ტროპის სახეთაგან მოსწავლეებს ყველაზე მეტად მეტაფორის ამოცნობა უჭირთ. შედარება, გაპიროვნება, ეპითეტი, ჰიპერბოლა, ალეგორია და სიმბოლო შედარებით მარტივია. თითოეულს აქვს კონკრეტული მახასიათებელი. კონკრეტული „სამოდელო“, თვალსაჩინო მაგალითების მოშველიება დასამახსოვრებლადაც ადვილია. მეტაფორასთან კი საქმე სხვაგვარადაა.

ამ წერილში დეტალურად იქნება განხილული ტროპის ეს სახე – მისი უდიდებულესობა მეტაფორა.

დავიწყოთ პრაქტიკული საქმიანობით. ჯერ – პრაქტიკა, მერე – თეორია (ჩემი დაკვირვებით, თუ მოსწავლეებმა თავად მიაგნეს განმარტებას, თუ თავად მივიდნენ დეფინიციამდე, პრაქტიკული საქმიანობის შედეგად თუ გააკეთეს დასკვნები, შედეგი უფრო თვალსაჩინოა).

მაშ, დავიწყოთ:

თუ გაინტერესებს, რას ნიშნავს მეტაფორა და როგორ უნდა განასხვაო მეტაფორა სხვა მხატვრული საშუალებებისგან, შეასრულე მოცემული დავალება:

უპასუხე წერილობით:

რა სიტყვებით გამოხატავ დღის დასასრულს, დროის მონაკვეთს დღის დასასრულიდან ღამის დაწყებამდე, დღისა და ღამის გასაყარს?

შეგვიძლია რამდენიმე შესატყვისი ჩამოვწეროთ: საღამო, მწუხრი, დღის ბოლო, საღამოხანი…

ჩვეულებრივ მეტყველებაში ვიტყვით: მოსაღამოვდა. საღამო დადგა.

ახლა შეეცადე, აღწერო ეს პერიოდი ისე, როგორც შეგიძლია.

აი, რა გამომივიდა მე:

ეს ყველაზე იდუმალი დროა დღის განმავლობაში, როცა ბინდი შემოეპარება ხოლმე დღის კაშკაშსა და სინათლეს, როცა რაღაც განსაკუთრებულ გუნება-განწყობაზე ვდგებით. საღამო დღის დასასრულია. მზე ჩადის. სამყარო ღამისთვის ემზადება. სინათლე იკლებს. მოიისფრო სილურჯე გადაეფინება გარემოს.

სულ ესაა, რაც მე შემიძლია ვთქვა დღის ამ პერიოდზე.

მე პოეტი არ ვარ და ეს ნათქვამიც, რასაკვირველია, არ იყო პოეტური. უბრალოდ, აღვწერე, რას და როგორ ვხედავ, აღვიქვამ.

მაგრამ

ახლა

მოისმინე (წაიკითხე ხმამაღლა):

„სამშობლოს ცასა ბნელად გაშლილი

მწუხრის ზეწარი გადაეფარა,

და მთვარის შუქზედ მთებისა ჩრდილი

ალაზნის ველზედ წამოიხარა.

ღამის გუშაგი, მუდამ მჭმუნავი,

მთვარე მეფურად მძლავრად ვიდოდა,

მთებისა ყინვით ნაკვეთი თავი

იმის სხივებთან მუსაიფობდა“.

ეს ილია ჭავჭავაძეა.

და ეს სტრიქონები ნამდვილად პოეტურია.

რამხელა სიყვარული გამოსჭვივის სამშობლოსადმი ამ სტრიქონებიდან, არა?

როგორ მშვენივრად ამბობს სათქმელს, მეტაფორულად, სურათხატოვნად.

ეს სურათი, რაც ილიამ დახატა სიტყვებით, მე რომ აღმეწერა, ვიტყოდი:

ჩემს სამშობლოში დაღამდა. ცა ჩამუქდა. მთვარემ ალაზნის ველი გაანათა. მთვარე სხივებს ფენს არემარეს. მოჩანს მთების ყინულოვანი მწვერვალები.

ილიამ თქვა:

სამშობლოს ცას ბნელად გაშლილი მწუხრის ზეწარი გადაეფარა.

ზეწარი მართლაც გადასაფარებელია. მაგრამ ამ სტრიქონში ილია სრულიად სხვა მნიშვნელობით იყენებს სიტყვას.

როგორი მშვენიერი სურათხატია – სიბნელის ზეწარი გადაეფარა ქვეყნიერებას.

ამავე ლექსში პოეტი „ღამის გუშაგს“ ახსენებს.

გუშაგი მცველია, დარაჯი. მაგრამ მკითხველი ხვდება, რომ აქ მთვარე იგულისხმება.

ისევ – სულ სხვა მნიშვნელობითაა გამოყენებული სიტყვა.

ორივე ეს შემთხვევა მეტაფორის ნიმუშია.

აქ ილია ჭავჭავაძე მეტაფორულად აღწერს გარემოს.

რას ნიშნავს მეტაფორა

მეტაფორა ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს გადატანას.

„თუ სათქმელი შედგება მეტაფორისგან, იგი გამოცანაა“ – ასე ამბობდა არისტოტელე, ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი და მოაზროვნე.

რატომ ადარებს არისტოტელე მეტაფორას გამოცანას?

იმიტომ, რომ მეტაფორული მეტყველება დაშიფრული მეტყველებაა.

მეტაფორული გამოთქმის დროს ერთი საგნის რაიმე თვისების გადატანა ხდება. სათქმელი გამოხატულია ისე, რომ უნდა ამოვიცნო, რა ახალ მნიშვნელობას იძენს ის სიტყვა ან წინადადება, რომელსაც პოეტი იყენებს.

აი, როგორც ზეწრისა და გუშაგის შემთხვევაშია.

კიდევ ერთი მაგალითი ლიტერატურიდან:

შოთა რუსთველი თავის გენიალურ „ვეფხისტყაოსანში“ თინათინის გამეფების სცენას აღწერს. ჩვენ ვხედავთ ქალს, რომელსაც „მამისა ტახტსა საჯდომად თავი არ ეღირსებოდა“, ანუ არ მიაჩნდა თავი ღირსად, ტახტი დაეკავებინა.

თავმდაბალი გოგოა თინათინი, უმშვენიერესი, და იქვე რუსთველი ამბობს:

„ქალი ტირს და ცრემლსა აფრქვევს ხრის ყორნისა ბოლო ფრთათა“.

ჩვენ ვიცით, რომ ეს ქალი მშვენიერია, მეფობისთვის ემზადება, ღირსიცაა მეფობის, მაგრამ თავმდაბალია. ჰოდა, ვხედავთ, რომ ტირის, ცრემლი სდის, მაგრამ რას უნდა ნიშნავდეს „ხრის ყორნისა ბოლო ფრთათა“?

რა შუაშია ყორანი და მისი ფრთა?

აი, აქ უნდა გავიხსენოთ, რას ნიშნავს მეტაფორა და გავიხსენოთ, რომ არისტოტელე გამოცანას უწოდებს მას.

წარმოიდგინე ყორნის ფრთა. სხვათა შორის, დიდებული ფრინველია ყორანი. შავფრთიანი. ფრთის ბოლოც მშვენიერი აქვს, ბუმბულით შემოსილი.

შოთა რუსთველი თინათინის უმშვენიერეს წამწამებს ყორნის ფრთის ბოლოს ადარებს და პირდაპირ გადააქვს ყორნის ფრთის ბოლოს მშვენიერება თინათინის წამწამებზე.

ლიტერატურული გამოცანაც ამოხსნილია.

მაშ, თინათინის წამწამები ხშირი და ლამაზია. ისეთ, როგორიც ყორნის ფრთა.

დავიმახსოვროთ:

მეტაფორას ხშირად უწოდებენ მოკლე შედარებასაც. მეტაფორის ამოსახსნელად წარმოსახვის მოშველიება დიდად სასარგებლო რამაა. დახატე გონებაში სურათი, რომელსაც პოეტი სიტყვიერად აღწერს.

განსხვავება შედარებასა და მეტაფორას შორის

შედარება ადვილი ამოსაცნობი მხატვრული საშუალებაა.

ჩვენ ხშირად ვადარებთ ერთ საგანს ან მოვლენას მეორეს, რათა მისი თვისება წარმოვაჩინოთ.

მაგალითად, მე შეიძლება ვთქვა, თავისუფლება მინდა-მეთქი. გალაკტიონმა იგივე ამ შედარებით გამოხატა – „თავისუფლება სულს ისე მოსწყურდა, ვით დაჭრილ ირმების გუნდს წყარო ანკარა“ და კიდევ უფრო ნათელი გახადა, რაოდენ მძაფრია მისი წადილი.

შედარებაში ყოველთვის ორი საგანია ხოლმე ნახსენები. გამოყენებულია თანდებული „ვით“ ან კავშირები „როგორიც“, „როგორც“.

„მომწყურდი ახლა, ისე მომწყურდი,

ვით უბინაოს – ყოფნა ბინაში…“.

ამასაც გალაკტიონი ამბობს.

მიუსაფარ, უბინაო ადამიანს რაოდენ ძლიერად უნდა თავშესაფარი, ბინა – გასაგებია. ჰოდა გალაკტიონიც ასეთი შედარებით ხატავს, რაოდენ მონატრებულია ვიღაცას.

კიდევ ერთი გამოცანა:

გალაკტიონის არაჩვეულებრივი ლექსი „შერიგება“ ასე იწყება – „ტოტებს ქარისას გადაჰყვა მარტი“ – დააკვირდი, რას ამბობს პოეტი…

ქარს ტოტები არ აქვს, ცხადია. მაგრამ ქარის დროს ტოტები ირხევა. ეს ფრაზა ნიშნავს, რომ ქარიანი მარტი გავიდა.

მეტაფორები ლიტერატურული გამოცანებია, ლიტერატურული ამოცანები, რომელთა ამოხსნა სახალისოცაა და სასარგებლოც.

როდესაც იდეალურ სამუშაო გარემოზე ვსაუბრობთ, რასაკვირველია, აუცილებლად გვახსენდება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი – თანამშრომლებთან ჯანსაღი ურთიერთობა. მით უმეტეს, რომ სრული დატვირთვის პირობებში სწორედ თანამშრომლები არიან ის ადამიანები, ვისთანაც ლამის იმდენივე დროს ვატარებთ, რამდენსაც ოჯახის წევრებთან. ალბათ ყველაზე სახარბიელო ბენეფიტებიც კი ვერ გადაწონის კარგი თანამშრომლების ყოლის ფუფუნებას. თუმცა „კარგი თანამშრომელი“ მეტისმეტად აბსტრაქტული ცნებაა. შესაძლოა, ამ ორ სიტყვაში ყველა სხვადასხვა რამეს მოვიაზრებდეთ და ეს სავსებით ნორმალურია. ერთმანეთისთვის კარგი თანამშრომლები რომ ვიყოთ, სულაც არ არის საჭირო, საუკეთესო მეგობრები გვერქვას ან სამუშაოს გარეთაც ვხვდებოდეთ; კარგი თანამშრომლობა, უპირველეს ყოვლისა, მუდმივი მზადყოფნაა ერთმანეთის დასახმარებლად, მხარდასაჭერად, ერთმანეთისთვის სასწავლებლად და ერთმანეთისგან სასწავლად.

როდესაც სამუშაო ადგილს ვიცვლით, ალბათ ყველა ჩვენგანის ერთ-ერთი უდიდესი საფიქრალი ის არის, როგორი თანამშრომლები დაგვხვდებიან ახალ სამსახურში. მით უმეტეს, თუ ძველში შესანიშნავ გუნდთან გვიწევს გამოთხოვება. ამავე დროს, ის, თუ როგორ გვიღებენ ახალ გარემოში, ყოველთვის ახდენს გავლენას იმაზე, თავად როგორ ვიღებთ ჩვენ შემდეგ მოსულ თანამშრომლებს. ამ ჯაჭვურ რეაქციაში ჩვენი ჩაბმა განსაკუთრებით ადვილია, როდესაც მუშაობა სულ ახალი დაწყებული გვაქვს და პროფესიული პიროვნება ჯერ მყარად ჩამოყალიბებული არ არის.

სწორედ ამიტომ მიმაჩნია, რომ დასაწყისიდანვე ძალიან გამიმართლა, რადგან ისეთ ადამიანებთან მოვხვდი, ვისაც ჩემთვის სწავლება არასდროს დაზარებია. მეტწილად სწორედ ამან მაქცია თანამშრომლად, რომელსაც თავადაც არასდროს ეზარება სხვისთვის ცოდნისა და გამოცდილების გაზიარება. დამეთანხმებით, ეს განსაკუთრებით სჭირდებათ ახალბედებს ან თუნდაც გამოცდილებს, მაგრამ ახალ გარემოში.

მასწავლებლის ყოველდღიურობაში ხშირად არის მომენტი, როდესაც შეგვიჩნდება ხოლმე ფიქრი, რომ რაღაცას სწორად ვერ ვაკეთებთ, რაღაც არ გამოგვდის, რომელიღაც კლასთან ან მოსწავლესთან რაღაც რიგზე ვერ გვაქვს. რასაკვირველია, ასეთ მომენტებში კოლეგა მასწავლებლებთან დალაპარაკება და პრობლემის განხილვა საუკეთესო გზაა, თუმცა ხშირად განსხვავებული გრაფიკისა თუ სხვა მიზეზების გამო შესაძლოა ეს ასე მარტივად არ გამოვიდეს. ამასობაში ნეგატიური ფიქრები იზრდება, იზრდება და უფრო და უფრო მუქ ფერს იღებს, ეს კი არა მხოლოდ სამსახურში, არამედ მის გარეთაც აისახება ჩვენს განწყობაზე. ამიტომ არის აუცილებელი რეგულარული სამუშაო შეხვედრები არა მხოლოდ კათედრებს, არამედ საფეხურის და მთელი სკოლის მასწავლებლებს შორისაც – სწორედ ასეთ შეხვედრებზე მოისმენთ, რომ თურმე ეს პრობლემა მხოლოდ თქვენ არ გაქვთ და შეგიძლიათ, ერთად იმსჯელოთ მის გადაჭრაზე. ან იქნებ დისკუსიისას მიხვდეთ, რომ ბუზი სპილოდ გიქცევიათ და ამდენიც არ უნდა გენერვიულათ. მოკლედ, კვირაში ერთხელ კალენდარში ჩანიშნული ერთი საათი, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენივე სიმშვიდისთვის არის საჭირო, რადგან როცა ისმენ, რომ შენი კოლეგებიც იმავე გზას გადიან, რასაც შენ ან უკვე გავლილი აქვთ და შეუძლიათ გასწავლონ, როგორ გააკეთოთ ეს, ყველაფერი მარტივდება და ხვდები, რომ პროფესიის არჩევანში კი არ შემცდარხარ, უბრალოდ მორიგი გრძელი და დამღლელი კვირა გქონდა, რომელიც აუცილებლად კეთილად დასრულდება.

გარდა ზემოთქმულისა, მასწავლებლების შეხვედრები პროფესიული განვითარების ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა, რადგან სწორედ მასწავლებელია ის ადამიანი, ვინც ყოველდღიურად შედის კლასში გაკვეთილის ჩასატარებლად და, საბოლოო ჯამში, ყველა ის გამოწვევა, რაც სწავლა-სწავლების პროცესს ახლავს თან, მათზე უკეთ არავინ იცის. თანამშრომელ მასწავლებლებს შორის ყოველთვის იქნება ვიღაც უფრო გამოცდილი, ვიღაც – უფრო მეტი იდეით სავსე, ვიღაც – სიახლების მიმართ უფრო ღია, ვიღაც – კონკრეტულ საკითხში უფრო ღრმად ჩახედული, ვიღაც – უფრო გაბედული, ვიღაც – მეტი უცხო ენის მცოდნე და მეთოდების გადმომთარგმნელი. ჩამონათვალი უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს. საერთო ჯამში კი რეალობა ასეთია: ჩემი მასწავლებლობის პერიოდში, უამრავ ტრენინგგამოვლილმა და მასალანაკითხმა, ყველაზე მეტი მაინც სამასწავლებლოში შევიტყვე, როცა მრგვალი მაგიდის ირგვლივ შვიდიოდე მასწავლებელი ვიკრიბებოდით და განვლილ კვირას ვაჯამებდით, პრობლემებს განვიხილავდით, მოგვარების გზებს ვსახავდით, ერთმანეთს ნაცად მეთოდებს. რესურსებსა და აქტივობებს ვუზიარებდით და ვამხნევებდით.

სწორედ ამიტომ მიმაჩნია, რომ კათედრის შეხვედრები პროფესიული განვითარების გზაზე უმნიშვნელოვანესი რამაა, რომელიც არა მხოლოდ პროფესიულ, არამედ ემოციურ მდგომარეობასაც გვიმსუბუქებს.

(გაგრძელება)

ძვირფასო მკითხველებო! ბავშვებო და მოზარდებო, გვაინტერესებს, როგორ მოვახერხოთ მშობლებთან და ზოგადად უფროსებთან საერთო ენის გამონახვა? ეს არცთუ ისე ადვილი ამოცანაა, რადგან ისინი გამუდმებით უკმაყოფილო არიან თქვენი ქცევებით, საქმიანობით, გატაცებით. ასეთ სერიოზულ და საჭირბოროტო საკითხზე საუბარს Dean Burnett-თან ერთად განვაგრძობთ. მისი წიგნი პირობითად ასეთი სათაურით – „რატომ ვერ ახერხებენ მშობლები საკუთარი შვილების გაგებას და რა მოვუხერხოთ ამ პრობლემას“ – საინტერესო მოსაზრებებს შეიცავს. მისი ავტორი არის ნეირობიოლოგი, კარდიფის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიური სკოლის ლექტორი, ბლოგერი, ექსპერტი, ბესტსელერების ავტორი, რომლებიც მსოფლიოს 25 ქვეყანაში არის გამოცემული. ის არის ბირმინგემის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიწვეული მეცნიერ-თანამშრომელი. ხანდახან Dean Burnett კომედიური როლების შემსრულებელი. ამჟამად, ნეირობიოლოგი ოჯახთან ერთად კარდიფში ცხოვრობს. წიგნში თხრობა მიმდინარეობს დინამიკურად და საინტერესოდ. ნეირომეცნიერი პირდაპირ მიმართავს ბავშვებსა და მოზარდებს, მას სურს, ახალგაზრდებმა წაიკითხონ მისი ნაშრომი, რათა უკეთ გაუგონ საკუთარ თავსა და უფროსებს.

„მაშ ასე, შენ ალბათ ერთხელ მაინც დაგიგდია რაღაც ნივთი, მაგალითად, შხაპის მიღების შემდეგ სველი პირსახოცი იატაკზე, საწოლზე ან ნებისმიერ უადგილო ადგილას. მე მესმის შენი, რადგან გაწუწული და სველი იყავი, ერთი სული გქონდა ტანსაცმელი ჩაგეცვა და პირსახოცი საერთოდ გადაგავიწყდა. რას ვიზამთ, ხდება ხოლმე. მაგრამ მშობლებს მსგავს შემთხვევებზე სრულიად განსხვავებული შეხედულება აქვთ. ისინი გვეჩხუბებიან, გვსაყვედურობენ, რასაც შენ უსამართლობად აღიქვამ და თავადაც ბრაზობ, შემდეგ უფროსები ისევ გვიყვირიან და ზედმეტ გულჩვილობაში, სიზარმაცესა და უმადურობაში გვადანაშაულებენ. მოკლედ, ფიქრობ, რომ შენგან ძალიან ბევრს ითხოვენ. მშობლები კი დარწმუნებული არიან, რომ: „ისე ცხოვრობ, როგორც სასტუმროში და მიგაჩნია, რომ შენს ნაცვლად სხვებმა უნდა მოაწესრიგონ არეული ნივთები და მუდმივად ალაგონ შენი ოთახი. მშობლებსა და შვილებს პრაქტიკულად უამრავ საკითხზე აქვთ უთანხმოება“.

ბავშვებისთვის ლოგიკასაა მოკლებული ის აზრი, რომ, როდესაც მშობლები პატარები იყვნენ მათი გატაცებები და ინტერესები უფრო სამართლიანი იყო, ვიდრე თანამედროვე მოზარდების. ბრიტანელი ავტორი ფიქრობს, რომ ამ ორ თაობას ძალიან უჭირს ერთმანეთის გაგება და ეს თავის ტვინის განსხვავებული ასაკობრივი თავისებურებების ბრალია.

საქმე ის გახლავთ, რომ თავის ტვინი ითვისებს და იმახსოვრებს პრაქტიკულად უსაზღვრო რაოდენობის ინფორმაციას. ყოველი ახალი ფაქტი ან მოგონება, ინფორმაციის თუნდაც მცირე ფრაგმენტი, რომელსაც თავის ტვინი ითვისებს, ნეირონების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. ნეირონების რაოდენობა ძალიან დიდია, მათი საშუალებით თავის ტვინი მილიარდობით ფუნქციას, მოქმედებასა თუ პროცესს ასრულებს. ის უძლიერესი და ურთულესი ინსტრუმენტია. მიუხედავად იმისა, რომ თავის ტვინში კიდევ სხვა ტიპის უჯრედებიც არსებობს, თავის ტვინის უჯრედებზე საუბრისას მაინც ნეირონები იგულისხმება. ისინი ერთმანეთს უკავშირდებიან და გადასცემენ ინფორმაციულ სიგნალებს სხვადასხვა მიმართულებით. იმისათვის, რომ ყველაფერმა გამართულად იმუშაოს, ნეირონებს მუდმივად ემატება განშტოებები, რომლებიც სხვა ნეირონებს უკავშირდებიან. ძვირფასო მკითხველო, სინამდვილეში თავის ტვინი გაცილებით რთული მექანიზმია, ვიდრე აქ აღვწერე, თუნდაც იმიტომ, რომ როდესაც ჩვენ ინფორმაციას ვიღებთ, თავის ტვინში მორიგი ახალი ნეირონული ბმები წარმოიქმნება. ბავშვის ცხოვრების პირველ რამდენიმე წელიწადში, განსაკუთრებით ორ წლამდე, პატარის „ცარიელი“ თავის ტვინი გასაოცარი სისწრაფით ისრუტავს ყველაფერს, რის ათვისებაც შესაძლებელია, რითაც აბამს დიდი რაოდენობით ნეირონულ კავშირს. ზოგიერთი მეცნიერი ფიქრობს, რომ წამში მილიონი ახალი კავშირი წარმოიქმნება. ჰოდა, შემდგომი ასაკის მატებასთან ერთად იწყება პრობლემები, რადგან ირკვევა, რომ „მეხსიერება თითქმის შევსებულია“.

წარმოიდგინე, რომ უკანასკნელი მოდელის სმარტფონი გაჩუქეს – გთავაზობთ Dean Burnett. შენ იწყებ სხვადასხვა თამაშის, პროგრამის, ფაილის ჩამოტვირთვას, რადგან ეს ახალი გაჯეტის საშუალებით ადვილად შესაძლებელია. თანდათანობით სმარტფონის მუშაობის სიჩქარე და ხარისხი კლებულობს, მეხსიერება ივსება და მოწყობილობის მოხმარება რთულდება. აუცილებელია სმარტფონის მეხსიერების გასუფთავება. პრაქტიკულად ასევე იქცევა მოზარდის თავის ტვინი, მას აქვს შინაგანი გაწმენდის სისტემა, მაგრამ ის ასუფთავებს თავის ტვინს ბავშვობის დროინდელ მოგონებებს. უნდა ითქვას, რომ „წმენდის“ შედეგად, მოზარდის თავის ტვინში გაცილებით ცოტა ნეირონული ბმა რჩება, ვიდრე ხუთი წლის ბავშვის თავის ტვინში. ეს კარგია, რადგან შენი თავის ტვინი უფრო სწრაფად და ხარისხიანად იმუშავებს. ანუ ყველაფერი იცვლება ფიქრები, გრძნობები და სამყაროს აღქმა. თავის ტვინი განახლების პროცესშია, მისი განსხვავებული უბნები სხვადასხვა დროს „აღწევს ზრდასრულობას“.

თავის ტვინის შესახებ ამდენი საუბარი იმისთვის დამჭირდა – განმარტავს ბრიტანელი ნეირომეცნიერი – რომ ბავშვებს, მოზარდებსა და ზრდასრულებს ავუხსნა ერთი მარტივი ჭეშმარიტება: პატარების თავის ტვინი იცვლება უჯრედის დონეზე, ხოლო ამ დროს უფროსის თავის ტვინმა უკვე დაასრულა მსგავსი ცვლილებები. სწორედ ეს ყველაფერი მიაქანებს მათ მუდმივი გაუგებრობებისა და კონფლიქტებისკენ. ხომ გახსოვთ საუბრის დასაწყისში სველი პირსახოცის ამბავი? შვილების აზრით, მშობლები ძალიან მწვავედ რეაგირებენ წვრილმანებზე. თუ მართლაც წვრილმანია დაძაბულობის გამომწვევი, მაშ რატომ არ გინდა შეასრულო ის მარტივი, წვრილმანი მოთხოვნები? განა ეს ასე რთულია? ვიცი, თქვენ ფიქრობთ, რომ რთულია. ესეც თავის ტვინის ემოციურ განვითარებას „ბრალდება“, რადგან მოზარდობის ასაკში ჯერ ბოლომდე არ არის ჩამოყალიბებული ემოციების შეკავების უნარი, თავად ემოციების სიმძაფრე კი ამ დროს პიკს აღწევს. კიდევ ერთი საინტერესო თავისებურება: თავის ტვინის ის უბნები, რომლებიც სიამოვნების მიღებასა და დაჯილდოებაზეა პასუხისმგებელი, უპირატესობას ანიჭებენ ამ წუთიერი სიამოვნების მიღებას და არა იმას, რამაც შორეულ მომავალში შეიძლება ასიამოვნოს მოზარდს. აი, ამის გამოა ამდენი გაუგებრობა მშობლებსა და შვილებს შორის. მოზარდი გვიანობამდე ერთობა მეგობრებში იმიტომ, რომ იმჟამად იქ უხარია ყოფნა, ერთობა, მხიარულობს. უფროსები ხმაურს ტეხენ: „სამეცადინო გაქვს, ხვალ ცუდ შეფასებას დაიმსახურებ, ზაფხულში გამოცდებს ვერ ჩააბარებ“.

მაქსიმუმ რაც მშობლებს შეუძლიათ, ეს არის გაგება და მიღება შვილის ქცევების, მაგრამ მსგავს საკითხზე მათი ემოციური რეაქცია სრულიად განსხვავებულია. ანუ უფროსებს ესმით, რომ შენ ბრაზობ და გწყინს, როდესაც სველი პირსახოცის აბაზანაში შეტანას გთხოვენ, მაგრამ რატომ გაბრაზდი, ვერ იგებენ. თქვენ სრულიად განსხვავებული ემოციური აღქმები გაქვთ.

ვფიქრობ, რომ ცხოვრება უსამართლოდ ექცევა მოზარდებს, რადგან მათ დიდი ძალისხმევა სჭირდებათ, საკუთარი ემოციების საკონტროლებლად. უფროსებს ეს ყველაფერი უფრო უადვილდებათ. თინეიჯერებს კი აინტერესებთ: რადგან ისინი უფრო ხშირად კამათობენ და ბრაზობენ უფრო მეტად ტყუიან? მშობლები მშვიდად და თანაგრძნობით პასუხობენ: „შენ უბრალოდ ძალიან ემოციური ხარ“. სამწუხაროდ, მშობლები/უფროსები ხშირად აქილიკებენ მოზარდების გადაჭარბებულ ემოციურობას. პირდაპირ გეტყვით – აფიქსირებს საკუთარ მოსაზრებას Dean Burnett – მსგავსი დამოკიდებულება უსამართლო და მავნებლურია. სინამდვილეში თინეიჯერები უნდა აქონ უფროსებმა, იმის გამო, რომ მათი თავის ტვინის სპეციფიკის მიუხედავად, მოზარდები მცირედით მაინც ახერხებენ საკუთარი ემოციების კონტროლს.

• მოზარდებო, არასდროს არ უნდა შეგრცხვეთ საკუთარი ემოციების გამოხატვის, რადგან ეს აუცილებელია ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის, განსაკუთრებით შენს ასაკში, როდესაც თავის ტვინი ცდილობს, ისწავლოს ემოციების კონტროლი. უფროსებო! როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია ადამიანს ასწავლოთ, მაგალითად, მათემატიკა მუდმივი ყვირილისა და ჩხუბის პირობებში?
• მოზარდებო, თუ გრძნობთ, რომ თქვენ ემოციები წალეკვით გემუქრებიან, აუცილებლად გამოხატეთ ისინი. აიღეთ ბალიში და ჩაჰყვირეთ მას ყველაფერი, რაც გაწუხებთ; გადი გარეთ და გაირბინე რაღაც მანძილი; კომპიუტერულ თამაშში „დახოცე ყველა ბოროტი უცხოპლანეტელი“. ანუ აირჩიე ემოციის გამოხატვის ნებისმიერი შენთვის მისაღები და, რაც მთავარია, უსაფრთხო მეთოდი. უფროსებო! ემოციების გადაჭარბებული მოზღვავება თინეიჯერებში ნორმაა და არა პათოლოგია. გრძნობების გამოხატვა და მშობლებთან ჩხუბი – ბუნებრივი მოვლენაა!“.

დასასრულ, მოდით, რამდენიმე რჩევას მოგცემთ. ვფიქრობ, ისინი მშობლებთან საერთო ენის გამონახვაში დაგეხმარებათ:

• „თავი აარიდე მშობლებთან ჩხუბს მაშინ, როდესაც შენი ემოციები პიკს აღწევს. ეცადე, არ უპასუხო არანაირ ბრალდებას, ვიდრე არ დამშვიდდები. მე არ გთავაზობ საერთოდ არაფერი თქვა, უბრალოდ მცირე ხანს შეიცადე. თუნდაც რამდენიმე წამით შეიკავე თავი და ნახავ, რომ სიტუაცია უკიდურესობამდე აღარ დაიძაბება;
• თუ შეეცდებით სიტუაციაში გარკვევას, ორივე მხარე მოგებული დარჩება. გაურკვევლობა შფოთვასა და სტრესის დონეს ზევით სწევს. შეეცადე, შენი მოსაზრება მშობლებს მაშინ გააცნო, როდესაც კარგ ხასიათზე იქნები ან, როგორც მინიმუმ, აღარ ინერვიულებ;
• სცადე უფროსებთან შეთანხმების მიღწევა. მაგალითად, შენ დამოუკიდებლად დაალაგებ საკუთარ ოთახს, თუ მშობლები აღარ იჩხუბებენ, როდესაც მეგობრებთან ხანგრძლივი დროის გატარებას მოიწადინებ;
• იქნებ საკუთარი ინიციატივით დაეხმარო ოჯახის წევრებს სახლის საქმეების მოგვარებაში და არა მაშინ, როდესაც ისინი გთხოვენ. ასაკის მატებასთან ერთად თანდათანობით იცვლება შენი და მშობლების ურთიერთობები, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თქვენი კინკლაობა მტრობაში გადაიზარდოს. თუ მოახერხებ და საკუთარი ინიციატივით შეასრულებ გარკვეულ საქმეებს, უფროსებთან ურთიერთობები ნელ-ნელა დაგილაგდებათ.

გამოსახვა ქართული სიტყვაა და ფრანგულად პორტრეტი ჰქვია. არ ვიცი, არსებობდა თუ არა ეს ფრანგული სიტყვა თელ-ელ-ამარნის ეგვიპტურ პერიოდში (ძვ. წ. XIV ს.), ფეხმარდი აქილევსის დროს ან თუნდაც ორი საუკუნით გვიან (ძვ. წ. VI ს.), როცა კოლ­ხუ­რი თეთ­რით დაღრენილი ლომის, ხარის ან ფრთოსანი რაშის მშვენიერი პორტრეტები მიმოიქცეოდა მახლობელ ქვეყნებში. იქიდან მოყოლებული კი მრავალგვარად გამოისახება სტატიკური ობიექტები, გრძნობები, ემოციები, ხასიათები, დამოკიდებულებები, განწყობები; დინამიკური მოვლენები, ქცევები, მოქმედებები, მოძრაობები. გამოისახება ფერით, ხაზით, დაზგურად, მონუმენტურად, ხმით ან სულაც უხმო სიტყვით და ამ უკანასკნელს ზოგჯერ იმაზე მეტი ძალა აქვს, ვიდრე ჩანს ან წარმოგვიდგენია. მოკლედ, პორტრეტი სახეა, სიტყვებით ასახულ სახეთა სიმრავლე კი – ლიტერატურა, რომელშიც აღწერის მემორიალური საწყისიდან პორტრეტებმა სიტყვაში გადმოინაცვლეს სახეების უკვდავსაყოფად მათი თვითმყოფადობის, სულიერებისა თუ უსულგულობის ან სხვა ოპოზიციური მახასიათებლების წარმოსაჩენად.

„პორტრეტი“ სიტყვაა, რომელიც ერთნაირი ძალაუფლებით წარმოგვიდგენს მდიდარსა თუ ღარიბს, ლამაზსა თუ უღიმღამოს. მიიჩნევენ, რომ იგი აღწერს მოქმედი პირის გარეგნობას, სახეს, ტანადობას, ტანსაცმელსა თუ მოძრაობას. ეს შეიძლება გამოიხატოს პირდაპირი აღწერით, ეპითეტისა და შედარების ტროპებით, მაგალითად, ასე: „ფაქიზი იყო შორენა, როგორც ქერუბიმის ფრთენი და სევდიანი, როგორც ყინწვისის მჭმუნვარე ანგელოზი. ყელისმიერი ხმა ჰქონდა, ისეთი წკრიალა, როგორც ვერცხლის ეჟვნები, ხევისბერების დროშის ბუნზე შებმულნი. ჰარილესავით რბილი და ტფილი იყო მისი ბუნება სრულად“ (დიდოსტატის მარჯვენა). ირიბად, მეტაფორულად, ავტოპორტრეტით, რომელშიც თოთოეული ხაზი სიმბოლური ხატია ან ურთიერთმკვეთი მეტაფორა, ფერია კონტრასტისთვის ან მეტაფიქცია:  ... გეპატიჟებით მარტოობაზე!თუმც ვერაფერი მასპინძლობაა კურცხალი თვალთან,ჭაღარა თმაში,ღიმილში ნაოჭი.და ოთახის ყვავილები ვერ ყვავილობენ მხოლოდ იმიტომ,აკლიათ თურმე კალიუმი ნიადაგში,უმზეობისგან ფერმიხდილები,ფანჯრის რაფიდან უხმობენ მგზავრებს.და ვინაც დღემდე ჩემთან ერთად ამ ნუგბარს აგემოვნებდა,დღეს ამიჯანყდა.და ითხოვს პასუხს კითხვაზე,რომელსაც გავურბოდი მთელი ცხოვრება.ითხოვს სიცარიელის ამოვსებას,ზღაპრის ახდენას,სიზმრის გაცხადებას!და ვიდრე ბედისწერა, ეს ურჩი პოეტი,დამიგებს მახეს, რომ დამანახოს ჩემი სახე,მოვირგებ ნიღაბს,იაფად ნაყიდს მეორადი ნივთების მაღაზიაში.ფრთხილად ვიღებ გარდერობშისადღესასწაულო კაბასავით გადანახულ ჩემს ქალობას…და ვერ ვირგებ.ნივთად ქცეული სიცარიელე მკარნახობს,რომ გამოვტოვე შესაძლებლობა, ვიყო ქალი.ტკივილებს, სახიფათოდ გაზრდილებს,ვუზომავ არტერიულ წნევას,ვატყუებ ტკივილგამაყუჩებელი აბებითდა სევდით ვუკრავ ცხელ შუბლს.იდუმალებით შეზავებულ ხილვებში,გვერდით ვუწვები სიკვდილს თავისთავის დაკარგვის სურვილითდა შენზე ფიქრით გაჯერებულ გარემოს,ვნების მარილი რომ არ აკლია,ხელისგულებში ვალღობ.ვსვამ მანძილს, ჩვენ რომ გვაშორებსდა თვალებში, ფინჯანზე დალექილიყავის ნალექივით რომ ამომიღამდა,ასანთის ღერით ვახატავ მზეს.(ნატო ინგოროყვა)

პერსონაჟის გამოსახვა, მისი აღწერა, როგორც პორტრეტი, შესაძლოა საძიებელი იყოს დიალოგებში:
„გაიღო კარი, დაკონკილი დედაბერი შემოვიდა, წელკავი ქონდა თუ სიბერით იყო მოხრილი, არ ვიცი, მარა მეტი მოკუზვა ნამდვილად აღარ შეიძლებოდა. მაინც ყოჩაღად შემოვიდა, ნამეტანი ყოჩაღად. იმას რა გამართავდა და გაიმართა წელში, რამდენიც შეძლო, წაიღო გაშლილი ხელისგული შუბლისკენ, კარგად გაწრთვნილი სალდათივით მოგვესალმა, მოგვახსენა რაღაც. ნახევარიც ვერ გავიგეთ მისი ნათქვამი, არც ერთი კბილი არ ჰქონდა საცოდავს. გაათავა ჩიფჩიფი, ჩამოიღო ხელი, დადგა სმენაზე.

კაი ხანს ვერ დავძარით ენა…

ისევ დააპირა დედაბერმა მოხსენება, გააჩერა დათამ, ჩავიცმევთ და მერე მობრძანდიო, უთხრა.

– ვინ იყო და რა იყო ეს ქალი, მოსე ჩემო, რას იტყვი შენ? – მკითხა დათამ…

– არაა ეგ ქალი გადარეული… არაა მაგ ქალი გიჟი…

– შე სასიკვდილე, ასინეთა, შემოდი ახლავე, ტკიპასავით რომ მიკვრიხარ მაგ კარს… წადი ახლა და ჩაჯექი ნაობახტში შენით!

– კი წავალ ნაობახტში და ჩავჯდები, მარა შენთვის არ მიგდია ყური მე, ამ კაცებზე ვიყავი მიყურადებული.

– რავა, ამათ ნათქვამს მე ვერ გავიგონებდი, თუ?

– კი გაიგონებდი, მამავ და მარჩენალო, გაიგონებდი, აპა ვერ გაიგონებდი? მარა ორი ადამიანი რომ გაიგონებს და მიხვდება ყველაფერს, ერთი კაცი გაიგონებს და მიხვდება ისე?“

იცანით, ალბათ, ფრაგმენტი „დათა თუთაშხიას“ ერთ-ერთი სახასიათო პერსონაჟის პორტრეტისა, რომლის სახასიათო თვისებები შეირჩევა მწერლის, პროტაგონისტისა თუ სხვა პერსონაჟების დამოკიდებულებით და არსებულ რეალობასთან თანაკვეთით. მაგრამ თუ ასინეთას დახასიათების დაწერა დაგვავალეს, უნდა გვესმოდეს, რომ ეს სულ სხვა ამოცანაა, რადგან, აღწერის ტიპებისგან განსხვავებით, დახასიათება მეტყველების სხვა, მსჯელობის ტიპია და ტექსტის მიხედვით ითხოვს ჩვენი თვალსაზრისის დასაბუთებას მკითხველის დასარწმუნებლად. დასაწყისისთვის ფიგურალურად, ალბათ, T-ს ან შემდეგნაირი დიაგრამით გამოვსახავდი:

როგორ დავახასიათოთ აღწერის ესა თუ ის ობიექტი?

1. აღვწეროთ პერსონაჟის გარეგნობა, რადგან გარეგნული თვისებები ხელს უწყობს მისი შინაგანი ბუნებისა და ხასიათის გამომჟღავნებას;
2. გარეგნობასთან შეფარდებული მოქმედებათა აღწერა, მიდრეკილებები, განცდები, რომლებიც ქმნის ამ პიროვნებათა ხასიათს;
3. შინაგანი თვისებები;
4. პერსონაჟისადმი ავტორის დამოკიდებულება;
5. როგორ საზოგადოებაში უხდება ცხოვრება მას;
6. რა მორალურ-ზნეობრივი პრინციპებით ცხოვრობს საზოგადოება და პერსონაჟი ინარჩუნებს თუ არა ინდივიდუალობას;
7. პერსონაჟის დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ;
8. როგორ მეტყველებს პერსონაჟი, როგორ ენობრივ თავისებურებებს იჩენს მოქმედი პირი;
9. როგორ ახასიათებს პერსონაჟს ავტორი, როგორ ახასიათებს მას სხვა (დადებითი ან უარყოფითი) პერსონაჟი, როგორია ჩვენი პირველი შეხვედრა მასთან. მაგალითად, ნესტან-დარეჯანს დიდხანს ვიცნობთ სხვებისგან და მხოლოდ წერილის წერის დროს ვხვდებით პირისპირ;
10. თუ პერსონაჟი დუმს, მაშინ მეტაფორა დაგვეხმარება, სადმე იქნება „ჩამალული“ და ალბათ, პერსონაჟიც მეტაფორულად „დუმს“;
11. დავალაგოთ პერსონაჟის თვისებები ძირითად და მეორეხარისხოვან თვისებებად, დადებით და უარყოფით თვისებებად;
12. დაბოლოს, რა დამოკიდებულება გვაქვს ჩვენ ნაწარმოების მოქმედი პირის მიმართ, ჩავწვდეთ მის შინაგან ბუნებას, რას ფიქრობს, რას გრძნობს… სიყვარული, აღტაცება, დაღონება, გაჯავრება… ანუ პერსონაჟის ემოციებზე დაკვირვება ასევე აუცილებელი მასალაა.