(„ბავშვები სტერეოტიპებით არ იბადებიან“ – „გლადა ჰუდიკ თეატრი“)

 „არასოდეს შეწყვიტო ჩახუტება“

                                                                         ბუსე ოსტლინი  – „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ წევრი

 „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“ – ეკითხება შელ-ოკე ალექსს.

„ძალიან რთული კითხვაა. ურთულესი,“ – პასუხობს ალექსი.

მშვიდად მიუყვებიან ლიანდაგებს. მალე მატარებელი ჩამოდგება, ისინი კვლავ გაჰყვებიან საკუთარ ოცნებებს და ეცოდინებათ, რომ ყოველთვის, ყოველთვის შეუძლიათ დასვან ურთულესი, თუნდაც უპასუხო კითხვები.

ეს ერთი შვედური ფილმის ფინალური სცენაა. ფილმს სწორედ შელ-ოკეს შეკითხვა ჰქვია – „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“. მისი განსაკუთრებულობა იმაშია, რომ მასში შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები თამაშობენ. როცა ფილმს ნახავთ, ამ განმარტებაშიც კორექტივს შეიტანთ – შეზღუდული კი არა, შეუზღუდავი – შეუზღუდავი და თვალუწვდენელი შესაძლებლობები! ფილმი ამ და ასეთ შესაძლებლობებზე მოგითხრობთ, მარტივად და შთამბეჭდავად დაგარწმუნებთ იმაში, რომ ნამდვილი სიცოცხლე სწორედ ჩვენს მიერ დაწესებული სტერეოტიპების, მკაცრი ჩარჩოების და ნორმების მიღმაა. მთავარი გმირის – ალექსის ისტორია კი იმაზეა, თუ როგორ ეხმარებიან ეგრეთ წოდებული შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები მას, „ჩვეულებრივს“, „ნორმალურს“ – საკუთარი თავის და სიყვარულის ხელახლა პოვნაში.

დიახ, ეს ორმხრივი მაგიაა და რაც უფრო ხშირად დავრწმუნდებით ამაში, მით უფრო მეტ საზღვარს გადავლახავთ. არიან ადამიანები, რომლებმაც ამ რწმენის პილიგრიმობა ითავეს და საქმედაც აქციეს – მრავალფეროვანი, საინტერესო, შემეცნებითი და მხატვრული ღონისძიებებით ისინი საზოგადოებას ამ მარტივ და შეუვალ ჭეშმარიტებაზე ესაუბრებიან. ფილმი „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“ სწორედ ასეთ პილიგრიმთა ერთ-ერთი წარმატებული პროექტია – შვედეთის ქალაქ ჰუდიკსვალის მუნიციპალური ორგანიზაციის „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ ნაწარმოები.

თეატრის დასი ტიპური და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მსახიობებისგან შედგება. თეატრალურ საქმიანობასთან ერთად „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ ძირითადი მიზანია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების მიმართ საზოგადოებაში დამკვიდრებული სტერეოტიპული აზროვნების, ხედვისა და დამოკიდებულების შეცვლა. პროექტი ხორციელდება „შვედური ინსტიტუტის“ მხარდაჭერით.

ხოლო ფილმის „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“ მთავარი გმირის – ალექსის ისტორია კი იმ რეალური პილიგრიმის ისტორიაა, ვის თავშიც პირველად გაჩნდა ასეთი თეატრის იდეა, ვინც ამ იდეას ბოლომდე უერთგულა და განახორციელა კიდეც. ალექსი პერ იოჰანსონს განასახიერებს – „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ დამფუძნებელს და შთაგონების უშრეტ წყაროს მათთვის, ვინც შშმ პირების საკითხებზე მუშაობს.

როდესაც პერ იოჰანსონმა, ქ. ჰუდიკსვალში, 1996 წელს თეატრი დააარსა, ამით უნდოდა შეექმნა სივრცე, სადაც თავადაც და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე  პირებიც ერთად გააკეთებდნენ იმას, რაც მოსწონთ. ეს იქნებოდა მათი განვითარების საწინდარიც. „ადამიანებს ვერ დაეხმარები იმით, რომ ისინი გეცოდებოდნენ, დაეხმარები მხოლოდ პატივისცემის გამოხატვით, მოთხოვნების წაყენებით და მათი სერიოზულად აღქმით“ – ეს იოჰანსონის სიტყვებია და თქვენ მათ იმ არაჩვეულებრივი წიგნის შესავალში წაიკითხავთ, რომელსაც ქართველი მკითხველი სულ მალე იხილავს. ამ წიგნის წყალობით „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ დასს კიდევ უფრო ახლოდან გაიცნობთ.

„ბავშვები სტერეოტიპებით არ იბადებიან“ – ეს ერთ-ერთი მასშტაბური პროექტია, რომელსაც „გლადა ჰუდიკ თეატრი“ სხვადასხვა ღონისძიების სახით წარმატებით ახორციელებს. პროექტი ბავშვებსა და მასში ჩართულ ყველა მონაწილეს ადამიანებს შორის არსებული განსხვავებების დადებითად აღქმაში ეხმარება და, იმავდროულად, აჩვენებს, რომ ამ სამყაროში ყველას აქვს სხვადასხვა შესაძლებლობა და უნარი.

განსხვავებული ადამიანების მიღებითა და დაფასებით ბავშვებს ჯანსაღი ღირებულებები უყალიბდებათ. სწორედ ამიტომ, პროექტის უმთავრესი სამიზნე ბავშვებია – სკოლა და მოსწავლეები. (პროექტის „ბავშვები სტერეოტიპებით არ იბადებიან“ ფეისბუქ-გვერდზე შესაძლებელია ყველა აქტივობის უფრო დეტალურად გაცნობა _ https://www.facebook.com/gladahudiktheater.

„გლადა ჰუდიკ თეატრის“ საქმიანობა უკვე არაერთ ქვეყანაშია ცნობილი. სასიხარულოა, რომ 2020 წლიდან ამ ქვეყნებს საქართველოც შეუერთდა. ამჟამად  პროექტში ჩართულია 33 საშუალო სკოლა, (თბილისი, ბათუმი, ხარაგაული, გურჯაანი, ხაშური და სხვ.) პროექტის ფარგლებში მოსწავლეები ნახულობენ ფილმს „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“, მოსწავლეებთან ერთად  განიხილება  კონკრეტული საკითხები, როგორიც არის გარიყულობა, დისკრიმინაცია, ჩაგვრა,  ბავშვის უფლებათა კონვენცია. პროექტს მხარს უჭერს საქართველოს განათლების და მეცნიერების სამინისტრო და ნებისმიერ სკოლას შეუძლია, ნებისმიერ დროს ჩაერთოს პროექტის საქმიანობაში.

სასკოლო აქტივობების გარდა, დაიგეგმა სხვადასხვა ღონისძიების გამართვა ფართო საზოგადოებისთვის, მაგალითად, გამოფენების, ფილმის ჩვენების, წიგნის პრეზენტაციების მოწყობა. პროექტი თანამშრომლობს საქართველოში მოქმედ დღის ცენტრებთან, განვითარების ცენტრთან „ოთახი ეზოში“, ინტეგრირებულ თეატრთან „აზდაკის ბაღი“, „საქართველოს დაუნის სინდრომის ასოციაციასთან“, ასოციაცია „ანიკასთან“ და ა.შ.  ამ ზაფხულს ფილმის „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“ ჩვენება მოეწყო თბილისში – მზიურის პარკში, ზუგდიდსა და ხარაგაულში.

პროექტს ჰყავს „ქართველი ელჩებიც“ – ოთხი „მომხსენებელი“, როგორც მათ უწოდებენ: ალექსანდრე, სესილი, რომანი და მარიამი. ალექსანდრეს, სესილის და მარიამს მსახიობობა უნდათ, მათი ცხოვრება ძალიან შემოქმედებითია, უყვართ ხატვა და წერა, ასევე საკუთარი გამოცდილებების გაზიარება თანატოლებისთვის, რომანი კი საკუთარ მცირე წარმოებაზე ოცნებობს და სჯერა, რომ ერთ დღესაც ამ სურვილს აიხდენს. პროექტის ფარგლებში ”Artefact Production”-თან თანამშრომლობით, ვანო არსენიშვილმა და ნინო ორჯონიკიძემ გადაიღეს დოკუმენტური ფილმები პროექტის მომხსენებლების შესახებ.

თანდართული ლინკებით შვედური პროექტის ქართველი ელჩების სამყაროს უკეთესად გაიცნობთ:

„გლადა ჰუდიკ თეატრის“ ერთ-ერთი შთამბეჭდავი პროექტია ასევე ფოტო-წიგნი „ჩვენ – 30 ამბავი“. მისი ავტორები არიან მწერალი არჩილ ქიქოძე და ფოტოგრაფი ლევან ხერხეულიძე. მომზადდა ასევე ფოტო-გამოფენა იმავე სათაურით, რომელიც მოიცავს 30 პორტრეტს და 30 ამბავს ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების შესახებ. გამოფენის მიზანი აქაც იგივეა – შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა მიმართ დამკვიდრებული სტერეოტიპული აზროვნების, ხედვისა და დამოკიდებულების შეცვლა და საზოგადოებაში მათი ინტეგრაციის ხელშეწყობა.

გარდა ფილმისა „რამდენი მოცვია ამქვეყნად?“, „გლადა ჰუდიკ თეატრის“ აქტივობების ნუსხაში კიდევ არაერთი მხატვრულ-შემეცნებითი ღონისძიება და პროექტია. მათ შორისაა ფილმი „მოდის ჩვენება – “გლადა ჰუდიკიდან“ ნიუ-იორკამდე“. ეს ფილმი დოკუმენტურია და რეალურ ამბავს ეფუძნება, ემოციის გარეშე არც მისი ყურებაა შესაძლებელი. ესაა ამბავი ხუთი შშმ მსახიობისა, რომლებსაც პერ იოჰანსონმა ოცნება აუხდინა და ნიუ-იორკის მოდის კვირეულზე მათი ჩვენება მოაწყო. „არასდროს მოვიხდი ბოდიშს იმის გამო, ვინც ვარ. ჩვენ ლამაზები და ჭკვიანები ვართ და დროა, ვიკაშკაშოთ“. ეს ერთ-ერთი მსახიობის, სრულიად გამორჩეული, ქარიზმატული და მომხიბვლელი ემა ორთლუნდის სიტყვებია, რომლითაც ის ნიუ-იორკის მოდის კვირეულზე, აუდიტორიის წინაშე წარდგა.

შვედური პროექტი კიდევ ბევრ სიახლეს შესთავაზებს საზოგადოებას და მათ შორის ქართველ მაყურებელს/მკითხველს. ეს კი ნიშნავს კიდევ ბევრ გადალახულ სტერეოტიპს, კიდევ ბევრ აღმოჩენილ შესაძლებლობას, ადამიანურ გამარჯვებას და ბრწყინვალე სიხარულს, სიხარულს, რომელსაც ბადებს ურთულესი კითხვების თავბრუსხვევა, ძნელი და ამავდროს ჰაერზე მსუბუქი კითხვების უფლება და ღიღინი პასუხის ლოდინში…

„ეს გიჟი ნამეტანი ჭკვიანია“.

„უცხო ჩიტი“

რეზო გაბრიაძეზე წერა სარისკო საქმეა, მაგრამ არა და არ იქნა, ვერ მოვიშორე ეს სურვილი, „შემომიჩნდა სურვილის მახრა“ – ლებანიძის არ იყოს და ამ სურვილის არაყოლის ძალა ვინ მომცა?! ამიტომაც ვწერ.

არც ის გამომივიდა წერილში მხოლოდ ლიტერატურული წიაღსვლებით შემოვფარგლულიყავი, არ მოუხდა გაბრიაძეს და ჩემს დამოკიდებულებას მისი შემოქმედებისადმი და ვწერ ასე ჯახირით, თან მწერლის შემოქმედებაზე მინდა ვისაუბრო და თან ჩემი ემოციები ჩავატიო ამ ნაწერში.

* * *

როგორც თვითონ ამბობდა, მას წერით არ დაუწყია თავისი მრავალმხრივი მოღვაწეობა, ქანდაკებით დაიწყო. მაგრამ მაინც სიტყვამდე მივიდა. სიტყვამ გახადა მერე ერთდროულად: გენიალური ფილმების სცენარის ავტორი, საოცარი მარიონეტების თეატრის შემქმნელი – მისივე რეჟისორი, სცენარისტი, მუსიკალური გამფორმებელი… და მწერალი.

სამწუხაროდ, ის ბევრს არ წერდა და ამას თავისებურად, არაორდინარულად ხსნიდა: „ლიტერატურაში მიბრუნების ცდუნება ჩემში იოლად და დაუნანებლად დავთრგუნე. ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში, ამ საქმის მცოდნე ადამიანმა ამიხსნა, რომ ნებისმიერ, თუნდაც ყველაზე უნიჭო მოთხრობაში ტყის რამდენიმე ჰექტარი იხარჯება. „დაე, ჩემმა წილმა ტყემ ხელუხებლად იშრიალოს, ხოლო მე მის ჩრდილში მოვკალათდები და მარკ ავრელიუსს ან შოთა რუსთაველს წავიკითხავ“ – გავიფიქრე მაშინ და ლიტერატურიდან გამოვედი ისე, რომ კარი მსუბუქად მივხურე“, – ამბობს ის თეატრმცოდნე მარინა დმიტრევსკაიას ძალიან საინტერესო წიგნში „რეზო გაბრიაძის თეატრი“, რომლიდანაც ამონარიდებს ჩემს სტატიაში კიდევ მოვიყვან.

თუმცა რასაც წერდა, იმდენად განსხვავებული ხელწერით, რომ შეუძლებელია, მკითხველს პირველი წაკითხვისთანავე არ დახსომებოდა და მომავალში სხვის ნაწერში არეოდა მისი იუმორი, პერსონაჟთა ხატვის განსაკუთრებული სტილი, მისი მხატვრული სახეები.

ერთ სხარტულაზე საუბრით მინდა დავიწყო, მაგრამ ცოტა შორიდან.

მე მგონია, ვისაც კლდიაშვილი უყვარს, ყველასთვის დაუვიწყარი სცენაა, სოლომან მორბელაძე რომ ლამის ჩოხას შემოახევს პლატონს (რომლის ვალიც მართებს და ვერ ისტუმრებს) და მისგან გაჭირვებით თავდაღწეული როცა წავა, ცოლი უსაყვედურებს: შე უბედურო, სად ეპატიჟებოდი იმ კაცს, მისატანად რა გეგულებოდაო, სოლომანი გაკვირვებული პასუხობს: – ერთი-ორი შეპატიჟებით რავა დარჩებოდა, შე ქალო!.. გადამთიელი ხომ არ არი, ჩვენებური ჩვეულება არ იცოდესო. მეორე ამ დონის ფრაზა იმერლებსა და იმერეთზე გაბრიაძისა მეგულება მხოლოდ – „უცხო ჩიტში“ ერთ-ერთი პერსონაჟი, არისტო, რომ ამბობს: ზრდილობამ ამოვგვწყვიტა იმერლები, თვარა თათარზე მეტი ვყოფილვართ ჩვენო… ერთ წინადადებაში ასე ზუსტად ჩატეული კუთხის ხასიათის, განმსაზღვრელი ქცევის მოხაზვა, მისი შეუქცევადობისა და გარდაუვალობის ხაზგასმა, თანაც ყოველგვარი „გაფორმების“ გარეშე, მწერლის კალმის სისხარტის უდავო დასტურია.

აქვე უნდა გავიხსენო ერთი პერსონაჟი „უცხო ჩიტიდან“, სავლე:

„სავლეს შეგირდიც ჰყავდა – ერთი მგალობელი და მკალობელი კახელი კაცი, იმერეთში ჩასიძებული, იმერეთში განაზებული, გაგეშენგენაცვლებული და გაგეშენჭირიმებული, მწარე ხელი ჰქონდა დარჩენილი მხოლოდ კახური, რომელიც იმერლებს აქამომდი ახსოვს, მადლიერებს“, – ამ მონაკვეთში ერთდროულად ჩანს როგორც კუთხის ხასიათი, ასევე მწერლის პერსონაჟთა ხატვის განსხვავებული მანერა.

გაბრიაძის პერსონაჟების ლიტერატურული სახეები განსაკუთრებული და გამორჩეულია. მისი მხატვრობა და სიტყვა ამ შემთხვევაში ძალიან ჰგავს ერთმანეთს – თითოეული პერსონაჟს ხატავს რამდენიმე შტრიხით, ძალიან მკვეთრად და დასამახსოვრებლად. არ გრძელდება დიდხანს, ორიოდე წინადადებაში ან თუნდაც ფრაზასა თუ სიტყვაში ატევს.

სანამ წერას დავიწყებდი, ვუტრიალებდი მის მრავალმხრივ შემოქმედებას, ვკითხულობდი და ვკითხულობდი და ვკითხულობდი მის ნაწერებს. შემთხვევით გადავაწყდი გაბრიაძის ცნობილი კოშკის აშენების ისტორიას.

ერთი კოშკის აშენების ამბავია, არც ნოველა, არც მოთხრობა, არც მინიატურა. ამბავია უბრალო და ისე ჰყვება, გულს შეგიფრთხიალებს: სად პოულობდა ასეთ ადამიანურ, ცოცხალ სიტყვებს, ფრაზებს, სახეებს?! ასე სადად, უბრალოდ, ყოველგვარი ჩუქურთმებისა, ღვლარჭნის გარეშე როგორ ხატავდა ამგვარ დასამახსოვრებელ ადამიანებს, გარემოს, სიტუაციებს?!

„მაგრამ ვინ ააშენებს? სად ვეძებო ეს ხალხი?

 ერთი კედლიდან გამოვიდა, მეორე კი ავტობუსიდან ჩამოვიდა.

ერთს ოთარი ერქვა (ოთარ მაგრაქველიძე), ჩემი ხნის კაცი, სამოცდაათს გადაცილებული ან ოთხმოცს მიახლოებული. იმათგანი, ვინც ჯგუფურ სურათებში სულ კიდეში ხვდება და სანახევროდ სახეჩამოჭრილი გამოდის.

მშენებლობებზე მან სულ 50 წელი გაატარა და ორმოცდაათივე წელი მუშად. ლამაზი კარიერაა! ჩვენ დავმეგობრდით. დღესაც ვმეგობრობთ და უკვე სამუდამოდ, ისე, როგორც ბავშვობაში მეგობრობენ ხოლმე.

მეორეს ერქვა ავთანდილი (ავთანდილ ლეჟავა). ის 1300 ან 1500 წლის იქნებოდა. ხასიათით მდუმარე და არაკონკრეტული. მორცხვი ღიმილით გარიდებდათ თვალს და მზერა გადაქონდა არაფრით გამორჩეული სახლის კუთხეზე. ხუთ სიტყვაზე უფრო გრძელი ფრაზები მას თრგუნავდა. ის ჩვენთან დასავლეთ საქართველოში სოფლის ეკლესიის მშენებლობის შემდეგ მოვიდა. ინსტრუმენტებიანი ჩანთითა და ბოხჩით, როგორც XII საუკუნეში. სხვა დანარჩენი კი ცოლმა მოუტანა, უკმაყოფილო თავის ქნევით.

მე მეხმარებოდნენ ინჟინრები – ზურაბ ჯაფარიძე, გელა ჯანგირაშვილი, არჩილ ჯაფარიძე, კოტე ოდიშვილი და სხვ. მათ გადაჰყავდათ ჩემი ნახატები და იდეები თანამედროვე და მშენებლებისთვის გასაგები ნახაზების ენაზე. რისთვისაც მათი ძალიან მადლობელი ვარ“, – თან ნამდვილები არიან, თან – პერსონაჟები.

ჯერ „უცხო ჩიტის“/ „შერეკილების“ ახლობელივით ნაცნობ მთავარ პერსონაჟებზე არ ვისაუბრებ. მინდა, სხვებს დავაკვირდეთ.

დათიკია მღვდელი „უცხო ჩიტიდან“:

„საბრალოს სალამი დასუსტებოდა, ისე დაფუღუროებულ-დასუსტებულიყო, რომ ჩრდილი დაკარგვოდა…

… დათიკია მღვდელი ამ ქვეყნის კაცს აღარ ჰგავდა, სიბერისგან ძალზე დაცოტავებულიყო, მჭლეხორციანი, ფოთოლივით კრთოდა, ნაჩუქარ წლებს ხარჯავდა მოწიწებით და ღმერთს მადლობას სწირავდა ყოველ გამთენიისას. წებოს სვამს ღამღამობითო, ხმა დაირხა მრევლში, სული რომ ჩეიმაგროს სტომაქში და არ გაეპაროს, იმიტომო…“ – თითქოს შეუსაბამო სიტყვათშეთანხმება ( სალამი დასუსტებოდა, სიბერისაგანა ძალზე დაცოტავებულიყო, წლებს ხარჯავდა მოწიწებით), სიურრეალისტური პასაჟები (ჩრდილი დაკარგვოდა, სული რომ ჩეიმაგროს), ერთადერთი დიალექტიზმით (ჩეიმაგროს) ხაზგასმა იმის, რომელი და როგორი საზოგადოების წევრია პერსონაჟი.

ადრახნია ერთი პატარა მოთხრობის, „თეთრი ხიდის“ პერსონაჟია, იმდენად შთამბეჭდავი, შეუძლებელია, მაშინვე არ წარმოგიდგეს თვალწინ. მიუხედავად უჩვეულოდ დაწვრილებითი აღწერისა, რა თქმა უნდა, ყველა მკითხველის ადრახნია ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული იქნება, მაგრამ მათ გააერთიანებთ სწორედ კონტურების, ხაზების სიმკვეთრე, სიზუსტე და სიმწირე, რითაც, როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, რეზო გაბრიაძე მხატვრობაშიც თავის განუმეორებელ სტილს ქმნიდა.

„ადრახნია მარტო კაცი იყო. ჰქონდა მხოლოდ პროფილი, რომელსაც სხვადასხვა სიძველის შრამები ხაზავდა, მათ შორის ერთი იყო სხვებზე შესანიშნავი. ეს შრამი იწყებოდა თმებში, დიაგონალად კვეთდა მაღალ შუბლს, გადადიოდა წარბზე, ოდნავ ეხებოდა ცხვირს, მკრთალად აჩნდა მშრალად ნაძერწ ტუჩებს, ღრმავდებოდა ნიკაპზე და იკარგებოდა მის ქვეშ. განსაკუთრებით საშიში იყო დაღამებისას, ნისლში და კინოფილმ „შურისმაძიებელი ელდორადოდან“ მსვლელეობის დროს. მის გამოჩენაზე ქუჩა იმრუდებოდა და ცერად მიედინებოდა ფეხქვეშ.

აი, ასეთი კაცის თვალები მიყურებდნენ მე. ადრახნია დაჯდა ჩემს მაგიდასთან, შავყდიანი რვეული ამოიღო ჯიბიდან. დამიდო წინ, მიყურა, თქვა: „შენ დაწერ წერილს“, – და საჩვენებელი თითით, რომელიც არ ჰქონდა, მიმითითა რვეულზე“.

ჩიტო (მოთხრობიდან , , ექიმი და ავადმყოფი ანუ აკრძალული შობა“), არის პერსონაჟი, რომელსაც მიმიკით ახასიათებს ავტორი, ცნობილი ფრაზეოლოგიზმი რომ გამოვიყენო, მისი „საფირმო ღიმილი“ ხდის სრულიად გამორჩეულს:

„ჩიტომ გაიღიმა ფართედ, გაშლილად, კეფიდან კეფამდე, საღორიიდან ჭომამდე, ქუთაისურად და ოდნავ მრუდედ. „ამოდენა ღიმილს თავის დასავლეთაღმოსავლეთი კი უნდა ჰქონდეს“ , – გაიფიქრა ექიმმა“.

ვაპირებდი, ლიტერატურულ პორტრეტებზე საუბარი მწერლის ერთგვარი ავტოპორტრეტებით დამეწყო, მაგრამ კოშკის ამბავმა შემიტყუა და პერსონაჟებზე გადავედი. ქვემოთ მოცემულ ორ პატარა ამონარიდში ჩატეულია მწერლის ყრმობა და ზრდასრულობა: არასასიამოვნო რეალობის დანახვა, თვითგვემისაგან შორს მდგომი ზომიერი თვითკრიტიკა გადმოცემული უჩვეულო სიტუაციების აღწერითა და ისევ უცნაური სიტყვათშეთანხმებებით:

„მე დედიკოს შვილი ვიყავი. წიგნებს ვკითხულობდი, სუფთა საყელო მქონდა, იმდენად კარგი წასარტყმელი ვიყავი თავში, რომ იშვიათად თუ დაიკლებდა ვინმე ამ სიამოვნებას, გარდა ვინმე მივლინებულის ჩემოდნით ხელში, ან კუბოს შეყუდებული ჭირისუფლისა, თუმცა ორი მცდელობა იყო, ერთი ფეხითაც, გასვენების დროს“ ( „თეთრი ხიდი“).

„აქ იკრიბებოდნენ უგვარო, უპასპორტო და პირდაუბანელი ხალხი, ანდა ჩემნაირები – უპრაპისკო, მეხუთე წელი შტატგარეშე, მე-4 გვერდის კორესპონდენტი ავდარია-დარია ჰონორარით. მე ბოლოში, ყველაზე უჩინარ ბუდკასთან რიგში ვიდექი მთლად კუდში, ლუდის მოლოდინში, ნამდვილ და მოგონილ დარდებით ვემშვიდობებოდი ჩემს ახალგაზრდობას, თამაშა სევდით, კინოებიდან ნასესხებ განცდებით… რიგი იყო ჩუმი და მცოდნე“ („ალილო“).

.

გარემო, რომელშიც ცხოვრობენ გაბრიაძის გმირები და თვითონაც, როგორც პერსონაჟი, ძირითადად, პატარა ქალაქია.

„ერთი ფრაზა მაქვს, შეიძლება ითქვას, სანუკვარი: ამ ფრაზით თითქმის ყველა ჩემს სცენარს ვიწყებ. ფრაზა კი ასეთია: ეს ამბავი ძალიან დიდი ხნის წინ კრამიტისსახურავებიან პატარა ქალაქში მოხდა“… ზოგ შემთხვევაში მას ცოტათი ვცვლი: „პატარა, კრამიტისსახურავებიან გვერდმრუდ ქალაქში“, – ეუბნება მწერალი მარინა დმიტრევსკაიას.

ამ პატარა, გვერდმრუდი ქალაქების პროტოტიპი მწერლის მშობლიური ქუთაისია, რომელსაც ცალკე ნაწარმოებიც მიუძღვნა „ქუთაისი ქალაქია“ – ამბებისაგან, მოგონებებისაგან, ფრაგმენტებისგან, კადრებისგან შემდგარი რომანი, რომელიც ალბათ სწორედ ამიტომ არაჩვეულებრივ ბიოგრაფიულ ანიმაციად იქცა. „ჰარი-ჰარალე, დედაო“ მისმა შვილმა, ლეო გაბრიაძემ, გადაიღო და ოსკარზეც კი იყო წარდგენილი.

„ჰერ შულც, მერწმუნეთ, ქუთაისი ჩქარა და იოლად ქრება მეხსიერებიდან და შეიძლება, სწორედ ეს იყოს მისი ერთადერთი და უკანასკნელი ღირსება“, – ამშვიდებს ერმონია ამ რომანის გერმანელ პერსონაჟს, რომელიც ტოვებს ქუთაისს, მაგრამ რომანი მთავრდება სწორედ იმით, რომ ჰერ შულცს ვითომ უმნიშვნელო, ერთდროულად სულელური და მისტიკური რამეებითაც მიაქვს ის, ინახავს და ამით გამოხატავს ამ დაუვიწყარი პატარა ქალაქის სიყვარულს.

„თეთრ ხიდში“ მთხრობელი მწერალი ამაოდ ეძებს და ცდილობს, დაიბრუნოს სიყმაწვილის დროინდელი სათუთი გრძნობა თავისი მშობლიური ქალაქისადმი. თითქოს ვერ პოულობს, მაგრამ ისეთი სიტყვებით ასრულებს ამ მონაკვეთს, შეუძლებელია, ეს დაიჯეროს მკითხველმა ან ოდესმე დაავიწყდეს:

„…არის ქუთაისში ჰაერის ერთი მოძრაობა: აღარც ქარია უკვე და არც ნიავია ჯერ. გლიცერინის სუნი აქვს, თბილია, უქმია, ზედმეტად ზრდილობიანი, ჩემი ნება რომ იყოს, მე მას ლიზიკო გაბუნიას დავარქმევდი და ქუთაისის პედინსიტუტში ჩავრიცხავდი ფრანგული ენის ფაკულტეტზე უგამოცდოდ. ნიავს ქუდი მოვუხადე, ჩამიარა, ვითომ ვერ მიცნო, ქუჩის კუთხეში საყურე გაათამაშა, მაინც გამომხედა და გაქრა“, – გაპიროვნებაც არის და გაპიროვნებაც, ვაჟას მოთხრობებზე გაზრდილებს ვითომ რა უნდა გაგვიკვირდეს, მაგრამ მოდი და ნუ გაიკვირვებ ნიავის ლიზიკოობასა და პედინსტიტუტში მოწყობას!

აი, აქ მოუხდება და აქვე უნდა ჩავურთო აკა მორჩილაძის მოგონება რეზო გაბრიაძეზე:

„ერთხელ კოტე ჯანდიერმა რეზო გაბრიაძესთან წამიყვანა. ვისხედით და ვლაპარაკობდით. მე რა უნდა მელაპარაკა, მკითხავდა რამეს და ვუპასუხებდი.

იჯდა და ხმადაბლა გვიამბობდა რაღაცებს, ლიმონათს აძალებდა ჩემს ქალიშვილს და მალიმალ ეუბნებოდა, – ყოჩაღ, თუ სამიანებს იღებ ხოლმეო. მისი მობილური ყიოდა მამალივით, ის თავად ეწეოდა ძალიან წვრილ სიგარეტებს, ჩასცქეროდა საფერფლეს და ხმადაბლა გვიყვებოდა, როგორ ჩამოვიდა ქუთაისიდან თბილისში, დაბალი და გამხდარი; როგორ დადიოდა საჯაროში, სად რომელი ბირჟა იდგა რუსთაველზე და ამას ჰყვებოდა არა წარსულისადმი მისი თაობის თბილისელთათვის ჩვეული რომანტიკით და ლაღიძის წყლებზე აქცენტით, არამედ როგორც განვლილი ტკივილის შესახებ. ეს არ იყო ტკივილი წასული რომანტიზმის შესახებ. ეს სულ სხვა ტკივილი იყო.

მე მინდოდა, ქუთაისზე მოეყოლა. ხომ არ დავუწყებდი გამოკითხვას. იმ ნაამბობში, ქუთაისი ერთადერთხელ ახსენა და ისე, რომ არ უხსენებია. ასე თქვა: ჩამოვედი აქ, ბავშვი. სიყვარულის მეტი არაფერი მენახა და არაფერი ვიცოდი.

ჰოდა, რაიმეს კითხვა ქუთაისის შესახებ რაღა საჭირო იყო.

კაცმა თქვა, – სიყვარულიდან ჩამოვედიო.

ისე რაღაცნაირად დამამახსოვრდა…“.

გვერდს ვერ ავუვლი „შერეკილებში“ აღწერილ პატარა ქალაქს, რომელშიც ინაცვლებს მოქმედება. მისი დახასიათებაც ასეთია:

„ქალაქი, რომლისკენაც ერთაოზი დაიძრა, დღესაც არ აღინიშნება ყველა რუკაზე და ჩვენს დროშიაც „სხვადასხვა დასახლებულ პუნქტად“ ასახელებენ. ამ ქალაქს შუაში პატარა მდინარე ჩაუდიოდა, რომლისთვისაც უფრო სწორი იქნებოდა, მოსიარულე წყალი გვეწოდებინა. ეკლარის ქვით ნაშენი სახლებიდან მუდამჟამს გიტარის სევდის მომგვრელი კვნესა ისმოდა. ღორები ქუჩაში სამყურას გლეჯდნენ. ვენახებით დატყვევებულ ქალაქში ნახევარი მოსახლეობა მთვრალი იყო, მეორე ნახევარი კი უფრო მთვრალი, ანდა პირიქით. გუბერნატორს ჭიშკარს პარავდნენ და ნალებს ჭედავდნენ. ღამღამობით მგლები ტყიდან ტყეში ქალაქის ქუჩებით გადადიოდნენ მოკლეზე. სახელგანთქმულ ტრაგიკოსს, უბადლო ჰამლეტს, დუქნებიდან წამოყოლილი ღვინის მწერები დასდევდნენ სცენაზე, ტაშის დროს კი ჭერიდან კეტეტილები ცვიოდნენ. ცხენოსნები ტროტუარზე დასეირნობდნენ. უყვარდათ სიტყვები: „გენიოზი”, „გრადუზი”, „ბალზაკი”. სწამდათ სიზმრების, ჭიამაიების, მარჩიელების, ჭინკების, სწამდათ, რომ ხოჯავა მეთულუხჩეს ორი გული აქვს და სრიალა კუდი წინიდან. ოქროთი სავსე თასით მთელ ქალაქს მოივლიდა კაცი შუა ღამით უშიშრად, ლობიო მესამე წყალში იხარშებოდა. მოქალაქეთა ფიქრები და აზროვნება დაბურული იყო, დამოკიდებულებანი კი ტკბილი, როგორც გაჩენის პირველ დღეს. ვაჭრობდნენ მტკნარად,  ღიმილით. თავისუფალ დროს თავის ტკივილს ანდომებდნენ და… რაც არ ავიწყდებოდათ, რომ თავების მფლობელები არიან. საერთოდ კი თავებს ქუდში ინახავდნენ სათუთად, იმის ვარაუდით, რომ ოდესმე რამეში ეგებ გამოადგეთ. ფეხებს მეტი ავტორიტეტი ჰქონდათ, რადგან მათზე აზიატსკების ჩაცმა ხდებოდა ხანდახან, ან გავლა-გამოვლისათვის, ანდა სასახლეში სამუდამოდ გოუხდელად ჩაწოლისთვის ლამაზად.
ოცდასამი თერძი, ოცდაორი მეთოფე, სამასი გიტარა, ბერუჩევის ბაღი, ქინაქინა, ბანოჯის წურბელები, საპონი იარმურკის, თევზი რებეცი, ჩაი კონტონის, სახლი ღვთისშვილის, სახლი საჯდომად – ორას სამი, სახლი გირაოთი – ორმოცდათორმეტი. დროშის მტვირთველი – ერთი.
უბედურ შემთხვევათა რიცხვი: მეხდაცემულობა – 3 კაცი, 0 ქალი. მკრეხელობა – 7 კაცი, 29 ქალი. გაყინვა – 1 კაცი, 0 ქალი. ჩინოვნიკთა უპატივცემულობა – 0 კაცი, 0 ქალი. ქამასოკოთი მოწამვლა – 78 კაცი, 78 ქალი. კბილების დაგდებინება – 25 კაცი, 0 ქალი. კბილების ჩაგდებინება – 57 კაცი, 0 ქალი. გარეული ცხოველებისგან დაკბენა – 2 კაცი, 1 ქალი.
ქუჩებში ისეთი სიჩუმე იდგა, რომ პეპელას ფრთების ფრთქიალს გაიგონებდით და ყველა დღე უქმეს მოგაგონებდათ.

ასეთი იყო ქალაქი, როდესაც ერთაოზი პირველად გამოჩნდა მის ქუჩებში“, – სტატიისთვის კი ვრცელი ამონარიდია, მაგრამ ქალაქის სრულყოფილად დახასიათებისთვის არასაკმარისი მოცულობის უნდა იყოს, წესით. თუმცა მწერალი ორიოდე აბზაცში ატევს,მაინც ახერხებს ქალაქის იერის, მახასიათებლების, მის ბინადართა მისწრაფებების, დამოკიდებულებების, ინტერესების სრულყოფილად წარმოჩენას თავისი განუმეორებელი ფორმულის საშუალებით: სრულიად რეალურ აღწერას უმატებს სიურრეალისტურ პასაჟებსა და უცნაურ სიტყვათშეთანხმებებს, მსუბუქ ირონიას, უფრო იუმორისკენ გადახრილს და შიგადაშიგ ჩართულ დიალექტიზმებს – სპეციფიკური კოლორიტის შესაქმნელად. ამ ფორმულას აქ ემატება ეკლექტური ჩამონათვალი და უცნაური სტატისტიკა, რომლის საშუალებითაც მოქალაქეებს მკითხველი გენდერულ ჭრილში აკვირდება.

ძალიან გამიგრძელდება, მაგრამ რეზო გაბრიაძის შემოქმედების კიდევ რამდენიმე მახასიათებელი მინდა, აღვნიშნო.

მის ნაწარმოებებში დრამატიზმი იქმნება პარადოქსული ამბებით: ადამიანს მანქანა ჰგონია თავი („ექიმი და ავადმყოფი ანუ აკრძალული შობა“) და მთელი ამბავი, მთლიანი მოთხრობა ერთი გზაა, ექიმის სახლიდან ავადმყოფამდე, ჩაბნელებულფანჯრებიანი გზა, რომელთა უკან ყველაზე სანდო, ადამიანური და სიყვარულით სავსე დღესასწაული, შობა, იმალება.

ვიღაც ნასტუდენტარ ფიზიკოს ქრისტეფორესა და ცარიელ-ტარიელ ერთაოზ ბრეგვაძეს გაფრენა მოუნდებათ… ჭურში ჯდომით (ჭურში ჯდომა – ჩამორჩენილობა, უმეცრება) იწყება ერთაოზ ბრეგვაძისთვის ახალი ხანა.

„ვოლტერი ამბობდა: რომ ზეცამ კაცთა მოდგმას მისი ხვედრის შესამსუბუქებლად იმედი და სიზმარი გამოუგზავნა. კანტი ამას სიცილს უმატებდა. არ ვიცი, ცნობილი იყო თუ არა ეს გამონათქვამი გაბრიაძისთვის (ჰუმანიტარული ერუდიციის ნაკლებობას ის ნამდვილად არ განიცდიდა), მაგრამ იმედი, სიზმარი და იუმორი იყო სწორედ ის სამი „ვეშაპი“, რომლებზეც მისი სამყარო ყოველთვის იდგა – იმედის შთამაგონებელი, იუმორით მასაზრდოებელი და სიზმარში ჩასაფლობად ბიძგის მომცემი. ოღონდ იმას კი არ ვგულისხმობ, რომ ძილს მოგგვრის. უბრალოდ, თავად რეზო ხშირად ამბობს და წერს, მისთვის მოუხელთებელია ზღვარი ძილსა და ღვიძილს შორის და ზოგჯერ იმის დადგენაც უჭირს, რა რას წარმოადგენს და რომელია ჭეშმარიტება…“ , – წერს მარია დმიტრევსკაია თავის წიგნში.

გაბრიაძის შემოქმედება არც ფენტეზია, არც სამეცნიერო ფანტასტიკა, არც მაგიური რეალიზმი – ის რეალურ სამყაროზე, რეალურ პერსონაჟებზე, ძალიან რეალურ ამბებს ისე უცნაურად ჰყვება, არარეალურის ადგილსაც ბუნებრივად აჩენს. მე სიურრეალისტურ პასაჟებს დავარქმევდი ამ მონაკვეთებს (ზემოთ ვახსენე კიდეც უკვე). ძალიან რეალურ და ყოფით ამბებში ისე გვაპარებს მარგარიტას ნესვიდან „გამოალამაზებას“ და შემდეგ შაქრის თოჯინად ქცევას, გიჩნდება გრძნობა, რომ ყველა ლამაზი ქალი ასე იბადება; საფრენი აპარატის შექმნისას, მეცნიერულ გათვლებში ისე ურთავს: სიგრძე უდრის სიყვარულს, სიგანე – რწმენას, სიმაღლე – იმედს, რომ მკითხველი იჯერებს,შერეკილების გაფრენა გარდაუვალია; რამდენიმე ნაწარმოების პერსონაჟია ერმონია, რომელიც რთული გასარჩევია, როდისაა რეალური და როდის ანგელოზი… ხოლო ექიმისა და მისი გარდაცვლილი ცოლის სიზმრისეული ტანგო საფლავზე ძალიან მაგონებს მარკ შაგალის ჰაერში ატაცებულ მფრინავ წყვილებს, რომელთა ქვემოთ თუ გარშემო სრულიად ჩვეულებრივი, მეტისმეტად რეალური გარემო, სოფლები და ქალაქებია.

ერთიც მინდა აღვნიშნო მოკლედ და ამით დავასრულებ ამ გრძელ, მაგრამ რეზო გაბრიაძეზე სასაუბროდ არასაკმარისი სიგრძის წერილს:

ამ მწერლის შემოქმედებას, განსაკუთრებით „შერეკილებს“, ჩემი აზრით, ალუზიებიც აძლევს გამორჩეულ ელფერს:

„მიზანა სამზადისს შეუდგა, სუფრის გამოსატანად სახლში შევიდა; გვერდზე გადახრილ ამ ფიცრულს მიზანა სახლს იმიტომ უწოდებდა, რომ თავმოყვარე კაცისთვის უხერხული იყო ეთქვა – ბოსელში, ნალიაში ან საქათმეში ვცხოვრობო. ხავსმორეულ ყავარზე დარაჯებად ქვები ისხდნენ, ქარს რომ სახლი არ ეზარალებინა და ის ნალახნაწეწი ნარჩენებიც თან არ გაეყოლებინა. ყავარი რა საჩივარია, კედლებში შემოვარდნილი ქარი საბანს წაგლეჯდა მამა-შვილს, ერთაოზი და მიზანა ყოჩაღ-მალხაზები რომ არ ყოფილიყვნენ. სარკმელზე გაქონილი ტყავი გაეკრათ. იატაკი სიფრთხილეს და დაკვირვებას მოითხოვდა, კიბის საფეხურები კი, რიცხვით სამი, – მოქნილობას და თავგამეტებას“. – ამ მონაკვეთის წაკითხვისას შეუძლებელია, კლდიაშვილის ბეკინა სამანიშვილი და ჭავჭავაძის თათქარიძეების კარ-მიდამო ერთდროულად არ წამოუტივტივდეს გონებაში გაწაფულ მკითხველს, მაგრამ თან ისეთია, სულ რომ არ ჰგავს სხვებს, ათასში და ასი ათასში გამოარჩევ და მიხვდები, რომ მხოლოდ გაბრიაძეს აქვს ასეთი იუმორი.

სულხან-საბას ცნობილი იგავ-არაკის, „გლახაკი და ქილა ერბოს“ ალუზიას ქმნის ისიდორემ რომ ხელი გამოსდო მკლავში ერთაოზს და ჭკუას არიგებდა:

„- თაფლს ხო გაყიდი? ხელს ხო დეიცლი? მერე იმ ფულით ხო იყიდი დედალს? დედალი ხო დაგიდებს კვერცხებს? დააჯენ ზედ და წიწილები ხო გამოტყდება?… მერე, იმგენს რო გაყიდი, იყიდი გოჭს, მერე ი გოჭი ღორი გახდება, ხო ეყოლება გოჭები? გაყიდი იმგენსაც და ხო იყიდი წინაველში სირაჩხანას? მერე აგროვე და აგროვე ფული. მერე ბათუმში რო ბაქოა, იქინა იყიდი დიდ სახლს და არღანს…

– გავყიდი მერე იმ სახლს და გევისტუმრებ მამაჩემის ვალებს, – მიხვდა ერთაოზი“. ( დედალიც, რომელიც მართლა ჩნდება ნაწარმოებში, თავის მხრივ, ფრაზეოლოგიზმის ალუზია თუ გაცოცხლებაა, გაკეთდა შავი დედალივითო).

გაბრიაძის ნაწარმოებების მთავარ შინაარსობრივ განმსაზღვრელზე რომ ვფიქრობდი, ერთი რამ გამახსენდა: ერთ-ერთ ფრანგულ სიუჟეტში ლეო გაბრიაძე ახალგაზრდა ჟურნალისტებს ესაუბრება მამის შემოქმედებაზე და ბოლოს ასე ასრულებს: თქვენც გისურვებთ, შეძლოთ, თქვენი რეპორტაჟები გადაიღოთ კარგ ამბებზე და მიუხედავად ამისა, არ იყოს მოსაწყენიო – მე მგონი, ეს დიდი რეზოს შემოქმედების მთავარზე მთავარი მახასიათებელია: წეროს არა ტრაგედიაზე, არამედ უბრალოდ კეთილ, უცნაურ, სიხარულის, ღიმილის მომტან ამბებზე და ეს ამბები სულაც არ იყოს მოსაწყენი. პირიქით, პირველივე ფრაზიდანვე ვიგრძნოთ მათი მომხიბვლელობა და გახდეს დაუვიწყარი.

მისი ნაწარმოებების კითხვისას ვგრძნობ, ისე უცნაურად მიბრწყინდება სახე, როგორც ქრიშობელას, როცა ერთაოზი ვალად დარჩენილ სიმღერას უბრუნებს და არ მცილდება ის ამაღლებულობის განცდა, რომელსაც „უცხო ჩიტის“ ფინალის წაკითხვა იწვევს:

„ისევ გამოჩნდა მათ თავზე ლურჯი, უძირო, სულისწამღები ცა – მამაზეციერის წამიერი საჩუქარი და ყველაფერი გაქრა. გაიხსნა სულ სხვა რამ: სიხარული, სიტკბო, სილამაზე, მუდმივი გაზაფხული, სინათლე, ბედნიერება…

დიდება შენდა, ღმერთო!“.

P.S.

არასოდეს დავსწრებივარ განმეორებით უკვე ნანახ სპექტაკლს, ძალიან მომენატრა და ბილეთი რომ ვიყიდე ჩემს უსაყვარლეს წარმოდგენაზე „ჩემი გაზაფხულის შემოდგომა“, რეზო გაბრიაძე ცოცხალი იყო, სპექტაკლს რომ ვუყურე – უკვე გარდაცვლილი.

სანამ სპექტაკლი დაიწყებოდა, ტრადიციულად რეზოს თბილი, სევდიანი, რაღაცნაირად უცხოდ ახლობლური ხმა გაისმა:

„ძვირფასო მაყურებელო, უმორჩილესად გთხოვთ, გამორთოთ ტელეფონები. ჩვენი დარბაზი ძალიან პატარაა, აქ სუნთქვაც ისმის, არათუ ტელეფონი. დიიიდი მადლობა… მადლობთ, მადლობთ, მადლობთ“. ვიტირე.

გმადლობთ ყველაფრისთვის, გენიოზო!

მედია, ანუ ინფორმაციული წიგნიერება უნარების ნაკრებია, რომელიც ინდივიდისაგან მოითხოვს,  გააცნობიეროს, ,,როდის არის საჭირო ინფორმაცია და  შეძლოს მისი ადგილის განსაზღვრა, შეფასება და ეფექტურად გამოყენება“ (ნატალია ინგოროყვა).

მედიაწიგნიერება ეროვნული სასწავლო გეგმის  ერთ-ერთი გამჭოლი კომპეტენციაა. მედიაწიგნიერების უნარები ყველა მოსწავლეს უნდა განუვითარდეს, რადგან თანამედროვე სამყარო სხვადასხვა მედიასაშუალებით უამრავ ინფორმაციას ავრცელებს, რაც განსაზღვრავს  მათ მოსაზრებებს, ცოდნასა და ურთიერთობებს.  აქედან გამომდინარე, მოსწავლეს უნდა შეეძლოს როგორც  მულტიმედია ტექსტების აღქმა-გააზრება,  ასევე შექმნა, გამოყენება, ინტერპრეტირება; ახალი ინფორმაციის მიღება,  გაფილტვრა, მისთვის  მნიშვნელოვანი საკითხის გამორჩევა, კრიტიკულად აზროვნება და შეკითხვების დასმა. მოსწავლე, რომელიც ამ უნარებით იქნება აღჭურვილი, არ დაიკარგება ინფორმაციის ,,უსიერ ტყეში“ .

მედიაწიგნიერება თავისთავად გულისხმობს წიგნიერებასაც, რადგან  წიგნიერება  მხოლოდ წერისა და კითხვის უნარი არ არის. წიგნიერ ადამიანს უნდა შეეძლოს სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის ციფრული ტექნოლოგიებიდან მიღებული ინფორმაციის  დამუშავება; ზეპირი, ვიზუალური, ნაბეჭდი თუ ციფრული ტექსტების გააზრება და ინტერპრეტირება.

ციფრულმა ეპოქამ  ყველას გაუადვილა მედიის შექმნა. ჩვენ ყოველთვის არ ვიცით,  ვინ შექმნა გზავნილი, რატომ შექმნა და რამდენად სანდოა. ამიტომ თანამედროვე მოსწავლე  კრიტიკულად უნდა აანალიზებდეს ყველა მედიაგზავნილს და უნდა შეეძლოს დასვას შეკითხვები:

• ვინ შექმნა ეს პროდუქტი?
• რა არის მისი შექმნის მიზანი?
• ვისთვის არის განკუთვნილი?

მოსწავლემ უნდა იცოდეს, რომ მედიაწიგნიერება  გულისხმობს კონტროლის დამყარებას, რეალურ სამყაროსა და მედიის მიერ შექმნილ სამყაროს შორის  ზღვრის დანახვას; რომ ყველა მედიაგზავნილი იყენებს დარწმუნების ენას და რაიმე ქმედებისკენ უბიძგებს ადამიანს. მოსწავლისთვის შესაძლებელი რომ  იყოს რეალურ სამყაროსა და მედიის მიერ შექმნილ სამყაროს შორის ზღვრის დანახვა, უნდა შევთავაზოთ ბევრი ისეთი აქტივობა, რომელიც განუვითარებს მედიაწიგნიერების აუცილებელ უნარებს. მოსწავლეები იქნებიან როგორც მედიის შემქმნელები, ასევე  მედიამესიჯის კრიტიკულად შემფასებლებიც.

მედიაწიგნიერების აქტივობები (დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებისთვის)

• პროექტული სწავლება შესანიშნავი საშუალებაა, მოსწავლეს ციფრული უნარ-ჩვევები განუვითარდეს. ამ დროს მას სხვადასხვა ტიპის ტექსტთან უწევს ურთიერთობა, ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროს იყენებს; სწავლობს მიღებული ინფორმაციიდან არასასურველის  ,,გაფილტვრას“, უვითარდება ზეპირი მეტყველების,  აზრის გადმოცემისა და კრიტიკულად აზროვნების უნარები.
• მოსწავლეებს შეაქმნევინეთ სხვადასხვა სახის მედიაპროდუქტი: მულტიმედიური, PowerPoint-პრეზენტაციები, კომიქსები, რეკლამები, ანიმაციური ვიდეორგოლები. ამ აქტივობით მოსწავლეები მედიის შემქმნელები და კრიტიკულად შემფასებლებიც გახდებიან.
• აქტივობა „ მცდარი ინფორმაცია“ – მოსწავლეებს მიეწოდებათ ისეთი ინფორმაცია ისტორიულ  ფაქტთან დაკავშირებით, რომელიც შეიცავს დაუზუსტებელ, მცდარ მონაცემებს. ინფორმაციის გაანალიზების შემდეგ ბავშვები მასწავლებელთან ერთად ამოწმებენ და პოულობენ  შეცდომებს ლიტერატურულ თუ ინტერნეტ წყაროებში.  მათ ეძლევათ შესაძლებლობა, ამოიცნონ: მცდარი ინფორმაცია, გაზვიადება, დეზინფორმაცია და სიცრუე​.
• აქტივობა ,, ნამდვილისა და მოგონილის გარჩევა“

მოსწავლეები  ნახავენ  სატელევიზიო  სიუჟეტს  კონკრეტულ თემასთან დაკავშირებით. აანალიზებენ ნანახს, მასწავლებელი კი უბიძგებს იმისკენ, რომ მოიძიონ მოცემული თემა სხვადასხვა წყაროში (რეკომენდებულია 10 წყარო). ამის შემდეგ მათ ევალებათ მოძიებული ინფორმაციის გაანალიზება, შედარება ნანახთან და  საკუთარი აზრის გამოხატვა სტატიის, ნარატივის ან ესეის სახით. ამ აქტივობით მოსწავლე შეძლებს დაინახოს ზღვარი ნამდვილსა და მედიის მიერ გამოგონილ ამბებს შორის.

• აქტივობა ,,ჟურნალისტი“

მონაწილეებს ენიჭებათ ნომრები, ირგებენ ჟურნალისტის როლს. პირველი ნომერი იწყებს ამბის თხრობას (წინასწარ შერჩეულ თემასთან დაკავშირებით), რაც გრძელდება 2 წუთის განმავლობაში. საინტერესო მომენტში წყვეტს მოყოლას ფრაზით – „გაგრძელება იქნება შემდეგ ნომერში“  და აგრძელებს მეორე მოთამაშე. აქტივობა მოსწავლეს უვითარებს  იმპროვიზაციის, მეტყველების, ფანტაზიის, მოსმენისა  და შემოქმედებით უნარებს.

მედიის შემქმნელები ცდილობენ, კონკრეტული გზავნილი მიაწოდონ მომხმარებელს, მაგრამ ადამიანები ამ გზავნილებს სხვადასხვანაირად აღიქვამენ, შინაარსს განსხვავებულად იგებენ.

• აქტივობა ,, გაშეშებული კადრი“

კონკრეტულ თემაზე მოსწავლე ერთ-ერთი ფილმიდან ირჩევს პერსონაჟს, ასახიერებს და ახმოვანებს რომელიმე  კადრს, ეპიზოდს. დანარჩენებმა უნდა აღნიშნონ, რამდენად სწორად შეძლო მან მედიაგზავნილის აუდიტორიამდე მიტანა. ამ აქტივობით მოსწავლეები დარწმუნდებიან, რომ ყველა  ადამიანი ინფორმაციას – მოსმენილს, გაგონილსა თუ ნანახს თავისებურად აღიქვამს. ამიტომ აუცილებელია პირველწყაროს მოძიება/გაცნობა.

• აქტივობა „წერილი მთავარი გმირისგან“

მოთამაშეებს სთავაზობენ, დაწერონ წერილი მთავარი გმირის სახელით; მოირგონ რომელიმე სატელევიზიო წამყვანის, ფილმის გმირის, ან სარეკლამო რგოლის შემქმნელის როლი. დავალების შესრულების შემდეგ ისინი წარადგენენ თავიანთ წერილს და სხვებმა უნდა გამოიცნონ, რომელი გმირი გაახმოვანა. ამ აქტივობით მოსწავლე თავად ქმნის მედიაგზავნილს და ავრცელებს. ეს მას უვითარებს  აღქმისა და მედიაგზავნილის გადმოცემის უნარს.

• აქტივობა ,,რეკლამის განხილვა“

შეარჩიეთ რეკლამა  და შეაფასებინეთ მოსწავლეს – რა მოსწონს, რა არ მოსწონს, რის გაყიდვას ცდილობს და არის თუ არა წარმატებული; დაწუნების რა ხერხებს მიმართავს შემქმნელი? თქვენ რას დაამატებდით, როგორ გააუმჯობესებდით?  ამგვარი აქტივობით  მოსწავლე შეძლებს განსაზღვროს გზავნილის მიზნები და შეხედოს მედიას კრიტიკული თვალით.

• აქტივობა ,,იაზროვნე კრიტიკულად“

გამოიყენეთ ვიზუალური მედია, როგორიცაა ფილმი ან სატელევიზიო შოუ, რათა დაეხმაროთ მოსწავლეებს, გაეცნონ პერსონაჟის თვისებებს. ანახეთ წაკითხული წიგნის მიხედვით გადაღებული  ფილმი.

დაუსვით შეკითხვები:

• რით განსხვავდება ფილმი წიგნისგან?
• რით არის ფილმის შემქმნელის ღირებულებები მსგავსი ან განსხვავებული ავტორის ღირებულებებისგან?
• როგორია ეს განსხვავებები?
• ცვლის ტექსტის შინაარსს?

ამ აქტივობით მოსწავლე ეჩვევა სხვადასხვა მედიაპროდუქტით მიღებული ინფორმაციის შედარებას, განხილვას, ანალიზსა და დასკვნების გამოტანას.

• აქტივობა ,,შექმენი რეკლამა“

მოსწავლეებს კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით დაავალეთ, შექმნან რეკლამა. გამოიყენონ დარწმუნების სხვადასხვა მეთოდი და შეძლონ ნივთის გაყიდვა, პროდუქტის მიმზიდველად წარმოჩენა.

• 
  მედიის მანიპულაციის, ყალბი ინფორმაციის ზეგავლენის  მსხვერპლი ბევრი ადამიანი გამხდარა. ამ პრობლემის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია, დაწყებითი საფეხურიდანვე განვუვითაროთ მოსწავლეს კრიტიკული აზროვნება, მედიაგზავნილის შეფასების, ანალიზის, ინტერპრეტირების უნარები. ვფიქრობ, ზემოთ მოყვანილი აქტივობები დაეხმარება მასწავლებელს, მოსწავლეს მედიაწიგნიერების საწყისი უნარები განუვითაროს.აქტივობა ,,ნამდვილი და მოგონილი“

სთხოვეთ მოსწავლეებს, კრიტიკულად შეაფასონ და გააუმჯობესონ ახალი ამბები 30-წუთიანი აქტივობით. გაკვეთილი იწყება  ახალი ამბების კლიპის ყურებით. დასასრულს ჰკითხეთ კლიპის შინაარსისა და სიუჟეტის შესახებ. ეს საშუალებას გაძლევთ, გამართოთ  დისკუსია იმის შესახებ, თუ როგორ გააუმჯობესებდნენ კლიპს. მოსწავლეები დაყავით ჯგუფებად. მათ  უნდა დაწერონ კლიპის შეცვლის ხუთი გზა. შემდეგ შეუძლიათ წარმოადგინონ განახლებული ახალი ამბების სიუჟეტი. ამ აქტივობით მოსწავლე არის როგორც მედიაპროდუქტის კრიტიკულად შემფასებელი, ასევე შემქმნელიც.

• აქტივობა ,,შექმენი კომიქსი“

კომიქსი არის კითხვისა და წერის ეფექტური მეთოდი; მოსწავლეს ეხმარება წიგნიერებისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებაში. კომიქსებით ხდება პერსონაჟების გაცოცხლება, ტექსტის მოკლე შინაარსის გადმოცემა.  ასეთი აქტივობით მოსწავლეს უვითარდება ციფრულ ტექნოლოგიასთან  ურთიერთობის  უნარი, ასევე   წაკითხულიდან, მოსმენილიდან თუ ნანახიდან ძირითადი, მნიშვნელოვანი საკითხების გამორჩევის უნარი.

• დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებს მოეწონებათ აქტივობა

,, ფოტომანიპულაცია“.   მოსწავლე შეძლებს ფაქტების გადამოწმებას და დეზინფორმაციის გაკონტროლებას. აქტივობა მოსწავლეს დაეხმარება იმის გარკვევაში, რამდენი ინფორმაციაა გაყალბებული და რამდენად შეესაბამება ფოტოში აღწერილი ამბავი რეალობას.

Google Image Search -ის საძიებო სისტემაში ფოტოს ატვირთვა შესაძლებელს ხდის, მოიძიოთ: 1) იდენტური ფოტო; 2) მასთან დაკავშირებული ტექსტი; 3) ვებგვერდები, სადაც ფოტოა განთავსებული. საძიებო სისტემა ატვირთული  ფოტოს გამოყენებით გავრცელებულ  უამრავ რესურსზე გვაძლევს წვდომას. ცხადია, ყველა მოძიებული მასალა სანდო ვერ იქნება. შესაბამისად, საჭიროა ნაჩვენებ შედეგებს შორის ყველაზე სანდო წყაროების გამორჩევა და მათი კრიტიკული ანალიზი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მასწავლებლის წიგნი ,,გამჭოლი კომპეტენციები“

https://mastsavlebeli.ge/?p=12743

2. მედიაწიგნიერების  გზამკვლევი  https://www.mythdetector.ge/sites/default/files/Guidelines-web.pdf
3. https://uonovtr.narod.ru/TK/fm.pdf?fbclid=IwAR243gdxqF54PjgV7bu8bEmNdJMWGswqS_abwek1lsyr01eGD34kPHmoxlY
4. Media Literacy Activites ( Grades 2-3)

https://www.teacherspayteachers.com/Product/Media-Literacy-Activities-Lesson-Plan-Grades-2-3-Aligned-to-Common-Core-4512883?fbclid=IwAR3-OPMgyV1xVR1nX

ჩაი მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი და გავრცელებული სასმელია. მის სასარგებლო და სამკურნალო თვისებებზე უამრავი ლეგენდა შექმნილა და სამეცნიერო ნაშრომი დაწერილა.

„ჩაი აძლიერებს სულს, ხსნის დაღლილობას, აღვიძებს აზროვნებას და საშუალებას არ აძლევს სიზარმაცეს, მოგვერიოს; ამსუბუქებს და განაახლებს სხეულს… შეუძლებელია იმ სიმშვიდის აღწერა, რომელიც მისი დალევისას გეუფლებათ. სვით ეს მშვენიერი სასმელი და იგრძნობთ, რომ შეგიძლიათ იმ სირთულეებთან გამკლავება, რომლებიც, ჩვეულებრივ, ცხოვრებას გვინგრევს“, – ასე აღწერენ ჩაის მოქმედებას ერთ უძველეს ჩინურ ხელნაწერში.

ამბობენ, რომ ჩაი თხებმა აღმოაჩინეს: ერთხელ მათ ჩაის ფოთლები შეჭამეს და შესამჩნევად გააქტიურდნენ.

ჩაის შესახებ იმდენი წიგნი დაწერილა, რომ ყველა მათგანის წაკითხვას ადამიანის მთელი სიცოცხლეც არ ეყოფა. ხუთი ათასი წლის განმავლობაში მისი მოხმარების უზარმაზარი გამოცდილება დაგროვდა.

ევროპაში ჩაი ჩინეთიდან და იაპონიიდან დაბრუნებულმა მოგზაურებმა შეიტანეს. მის შესახებ მაშინვე დაიწერა ნაწარმოებები, მათ შორის – პორტუგალიურ და იტალიურ ენებზეც. ჰოლანდიელებმა მე-16 საუკუნის ბოლოს ჩინეთიდან ჩაის პირველი პარტია ჩაიტანეს სამშობლოში, საიდანაც ჩაი ინგლისში გავრცელდა.

აღმოჩნდა, რომ ეს სასმელი დადებითად მოქმედებს გულ-სისხლძარღვთა სისტემაზე, ხელს უწყობს საკვების მონელებას და ათვისებას. მას შესწევს უნარი, აღიქვას მავნე ნივთიერებები და დაშალოს ჩვენი კუჭის, ღვიძლისა და თირკმელების დასაცავად. გარდა ამისა, ხელს უშლის მცირე სისხლჩაქცევებს, ლორწოვანი გარსებიდან, ღრძილებიდან სისხლდენას.

ჩაის დამამშვიდებელი თვისებები უძველესი დროიდან იყო ცნობილი, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ის ტვინს ააქტიურებს კიდეც. სწორედ ეს სასმელი იწვევს აზროვნების სიმსუბუქეს და სისწრაფეს, აადვილებს შემოქმედებით პროცესს.

ცხელი ჩაი ზამთარში ათბობს და ზაფხულის სიცხეში აგრილებს. ის ხელს უწყობს სხეულის ზედაპირიდან აორთქლებას და აუმჯობესებს ორგანიზმის თერმორეგულაციას. ტყუილად კი არ სვამენ მას აფრიკასა და ცენტრალურ აზიაში. ჩაი ზრდის ადამიანის სხეულის გამძლეობას და იდეალურ სასმელად მიიჩნევა მოგზაურებისთვის, მეზღვაურებისთვის და ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც ხშირად განიცდის ფიზიკურ და ნერვულ დაძაბულობას. სხვა საკვების უქონლობის შემთხვევაშიც კი მას შეუძლია, გარკვეული ხნით შეუნარჩუნოს ადამიანს ძალა და მისი ზოგადი მატონიზებელი ეფექტი დაახლოებით ექვს საათს გრძელდება. ეს კარგად იციან სპორტსმენებმა, მყვინთავებმა, მფრინავებმა და ასტრონავტებმა. შემთხვევითი არ არის, რომ „ყავის ქვეყნის“, ბრაზილიის ფეხბურთელები მატჩის წინ ყავას კი არ სვამენ, არამედ ჩაის.

ბოლოდროინდელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ჩაი ყველაზე ძვირფასი სამკურნალო და არომატული ნივთიერებების უნიკალური ბუნებრივი კონცენტრატია, რომელთა ნახევარი წყალში ადვილად იხსნება.

რამდენ ნივთიერებას შეიცავს ჩაი? მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის მეცნიერებმა გაშიფრეს ჩაის ქიმიური შემადგენლობა, მაგრამ ჯერჯერობით ყველაფერი არ არის გამოკვლეული. გასული საუკუნის ბოლომდე ითვლებოდა, რომ იგი შედგება ოთხი ან ხუთი ძირითადი ელემენტისგან, თხუთმეტი წლის წინ უკვე დაახლოებით 130-ს იცნობდნენ, ახლა კი დაახლოებით 300-ს.

ჩაის გავლენით ტვინის უჯრედებში ჟანგბადის მიწოდება იზრდება და სუნთქვა უმჯობესდება.

ჩაი აღადგენს ძალას. დაღლილობისგან ადამიანს ნერვებიც დაძაბული აქვს, ჩაის წყალობით კი ის შრომისუნარიანობას იბრუნებს. ერთი-ორი ყლუპი ჩაი მოკლე დროში ხსნის დაღლილობას. ჩაი ადამიანის სხეულზე თითქმის ჯადოსნურ ეფექტს ახდენს. ხანგრძლივი ტურისტული მოგზაურობის შემდეგ უბრუნებს ადამიანს ნორმალურ რიტმს, განდევნის დაღლილობას.

ჩაი ამშვიდებს გულს. გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებების დროს მისი სასარგებლო ეფექტი აიხსნება სისხლძარღვების სპაზმების აღმოფხვრის და ამით სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესების უნარით. ჩაი ხელს უწყობს გულის მუშაობის გაუმჯობესებას. მხოლოდ აჩქარებული გულისცემის დროს უნდა შეზღუდოთ ჩაის მოხმარება.

ჩაი განსაკუთრებით სასარგებლოა დაბალი წნევის მქონე პაციენტებისთვის. სისხლძარღვების კედლების გამაგრებისა და სისხლდენისადმი მიდრეკილების შემცირების უნარის წყალობით ის ათეროსკლეროზის პროფილაქტიკის ეფექტური საშუალებაა.

ჩაი კიდევ ბევრ საიდუმლოს ინახავს და ახალგაზრდა თაობას მოუწევს მათი აღმოჩენა.

მწარე გემოს გამო ჩაის თავდაპირველად თავისებური არომატის მქონე ბოსტნეულად იყენებდნენ. მხოლოდ VI საუკუნეში აღიარა ის სასმელად ჩინურმა არისტოკრატიამ. ჩაი იყო რელიგიური რიტუალების ატრიბუტი და წამალი. ჩაის ცერემონიის თანამედროვე იაპონური სახელი „ჩა-ნოიუ“ სიტყვასიტყვით ნიშნავს „სამკურნალო ჩაის“.

ჩაი შეუცვლელი გამაჯანსაღებელი საშუალებაა. ის აუმჯობესებს მადას, იცავს კანიდან, ლორწოვანი გარსებიდან, ცხვირიდან სისხლდენისგან. კურნავს გაციებას, ცხელებას.

ერთი-ორი ფინჯანი ჩაი მონელების ხელშემწყობი შესანიშნავი საშუალებაა. ალბათ ეს არის ერთადერთი სასმელი, რომელიც ნებადართულია ყოველგვარი დიეტის დროს. ჩაი ახდენს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დეზინფექციას, სპობს ბაქტერიებს, რომლებიც იწვევენ ყველაზე საშიშ დაავადებებს – ტიფს, დიზენტერიას.

ჩაი აძლიერებს გულის კუნთის მუშაობას, აქვეითებს არტერიულ წნევას და სასარგებლოა ჰიპერტენზიის სამკურნალოდ.

ფთორის შედარებით მაღალი შემცველობის წყალობით შესაძლოა ის კბილის კარიესის პროფილაქტიკის საშუალებადაც გამოდგეს.

ჩაი გამაგრილებელი სასმელიცაა. ზაფხულში შუა აზიის ვერც ერთი მკვიდრი ვერ ძლებს მწვანე ჩაის გარეშე.

ჩინურ ხალხურ მედიცინაში ჩაის დიდი ხანია იყენებენ მოწამვლის, კანის დაავადებების, ფიზიკური და გონებრივი დაღლილობის დროს.

ჩაი აადვილებს ზამთრის გადატანას – არა მხოლოდ იმით, რომ ათბობს, არამედ იმითაც, რომ ვიტამინებით ამარაგებს ორგანიზმს. სოფლად ის აადვილებს მუშაობას ზაფხულის სიცხეში, არის შესანიშნავი დიაფორეზული საშუალება.

დღეს ცოტა თუ სვამს ჩაის მხოლოდ ჯანმრთელობის გაძლიერების მიზნით. ჩაი სულ სხვა მიზეზით გახდა კაცობრიობის საყვარელი სასმელი. ჩაის სმა ესთეტიკური სიამოვნებაცაა. სერ გლადსტონს უთქვამს: „თუ შეგცივდა, ჩაი გაგათბობს; თუ დაგცხა, გაგაგრილებს; თუ დეპრესიული განწყობა გაქვს, გაგამხნევებს; თუ აჟიტირებული ხარ, დაგამშვიდებს“.

ამ ყველაფერთან ერთად, ჩაი აღადგენს და ინარჩუნებს ნიადაგის სტრუქტურას, უზრუნველყოფს მას ტენიანობით და ანადგურებს სარეველას. ზაფხულში რამდენჯერმე ხდება ბორცვების გაფხვიერება. იმის გათვალისწინებით, რომ ყოველ ჰექტარზე ჩაის ბუჩქები ყოველწლიურად მოიხმარს რამდენიმე ასეულ კილოგრამ აზოტს, კალიუმს და ფოსფორს, ცხადი ხდება, რა ღირს ჩაის მწარმოებლების შრომა. პლანტაციის ნაყოფიერება არ მცირდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის მუდმივად ივსება საკვები ნივთიერებებით, მით უმეტეს, რომ წითელმიწა და ყვითელმიწა ნიადაგები განსაკუთრებული ნაყოფიერებით არ გამოირჩევა. მინერალური განაყოფიერების შედეგად ჩაის ბუჩქების მოსავლიანობა 5-8-ჯერ იზრდება.

ევროპის ქვეყნები შეიძლება ორ ჯგუფად დაიყოს: პირველში ჩაის უფრო ეტანებიან, მეორეში – ყავას. შეგახსენებთ, რომ ყავა ევროპაში ჩაიზე 100 წლით ადრე შემოვიდა.

2016 წლის იანვარში, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ინიციატივით, საქართველოს მთავრობამ ჩაის პლანტაციების რეაბილიტაციის სახელმწიფო პროგრამა – „ქართული ჩაი“ წამოიწყო. პროგრამის მიზანი ჩაის პლანტაციების პოტენციალის ეფექტიანი გამოყენება, ადგილობრივი ჩაის წარმოების ზრდის ხელშეწყობა, კერძო და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული გაველურებული ჩაის პლანტაციების რეაბილიტაციაა. 2020 წელს განხორციელებული ცვლილებებით, სარეაბილიტაციო სამუშაოების სახელმწიფო დაფინანსება გაიზარდა.

აი ასეთია ჩაი..

ყოველივე ამან ძალიან დამაინტერესა და ვფიქრობ, ჩვენი მოსწავლეებისთვისაც კარგი საკითხი იქნება სამუშაოდ. მხოლოდ კომპლექსური დავალების იდეას და რესურსებს გთავაზობთ. ნაბიჯები და აქტივობები სახელმძღვანელოზე დაყრდნობით შეიძლება დასავლეთ საქართველოს თემის ფარგლებში გაიშალოს.

საკითხი: ქართული ჩაი – დანერგე მომავალი

ცნებები: გეოგრაფიული კვლევა და ანალიზი; გეოგრაფიული გარსი; მოსახლეობა და მეურნეობა.

საკვანძო შეკითხვა: კვლევის ანგარიშის საშუალებით როგორ დავარწმუნო კომისის წევრები ჩაის კულტურის აღორძინების აუცილებლობაში და რატომ უნდა შეიტანონ ის დაფინანსების შეღავათიან (ასპროცენტიანი დაფინანსებით) პროგრამაში?

კომპლექსური დავალების პირობა: „ქართული ჩაი ინდურისგან, ჩინურისგან და ა.შ. განსხვავდება იმით, რომ, პირველ რიგში, საქართველოს აქვს ძალიან კარგი გეოგრაფიული მდებარეობა. დასავლეთ საქართველოში მთისა და ზღვის ჰავა ძალიან უხდება ჩაის კულტურას და აძლევს მას რბილ და სასიამოვნო არომატს. ქართულ ნედლეულს არ სჭირდება შხამ-ქიმიკატებისა და პესტიციდების დამატება. სწორედ ეს მახასიათებლები გამოარჩევს ქართული ჩაის გემოსა და ხარისხს სხვა კულტურებისგან“.

2016 წლის იანვარში, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ინიციატივით, საქართველოს მთავრობამ წამოიწყო ჩაის პლანტაციების რეაბილიტაციის სახელმწიფო პროგრამა – „ქართული ჩაი“. პროგრამის მიზანი ჩაის პლანტაციების პოტენციალის ეფექტიანი გამოყენება, ადგილობრივი ჩაის წარმოების ზრდის ხელშეწყობა, კერძო და სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული გაველურებული პლანტაციების რეაბილიტაციაა. 2020 წელს განხორციელებული ცვლილებებით, სარეაბილიტაციო სამუშაოების სახელმწიფო დაფინანსება გაიზარდა.

დღეს საქართველოში ჩაის კულტურა ბოლომდე აღდგენილი არ არის. ჯერ კიდევ დაუმუშავებელი ან განადგურებულია ძველი პლანტაციები. მსოფლიოს ჩაის ბაზარზე დიდი კონკურენციაა, ამიტომ ქართული ჩაის პოპულარიზაცია მნიშვნელოვანია ქვეყნის ეკონომიკისთვის.

წარმოიდგინე, რომ აგრონომი ხარ და გსურს დასავლეთ საქართველოში ჩაის კულტურის აღორძინებაში მიიღო მონაწილეობა. შენი მიზანია, სახელმწიფო პროგრამა „დანერგე მომავალის“ წარმომადგენლები დაარწმუნო, ჩაის კულტურა შეიტანონ დაფინანსების შეღავათიან (ასპროცენტიანი დაფინანსებით) პროგრამაში. ამისთვის უნდა შეისწავლო ჩაის თვისებები, წარმოშობა, გავრცელების არეალები და კომისიას წარუდგინო კვლევის ანგარიში.

კვლევის ანგარიშში წარმოაჩინე:

• რომელი ფაქტორები განაპირობებს საქართველოში ჩაის კულტურის მოყვანის შესაძლებლობას;
• რა გავლენას მოახდენს ჩაის კულტურის აღორძინება რეგიონის მოსახლეობისა და მეურნეობის სტრუქტურასა და ეკონომიკაზე;
• როგორ შეიცვლება ჩაის კულტურის აღორძინების შედეგად რეგიონისა და ქვეყნის ეკონომიკა;
• როგორ იმოქმედებს ჩაის კულტურის აღორძინება რეგიონისა და ქვეყნის მდგრადი განვითარების მიზნების შესრულებაზე.

კომპლექსური დავალების შესასრულებლად გამოგადგებათ შემდეგი რესურსები:

https://mastsavlebeli.ge/?p=1165

https://businessfeed.ge/chais-istoria-saqarthveloshi/ ; https://agronews.ge/ganakhlebuli-chais-jishi-kolkhida/

https://khasaia.wordpress.com/2016/08/26/%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90-%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98/

https://www.bpn.ge/article/34727-sxvadasxva-jishis-chais-kultura-sakartvelos-otx-regionshi-12-atas-hektarze-gashendeba/

https://agronews.ge/rodis-da-vin-shemoitana-chais-pirveli-buchqi-saqarthveloshi/

„ჩვენთვის უკეთესიც კი იქნება, თუ აღმოჩნდება, რომ რასაც ჩვენ რეალობად ვიღებთ, აღმოჩნდეს სიმულაცია, რომელიც შექმნა რომელიმე სხვა რასამ ან ადამიანებმა მომავლიდან.“

ილონ მასკი

რამდენი თეორია გსმენიათ სამყაროს შესახებ? ალბათ ძალიან ბევრი, არგუმენტებიც გიძებნიათ და შეგიდარებიათ, რომელი უფრო სანდოდ გამოიყურებოდა; ევოლუციის თეორიაზეც გიფიქრიათ და აი, იმაზეც: რა იცი, იქნებ ზემოდან უცხოპლანეტელებმა ჩამოგვყარესო. ეს უკანასკნელი ალბათ ძალიან არასერიოზულად მიგვიღია: – უცხოპლანეტელები არა, ისა… ვის უნახავს უცხოპლანეტელი, სად არის მტკიცებულებები? ამიტომ ამ თეორიას შეთქმულების თეორიის ნაწილად ვაღიარებდით და გამოვტოვებდით ხოლმე ჩამონათვალში.

ბავშვობაში პირველად რომ ის თეორია გავიგე: აი, ყველაფერი რომ არის/არსებობს, მაგრამ მაინც არ არის და ილუზიაა… მგონი მთელი კვირა შეშინებულს არ დამძინებია. როგორ შეიძლება, რომ ვიყო და თანაც ვითომ არ ვარსებობ? სამყარო ილუზიააო…? ჰმ… არამც და არამც… ვეწინააღმდეგებოდი, როგორც შემეძლო… ისე მინდოდა, რომ ვყოფილიყავი და ყველაფერი არსებულიც ნამდვილი ყოფილიყო.

მერე, უფრო გვიან, იმაზე დავიწყე ფიქრი, რა არის სინამდვილეში სინამდვილე? ან სინამდვილეში ილუზია?  იქნებ ეს ყველაფერი პირიქითაა? ავივსე ქაოსით და სინამდვილეში, ვერაფერი გავარკვიე… რომელ სინამდვილეში? – ეგეც ვერ… მივხვდი, რომ რაღაც ისეთის გაგებას ვეჭიდებოდი, რაც ადამიანური აღქმის პარამეტრებში ვერ ჯდებოდა და მერე იმაზე დავიწყე ფიქრი, გარდა ლოგიკურ-ანალიტიკურისა, კიდევ როგორ შეეძლო ადამიანს ინფორმაცია მიეღო სამყაროდან? მოკლედ, ძალიან შორს/ღრმად წავედი… აი, სადღაც მისტიკის ზღვარზე, სადაც მეცნიერება სრულდებოდა. ამიტომ ისევ უკან დავბრუნდი…. ჰოდა, საბოლოოდ, ჩემს თავს შევუთანხმდი: რაკი სინამდვილეში, არავინ არ იცის, რა არის სინამდვილე, სამყაროს შესახებ ნებისმიერ თეორიას განვიხილავ როგორც ფაზლის ერთ ნაწილს ან სულაც – მეტაფორას.

ამ ახალ თეორიასაც სწორედ ასე შევხედე, თუმცა მეცნიერებში დღემდე მიმდინარეობს ამაზე დებატები: არის თუ არა სამყარო სიმულაცია, ან თუნდაც კომპიუტერული თამაშის სუპერ-ვერსია, რომელიც რომელიღაც განვითარებულ პლანეტაზე მოწყენილმა სტუდენტმა დაწერა?

ის აზრი, რომ სამყარო ილუზიაა ან ხელოვნურია, ახალიც არ არის. გაიხსენეთ ჯერ კიდევ პლატონის „გამოქვაბულის მითი“: ის, რასაც ჩვენ ვუყურებთ, სულაც არ არის რეალობა, არამედ ჩრდილების თამაშია კედელზე.

სინამდვილის გაურკვევლობის ამბავში კი აგერ სიმულაციის თეორიის მამა NICK BOSTROM-იც მეთანხმება:

„რეალობა – ეს არის ის, რაც არავისთვის არ არის ცნობილი. თუმცა ფილოსოფოსები, რომლებიც ცნობიერებას სწავლობენ, ჩვეულებრივად უშვებენ, ცნობიერების „დამოუკიდებლობას სუბსტრატისგან“. სინამდვილეში, ეს ნიშნავს, რომ ცნობიერება შეიძლება ბევრ რამეზე იყოს დამოკიდებული: ცოდნაზე, ინტელექტზე, ფსიქიკურ ორგანიზაციაზე, ლოგიკური სტრუქტურების ცალკეულ დეტალებზე და ასე შემდეგ.

ერთ-ერთი პირობა, რომელიც ცნობიერებისთვის აუცილებელი არ არის, ეს არის ბიოლოგიური ქსოვილი. არ არის აუცილებელი, რომ ის ეფუძნებოდეს ბიოლოგიური ნერვული ქსელის ნახშირბადს. იგივე ეფექტი შეგვიძლია მივიღოთ კომპიუტერში ჩაშენებულ სილიციუმის პროცესორებიდან.“[1]

აქედან ბევრი ვერაფერი გავიგე, მაგრამ ნიკ ბოსტრომი აღნიშნავს, რომ ბევრ ადამიანს არ სჯერა, რომ პროგრამულ უზრუნველყოფას შეიძლება ჰქონდეს ცნობიერება, რადგან ისინი მხოლოდ თანამედროვე დაბალი შესაძლებლობის კომპიუტერებს იცნობენო, მაგრამ მომავალში ისეთ სრულყოფას განიცდის ტექნოლოგიები, რომ კომპიუტერები გახდებიან მეტად გონიერები და ცნობიერებიო.

ჩვენ ალბათ ვერც წარმოვიდგენთ, როგორ შეიძლება, ეს მოხდეს და რას ნიშნავს საერთოდ „ცნობიერი კომპიუტერი“, როცა ბევრ ადამიანზე ვერ ვიტყვით, რომ ის ცნობიერია.

აი, ტექნოლოგიების ასეთ გიგანტურ შესაძლებლობებს ეფუძნება სამყაროს სიმულაციის თეორია. თუ როგორმე წარმოვიდგენთ, რომ სამყაროში (არა დედამიწაზე) არსებობენ ტექნოლოგიურად მაღალგანვითარებული რასები, რატომ არ შეიძლება, რომ მათ განვითარების ისეთი დონე ჰქონდეთ, რომ მატერიალურ დონეზე ქმნიდნენ ცხოვრების სიმულატორს, ისეთ, როგორიც დედამიწაა. ჩვენც ხომ გვაქვს კომპიუტერული თამაში  – ცხოვრების სიმულატორი –  The Sims. სადაც შეგიძლია რამდენიმე სიმი შექმნა; მართო და აკონტროლო მათი ცხოვრება. და იქნებ ჩვენ ვართ „თამაშში თამაში“, „ცხოვრებაში ცხოვრება“? და ხომ შეიძლება ჩვენმა შექმნილმა პერსონაჟებმა მერე თავისი თამაში შექმნან და ახლა მათ ჰქონდეთ გავლენა თავის შექმნილ პერსონაჟებზე? და ასე, ფრაქტალურად და უსასრულოდ. იქნებ ღმერთი მართლა პროგრამისტია?

და ჩვენ რამდენჯერ გვითქვამს, რომ „დიდი ძმა გვიყურებს“, რომ „გვაკონტროლებენ“, „გვითვალთვალებენ“ და ის ვინც ამას აკეთებს, იქნებ სულაც არ არის ხელისუფლება და მთავრობა? იქნებ სწორედ მათ მართავენ და აკონტროლებენ და გვთავაზობენ „თავის წესებს“… ან იქნებ მართლა „მატრიცაში“ ვართ?

მოკლედ, ძალიან შორს შეიძლება წავიდეს ფანტაზია, თუმცა, როგორც გითხარით, მსგავსი თეორიები საინტერესოა, როგორც მეტაფორები ან როგორც ფაზლის ნაწილი და არა ერთადერთი და ჭეშმარიტი რეალობა; თუ ღრმად გავიაზრებთ, შეიძლება, აღმოვაჩინოთ, რომ ასეთი ხედვაც არ არის საფუძველს მოკლებული. ხელოვნური ინტელექტი ხომ სულ უფრო მეტად იჭრება ჩვენს ცხოვრებაში. გაიხსენეთ, ფეისბუკზე რეკლამები. არა მხოლოდ გუგლში დაძებნილ ნივთებს გვთავაზობს ალგორითმი, არამედ გადახდის ბარათებთან მიბმული მონაცემთა დამუშავებით „ზეპირად“ იცის: რას ვყიდულობთ, რას მივირთმევთ, რა გვჭირდება. უფრო შორსაც მიდის და უფრო მეტი ადამიანი წერს იმის შესახებ, რომ სახლში ნათქვამი ნივთის საჭიროებას წამში პასუხობს ფეისბუკზე რეკლამის ამოყრით… და კიდევ უფრო შორს: ხმაც რომ არ ამოგიღია, უბრალოდ რომ გაიფიქრე, რომ რაღაც გჭირდება და მოულოდნელად „ხსნის გზას“ იუთუბზე ან ფეისბუკზე, ან სხვა სოციალურ ქსელში, რეკლამა გთავაზობს. თავადაც მქონია მსგავსი გამოცდილება და ბოლოს ის გავარკვიე, რომ მალე კომპიუტერი (თუ უკვე არ…) ჩვენი ტვინის მდგომარეობასაც შეისწავლის და ფიქრებსაც „გადათარგმნის“ აი, ეს კომპიუტერი, რომელთანაც ახლა ვზივარ და კლავიატურაზე ვაწკაპუნებ. რა ვიცი, იქნებ ამ სტატიის წერაც მისი შთაგონებაა?

ერთი სიტყვით, საინტერესო ეპოქაში გვიწევს ცხოვრება, როცა ტექნოლოგიები მისტიკისგან შორს აღარ არის.

„ილონ მასკის მიხედვით: ჩვენ სიმულაციურ სამყაროში ვარსებობთ და გიგანტური კომპიუტერული პროგრამის საშუალებით ვიმართებით. სწორედ ისე, როგორც ეს ვიდეო თამაშებშია. ჩვენი გონებაც კი სიმულაციის მეშვეობით იმართება.

ამ თეორიის მიხედვით, The Matrix არის ერთადერთი რამ, რასაც ვერ გავექცევით, რადგან ამ სამყაროში “ვცხოვრობთ” და მისი განუყოფელი ნაწილი ვართ.

რატომ უნდა ვირწმუნოთ ეს თეორია? არგუმენტი მარტივია: ჩვენ უკვე მივიღეთ სიმულაცია და უკეთესი კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენებით, ნელ-ნელა გაუმჯობესებული ცხოვრება გვექნება.

მაგალითისთვის, თუ კომპიუტერული სიმულაციის მეშვეობით, ცხოველთა და მცენარეთა ქცევისა და მისი გამომწვევი მიზეზების დადგენა და მართვა შეგვიძლია, უფრო ძლიერი ზეგავლენის მეშვეობით, ადამიანთა ქცევის მართვასაც შევძლებთ.“[2]

ჰოო… არ ვიცი, მასკის პერსპექტივა სადამდე მიგვიყვანს საბოლოოდ: მარსზე თუ იმას იქით?

ახლა კი საკითხს სხვა მხრიდან შევხედოთ: კოვიდსიტუაციის გამო ჩვენ თითქმის ვირტუალურები  გავხდით. ლინგვისტიკაში როცა პირველად „ენობრივი ადამიანის“ ცნებაზე დავფიქრდი, ვცდილობდი მკაფიოდ დამენახა, რა განსხვავება იყო თავად ადამიანსა და ენობრივ ადამიანს შორის, ანუ ადამიანი თავისთავად და ის, რომელსაც ადამიანი ენობრივად, ენის მეშვეობით წარმოადგენდა; ვფიქრობდი, რომ ეს ორი არსება ერთმანეთს მნიშვნელოვნად დაშორებული იყო, რადგან სიტყვა, რომელიც მას გამოხატავდა, მეტწილად სიყალბეზე ან შაბლონზე დაფუძნებული მეტყველება იყო. ახლა კი წარმოიდგინეთ ადამიანის რასის ახალი შტამი: ვირტუალური/ციფრული ადამიანი. პირველად, როცა აუდიტორიის ნაცვლად კომპიუტერში შავ ეკრანთან მქონდა ლექცია, რომელზეც სტუდენტები ავატარებით იყვნენ, ცოტა უცნაურად ვიგრძენი თავი; ვთქვი, რომ ეს ის არ არის, მაგრამ რაკი სხვა გზა არ არის, ასე უნდა გავაკეთოთ. ანუ ცხოვრებამ დაგვიდგინა რაღაც ახალი წესი, ჩაგვაგდო ახალ მოცემულობაში, სადაც ციფრულობის გარდა სხვა გამოსავალი არ დაგვიტოვა. თანამედროვე ადამიანი მეტწილად უკვე ვირტუალურია და უფრო და უფრო ვითარდება ამ მიმართულებით; ვემსგავსებით ფილმის, „სუროგატების“, პერსონაჟებს: სახლში, ტახტზე წამოწოლილები რომ მართავენ თავის ავატარებს. ან უნდა გადავაგდოთ კომპიუტერები და ტყეში წავიდეთ მაშინ საცხოვრებლად, ან – უნდა მივყვეთ ტექნოლოგიებს და ჩვენი, კაცმა არ იცის, როგორი ნამდვილი არსებობა, ჩავანაცვლოთ ვირტუალური არსებობით…

არავინ იცის, საით მიდის სამყარო, მაგრამ ის ვიცით, საით მივდივართ ჩვენ?

ღირს, მასწავლებლებო, ამაზე დაფიქრდეთ და აფიქროთ თქვენი მოსწავლეებიც!

[1] NICK BOSTROM, ARE YOU LIVING IN A COMPUTER SIMULATION?

https://www.simulation-argument.com/simulation.pdf

[2] https://www.allnews.ge/saintereso/150177-aris-tu-ara-samqaro-romelshic-vcxovrobt-simulacia/

ერთი წიგნის შესახებ, რომელიც მასწავლებლებს წყალივით გვჭირდება

ერთ ჯადოსნურ წიგნზე უნდა მოგიყვეთ. მართალი გითხრათ, ამ წიგნზე საჭირო წიგნი ბოლო დროს არ შემხვედრია. ლელა ცუცქირიძის „მართიკოს ვაშლის ხე“ ისეთი ამბავია, ერთნაირად რომ მონუსხავს დიდებსაც და პატარებსაც.

წიგნი ილუსტრირებულია და საოცარი, სახასიათო ილუსტრაციებით უფრო მეტია გადმოცემული, ვიდრე ტექსტით. ძალიან რთულია, ომის თემაზე საბავშვო წიგნი შექმნა, თანაც ისეთი წიგნი, რომელიც მკითხველს იმედს, რაღაც მიღმიურისა და ჯადოსნურის რწმენას ჩაუსახავს. ლელამ და მისმა ქალიშვილმა ეს მოახერხეს და მკითხველებს ძვირფასი საჩუქარი გაგვიკეთეს, მასწავლებლებისთვის კი ეს საჩუქარი კიდევ უფრო საჭირო და დროულია.

ამბავს პატარა გოგო მართიკო ჰყვება. ტექსტი მარტივი, გასაგები და გაუპრანჭავია, ისეთი, როგორიც პატარა გოგოს შეჰფერის, თუმცა ამ პატარ-პატარა წინადადებებში, მოკლე-მოკლე დიალოგებში მთელი ისტორია იკითხება, თითოეული სიტყვა ომგამოვლილი ადამიანების, ბავშვების განცდებსა და შიშებს იტევს.

განცდები გოგონასი, რომელმაც საყვარელი ადამიანი, საყვარელი სახლი, მოგონებები დაკარგა, გვაშფოთებს და მთელი სიცხადით შევიგრძნობთ ომის საშინელებას, მით უფრო, რომ ეს ომი სულ ახლახან ჩვენს ქვეყანაში, ჩვენთან ძალიან ახლოს მოხდა.

ილუსტრაციებით გადმოცემული ემოციები, კვამლი, ცეცხლის ენები პატარა თუ დიდ მკითხველს ერთნაირად მონუსხავს და აფიქრებინებს: „ნეტავ აღარასოდეს აღარსად იომონ ადამიანებმა, არცერთი ბავშვი აღარ დარჩეს ობლად და უსახლკაროდ!“

მართიკოს კი აქამდე არასდროს ენახა ნამდვილი ომი: „მე მაშინ ექვსი წლის ვიყავი და არ ვიცოდი, რა იყო ნამდვილი ომი. იმას ვდარდობდი, რომ ჩემი ფისო ლამარა არსად ჩანდა“.

ექვსი წლის ბავშვის თვალით დანახული ომი კიდევ უფრო შემზარავი და დამთრგუნველია. იმედისა და საყრდენის ძიებაშია მართიკო, და ამ იმედად იქცევა ვაშლი, რომელიც მამამ გამოთხოვებისას მისცა და დაჰპირდა, რომ ძალიან მალე ნახავდა.

მართიკო ვაშლის კურკებისგან ვაშლის ხეს გაახარებს, და ეს ჩემთვის სიმბოლოა იმისა, რომ გმირები უკვალოდ არ ქრებიან, რომ ისინი ტოვებენ შთამომავლობას, რომელიც ერთ ვაშლს ვაშლის ბაღად აქცევენ.

წიგნი ნამდვილი განძია მასწავლებლის ხელში. როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს ნამდვილი, რეალური პატრიოტიზმი, როგორ ვაჩვენოთ, რა არის სამშობლოსთვის თავგანწირვა გულზე მჯიღის ცემისა და პათეტიკური სიტყვების კორიანტელის გარეშე? – ამის პირდაპირ ინსტრუქციას „მართიკოს ვაშლის ხე“ მოგვცემს. ის დაგვანახებს, რომ ახლახან და არა ათასწლეულების წინათ, აქვე ახლოს და არა შორეულ ქვეყნებში, ადამიანები ხდებიან გმირები, სამშობლოს სიყვარული მხოლოდ სიტყვები არ არის – ის ქმედებებით რეალიზდება. რეალურად არსებობს ამქვეყნად უამრავი მართიკო, რომლებმაც საკუთარ თავზე გამოსცადეს ის ჯოჯოხეთი, იმ ქვეყანამ რომ დაატრიალა, რომლისთვისაც „მტერი“ დღესაც ვერ დაგვირქმევია თამამად, რომელსაც ვიღაცები დღემდე შენატრიან.

მასწავლებლებმა თავად გადაწყვიტონ, რომელ კლასში შეიტანენ, მე კი მათ რამდენიმე აქტივობას ვურჩევ.

წიგნის ხმამაღლა კითხვა: მასწავლებელი უკითხავს ბავშვებს წიგნს და თითოეული აბზაცის შემდეგ ეკითხება, როგორ გაგრძელდება, მათი აზრით, ამბავი – შეხვდება მართიკო მამას? გაიხარებს ვაშლის თესლი ქოთანში?

გაგრძელება: როგორ ფიქრობ, როგორ გაგრძელდება მართიკოს ცხოვრება? კარგი იქნება, თუ გაგრძელებას ნახატებით წარმოვადგენინებთ, რადგან ამ წიგნში ილუსტრაცია და ტექსტი ერთ მთლიანობას ქმნის.

მოყევი ამბავს მართიკოს დედის პირით: ნაცვლად ბავშვური ენისა და სტილისა, ბავშვებს მოუწევთ შეარჩიონ ისეთი სიტყვები და ფრაზები, რომლებითაც, მათი აზრით, მართიკოს დედა ისაუბრებდა ომსა და დიდ დანაკარგზე.

აღადგინე ეპიზოდი: რა გადახდა თავს მართიკოს მამას? იქნებ სულაც არ გაფრენილა ჩიტივით ცაში, როგორც სანდრო პაპა ამბობს, იქნებ ტყვედ ჩავარდა და ერთი სული აქვს, თავი დაისსნას და თავის პატარა გოგოს ჩაეხუტოს? დაე, ბავშვებმა ფანტაზიას გასაქანი მისცენ და მოიგონონ ამბები, თავგადასავლები – იმაზე, თუ როგორ ხდებიან ადამიანები გმირები.

არგუმენტირებული ესე: მართიკო, როდესაც მამიკოს გაფრენის შესახებ გაიგებს, გაბრაზებული ეტყვის სანდრო პაპას: „მერე, რატომ გახდა გმირი?! ყოფილიყო უბრალოდ ჩემი მამიკო! ცაში რა უნდოდა?! მე ხომ აქ დაბლა ველოდებოდი-მეთქი!“ რა საჭიროა გმირობა? რატომ ხდებიან ადამიანები გმირები? საერთოდ, რატომ სწირავენ სამშობლოს სიცოცხლეს? რამდენნაირი გმირობა არსებობს? გმირობისთვის აუცილებელია სიკვდილი? ეს ისეთი საკითხებია, რომლებიც ამ ეპიზოდის ინსპირაციით დისკუსიას გამოიწვევს და საბოლოოდ ბავშვები წერილობით ჩამოაყალიბებენ კიდეც.

რა მოხდებოდა, მართიკოს მამა მტერს რომ არ შებრძოლებოდა და სოფელი მიეტოვებინა? რა მოხდებოდა, რომ სოფელი არ დაეცვა? ამ საკითხზე მსჯელობისას შეიძლება სხვა მაგალითების მოხმობაც ისტორიიდან. თხზულების დაწერაც კარგი იქნება.

„იქნებ ადამიანები არ მიფრინავენ, იქნებ ბრუნდებიან მათთან, ვინც ძალიან უყვართ. უბრალოდ, ჩვენ მათ სულ სხვადასხვანაირად ვხედავთ“ – ეს ჯადოსნური, მისტიკური ამბავია, ამ თემაზე ბავშვებმა შესაძლოა ნახატებიც შექმნან, გამოძერწონ ან პატარა ესეები, ჩანახატები დაწერონ. ჰქონდეთ ბავშვებს იმის რწმენა, რომ ყველაფერი აქ, დედამიწაზე არ სრულდება და ყველაფერს თავისი გაგრძელება აქვს. ვინ იცის, რამდენი ისეთი ბავშვის გულს მოვფენთ იმედის სხივებს, რომლებიც უდროოდ გაფრენილი საყვარელი ადამიანების ან ცხოველების სევდას დაატარებენ. მასწავლებლები ხომ მოსწავლეების სულსაც ვეხებით ხოლმე, და ეს შეხება შვების მომგვრელი უნდა იყოს.

დაბოლოს, დაბრუნდება თუ არა მართიკო შინ? ეს ის კითხვაა, რომელზეც მხოლოდ მართიკოს ცხოვრება კი არა, მთლიანად ქვეყნის მომავალია დამოკიდებული. რატომ? ო, ეს უკვე საკლასო ოთახში განსახილველი საკითხია. როგორ შეიძლება დავაბრუნოთ მართიკო თავის სახლში? – იქნებ ახალმა თაობამ მაინც გამონახოს გზები, რომლებიც ჩვენს ქვეყანას დაკარგულ ტერიტორიებს დაუბრუნებს და მავთულხლართებს ვაშლის ბაღებით შეცვლის. ბავშვები ხომ ისე ფიქრობენ და ისეთი იდეები მოსდით, ჩვენ, უფროსები, ვერც ვიოცნებებთ. ჰოდა მივცეთ გასაქანი, ვალაპარაკოთ, ვაწერინოთ, ვაფიქროთ, და იქნებ მართიკოც დაბრუნდეს თავის სახლში – ალბათ უკვე გაზრდილი, მაგრამ მუდამ მამიკოს ვაშლების ბაღზე მეოცნებე.

„ძილისპირული – ადამიანი არის ის განწყობა და გარემო, რომლებსაც ქმნის. გემშვიდობებით და ვიძინებ ხეების თანამყოფობით. ჰო, თუ ციყვმა ან ენოტმა შემოისეირნა, მთლად სახალისო გახდება ჩემი ცხოვრება. ბურიანში ხომ რეალური დროის მიღმა აღმოვჩნდი, ზღაპრის მომნუსხველ სინამდვილეში, როცა მგლის ყმუილის თანხლებით ვახშმობ“, – ვწერდი ძილის წინ, ბურიანში მოხვედრილი. აქ ადამიანი ბუნებასთან ჰარმონიაშია. ნანახმა მოლოდინს გადააჭარბა: ტყის შუაგული, ყველგან პოეზია და მასპინძლის მორთმეული ზღაპრის მზესუმზირები, გარშემო – დახვეწილი სილამაზე, ბუნებისა თუ ადამიანის ხელით შექმნილი. ყველაზე მეტად კაცი მაშინ ემსგავსება ღმერთს, როცა შემოქმედებას ქმნის. ბურიანული სამყაროც ორი საოცარი ადამიანის, ჟურნალისტების – პოეტ-რობაისტ ელგუჯა მარღიასა და მანანა გეგიძის შექმნილია. აქ თავს სტუმრად როდი გრძნობ – მთლიანად ექსოვები ბუნებრივ თუ ადამიანურ კონტექსტში, გარემოს ნაწილად იქცევი. ამას ემატება მასპინძლების ჩვენს ქვეყანაში უკვე ატავიზმად ქცეული კეთილგანწყობა, რომლითაც მეგზურობას გიწევენ ამ უჩვეულო განზომილებაში.

სვანეთიდან მთების ალპური ზონის ჯადოსნური ყვავილების გვირგვინები წამოვიღე და წლობით ვინახავდი, მიუხედავად იმისა, რომ გახუნდა. ახლაც მაქვს ბურიანული მზესუმზირების „რთვლიდან“ წამოღებული ფერადი (ღვინისფერიცაა) მზესუმზირები. ხმელია, მაგრამ იქაურ ენერგეტიკას ინახავს და გახსენებს ყველაფერს: ღამეული ტყის ფოთლების იდუმალ შრიალს, ნანასავით რომ ჩაგესმის, მეექვსე საუკუნის ეკლესიას, რომლის ტრანსცენდენტურ რკალში უჩვეულო ამბები ხდება და მოულოდნელად გზაზე გადარბენილი ციყვუნიას მუქი წითელი ფაფუკი კუდის ბზინვარებას. და ისევ და ისევ, თითქოს მარად ვბრუნდები ბურიანში…

მათ ჰქვიათ „თორო არტ ბურიანი“. სწორად გაგახსენდათ ჰენრი დევიდ თორო. „როცა ვაგროვებთ ქონებას ჩვენთვის ან შთამომავლობისთვის, ვქმნით ოჯახსა თუ სახელმწიფოს ან სახელის მოხვეჭას ვცდილობთ, ჩვენ მოკვდავები ვართ, მაგრამ როგორც კი ჭეშმარიტებას მივეახლებით, უკვდავნი ვხდებით და აღარც ცვალებადობა გვაშინებს და აღაც უბედური შემთხვევა“, – წერდა ეს დიდი ამერიკელი მწერალი, ნატურალისტი, აბოლიციონისტი, რომელიც იზიარებდა ტრანსცენდენტალიზმის იდეებს და უმხედრდებოდა თანამედროვე ცივილიზაციას. მას სულაც არ ჰქონია ტრადიციული სურვილი – კარიერა აეწყო. ამიტომაც გადავიდა საცხოვრებლად 1845-1847 წლებში უოლდენის აუზის სანაპიროსთან, საკუთარი ხელით ააგო ქოხი და იქვე დასახლდა, მოსწყდა ყველასა და ყველაფერს. ეს ექსპერიმენტული ცხოვრება, როცა ველურ პირობებში მოიპოვებდა საარსებო ლუკმას, მწერალმა შემდგომ თავის ნაწარმოებში „უოლდენი ანუ ცხოვრება ტყეში“ აღწერა. როცა ბურიანის ულამაზეს ტყეში ელგუჯა მარღიას მიერ თოროს შთაგონებით აგებულ ქოხს ნახავთ, რომელშიც საოცარი ინტიმი, წიგნებით სავსე თაროები, კედლებზე – წარწერა-რობაიები და მყუდრო პოეტური გარემო შემოგეგებებათ, კიდევ ერთხელ დარწმუნდებით იმ კონცეფციის სიმართლეში, რომლის მიხედვითაც ცივილიზაციისა თუ მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის განვითარება არ არის სულიერი სრულყოფის პირდაპირპროპორციული.

ელგუჯა მარღია პირველი და გამორჩეული ქართველი პოეტი-რობაისტია. ეს სალექსო ფორმა ომარ ხაიამის სახელთან ასოცირდება. „როცა დრო ასე ძვირად ფასობს, ოპტიმალურია ასეთი ლაკონიურობა, მაგრამ ამ ვიწრო კალაპოტმა უნდა დაიტიოს აზრის სიღრმეცა და მძაფრი ემოციაც, ყოფიერების ტრაგიზმიცა და მისგან თავდაღწევის გზებიც“, – წერს ლია კარიჭაშვილი და სწორი გზაც აურჩევია პოეტს ამ ტრაგიზმისგან თავის დაღწევისა ბურიანული ბუნების ოაზისში. მისი აქ ცხოვრებაც ფიქრიანია, ესთეტიკური, ბუნებისა თუ აზროვნების სიღრმეებში წვდომისა.

„შორს, ჰორიზონტზე, შურდულივით მიჰქრის თოლია,

ზღვამ ჩემი ფიქრი მზის ბილიკით გაიყოლია…

როცა ბუნებას უბრუნდები მისი ნაწილი, –

თურმე ცხოვრებაც რა მსუბუქი და იოლია…“ („სიმსუბუქის რობაი“)

ეს სიმსუბუქე არც ისე მარტივია და დიდი შრომითა და თანადგომით მიიღწევა. თუმცა ეს არ გაგიკვირდებათ, როცა ბურიანის დიდი სახლის მშვენიერ დიასახლისს – მანანა გეგიძეს გაიცნობთ, თავისი დახვეწილი გემოვნებით, დიდი კაცთმოყვარეობით და კოლხი ქალის ძირძველი, გასაოცარი ალღოთი ცხოვრებისა თუ ადამიანების მიმართ. იმედითა და პატივისცემით განგაწყობს ამ ბუნებასა თუ ერთმანეთთან ჰარმონიული წყვილის ცხოვრების წესი. ძალიან საინტერესოა მათთან ურთიერთობა, წიგნითა და პოეზიით აღასავსე, და როცა შინ ბრუნდები, გული გწყდება, რომ უკვე ძალიან ახლობელ ადამიანებს გამოეთხოვე, თუმცა განცდაც გაქვს, რომ მათი სახით ყოველთვის დაიგულებ სულიერ თავშესაფარს და ესაა ადგილი, სადაც ყოველთვის სიხარულით მიგიღებენ.

ნოემბერში მელოდნენ, მაგრამ მიზეზთა გამო ვერ ჩავედი და ზღაპრის შემოდგომა ვერ ვნახე. თუმცა ზამთარი წინაა. ალბათ ვერაფერი შეედრება ბურიანულ ზამთარს – ბუხრის სიმშიდე და მაგია, „სახლში შემოსული“ მოალერსე ხეები, რომლებზეც ჩიტის ულამაზესი, პაწაწა დათოვლილი სახლები თავ-თავის ამბავს გიყვებიან. თითქოს დრო ჩერდება, თითქოს ღმერთს მიეახლები, ასე წრფელს, ფაქიზსა და საყვარელს. აქ თითქოს ხილულისა და უხილავის ზღვარია. და პოეტის ფიქრები „გადაგედება“:

„ვხედავ, ჩემთვისაც მოიცალე, წამი დამითმე

ამ სამყაროში… სიყვარულით გული გამითბე…“

მიხარია, რომ სადღაც არის ადგილი, სადაც სითბოთი დაგხვდებიან, სადაც „განისვენებს“ სულიცა და ხორციც წუთისოფლის ორომტრიალისგან.

ზღაპარი მომელის!…

ამ სტატიაში ისევ და ისევ მშობლობაზე უნდა ვისაუბროთ. კერძოდ, ისეთ მშობლობაზე, როდესაც უფროსები იყენებენ ძალაუფლებას, როცა რაიმე პრობლემის წინაშე დგებიან. რთულია, შეინარჩუნო სიმშვიდე, ისაუბრო მტკიცე, მშვიდი ტონით, გამოხატო გრძნობები, არ ჩადგე ბრალმდებლის როლში და სთხოვო შვილს, შეცვალოს ქცევა, მას შემდეგ, რაც ზუსტად აუხსნი, რატომ არის მნიშვნელოვანი ესა თუ ის ცვლილება, – ამბობენ ავტორები – Gill Hines და Alison Baverstock (ამ ავტორების წიგნი: „თქვენი ზრდასრული შვილები“ მოგვითხრობს ადამიანის ასაკობრივი განვითარების ძალიან საინტერესო ეტაპზე – ზრდასრულობა ეს ის პერიოდია, როდესაც ადამიანი მრავალ სირთულესა და წინააღმდეგობას აწყდება. ვფიქრობ, ქართველი მკითხველისათვის საინტერესო იქნება განსხვავებული ხედვისა და გამოცდილების გაზიარება). მსგავსი ტიპის აღზრდა კარგად მუშაობს მოზარდებთან ურთიერთობისას და ნაკლები შედეგი აქვს მცირე ასაკის ბავშვების აღზრდის პროცესში.

საუბარია ასერტულ აღზრდაზე (ინგლ.: assertiveness – დარწმუნება, დასაბუთება, ადამიანის უნარი – არ მოექცეს სხვების გავლენის ქვეშ, დამოუკიდებლად დაარეგულიროს საკუთარი ქცევა და პასუხი აგოს მის შედეგებზე). მკითხველმა რომ უკეთ გაიგოს, რატომ არის აღზრდის ასეთი სტილი 16 წლიდან მოზარდებისთვის უფრო შედეგიანი, გეტყვით, რომ მცირე ასაკის ბავშვებს ჯერ კიდევ არ აქვთ ჩამოყალიბებული აბსტრაქტული აზროვნების უნარი, რომელიც, ავტორების აზრით, ზოგ შემთხვევაში ოცი წლის ასაკიდან ვითარდება.

მოზარდობის ასაკში შესული ბავშვის აღზრდა ხშირად სერიოზულ განსაცდელად ექცევა ხოლმე მშობლებს/აღმზრდელებს. მიზეზი კი უმეტეს შემთხვევაში ის არის, რომ მოზარდს საერთოდ არ სურს უფროსების მოსმენა. არც აკრძალვები ჭრის და არც დასჯა მუშაობს. შეგვიძლია მოზარდს ინდივიდუალური სასჯელი შევურჩიოთ: არ მივცეთ ჯიბის ფული, ან ჩამოვართვათ მანქანის გასაღები. თინეიჯერს უმჯობესია ვესაუბროთ, როგორც ზრდასრულ ადამიანს. უდავოა, რომ მშობელს გაცილებით დიდი ცხოვრებისეული გამოცდილება აქვს და ადამიანის ქცევებშიც მეტად ერკვევა, ვიდრე მისი თინეიჯერი შვილი, მაგრამ უნდა აღიაროთ, რომ საკუთარ გარემოცვასთან ურთიერთობებში და იქ არსებულ კანონზომიერებებში ის უკეთ ერკვევა. სწორედ ამიტომაა აუცილებელი, მოზარდ შვილებთან ისეთი ურთიერთობების შენარჩუნება, სადაც შესაძლებელი იქნება ერთმანეთის მოსმენა, აზრების გაზიარება, ერთმანეთისთვის დახმარების შეთავაზება, ისეთი კითხვების დასმა, რომლებმაც შესაძლოა გარკვეულ განსჯებს მისცეს ბიძგი. იმისათვის, რომ ახალგაზრდა ადამიანმა თქვენი დახმარება მიიღოს, არ მოგერიდოთ თავადაც სთხოვოთ მას თანადგომა, რადგან ცნობილი ჭეშმარიტებაა, რომ ასე ადამიანებს შორის გაცილებით თანასწორუფლებიანი ურთიერთობები ყალიბდება. ახალგაზრდა ადამიანის აღზრდის ერთ-ერთი მძლავრი მეთოდია, გახდეთ მისთვის მისაბაძი მაგალითი. ფსიქოლოგებისგან ხშირად მოისმენთ: თუ შვილს ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მავნე გავლენაზე ესაუბრებით და თავად არ ერიდებით მსგავს ნივთიერებებს, მაშინ არ უნდა გაგიკვირდეთ, თუ ის ფარისევლობაში დაგადანაშაულებთ. იგივე ხდება, როდესაც მეუღლეს უხეშად ექცევით და შვილს კი ჰარმონიული ურთიერთობების საჭიროებაზე „უკითხავთ ლექციას“. საკუთარი საქციელით მაგალითის მიცემა ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე საუბარი.

„თქვენი ზრდასრული შვილების“ ავტორები, Gill Hines და Alison Baverstock ამჯერად გვასწავლიან, რა უნარ-ჩვევებს უნდა ფლობდეს ზრდასრული შვილების მშობლები. უდავოა, რომ გარკვეულ ასაკში მშობლებმა შვილებს უნდა მისცენ „დაშორების“ საშუალება, რათა ბავშვები გაიზარდონ და დამოუკიდებელი ცხოვრება შეძლონ. და მშობლები? ისინიც უნდა „გაიზარდონ“ და საკუთარი ცხოვრებით ცხოვრება გააგრძელონ. ბანალური ჭეშმარიტებაა, რომ ოჯახი არის რთული წარმონაქმნი, სადაც მუშაობს გარკვეული როლური მოდელები. ნებისმიერი ცვლილება აისახება ოჯახის თითოეულ წევრზე. ეს ცვლილება შესაძლოა იყოს პოზიტიური ან ნეგატიურიც კი. ზოგჯერ, ოჯახიდან წასული (პირდაპირი ან გადატანითი მნიშვნელობით) უფროსი ძმა, რომელიც „მშვიდობისმყოფელის“ როლს ასრულებდა, ათავისუფლებს ადგილს უმცროსისთვის. თავის მხრივ, სავარაუდოდ, უმცროსი სრულიად ახალი, მოულოდნელი კუთხით გამოიჩენს თავს. არცთუ იშვიათად ახალი რეალობა ოჯახში მოულოდნელად სიმშვიდესა და ჰარმონიას აღადგენს, რადგან „წასული“ წევრი მუდამ არღვევდა წესებს და სახლში დაძაბულ გარემოს ქმნიდა.

პრაქტიკული ცხოვრებისეული უნარ-ჩვევები ოჯახებს უბიძგებს, შეცვალონ ფილმების ყურების დრო, ადგილი ან მისი თემატიკა. როდესაც ოჯახს ახალგაზრდა წევრი სიმბოლურად ან მართლა ტოვებს, ადამიანები დანაკარგს განიცდიან. თუმცა უმჯობესია ეს სიტუაცია ოჯახმა გამოიყენოს შეკავშირებისთვის, რეალური პოზიტიური ცვლილებებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად მართლაც ყველა მოწყენილი და სევდიანია, ავტორები მშობლებს ურჩევენ, დასხდნენ ოჯახურ წრეში და ისაუბრონ მიმდინარე მოვლენების შესაძლო შედეგებზე, საკუთარ გრძნობებზე. დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ ამ შეხვედრის შედეგად გამოგითავისუფლდებათ დრო და სივრცე.

მშობლებო/უფროსებო, მას შემდეგ, რაც თქვენი ოჯახი ახალი რეალობის წინაშე დადგება და საკუთარ თავს უფლებას მისცემთ, მეტი დრო დახარჯოს სალონში, ჩაეწეროს სატრენაჟორო დარბაზში ან განაახლოს ცურვაზე სიარული, სანამ გადაწყვეტთ რაში გამოიყენოთ თავისუფალი დრო და თუნდაც ფინანსები, აუცილებელია საკუთარ თავს შეჰპირდეთ, რომ გააცნობიერებთ შემდეგ რეალობას: ოჯახში ყოველთვის უამრავი საქმეა და ყველაფრის გაკეთება წარმოუდგენელია. ამიტომ გამოყავით კვირაში რამდენიმე საათი, რომელსაც მხოლოდ საკუთარ თავს მიუძღვნით. ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობების გარდა, შესაძლებელია რამე ახლის სწავლა გადაწყვიტოთ და ჩაეწეროთ კურსებზე, ან დაესწროთ ტრენინგებს; ან იქნებ შეძლოთ დიდი ხნის ნატვრა აისრულოთ და დაიწყოთ წიგნების კითხვა. ტრენინგებზე დასწრების შემდეგ იქნებ თავადაც ჩაუტაროთ სხვებს ტრენინგები საკუთარი გამოცდილების გასაზიარებლად; იქნებ მონატრებულ მეგობრებთან ყოველკვირეული შეხვედრების ტრადიცია აღადგინოთ? მოკლედ უამრავი რამ არის, რის კეთებაც გინდოდათ და აი, სწორედ ახლა მოგეცათ დრო და საშუალება, განახორციელოთ საოცნებო გეგმები.

Gill Hines და Alison Baverstock კიდევ უფრო შორს მიდიან და მშობლებს ერთგვარ კითხვარს სთავაზობენ, რათა მათ მიიღონ რაციონალური გადაწყვეტილება და საუკეთესო არჩევანი გააკეთონ. კითხვარის შევსებამდე ერთგვარი ინსტრუქციის სახით: იფიქრეთ პასუხებზე, მაგრამ ყურადღება მიაპყარით ყველა იმ ვარიანტს, რომლებიც თავში მოგივათ, არ იჩქაროთ მათი უარყოფა. მაშ ასე:

• დრო რომ მქონდეს…
• ვისურვებდი მესწავლა…
• ძალიან მომწონს… მაგრამ მე ხომ დიდი ხანია, რაც ეს აღარ მიკეთებია;
• ადამიანი, რომელთან ერთადაც მინდა უფრო მეტი დრო გავატარო, არის…
• ახალი საქმიანობა, რომლის კეთებასაც ვისურვებდი არის…
• აი, სწორედ ასე მინდა ვექცეოდე საკუთარ თავს…

ძვირფასო მშობლებო, ყურადღება მიაქციეთ იმ გარემოებას, რაც თქვენს ცხოვრებას ამდიდრებს და იმას, რისი კეთებაც გამხნევებთ, სიცოცხლის ხალისსა და საკუთარი ძალების რწმენას გმატებთ. სწორედ ეს უნდა განავითაროთ და გაუფრთხილდეთ მათ. მშობლები, ხშირად უაზრო რუტინით „კლავენ დროს“, რადგან ისინი მიჩვეული არიან, აკეთონ საქმეები ამგვარად და არა სხვანაირად. აი, თუნდაც – უამრავი საჭმელი გაამზადონ და გაუგზავნონ შვილს, მაშინაც კი, როცა დარწმუნებული არიან, რომ ამდენს ის ვერ შეჭამს. თქვენ წარმოიდგინეთ, მშობლები შვილს პირად ნივთებსაც კი ურეცხავენ. უდავოა, რომ არსებობს ისეთი ჩვევები, რომლებზეც აუცილებელია მშობლებმა პრინციპული უარი თქვან, მაგრამ აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ გარკვეული ჩვევები შეიძლება ტრანსფორმირდნენ, თუ, რა თქმა უნდა, მშობლები ამას თავად მოისურვებენ. სასარგებლოა ჩვევები, რომლებიც უფროსების მობილიზაციისკენაა მიმართული. ასევე, არსებობს საქმიანობები, რომელთა შესრულება მხოლოდ შვილების კეთილდღეობას ემსახურება და როდესაც შვილებს ის აღარ სჭირდება, მათი სარგებლიანობაც ძალას კარგავს. აქვე ერთ ამბავს მოგიყვებით:

ელისო მრავალი წლის განმავლობაში მოზარდების დებატკლუბს უძღვებოდა. დროთა განმავლობაში მისთვის ეს საქმიანობა ძალიან საინტერესო გახდა და ის პრაქტიკულად პროფესიონალად ჩამოყალიბდა. ელისო უფრო მეტ სიამოვნებას იღებდა ამ საქმიანობით მას შემდეგ, რაც მისმა შვილებმა სკოლა დაამთავრეს და სწავლა უნივერსიტეტში გააგრძელეს. გარდა ამისა, მისმა მეგობარმა, რომელიც მუსიკის მასწავლებელია, დახმარება შესთავაზა, რათა ერთად ახალგაზრდული ორკესტრი ჩამოეყალიბებინათ, რაც მეგობრებმა დიდი სიამოვნებითა და წარმატებით გააკეთეს. ეს სწორედ მას შემდეგ მოხდა, რაც დედამ თავს უფლება მისცა საკუთარი, პირადი ცხოვრებისათვის დაეთმო ძირითადი დრო.

ქართველ მშობლებს: ვფიქრობ, ღირს დაფიქრება და იქნებ, მიბაძვაც არ იყოს ურიგო!!!