თუ მაღლა, ღრუბლებისკენ მიმავალ ვიწრო ხეობაში არ გაგივლიათ, თუ არ მოგისმენიათ, რას მღერის მინდვრებს შორის ჩაკარგული მდინარე, თუ ცისკენ თავაღერილი მთები არ გინახავთ, ესე იგი, არ იცით, როგორია ადრიანი გაზაფხული საქართველოში. სიმართლე გითხრათ, არც მე ვიცოდი.

თუ აქაურ ეზოებში არ შეგიხედავთ, არ გასაუბრებიხართ ადამიანებს, რომლებსაც განსაკუთრებით ლამაზი თვალები აქვთ და მაშინაც კი, როცა ცოტას ლაპარაკობენ, დიდ და მნიშვნელოვან სათქმელს გიმხელენ, თუ მათი სახლები არ გინახავთ და გზები, რომლებსაც ისინი ყოველდღე გადიან, ესე იგი, ჯერ კიდევ არ იცით, როგორ ცხოვრობენ ქალები ჩვენს ქვეყანაში. თავს ვერ დავდებ, რომ მე ვიცი ყველაფერი, რაც მათ აწუხებთ, მაგრამ ვცდილობ, გავიგო. შორიდან რომ უყურებ, საქართველოს მთა ცარიელი სილამაზე და რომანტიკაა, ახლოს მისული კი ისეთ ისტორიებს მოისმენ, ისეთ პრობლემებს აღმოაჩენ, ოცდამეერთე საუკუნეში წარმოუდგენლად რომ მოგეჩვენება.

ქალთა საინფორმაციო ცენტრი, არასამთავრობო ორგანიზაცია, სადაც მე ვმუშაობ, უკვე რამდენიმე წელია, პანკისშიც ახორციელებს პროექტებს. ხეობა, რომელიც ჯერ შიშს, მერე კი ინტერესს იწვევდა ჩემში, დღეს ჩემი ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილია. შეუძლებელია, ერთხელ ჩახვიდე და მერე დაბრუნების სურვილმა არ შეგაწუხოს, შუა თბილისში არ გაგახსენდეს იქაურობა და არ დაფიქრდე, ნეტავ როგორ არიან ის ბავშვები, რომელთაც არ იციან, როგორია მოწესრიგებულ სკოლაში სწავლა, ის ქალები, რომლებიც საგულდაგულოდ მორგებულ თავსაფრებში უზარმაზარ სევდას მალავენ.

პრობლემა მართლაც უამრავია – არ არსებობს ინფრასტრუქტურა, საბავშვო ბაღები ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ დაქირავებულ სახლებში ფუნქციონირებს, რაც შეუძლებელს ხდის კაპიტალურ რემონტს და სტანდარტების შესაბამისი პირობების შექმნას – ბაგა-ბაღები, აღსაზრდელებთან ერთად, წლიდან წლამდე შენობიდან შენობაში მოგზაურობენ, სკოლაში კი სხვადასხვა ასაკის მოსწავლეები ერთ კლასში სხედან და კომბინირებულ გაკვეთილებს ესწრებიან.

ჩვენ მათ გენდერულ თანასწორობაზე ვესაუბრებით. ცალკე ქალებს ვუხსნით, რომ აქვთ უფლებები, რომელთა შესახებაც არ იციან, რომ შვილი მამის საკუთრება არ არის, რომ არავის და არაფერს არ შეუძლია, ქალი მეორეხარისხოვან არსებად აქციოს. ცალკე მამაკაცებთან ვმუშაობთ. რა თქმა უნდა, რთულია, მაგრამ, იმავდროულად, წარმოუდგენლად სასიამოვნო, როცა თითქოსდა შეუმჩნეველ ძვრებს გრძნობ და ხვდები, რომ ენერგია ამაოდ არ დაგიხარჯავს – ყინული ნელ-ნელა ლღვება.

თუმცა სასურველი შედეგის მიღწევა შეუძლებელია, თუ არ მოგვარდა ის ძირითადი პრობლემები, რაც პანკისელებს აწუხებთ და სასიცოცხლოდ აუცილებელი რამდენიმე ობიექტი მაინც არ ამოქმედდა: საბავშვო ბაღი, სკოლა, ამბულატორია. ალბათ დამეთანხმებით, განათლების გარეშე გენდერულ თანასწორობასა და დემოკრატიულ ღირებულებებზე საუბარი ისევე ძნელია, როგორც მშენებლობის მაღალი სართულებიდან დაწყება.

– აქ ერთხელ მჟავანაძე იყო ჩამოსული, კომუნისტების დროს, – მიყვება პანკისელი ქალი, – მაშინ რომ გვკითხეს, რა გვინდოდა, მოსახლეობამ უნივერსიტეტში კვოტების გამოყოფა მოითხოვა. მეორედ თქვენ მოხვედით და ბიბლიოთეკა გთხოვეთ. ჩვენ ძალიან კარგად გვესმის, რა არის აუცილებელი. სულ ორჯერ დაინტერესდნენ ჩვენი სურვილით და ორივეჯერ განათლება ავირჩიეთ.

ბიბლიოთეკა სოფელ ქვემო ხალაწანში რამდენიმე დღის წინ გავხსენით, ადგილობრივი თვითმმართველობისა და საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის დახმარებით. უკვე ოთხ სოფელს ექნება საშუალება, უფრო მეტ წიგნზე მიუწვდებოდეს ხელი, ვიდრე აქამდე. არ გამკვირვებია, რომ ინიციატივა ქალებისგან წამოვიდა. რაიონში, სადაც ოჯახში ძალადობა ჯერ კიდევ გადაუჭრელ პრობლემად რჩება, ხოლო რთულ სოციალურ მდგომარეობას ეთნიკური და რელიგიური თავისებურებებიც ემატება, ბევრი რამ არის გასათვალისწინებელი. ამ ვითარებაში თითოეული წიგნი აგურია, რომლითაც თაროები კი არ ივსება, არამედ უკეთესი მომავალი შენდება, თითოეული განათლებული ადამიანი კი უზარმაზარ რესურსს წარმოადგენს ჩვენი ქვეყნისთვის. პოზიტიური ცვლილებების მნიშვნელობა ქალებს ყველაზე უკეთ ესმით – ამაში ჩემი ყოველდღიური საქმიანობა მარწმუნებს.

მე მჯერა პროგრესის, რომელსაც საკუთარი თვალით ვხედავ, მჯერა განათლების ძალის, რომელიც ცხოვრებას ცვლის, რადგან ვიცი, რომ სტერეოტიპების გაუმჭვირვალე ფარდის მიღმა დგანან ადამიანები, რომლებიც მოითხოვენ და იმსახურებენ უკეთეს ცხოვრებას – სიმკაცრით ცნობილი პანკისელი კაცები, რომელთაც შეუძლიათ, უგემრიელესი ყავა მოგიმზადონ და ქალები, რომლებიც უკეთესი მომავლის იმედით განათლებას ირჩევენ.

როგორია თანამედროვე ახალგაზრდების ღირებულებათა სისტემა? რას ემსახურება ზოგადი განათლება? როგორი ღირებულებების, ფასეულობების, უნარ-ჩვევებისა და კომპეტენციების მქონენი არიან ადამიანები, რომლებიც საშუალო სკოლას ამთავრებენ? ეს ნებისმიერი ქვეყნისთვის პრიორიტეტული და მნიშნელოვანი საკითხი და მუდმივი კვლევის საგანია.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში სალექციო კურსის – „კვლევა საკლასო ოთახში” – ფარგლებში დაიგეგმა კვლევა, რომელიც მიზნად ისახავდა მოზარდების წამყვანი ღირებულებების გამოვლენასა და რანჟირებას. (კურსის ხელმძღანელი – ნინო ლომიძე; კვლევის წარმოებაში მონაწილეობა მიიღეს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის IV კურსის სტუდენტებმა: თამარ გამყრელიძემ, თამარ გოგინაშვილმა, ელენე ლობჟანიძემ, ანა ხარჩილავამ, თიკო ჩიდრაშვილმა.)

ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ჩვენს ქვეყანაში საგრძნობლად შეიცვალა სოციო-ეკონომიკური და კულტურული გარემო. ამგვარი ტრანსფორმაცია, პირველ რიგში, მოზარდი თაობის ღირებულებათა სისტემის ჩამოყალიბებაზე აისახება. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია მათი ღირებულებათა სტრუქტურის და დინამიკის გამოწვლილვით შესწავლა.

ეს  ჩვენი თანამედროვე სოციო-კულტურული განვითარების ერთგვარი ინდიკატორიც გახლავთ, რაც, ერთი მხრივ, გვიჩვენებს არსებულ მდგომარეობას და, მეორე მხრივ, წარმოდგენას გვიქმნის საზოგადოების განვითარების მოსალოდნელი ტენდენციების შესახებ.

ამ მოცემულობიდან გამომდინარე ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევის ობიექტები საშუალო სკოლის უფროსკლასელები (15-18 წელი) გახდნენ. მოზარდები, რომლებსაც უკვე ჩამოყალიბებული  აქვთ  მათთვის პრიორიტეტული ღირებულებები და ფასეულობები.

კვლევის მიმდინარეობისას გამოვიყენეთ ანკეტირებისა და გამოკითხვის კვლევითი სტრატეგია. მოსწავლეებს ვთხოვეთ განათლების ეროვნულ მიზნებში გაწერილი პუნქტების (ღირებულებებისა და ფასეულობების) რანჟირება (თანმიმდევრობით მათთვის მნიშვნელოვანიდან ნაკლებად მნიშვნელოვანისკენ); გამოვიყენეთ როკიჩის ღირებულებათა ორიენტაციის საკვლევი ტესტი.

სულ გამოიკითხა: 60 რესპოდენტი (კვლევაში მონაწილეობდნენ მოზარდები რუსთავიდან, ზუგდიდიდან, თბილისიდან და ორხევიდან);

ვფიქრობთ, მიღებული შედეგების გაცნობა საინტერესო იქნება განათლების სფეროში მომუშავე ადამიანებისთვის, მასწავლებლებისთვის, თავად მოწაფეებისა და, ზოგადად, ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის.

სტატიაში თავს არ შეგაწყენთ ტექნიკური დეტალების ვრცლად აღწერით, ყურადღებას იმ დასკვნებზე და შედეგებზე გავამახვილებთ, რაც კვლევის შედეგად გამოიკვეთა:

კვლევამ აჩვენა, რომ უფროსკლასელთათვის განათლების მიღების პროცესში პირველ ადგილს განათლების მიღების სურვილი იკავებს. (კითხვის – „სასწავლო პროცესში თქვენთვის რა უფრო მნიშვნელოვანია” – პასუხად, მოსწავლეების 73%-მა განათლების მიღება დაასახელა, 12%-მა – მასწავლებლის კეთილგანწყობის მოპოვება, 10%-მა – კარგი ქულების მიღება…) გამოიკვეთა, რომ მოსწავლეების უმეტესობისთვის სკოლაში სიარული სასიამოვნოა, რადგან გაკვეთილები მათთვის საინტერესოა. ამას გარდა, გამოკითხულთა უმრავლესობა უარყოფს სკოლაში მხოლოდ ატესტატის მიღების მიზნით სიარულს. (მოსაზრებას – „სკოლაში მხოლოდ იმიტომ დავდივარ, რომ ატესტატი ავიღო” მოსწავლეების  უმეტესობა (43%) არ ეთანხმება, 25% საერთოდ არ ეთანხმება, 22% ეთანხმება და10% სრულიად ეთანხმება.)

 კიდევ ერთი მახასიათებელი, რის საფუძველზეც შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მოსწავლეები მონდომებულები არიან მიიღონ კარგი განათლება, არის ის, რომ მათი უმეტესობისათვის მეგობრებთან გართობა სკოლის ნიშნებზე მეტად პრიორიტეტული არ არის. (მოსაზრებას -„მეგობრებთან შეხვედრა ჩემთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სწავლა და კარგი ნიშნები”,  არ ეთანხმება გამოკითხულთა51%…)

ასევე ამის ფიქრის საფუძველს გვაძლევს ის, რომ მათი უმრავლესობა დროულად ცხადდება სკოლაში და არ ავიწყდება სასწავლო ნივთები. (მოსწავლეთა უმეტესობა (47%) ეთანხმება მოსაზრებას:”დროულად ვცხადდები გაკვეთილზე ან სკოლის მიერ ორგანიზებულ სხვა საგანმანათლებლო ღონისძიებაზე”, 37% სრულიად ეთანხმება, 13% არ ეთანხმება, 3% საერთოდ არ ეთანხმება). თუმცა რესპოდენტების ნაწილს მიაჩნია, რომ საკუთარ შესაძლებლობებს ბოლომდე ვერ იყენებს.

გამოკითხულთა უმრავლესობა მასწავლებელთან და სხვა მომუშავე პერსონალთან თავაზიანია, მოზარდები კომფორტულად გრძნობენ თავს სასკოლო გარემოში.

რაც შეეხება ღირებულებებს,  მათთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ღირებულებები შემდეგნაირად გადანაწილდა: განათლება; ერთგული, კარგი მეგობრები;ბედნიერი ოჯახური ცხოვრება; თავისუფლება;  ჯანმრთელობა; დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უნარი;  თვითდაჯერებულობა;  პასუხისმგებლობის გრნობა;  პროფესიული კარიერა;  სიყვარული; რელიგია.

ისეთი ღირებულებები კი როგორიცაა  ტოლერანტობა,  კანონმორჩილება,  სხვისი აზრის გათვალისწინება და ტრადიციულობა მათთვის შედარებით ნაკლებადმნიშვნელოვანია.

რეგიონების მიხედვით შეინიშნება მცირე განსხვავება. მაგალითად, მოსაზრებას: “სიამოვნებით დავდივარ სკოლაში, რადგან გაკვეთილები საინტერესო და სახალისოა”, მთლიანობაში მოსწავლეების უმეტესობა ეთანხმება, თუმცა რეგიონების მიხედვით განსხვავებული პასუხები დაფიქსირდა. ზუგდიდში და ორხევში გამოკითხული მოსწავლეების უმეტესობა არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას განსხვავებით თბილისისა და რუსთავისგან. ასევე განსხვავებული მონაცემები დაფიქსირდა მათთვის ტრადიციულობის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. თბილისში მცხოვრები მოსწავლეთათვის შედარებით უფრო მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ტრადიციულობა, ვიდრე რუსთავში, ორხევში და ზუგდიდში მცხოვრებთათვის. მთლიანობაში კი მოსწავლეთა უმეტესობისთვის მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანია ტრადიციულობა. განსხვავებები ჩანს ასევე სხვისი აზრის გათვალისწინებასთან დაკავშირებით. მხოლოდ ზუგდიდში და ორხევში დაფიქრსირდა ამ კითხვაზე პასუხი – უმნიშვნელო.

ასევე მცირე განსხვავება შეინიშნება სხვადასხვა კლასის მოსწავლეების მოსაზრებებს შორის, მაგალითად, IX კლასის მოსწავლეებისთვის უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანია გართობა, ვიდრე XII კლასის მოსწავლეებისთვის. ტოლერანტობა კი პირიქით, XII კლასის მოსწავლეებისთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე IX კლასის მოსწავლეებისთვის.

რაც შეეხება განათლების ეროვნულ მიზნებში გაწერილ ღირებულებებს, მოსწავლეებისთვის ყველაზე მეტად ღირებული აღმოჩნდა საკუთარი შესაძლებლობებისა და ინტერესების მაქსიმალური რეალიზება როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის საზღვრებს გარეთ.

ყველაზე ნაკლებად ღირებული კი ტექნოლოგიური თუ სხვა ინტელექტუალური მიღწევების ეფექტიანად გამოყენება; ინდივიდებისა და ჯგუფებისგან ინფორმაციის მოპოვება, დამუშავება, ანალიზი და კომუნიკაციაა.

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ სიცოცხლის ადრეული წლებიდანვე ადამიანში გარკვეული ღირებულებებისადმი საკუთარი დამოკიდებულებების გამოკვეთა, მოგვიანებით კი, სოციალიზაციის პროცესის მეშვეობით, მათი გამყარება ხდება. აუცილებლად მიგვაჩნია იმის აღნიშვნაც, თუ როგორ ესმით კვლევის ავტორებს ცნება „ ღირებულების” მნიშვნელობა.

ღირებულებები განიმარტება, როგორც ღრმად გამჯდარი სტანდარტები, რომლებიც განსაზღვრავს მომავალ ქმედებებს და ამართლებს წარსულში ნამოქმედარს. ეს არის პიროვნული, კულტურული  და ისტორიული ფაქტორებით განპირობებული წარმოდგენები, რომლებიც გავლენას ახდენს ინდივიდის ქცევაზე. ღირებულება არ არის ობიექტურად არსებული რეალობა და ის მუდმივად იცვლება სოციალური, პოლიტიკური, ისტორიული ან ეკონომიკური გარემოს შეცვლის პარალელურად.

სოციუმისთვის პრიორიტეტული ღირებულებები ასახავსქვეყნის და საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკურვითარებასაც და ამავედროსმათზეზეგავლენასაცახდენს. ამდენად ამ ტიპის პრაქტიკული კვლევები ყველა დროში აქტუალური და აუცილებელია.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში აღნიშნული კურსის ფარგლებში კვლევები ამ მიმართულებით კვლავაც მიმდინარეობს.