განათლების სფეროს მკვლევარები აღნიშნავენ: მასწავლებლებთან დიალოგის შემდეგ მძაფრია იმის განცდა, რომ განსხვავება მათ შორის დიდია; მასწავლებლების ნაწილი საუბრობს მოსწავლეთა შესაძლებლობებზე, ნაწილი _ პრობლემებსა და შეზღუდვებზე. არიან მასწავლებლები, რომლებიც ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, რა შეიძლება მოხდეს, აგრეთვე, წარმატების გზებზე, მოსწავლეების ჩავარდნებზე, ახალ იდეებზე, მოსწავლეების შეუზღუდავ პოტენციალსა და შესაძლებლობებზე. არიან ისეთებიც, რომლებიც საუბრობენ იმაზე, თუ რა ცუდად მიდის საქმეები, როგორ არ უსმენს მათ არავინ, რამდენად მართლები იყვნენ ისინი, რა სჭირს განათლებას, ვის უნდა დაბრალდეს მათ სკოლაში არსებული პრობლემები და ა.შ.
14 წლის მოსწავლეებს ჰკითხეს: “ბიოლოგიაში ფოტოსინთეზის შესწავლისას რომელს ამჯობინებდით _ ვიდეოს ყურებას, ლექციის მოსმენას თუ ლაბორატორიაში მუშაობას?” მოსწავლეთა 20%-მა აირჩია ლექცია, 45%-მა _ ვიდეოს ყურება, 35%-მა _ ლაბორატორიული მუშაობა.
სასწავლო პროცესის დროს მოსწავლის კოგნიტური განვითარება არ ხდება ერთი უნივერსალური მიდგომის გამოყენებით. ამიტომაა, რომ…ყველა დროში და ყველა ქვეყანაში აქტუალურია კითხვები:
_ როგორ ვასწავლოთ?
_ როგორ სწავლობენ მოსწავლეები?
პედაგოგიკის სპეციალისტები გვირჩევენ, რომ სასწავლო პროცესისას გავითვალისწინოთ სწავლის ოთხი მნიშვნელოვანი კომპონენტი:
1.კონტექსტი;
2.ინფორმაციის მიღება;
3.მასალის გადამუშავება;
4.პასუხის ფილტრები.
კონტექსტი
სასწავლო გარემოს თანმხლები პირობები გვაძლევს მინიშნებას იმის შესახებ, თუ რა შეიძლება მოხდეს მოცემულ პერიოდში. მნიშვნელოვანია, გაითვალისწინა თუ არა მასწავლებელმა საკლასო ოთახის ფიზიკური გარემო, სოციალური პირობები თუ ურთიერთობები. კონტექსტი მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ყველა ტიპის სწავლება ორიდან ერთ-ერთ ტიპს განეკუთვნება:
1.კონტექსტზე დამოკიდებული _ შინაარსს იმავე გარემოში ვასწავლით, რა გარემოშიც უნდა იქნას ბუნებრივად გამოყენებული. მოსწავლეები უპირატესობას ანიჭებენ კონტექსტურ მინიშნებებს: ბუნებრივ კონტექსტებს, როგორიცაა ექსკურსიები ბუნებაში, ექსპერიმენტები, გამოცდილება რეალური ცხოვრებიდან.
2.კონტექსტისგან დამოუკიდებელი _ რაიმეს სწავლება ისეთ გარემოში, რომელშიც ის ნორმალურ პირობებში არ გამოიყენება. მოსწავლეებს შეუძლიათ “არარელევანტურ” კონტექსტებს მოერგონ, ანუ გამოიყენონ კომპიუტერები, სახელმძღვანელოები, აუდიო და ვიდეოჩანაწერები. როგორც წესი, მათ მოსწონთ მეორადი და მომდევნო სწავლება და შეუძლიათ ისეთ გარემოში სწავლა, როგორიცაა ბიბლიოთეკა და საკლასო ოთახი.
ბევრი მოსწავლე კარგად სწავლობს კონტექსტისგან დამოუკიდებლად, ზოგს კი ეს ცუდად გამოსდის. ჩვეულებრივი სკოლების უმეტესობა კონტექსტისგან დამოუკიდებელ სწავლებას იყენებს.
ინფორმაციის მიღება
ყველა ტიპის სწავლება მოითხოვს გარკვეული წვლილის შეტანას პროცესის დაწყებაში. ჩვენ ინფორმაციას ვაგროვებთ/ვიღებთ ჩვენი ხუთი გრძნობის გამოყენებით:
·მხედველობით (თვალები);
·სმენით (ყურები);
·შეგრძნებით (სხეული);
·ყნოსვით (ცხვირი);
·გემოვნებით (პირი).
მიუხედავად იმისა, რომ ორი თვის ყველა ბავშვი გემოვნებით სწავლობს, მოსწავლეთა 1%-ზე ნაკლები თუ მოიხმარს გემოვნებას სწავლის დომინანტურ გზად. ყნოსვითი გზით ინფორმაციის მიღებაც იშვიათად არის დომინანტური. ინფორმაციის მიღება შეიძლება იყოს:
1.გარეგანი _ გარე წყაროდან მიღებული;
2.შინაგანი _ საკუთარ გონებაში ჩამოყალიბებული;
3.ვიზუალურ-გარეგანი _ მოსწავლეებს, როგორც წესი, ინფორმაციის ვიზუალურად მიღება ურჩევნიათ. ისინი თვალით ამყარებენ კონტაქტს მასწავლებელთან. მათი პოზა ვერტიკალურია, ისინი ქმნიან გონებრივ სურათებსა თუ მოდელებს. შესაძლოა, ილაპარაკონ ძალიან სწრაფად და მონოტონურად. მათ მოსწონთ დამატებითი მასალა, რომელსაც მასწავლებელი გაკვეთილზე ურიგებს, და იყენებენ ვიზუალურ ტერმინოლოგიას. მოსწავლეები ძლიერები არიან მართლწერაში, მათ ურჩევნიათ, თავად წაიკითხონ, ვიდრე სხვამ წაუკითხოს. მათ მოსწონთ წერა, უყვართ აკურატულობა, არიან ორგანიზებულები და ნაკლებად უფანტავთ ყურადღებას ხმაური. მათ აქვთ პირადი სივრცე და არ უყვართ, როდესაც ვინმე მათთან ძალიან ახლოს დგას. მათ უყვართ წიგნები, კომპიუტერები, პროექტორები, ხელოვნება და ფოტოები. ისინი გაცილებით უკეთ ითვისებენ ვიზუალურ ინფორმაციას და უჭირთ ვერბალური ინსტრუქციების შესრულება.
4.ვიზუალურ-შინაგანი _ ამ დროს მოსწავლე იყენებს წარმოსახვას. მოსწავლეებს ურჩევნიათ, საგნები ჯერ გონების თვალით დაინახონ. ისინი მიდრეკილები არიან ოცნებისაკენ, უყვართ წარმოდგენა და ქმნიან გონებრივ სურათებს ან მოდელებს, სანამ სწავლის უფრო ფორმალურ მხარეზე გადავიდოდნენ. ისინი უფრო ფრთხილად და გააზრებულად უდგებიან ნებისმიერი ტიპის ახალ სწავლებას. უჩნდებათ სტრესი მაშინ, როდესაც ინფორმაციას იმაზე სწრაფად იღებენ, ვიდრე გონებრივი სურათების შექმნას ახერხებენ.
წარმოვიდგინოთ, კლასში რომ მინა გატყდეს, რას გააკეთებს ესა თუ ის მოსწავლე პირველ რიგში? ზოგიერთი გარშემო მიმოიხედავს და ვიზუალურად სწრაფად შეაფასებს სიტუაციას; სხვები ხმამაღლა დაიწყებენ უსაფრთხოების ინსტრუქციების გამოცხადებას (სმენითი); დანარჩენები კი მოსწავლეებს მოძრაობას აიძულებენ (შეგრძნებითი). თითოეულ მათგანს აქვს თავისი უპირატესობა; შესაძლოა, ამა თუ იმ მოსწავლემ სამივე გამოიყენოს, მაგრამ დომინანტური გზა არის ის, რომელსაც პირველს გამოიყენებს.
მასალის გადამუშავება
მასალის გადამუშავება გულისხმობს იმ აქტივობებს, რომელთა გამოყენებითაც ჩანს, თუ როგორ უმკლავდებიან და მანიპულირებენ მოსწავლეები მიღებული მონაცემებით. გადამუშავება შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა გზით:
·გლობალური ან ანალიტიკური;
·კონკრეტული ან აბსტრაქტული;
·მრავალამოცანიანი ან ერთამოცანიანი.
მოსწავლეების მიერ ინფორმაციის გადამუშავების პროცესი შეიძლება დამოკიდებული იყოს მათ ნიჭზე, ინტელექტსა და განწყობაზე.
პასუხის ფილტრები
მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები მიიღებენ და გადაამუშავებენ ინფორმაციას, ინტუიციური პასუხის ფილტრები იმოქმედებს იმაზე, თუ რა უნდა მოუხერხოს ამ ინფორმაციას. აზროვნების პროცესი განსაზღვრავს იმ ფაქტორებს, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს, უკეთესად შეძლონ მასალის ერთმანეთთან დაკავშირება. მოდელი, რომელიც განიხილავს სწავლის ამ ასპექტს, არის ბერნის მაკკარტის ფორმატის (4MAT) მოდელი, რომელიც გამოყოფს სწავლისადმი ოთხ ძირითად მიდგომას:
1.რატომ? (მოსწავლეების 35%).
ეს მოსწავლეები სწავლობენ მნიშვნელობის ძიების გზით. ისინი აკეთებენ შედარებებსა და შეპირისპირებებს. ისინი პირველ რიგში ინტერესდებიან, რა მნიშვნელობა აქვს ამა თუ იმ ინფორმაციას მათთვის. მათ სჭირდებათ მიზეზები იმისთვის, რომ ისწავლონ _ იდეალურ შემთხვევაში, ის მიზეზები, რომელთა საშუალებითაც ახალ ინფორმაციას პირად გამოცდილებას დაუკავშირებენ და ამ ინფორმაციას ყოველდღიურ ცხოვრებაში წარმატებით გამოიყენებენ.
მოსწავლეების ამ ტიპისთვის ეფექტურ სასწავლო მეთოდებს შორისაა: ერთობლივი სწავლება, გონებრივი იერიში, შინაარსის კონკრეტული სფეროების ინტეგრირება (მაგ., მეცნიერების ინტეგრირება სოციალურ კვლევებთან, წერის ინტეგრირება ხელოვნებასთან).
მასწავლებელს წამქეზებლის როლი აქვს.
2.რა? (მოსწავლეების 22%).
ასეთი მოსწავლეები სწავლობენ იდეების გააზრებით. ისინი ეძებენ ფაქტებს და აინტერესებთ, თუ რას ფიქრობენ ექსპერტები. ისინი იღებენ მოსაზრებას და შემდეგ მსჯელობენ მასზე. ეს ანალიტიკური აზროვნების მქონე მოსწავლეები პირველ რიგში დაინტერესებულნი არიან ფაქტების მოძიებით იმისათვის, რომ გაიღრმავონ ცნებებისა და პროცესების ცოდნა. მათ შეუძლიათ, ეფექტურად ისწავლონ ლექციებიდან და სიამოვნებას ანიჭებთ დამოუკიდებელი კვლევა და მონაცემთა ანალიზი.
მასწავლებლი ვალდებულია, შინაარსის მიღებაში დაეხმაროს მოსწავლეს.
3.როგორ? (მოსწავლეების 18%).
ასეთი მოსწავლეები სწავლობენ თეორიების შემოწმებით. ისინი იწყებენ რაიმე მოსაზრებით და შემდეგ ამოწმებენ მას. საღად მოაზროვნე მოსწავლეებს პირველ რიგში აინტერესებთ, როგორ “მუშაობს” ესა თუ ის მოვლენა; მათ სურთ, “შიგ შეძვრნენ და გამოსცადონ”.
მათთვის საუკეთესოა კონკრეტული, ემპირიული სასწავლო აქტივობები: მანიპულაციები, პრაქტიკული სამუშაოები, კინესთეტიკური გამოცდილება… მათ უნდათ იცოდნენ, როგორ მუშაობს ესა თუ ის მოვლენა/საგანი. ისინი განიხილავენ მას პრაქტიკულობის თვალსაზრისით.
მასწავლებელს მწვრთნელის როლი აქვს.
4.მერე რა? (მოსწავლეების 25%).
ასეთი მოსწავლეები მცდელობებისა და შეცდომების წყალობით სწავლობენ და ეძებენ დაფარულ შესაძლებლობებს. დინამიკური მოსწავლეები პირველ რიგში ინტერესდებიან მათ მიერვე განხორციელებული აღმოჩენებით. ისინი მთლიანად ენდობიან საკუთარ ინტუიციას და სურთ ისწავლონ თავადაც და ასწავლონ სხვებსაც.
ნებისმიერი ტიპის დამოუკიდებელი კვლევა ეფექტურია ამ ტიპის მოსწავლეებისათვის. მათ ასევე მოსწონთ სიმულაციები, როლური და სხვა ტიპის თამაშები. ისინი მსჯელობენ საკითხზე და ერთვებიან აღმოჩენის პროცესში.
მასწავლებელი უნდა იყოს მათი კოლეგა ამ აღმოჩენებში.
ყველა მოსწავლე განსხვავებულია. არ არსებობს “სტანდარტული” მოსწავლე და არ არსებობს ერთი იდეალური ხერხი, რომლითაც ყველა მოსწავლის პრობლემას გაუმკლავდება მასწავლებელი. სასწავლო პროცესში მრავალფეროვნების დადებითი მოქმედება მოსწავლის აზროვნებაზე დამტკიცებულია მრავალი გამოკვლევით. იგი იმდენად მნიშვნელოვანი და ეფექტურია, რომ აღიარებულია, როგორც მთავარი ფაქტორი აზროვნების შეცვლაში. მოსწავლეებს საკლასო ოთახში სჭირდებათ მეტი მოძრაობა, ცვლილებები, პერსპექტივები, სტიმული, ფერთა სიმრავლე, გამოწვევები, ემოციების წახალისება. მასწავლებელთან ურთიერთობა იდეალურია მოზარდის აზროვნების განვითარებისთვის. ზოგიერთ მოსწავლეს მეტი თავისუფლება და სტიმული სჭირდება, რათა შეიქმნას საინტერესო და კრეატიული გარემო.
