შემომხედეთ, მე მზე ვარ და

გადავწიე ნისლის ფარდა,

ახალ გაზაფხულად მოველ,

რომ ვახარო უფლის ყანა.

ჯალალ ედ-დინ რუმი

პოეტურ ლექსიკაში შეიძლება გამოვყოთ იმგვარი სახე-სიმბოლოები, რომლებიც უფრო მეტად ატარებენ „მისტიკურობის” და „მაგიურობის” სემანტიკას. ერთი ასეთი სიტყვა-კონცეპტია ნისლი, რომელსაც სულხან საბა ასე განმარტავს: “მზის სიმხურვალე წყალთა ქვეყანათა ნოტიოთაგან ორთქლსა აჰკრეფს და შეიქმნების ნისლი, უკეთუ მრავალი აღიღო მისგან, იქმნების წვიმანი და თუცა მცირედი აღიღო, მანანად შეიქმნების, ხოლო ნისლი ცა ესრეთ განიყოფებიან: მცირესა და თხელსა ნისლსა ეწოდების ფოშფოში, ხმელსა და მტვრის მსგავსსა ნისლსა – ბორიაყი, ხოლო ნოტიოსა ნისლსა ბორი და ნისლსა მონათოვსა ბუერი და ნისლსა ზრქელსა და ძლიერად მქროლელსა, რომელი შეკრბების მთათა ზედა არმური”.

ნისლი – სიმბოლოა „ნაცრისფერი ზონისა” რელურსა და არარეალურს შორის. ძველი კელტური მითის მიხედვით, ის ფარავს დედამიწის ჩრდილო-დასავლეთს ამქვეყნიური და იმქვეყნიური სამყაროს საზღვარზე, ის არის აგრეთვე სიმბოლო ადამიანისთვის მიუწვდომელი სფეროებისა…

აღმოსავლურ-აზიურ ლირიკაში ნისლი არის უმთავრესად შემოდგომის და აფორიაქებული განცდების სიმბოლო, აგრეთვე – ავი სულებისა… ევროპულ ზღაპრებში ნისლი სიმბოლოა ხშირად ადამიანისათვის მომავლის და იმქვეყნიურის ჩაკეტილობისა, რაც მხოლოდ სინათლით შეიძლება გაიხსნას. 

მხატვრულ ლიტერატურაში ნისლი აქტუალიზებული სახე-სიმბოლოა, რომელიც განსხვავებულ კონტექსტებში განსხვავებულ სემანტიკურ და ემოციურ კონოტაციებს აჩენს. ნისლი ბინდში ხვევს საგნებს და მოვლენებს, აფერხებს მოძრაობას, ბადებს გაურკვევლობის შეგრძნებას… შესაბამისად, გზაზე მიმავალი მგზავრი ჩერდება, ფერხდება…. ან გზას აგრძელებს და იკარგება… ნისლი ქაოსის მდგომარეობაა, რომლიდანაც შემოქმედი (მწერალი) ქმნის „ახალ წესრიგს”… ნისლიფერის ცვალების წინა ეტაპია, მასში იბადებიან მონსტრები, დემონები, ურჩხულები და ნისლიდან იბადება ანგელოზი, ღვთისმშობელი…. მისტიკური რელიგიები ნისლის სიმბოლიზმს მიმართავენ ინიციაციის დროს. სულმა უნდა გაიაროს სიბნელისა და ნისლის მდგომარეობა და გასხივოსნდეს, გავიდეს სიცხადეში. საინტერესოა ქართულ ენაში არსებული ისეთი ფრაზეოლოგიზმები, როგორებიცაა: თვალებზე ნისლი გადამეკრა, გონება დამებინდა, ნისლში წავედი, ნისლი გადამეფარა… და სხვა, რომლებიც ცნობიერების ჩვეულებრივი მდგომარეობის დაკარგვას აღნიშნავენ, როდესაც ადამიანი შორდება რეალობას და დროებით „იკარგება”.

ორი უკიდურესობის კარგ ნიმუშს გვაძლევს ამერიკელი მწერალი ფანტასტიკისა და მისტიკის ჟანრში: სტივენ კინგი (იგივე რიჩარდ ბახმანი) პროზაულ ნაწარმოებში: ნისლი (The Mist) და ბრაზილიელი მწერალი პაულო კოელიო რომანში: რიო პიედრას ნაპირზე ჩამოვჯექი და ავტირდი (By the River Piedra I Sat Down and Wept).

ერთ შემთხვევაში პატარა, პროვინციულ ქალაქში თითქოს არსაიდან მოსული ნისლი იპყრობს ქუჩებს და სახლებს, ნისლიდან იბადება მრავალსახოვანი სიკვდილი, რომელიც ნთქავს და ანადგურებს ადამიანებს… ხოლო პაულო კოელიოს ნაწარმოებში ნისლიდან იბადება, გამოდის ქალღმერთი…  „ჩვენ გარშემო  ნისლი  თითქოს  გამოცოცხლდა,  შეიძინა თავისი საკუთარი ყოფიერება, გარდაიქმნა ერთგვარ წმინდა  სუბსტანციად…”  (“რიო პიედრას ნაპირზე ჩამოვჯექი და ავტირდი”).

ნისლის საინტერესო, ამბივალენტური სემანტიკაა ფრანგი მწერლის ბორის ვიანის მოთხრობაში „სიყვარული ბრმაა”  (l'amour est aveugle).  სქელ ნისლში თანდათან ჩაძირულ ქალაქში ადამიანები ვეღარ ხედავენ ერთმანეთს, ამიტომ თავსუფლებას აძლევენ, რომ მიძინებულ ვნებებს გასაქანი მისცენ, რის შედეგადაც ყველა ბედნიერად გრძნობს თავს. „შესაძლებლის საზღვრები ფართოვდება, როცა არ გეშინია, რომ სინათლე აინთება”. და აი, რადიო აცხადებს, რომ ნისლი იფანტება და ქალაქის მოსახლეობამაც გამოსავალი მონახა: ყველამ დაითხარა თვალები, რათა გაეგრძელებინათ ბედნიერად ცხოვრება.

ქართული პროზიდანაც არაერთი ნიმუშის დამოწმება შეიძლება. მაგალითად, კონსტანტინე გამსახურდიას „დიონისოს ღიმილიდან”: „…ნისლი  თავს  დასხმია  ქალაქს, მთელი ქუჩები ნისლით დაგუბულა.  იხრჩობა  ქალაქი  ენის  ფასცინაციური  (მაგიური) ფუნქცია და ნისლის სემიოტიკა ნისლის წარღვნაში.  ნისლი  დგას  კარებთან,  ნისლი კედლებთან ატუზულა და კანკალებს…

… თალხი ლანდები დალასლასებენ ნისლში ჩაძირულ ქალაქის ქუჩებში…

…ზაფხული მომკვდარა და ეს უშველებელი, ადამიანების ლანდების პროცესია თავჩაქინდრული მიჰყვება უკან ამ საარაკო ყეენობას…

…ნისლი ამდგარა ყინულოვან ოკეანიდან, ნისლი ამდგარა ზღვების ფსკერებიდან და ამბოხებულა…

…ჩრდილოეთიდან მოსულა ქურდულად, ფეხაკრეფით, ზამთრის სუნთქვა

და ჩემი გული იკუმშება ვარამისაგან…

…მე მარად მინდა ვიყიალო ამ ქვეყანაზე, თუ ჩემს სულს გათოშავს ჩრდილოეთის ნისლი,საქართველოში კი ბევრია მზე და ცის ნაჭერი…”

ამგვარი მაგალითები მსოფლიო ლიტერატურაში მრავლადაა და ნიშანდობლივია, რომ ნისლი ერთსა და იმავე დროს არის სიკვდილისა და სიცოცხლის, კეთილისა და ბოროტის, დადებითისა და უარყოფითის აღმნიშვნელი. ის არის კონცეპტი, რომელიც მრავალი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა.

ნისლი დაბრკოლებაა, გაურკვევლობაა:

მთაო, გადმიშვი, მაღალო,

რას ნისლი მოგიხვევია,

მთას იქით ჩემი ლამაზი

სხვას ვისმეს ჩაუხვევია.

(ხალხური)

და ვიფიქრე: „ჩემი სატრფო სად არი?

ნისლი ჰბურავს, თუ დღე უდგას სადარი?

(აკაკი წერეთელი, აღმართ-აღმართ)

დღემ მოიტანა ალაზანამდე,

ნისლის შავი ზღვა რომ გადათელა;

დღეო, ნეტავი აღარ დაღამდე,

თუ დაღამდები, არ გაგათენა.

(ტიციან ტაბიძე, ალავერდობა)

თითქოს ნისლია, არაფერს ვხედავ და თითქოს მქონდა შავი ნიღაბი.

(ტერენტი გრანელი, სიზმარი)

ნისლი ადამიანივით სულიერია, ამიტომ პოეტი მიმართავს მას, როგორც თავისი სულის თანაზიარს, ან, უფრო სწორად, იდენტიფიკაციას ცირა ბარბაქაძე ახდენს მასთან, როგორც ვაჟა-ფშაველა, როდესაც ამბობს: „ნისლი ფიქრია მთებისა” ანუ სვამს საკუთარი თავისთვის დასასმელ კითხვებს:

რას ფიქრობ, ნისლო, ტიალო,

შემჯდარო გორის ფხაზედა?

განა შენც რამე გაწუხებს

ამ ოხერ ქვეყანაზედა?

(არჩილ კიტოშვილი, ნისლი)

გაბრიელ ჯაბუშანური კი პირდაპირ ამბობს:

მე ვარ: გორზე რომ ლოცულობს ნისლი,

ღამის სიჩუმე ჩემი ფიქრია,

წყაროა ჩემი ცრემლი და სისხლი,

თმა არის, კლდეს რომ ქუჩი მიჰკვრია.

ზოგჯერ კი ნისლი სატრფოა:

ვაჟაო, დილის მზის სხივო,

ხან მთებზე ნისლთა დინებავ…

ან:

ნისლაურო, ნისლი ხარო,

გამიქრები: მზისი ხარო…

მე არაგვზე დავრჩებოდი,

მაგრამ, რა ვქნა, სხვისი ხარო…

(ანა კალანდაძე)

სხვაგან კი ანა წერს, რომ უნდა ისე განუყოფელი იყოს სატრფოსგან, როგორც ნისლი და მთები:

მოვედით სამადლოს ხევთან…

ნისლებში დანთქმულა ისიც…

მე მინდა, სულ ვიყო შენთან,

როგორც ეს მთები და ნისლი!

ტარიელ ჭანტურიას ლირიკული გმირები ლექსში: „გოლგოთა, ზღვის დონიდან 7500 მეტრის სიმაღლეზე”, შეყვარებულები, თოკით გადაბმულები, მიიწევენ ნისლში მწვერვალისკენ, რაც მეტაფორულად იესოს გზას გამოხატავს:

შეკრულებს ერთი თოკით და რწმენით-

ორივეს ბნელი უფსკრული გვიმზერს…

აქ არ არსებობს სანდო და ძველი

გზა….  ნისლებს ნისლი უსხლტებათ ქიმზე.

……………………………………………………………………….

ბედია:  ზოგი აღწევს ღრუბლებთან…

და უფსკრულების წერაა ზოგი!

მე არ გემდური…  გქონდა უფლება,

რომ გადაგეჭრა სიკვდილის თოკი….

პოეტ გუჩა კვარაცხელიას ლირიკული გმირისთვის სიყვარული

სატრფოსგან შექმნილი ნისლი და ბურუსია:

მე შენით შექმნილ ბურუსში ვცხოვრობდი.

ჩვენ ამას სიყვარულს ვეძახდით.  თუმცა

არასოდეს გითქვამს, რას გრძნობდი,

როცა ჩემი ნესტოების სუნთქვა გესმოდა.

ჩემს წერტილს ვეძებდი შენს კოორდინატთა სისტემაში…….

(გუჩა კვარაცხელია, ნუ დაყნოსავ ყაყაჩორას)

ნისლის საინტერესო სახეს გვთავაზობს აგრეთვე პოეტი რატი ამაღლობელი, როცა მას სატრფოს თვალებთან და ფერისცვალებასთან აკავშირებს:

თვალები შენი, ჩემი თვალების ნისლი,

შენი თვალების ნისლი,

ფერისცვალება მთვარის,

ფერისცვალება სიზმრის…..

სხვა შემთხვევაში პოეტი თეთრი ნისლით საგანთა ჭეშმარიტ ბუნებას სწვდება:

თეთრი ფერით, მკვეთრი ფერით

დაიფარა ყველაფერი.

თრთვილით, თოვლით, თეთრი ნისლით

გამოვლინდა ფერი მისი.

(რატი ამაღლობელი, თეთრეული)

ნისლიდან იბადებიან გალაკტიონის უსასრულობისაკენ და შეუცნობლისაკენ მსწრაფი „ლურჯა ცხენები”, რომელზეც ანა კალანდაძე დაწერს:

თეთრი ნისლი ნისლებს ირევს –

ეს ხომ „ლურჯა ცხენებია”,

შვიდი ზეცა გადირბინეს,

არსად შეუსვენებიათ…

მანამდე კი თავად გალაკტიონი აღიარებს, რომ „ლურჯა ცხენები” მხოლოდ „ნისლის თარეშში” დაჰქრიან:

მხოლოდ ნისლის თარეშში, სამუდამო მხარეში,

ზევით თუ სამარეში, წყევლით შენაჩვენები,

როგორც ზღვის ხეტიალი, როგორც ბედის ტრიალი,

ჩქარი გრგვინვა-გრიალით ქრიან ლურჯა ცხენები!

და რადგან ნისლი შეუცნობლის მეტაფორაცაა, ის ყველა „მოგზაურის” თანამდევია და ქროლვა უსასრულობისკენ, დაუსაბამობისკენ, შეუცნობლისკენ და, საბოლოოდ, უფლისკენ – ნისლში მოგზაურობაა. ნიკო სამადაშვილი სლექსში: „დაუსაბამობის ხილვა”- პერსონაჟი ნისლშია გახვეული…

მე მივქროლავდი, როგორც უდაბნო,

ცხედარზე უფრო დაუზარებლივ…

და მსოფლიოდან ისევ მეძახდნენ

ცადაკარგული ხშირი ზარები.

სიტყვებს ვუგდებდი შეხვედრილ შარას:

ტერფებს ფოთლებით ვერ დამიამებ,

მონასტრის ზემოთ ვხედავდი შავად

სივრცეში გაკრულად ადამიანებს.

ნისლის სვეტები იდგნენ გარშემო,

ნისლებს შუადღეც ვერ ათენებდა.

გული იწვოდა და ლურჯი კვამლი

მსხვილად მდიოდა ბნელ თვალებიდან…

……………………………………………………………………

„ნისლის გზა” რჩეულთა გზაა, ამიტომ პოეტები „ავად არიან” ნისლით, როგორც „მსოფლიო სევდით”. ეს აზრი კარგად აქვს გამოხატული ნიკოლაი გუმილიოვს ლექსში „ნისლი”:

я верно болен на сердце туман

тумана нет на сердце я не болен

нет я не болен и тумана нет

ни в сердце нет ни даже в атмосфере

тумана нет и облачности нет

всё ясно значит ты наверно болен

неизлечимо на сердце туман

ტერენტი გრანელის ლექსში „ექსკურსია ცისკენ” „ნისლიანი უსაზღვრო სივრცე” აგრეთვე შეუცნობლის სიმბოლოა:

ისევ სიშორის ცეცხლი მიზიდავს,

არ მინდა გული სამარეს მივცე,

მე ხომ მინდოდა გასვლა მიწიდან,

მე ხომ მინდოდა გაფრენა ცისკენ.

იქ უხილავი მხარე მიცდიდა

და ნისლიანი უსაზღვრო სივრცე…

ნისლისა და მგზავრის სემანტიკაა დაკავშირებული ნიკო სამადაშვილის

ამ სტრიქონებში:

საღამო მოდის, ნისლი  ზედაშეს

სვამენ და დაისს მთები კენკავენ.

ჩემო ლიახვო, ალბათ მე და შენ

საქართველოდან გამოგვრეკავენ.

რა ვუყოთ მერე,  ვიღაცა  მგზავრი

გაჰყვება სტვენით გზნების მოლაღურს,

და შეადარებს გაკმენდილ ზარებს

მწყემსის უბეში მოკლულ სალამურს.

ალექსანდრე აბაშელი კი სიკვდილის წინდა წერილ ლექსში ერთგვარად აჯამებს განვლილ „ნისლიან გზას” და აფასებს, როგორც მოგზაური, რომელიც ამაოდ დაშვრა:

ხანდახან ფიქრი დამბურავს,
ვწევარ და არ მეძინება.

ვიტყვი ცხოვრების სამდურავს

და ცრემლი დამედინება.

გზას რომ გავხედავ ნისლიანს,

ჩავქრები, ჩავიშრიტები:

გზაზე რომ ყრია, ვისია,

ფრთამოტეხილი ჩიტები?

………………………………………………..

ვერაფერს გავხდი მზისაკენ

მუდამ ხელების აშვერით,

რაც გულს უნდოდა, ისა ვქმენ,

მაგრამ ამაოდ დავშვერი!

როგორც ვხედავთ, ქართულ პოეზიაშიც ნისლს თავისი გზა აქვს, თავისი პოეტიკა და თავისი უღრმესი სემიოტიკა. ის ქმნის საკუთარ ზღაპარს და საკუთარ სიუჟეტს. ნისლი დამოგზაურობს პოეტიდან პოეტში, სტრიქონიდან სტრიქონში, ტექსტიდან ტექსტში… ის გაივლის შემოქმედ გულებს და სულებს… ანდა, სამუდამოდ რჩება მათში. ნისლი თვითონ წყვეტს, საით წავიდეს და ეს თვისება მას დააქვს პოეზიაშიც. ის არ არის ყველა პოეტის სტუმარი, ყველას არ წყალობს, მხოლოდ რჩეულებს და რჩეულთაგან მხოლოდ ერთეულები აღწევენ თავს და, აი, სწორედ მაშინ დგება სულის მისტიკური გასხივოსნება – ინიციაცია…

ნისლის არსი და იდეა კარგად აქვს გახსნილი ერთ თანამედროვე ავტორს, ნიკა ჯორჯანელს, ლექსში „მგზავრობა ნისლში”, რომლის სრულ ვარიანტსაც აქვე გთავაზობთ:

„ნაღვლიანი სივრცე ღია./ ბარდნის. დაზრნენ ეკალ-ბარდნი./ 

ძველი დროის თეთრი დღეა./ ძველი დროის ციდან ბარდნის./ 

თვალი ნისლში ლამის გადნეს,/ვეღარაფრის მჭვრეტი. თვითონ/ 

ნისლი ველზე ზანტად გადის./ ეშინიათ ღრუბლებს ციდან/ უცნაური ჩამოვარდნის./ 

წინათ თეთრზე რბოდა შავი./ ახლა უკვე თეთრის რონინს/ ვხედავ შავზე, გაიშალა/ 

უსაგნობის მთქმელი ფონი./ წაიშალნენ მიდამონი./ გაქრნენ კვამლნი, საკვამურნი./ 

გათანაბრდა ყველა დონე./ ალალბედად გაკვალულმა/ 

გზამ, რომელიც მართმევს ღონეს,/ ვეღარასგზით მოარიდა/ 

თავი ნისლს და გაქრა ისევ./ ყველაფერი მომხდარიდან/ ერთი რაღაც რჩება – ნისლი./ 

მაგრამ მაინც, მაგრამ ვისი/ ანდა რისი ბოლო არის/ ის? რა ცხადის დასაწყისი?/ 

ვინ წერს ამ, ვთქვათ, მემუარებს?/ ნება რისი ასახვისა/ აღარაფრად აგდებს ფიქრს და/

აიგივებს სივრცეს ამგვარ/ ლანდთან, ჯვარს კი, ღმერთო, – იქსთან?/ 

უცებ „მე თუ მეძებ, აქ ვარ”/მესმის ხვალის. მესმის, მაგრამ/ ის არ უნდა ყოფილიყო/ 

აქ. ვჭვრეტ მასში ჭმუნვის საგანს:/ გაცრეცილი პროფილიღა/ დამრჩენია სახისაგან./ 

ნისლს შიგნით ვარ. ჩემ შიგნით კი/ ნისლის მსგავსი არის რაღაც./

სინამდვილევ, შემირიგდი,/ მინახულე ზოგჯერ აქაც./ 

შენს კედელზე ფერმკრთალ ლაქას/ წარმოვადგენ ხვალის შუქზე./ 

ნუ იფიქრებ, რომ დრო გამყავს./ ნუ იფიქრებ, რადგან უკვე/  

ხვალ არაფერს ნამდვილს არ ჰგავს/ დღე, რომელშიც ვსუნთქავ ჯერაც./ 

იმდენად ხარ სინამდვილე,/ რამდენადაც ჩემი გჯერა./ ნახავ: ნისლში ვინადირებ/ 

კურდღლის მსგავსად მხტომ და მცირე/გასასვლელზე გარეთ – შენში./

მაგრამ ვიცი, ავაცილებ/ ყველა ტყვიას და შენ შეგშლის/ ჩემი სროლა სასაცილო,/ 

ჩემი ხვალის სველი ცეცხლი./ …ხვალეში ვარ. ის კი თითქოს/

ვერ გებულობს, რად ვიქეცი,/ მოხვედრილი მასში. მიდგას,/

ფიქრობს სული და აღმითქვამს/ თავისსავე ბოლოს კეთილს./ 

მეათასედ მისვამს კითხვას, თუ რა გარსი გავიკეთე./ მიღიმის და პასუხს ითხოვს…/ 

გზები, გზები, გამირბიან./ ერთადერთის გაყოლებით/ ორივ მხარეს ხრამებია./

 ნელა-ნელა,  დაღონებით,/ შეფერხებით, დაყოვნებით,/ უხალისხოდ,  არა ნებით/

 მსრესენ ნისლის ვაგონები…/ ვმადლობ ხვალეს, თუ იქნება/ და ცოცხალი ვეგონები.”

ამ სტრიქონებში მთავრი პერსონაჟი ნისლია, ავტორი კი ნისლს შერთული ხმაა, რომლის ნებელობა გადაფარული და დაკარგულია… ყველაფერი წაშლილია, გათანაბრებული… არეულია დროც… ავტორი „ხვალე”-დან მოთქვამს, იქ არის… თუმცა ის ხვალეც არაფერს ნამდვილს არ ჰგავს… დახატულია ქაოსი, დაახლოებით „ჩანასახის” მდგომარეობა, რომლიდანაც წუთი წუთზე უნდა მოხდეს დაბადება… დაბადება ახალ გარსში, ახალ ცნობიერებაში… რა დაიბადება ამ ქაოსიდან? ახალი ნისლი და გაურკვევლობა, თუ სიცხადე და სინამდვილე…. ეს ჯერ არ ჩანს, თუმცა გარკვეული მინიშნებები ისმის „ჩანასახის” ხმაში: „ფიქრობს სული და აღმითქვამს თავისსავე ბოლოს კეთილს”.

წარმოდგენილი კვლევიდან შეგვიძლია ქართულ პოეტურ დისკუსიაში ნისლის ერთ-ერთი სემიოტიკური მოდელი გამოვიყვანოთ სიუჟეტის სახით:

მოქმედების ადგილი: ნისლი

მოქმედების დრო: გაურკვეველია

მოქმედების მიზანი:

სწრაფვა სრულყოფილებისკენ, უფლისკენ

მოქმედი პირი: მოგზაური

მთავარი გზა: სიყვარულისა და ჰარმონიის

ნისლის გზა: უგზობა

სხვა პერსონაჟები: შიში, მარტოობა, ნისლის ურჩხულები, ნისლის „ლურჯა ცხენები”… სულები…

მეტაფორა მნიშვნელოვანი მოვლენაა სამყაროს შემეცნების პროცესში. ახალი ცოდნის პარადიგმის კონტექსტში მეტაფორა განიხილება, როგორც ადამიანის უმნიშვნელოვანესი სააზროვნო მექანიზმი, რომელიც განსაზღვრავს ადამიანის მიმართებას სინამდვილესთან. სწორედ ამ მხრივ არის საინტერესო ჩვენთვის ბუნების მოვლენათა კონცეპტების მეტაფორული გააზრების რეპრეზენტაციული ვარიანტები ენობრივი ცნობიერების სტრუქტურებში და ამ შემთხვევაში ქართული პოეტური დისკურსის მასალების მიხედვით.

ბუნების მოვლენების კონცეპტებიდან ნისლი ერთ-ერთი ყველაზე უფრო აქტუალიზებული სემანტემაა, რომელიც პოეტურ დისკურსში გამოირჩევა მეტაფორიზაციის მაღალი ხარისხით. ქართულ პოეზიაში ნისლი ქმნის საინტერესო პოეტიკას, რაც გამოიხატება არამხოლოდ მეტაფორულ და სიმბოლურ სემანტიკაში, არამედ ემოციური მნიშვენლობების მრავალფეროვნებაშიც. ნისლი ერთსა და იმავე დროს არის როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი ემოციების აღმნიშვნელი, თუმცა საკვლევ მასალაში პროცენტულად დადებითი ემოციების სიჭარბე აღინიშნა. ნისლი პოეტების „მსოფლიო სევდის” სიმბოლოცაა, რომლითაც პოეტები „ავად არიან” და რომლიდანაც მათ არ უნდათ გამოსვლა… ნისლით გამოწვეული გაურკვევლობა ასოცირებულია იდუმალებასთან, იდუმალება კი ღვთაებრივის ნიშანია.

გონებას თუ კარგად დავძაბავ, შეიძლება, ზუსტი თარიღიც კი გავიხსენო. თითქოს არაფერი მომხდარა განსაკუთრებული, მსგავსი საღამოები ვილნიუსში ხშირად დგება, ნაცრისფერი, უხასიათო, საწვიმრად გამზადებული, ღამის ნაადრევად დადგომის მომლოდინე. მიუხედავად ამისა, იმდენად ცხადად მიდგას თვალწინ ის დღე, შემიძლია, დანამდვილებით გითხრათ, რომ ოქტომბერი იყო და თუ მოვინდომებ, იმასაც გავიხსენებ – რომელი ოქტომბერი. იმ დღეს ჩემი ლიტერატურასთან ურთიერთობის ახალი ეტაპი დაიწყო.

უნდა გამოვტყდე, ყველა საგანს შორის, რომელიც ოდესმე მისწავლია, რადიკალურ ისლამსა და ტერორიზმს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ჩემი ტანმორჩილი, გამხდარი, ხმადაბლა მოლაპარაკე, ლიტველი ლექტორი, ერთი შეხედვით, სულაც არ ჰგავდა ადამიანს, რომელმაც თავისი ცხოვრების შვიდი წელი პაკისტანში გაატარა. ის უამრავ საინტერესო ისტორიას ყვებოდა და მუდმივად ცდილობდა, თანამედროვე მსოფლიოს ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა – ტერორიზმი – ჩვენთვის სხვადასხვა მხრიდან ეჩვენებინა. სწორედ მისი დახმარებით მივხვდი, რომ აბსოლუტურად შესაძლებელია, ნებისმიერი საკითხი წარმოაჩინო არასტანდარტული რაკურსით და ადამიანებს, რომლებიც ლექციაზე ან გაკვეთილზე გისმენენ, მისცე და ასწავლო გაცილებით მეტი, ვიდრე ამას დეტალურად გაწერილი სილაბუსი გავალებს.

ალბათ იკითხავთ, რა კავშირშია ჩემი ლიტერატურასთან ურთიერთობა რადიკალურ ისლამთან. სწორედ იმ დღეს, რომელზეც ზემოთ მოგახსენეთ, ჩემი ლექტორი ყვებოდა მწერალზე, რომელიც თავისი ფანტაზიით, წერის სტილითა და ცხოვრებით დედამიწის ზურგზე არავის ჰგავს. ეს ამბავი მრავალი წლის წინ მოხდა, მაშინ მე ჯერ კიდევ ბეჯითი გოგო ვიყავი, რომელიც უნივერსიტეტში ჭრელ-ჭრელი რვეულებით დადიოდა და იწერდა ყველაფერს, რითაც დაინტერესდებოდა. ის რვეული ახლაც შენახული მაქვს, რვეული, სადაც დიდი ასოებით ჩავიწერე პირველად გაგონილი სახელი და გვარი: SALMAN RUSHDIE და ჩარჩოც საგულდაგულოდ შემოვავლე.

სალმან რუშდი 1947 წლის 19 ივნისს, მუმბაიში დაიბადა. მისი ცხოვრება და ლიტერატურული კარიერა ერთდროულად ბრწყინვალეცაა და შიშის მომგვრელიც. რუშდის წიგნები: „სატანური ლექსები”, „შუაღამის შვილები”, „სირცხვილი”, „ჯოფეფ ენტონი”, „ფლორენციელი ჯადოქარი”, „ლუკა და სიცოცხლის ცეცხლი” და სხვები უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს, თუმცა მისი შემოქმედებისადმი დამოკიდებულება მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში არაერთგვაროვანია.

რუშდი ბევრჯერ გამხდარა კრიტიკის ობიექტი და პოლიტიკური თუ რელიგიური სკანდალების მთავარი გმირი. მისი რომანი „შუაღამის შვილები” ინდოეთში ინდირა განდის შეურაცხმყოფელ ტექსტად მიიჩნიეს, რასაც სალმან რუშდისა და რაჯივ განდის შორის ღია მიმოწერა მოჰყვა. 1989 წელს კი „სატანური ლექსების” გამო აიათოლა ხომეინიმ მწერალს ფატვა გამოუცხადა. შედეგად სალმან რუშდიმ მრავალი წელი გაატარა დევნილობაში, სამშობლოსგან შორს, უსაფრთხოების სამსახურის მეთვალყურეობის ქვეშ, გამოგონილი სახელით და გვარით „ჯოზეფ ენტონი”, რომელიც საყვარელი ავტორების, ჯოზეფ კონრადისა და ანტონ ჩეხოვის სახელების შეერთებით შექმნა. 

დღეს სალმან რუშდი მრავალი ლიტერატურული პრემიის ლაურეატია, მის წიგნებს მილიონობით ადამიანი კითხულობს, თუმცა ინდოეთსა და პაკისტანში მის სახელს ისევ ტაბუ ადევს.

 „ფლორენციელი ჯადოქარი” ქართულ ენაზე სულ ცოტა ხნის წინ გამოიცა (ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2014, მთარგმნელი: გია ბერაძე). გულახდილად ვიტყვი, რომ არ მახსოვს, ბოლოს რომელმა წიგნმა გამოიწვია ჩემი ასეთი აღფრთოვანება. რომანში, სადაც გამოგონილი პერსონაჟების გვერდი ამერიგო ვესპუჩის, სანდრო ბოტიჩელის, სავონაროლას და სხვა ისტორიულ პირებს შეხვდებით, რუშდი წერს ყველაფერზე, სიყვარულსა და შურისძიებაზე, ნათესაურ კავშირებსა და ოჯახის წინააღმდეგ ამხედრებულ ადამიანებზე, მეგობრობასა და ერთგულებაზე, სულსა და ხორცზე, რელიგიასა და პოლიტიკაზე, განსხვავებებზე ევროპასა და აზიას შორის, ახალ სამყაროზე, რომელსაც ამერიკა ჰქვია და რაც მთავარია, ოცნებასა და რეალობაზე, რომელთა შორისაც საზღვარი არ არსებობს.

წიგნის მთავარი გმირი, მონღოლთა პრინცესა, გრძნეული ყარა ყიოზი, რომელიც ადამიანთა გულებს ერთი შეხედვით იმორჩილებს, ბოლოს ავი ენებისა და შურის მსხვერპლი ხდება. ის დაკარგავს პატივს და დიდებას და საცხოვრებლად მისთვის სრულიად უცნობ სამყაროში მიდის. მისი თავგადასავალი არ სრულდება სიკვდილით. ყარა ყიოზისთვის სიკვდილი მხოლოდ ახალი გზების ძიებაა, გზების, რომელიც წარმოსახვაზე გადის.

ყარა ყიოზის გზა ჩემთვის საოცრად ჰგავს იმ გზას, რომელიც წიგნის ავტორმა გაიარა. ერთი შეხედვით შეიძლება სასაცილოდაც მოგეჩვენოთ, რა აქვთ საერთო ულამაზეს მონღოლ პრინცესასა და მის შემქმნელ მწერალს, არც ისე შთამბეჭდავი გარეგნობითა და უცნაური თვალებით, მაგრამ მენდეთ, სალმან რუშდიც ჯადოქარია, რომელიც თავისი პერსონაჟივით წარმატებით იპყრობს ჩვენს გულებს და გონებიდან გონებაშიც შეუფერხებლად მოგზაურობს. ყარა ყიოზის მსგავსად, ისიც განდევნეს და მანაც შეძლო დაბრუნება, ისე როგორც ჯადოქრებს სჩვევიათ.

ცოტა ხნის წინ მეგობარმა, რომელსაც საყვარელ წიგნებზე ველაპარაკებოდი, მითხრა, რომ დოკუმენტური პროზა საუკეთესო რამაა, რაც ადამიანმა შეიძლება წაიკითხოს. მე კი ვფიქრობ, რომ კარგი წიგნი, მიუხედავად იმისა, დოკუმენტურია თუ ზღაპრების კრებული, დიდი ბედნიერებაა, თუმცა სულ სხვაა ჯადოქრის ხელით დაწერილი წიგნი, რომელსაც გრძნეულების სურნელი ასდის და გიყვებათ ამბავს, რომელიც აუცილებლად გაგყვებათ სიზმარში და მიგახვედრებთ, რომ ცხოვრება მხოლოდ ის არაა, რასაც თქვენ ყოველდღე შეუიარაღებელი თვალით ხედავთ.

მაშ ასე, გაყევით სამოგზაუროდ სალმან რუშდის, მოიარეთ ფლორენცია, ინდოეთი, სტამბოლი და ახლადაღმოჩენილი ამერიკა და ნურაფერი შეგაშინებთ, რადგან არ არსებობს სასჯელი, რომელიც ლიტერატურას და ჩვენს წარმოსახვას მოერევა. 

მთარგმნელის შენიშვნა: სტატიის სათაური წარმოადგენს ალუზიას ცნობილ რუსულ ამფიბოლიაზე: „казнить нельзя помиловать”, – რომელიც მნიშვნელობას იცვლის იმის მიხედვით, რომელი სიტყვის შემდეგ დასვამთ მძიმეს)

მალე საზაფხულო არდადეგები დადგება. უკან დარჩება სასწავლო პროცესის დაძაბული თვეები, პირველი სასწავლო წლისგან მიღებული სიხარული და სხვადასხვა უხერხულობაც. წინ ხანგრძლივი და ბედნიერი არდადეგებია. მაგრამ როგორ გავატაროთ ისინი ისე, რომ სასიამოვნოც აღმოჩნდეს და სასარგებლოც, რომ გუშინდელმა პირველკლასელმა კარგად დაისვენოს და ძალა მოიკრიბოს, მაგრამ, ამასთან ერთად, პირწმინდად არ დაივიწყოს ყოველივე ის, რაც პირველ კლასში ასე გულმოდგინედ და გარკვეული ძალისხმევის ფასად ისწავლა?

როგორ გავანაწილოთ არდადადეგები ისე, რომ მოსწავლემ სრულფასოვნად დასვენება შეძლოს?

ნუ იჩქარებთ არდადეგების დაწყებისთანავე ბავშვის სამეცადინოდ დასმას. პირველი 2-3 კვირის განმავლობაში უფრო მნიშვნელოვანია, მან თანატოლებთან ერთად ითამაშოს და სათანადოდ დაისვენოს. მიეცით უფლება, ცოტა ხნით მიივიწყოს ის სირთულეები, რომლებსაც სასწავლო წლის განმავლობაში შეეჯახა. ეს, რასაკვირველია, იმას არ ნიშნავს, რომ ბავშვი ნებაზე მიუშვათ. აუცილებელია, მას არდადეგების დროსაც ჰქონდეს გარკვეული რეჟიმი, თუნდაც გაცილებით შერბილებული იმასთან შედარებით, ვიდრე სასწავლო წლის განმავლობაში იცავდა. დაე, იძინოს დილის 10 ან 11 საათამდე. მიეცით იმის უფლებაც, საღამოობით ცოტა გვიან დაწვეს დასაძინებლად. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საღამოები თბილია და გრძელი.

ყურადღებით მოეკიდეთ ბავშვისთვის სათანადო კომპანიის აღმოჩენას, რადგან სასწავლო წელი მოსწავლეს გარკვეულწილად უზღუდავს კომუნიკაციის საშუალებას: საკლასო ოთახში გაკვეთილების შემდეგ ბავშვებს ნაკლებად აქვთ კავშირი ერთმანეთთან, ამიტომ არდადეგებისთვის ისინი ურთიერთობის დეფიციტს განიცდიან.

არდადეგების დაწყებასთან ერთად მოსწავლეები მთელი არსებით გადაეშვებიან ხოლმე თამაშისა და დასვენების სამყაროში. ეს ძალიან კარგია, რადგან გადატვირთული რეჟიმის გამო (რაც გულისხმობს არა მხოლოდ სასკოლო გაკვეთილებს, არამედ სხვადასხვა წრესაც) ბავშვებს თამაშისთვის საკმარისი დრო აღარ რჩებათ, ამიტომ პატარას ამ სურვილს წინააღმდეგობას ნუ გაუწევთ, პირიქით, ასწავლეთ მას ახალი თამაშები.

რასაკვირველია, საჭიროა, ყოველდღიურად გამოყოთ დრო კითხვისთვის, მაგრამ გახსოვდეთ: დაწყებითი კლასის მოსწავლისთვის კითხვა რთულია, ბავშვი მალე იღლება, ამიტომ დღეში ნახევარ საათზე მეტს ნუ დაუთმობთ ამ პროცესს. უდავოდ, არსებობენ ბავშვები, რომლებიც ამ დროს უკვე კარგად კითხულობენ, უყვართ კიდეც კითხვა, მაგრამ ისინიც კი ხშირად უნდა დაასვენოთ და თვალის ვარჯიშები შეასრულებინოთ. ტექსტის არჩევანი ბავშვს მიანდეთ. რასაკვირველია, არსებობს წასაკითხი მასალის აუცილებელი საპროგრამო სია, მაგრამ თუ ის ბავშვს მაინცდამაინც არ აინტერესებს, ძალას ნუ დაატანთ, ამით მხოლოდ შეაძულებთ კითხვას.

ბავშვის კითხვისადმი ინტერესის შენარჩუნებას ყოველგვარი საშუალებით უნდა ცდილობდეთ. თუ თქვენს პატარას უყვარს საბავშვო დეტექტივები, მანქანების ან ცხოველების შესახებ ჟურნალები, – დაე, იკითხოს, საგანგაშო ამაში არაფერია. მთავარია, კმაყოფილებით კითხულობდეს. ამ დროს მშობლის მოვალეობაა, რბილად, მოთმინებით, ნეგატიური ემოციების გარეშე გადაატანინოს ბავშვს ყურადღება იმ საკითხავი მასალისკენ, რომლებიც სასკოლო პროგრამითაა გათვალისწინებული.

საზოგადოდ, „საზაფხულო მეცადინეობები” კარგია იმისთვის, რომ ბავშვს აუმაღლოთ პასუხისმგებლობის გრძნობა და საკუთარ თავს შვილისადმი ნდობა გაუღვივოთ.

უმნიშვნელოვანესი უნარ-ჩვევა, რომელსაც მოსწავლე სკოლაში იძენს, წერაა, თუმცა იშვიათია, რომ პირველკლასელს ხელწერა მარტივად და სირთულეების გარეშე ჩამოუყალიბდეს. ამიტომ, დავიწყებას რომ არ მიეცეს, მაგალითად, პირველ კლასში შეძენილი ეს ჩვევა, ძალზე სასარგებლო იქნება, ზაფხულში პატარამ კვლავ გაავარჯიშოს ხელი. ამისთვის არსებობს სავარჯიშო რვეულები და დამხმარე სახელმძღვანელოები. ახლა კი, როდესაც ძირითადი სირთულეები უკვე გადალახულია, ყველანაირად ეცადეთ, განუმტკიცოთ და გაუუმჯობესოთ ბავშვს ჩვევა.

ამ სამუშაოს გამოყენება შეიძლება ბავშვის დამოუკიდებლობის და, შესაბამისად, პასუხისმგებლობის განსავითარებლადაც. შეგიძლიათ,ზაფხულის დამდეგს ასე მიმართოთ მას: „მე არ ვამოწმებ შენს რვეულებს და არ ვადევნებ თვალს, როგორ მუშაობ, მაგრამ თუ ზაფხულის ბოლოს ყველა დავალება შესრულებული გექნება, საჩუქარს მიიღებ”. გაითვალისწინეთ: მთავარია, მოთმინებით აღიჭურვოთ და მართლა თქვათ უარი ბავშვის ყოველმხრივ კონტროლზე. რა თქმა უნდა, შეიძლება, დროდადრო ჰკითხოთ, როგორ არის საქმე, კმაყოფილია თუ არა საკუთარი შედეგებით, მაგრამ არავითარი შენიშვნა არ მისცეთ და საერთოდ, მოერიდეთ ყოველგვარ კომენტარს.

ღირს თუ არა ზაფხულში სასწავლო წლის განმავლობაში გავლილი პროგრამის გამეორება? თუ რაიმე ხარვეზი არსებობს, ამ კითხვაზე პასუხი დადებითია, მაგრამ კარგი იქნება, თუ უბრალოდ კი არ გაიმეორებთ ყველაფერს, არამედ საზაფხულო არდადეგების დაწყებამდე მიიღებთ მასწავლებლისგან რეკომენდაციებს იმის შესახებ, რაზე გაამახვილოთ ყურადღება, რა სახის დავალებების შესრულება იქნება უფრო შედეგიანი. ასევე არ არის აუცილებელი ყველაფრის ერთდროულად კეთება. მეცადინეობები დაყავით ერთგვარ ციკლებად და ბლოკებად. მაგალითად, თუ პრობლემებს წააწყდით მათემატიკაში, ის ცოტა ხნით გვერდზე გადადეთ და მიხედეთ სხვა საგანს, მაგალითად, მშობლიურ ენას.

მშობლიურ ენაზე მხოლოდ მას შემდეგ გადადით, რაც ბავშვი წერაში ხელს გაივარჯიშებს. ამ შემთხვევაში მას უფრო გაუადვილდება დავალებების შესრულება, კარნახის წერა და სხვა.

კიდევ ერთი მარადიული შეკითხვა: ღირს თუ არა, არდადეგების დროს მომდევნო კლასის პროგრამას მივაქციოთ ყურადღება? ჩემი აზრით, არა. თუ ბავშვი ადვილად სწავლობს, მან შესაძლოა ინტერესი დაკარგოს და მომდევნო სასწავლო წელი მისთვის მოსაწყენი გახდეს, ხოლო თუ სწავლა უჭირს, ასეთი წინასწარი და გარკვეულწილად იძულებითი სამუშაო მას გაუმძაფრებს სიძულვილს მოცემული სასწავლო მასალის მიმართ.

აგრძნობინეთ ბავშვს, რომ მას ყველაფერი გამოუვა – მან ხომ სასწავლო წელი დაასრულა და მომდევნო კლასში გადაიყვანეს, ე. ი. საქმე არც ისე ცუდადაა, როგორც შეიძლება მშობელმა მიიჩნიოს, ამიტომ არ არის საჭირო ბავშვზე ზეწოლა იმ მიზნით, რომ ყველა საგანში ათიანი ჰყავდეს – დასაწყისისთვის 8 და 9 ქულაც საკმარისია.

აუცილებლად გაითვალისწინეთ შემდეგი: თუ მაინც გადაწყვეტთ, ბავშვი სასკოლო პროგრამის მიხედვით ამეცადინოთ, დღეში 20-30 წუთზე მეტს ნუ დაუთმობთ ამ სახის მეცადინეობას. ამასთან, მიეცით ბავშვს იმის განსაზღვრის უფლება, დღის რომელ მონაკვეთში იმეცადინოს. მთავარია, მთელი არდადეგების განმავლობაში რეგულარულად იმუშაოს.

დაბოლოს: ხშირად მეკითხებიან, შეიძლება, ბავშვმა გამოიყენოს ელექტრონული წიგნებიც, თუ მხოლოდ ნაბეჭდი უნდა იკითხოს? ამას არ აქვს მნიშვნელობა. მთავარია, მოწყობილობაზე შრიფტის ზომა და სიმკვეთრე შეესაბამებოდეს ბავშვის ასაკს. გარდა ამისა, ყურადღება მიაქციეთ შემდეგ გარემოებებს: ეკრანი არ უნდა ციმციმებდეს; ელექტრონული წიგნი ბავშვს თვალებიდან სათანადო მანძილზე უნდა ეჭიროს, კერძოდ, 30-50 სმ-ზე, ეკრანის მოცულობის მიხედვით.

მსოფლიოს ბავშვთა არჩევანი: ‘’პატიოსანი არჩევნების მომხრე ვარ და არა მოზრდილების პოლიტიკური თამაშისა!’’

„დასაბამიდან იყო სიტყვა… ყველაფერი მის მიერ შეიქმნა და უმისოდ არაფერი შექმნილა, რაც კი შეიქმნა”, – ვკითხულობთ იოანეს სახარების პირველი თავის შესავალშივე. მე არც თეოლოგი ვარ და არც ამ საკითხში ღრმად ჩახედული ადამიანი, ამიტომ არ შევუდგები მის თეოლოგიურ-რელიგიურ ინტერპრეტირებას, მაგრამ, როგორც რიგით მოკვდავსა და საერო კვლევა-ძიებაში ჩართულ ადამიანს, ჭეშმარიტებად მიმაჩნია ფორმულირება: „…და უმისოდ არაფერი შექმნილა, რაც კი შეიქმნა”. 

რას ვგულისხმობ? 

რომ არა თავის დროზე ნათქვამი პირველი გაბედული სიტყვა, არ იქნებოდა ტექნიკური პროგრესი! ფაქტი უამრავია, მხოლოდ რამდენიმე მათგანს მოვიყვან.

რაოდენ ღიმილისმომგვრელიც უნდა ჩანდეს დღეს, ერთ-ერთი პირველი თამამი განაცხადი იყო წარმოდგენა დედამიწის მოდელზე – ოთხი სპილოს ზურგზე შემოდგმულ მიწის ნაჭერზე. მისი ავტორის ბედი უცნობია, მაგრამ უფრო დახვეწილი თეორიისთვის ჯორდანო ბრუნო კოცონზე დაწვეს. ამპარტავანმა და ეგოცენტრულმა საზოგადოებამ არ აპატია – რას ჰქვია, სამყარო ჩვენ გარშემო არ ბრუნავსო. ნიშანდობლივია ისიც, რომ ძლიერთა ამა ქვეყნისათა ბრუნოს თეორია ვიღაც შერეკილის ნაბოდვარად კი არ მიიჩნიეს, არამედ კაცობრიობისთვის მეტად საშიშად და ავტორს უმკაცრესი სასჯელი არგუნეს. არადა ვინ იცის, რამდენი „შერეკილი” დაეხეტებოდა ქუჩებში, რომელთა „ნაბოდვარს” გაპრანჭული ევროპა ჩირადაც არ აგდებდა ან გულიანად დასცინოდა…

თუმცა კოცონის მხურვალებამ მხოლოდ ბრუნოს სხეული აქცია ნაცარტუტად, სახელს კი ვერაფერი დააკლო; მხოლოდ მისი ცილოვანი მასა გააქრო ამქვეყნიდან, თეორია კი საუკუნოდ შემორჩა ისტორიას, რადგან იგი თანამედროვე ასტრონომიასა და კოსმონავტიკაში რეალიზდა.

ჯორდანოს ბედი არაერთმა სხვამაც გაიზიარა. ყოვლისმცოდნენი განსაკუთრებით ქიმიკოსებს არ სწყალობდნენ. ალქიმიკოსად შერაცხულმა შუა საუკუნეების მრავალმა მკვლევარმა დაასრულა სიცოცხლე კოცონსა თუ ეშაფოტზე. მათი „ფილოსოფიური ქვის” ძიების მეთოდები დღეს ქიმიის ხერხემალია.

როდესაც ეილერი XVIII საუკუნის ბოლოს თავის თეორიას აყალიბებდა, წარმოდგენაც არ ჰქონდა კომპიუტერებსა და გამოთვლით ტექნიკაზე, მაგრამ თანამედროვე გამოთვლითი ტექნიკის საშუალებები ციფრებს ეილერის ენაზე „ესაუბრებიან”.

ბორმა და რეზერფორდმა უმცირეს ნაწილაკებში დაინახეს ის, რასაც ბრუნო და კოპერნიკი ჭოგრიტებითა და ტელესკოპებით აკვირდებოდნენ. თავზე ხელაღებული უნდა ყოფილიყავი, რომ გაგებედა და გეთქვა, ატომსა და სამყაროს ერთნაირი აღნაგობა აქვთო. როგორ უნდა ერწმუნა ყოველგვარი სიახლისკენ ეჭვის თვალით მომზირალ მოყვასს „ზღაპარი” ატომის, ამ თითქმის მისტიკური, თვალით უხილავი ნაწილაკის, აგებულების შესახებ? ძნელად, მაგრამ ბოლოს მაინც ვიწამეთ და მივიღეთ…

სიახლეებისკენ ეჭვის თვალით მზერა მხოლოდ შუა საუკუნეებისთვის როდი იყო დამახასიათებელი; მეოცე საუკუნის დასაწყისში მეხის გავარდნასავით გაისმა აინშტაინის ფარდობითობის თეორია, რომელიც დღეს თითქოს ყველამ ვიცით და მის საილუსტრაციოდ მარტივი მაგალითებიც კი მოგვყავს, მაგრამ, ავტორის თქმისა არ იყოს, „იგი დედამიწაზე ერთ-ნახევარმა ადამიანმა იცის მხოლოდ, საიდანაც ერთი თავად აინშტაინია, ნახევარი კი – დანარჩენი მსოფლიო”.

სულ რამდენიმე წლის წინ ქიმიაში ნობელის პრემია გადაეცა მეცნიერს, რომელიც რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში შეურაცხადად იყო მიჩნეული სამეცნიერო წრეებში. პრესტიჟული ჟურნალები მის ნაშრომებს აღარც კი ბეჭდავდნენ….

უამრავი ასეთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება.

…დღეს ყველამ იცის, რომ დედამიწა მრგვალია და მზის გარშემო ბრუნავს, თავდაჯერებულად ლაპარაკობენ ატომებსა და მათ გარშემო მორბენალ ელექტრონებზე, ადვილია ელემენტის რევიზია და მისი სამწყსოს – ელექტრონების დათვლა, აღარ გვაოცებს კოლბებსა და სინჯარებში ორი ნივთიერების შერევისას წარმოქმნილი ფერი, ნალექი, სინათლე თუ სითბო. ამ ელემენტარული საკითხების ცოდნის შემთხვევაში ვიღებთ გონებრივი სიმწიფის ატესტატს, თუმცა არც ერთი ჩვენგანი არ არის ბრუნო და კოპერნიკი, ბორი და რეზერფორდი, ეილერი და აინშტაინი… დღეს მერვეკლასელმა უფრო მეტი იცის, ვიდრე თავის დროზე არისტოტელემ იცოდა, მაგრამ გონიერების საზომად კვლავაც არისტოტელე, პითაგორა და ძმანი მათნი მიგვაჩნია…

მათ მოახერხეს, გაბედეს და კაცობრიობის ისტორიაში პირველად თქვეს ის, რაც მანამდე არავის ეთქვა… პირველ სიტყვას დიდი გამბედაობა სჭირდება, გამბედაობა კი ცოდნას, რეალურ ცოდნას მოაქვს… 

და კიდევ – თმენაა საჭირო. პირველმეუბნე ამრეზით ჭვრეტისთვისაა განწირული… თუმცა დროებით.

ვეტრფით წინსვლას, მაგრამ არ გვიყვარს სიახლები… ჯერ კიდევ მრავლად მოიძებნებიან ისეთები, „მერსედესსა” და „როლს-როისს” „ჟიგული” და „ვოლგა” რომ ურჩევნიათ… სპორტის სასახლე რომ შენდებოდა, ნახევარი თბილისი წუხდა თურმე, ეს უსახური ნაგებობა ქალაქს იერსახეს უკარგავსო…

პედაგოგთა  ატესტაციის  ეფექტური სისტემების  ძიებაში. 

   ქვეყნის განათლების პოლიტიკამ  გარანტიები უნდა შეუქმნას პედაგოგებს, რომ მათ ექნებათ ისეთი სამუშაო პირობები, რომელიც ხელს შეუწყობს პროფესიაში მათ წარმატებას და წაახალისებას. ზოგიერთ ქვეყანაში შეიმჩნევა პედაგოგთა პროფესიიდან  ინტენსიური გადინება  და  ჩნდება კადრების დეფიციტი, ასევე ტრადიციების და გამოცდილების დაკარგვის  საშიშროება. მასწავლებელთა გადინება რასაკვირველია უფრო მაღალია სკოლაში მუშაობის დაწყების პირველ წლებში და მცირდება სამუშაო სტაჟის ზრდასთან ერთად. გამოდის, რომ საზოგადოებრივი თუ კერძო რესურსის დიდი ნაწილი იხარჯება ადამიანების ისეთ პროფესიაში მომზადებაზე, რომელიც როგორც შემდგომში აღმოჩნდება, არ შეესაბამება მათ მოლოდინებს, ან  აღიქმება როგორც  „უმადური”, ან აღმოჩნდება მათთვის რთული ან ერთიც, მეორეც და მესამეც ერთად. 

სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია დავეხმაროთ დამწყებ მასწავლებლებს. მნიშვნელოვანია, პროფესიის არჩევის დროს, არსებობდეს ეტაპობრივი პროგრამა, რომელიც გულისხმობს საწყის ეტაპზე სწავლების დატვირთვის შემცირებას და მის თანდათანობით ზრდას, სკოლებში სპეციალურად განსწავლულ კურატორებთან/მენტორებთან მუშაობას და პედაგოგიურ საგანმანათლებლო დაწესებულებებთან მჭიდრო თანამშრომლობას. სასკოლო განათლების სისტემებმა უნდა შექმნას გარანტიები, რომ პედაგოგთა სკოლებში  განაწილების კრიტერიუმები და პროცესები ისე განისაზღვროს, რომ ახალგაზრდა მასწავლებლები არ ხვდებოდნენ  პრობლემურ და არაპოპულარულ სკოლებში.

მასწავლებლის კარიერული ზრდა  არ შემოიფარგლება ხელფასის ზრდით.

      OECD-ში გაერთიანებულ ქვეყნებში ჩატარებულმა კვლევის – „მასწავლებელთა საკითხი” –  შედეგებმა გვიჩვენა, რომ თუ გვინდა ეს პროფესია მიმზიდველი გავხადოთ  და შევინარჩუნოთ  ეფექტური პედაგოგები, ჩვენი პოლიტიკა არ უნდა შემოიფარგლოს მხოლოდ მათი სამუშაოს ანაზღაურების გაზრდით, თუმცა  ეს ფაქტორი  ძალიან მნიშვნელოვანია.

პედაგოგებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორ ურთიერთობაში არიან ისინი  მოსწავლეებთან და კოლეგებთან, გრძნობენ თუ არა თანადგომას სკოლის ხელმძღვანელობისგან, როგორი სამუშაო პირობები აქვთ და აქვთ თუ არა  თავიანთი პროფესიული უნარ–ჩვევების  განვითარების საშუალება. ამიტომ ზოგ ქვეყნებში სწავლების სრულყოფის პროცესში  განსაკუთრებული აქცენტი მასწავლებლის ატესტაციაზე კეთდება. თუმცა ატესტაცია უპირველეს ყოვლისა მიმართულია კლასში მუშაობის ხარისხის გაუმჯობესებისკენ. ეს არის საშუალება წარმატების აღიარების მისაღწევად. როგორც მასწავლებლისთვის, ასევე სკოლისთვის ატესტაცია ემსახურება პროფესიული განვითარების პრიორიტეტების განსაზღვრას. მათ საფუძველზე შესრულებული სამუშაოსთვის ხდება მასწავლებელთა წახალისება.

აქ აუცილებლად უნდა განვმარტოთ, რა იგულისხმება ამ ტერმინში – ატესტაცია. 

L. attestacio მოწმობა – მოხელის პროფესიული ჩვევების, კვალიფიკაციის, შესაძლებლობებისა და პირადული თვისებების შესაბამისობის შეფასება დაკავებულ (ან დასაკავებელ) თანამდებობაზე წაყენებულ მოთხოვნებთან; 

მუშაკის ცოდნის დონის, კვალიფიკაციის განსაზღვრა, იმის დადგენა, შეესაბამება თუ არა მუშაკის ცოდნის დონე და კვალიფიკაცია მის მიერ დაკავებულ თანამდებობას. მუშაკის შრომის ანაზღაურების კატეგორიების დადგენა მისი კვალიფიკაციის მიხედვით;

დასკვნა, გამოხმაურება მუშაკის საქმიანი თვისებებისა და ცოდნის თაობაზე;

(იხ. Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი: https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=372 )

ამ განმარტებების მიხედვით დღევანდელი სერტიფიცირება ვერ ჩაითვლება კვალიფიკაციის დადგენის სრულყოფილ მეთოდად. წერილში ატესტაციაზე საუბრისას, ვგულისხმობთ მასწავლებლის პროფესიული საქმიანობის მრავალმხრივ, მრავალკომპონენტიან შეფასებას, რომლის საკვანძო ელემენტი არის საგაკვეთილო პრაქტიკაზე დაკვირვება. ატესტაციის მნიშვნელოვანი შედეგი არის მასწავლებლის კარიერული ზრდა, რომელიც ხელფასის ადეკვატურ ზრდასაც გულისხმობს. ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე წერილში ჩვენ გამოვიყენებთ ტერმინს – ატესტაციას და არა სერტიფიცირებას.

პროფესიის მიმზიდველობა მხოლოდ მოიგებს  კარიერული ზრდის  საშუალებების დივერსიფიკაციით. სკოლებს ეს საშუალებას აძლევს, აღიარონ მასწავლებელთა წარმატება პროფესიულ საქმიანობაში, რაც აისახება სკოლის  განვითარებაზე. 

ქვეყნების უმრავლესობაში ის პედაგოგები, რომლებიც მხოლოდ კლასში მუშაობას ამჯობინებენ, შეზღუდული არიან თანამდებობრივი (კარიერული) ზრდის და ახალი უფლებამოსილებების მიღების საშუალებებში. სამსახურში წინსვლა, როგორც წესი, გულისხმობს, რომ ის ნაკლებ დროს ატარებს კლასში და ამით კარგავს სამუშაოთი კმაყოფილების შეგრძნების  მთავარ წყაროს. მათთვისაც კი, ვინც მზად არიან  თავის თავზე  მეტი ფუნქცია აიღონ კლასგარეშე სამუშაოსთვის, არჩევანი არც თუ ისე დიდია.  

ზოგიერთი ქვეყანა ცდილობს პედაგოგებს, მათი ფუნქციების გაფართოებითა, მათ შორის  გადაწყვეტილებების  მიღების უფლებების გზით, პროფესიონალური ზრდის ახალი შესაძლებლობები მისცეს. მასწავლებლებისთვის კარიერული ზრდის უფრო მრავალფეროვანი შესაძლებლობების მიღწევა შესაძლებელია ახალი პოზიციების შექმნის გზით, რომელიც უკავშირდება კლასგარეშე სამუშაოსა და ფუნქციებს, რომლებსაც მივყავართ მეტ ჰორიზონტალურ დიფერენციაციასთან; ასევე  კარიერული საფეხურების შემოღებით, რომელიც ეფუძნება პროფესიული დონის სრულყოფილებას და რომელიც გულისხმობს დამატებით მოვალეობებს, რომელსაც მეტ ვერტიკალურ დიფერენციაციამდე მივყავართ. უკანასკნელის შემთხვევაში ყოველი მომდევნო ეტაპი წინაზე რთულია, მოიცავს მეტ მოვალეობას და ადამიანთა ნაკლები რაოდენობისთვისაა მისაწვდომი. მას თან სდევს  სტატუსის და ხშირად შრომის ანაზღაურების მნიშვნელოვანი ზრდა. იმ ფაქტის აღიარება, რომ სკოლა და პედაგოგები უნდა უმკლავდებოდნენ  მოვალეობების და  ამოცანების საკმაოდ დიდ დიაპაზონს, იწვევს ახალი პოზიციების შემოღების აუცილებლობას, როგორიცაა დამწყები მასწავლებლების და პრაქტიკანტების კურატორი, წარმოებიდან მოწყვეტის გარეშე  სწავლების თანაკოორდინატორი და სასკოლო პროექტების  თანაკოორდინატორი.

სკოლის ხელმძღვანელობაზე აქცენტირება შეიძლება იქცეს მასწავლებელთა წარმატების აღიარებისა და გარკვეული მოთხოვნების დაკმაყოფილების საშუალებად. ამას გარდა კარგად გაწვრთნილ სპეციალისტებს და ადმინისტრაციულ მუშაკებს შეუძლიათ მასწავლებლების დატვირთვის შემცირება. პერსონალის მომზადების უკეთესი მატერიალური ბაზა ხელს შეუწყობს კოლეგიალობის სულის შექმნას განსაკუთრებით გამოცდილი პედაგოგებისთვის, თავიდან ააცილებს მათ პროფესიულ „გადაწვას” და ხელს შეუწყობს სკოლის თანამშრომლებისთვის  მნიშვნელოვანი უნარ–ჩვევების განმტკიცებას.

         როგორც ზემოთ აღვნიშნავდით, პედაგოგები  წარმოადგენენ  სახელმწიფო  მოხელეებს და რიგ  ქვეყნებში ეს სტატუსი დაკავშირებულია მუდმივ დასაქმებასთან. ვიღაცისთვის „მუდმივი” დასაქმების გარანტია კი ხდება სტიმული „მასწავლებლობისთვის”, მაგრამ ეს არაა საკმარისი იმისათვის, რომ პედაგოგები მუდმივად აანალიზებდნენ  თავის უნარებს და  აუმჯობესებდნენ მუშაობას, განსაკუთრებით იქ, სადაც მასწავლებლის მუშაობის და ანგარიშვალდებულების შეფასების მექანიზმები ცუდად მუშაობენ. უწყვეტი მუშაობის სისტემამ ასევე შეიძლება გაართულოს პედაგოგიური კადრების რაოდენობის კონტროლი იმ პერიოდებში, როდესაც  მცირდება მოსწავლეთა რაოდენობა ან იცვლება სასწავლო გეგმა და ეს შეიძლება იმას ნიშნავდეს, რომ დაზარალდება ნაკლები სამუშაო სტაჟის მქონე მასწავლებლების ინტერესები და საერთოდ მათი ინტერესები, ვინც ამ გზაზე ახალბედაა.

       ზოგიერთ ქვეყნებში მასწავლებლები ვალდებულები არიან გარკვეული დროს პერიოდში განაახლონ ან გააგრძელონ  სასწავლო სერტიფიკატების მოქმედების ვადა, ხშირად მათ უნდა დაასაბუთონ, რომ უწყვეტად ეწევიან პროფესიულ განვითარებას, წერენ სამეცნიერო ნაშრომებს, იფართოებენ, იღრმავებენ და იმტკიცებენ ცოდნას. სერტიფიკატის განახლებისთვის შეიძლება საკმარისი იყოს მოწმობა, რომლის მიხედვითაც მოცემული პედაგოგის მუშაობა აკმაყოფილებს დადგენილ მოთხოვნებს. ამ შემთხვევაში სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ის, რომ  მასწავლებლის  მუშაობის  შეფასება იყოს სამართლიანი და გამჭვირვალე, ტარდებოდეს გახსნილად, რომ შეფასების კომისიაში  შედიოდნენ  სათანადოდ მომზადებული და რესურსებით უზრუნველყოფილი მასწავლებლები, სკოლის ხელმძღვანელები და გარე ექსპერტები, ამასთან ერთად მათ რეგულარულად უნდა გაიარონ  ატესტაცია.  

სერტიფიცირების ასეთ სისტემას საფუძვლად უდევს რწმენა, რომ მოსწავლეთა ინტერესებშია ის, რომ მასწავლებლები რომლებიც აგრძელებენ  მაღალ დონეზე მუშაობას უნდა უზრუნველვყოთ დასაქმების გარანტიებით, იმის ნაცვლად, რომ ადმინისტრაციულად  რეგულირდებოდეს დასაქმება შრომის პედაგოგიურ ბაზარზე. პერიოდული განმეორებითი ატესტაცია ასევე იძლევა საშუალებას წახალისდეს სწავლების მაღალი ხარისხი. რიგ ქვეყნებში შემუშავებულია არაეფექტურ სწავლებაზე სამართლიანი და ოპერატიული რეაგირების  მექანიზმები. ამ ქვეყნებში პედაგოგებს  საშუალება აქვთ გაიუმჯობესონ პრაქტიკა და ამისთვის სათანადო დახმარებას იღებენ, მაგრამ თუ ვერ ახერხებენ წარმატების მიღწევას, მათ  ან სხვა ფუნქციებს ავალებენ ან რიცხავენ სასკოლო განათლების სისტემიდან.

პედაგოგთა ატესტაცია და  შრომის ანაზღაურება

     ატესტაციას პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა აქვს პედაგოგთა მუშაობის   ინდივიდუალური მაჩვენებლების და განათლების სისტემის საერთო შედეგების ამაღლებისთვის. ატესტაციის მეთოდების შემუშავება იოლი არ არის, მოითხოვს ანგარიშვალდებულების და  სრულყოფილების ფუნქციების ბალანსს. საკვანძო როლს აქ, რა თქმა უნდა, შეფასების კრიტერიუმები თამაშობს, მათ შორის მოსწავლეთა მოსწრება. ასევე მნიშვნელოვანია, რა დონემდე სრულყოფს მასწავლებელი  თავის პროფესიულ უნარ–ჩვევებს და, რაც მთავარია, რას იძლევა ეს სკოლაში და მთლიანად სისტემაში მუშაობის ხარისხის გაუმჯობესებისთვის. ამგვარად, ექსპერტიზა და ატესტაცია აუცილებელია შევათანხმოთ სისტემის ცვლილების პროცესებთან. თუმცა შეფასების კრიტერიუმები და სრულყოფილების დონეების სწორად განსაზღვრა საკმარისი არაა. ატესტაციის მნიშვნელობა  დამოკიდებულია იმაზე, თუ  როგორ ტარდება ის. 

დღეს ბევრი პედაგოგი ლაპარაკობს, რომ ატესტაციას არ მოაქვს სულ მცირე შედეგიც კი. სკოლების ხელმძღვანელობამ ის მეტად უნდა გამოიყენოს. ის პირდაპირ უნდა უკავშირდებოდეს კარიერულ ზრდას და შესაძლებლობების მრავალფეროვნებას. ცალკე  საკითხია – როგორ და რამდენად დაკავშირებულია ერთმანეთთან პროფესიული მოღვაწეობის შეფასება, კარიერული ზრდა და შრომის  ანაზღაურება. როგორი სისტემაც არ უნდა იყოს არჩეული, აუცილებელია,  ის  სწორად  იყოს  ინტერპრეტირებული და მათი  გამოყენების გზები იყოს გამჭვირვალე.

პედაგოგთა ატესტაციის ეფექტური სისტემების ძიებაში

     ატესტაცია როგორც შემოწმების საშუალება  –  მიუხედავად იმისა უმკლავდება თუ  არა  პედაგოგი  თავის  სამუშაოს  –  ხდება  მისი  მუშაობის  ხარისხის   ამაღლების   საშუალება.

     ბოლო წლებში პედაგოგთა ატესტაციის როლი შეიცვალა. ისტორიულად ისე დადგინდა, რომ  უმრავლეს ქვეყნებში ის შემოიფარგლებოდა ცენტრალიზებულად გათვალისწინებული ნორმების, პოლიტიკური  გადაწყვეტილებების და  დადგენილი მეთოდების  შემოწმებით.  ახლა უმრავლეს  საგანმანათლებლო სისტემაში ფოკუსი იმის მიხედვით გადაადგილდა, თუ როგორ მოქმედებს  მასწავლებელთა  ატესტაცია  სწავლების  შედეგებზე.

     

 ატესტაციის ახალი მეთოდები მიმართულია სწავლების შედეგების გაუმჯობესებისკენ პედაგოგთა პროფესიული განვითარების წახალისებისა და მათი  უფლებამოსილების  დელეგირების გზით…  

         

     ეფექტური მასწავლებლების შენარჩუნება ითვალისწინებს არამხოლოდ იმას, რომ მას ეძლევა შესაძლებლობა, დახმარება და სტიმული სრულყოფილებისთვის და მუშაობის მაღალ დონეზე გაგრძელებისთვის, არამედ იმასაც, რომ არაეფექტური პედაგოგები პროფესიაში არ რჩებიან. თანამედროვე სწავლების პრობლემების შესახებ საზოგადოებრივი დისკუსიის მონაწილეებს შორის არსებობს ჯგუფები, რომლებიც ყურადღებას ამახვილებენ ამ უკანასკნელზე მასწავლებელთა უმრავლესობის რეპუტაციის საზიანოდ. სხვებს არ უნდათ, სერიოზულ პრობლემად აღიარონ  წარუმატებელი პედაგოგების გაცხრილვა.

      პედაგოგთა ეფექტურმა ატესტაციამ შესაძლებელია ხელი შეუწყოს მუშაობის უკეთესი  მეთოდების გამომუშავებას ამა თუ იმ პედაგოგის ძლიერი და სუსტი მხარეების განსაზღვრის  შედეგად მისი შემდგომი პროფესიული განვითარების კუთხით – ამაში მდგომარეობს  მისი სრულყოფილების ფუნქცია. მასში შედის დახმარება მუშაობის მეთოდების შესწავლაში, გააზრებასა და ადაპტაციაში.  

ატესტაცია სკოლის ხელმძღვანელობას შესაძლებლობას აძლევს მოსთხოვოს მასწავლებელს სწავლების შედეგების გაუმჯობესებისთვის შესრულებული სამუშაოები – ამაში მდგომარეობს  მისი  ანგარიშვალდებულების ფუნქცია. 

ატესტაციას, როგორც წესი, მოსდევს სამსახურებრივი წინსვლა და  ანაზღაურების  მომატება, პრემიის გაცემა  და  ზოგიერთ ქვეყანაში –  მასწავლებლების მიმართ  ამა თუ  იმ  სანქციის გამოყენების შესაძლებლობა  გეგმური  მაჩვენებლების შეუსრულებლობის გამო.  ის  ასევე მოიცავს  პედაგოგის  მუშაობის  შეფასებას   კარიერის  საკვანძო ეტაპებზე.

 …მაგრამ  ამ  ორივე  მიზნის   ერთდროულად  მიღწევა  არც თუ  იოლი  ამოცანაა…

        სრულყოფილების და ანგარიშვალდებულების  გაერთიანება ატესტაციის ერთიან პროცესში  ბევრ კითხვებს  სვამს და  სხვადასხვა  მოდელების  ეფექტურობის  შედარებითი კვლევა ჯერ მხოლოდ საწყის ეტაპზეა. მაგ. იმ შემთხვევებში, როდესაც ატესტაცია ორიენტირებულია სკოლაში მუშაობის მეთოდების სრულყოფილებაზე, მასწავლებლები ხალისით საუბრობენ სუსტ მხარეებზე, იმ იმედით, რომ ამ ინფორმაციის წყალობით მიიღებენ უფრო ეფექტურ გადაწყვეტილებებს პედაგოგიურ განათლებასთან მიმართებაში. მაგრამ როდესაც ისინი აწყდებიან ატესტაციის შედეგების გავლენას მათ კარიერასა და ხელფასზე, ნაკლებად საუბრობენ თავიანთი მუშაობის  სუსტ  მხარეებზე, რაც  შესაძლებელია  ნეგატიურად აისახოს  სრულყოფილების ფუნქციის  განხორციელებაზე, რომელიც ექსპერტსა და შესაფასებელს შორის ნდობას ეფუძნება. პრაქტიკაში გამოიყენება სხვადასხვა მიდგომები, რომელშიც ერთმანეთს სხვადასხვა მიზნები და მეთოდოლოგიები უკავშირდება.

  …მოითხოვს  ატესტაციის   წიგნიერ  განხორციელებას.

       ატესტაციის  წარმატების  პირობა დეტალურად მოფიქრებული პროცედურაა. იგულისხმება ბალანსის მიღწევა დაინტერესებული პირების მოთხოვნილებებს, ალტერნატიული გზების ანალიზის  პოლიტიკასა და ყველაზე  სავარაუდო  ზემოქმედებას  შორის და ამ ალტერნატივების განხილვა პროცესის ყველა თანამონაწილეს შორის, იმისათვის რომ  შემუშავდეს გარკვეული კომპრომისი. მიზანი, რომ პედაგოგებმა ატესტაცია და უკუკავშირი დადებითად მიიღონ, სრულიად მიღწევადია. ატესტაციისადმი  პოზიტიური დამოკიდებულების სტიმულირების ერთ-ერთი მეთოდია მასწავლებლების  თანამონაწილეობა   სკოლის  ატესტაციის  პროცესში.

      პედაგოგთა   მუშაობის  შეფასების  მთავარი  კრიტერიუმია – სწავლების  შედეგები; ასევე მნიშვნელოვანია,   რამდენად   კვალიფიცირებულია  მასწავლებელი და  როგორ  სასწავლო  გარემოს  ქმნის ის კლასში…

     იმის მიუხედავად, რომ სწავლების შედეგების გაუმჯობესება მასწავლებლის  მთავარ ამოცანას წარმოადგენს, ამ შედეგების დონე არაა პედაგოგიური მუშაობის ხარისხის  ერთადერთი კრიტერიუმი. OECD-ს  ქვეყნებში  მასწავლებლის  მუშაობას  შემდეგი  კრიტერიუმებით  აფასებენ:

·მასწავლებლის  კვალიფიკაცია, მათ შორის მიღებული  დიპლომები, მუშაობის  სტაჟი, სამეცნიერო  ხარისხები, სერტიფიკატები და  პროფესიული  განვითარების სხვა  მნიშვნელოვანი  მოწმობები;

·როგორ მუშაობს მასწავლებელი კლასში, მათ შორის მისი დადგენილი პროცედურები და გადაწყვეტილებები, მოლოდინები და პიროვნული მახასიათებლები, ასევე  მოსწავლეებთან  ურთიერთობის  სტრატეგიები  და მეთოდები;

·მასწავლებლის ეფექტურობის დონე, რომელიც იმის მიხედვით  ფასდება, თუ რამდენადაა მოსწავლის მოსწრების დონე დამოკიდებული მის ძალისხმევაზე, ასევე ტესტირებაზე, რომელიც აჩვენებს მის ცოდნას საკუთარ საგანსა და  ზოგადად პედაგოგიკაში.

 

მასწავლებლის კვალიფიკაციის შეფასებას სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა კრიტერიუმი აქვს. მათ  შორისაა  მოსწავლეთა ტესტირება, ექსპერტების დასწრება  გაკვეთილებზე, პედაგოგის მოსწავლესთან, კოლეგებთან, სკოლის ადმინისტრაციასთან  მუშაობის  შეფასება, თვითშეფასება, მასწავლებლებთან ინტერვიუ და მათი პორტფოლიო, მშობელთა შეფასება, პროფესიულ მოთხოვნებთან შესაბამისობის ტესტები და შეფასების სხვა ირიბი  მეთოდები.

      …საკვანძო  მოთხოვნა შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს სკოლის სისტემის მიზნებთან.

     ატესტაციის დროს გამოყენებული შეფასების კრიტერიუმები აუცილებელია  თანხმობაში მოდიოდეს განათლების სისტემის და კონკრეტული სკოლის მიზნებთან. სკოლის ატესტაციის კრიტერიუმების პედაგოგთა ატესტაციის კრიტერიუმებთან და უკუკავშირთან ერთ სისტემაში ჩამოყალიბება, საშულებას იძლევა წარმოჩინდეს პოლიტიკური მიზნების მნიშვნელობა სკოლის დონეზე და შეიქმნას სტიმულები მასწავლებლებისა და დირექტორებისთვის  ამ  მიზნის  მისაღწევად.                 

სტატია მომზადდა „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world”-ის მიხედვით

რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around THe worLd – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf

2.https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf

3.«Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира» – Вопросы образования.2011

 დე ბონოს კოგნიტური კვლევის (CORT)  პროგრამის ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და პოპულარულ მეთოდს წარმოადგენს ე.წ. „ ექვსი მოაზროვნე ქუდი”. ეს არის  მარტივი და ეფექტიანი მეთოდიკა, რომელიც წარმატებით გამოიყენება სკოლებსა და სხვადასხვა ორგანიზაციებში. ისწავლო აზროვნება-ეს ნიშნავს შეცვალო შენი აღქმა, შეცვალო შენი აზროვნების ნაკადის მიმართულება, განავითარო  უნარი-თვითონვე შეიცვალო სიტუაციისა და მოთხოვნების შესაბამისად, „იმუშაო  თავით”. ამ მეთოდის მიხედვით, აზროვნება ექვს სხვადასხვა რეჟიმად იყოფა. თითოეულ რეჟიმს საკუთარი ფერის ქუდი შეესაბამება.. რატომ მაინცდამაინც ქუდი? დე ბონოს სურდა, ადვილად დასამახსოვრებელი მოდელი შეექმნა და ამისათვის მოძებნა ეს ხატოვანი მეტაფორა. ინგლისურ ენაში ქუდი საქმიანობის ტიპთან ასოცირდება – პოლიციელის, მოსამართლის, ფოსტალიონის ქუდი და ა.შ. გამოთქმა „ვინმეს ქუდის დახურვა” ამა თუ იმ კონკრეტული საქმიანობის დაწყებას ნიშნავს. დე ბონოსთვის ეს იმას  გულისხმობს, რომ როდესაც ადამიანი გარკვეული ფერის ქუდს იხურავს, ამით აზროვნების იმ ტიპს ირჩევს, რომელიც კონკრეტულ ქუდთან არის ასოცირებული. რეალობაში შეიძლება  ქუდები საერთოდ არ გამოიყენო, თუმცა ტრენინგებსა და გაკვეთილებზე მათ (ან სხვა სიმბოლოებს-ჟეტონებს, პლაკატებს, ფერად დროშებს და სხვა) იყენებენ კიდეც. ჩემს წარმოსახვაში ეს ქუდი არ არის ე.წ.”ცილინდრი”, ის უფრო საწოლში დასახური ქუდია- გრძელ მსხვილ ძაფზე დაკიდებული პომპონით-წერს დე ბონო. აზრის გადამამუშავებელი 6 ქუდი საშუალებას გვაძლევს ოსტატურად ვუხელმძღვანელოთ აზრების ორკესტრს, ქუდების ცვლით შეგვეძლება ჩვენი ინიციატივით აზროვნებას მიმართულება შევუცვალოთ. ეს კიდევ ერთი სიკეთეა, რაც გადაგვაჩვევს „აზრების ჩვენეული ხარშვის” ხერხებს, სხვაგვარად შეგვახედებს პრობლემებს ანუ მიგვაჩვევს ფიქრს. მეთოდის ღირსება ისაა, რომ  რეალური შანსი გვეძლევა ვითამაშოთ  სხვადასხვა როლი, სხვადასხვა პოზიციიდან განვიხილოთ მოვლენა, სხვადასხვა ასპექტები გავაცნობიეროთ, გავავარჯიშოთ ყურადღების გადანცვლების უნარი. ყოველივე ეს კი საშუალებას გვაძლევს მოვლენა განვიხილოთ მრავალმხრივ, მივაღწიოთ შეთანხმებას მოლაპარაკებებში, დავუთმოთ, მოვეთათბიროთ, რჩევა მივცეთ და მივიღოთ კიდეც, დავემორჩილოთ წესებს და სხვა. მთელ მსოფლიოში არსებობენ სერტიფიცირებული ტრენერები, რომლებიც ამ მეთოდიკას ასწავლიან.  ასევე არსებობს სპეციალური კურსი მოსწავლეთათვისაც და ყველა სხვა დაინტერესებულ პირთათვის. 

1.ემოციები. ძალიან ხშირად გვირჩევნია, საერთოდ არაფერზე ვიფიქროთ და მხოლოდე მოციებს დავეყრდნოთ.

2.უსუსურობა, უმწეობა. ზოგჯერ არაადეკვატურობის განცდა გვეუფლება-არაფერი ვიცი, არ შემიძლია ამაზე ფიქრი; არ ვიცი როგორ მოვიქცე

3. დაბნეულობა, გაურკვევლობა. ვცდილობთ ყველაფერზე ერთდროულად ვიფიქროთ და, შედეგად, უფრო მეტად  ვიბნევით. „აზროვნების ექვსი ქუდი” ამ სიძნელეების გადალახვის მარტივი და პრაქტიკული მეთოდია.

აზროვნების ერთ-ერთი ძლიერი დამაბრკოლებელია ჩვენი საკუთარი ეგოა, რომელიც სიტუაციის ობიექტურ შეფასებაში გვიშლის ხელს. როლური თამაში, რომელშიც ექვსი ქუდის მეშვეობით ვებმებით, განზე გადგომასა და აზროვნების ეგო-სგან გათავისუფლებაში დაგვეხმარება:

განვიხილოთ მეთოდის გამოყენების ერთი ასეთი კონკრეტულად ხერხი: მოსწავლეებს შევთავაზოთ პრობლემური სიტუაცია, მაგრამ ისეთი, რომლის გადაჭრაც შესაძლებელია. სიტუაცია განიხილება სხვადასხვა პოზიციიდან, მოსწავლეები იყოფიან 6 ჯგუფად და განლაგდებიან ერთმანეთისგან მოშორებით, რათა იმსჯელონ. ამის შემდეგ წამყვანი კითხულობს ამბავს (შესაძლებელია მონაწილეებს დაურიგდეთ დაბეჭდილი ტექსტიც) . ქუდის არჩევა ხდება შემთხვევითი პრინციპით ( თუ ორი ჯგუფის ინტერესი ერთმანეთს დაემთხვა, უნდა მოხდეს შეთანხმება).

რას გამოხატავს თითოეული ქუდი?

1.თეთრი-ეს ქუდი გულისხმობს ინფორმაციაზე კონცენტრირებას, იგი მონაწილეს ასწავლის მიუკერძოებელი იყოს ფაქტების, ციფრების, მოვლენების წინაშე, გათავისუფლდეს ემოციებისგან, რომლებიც, როგორც ცნობილია, „გონების დაბინდვას” იწვევს. თეთრი ქუდის მატარებელი ადამიანი მიუკერძოებელი და ობიექტურია, კომპიუტერს ემსგავსება და ცივი გონებით ცდილობს ციფრების, ფაქტების და სხვა ობიექტური ინფორმაციის მოწოდებას. ამ ქუდის ტარება არც ისე იოლია, რადგან ადამიანს მოუწევს მთლიანად დაწმინდოს თავისი მსჯელობა ნებისმიერი ემოციისა და დაუფიქრებელი წინადადებებისგან.

მასთან დაკავშირებული კითხვებია: 

·რა მონაცემები გვაქვს?

·რა მონაცემები გვჭირდება?

·რა მონაცემები არ არის საკმარისი?

·სად და როგორ მივიძიოთ საჭირო ინფორმაცია?

2.წითელი ქუდი-ეს ქუდი გვეხმარება თავისუფლად გამოვხატოთ ემოცია, გრძნობები, წინათგრძნობა, ვენდოთ ინტუიციას-რას გვკარნახობს ის, გვეხმარება მოვლენა დავინახოთ ნათელ ფერებში. ამით იქმნება ემოციური რეაგირებისთვის პირობები, წითელ ქუდში თავს უფლებას ვაძლევთ, ემოციები ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე გამოვხატოთ-ღიად და გულწრფელად. გრძნობა არ საჭიროებს დასაბუთებას. წითელ ქუდს შედარებით იშვიათად და მოკლე დროით (სულ რამდენიმე წუთით) იხურავენ, იმისათვის, რომ ემოციები გამოხატონ და „ორთქლი გამოუშვან”.

მასთან დაკავშირებული კითხვებია:

·რას ვგრძნობ ამჟამად?

·რას მკარნახობს ინტუიცია?

·რას მეუბნება „შინაგანი ხმა”?

3. შავი- ეს ქუდი გვეხმარება დავინახოთ მოვლენის სუსტი მხარე.  შავი ფერი პესიმიზმის, პირქუშობისა და არაკეთილმოსურნეობის სიმბოლოა. შავი ქუდის მატარებელი ადამიანი ნებისმიერ ინფორმაციას ეჭვის თვალით უყურებს, ეძებს უარყოფითს, მცდარს, სუსტ ადგილებს, ნაკლოვანებებს. მისი ყველა შენიშვნა აუცილებლად უნდა დასაბუთდეს! ის ეხმარება ადამიანს მოვლენის, პრობლემის  ნეგატიური მხარეების, რისკების  გაცნობიერებაში. შავი ქუდის მისიაა აღმოაჩინოს   რაც შეიძლება მეტი „სარისკო ზონა”. 

  მასთან დაკავშირებული კითხვებია:

·მართლა ასეა? რა პრობლემები შეიძლება წარმოჩინდეს?

·რა  სირთულეები შეიძლება  განჩნდეს?

· რა უარყოფითი შედეგები მოჰყვება ჩვენს ჩანაფიქრს?

·რას უნდა მიექცეს ყურადღება?

·რაშია  მდგომარეობს  საშიშროება, გამოვა კი ისე, როგორც ჩაფიქრებულია?

4.ყვითელი-ეს ქუდი გვეხმარება ძლიერი მხარეების იდენტიფიცირებაში, რესურსების მოძიებაში,  სიტუაციის „პლუსების” გაცნობიერებაში. ყვითელი ფერი მზის ფერია. მისი თბილი და ოპტიმისტური სხივები ადამიანში იმედსა და პოზიტიურ აზროვნებას აღვიძებს. ყვითელი ქუდი შავის ანტაგონისტია, ის გვეხმარება, დავინახოთ სარგებელი და მოვლენათა დადებითი მხარეები. ყვითელი ქუდის მქონე ადამიანი ოპტიმისტი ხდება და ნებისმიერ სიტუაციაში პოზიტიური პერსპექტივების აღმოჩენას ცდილობს, თუმცა, მისი ხედვა აუცილებლად უნდა დასაბუთდეს.  ეს ქუდი შავზე უფრო რთული სატარებელია, მაგრამ ღირს!

მასთან დაკავშირებული კითხვებია:

·რა სარგებელს  მოგვცემს ამგვარი გადაწყვეტილება? რაშია  მისი ღირებულება?

·რა დადებითი მხარეები აქვს და რატომ ღირს ამის გაკეთება?

·შეიძლება თუ არა მისი ცხოვრებაში განხორციელება ?

5. მწვანე-ეს ქუდი საშუალებას გვაძლევს გავააქტიუროთ შემოქმედებითი აზროვნება, განვახორციელოთ არასტანდარტული მიდგომები, ამოცანის გადასაჭრელად მოვიძიოთ ახალი ხერხები და მეთოდები, წინადადებები, ახალი გზები და ალტერნატიული  გადაწყვეტილებები. მწვანე ფერი ბუნების, ნორჩი ყლორტების, სიუხვისა და მოსავლიანობის ფერია. მწვანე ფერის ქუდი შემოქმედებითი საწყისისა და ახალი იდეების სიმბოლოა. ადამიანი, რომელიც მწვანე ქუდს იხურავს, ახალი იდეების, ახალი გადაწყვეტების ძიებას იწყებს. 

მასთან დაკავშირებული კითხვებია:.

·რა შემოქმედებითი იდეები არსებობს?

·რა  და როგორი უნდა იყოს სამოქმედო სტრატეგია?

·რა შესაძლო ალტერნატევები არსებობოს?

·როგორ გადავლახოთ სირთულეები, რომელიც შავმა ქუდმა აღმოაჩინა?

·რა ახალი მიდგომების გამოყენებაა შესაძლებელი?

6.ლურჯი- ლურჯი ფერის ქუდის მქონე ადამიანი პროცესის ფასილიტატორია, იგი აზროვნების პროცესს მართავს, მიღწევებს აჯამებს და შემდგომ მიმართულებებს სახავს, გვეხმარება ვიპოვოთ საზრისი იმაში, რასაც ვაკეთებთ, პროდუქტიულად ვმართოთ აზროვნების პროცესი, განვაზოგადოთ დაგროვილი გამოცდილება. მაგ. ლურჯი ქუდის დამსახურებაა, რომ მაგ. სამუშაო შეხვედრებზე პრობლემის ჯგუფური განხილვის დროს ყველა მონაწილე ერთიანი მიზნისკენ მიისწრაფვის, ის დირიჟორივით მართავს პროცესს-დანარჩენი ქუდების ორკესტრს, იძლევა ამა თუ იმ ფერის ქუდის დახურვის განკარგულებებს. საკითხის განხილვის ბოლო ეტაპზე  ეს ქუდი გამოსავლის ძიებში ეხმარება გუნდს ცდილობს კონკრეტული პრობლემა ჩართოს გლობალურ კონტექსტში (ეკონომიკა, ეკოლოგია, პოლიტიკა, კულტურა…), ფილოსოფიურად იქნეს გააზრებული მოვლენა. ეს არის აზროვნების ორგანიზაციისათვის განსაზღვრული რეფლექსური ქუდი..

მასთან დაკავშირებული კითხვებია: 

·რით დავიწყოთ?

·რა არის დღის წესრიგში?

·რა მიზნები გვაქვს?

·რა ქუდები გამოვიყენოთ?

·როგორ შევაჯამოთ?

·რას მივაღწიეთ?

·რა არის  შემდეგი ნაბიჯები?

მთავარი წესები, რომლებიც უნდა დავიცვათ ასეთია:1. დისკუსიის დროს დაუშვებელია ერთდროულად ორი ფერის ქუდის დახურვა. 2. მუდმივად უნდა ვაკონტროლოთ საკუთარი თავი-ვასრულებთ კი დაკისრებულ როლს?

არსებობს ქუდის მორგების 2 ხერხი: 1. შეიძლება რაიმე საკითხზე დისკუსიის პროცესში  მასწავლებელმა მოსწავლეებს სთხოვოს ალტერნატივების ძიების პროცესში  მოირგონ მაგ. მწვანე ქუდი 3 წთ განმავლობაში. ამ მომენტში ყველა ფიქრობს ახალ ალტერნატივაზე. 3 წთ შემდეგ დისკუსია გრძელდება, შემდეგ შესაძლებელია „ შავი ქუდის დრო დადგეს-როცა სირთულეებზე და საშიშროებებზე კონცენტრირებაა საჭირო და ა.შ. მეთოდის ასეთი გამოყენების შემთხვევაში  მოსწავლეები პარალელურად ფიქრობენ  და არ უპირისპირდებიან ერთმანეთს.

2.კვლევითი დანიშნულებით ქუდები შეიძლება გამოყენებული იქნას ერთი მეორეს მიყოლებით-ჯერ შეირჩევა პირველი ქუდი, როდესაც ეს ეტაპი ჩაივლის, შემდეგ მეორე. ვიდრე მოსწავლეები ამ მეთოდის გამოყენებაში გავარჯიშდებიან, აუცილებელია წინასწარი მოლაპარაკება იმის შესახებ  თუ როგორ განვითარდება სიტუაცია. არ არსებობს რაიმე განსაზღვრული თანამიმდევრობა რომელი ქუდი, რის შემდეგ გამოიყენება. ის იცვლება სიტუაციის მიხედვით. უმეტესად საკითხს იწყებს და ამთავრებს ლურჯი ქუდი.

დე ბონო, გვაფრთხილებს, რომ ქუდები, რასაკვირველია,  ადამიანების კლასიფიცირების მეთოდი არ არის. მართებული არაა, ადამიანს უთხრა, რომ ის „შავქუდიანი კრიტიკოსია”, ან რომ ის „მხოლოდ წითელ ქუდს იყენებს”. შესაძლოა, ეს არც ისე შორს იყოს რეალობისგან, მაგრამ ექვსი ქუდის მეთოდის მიზანი განსხვავებულია: საჭიროა ვცადოთ, რომ ნებისმიერმა ადამიანმა აზროვნების ექვსივე რეჟიმი მოსინჯოს, ანუ აზროვნების ექვსივე ქუდი მოიზომოს.

არსებობს მიზეზთა წყება, რის გამოც მეთოდი ასე ფართოდ გავრცელდა:

1.ეს არის  ტრადიციული  დასავლური (დაპირისპირებულ მხარეთა) დისკუსიის ალტერნატივა;

2.ის შეიძლება გამოყენებული იქნას სხვადასხვა კულტურაში, ისეთშიც კი, რომლებსაც დასავლური დისკუსიის წარმოების ტრადიცია არ გააჩნიათ;

3.ის უფრო მეტად შემოქმედებითია და კონსტრუქციული, ვიდრე ტრადიციული დისკუსია;

4.ის უფრო ენერგიულია და ნაკლები დრო სჭირდება (კვლევებმა აჩვენა, , რომ საკითხის განხილვის დრო 75% მცირდება);

5.ის ადამიანებში ავლენს  მათ ყველა საუკეთესო თვისებას;

6.ის  ადამიანს საშუალებას აძლევს ყველაფერი გულდასმით და თანამიმდევრობით გაიაზროს და არ იფიქროს  ერთდროულად მრავალ ასპექტზე

7.ის ახდენს აზროვნების აბსტრაჰირებას მე-ს და პოლიტიკისგან;

8.ის „პარალელური” აზროვნებაა, რაც უზრუნველყოფს  წინსვლას, მაშინ  როცა ტრადიციული ხერხები არაადექვატურია და უშედეგო;

9.ის ადვილი სასწავლია;

10.ის პრაქტიკულია. 

საშინაო დავალება, მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის ზოგადი განათლების საფეხურზე, სწავლების სავალდებულო ნაწილია. მისი შესრულება მოსწავლეთა ყოველდღიური პასუხისმგებლობაა. თუმცა არის ქვეყნებიც, სადაც საშინაო დავალება იკრძალება ან იზღუდება ქვეყნის საგანმანათლებლო პოლიტიკით, ან რეგულირდება შიდა-სასკოლო პოლიტიკით. 

რამ განაპირობა საშინაო დავალების ფენომენისადმი ამდენად განსხვავებული დამოკიდებულება სხვადასხვა ქვეყნის სასკოლო განათლების სისტემაში? საშინაო დავალების რა სახეებს ვხვდებით? არსებობს თუ არა ისეთი მიდგომები, რომლებსაც გამოკვეთილად დადებითი გავლენა შეიძლება ჰქონდეს სწავლის ეფექტიანობაზე? რა მტკიცებულებებს გვთავაზობს ჩატარებული კვლევები? გვაქვს თუ არა საკმარისი მტკიცებულებები სწორი გადაწყვეტილებების მისაღებად? 

პირველ რიგში, განვსაზღვროთ, თუ რა ასპექტებზე შეიძლება მოახდინოს გავლენა საშინაო დავალებამ. მოსწავლის დაინტერესება, მოტივაცია, დამოუკიდებლად მუშაობის უნარი, პასუხისმგებლობის გრძნობა, კლასგარეშე მუშაობის უნარი და ცოდნის გამყარება/აპლიკაცია/რეალურ კონტექსტში წარმოდგენა, საგაკვეთილო პროცესში მონაწილეობა და ჩართულობა _ აი, ის ასპექტები, რომლებზეც საშინაო დავალებამ როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი გავლენა შეიძლება მოახდინოს. საშინაო დავალების უარყოფითი გავლენა შეიძლება გამოიხატოს მოსწავლეების მიერ გადაწერასა და პლაგიარიზმში.  

მასწავლებლისთვის საშინაო დავალება შესწავლილი მასალის გამყარების, სასწავლო გეგმის სრულყოფილად დაფარვის, ჯგუფის პროგრესის შეფასების ეფექტური საშუალება შეიძლება იყოს, თუმცა, მეორე მხრივ, ის დამატებით სამუშაო საათებად, თავსატეხად და მოსწავლეების უკმაყოფილების საბაბად შეიძლება გადაიქცეს. საშინაო დავალების გამო, ალბათ, არაერთ მოსწავლესა და მშობელს შორის, ან მასწავლებელსა და მშობელს შორის წარმოშობილა კონფლიქტი. დადებით ჭრილში, მშობლისთვის საშინაო დავალება შეიძლება განვიხილოთ შვილის აკადემიური პროგრესის მონიტორინგის, სასწავლო პროცესში ჩართვის შესაძლებლობად. საშინაო დავალება მშობელს ინფორმაციას აწვდის ბავშვის აკადემიური განვითარების, მის წინაშე მდგომი სირთულეების და მისი წარმატებების შესახებ. 

განათლების სპეციალისტებს, ექსპერტებსა და პოლიტიკის შემმუშავებლებს შორის აზრთა სხვადასხვაობას ვხვდებით. საშინაო დავალების თემაზე ჩატარებული კვლევების შედეგებიც განსხვავებულია. ერთნი თვლიან, რომ საშინაო დავალება მოსწავლეთა შორის უთანასწარობის გამძაფრებას უწყობს ხელს, რადგან დაბალი სოციალური ფენების წარმომადგენელ ბავშვებს იმის შესაძლებობა არ აქვთ, რომ მშობლები დაიხმარონ დავალების შესრულებაში, არ აქვთ იზოლირებული და კომფორტული სამუშაო სივრცე სახლში, ტექნოლოგიური საშუალებები (კომპიუტერი/ინტერნეტი), რომელთა გამოყენებასაც, დღეს, ხშირად ითვალისწინებს საშინაო დავალების ფორმატი. ექსპერტთა მეორე ნაწილი კი მიიჩნევს, რომ საშინაო დავალება სწორედ მოსწავლეების ინდივიდუალური შესაძლებლობების გამოვლენის, ინდივიდუალური მუშაობის სწავლის და მოსწავლის მიერ მუშაობის სასურველი ტემპის შერჩევის შესაძლებლობებს გვთავაზობს. 

ინგლისში ეროვნული სასწავლო გეგმით არის განსაზღვრული საშინაო დავალებისთვის რეკომენდებული საათები. უელსში თვლიან, რომ საშინაო დავალების მოცულობა ეროვნული პოლიტიკით რეგულირებული კი არ უნდა იყოს, არამედ უნდა შემუშავდეს თითოეული სკოლის მიერ. საფრანგეთში მიმდინარე წლამდე დამკვიდრებული იყო კვირაში 4-დღიანი სასწავლო კვირა (8:30-დან 16:30-მდე). ახალი საგანმანათლებლო სტრატეგიის მიხედვით, იგეგემება 5-დღიან სწავლაზე გადასვლა და საშინაო დავალების გაუქმება. ამ გადაწყვეტილების მიზეზად ხელისუფლება მოსწავლეების უთანასწორო მდგომარეობას ასახელებს. იმ ბავშვებისთვის, რომელთაც სახლში სამუშაო პირობები ან მშობლის დახმარება არ აქვთ, საშინაო დავალება არა ცოდნის გაღრმავების, არამედ აკადემიური რეგრესის წყარო ხდება. ამდენად, საფრანგეთში, ახალი გადაწყვეტილების მიხედვით, დავალებებს მოსწავლეები სკოლაშივე, აკადემიური საათების დასრულების შემდეგ, დამხმარე გაკვეთილებზე შეასრულებენ. 

ბევრ ქვეყანაში დაწყებით კლასებში საშინაო დავალებას არ აძლევენ. კვლევის შედეგები გვიჩვენებს, რომ უმცროსკლასელი მოსწავლეები დავალებისგან ვერ იღებენ სარგებელს (კუპერი, 2001). ამ გავრცელებული მიდგომისაგან განსხვავებით, გერმანიაში პირველივე დღიდან აქვთ ბავშვებს საშინაო დავალება შესასრულებელი. თუმცა აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ მიმდინარე წელს რამდენიმე სკოლამ გერმანიაში საშინაო დავალება აკრძალა. იაპონიაში აკადემიური სწავლება დღეში 6 საათს გრძელდება, საზაფხულო არდადეგები 6-კვირიანია, ხოლო ზამთრის არდადეგები – 2-კვირიანი. იაპონელ მოსწავლეებს დავალება ყოველდღიურად აქვთ შესასრულებელი, არდადეგების პერიოდის ჩათვლით. აშ.შ.-ში საშინაო დავალება მხოლოდ 1950-იან წლებში გახდა სავალდებულო.  მისი შემოღება ცივ ომს უკავშირდება. სკოლის მოსწავლეების მიმართ მოლოდინები გაიზარდა და ქვეყანამ მიზნად დაისახა რუსული სკოლების აკადემიური მიღწევებისთვის გადაეჭარბებინა. საშინაო დავალების სავალდებულო ხასიათი დღემდე შენარჩუნებულია. 2007 წლის კვლევამ გამოავლინა, რომ საშინაო დავალების მოცულობა იზრდება და ამჟამად მისი შესრულება, საშუალოდ, დღეში სამ საათზე მეტ დროს მოითხოვს.

საშინაო დავალების ტიპები და მათი ეფექტურად გამოყენება 

საშინაო დავალების ეფექტურობის განსაზღვრაში დიდ როლს ასრულებს მასწავლებლის მომზადება და საშინაო დავალებების შედგენის, გამოკითხვის და შეფასების მეთოდოლოგიის ცოდნა. 

განასხვავებენ აკადემიური და არააკადემიური ტიპის საშინაო დავალებებს. პირველ კატეგორიას განეკუთვნება: განმამტკიცებელი, მოსამზადებელი, სააზროვნო, ინტეგრირებული და შემოქმედებითი ტიპის საშინაო დავალებები. ხოლო არააკადემიური დავალებების კატეგორიაში ერთიანდება პიროვნული და სოციალური თვისებების და უნარ-ჩვევების განმავითარებელი დავალებები.

აკადემიური საშინაო დავალების სახეები:

განმამტკიცებელისაშინაო დავალება ყველაზე ფართოდ გამოიყენება და კლასში შესწავლილი მასალის გამეორება-განმტკიცებას ემსახურება. მოსწავლეს შეიძლება დაევალოს დამატებითი ფაქტების, ცხრილების, მწკრივების და სერიების, მათემატიკური ფორმულების, ფიზიკის კანონების, გეოგრაფიული მდებარეობების და ა.შ. დამახსოვრება. 

მკვლევარების მოსაზრებით, ყველაზე ეფექტურია ისეთი განმამტკიცებელი დავალებები, რომლებიც ახალი მასალისა და მოსწავლის პირადი გამოცდილების დაკავშირებას უზრუნველყოფს. მაგალითად, თუ მოსწავლეებმა ასტრონომიის გაკვეთილზე ისწავლეს დიდი დათვის თანავარსვლავედი, ეფექტური იქნება დავალება, რომლის ფარგლებშიც, მათ სხვადასხვა სურათზე უნდა ამოიცნონ ეს თანავარსკვლავედი. ასეთივე ტიპის იქნება დავალებები, რომლებიც ამბის, მოთხრობის დაწერას, მშობლებისგან ინტერვიუს აღებას, ოჯახის სხვა წევრებისთვის ახალი მასალის სწავლებას გულისხმობს. 

განმამტკიცებელი დავალებები ახალი ცოდნის გამყარებას და კონკრეტულ უნარ-ჩვევაში დახელოვნებას ემსახურება. 

მოსამზადებელი საშინაო დავალება, ტრადიციულად, შეიძლება გულისხმობდეს: საკითხავი მასალის გაცნობას და საბიბლიოთეკო ან ინტერნეტ კვლევას, პრეტესტის დაწერას, ახალი ამბების მოსმენას, კლასში მისატანად სხვადასხვა ნივთის მოპოვება-მომზადებას, ახალ თემატიკაზე შეკითხვების განხილვას. ამ ტიპის დავალებები უფრო მეტად უფროს კლასებში და ჰუმანიტარულ დისციპლინებში გამოიყენება, თუმცა ზუსტ და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში ლაბორატორიული მუშაობის მოსამზადებელ ეტაპზეც შეიძლება შეგვხვდეს.   

მოსამზადებელი საშინაო დავალებების მთავარი მიზანია, მოსწავლე შეემზადოს ახალი ცნებების და მასალის გასაცნობად, მოხდეს მისი მოტივირება. 

სააზროვნო ტიპის საშინაო დავალება მიღებული ცოდნის განმტკიცების და უნარ-ჩვევების ათვისების შემდეგ, მის ახალ კონტექსტში ან ახლებურად გამოყენებას გულისხმობს. სააზროვნო დავალებებს შორის ყველაზე გავრცელებულია საგანში მიღებული ცოდნის გამოყენება რეალური პრობლემების გამოსაკვლევად და გადასაჭრელად. ასევე, სააზროვნო დავალების ფარგლებში, შესაძლოა განხორციელდეს თეორიული მსჯელობა პრობლემისა და ჰიპოთეზების გარშემო. ამ ტიპის დავალებები შედარებით რთულია და მათი შესრულება მეტ მოსამზადებელ დროს მოითხოვს. 

ინტეგრირებული დავალება, სააზროვნო საშინაო დავალების მსგავსად, ამოცანების, პრობლემების გადაჭრის, ჰიპოთეზის განხილვის, შედარებითი და ისტორიული ანალიზის, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის მოძებნის სახით შეიძლება წარმოადგინოს მასწავლებელმა. ინტეგრირებული დავალების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ მის შესასრულებლად მოსწავლემ სხვადასხვა უნარ-ჩვევა ან სხვადასხვა საგანში მიღებული ცოდნა უნდა გამოიყენოს.  

შემოქმედებითი ტიპის საშინაო დავალებებს განეკუთვნება ისეთი დავალებები, როგორიცაა: წიგნის ანალიზი, სემესტრული თემა, კვლევითი პროექტი. ასეთი დავალებები გრძელვადიანია და კვირების ან თვეების განმავლობაში გრძელდება. შემოქმედებითი დავალებების მიზანია, მასწავლებელმა მოსწავლისგან მიიღოს ინდივიდუალური და ორიგინალური პროდუქტი. 

აკადემიური სახის საშინაო დავალებებს შორის ყველაზე გავრცელებულია განმამტკიცებელი და მოსამზადებელი დავალებები. ამის ერთ-ერთი საფუძველი ალბათ ის გახლავთ, რომ ახალი მასალის 50%-იანი ხარისხით განმტიცებას ახალი ცოდნისა და უნარ-ჩვევების ოთხჯერ გავრჯიშება მაინც სჭირდება, ხოლო ცოდნის 80%-იანი ხარისხის მიღწევას _ 24-ჯერ გავარჯიშება. გარდა ამისა, ამ ტიპის დავალებები, როგორც წესი, წინასწარ გაწერილია სახელმძღვანელოებში და შესაბამისად, მათ შედგენაზე მასწავლებელს დამატებითი დრო არ ეხარჯება. შემოქმედებითი, ინტეგრირებული და სააზროვნო დავალებები კი, ძირითადად, მასწავლებლის მოსაფიქრებელი და შესადგენია. მათი შედგენისას მას შეუძლია, თავისუფლად გაითვალისწინოს მოსწავლეთა ინტერესები, მათი ცოდნის დონე, სოციალური ფონი და ა.შ. 

არააკადემიური საშინაო დავალებები: ქცევითი უნარ-ჩვევების განვითარების მიზნით, მასწავლებელმა არაკადემიური და აკადემიური დავალებების სინთეზი შეიძლება მოახდინოს. მაგალითად, თუ მოსწავლეს ლიტერატურის გაკვეთილზე ევალება პერსონაჟის ანალიზი, ეს ხელს უწყობს როგორც სასწავლო მასალის ათვისებას, ასევე ქცევითი ნორმების განხილვა/განსაზღვრასაც. მოსწავლეთა შორის გუნდური მუშაობის დანერგვის მიზნით, მასწავლებლები ჯგუფურ პროექტებს, პრეზენტაციებს და საველე გასვლებს იყენებენ. მოსწავლეებსა და მშობლებს შორის კომუნიკაციის გასაუმჯობესებლად და სასწავლო პროცესში მშობელთა ჩართულობის ასამაღლებლად ინიშნება მშობელთა ინტერვიუები სხვადასხვა საკითხზე. სამოქალაქო აქტივობის ასამაღლებლად მასწავლებელმა მოსწავლეები შეიძლება ჩართოს მოხალისეობრივ საქმიანობაში, მოიწვიოს თემის ლიდერები (მეცნიერები, პედაგოგები, ხელისუფლების წარმომადგენლები, ექიმები) საზოგადოებისთვის აქტუალურ თემებზე მსჯელობის მიზნით. 

არააკადემიური სახის დავალებების ზემოქმედება სასწავლო პროცესზე კვლევის საგანი ჯერ არ გამხდარა და ამდენად, მათი გავლენა მოსწავლის განვითარებაზე უცნობია, თუმცა, ექსპერტების და სპეციალისტების მოსაზრებით, არააკადემიურ დავალებებს უფრო მასშტაბური გავლენა შეიძლება ჰქონდეს, აკადემიური სახის დავალებებთან შედარებით. 

დავალების შეფასება ხორციელდება ნიშნებით, სიტყვიერად, წერილობითი კომენტარებით ან ისეთი წამახალისებელი ფორმით, როგორიც არის ჯილდო. საშინაო დავალების შერჩევისას მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს შეფასების შესაძლებლობები. მან დავალების გამოკითხვას 10 წუთზე მეტი არ უნდა დაუთმოს, ხოლო შინ დავალების შესწორებას თითოეულ კლასზე დაახლოებით ერთი საათი უნდა დაუთმოს. 

საშინაო დავალების ეფექტიანობისთვის მნიშვნელოვანია სასკოლო პოლიტიკის არსებობა, რომელიც დაარეგულირებს საშინაო დავალების ტიპებს და მოცულობას, გაწერს საშინაო დავალებას სხვადასხვა საგნის სილაბუსებში, კოორდინაციას მოახდენს სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებს შორის. ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან კვლევების დროს ცხადად გამოვლინდა, რომ დიდი მოცულობის დავალება უარყოფით გავლენას ახდენს მოსწავლის მოტივაციაზე, ინტერესსა და აკადემიურ მოსწრებაზე. რეკომენდებული მოცულობაა დღიურად არა უმეტეს 2 საათისა ყველა საგანში ერთად. კვლევებმა ასევე დაადგინა, რომ საშინაო დავალება კონტრპროდუქტულია დაბალშემოსავლიანი და სოციალურად დაუცველი მოსწავლეებისთვის. აღნიშნული პრობლემის დასაძლევად, სასურველია, სკოლებში არსებობდეს დამხმარე გაკვეთილები, სადაც საჭიროების მქონე მოსწავლეებს შესაძლებლობა ექნებათ, ინსტრუქტორის დახმარებით იმუშაონ დავალებების შესრულებაზე. აღსანიშნავია, რომ კლასგარეშე დამატებითი/დამხმარე გაკვეთილები ხელს უწყობს მოსწავლეთა ქცევის, მოტივაციის და სამუშაო თვისებების გაუმჯობესებას. სხვადასხვა ტიპის (განმამტკიცებელი, მოსამზადებელი, სააზროვნო, ინტეგრირებული და შემოქმედებითი) საშინაო დავალებების ეფექტურობის შესახებ ინფორმაცია და/ან მტკიცებულებები ჯერ არ არსებობს. ამ მიმართულებით კვლევის ჩატარება უაღესად მნიშვნელოვანია და განათლების მკვლევართათვის მომავლის საქმეა.  

კვლევები ადასტურებს, რომ მასწავლებელთა უმრავლესობა ეფექტურ სასწავლო გარემოს კომუნიკაციის ხელოვნებაზე დაყრდნობით ქმნის. განვიხილოთ კომუნიკაციის პროცესის ორ დონეზე მიმდინარეობა:

·შინაარსის დონეზე;

·დამოკიდებულებების დონეზე.

როდესაც მასწავლებელი მოსწავლეებს ესაუბრება, შინაარსის გაცვლა ინფორმაციის დონეზე ხდება. რაც შეეხება  გრძნობებს, რომლებიც კომუნიკაციის პროცესის არსებით შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს, მათი გადაცემა დამოკიდებულების დონეზე ხორციელდება. მოსაუბრის მიმართ დამოკიდებულების განმსაზღვრელი სიგნალები შეიძლება იყოს: პოზიტიური, ნეიტრალური და ნეგატიური.

როდესაც მოსაუბრის მიმართ დამოკიდებულება პოზიტიურია (ან ნეიტრალური), შინაარსის დონე თავისუფალია, რაც ნიშნავს, რომ შესაძლებელია ინფორმაციის შეუფერხებლად გაცვლა. როგორც კი დამოკიდებულების დონეზე უარყოფითი სიგნალები ჩნდება, მაშინ თავად მოსაუბრეებს შორის დამოკიდებულება იმდენად მნიშვნელოვანი ხდება, რომ შინაარსის შეუფერხებლად გაცვლა შეუძლებელია. 

როდესაც მოსწავლე-მასწავლებელს, მოსწავლე-მოსწავლეს შორის დამოკიდებულების დონე დარღვეულია (ნეგატიურია), არ უნდა მოხდეს ინფორმაციის,  შინაარსის  გადაცემა. ჯერ უნდა დაბალანსდეს დამოკიდებულების დონე და შემდეგ უნდა გაგრძელდეს  კომუნიკაცია შინაარსის დონეზე.

წარმოვიდგინოთ, რომ მოსაუბრე “გადამცემია” და მსმენელი _ “მიმღები”. თუ ამ უკანასკნელს სურს, ვინმეს რაიმე აცნობოს, მან ჯერ შესაბამისი კოდი უნდა ამოირჩიოს, რომლითაც გრძნობებს გამოხატავს, შემდეგ კი გადამცემმა უნდა გააგზავნოს ეს კოდი (დავუშვათ, ვერბალური ცნობა). როდესაც მიმღები ამგვარ კოდს მოისმენს, იგი დაიწყებს დეკოდირების პროცესს: შეიმუშავებს ვარაუდებს, ან მოსული ინფორმაცის საფუძველზე გააკეთებს დასკვნას იმის შესახებ, თუ რას შეიძლება განიცდიდეს გადამცემი. 

პრობლემა ისაა, რომ ეს დასკვნა თუ ვარაუდი შესაძლოა არ დაემთხვეს (უმეტეს შემთხვევებში, ასეც ხდება) იმას, რის გადაცემასაც ცდილობდა გადამცემი თავისი კოდების სისტემით. 

ეს დიაგრამა არის ინტერპერსონალური (პიროვნებათაშორისი) კომუნიკაციის პროცესის ვიზუალური სქემა. კომუნიკაცია არ არის პროცესი, რომლის დროსაც ვიღაც მხოლოდ გამოთქვამს რაღაცას. კომუნიკაციის პროცესს განეკუთვნება როგორც გადამცემის გამონათქვამი, ასევე მიმღების შთაბეჭდილება. ეფექტური, ანუ სრულყოფილი კომუნიკაცია ხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც შთაბეჭდილება უდრის გამონათქვამს, ანუ როდესაც მოსაუბრის მიერ გადაცემული ინფორმაცია ზუსტად ისე აღიქმება მსმენელის მიერ, როგორც მოსაუბრეს სურდა.

სამწუხაროდ, ეფექტური კომუნიკაცია, რომლის დროსაც ყველაფერი სწორად აღიქმება,  ყოველთვის არ ხდება, რადგან:

–ერთი და იგივე სიტყვები განსხვავებულად ესმით მოსწავლეებს;

–მოსწავლეები ხშირად არ ამბობენ იმას, რასაც სინამდვილეში ფიქრობენ;

–მოსწავლეებმა ხშირად არ იციან საკუთარი ნამდვილი გრძნობების შესახებ;

–მოსწავლისათვის არც ისე ადვილია გრძნობების სიტყვებით გადმოცემა, ანუ სწორი კოდის მოძებნა;

–მოსწავლეს და მასწავლებელს ხანდახან მხოლოდ ის ესმით, რის გაგებასაც ისურვებდნენ;

–მიმღები მოსწავლე ხშირად დაკავებულია არა დეკოდირების პროცესით, არამედ პასუხის მოფიქრებით;

–მასწავლებელმა არ იცის, სწორად მოახდინა თუ არა დეკოდირება მიმღებმა.

·ბუნდოვანი პროცესი: ინფორმაციის მიმღებსა და ინფორმაციის გადამცემ წყაროს ერთნაირად არ ესმით ენა, ჟარგონი, სიმბოლოები;

·ინფორმაციის სტრუქტურა: მრავალმხრივი და გადატვირთული გზავნილი;

·პიროვნული ნიშნები: Pფიზიკური და მენტალური მდგომარეობა, განათლების და ინტელექტის განსხვავებული დონე და ა.შ.; 

·ადამიანის “ბუნება”: ცრურწმენები, ტრადიციები, კულტურული ნიშნები;

·კონფლიქტური მოსაზრებები და მიზნები: როდესაც ადამიანები საწინააღმდეგო მოსაზრებებს უჭერენ მხარს, მათ უჭირთ სხვა მოსაზრებების გაზიარება.

რეკომენდაცია ასეთია: კომუნიკაცია ეფექტური რომ იყოს, მასწავლებელი უნდა შეეცადოს, გაითვალისწინოს ზემოთ ჩამოთვლილი ბარიერების წარმოშობის შესაძლებლობა და თავი აარიდოს მათ. 

სწავლა-სწავლების პროცესის დროს საუბრის მიზანია, გადავცეთ მსმენელს განსაზღვრული ინფორმაცია (გზავნილი), რომლის შინაარსი შეიძლება იყოს ემოციური ან საქმიანი ხასიათის.

მსმენელი-მოსწავლე თუ მსმენელი-მასწავლებელი ხშირად არასწორად იგებს საუბრის საქმიან თუ ემოციურ შინაარს. ასეთი პრობლემების მიზეზი, ძირითადად, შემდეგია:

1.საუბრის არასწორად წარმართვა;

2.არასწორად მოსმენა. 

–ინფორმაცია მთლიანად იკარგება;

–მას ემატება ისეთი ინფორმაცია, რომელიც ახალია და მოსაუბრეს არ გადმოუცია;

–მოსაუბრის მიერ გადმოცემული ინფორმაცია იცვლება ან მახინჯდება.

იმ შემთხვევებში, როდესაც მასწავლებლები არიან მსმენელები, მსგავსი სირთულეების თავიდან არიდება შესაძლებელია აქტიური მოსმენის, ანუ მოსაუბრე მოსწავლეზე  ორიენტირებული ტექნიკის გამოყენებით.

ამ მეთოდის უპირატესობა ის არის, რომ საუბრისას წარმოქმნილი გაურკვევლობების დაზუსტება და დარეგულირება მყისიერად, საუბრის მიმდინარეობის პროცესში ხდება. 

კვლევები ადასტურებს, რომ საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეები და მასწავლებელი დროის უმეტეს ნაწილს მოსმენას ანდომებენ _  ურთიერთობის მთელი დროის დაახლოებით 70%-ს. მაშასადამე, მოსმენა გაკვეთილის უდიდეს ნაწილს იკავებს. საინტერესოა, რამდენად ეფექტურად იყენებენ ამ დროს მოსწავლეები _ რამდენად ეფექტურია მოსმენა. აღმოჩნდა, რომ “ეფექტურად” მხოლოდ საუბრის 25%-ის მოსმენა ხდება. 

საერთოდ, მოსმენის რამდენიმე მოდელი არსებობს: კონკურენტული მოსმენა, ყურადღებიანი, ანუ პასიური მოსმენა და აქტიური, ანუ რეფლექსური მოსმენა.

კონკურენტული მოსმენა იმით ხასიათდება, რომ მსმენელი-მოსწავლე მოსმენის დროს ფიქრობს არა მოსაუბრე მასწავლებლის თუ მოსწავლის  მიერ მიწოდებული ინფორმაციის აღქმასა და გადამუშავებაზე, არამედ საკუთარი პოზიციის, საკუთარი სათქმელის გამოთქმაზე. ის თითქოს თავს იცავს და ემზადება პასუხის გასაცემად მაშინაც კი, როდესაც სიტუაცია ამას არ მოითხოვს. არის შემთხვევები, როდესაც მსმენელი-მასწავლებელი ხშირად აწყვეტინებს მოსაუბრე-მოსწავლეს, ერთვება რეპლიკებით, რითაც საუბრის პროცესს არაეფექტურს და დაძაბულს ხდის. 

ყურადღებიანი, ანუ პასიური მოსმენის დროს მსმენელი-მოსწავლე უსმენს მოსაუბრე-მასწავლებელს თუ მოსაუბრე–მოსწავლეს, მაგრამ არ უბრუნებს აღქმულ ინფორმაციას, არ აძლევს უკუკავშირს მიღებული ინფორმაციის შესახებ. ასეთ შემთხვევაში, მოსაუბრე ნაკლებად ითხოვს მსმენელისგან აქტიურობას. პასიურ მოსმენას თავისი ნაკლი აქვს. ალბათ ბევრ მასწავლებელს გამოუცდია, როცა მოსწავლეების გარეგნული მანიშნებლების, მიმიკისა თუ ჟესტების გამო თვლიდა, რომ უსმენდნენ, მაგრამ სინამდვილეში მის მიერ მიწოდებული ინფორმაცია მსმენელ-მოსწავლეებამდე არ მიდიოდა. 

აქტიური მოსმენის დროს მოსაუბრე-მასწავლებელი თუ მოსაუბრე-მოსწავლე მსმენელისაგან იღებს უკუკავშირს მიწოდებული ინფორმაციის შესახებ როგორც ვერბალური (მეტყველებითი), ისე არავერბალური (არამეტყველებითი) მანიშნებლებით. აქტიური მოსმენა  ყველაზე ეფექტურია. მისი გამოყენება შესაძლებელია  ნებისმიერი ტიპის გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე. აქტიური მოსმენა ეხმარება მოსწავლეს და მასწავლებელს, უკეთ გაიგონ მოწოდებული ინფორმაცია და არ დაამახინჯონ კომუნიკაციის პროცესი. 

როგორ შეუძლია მსმენელს, მოსწავლე იქნება თუ მასწავლებელი, კომუნიკაციის პროცესის გართულება?

• მსმენელი რაღაცით არის დაკავებული, გართულია და არ უსმენს;
• მსმენელი იმდენად არის დაინტერესებული საუბრით  და არა მოსმენით, რომ საბოლოოდ მოსაუბრეს უწევს მისი მოსმენა და სიტყვის  “ჩასაგდებად” მომენტის გამონახვა;
• მსმენელი ისმენს მხოლოდ იმ მიზნით, რომ შემდეგ მოსაუბრეს დაუპირისპირდეს და გააბათილოს მისი ნათქვამი; 
• მსმენელი აფასებს და განსჯის მოსაუბრეს;
• მსმენელი არ ითხოვს განმარტებებს მაშინაც კი, როდესაც ნათქვამს ვერ იგებს.

როგორ შეუძლია მოსაუბრეს, მოსწავლე იქნება თუ მასწავლებელი,    გაართულოს კომუნიკაციის პროცესი?

• მოსაუბრე ლაპარაკობს ძალიან დაბალი ხმით;
• მოსაუბრე იხსენებს ბევრ უმნიშვნელო დეტალს, ან ერთბაშად რამდენიმე თემას ეხება;
• მოსაუბრე იბნევა, კარგავს აზრს, ივიწყებს ნათქვამს და ზოგადად, საუბრის დანიშნულებას;
• მოსაუბრე იყენებს საუბრის შინაარსის შეუსაბამო არავერბალურ მანიშნებლებს (ჟესტებს, მიმიკას და ა.შ.). მაგ., იღიმება მაშინ, როდესაც სინამდვილეში საწყენ ან გასაბრაზებელ ამბავს ჰყვება.

მასწავლებელს შეუძლია, მრავალფეროვანი ხერხები გამოიყენოს იმისათვის, რომ ხელი შეუწყოს სწავლა-სწავლების პროცესის დროს საუბრის სრულყოფილად წარმართვას, მაგალითად:

სასაუბროდ წახალისება – მასწავლებელი წაახალისებს, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კარს გაუღებს მოსწავლეს საუბრის დასაწყებად.

პასიური მოსმენა – არიან დამფრთხალი მოსწავლეები, რომელთაც სჭირდებათ ჩუმად მოსმენა. ამ დროს ისინი გამბედაობას იძენენ. მსმენელი-მასწავლებლის და მსმენელი-მოსწავლეების მშვიდი ქცევა მოსაუბრე-მოსწავლის მიერ აღიქმება, როგორც ინტერესი. მსმენელების ჩუმად ყოფნა ძალიან ქმედითი ინსტრუმენტია _ იგი მოსაუბრეს უბიძგებს, შფოთვის გარეშე ისაუბროს. 

ყურადღების რექციები – არიან ლიდერი, თუ აქტიური მოსწავლეები, რომელთაც აქვთ მსმენელი-მასწავლებლის და მსმენელი-მოსწავლის მიმართ გაცილებით მეტი მოთხოვნილება, ვიდრე მხოლოდ ჩუმად ყოფნაა. მათ სჭირდებათ იმის დასაბუთება, რომ მსმენელი თავისი ფიქრებით არ არის დაკავებული. ამიტომ მსმენელმა დროდადრო უნდა აჩვენოს, რომ იგი ყურადღებით უსმენს. 

აქტიური მოსმენა – სასაუბროდ წახალისება, პასიური მოსმენა და ყურადღების რეაქციები მოსწავლეებს უბიძგებს, საუბარი დაიწყონ, მაგრამ ცოტას თუ აკეთებს ზემოთ ნახსენები ტოლობისათვის: შთაბეჭდილება = გამონათქვამს. არც ერთი ზემოთ ნახსენები ტექნიკა არ აძლევს მოსაუბრეს რწმენას, რომ მას გაუგეს. თუ მოსაუბრეს სურს, დარწმუნებული იყოს, რომ მსმენელის შთაბეჭდილება მის გამონათქვამს შეესაბამება, მაშინ მსმენელმა მოსმენის აქტიურ ფორმას უნდა მიმართოს. 

აქტიური მოსმენის სქემა ასეთია:

•მოსმენა 

•ინფორმაციის გაგება 

•ემოციების იდენტიფიცირება

•ინფორმაციის და ემოციების გადამოწმება

კომუნიკაციის ხელოვნებას დაუფლებული პროფესიონალი მასწავლებლები აქტიური მოსმენის სამ ძირითად ვარინატს იყენებენ. Eესენია: პერიფრაზი, შეჯამება, დაზუსტება. მასწავლებელი საუბრისას ცდილობს, მოსწავლემ აქტიურად უსმინოს და დროდადრო სთხოვს მსმენელ-მოსწავლეებს, გააკეთონ ამა თუ იმ  მოსმენილი მოსაზრების პერიფრაზი, შეჯამება და დაზუსტება. ის ასევე ცდილობს, იყოს აქტიური მსმენელი.

პერიფრაზი – ამ დროს მსმენელი ცდილობს, მოსაუბრის გამონათქვამის გამეორებას თითქმის იმავე სიტყვებით, რომლებსაც თავად მოსაუბრე იყენებს. პერიფრაზის დროს მსმენელი ხაზს უსვამს როგორც მოსაუბრის ემოციას, ასევე მისი გზავნილის შინაარსობრივ მხარეს. 

შეჯამება – ამ დროს მსმენელი ცდილობს მოსაუბრის შედარებით ვრცელი გამონათქვამიდან ძირითადი და საკვანძო მომენტების ხაზგასმას და გამეორებას სხვა სიტყვებით. შეჯამება ეხმარება მსმენელსაც და მოსაუბრესაც, მოახდინონ შინაარსის სტრუქტურირება და სწორი აქცენტების დასმა. 

დაზუსტება – გულისხმობს დამატებითი კითხვების დასმას და ინფორმაციის მიღებას ბუნდოვანი საკითხების შესახებ, რაც ასევე ხელს უწყობს ინფორმაციის დამახინჯების და არასწორი აღქმის თავიდან არიდებას. 

აქტიური მოსმენის მთელი ხელოვნება ის არის, რომ მიმღები ხშირად და თანმიმდევრულად აწვდის გადამცემს დეკოდირების შედეგებს. არასდროს არ შეგვიძლია ბოლომდე დარწმუნებული ვიყოთ, რომ სხვას ზუსტად გავუგეთ. ამიტომაც, აუცილებლად უნდა გადავამოწმოთ, რათა ამით მინიმუმამდე დავიყვანოთ ინტერპერსონალური ურთიერთობებისთვის დამახასიათებელი გაუგებრობები და დამახინჯებები. 

სასაუბროდ წახალისება, პასიური მოსმენა და ყურადღების რეაქციები აჩვენებენ მიმღები-მასწავლებლის და მიმღები-მოსწავლეების განზრახვას _ მოუსმინონ. 

აქტიური მოსმენა იძლევა დასაბუთებას, რომ მიმღებმა-მასწავლებელმა თუ მიმღებმა-მოსწავლემ სწორად გაიგო მიწოდებული ინფორმაცია. ეს კი, თავის მხრივ, უბიძგებს გადამცემს, გააგრძელოს საუბარი, რათა უფრო ღრმად განიხილოს საკითხი. 

ასეთია  ეფექტური კომუნიკაცია საკლასო ოთახში, ანუ გზავნილების პედაგოგიკა.