურამიშვილი, მე-11 კლასში „გადავდივართ“ რომანტიზმის ეპოქაში, ამას მოჰყვება რეალიზმი და ა.შ.  – პრინციპი გასაგებია.

ამ პრინციპიდან გამომდინარე, მაგალითად, მე-10 კლასში თავს იყრის ძველი ქართული ლიტერატურის ტექსტები. ეს გარკვეულ სირთულეებს წარმოშობს. არ არის ადვილი ერთი წლის განმავლობაში სამი ჰაგიოგრაფიული ტექსტის, „ვეფხისტყაოსნის“, საბას და გურამიშვილის დაძლევა.

არგუმენტები – „ჩემს დროსაც ასე იყო და მშვენივრად ვძლევდით, უფრო ადრეც კი ვსწავლობდით“ – არასერიოზულად მიმაჩნია. მე ვფიქრობ, მასწავლებელი უკან მიმართული მზერით ( „მის დროსაც ასე იყო“) და საკუთარ თავზე სწორებით( „მშვენივრად ვისწავლე და არაფერი დამკლებია“) არ ითვალისწინებს ახლანდელი მოზარდების ასაკობრივ თავისებურებებს, ინტერესებს, ნაკლებად ერკვევა მოტივაციის თეორიაში.

კოლეგები, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები, აღნიშნავენ, რომ განსაკუთრებით რთულად სწორედ მე-10 კლასი გამოიყურება.

ისმის კითხვა – რატომ არ შეიძლება წლის განმავლობაში ლიტერატურის კურსის ისე აგება, რომ მოსწავლეებს ჰქონდეთ საშუალება, თვალი მიადევნონ განვითარების ხაზს. იმის ნაცვლად, რომ კონცენტრირებულად იკვლიონ მხოლოდ ძველი ტექსტები, მიეცეთ შესაძლებლობა, მაგალითად, მეათე კლასის ფარგლებშივე მიადევნონ თვალი ლიტერატურის განვითარების სხვადასხვა ეტაპს.

მრავალფეროვნების, მულტიკულტურული ჭრილის, სხვადასხვა ეპოქაში შექმნილი ტექსტების გაცნობის ნაცვლად მე-10 კლასში, მცირე დროში, მასწავლებლები და მოსწავლეები ერთგვარი გამოწვევის წინაშე დგანან. ქრონოლოგიის (ისტორიზმის პრინციპსაც უწოდებენ) დაცვით ლიტერატურის კურსის აგებისას ნაკლებადაა გათვალისწინებული მოსწავლეების ასაკი, ასაკობრივი თავისებურებები, ფსიქოემოციური განვითარება, ინტერესები. ფსიქოლოგიური, ენობრივი ბარიერები ტექსტის გაგების თვალსაზრისით საკმაოდ დიდ პრობლემას ქმნის, მოსწავლეებს უჭირთ განსხვავებულ ეპოქაში, სოციო-კულტურულ გარემოსა და პირობებში შექმნილი ტექსტების ამ რაოდენობით შესწავლისას მოტივაციის  შენარჩუნება. მოსწავლეთა ლექსიკური, სამეტყველო, ენობრივი, მხატვრული, ინტერტექსტუალური ( პარალელები სხვა ნაწარმოებებთან, ბიბლიური ალუზიები…)და ექსტრატექსტუალური  კომპეტენციები საკმარისი არ არის მიწოდებული ტექსტების გასაგებად და გასააზრებლად.

ბევრი კოლეგა აღნიშნავს, რომ „ვერ ასწრებს სრულად“ მეათე კლასის პროგრამის დაძლევას წლის განმავლობაში და გარკვეული საკითხები მე-11-ში გადააქვს. სავალდებულო საპროგრამო ტექსტების „მოსწრება“ და „შინაარსზე ორიენტირებული“ სწავლება ნამდვილად არაა ის, რაც 15-16 წლის მოზარდს სჭირდება.

წერილის ბოლოს მნიშვნელოვნად მიმაჩნია რამდენიმე საკითხზე ყურადღების გამახვილება:

საშუალო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმის მოსალოდნელი ცვლილებების განხილვა სპეციალისტთა წრეში აუცილებელია. ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლების მოსაზრებები, მათი თვალსაზრისი და პოზიცია გასათვალისწინებელია.

კოლეგიას უნდა წარედგინოს დოკუმენტის სამუშაო ვერსია.

სწორედ ისინი, ქართულის მასწავლებლები, შედიან კლასებში და ატარებენ გაკვეთილებს, პროცესის უშუალო მონაწილეებისა და წარმმართველების პრაქტიკული გამოცდილების გაზიარების გარეშე მიღებული კაბინეტური გადაწყვეტილებები კი ნაკლებად ეფექტიანი იქნება.

ბავშვებს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ვაქცინის გაკეთება უწევთ, რომელთა გარეშეც კაცობრიობის რაოდენობა გაცილებით ნაკლები იქნებოდა.

ნებისმიერი აცრა, რაკი ნემსს უკავშირდება და ჩვენ კი სწორედ ნემსით ვაშინებთ ხოლმე შვილებს, სტრესთანაა დაკავშირებული. ეს სტრესი, ცნობიერად თუ არაცნობიერად, ზრდასრულობაშიც გაგვყვება ხოლმე და ალბათ გინახავთ, ჯანღონიანი ზრდასრული ქალი ან მამაკაცი ნემსის დანახვაზე როგორ კანკალებს. ეს ყველაფერი ხშირად „ჭკვიანად, თორემ ნემსს გაგიკეთებ!“ დამოკიდებულებას უკავშირდება.

ბავშვებისთვის ვაქცინაცია სტრესული, მაგრამ აუცილებელია. აუცილებელია, რადგან სერიოზული და ხშირად სასიკვდილო დაავადებებისგან იცავს ბავშვებს; სტრესული კი, ხშირად იმიტომაა, რომ მათი მშობლები განიცდიან აცრის ამბავს – არავის სურს შვილისთვის ტკივილის მიყენება.

ბავშვთა ფსიქოლოგების ნაწილი თვლის, რომ პატარების შფოთვა ნემსის დანახვაზე, ხშირად მშობლის განცდების ბრალია. მშობლების ნაწილი კი, ცნობილი ფაქტია, ყველა აცრის წინ ძალიან ნერვიულობს. ვაქცინა ხშირად ოდნავ მტკივნეულია და ამის თავიდან აცილება წარმოუდგენელი ამბავია, რადგან ორგანიზმის იმუნური სისტემის გასაძლიერებლად, მასში მკვდარი ან ხელოვნური ვირუსი შეჰყავთ.

საკუთარი და შვილის სტრესის შესამცირებლად ფსიქოლოგები მშობლებს შემდეგი სახის რეკომენდაციებს აძლევენ:

გაარკვიეთ ყველაფერი ვაქცინაციაზე

ცოდნა და მზაობა გვეხმარება შიშისა და ეჭვის გადალახვაში. მანდატორული ვაქცინაციის დაწყებამდე, ურიგო არ იქნება, თუ მშობლები საკუთარ პედიატრთან დეტალურად განიხილავენ, რა სახის ვაქცინაცია უნდა ჩაუტარდეს მათ შვილს, როდის და რა უკუჩვენებები შეიძლება მოჰყვეს მას (ლაპარაკია მცირე რეაქციებზე). ამის შემდგომ მშობელს შეუძლია Google-ის მეშვეობით,~ მხოლოდ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ რეკომენდებულ სანდო საიტებზე მოიძიოს დეტალური ინფორმაცია მწარმოებელსა და  ვაქცინაციის პროცესზე, ასევე იმ სავარაუდო გართულებებზე, რომლებიც მათ პატარას შეიძლება ჰქონდეს აცრაზე უარის შემთხვევაში.

ჩაატარეთ საკუთარი კვლევა

ცხადია, არ იგულისხმება სამეცნიერო ნაშრომის დაწერა და ვაქცინის შემადგენლობის ლაბორატორიული კვლევა, მაგრამ ის, რომ სკეპტიკურად ხართ განწყობილი პრეპარატის მიმართ, დიდი ტრაგედია არაა. ეს კარგი სტიმული შეიძლება გახდეს საიმისოდ, რომ მშვენივრად გაერკვეთ კონკრეტული პრეპარატის რეპუტაციაში, მიიღოთ ინფორმაცია გვერდით მოვლენების, მოსალოდნელი გართულებების შესახებ და სულაც, არ გახდეთ დაუსაბუთებლად ანტივაქსერი, რომელმაც შესაძლოა აცრას დააბრალოს ის, რომ შვილმა თხილამურით სრიალისას ფეხი მოიტეხა.

The Centers for Disease Control and Prevention (CDC), the American Academy of Pediatrics (AAP), and KidsHealth.org – ეს საუკეთესო საიტებია თქვენთვის საჭირო ინფორმაციის მისაღებად და გაცილებით სანდოა, ვიდრე რომელიმე თვითნასწავლი ექიმის დაწერილი ბლოგი ან ჩაწერილი ვლოგი.

სანდო რესურსების გადასამოწმებლად, საჭიროა ყურადღება მიაქციოთ HON Code ნიშანს. ეს ნიშნავს, რომ ინფორმაცია სანდო და მეცნიერულად გადამოწმებულია და რომელიმე ავტოფარეხში მოცალეობის ჟამს არავის დაუწერია.

ის, რომ რომელიმე დაავადება, რომლის წინააღმდეგაც ბავშვს ცრით, აღარ არსებობს, სწორედ იმიტომ არ არსებობს, რომ საყოველთაო აცრას ექვემდებარება. საკმარისია უარი ვთქვათ მასზე, ისევ მსოფლიო პანდემიის რისკის ქვეშ დავდგებით.

ბავშვების ვაქცინაცია იცავს როგორც თქვენს ჯანმრთელ შვილებს, ასევე იმ ბავშვებსაც, რომელთა ვაქცინაციაც ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო დაუშვებელია.

იყავით ეჭვიანი, მაგრამ მიიღეთ პასუხებიც

ჩამოწერეთ ყველა შეკითხვა, რაც ვაქცინაციაზე გაგიჩნდებათ და ამ სიით მიდით სანდო სპეციალისტთან, ვისაც საკუთარ და შვილის ჯანმრთელობას ანდობთ და არა გაურკვეველი პროფესიის „მცოდნესთან“, ვისაც, გაგიკვირდებათ და ლოგიკური ახსნა შეიძლება ჰქონდეს, რას „უშავებს“ ვაქცინა ბავშვის ჯანმრთელობას.

ნუ მოგერიდებათ დასვათ ყველაზე უცნაური და ერთი შეხედვით სულელური შეკითხვაც კი. საკითხი საკუთარი შვილის ჯანმრთელობას ეხება და არავის აქვს უფლება ამაზე გაგაკრიტიკოთ. მთავარი აქ წყაროა, ვისგან მიიღებთ პასუხებს, რომელიც თქვენს ინფორმაციულობას მნიშვნელოვნად გაზრდის.

ვაქცინაცია. ყველაფერი გარკვევით უნდა ითქვას

ბავშვებმა არ იციან. რისთვისაა საჭირო ვაქცინაცია და ძალიან რთულია მათ აუხსნათ, რომ პრეპარატის გარეშე, მათი ცხოვრება შესაძლოა სრულიად დაინგრეს. უფროსებმა ვიცით, რომ ერთი ჩხვლეტის შემდეგ, ტკივილი ხანმოკლეა და უცებ გაივლის, მაგრამ თქვენი პატარა ჩხვლეტის შემდეგ შეიძლება ისტერიულ ტირილამდე მივიდეს. თუ მას აცრამდე ეტყვით, რომ ნემსის ჩხვლეტა უმტკივნეულო იქნება, მაგრამ შემდეგ მას ეტკინა, ამით ნდობას დაკარგავთ, რაც ძალიან ცუდი ამბავია ორივესთვის. როგორც წესი, ასეთ დროს, ბავშვის ყურადღების გადატანა ჩხვლეტიდან სხვა მომენტზე საუკეთესო გამოსავლად ითვლება. თუ 1 წლამდე ბავშვს ცრით, სასურველია, ეს მისი კვების პროცესში მოხდეს, თუ ბავშვი მოზრდილია, შესაძლოა ამ საქმეში სათამაშო, წიგნი, საყვარელი შოკოლადი დაგეხმაროთ, რადგან ყურადღების სხვა რამეზე კონცენტრაცია ჩხვლეტის მცირე, მაგრამ მაინც ტკივილის სწრაფად დაძლევაში დაეხმარება მას.

თქვენი შვილის ვაქცინაცია თქვენი აცრაცაა

ბავშვი არაცნობიერად გრძნობს მშობლის შფოთვას ვაქცინაციის წინ. ამიტომ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, იყოთ მშვიდი და თავდაჯერებული. ბავშვები დიდ ყურადღებას აქცევენ დედ-მამის სხეულის ენას და არაფერი ეპარებათ ხოლმე. დანიშნეთ აცრის დღე მაშინ, როდესაც იქნებით მშვიდი.

აცრა ჩხვლეტით არ სრულდება

დააკვირდით შვილის რეაქციას აცრის შემდეგ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ პატარას ჯერ არ შეუძლია ლაპარაკი. ზოგიერთ ვაქცინას მცირე გვერდითი ეფექტი აქვს, ესაა სურდო, მაღალი ტემპერატურა და აცრის ადგილის დაწითლება, რაც დისკომფორტია პატარისთვის. ექიმი ამ ყველაფერზე გაგაფრთხილებთ, ცხადია, მაგრამ მაინც წინასწარ იყავით მზად, რადგან ქაოსურ სიტუაციაში, შეიძლება თავიდან ამოგივარდეთ, რომელი დამხმარე პრეპარატის მიღება გირჩიეს.

რა შემთხვევაში არ ღირს ვაქცინაციის გაკეთება

თუ თქვენი შვილი ვაქცინაციის დღეს ოდნავ შეუძლოდაა, აქვს გრიპის ნიშნები, მომატებული ტემპერატურა, ჭირვეულობს, აჯობებს გადადოთ ვაქცინაციის პროცესი. ყველაფერი უნდა შეთანხმდეს ექიმთან და არ ღირს მორიდების გამო რაიმეს დამალვა.

რა უნდა გააკეთოთ აუცილებლად

ყველანაირი მცირე გართულების შემთხვევაშიც კი, არ უნდა იმოქმედოთ თვითნებურად და აუცილებლად უნდა დაურეკოთ პედიატრს და არა რომელიმე „ფეისბუკსპეციალისტს“, რათა რეკომენდაცია სანდო პროფესიონალისგან მიიღოთ.

 დაბოლოს:

პირველ რიგში, თავად უნდა დაიჯეროთ მეცნიერებული მიღწევების, როგორც კაცობრიობის ერთ-ერთი მთავარი მონაპოვრის სიკეთის არსებობა. ნახავთ, ყველაფერი კარგად იქნება.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის ცვლილებები საგანმანათლებლო სივრცის ახლებურად ორგანიზებას მოითხოვს, რაც მასწავლებელს სწავლების მეთოდებისა და მიდგომების შეცვლისკენ უბიძგებს. მასწავლებელიც მუდმივად ცდილობს სასწავლო პრაქტიკის სრულყოფას და სხვა ქვეყნების გამოცდილებათა გაზიარებას, რაც ხელს შეუწყობს მისი საგაკვეთილო საქმიანობის წარმატებას.

სინგაპურელი მასწავლებლების გამოცდილება, ე.წ. სასწავლო სტრუქტურების პრაქტიკა ან ურთიერთქმედებათა სტრუქტურა, ეფექტიანობით გამოირჩევა. სტრუქტურა შეირჩევა გაკვეთილის მიზნის, სწავლის ეტაპებისა და თემის მიხედვით, ხოლო შესრულებისთვის გამოიყენება გარკვეული ალგორითმი (მისი ეფექტიანობისთვის საჭიროა, მასწავლებელმა წინასწარ გააცნოს მოსწავლეებს მუშაობის აღნიშნული ფორმატი). სტრუქტურის გამოყენებისას უმთავრესია ერთობლივი სწავლება, საგაკვეთილო პროცესში ყველას თანაბარი ჩართულობა, ეფექტური კომუნიკაცია, ერთობლივი მუშაობა ერთად სწავლის ინტერესებიდან გამომდინარე.

სინგაპურული სასწავლო სტრუქტურებიდან გამორჩეულია Manage Mat, See-Think-Wonder, Frayer Model. ისინი შეგვიძლია წარმატებით გამოვიყენოთ ისტორიის სწავლებაშიც, განსაკუთრებით – საბაზო საფეხურზე, რადგან ხელს უწყობს ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის ისეთი მოთხოვნების შესრულებას, როგორიცაა:

• რეფლექსია (საკუთარი ქმედების გაანალიზება, შეცდომების დანახვა – რა და რატომ გამოვიდა ისე, როგორც არის, რატომ ვერ მივიღეთ სხვა შედეგი);
• მიზნების დასახვა და მათკენ სვლა; დაგეგმვა; მოდელირება (მოქმედების სქემატურად წარმოდგენა, ძირითადის გამოყოფა);
• მოსწავლეების დამოუკიდებელი მუშაობა ისტორიულ რუკებზე, ტექსტებზე, მასალის კვლევა, ანალიზი, ინფორმაციის შედარება;
• ინიციატივის გამოჩენა და აქტიური კომუნიკაცია სასწავლო გარემოსთან, სახელმძღვანელოსთან (არგუმენტირება ჯგუფში, სხვისი აზრის გათვალისწინება და სხვა. მნიშვნელოვანია, რომ ასეთ ჯგუფებში სხვადასხვა დონის მოსწავლეები არიან, რომლებიც მუდმივად ცვლიან როლებს).

Manage Mat კლასის მართვის ინსტრუმენტია, თუმცა სწავლებისთვის საინტერესოა იმდენად, რამდენადაც საგაკვეთილო პროცესის ეფექტიანობას უწყობს ხელს და უზრუნველყოფს სწავლის პროცესის მკაცრად ორგანიზებულ ხასიათს.

სქემატურად ის ასე გამოიყურება:

სტრუქტურა Manage Mat-ის უპირატესობებია:

• მერხების უჩვეულო განლაგება; გაკვეთილის ორიენტირება არა მერხზე, არამედ თანაჯგუფელებზე (ამ დროს აუდიტორიაში მაგიდები თავისებურად, სხივისებურადაა განლაგებული: ცენტრში დგას მასწავლებლის მაგიდა, გარემო კი ისეა ორგანიზებული, რომ არავინ ზის სხვის ზურგს უკან. ერთი მაგიდა ერთ ჯგუფს უკავია, სადაც ყველას აქვს თავისი ნომერი და სადაც მნიშვნელოვანია პარტნიორობა („პარტნიორი – გვერდით მჯდომი“, „პარტნიორი – პირისპირ მჯომი“ „პარტნიორი – 1, 2);
• მასწავლებელი მხოლოდ ფასილიტატორის როლშია. აცხადებს: „ყურადღება! საუბრობენ ერთმანეთის გევრდით მჯდომი პარტნიორები“… „ახლა ისაუბრებენ ერთმანეთის პირისპირ მჯდომი პარტნიორები“…

სტრუქტურა See-Think-Wonder ინსტრუმენტია, რომელიც ხელს უწყობს დაკვირვების უნარის გამომუშავებას და მიღებული ცოდნის გამოყენებას – ინფორმაციის აღწერას. მაგალითად, ვიდეოფრაგმენტის ნახვის შემდეგ მოსწავლე პასუხობს კითხვებზე:

ფრეიერის მოდელი (Frayer Model) სტრუქტურაა, რომელიც ეხმარება მოსწავლეს, ღრმად გაიაზროს და გააცნობიეროს შესასწავლი ცნებები და კონცეფციები. ამ დროს მოსწავლეები ცნებებს განიხილავენ სხვადასხვა მხრიდან, გამოკვეთენ მათ არსებით და არაარსებით მხარეებს, განიხილავენ მაგალითებს, მათ შორის – ანტიმაგალითსაც (საპირისპირო მაგალითს, რომელიც არასრულ ინფორმაციას შეიცავს), ანუ იმას, რაც ვერ იქნება მაგალითი.

რას გვიცვლის ფრეიერის მოდელი?

შევადაროთ კონკრეტული მაგალითები:

ტრადიციული სქემების ნიმუშებია სქემა 1 – „ძველი საბერძნეთი“; სქემა 2 – „ქართლის სამეფო“:

სქემა 1; 2

ფრეიერის სქემა, ტრადიციულთან შედარებით, უფრო მეტად იძლევა ტექსტთან ახლოს მუშაობის, მთავრის გამოყოფის, სტრუქტურირების, დიდი მოცულობის სასწავლო ინფორმაციის გაგებისა და დამახსოვრების საშუალებას.

მაგალითად, ცნება „თვითგანათლება“:

ნიმუში ისტორიის სწავლების საბაზო სტანდარტიდან:

ფრეიერის სქემა „ქართლის სამეფო“ (ისტორიული მოვლენა/პროცესი)

• აუცილებელი მახასიათებლები – საქმიანობა: მიწათმოქმედება; მეცხოველეობა; მელითონეობა; მეთუნეობა; ვაჭრობა; ხელოსნობა.
• არაარსებითი მახასიათებლები: მოკავშირეებად ჰყავდათ ჩრდილოკავკასიელები… ახლო ურთიერთობა ჰქონდათ მეზობელ ქვეყნებთან… სახლებს კრამიტით ხურავდნენ… საზოგადოებრივი დანიშნულების შენობებს არქიტექტურული სტილით აგებდნენ… მეურნეობაში აქტიურად იყნებდნენ სარწყავ სისტემებს… ცხოვრება კანონის მიხედვით ჰქონდათ მოწყობილი, ჰყავდათ მოსამართლეები… იყენებდნენ ბერძნულ და არამეულ დამწერლობასაც…
• მაგალითები: სტრაბონის „გეოგრაფია“: „იბერთაგან უფრო მეტად მიწათმოქმედნი არიან… ესენი მშვიდობიანად არიან განწყობილნი… უფრო დიდ ნაწილს, რომელიც მებრძოლი ბუნებისაა, უჭირავს მთიანი მხარე და ცხოვრობს სკვითების ყაიდაზე, რომელთა მეზობლებიც არიან… როდესაც შფოთი ჩამოვარდება, მათ მრავალი ათასი მებრძოლი გამოჰყავთ…“
• ანტიმაგალითები / საწინააღმდეგო მაგალითები: „იბერიაში მიწას ამუშავებენ… მთიელები მებრძოლი ბუნებისანი არიან… ცხოვრობენ მათი წესის მიხედვით, ვინც მათი მეზობელია… ბრძოლაში ყველა მონაწილეობს…“

სასწავლო სტრუქტურების სისტემატური გამოყენება ხელს უწყობს დისციპლინის განმტკიცებას და მოსწავლეთა ყურადღების გაუმჯობესებას, გააზრებისა და გაგების პროცესის ეფექტიანობას, ზრდის მოსწავლის შემეცნებით და საგნობრივ ინტერესს, ათვისებული მასალის ხარისხს, ურთიერთთანამშრომლობის დონეს. მოსწავლეები ნაკლებად განიცდიან მოსალოდნელი მარცხის შიშს. ყოველივე ამის გამო სასწავლო სტრუქტურები წარმატებით გამოიყენება საგაკვეთილო საქმიანობაში.

ქალთა უფლებები და ქალთა ჩაგვრა ქართულ ლიტერატურაში – სასკოლო პროექტის იდეა

ჩემთვის ფემინისტად ჩამოყალიბების ყველაზე ძლიერი ბიძგი ქართული მწერლობა იყო. შემიძლია, ძალიან თამამად განვაცხადო, რომ ქართულმა პროზამ ფემინისტად მაქცია და ჯერ კიდევ ბავშვს გამიჩინა პროტესტი – ქალის ჩაგვრის წინააღმდეგ. 90-იან წლების უშუქო, უტელევიზორო და უინტერნეტო ყოფას, ცხადია, წიგნებით ვუმკლავდებოდით. იმ დროში წიგნის ყიდვაც დიდი ფუფუნება იყო, ამიტომ ვეძალებოდით ლიტერატურას, რაც სახლის ბიბლიოთეკაში მოგვეპოვებოდა. ჩემს ოჯახში, ისევე როგორც ბევრ სხვა ოჯახში, წიგნის ერთი თარო მთლიანად დაკავებული ჰქონდა ქართული პროზის ოცტომეულს, რომელიც აღმოჩნდა ის ძალიან საჭირო და აუცილებელი საზრდო, ასე რომ გვჭირდებოდა მოზარდებს. თითოეული ტომი რამდენჯერმე მქონდა გადაკითხული, არ მბეზრდებოდა და განსაკუთრებულ სიამოვნებას ვიღებდი, ვტკბებოდი ქართული მოთხრობის დიდებულებითა და ღრმა შრეებით. ჰოდა, გამორჩეულად მომწონდა ეგნატე ნინოშვილი, მიხეილ ჯავახიშვილი, ალექსანდრე ყაზბეგი, დავით კლდიაშვილი, ფუცუ დგებუაძე-ფულარია, ანასტასია ხოშტარია და კიდევ რა ჩამოთვლის. კი, ყველა ავტორი ჩემთვის გამორჩეული იყო.

მოთხრობების უმრავლესობაში ქალი ხდებოდა მსხვერპლი, იმიტომ, რომ ქალი იყო; იმიტომ, რომ მას ნაკლები უფლებები ჰქონდა; იმიტომ, რომ ქალს აუცილებლად უნდა შეენახა ნამუსი და ძალადობის მსხვერპლი ქალიც კი დამნაშავე იყო იმდროინდელი საზოგადოებისთვის. რატომ? ისევ და ისევ ქალად დაბადების გამო. ქალს არ ეპატიებოდა ერთი შეცდომაც კი. საკუთარ შეცდომას ვინ დაეძებდა, სხვის შეცდომებზეც ქალი აგებდა პასუხს. უმეტესად საკუთარი სიცოცხლით ან გარიყვით, ოჯახიდან მოკვეთით.

ეგნატე ნინოშვილის: „ქრისტინეს“, „სიმონას“, ყაზბეგის: „მამის მკვლელის“, მიხეილ ჯავახიშვილის ქალი პერსონაჟები – ძლიერები, მებრძოლები და იმდენად რეალურები არიან, კითხვისას მათი თვალების, ემოციების, გრძნობების წარმოდგენაც კი არ გამჭირვებია.

მიუხედავად, იმისა რომ დღეს ქალთა უფლებების დაცვის კუთხით უზარმაზარი ნახტომი გაკეთდა, ის ძველი, ქალმოძულე საზოგადოება არ გამქრალა, უფრო მეტიც ხშირად წამოყოფენ ხოლმე თავს სოციალურ ქსელებში, გენდერულად მგრძნობიარე ამბების კომენტარებისას. დიახ, განვვითარდით! დიახ, ქალებს აღარ ქოლავენ! თავის მოკვლის შემთხვევებმაც იკლო, თუმცა, მოდი, ვთქვათ, რომ ჩვენს საზოგადოებაში წარმატებული ქალი მაინც არ უყვართ. და ეს არ არის მხოლოდ იმ ადამიანების პრობლემა, რომლებსაც განათლებასთან ხელი ნაკლებად მიუწვდებათ. მსგავსი ხედვა უცხო არ არის ჩვენი „დიდებული“ პოლიტიკოსებისთვისაც, როდესაც ქალს ვერ აღიქვამენ როგორც თანასწორს. რამდენიმე დღის წინ, ერთ-ერთმა მოწინავე, პოპულარულმა პოლიტიკოსმა სადებატოდ სატელევიზიო გადაცემაში მიიწვია მხოლოდ კაცი კონკურენტები, ქალი კონკურენტი – არც კი ახსენა. აბა რა, რა მოსატანია ქალთან კონკურენცია, ვინ მისცემს ჩვენში ხმას ქალს, მართლაც რომ! დიახ, ქალს არ აირჩევენ არათუ კაცები, ქალებიც კი, იმიტომ, რომ ისევ და ისევ, ცნობიერსა თუ ქვეცნობიერში ქალის აღქმა სერიოზულად ჭირს. დამკვიდრებული შესიტყვება „სუსტი სქესი“, ამის კარგი მაგალითია.

არადა, დღეს, ისე როგორც არასდროს,  სამყაროს სჭირდება ქალი პოლიტიკოსები, ქალი მმართველები, ქალი ხელმძღვანელები, იმიტომ, რომ ქალის ინსტინქტი და ჰარმონიულობა, გონიერება თუ მშვიდობისმოყვარეობა თუ დაასრულებს განუწყვეტელ, კაცების მიერ დაწყებულ ქაოსსა და სისხლისღვრებს.

მგონია, რომ მასწავლებლებს ასეთ მგძნობიარე საკითხებთან მიმართებით დიდი ყურადღება და მუშაობა გვმართებს, იმიტომ, რომ ჩვენ მიერ ჩადებული მარცვალი, ვინ იცის როდის გაღვივდეს და ნაყოფი გამოიღოს.

სასკოლო პროგრამა არ არის ვრცელი, და ცხადია, ასეც უნდა იყოს. რა თქმა უნდა, რაოდენობა ვერაფრით ვერ განსაზღვრავს ხარისხს. ამ წერილში არ ვისაუბრებ რამდენად სწორადაა შერჩეული საპროგრამო ლიტერატურა, რადგან სცდება იმ თემას, რომელსაც განვიხილავ, თუმცა ყველაზე დიდი რამ მისცა განათლების სამინისტრომ თანამედროვე ქართველ მასწავლებელს: არჩევნის თავისუფლება! დიახ, მასწავლებელს შეუძლია საკუთარი შეხედულებისამებრ შეარჩიოს ან ჩაანაცვლოს მოცემული საპროგრამო მასალა. ჰოდა, მოდი, კიდევ ერთხელ ვთქვათ და ვაღიაროთ, რომ მასწავლებელს უზომოდ ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია ამ სამყაროში.

ნებისმიერი დამოკიდებულება, შიში, ფობია, ღირებულების აღრევები – ბავშვობიდან, მოზარდობიდან იღებს სათავეს, თუ ამ დროს არაფერი შეიცვალა, შედეგი ის იქნება რომ სამომავლოდ, ზრდასრულ ასაკში ამის შეცვლა უკიდურესად გაჭირდება.

მივუბრუნდეთ ისევ ფემინიზმსა და ქალის უფლებებს. ზოგს ფემინიზმი „ცუდი სიტყვა“ ჰგონია, ისევე როგორც „ლიბერალიზმი“. არადა, ამ ორივე სიტყვის არსი კეთილშობილურია. მგონი, არავინ არ ვდავობთ იმ მოცემულობაზე, რომ ყველა ადამიანი თანასწორია, მიუხედავად მათი კანის ფერისა, რელიგიური მრწამსისა თუ სექსუალური ორიენტაციისა. მონობისა და ჩაგვრის დრო წარსულის კუთვნილებად და ისტორიის შავ ლაქად იქცა. თითქოს წარსულში დარჩა ქალთა ჩაგვრაც, მაგრამ, არა – თანამედროვე ეპოქის ლაქადაც იქცა, ყოველ შემთხვევაში ჩვენს საზოგადოებაში. საზღვრებს მიღმა ქალთა ექსპლუატაციამ, არალეგალურმა შრომამ მასობრივი სახე მიიღო, მაგრამ იმიტომ, რომ არ გზით საკმაოდ ბევრი ფული შემოდის ბიუჯეტში, თვალებს ვხუჭავთ, ხმას კი ისევ არ ვაძლევთ. მოკლედ ქალის შრომა გვინდა, გვჭირდება ძალიან – თავად ქალი არა, გვირჩევნია ჩრდილში, თავისთვის იყოს, უხილავი და შეუმჩნეველი.

ვფიქრობ, ამიტომ უზარმაზარი მნიშვნელობისა და სარგებლის მომტანი იქნება სასკოლო პროექტის განხორციელება: „ქალთა ჩაგვრა ქართულ მწერლობაში“, ან/და „ფემინიზმი ქართულ მწერლობაში“, რომ მოვყვეთ „შუშანიკის წამებიდან“, „ვეფხისტყაოსნის“ ქალებიც განვიხილოთ და მივადგეთ XIX-XX საუკუნის პირველი ნახევრის მწერლობას. გარდა იმისა, რომ ბავშვები კვლევას მიეჩვევიან და უამრავ სასარგებლო, საჭირო უნარ-ჩვევებს შეიძენენ, ძალიან სწორი და ჩვენი ქვეყნისთვის საჭირო ღირებულებებიც ჩამოუყალიბდებათ. მასწავლებელი თავად მიხვდება და დაგეგმავს, რა და როგორ გააკეთოს, შეიძლება პრეზენტაციის სახით შედეგების წარმოდგენა, ან სამოყვარულო სამეცნიერო სტატიის, კატალოგის შექმნა. ქართული კინემატოგრაფიაც არ დაგვავიწყდეს. რამდენიმე ფილმი მშვენივრად მოერგება ამ პროექტის იდეას. პროექტის ფარგლებში, შესაძლოა სკოლამ ითანამშრომლოს საქართველოში არსებულ ქალთა ორგანიზაციებთან, მოაწყოს შეხვედრები, ისაუბრონ ქართველ ძლიერ და გამოჩენილ ქალებზე, მარტო ელენე დარიანის ისტორია გვიჩვენებს, რომ ქალი ავტორების მიღება არც პოეზიაში და არც პროზაში არ ყოფილა მარტივი. ბავშვებს შრომა რომ გაუადვილდეთ, კარგი იქნება თუ ჯგუფებად დაიყოფიან და თითოეული ჯგუფი საკუთარ თავზე აიღებს კონკრეტული ეპოქის ლიტერატურის დამუშავებასა და წაკითხვას. პროექტის მსვლელობისას, მნიშვნელოვანია დისკუსიების მოწყობაც. პროექტი შესაძლოა სხვადასხვა საგნებთან ინტეგრირებით წარიმართოს, მაგალითად: ისტორიასთან – განსაკუთრებით აქტუალური იქნება, თუკი ავღანეთის ქალების ტრაგედიას გავიხსენებთ; მათემატიკასთან – სტატისტიკა მნიშვნელოვანია; მუსიკასთან – ქალების მუსიკა, ამ კუთხით შავკანიანი ქალების ბლუზი ხმამაღალი სიტყვაა ზოგადად მსოფლიო მუსიკაში.

მასწავლებლებო, თქვენს ხელთაა ყველაზე მნიშვნელოვანი იარაღი – წიგნი. ჰოდა იმოქმედეთ, ქალების დროა.