| ნინო ხარატიშვილი გერმანიაში მცხოვრები და თეატრალურ სამყაროში კარგად ცნობილი ქართველი მწერალია. მისი წარმატება გერმანულ ლიტერატურულ სამყაროში უკვე აღიარებული ფაქტია. მისი რომანი “ჟუჟა” 2010 წელს გერმანიაში გამოცემული წიგნების ბესტსელერთა სიაში მოხვდა და ამისთვის ნინო ხარატიშვილს გერმანული ლიტერატურის განვითარებაში განსაკუთრებული წვლილის შეტანისათვის ადალბერტ ფონ შამისოს პრემია გადასცეს. 2011 წელს ნინო ხარატიშვილის მერე რომანი – “ჩემი ნაზი ტყუპისცალი” – გამოვიდა, რომელმაც არანაკლები წარმატება მოუტანა ავტორს. გერმანულმა ლიტერატურულმა კრიტიკამ იგი შეაფასა, როგორც თანამედრვე კლასიკა. ის წლის 10 საუკეთესო წიგნთა შორის დაასახელდა და გერმანიის დამოუკიდებელ გამომცემლობათა ასოციაციის პრემიით დაჯილდოვდა. 2011 წლის სოციოლოგიური გამოკლევის შედეგების მიხედვით ნინო ხარატიშვილი იმ 100 ქალთა შორის დაასახელეს, რომლებიც გერმანიის მომავალს განსაზღვრავენ.
„მიუხედავად იმისა, რომ ნინო გერმანულად წერს, ის მაინც ქართულ ფენომენად რჩება, ქართული ნიჭიერებით შემოიჭრა გერმანულ ლიტერატურულ სამყაროში და გაამდიდრა იგი. ნინოს პროზა არაჩვეულებრივად ემოციური და ლაღია, ამავე დროს, საოცრად დაწურული და რაციონალური. იგი ორი კულტურული სამყაროს ჯანმრთელი და წარმატებული ნაზავია, ერთგვარი ხიდია ქართულ-გერმანული ლიტერატურული დიალოგის განსახორციელებლად”.
“ნინო ხარატიშვილი, როგორც მწერალი, განსაკუთრებული მოვლენაა, ახალი გმირია თანამედროვე გერმანულ ლიტერატურაში”; “ეს არის ეპოსი, თანამედროვე კლასიკა, წიგნი, რომელმაც წლევანდელ ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე წარმოდგენილი ყველა სხვა წიგნი დაჩრდილა”; “ჩემი ნაზი ტყუპისცალი” არის წიგნი, რომელიც მკითხველის შეძრწუნებას ახერხებს. განცდების სიღრმითა და გამომსახველობის ორიგინალური ფორმებით იგი ქმნის იმ ქარიშხალს, რასაც თანამედროვე გერმანულ ლიტერატურაში დღეს აღარავინ ელოდა”, – ასე აფასებენ ნინო ხარატიშვილის შემოქმედებას ლიტერატურის კრიტიკოსები.
ნინო ხარატიშვილის რომანები გერმანიაში გამოცემისთანავე ითარგმნა ფრანგულ, იტალიურ, ბერძნულ, პოლონურ და სხვა ენებზე და წარმატებით იყიდება ევროპის ბევრ ქვეყანაში. თუმცა ქართველი მკითხველისთვის მისი შემოქმედება ამ დრომდე უცნობი იყო, რადგან მწერლის მშობლიურ ენაზე მისი რომანების თარგმნა და გამოცემა აქამდე ვერ მოხერხდა. მისი პირველი რომანი „ჟუჟა” ქართულ ენაზე ცოტა ხნის წინ ითარგმნა და უკვე წიგნის მაღაზიებშიც გამოჩნდა.
ნინო ხარატიშვილი mastsavlebeli.ge-ს საკუთარ ბიოგრაფიას ასე უყვება.
– დავიბადე თბილისში, აქ გავიზარდე. ჯერ ვსწავლობდი ბარნოვზე, მაგრამ ცოტა ხანში მე-6 სკოლაში, პეტრიაშვილზე გადავედი. ეს სკოლა ძალიან მიყვარდა და ძალიან ბევრი რამ მომცა. ზოგჯერ ბავშვს ეზარება სკოლაში სიარული, მე მიხაროდა. იქ სულ სხვა განწყობა იყო მეგობრები, მასწავლებლები. საბჭოთა ჰაერი არ იგრძნობოდა. აქ თუ ვინმე ბავშვში რამე დადებითს დაინახავდა, უდიდეს მხარდაჭერას გამოხატავდა. სრულიად თავისუფალი გარემო იყო. ამიტომ კარგად ვგრძნობდი თავს. 12 წლის ვიყავი, დედაჩემი სამსახურის გამო გერმანიაში წავიდა და მეც წამიყვანა. ორი წელი ვიყავი იქ, მაგრამ რაღაცნაირად ვერ შევეგუე. კი ვსწავლობდი, მეგობრებიც მყავდა, მაგრამ სულ მენატრებოდა აქაურობა. გერმანიაში სწავლების სამი მოდელია. მე ვსწავლობდი გიმნაზიაში, სადაც ძალიან რთულია სწავლა. თუ ორ საგანში ცოტა დაბალი ქულა გაქვს, კლასში რჩები, არ აქვს მნიშვნელობა რა საგანია. ხალისი აღარ გაქვს ბავშვს, მეცადინეობა წამებას გავს. სულ იმის შიში და განცდა გაქვს, საკონტროლოში არ ჩავიჭრა და რომ ეს უნდა შევძლო. ამას ემატებოდა ისიც, რომ პატარა ქალაქში ვცხოვრობდით და მხოლოდ მე ვიყავი უცხოელი. იქ ყველა თავის ნაჭუჭში იყო ჩაკეტილი.
რა თქმა უნდა, მეგობრებიც მყავდა, ბავშვი ყველგან გახსნილია.
14 წლის ასაკში თბილისში დავბრუნდი და სწავლა ისევ ჩემს სკოლაში გავაგრძელე. არ ვიცი სხვა სკოლაში როგორ არის, მაგრამ ჩვენთან სხვა განწყობა იყო. ამ დროს მე-6 სკოლაში გაძლიერებულ გერმანულს ასწავლიდნენ და ეს ენა მთელი ცხოვრება მომყვება. ძალიან მიყვარს ჩემი გერმანულის მასწავლებელი, ისევე როგორც სხვა მასწავლებლები და მეგობრები, რომლებთანაც დღემდე კარგი ურთიერთობა მაქვს. 14-15 წლის ვიყავი, წერა რომ დავიწყე. სკოლაში ყველა რაღაცნაირად მაქეზებდა და სტიმულს მაძლევდა – გააგრძელეო. მერე ჩვენს სკოლაში გაცვლითი პროგრამით ბრემენის სკოლის მოსწავლეები ჩამოიყვანეს, რომლებსაც დადგმული ჰქონდათ სასკოლო სპექტაკლი „კავკასიური ცარცის წრე”. რადგან კარგად ვწერდი და გერმანულიც ვიცოდი, სკოლაში სასკოლო სპექტაკლის გაკეთება შემომთავაზეს. აქედან დაიწყო ჩემი მომავალი და ამას ვუმადლი პროფესიის არჩევასაც.
შევქმენით დასი, რომელსაც „იასამნის თეატრი” ერქვა. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი არაფერი გამეგებოდა, თავხედურად დავწერე პიესა, მოვიტანეთ სახლებიდან მშობლების და ბებიების ძველი ტანსაცმელი და ავეჯი. გოგოები ვიყავით ძირითადად, ბიჭებს მაგ ასაკში დიდად არ ანაღვლებდათ ასეთი ცხოვრება. ასე დავდგით პირველი სპექტაკლი. მერე მიგვიწვიეს გერმანიაში. აქედან გამოდინარე, იძულებულები ვიყავით გაგვეგრძელებინა თეატრალური ცხოვრება. ეს იყო ძალიან ცუდი პერიოდი, უშუქობა, უბედურება. მახსოვს რეპეტიციები სანთლის შუქზე. ფოტოებიც მაქვს, სადაც სექტასავით, სანთლები გვაქვს სცენაზე ანთებული. ჩვენი დასი სამოყვარულო დონეზე დიდხანს არსებობდა და სკოლის ფარგლებსაც კი გავცდით. დიდი ენთუზიაზმით ვყიდდით ბილეთებს, თუმანიშვილის თეატრშიც გვქონდა სპექტაკლი. მოკლედ, ასეთი დატვირთული ცხოვრება მქონდა.
სკოლის დამთავრების შემდეგ, ზუსტად ვიცოდი, რომ თეატრალურში სარეჟისორო ფაკულტეტზე ჩაბარება მინდოდა, მაგრამ იმ წელიწადს იქ მიღება არ იყო და ჩავირიცხე კინოდოკუმენტალისტიკის ფაკულტეტზე. ძალიან გაცნობიერებულად არ მინდოდა წერა ჩემს პროფესიად გამეხადა. ეს ჩემთვის აბსოლუტურად სხვა რაღაცა იყო. მინდოდა, მას საკრალურობა არ დაეკარგა. თეატრალურში არაჩვეულებრივი სამი წელი გავატარე. შევიძინე არაჩვეულებრივი მეგობრები. ძალიან ტკბილად მახსოვს ეს დრო. თუმცა სამი წლის შემდეგ ამ ყველაფერმა ამოწურა თავი და მივხვდი, რომ იქ ვერ ვისწავლიდი მას, რისი სურვილიც მქონდა. დავიწყე საბუთების გაგზავნა გერმანიის სარეჟისორო სკოლებში. სრულიად შემთხვევით მოვხვდი ჰამბურგის ინსტიტუტში დრამის რეჟისურაზე.
– გავდა თუ არა ერთმანეთს გერმანური სკოლის და უმაღლესი სასწავლებლის სწავლის მეთოდები?
– უმაღლესი სასწავლებელი აბსოლუტურად განსხვავებული და თავისუფალი სამყაროა. თუმცა ორი წელი, ფაქტობრივად, სხვა ცხოვრება არ მქონია. დილიდან საღამომდე სასწავლებელში ვიყავი, რადგან ამის ძალიან დიდი დეფიციტი მქონდა. საქართველოში სწავლის პერიოდში არ ვიცოდი ხელოვნებაში ბოლო 50 წლის მანძილზე რა ხდებოდა. არც გვასწავლიდნენ და თან მაშინ არც ინტერნეტი არსებობდა, რომ მასალები მოგვეძია. აქედან გამომდინარე, დიდი დეფიციტი მქონდა. სულ მქონდა განცდა, რომ დავწეოდი იქაურ სტუდენტებს. ჯგუფში 6 ვიყავით და სწავლების ელიტარული სისტემა იყო, რაც ძალიან მომწონდა. იქ არ არის არავტორიტეტული სისტემა, არ არსებობს ერთი ჯგუფხელი, პედაგოგი, რომელიც სულ სიმართლეს ღაღადებს და შენ თავი უნდა აქნიო, არამედ ეს არის ურთიერთპატივისცემაზე, არგუმენტირებულად დისკუსიაში შესვლის და ინფორმაციის მიღების საშუალება. კრიტიკა არ არის პირად გემოვნებაზე დამყარებული, არამედ სრულად არგუმენტირებულადაა დასაბუთებული – ეს მე მომწონს, ან არ მომწონს არაფერს ნიშნავს, თუ არ დაასაბუთე არგუმენტებით უბრალოდ შეგჭამენ. თავიდან, რა თქმა უნდა, გამიჭირდა, სულ გაბნეულ-გაფანტული ვიყავი, მაგრამ ნელ-ნელა ვისწავლე და მივხვდი, რომ ეს ძალიან საჭირო და მნიშვნელოვანია, რაც საქართველოში და ქართველებს დიდად არ გვიყვარს.
– აქტიური მწერლობა როდიდან დაიწყეთ?
– სულ ვწერდი, სწავლის წლებშიც არ გავჩერებულვარ. თავიდან არ მქონდა დიდი დატვირთვა. მერე ვითავხედე და საკურსო ნამუშევრად დავდგი ჩემი პიესა, რომელსაც გერმანული ანბანის ბოლო ასო „ცეტი” ერქვა. ჯგუფს და პედაგოგებს არ უნდოდათ, რადგან ეშინოდათ, ფიქრობდნენ, რომ ეს ჰობი იყო. მოგეხსენებათ, ყველა წერს ლექსებს. მეც მეშინოდა, მაგრამ ძალიან გამიმართლა, კარგი დასი შევქმენით და ეს პიესა წარმატებული აღმოჩნდა. ბევრ ფესტივალზე მიგვიწვიეს. ამის შემდეგ ერთ-ერთი დრამის გამომცემლობა დამიკავშირდა და კონტრაქტი შემომთავაზა. ამ პერიოდში ვამთავრებდი ინსტიტუტს. აქედან უფრო დიდ გამომცემლობაში გადავედი. ამ მხრივაც გამიმართლა. უკვე პიესების ორი ტომი მაქვს გამოცემული. დიდად არ მიწვალია, რასაც ვერ ვიტყვი პროზაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი პიესები ქვეყნდებოდა და სცენაზე იდგმებოდა, ამან არანაირად არ შემიწყო ხელი პროზის გამოქვეყნებაში. პირველი რომანი „ჟუჟა” რომ დავწერე, სამი წელი მედო უჯრაში. მიზეზი იყო ის, რომ ვერ ადგენდნენ ჟანრს, რომელსაც ამ რომანს მიაკუთვნებდნენ. ვერავინ გაბედა მისი გამოცემა. ძალიან ბევრი ხვეწნა-მუდარის შემდეგ მოვძებნე ერთი ვაჟკაცი გამომცემელი, რომელმაც გადაწყვიტა, გაერისკა. მოგეხსენებათ, გერმანელებს ყველაფერში სიზუსტე უყვართ. ამ წიგნს მოყვა დიდი წარმატება, ბევრ კონკურსზე იყო ნომინირებული, შევიდა 2010 წლის საუკეთესო ოცეულში და გერმანიის ყველაზე მნიშვნელოვანი პრემია მიიღო. დებიუტისთვის ეს ძალიან მოულოდნელი და დიდი მიღწევა იყო.
– რა არის თქვენი შემოქმედების მთავარი შტრიხი, რამაც ასე დააბნია გერმანელები.
– მე არ მაქვს ერთი სათქმელი. ეს იმაზეა დამოკიდებული, რას ვწერ. ყველა რომანი სხვადასხვანაირია და ღმერთმა ქნას, რომ არასოდეს განვმეორდე. ყველაზე მეტად ამის მეშინია. თითოეულ პიესაშიც ვცდილობ, ის არ გავაკეთო, რაც გაკეთებული მაქვს. ეს თემაზე და იმაზეა დამოკიდებული, რისი თქმა მინდა.
– და რისი თქმა გინდათ?
– ეს მკითხველმა უნდა შეაფასოს. რატომ უნდა ავხსნა. ჩემთვის ხელოვნება ინტერპრეტაციაა. მე შეიძლება სულ სხვა რაღაც ჩავდო და ადამიანმა სულ სხვა რამე ამოიკითხოს.
– ადამიანურად რა გტკივათ ყველაზე მეტად?
– ადამიანობა. ადამიანად ყოფნა.
– რა ადგილი უკავია საქართველოს თქვენს შემოქმედებაში?
– ქართულ ისტორიებზე რამდენიმე პიესა მაქვს დაწერილი. ბოლო ჩემი რომანი „მერვე ცხოვრება”, რომელსაც ოთხი წელი შევალიე და სექტემბერში გამოიცემა, საქართველოზეა. ოთხი წელი ვამუშავებდი პრესის არქივებს, მოვიარე საქართველო, რუსეთი, პრაღაშიც ვიყავი. ეს არის ქართული ოჯახის ხუთი თაობის ისტორია, რომელიც 1900 წელს იწყება და 2000 წელს სრულდება. ფონად მას მეოცე საუკუნის მთელი ისტორია გასდევს.
– როგორ იღებენ გერმანელები ქართული ცხოვრების ისტორიას, თუ ეს მათთვის ახალი სამყაროა.
– მე მიმაჩნია და მინდა ასე იყოს, რომ რასაც ვწერ, იყოს გლობალური. კარგ ლიტერატურაში, ნაციონალური ჩარჩო არ უნდა იგრძნობოდეს. არ აქვს მნიშვნელობა, სად ხდება მოქმედება და რა ჰქვიათ პერსონაჟებს. უბრალოდ, ის გასაგები უნდა იყოს ერისთვის და ადამიანისთვის. მე ამის მჯერა და ასეთი ლიტერატურა მიყვარს. ძნელია ობიექტურად საკუთარ შემოქმედებაზე საუბარი ან შეფასება, მაგრამ სხვებისგან მესმის, რომ ჩემი ნაწარმოებები ძალიან ემოციურია და ეს განსხვავებაა ჩემსა და გერმანელ კოლეგებს შორის. მე არ ვიცი რა გამოხატავს ამას – ენა, პერსონაჟები თუ სხვა რამ. რთულია ჩემთვის ამის თქმა, მაგრამ მინდა, ყველაფერი გლობალური იყოს. ვცდილობ, ძალიან ქართული ელემენტიც კი ისე მივაწოდო მკითხველს, რომ მოლოდ სამეგრელოს მკვიდრისთვის ან თბილისელისთვის არ იყოს გასაგები.
– და მაინც, რა არის თქვენი წარმატების მთავარი მიზეზი?
– ხშირად წერენ, რომ ჩემი ნაწარმოებები არ არის ლოკალური. ზოგადად ადამიანურ პრობლემებზეა და ბევრი ადამიანის ტკივილს ეხმაურება. ალბათ ახალი სტილისტიკაა, ეპიზოდური დრამაა. განსხვავებული ფორმა აქვს.
– უცხო ქვეყანში ამხელა მიღწევის მიუხედავად, თქვენი წიგნი პირველად ითარგმნა საქართველოში. რატომ ვერ მოხერხდა აქამდე თქვენი შემოქმედების გაცნობა ქართველი მკითხველისთვის?
– 2011 წელს გოეთეს ინსტიტუტის მოწვევით საქართველოში „სამეფო უბნის ტეატრში” დავდგი პიესა „ლივშტაინი”. რომანების თარგნა რატომ ვერ მოხერხდა, არ ვიცი. ფინანსებს, ან ნიშას ვერ პოულობენ ჩემთვის. ქართველი ვარ და გერმანულად ვწერ, შეიძლება, ცოტა დამაბნეველია. ხანდახან იმასაც ვგრძნობ, რომ უბრალოდ არ უნდათ. მქონია ასეთი შემთხვევებიც და ძალიან დამწყვეტია გული. მინდა ბევრი სპექტაკლი დავდგა, ვითანამშრომლო ქართველებთან, მაგრამ ეს მხოლოდ ჩემზე არ არის დამოკიდებული. „ჟუჟას” თარგმნას ოთხი წელი დასჭირდა, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრ სხვა ენაზე ერთ წელიწადში ითარგმნა.
– ქართულად არ წერთ?
– ადრე ვწერდი, მაგრამ ენა ჩემთვის აწმყოსთანაა შეკავშირებული. რადგან ჩემი ცხოვრება გერმანიაში წარიმართა, იქ არის ჩემი ყოველდღიურობა, პარადოქსულად მეჩვენება, რომ ვწერო ქართულად.
– თუმცა რობაქიძე გერმანიაში ცხოვრობდა და ქართულადაც წერდა.
– კი არის ბევრი მაგალითი. რომ ჩამოვიდე საქართველოში, შეიძლება ენა რაღაცნაირად ისევ დამიბრუნდეს. მაგრამ ამჟამად ჩემი ლიტერატურული ენა არის გერმანული. საბედნიეროდ თუ სამწუხაროდ არ ვიცი, მაგრამ ასეა.
– რა არის თქვენი სათქმელი ქართველი მკითხველისადმი?
– წაიკითხეთ. რაც შეიძლება ბევრი წიგნი და შეეცადეთ, რაც შეიძლება ბევრი წიგნი თარგმნოთ. არ აქვს მნიშვნელობა გერმანულიდან, სხვა ენებიდან, თუ პირიქით. მნიშვნელოვანია, რომ თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურა შემოვიდეს საქართველოში. აქ ასეთი ტენდენციაა, მარკესის მერე რა მოდის, ბევრმა არც იცის. თუმცა, როგორც ჩანს, ბოლო დროს დაიწყო მთარგმნელობითი მუშაობა. წიგნის ბაზრობაზე ვიყავი და ძალიან გამიხარდა, ბევრი ხალხი რომ ვნახე.
– რას ნიშნავს გერმანიის გადმოსახედიდან საქართველო თქვენთვის.
– საქართველო მაინც ჩემი სახლია, ჩემი ბავშვობაა, ოჯახის წევრები, მეგობრები. ეს არის ემოცია. შორიდან რომ ვუყურებ, ბევრი რაღაც მაღიზიანებს, მაბრაზებს, არ მესმის, პროტესტს იწვევს. არ მომწონს ფანატიზმი, რომელიც საქართველოში სუფევს, ერთმანეთის სიძულვილი, აგრესია, ის, რომ სხვა აზრი არ უნდა არსებობდეს, ან ამისტი ხარ, ან იმისტი – არ შეიძლება ორი განსხვავებული აზრის არსებობა. საზოგადოებამ ვერ ისწავლა საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობის აღება და ის, რომ მარადჟამს მესიაზე და პოლიტიკოსზე არ იყოს დამოკიდებული, რომელიც ცხოვრებას აუშენებს. არ მომწონს წარსულის გაფეტიშება, ნაციონალური ჩაკეტილობა და არა აწმყოზე კონცენტრირება, წინ გახედვა. ტრადიციებზე ჩაციკვლა, რომელიც მუტაციას განიცდის და ძალიან ბევრ ფარისევლურ, არაადკვატურ, ამაზრზენ ფორმაში გადადის. ბევრი რაღაც არ მომწონს, რაც ქართულ პოლიტიკაში, კულტურის და განათლების პოლიტიკაში ხდება, ის, რომ ვერ მოვიშალეთ კლანურობა და არ ვაყენებთ წინ, იმას, რაც საზოგადოებისთვის უფრო მნიშვნელოვანია.
– რას ეტყოდით ახალ თაობას?
– ვცდილობ იმედიანად ვიყო. ამ დროს კარგი აქვს ის, რომ ინტერნეტის მეშვეობით ინფორმაციის მიღება ძალიან იოლი გახდა. ადამიანს თუ რამე გაინტერესებს, ადვილია ამის მიღება. გლობალიზაციით სამყარო რაღაცნაირად შეიკრა, საზღვრები აღარ არის ჩაკეტილი. ჩემი აზრით, ადამიანებში ინტერესის დეფიციტია – არა ის, რომ არ შეუძლიათ, არამედ ის, რომ არ იციან რა აინტერესებთ. მე მჯერა, რომ ყველა ადამიანს რაღაც უყვარს. გერმანელებს აქვთ კარგი გამოთქმა. ამასვე ვეტყოდი ახალგაზრდებს – „თუ ვერ მოახერხებ გააკეთო ის, რაც გიყვარს, შეიყვარე ის, რასაც აკეთებ”. |
