ცოტა ხნის წინ ინტერნეტში ელვის სისწრაფით გავრცელდა ფოტო პატარა დელფინის, რომელიც არგენტინის ერთ-ერთ პლაჟზე გამორიყული, გარდაიცვალა მას შემდეგ, რაც ტურისტების ჯგუფმა ხელიდან ხელში ატარა მასთან სელფის გადაღების მიზნით. მსოფლიო ინტერნეტი აღშფოთდა ადამიანების გამო, რომლებიც ასე დაუდევრად მოექცა პატარა, დაუცველ არსებას და მისი დანახვისას ერთადერთი სურვილი, რაც გაუჩნდათ, პოზირება იყო, იმის დაფიქსირება და გაზიარება ნაცნობებისა და უცნობებისთვის, რა მაგარ ადგილას არიან, რა მაგარი რამე ნახეს, რა საოცრება ხდება მათ თავს, პატარა, ჩვილი დელფინი ჩაუვარდათ ხელში.

მსოფლიო ინტერნეტში მილიონობით ადამიანი ყოველდღიურად აკეთებს იმას, რაზეც დღეს აღშფოთებულები არიან. დისტანცირება რომ არ გამომივიდეს, პირველ პირში ვიტყვი: –  ინტერნეტს მილიონობით ადამიანი და მათ შორის მეც, ხშირად ვიყენებთ მოდელირებული რეალობის შესაქმნელად, ნამდვილი გარემოდან ჩვენთვის სასურველ ფრაგმენტებს ვსვამთ ფოკუსში, ვაქცევთ კადრებად, ფრაზებად, ამბებად, ვადებთ სასურველ ფილტრებს, ვუკეთებთ ჰეშტეგებს და ვიყენებთ მათ ჩვენს შესახებ საზოგადოებრივი აზრის საშენ მასალად.  ყველაფერ იმას, რასაც ყოველდღიურად ვეხებით, მომხმარებლების თვალით აღვიქვამთ და ვცდილობთ ისინი არა ცალკე განყენებულად, არამედ ჩვენთან კავშირში აღვიქვათ.

პატარა დელფინმა სანაპიროზე გამოცურა? რა კარგია, მასთან სელფის გადავიღებ.

მოწყალების მთხოვნელი ბავშვი?  სტატუსს დავწერ ქვეყანაზე, სადაც ბავშვებს ამათხოვრებენ.

მარტოხელა მოხუცი? გადასარევი,  ყველას მოვუყვები, როგორ შემეცოდა, როცა გზაზე გადადიოდა და მანქანები გზას არ უთმობდნენ.

საშინელი მშენებლობა უსაფრთხოების ნორმების დარღვევით და საეჭვო სტანდარტით? არაჩვეულებრივი, საუკეთესო შანსია აღვნიშნო, რომ ჩემი ბინა უკეთეს კორპუსში მდებარეობს.

ზარ-ზეიმით არჩეული პოლიტიკოსები თავის მოვალეობას ვერ ასრულებენ? აბა რა ეგონათ მათ, ვინც მათ ხმას აძლევდა. ახლა ვიტყვი, რომ ყველაფერი მათი ბრალია  და ასე დაუსრულებლად.

ვინმე იტყვის, მერე რა, რატომაა მოდელირებული რეალობა ცუდი, რატომ არის ცალკეულ ფრაგმენტებად დაჭრილი ამბები ცუდი, ან იმაში რაა განსაკუთრებული, როცა ადამიანი თავის დადებით თვისებებზე აკეთებს აქცენტს და  ვერაფერსაც ვერ ეტყვი ან შეიძლება ის საწყალი, არგენტინის სანაპიროზე დაღუპული ჩვილი დელფინი გაიხსენო ან რომელიმე შენი კარგი ნაცნობის გამაღიზიანებელი პოსტი.

ალბათ ჩემი ცხოვრების განმავლობაში ყველაზე მეტი დრო ინტერნეტში მაქვს გატარებული. არც ერთ სივრცეში არ მიცხოვრია ამდენ ხანს, რაც ინტერნეტში. თავს ისე ვგრძნობ, როგორც თევზი წყალში, ვფიქრობ კარგად მესმის აქ მოქმედი კანონები და წესები. მეც ბევრს ვფიქრობ ფილტრებზე, სელფებზე, ჰეშთეგებზე…

იმ დროის განმავლობაში, რაც ონლაინ ვყოფილვარ,  ყველაზე მნიშვნელოვანი, რასაც მივხვდი, ისაა, რომ ძალიან მარტივია სხვების უარყოფით მხარეებზე აპელირებით საკუთარი დადებითი თვისებების ხაზგასმა, მაგრამ რაც დრო გადის, ვრწმუნდები, რომ ეს ძალიან იაფფასიანი საქციელია, არაფრით ჩამორჩება ჩვილი დელფინის მკვლელობას. გაცილებით საინტერესოა, თუ შენზე უფრო ჭკვიან, ძლიერ, გაბედულ, პრინციპულ, მაგარ ადამიანებს მოძებნი და დაფიქრდები, რა გჭირდება იმისთვის რომ მნიშვნელოვანი საქმეები აკეთო, რა გიშლის ხელს უფრო ძლიერი იყო.

ასე უფრო მშვიდად ვარ, როცა კომპიუტერული გამორთულია.

ასე უფრო მკაფიოდ ჩანს, როგორი მომავალი მინდა და რა მაქვს ამისთვის გასაკეთებელი.

ასე უფრო მეტია ალბათობა იმისა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს ჩვილი დელფინი არ შემომაკვდება.

“ველოდები, როდის მოვა  და მეტყვის, რომ ისევ ბავშვს აჩენს. სწორედ ამიტომ ვერ ვაწინაურებ”, – ასე  ლაპარაკობს  დირექტორი ჩემზე თანამშრომლებთან შეხვედრის დროს – მიყვება თავისი სამსახურის ამბებს ჩემი ძველი მეგობარი და მეუბნება, რომ სამსახურიდან უნდა წამოვიდეს, რადგან მისი ხელფასი მხოლოდ ძიძის ხელფასისა და მგზავრობის ხარჯებისთვის კმარა. დირექტორი კი მისი დაწინაურებისგან მხოლოდ იმიტომ იკავებს თავს, რომ არ უნდა მისმა ერთ-ერთმა საუკეთესო თანამშრომელმა შვილის გაჩენა დააპიროს. და საერთოდაც, თავს დამცირებულად გრძნობს, რადგან მიიჩნევს, რომ დირექტორს არ აქვს უფლება მის პირად ცხოვრებაში ჩაერიოს და მისი ამბები სხვა თანამშრომლებთან განიხილოს.

“აკრძალვა არ ვიცი, რა არის, მაგრამ ჩემი ქმარი თავიდანვე შემითანხმდა, რომ არ ვიმუშავებდი და მეც არ ვმუშაობ და ეს ვითომ აკრძალვაა?!”- ამბობს სხვა ქალი, რომელსაც არ ვიცნობ.

ეს ორი განსხვავებული ამბავი მგონი გამოდგება იმის საილუსტრაციოდ, რომ ვთქვათ: ქალებს პრობლემები აქვთ. ქალებს პრობლემები აქვთ არა მარტო ოჯახში, არამედ სამსახურებში. ისინი არა მარტო ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი არიან, არამედ – სამსახურებში დისკრიმინაციის ობიექტი; ისინი არა მარტო თავიანთი პარტნიორების უსამართლო დამოკიდებულების მსხვერპლი არიან, არამედ ხელმძღვანელებისაც. ისინი არიან უალტერნატივო სიტუაციებში  გაჩხერილი, სადაც  მათ აიძულებენ აირჩიონ ორიდან ერთ-ერთი – შვილი  ან სამსახური; აირჩიონ კარიერული წინსვლა და უარი თქვან ოჯახზე, ან, პირიქით, აირჩიონ ოჯახური სიმყუდროვე და უარი თქვან საკუთარი უნარების და შესაძლებლობების რეალიზებაზე. ეს ორმხრივი წნეხი ქალებს აიძულებს, გახდნენ პასიური და ინდიფერენტული არსებები, რომლებიც ადვილად დაემორჩილებიან სხვათა ბრძანებებს, იქნებიან უფრო დამყოლები და მათზე გავლენის მოხდენა არავის გაუჭირდება და, რა თქმა უნდა, აღარ გაუჩნდებათ წინსვლის სურვილი.

ჩემი აზრით, ჩვენ ყველა უნდა შევთანხმდეთ, რომ ეს დისკრიმინაციაა და ასეთი რამ იშვიათი არ არის ჩვენს რეალობაში. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად გვეხამუშება  და არადამაჯერებელი გვეჩვენება  იმის მოსმენა, როგორ იჩაგრებიან ქალები ჩვენს ქვეყანაში. თუ ნამდვილად დავინტერესდებით შეიძლება ბევრი ასეთი ამბავი მოვიძიოთ ჩვენი ნაცნობი და მეგობარი ქალებისგან, რომელთა ისტორიები თვალს აგვიხელენ, თუ სიმართლის დანახვა გადაგვიწყვეტია. შეიძლება, ზოგიერთმა დაგვიმალოს კიდეც, რომ მას ავიწროვებენ და ჩაგრავენ, თუმცა აღმოჩნდებიან ისეთებიც, ვინც ამ თემებზე ხმამაღლა დაგველაპარაკებიან.

შეგვიძლია უბრალოდ, ვკითხოთ მათ, რატომ ვერ ახერხებენ კარიერულ წინსვლას, მიუხედავად იმისა, რომ პასუხისმგებლიანი და მოტივირებული თანამშრომლები არიან და  აქვთ სათანადო განათლება და გამოცდილება. რატომ ბლოკავენ მათ კარიერულ წარმატებას  და აიძულებენ არჩევანი გააკეთონ, რატომ ცდილობენ მათზე ფსიქოლოგიური ზეწოლის მოხდენას.

სამ და რვა მარტს  ქალების დღესასწაულებს ვზეიმობთ. ამ დღესასწაულებს განსაკუთრებით დაჰკრავს კარნავალურობის ყალბი ელფერი. განსაკუთრებით ყალბია საჯარო პირების ვიზიტები მხცოვან ქალბატონებთან, როდესაც ისინი საჩუქრებით და ფერადი თაიგულებით დატვირთულები სტუმრობენ მათ.  რომელთა მიზერული პენსია არ ჰყოფნის მათ ღირსეულ და სრულფასოვან კვებას და ვერც მედიკამენტების ხარჯებს სწვდება. მეტიც, საჭირო მედიკამენტებს ისინი განვადებითაც ყიდულობენ და თავიანთი მცირე პენსიიდან ნელ-ნელა ფარავენ ბანკის ვალებს. მე ვფიქრობ, რომ მათ საერთოდ არ ედღესასწაულებათ.

განსაკუთრებით ყალბი მეჩვენება იმ ხელმძღვანელების მისალოცი გამოსვლები, სადაც ქალებს სამსახურსა და ოჯახს შორის არჩევნის გაკეთებას აიძულებენ; განსაკუთრებით ყალბია მაღალი თანამდებობის პირების ვიზიტი სამშობიარო სახლებში, რადგან  სწორედ იქედან გამოსულ დედებს უწევთ იმ გარემოში  შვილების გაზრდა, სადაც უბრალოდ  არ არსებობს მოწესრიგებული ინფრასტრუქტურა ეტლით გადაადგილებისას; ქალაქებში, სადაც ჰაერის დაბინძურების ნორმა დასაშვებ ზღვარს ბევრად აჭარბებს; ქალაქში, სადაც საბავშვო ბაღის  ჯგუფებში ოცდათხუთმეტი  და  ორმოცი ბავშვი ერთად არის შეკეტილი, რომელთაც მხოლოდ ორი აღმზრდელი მეთვალყურეობს; სადაც მოხვედრა დიდ იღბალზე და გამართლებაზეა დამოკიდებული; სადაც ათასობით ბავშვი რჩება სკოლამდელი განათლების მიღმა, რადგან რეგისტრაციის დროს ყველა ადგილი უკვე დაკავებული იყო.

დღესასწაულებს თავისი ელფერი ეკარგება ისეთ გარემოშიც, რომელზეც არავინ  ზრუნავს და მასიურად ჩეხავენ ხეებს; მაშინაც, როდესაც მსხვერპლი ქალისთვის თავშესაფრებში ადგილი არ არსებობს და ისინი იძულებულნი არიან, გააგრძელონ ძალადობრივ გარემოში ცხოვრება; სადაც, არ დგება იმ ადამიანების პოლიტიკური პასუხისმგებლობის საკითხი, რომლებიც მოწყვლად ჯგუფებს და შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების დისკრიმინაციას ახდენენ შეუფერებელი და სიძულვილის წამახალისებელი ტექსტებით სტიგმატიზაციას უწყობენ ხელს და ამის გამო არანაირ პასუხისმგებლობას არ გრძნობენ. არც სამოქალაქო საზოგადოებაა ისეთი ძლიერი, რომ შეცდომებზე მიუთითოს და პასუხი მოსთხოვოს. ზოგჯერ, საზოგადოება ვერც კი ხვდება რა შეცდომებზეა ლაპარაკი და რატომ უნდა გაუჩნდეს პროტესტის გრძნობა, რატომ არ შეიძლება ყველაფრის მიმართ ნიჰილისტური დამოკიდებულების ქონა.

ჩემი აზრით, ყოველთვის შესაძლებელია საკუთარი უფლებების სწავლა და მათთვის ბრძოლა, ყოველთვის შესაძლებელია პროტესტის გამოხატვა და ამაში არათუ სასირცხვილო არაფერი არ არის, პირიქით, ძალიან აუცილებელი და საჭიროა. ალბათ, სწორედ აქედან უნდა დავიწყოთ ბავშვებთან ურთიერთობა, ვასწავლოთ და ვაცადოთ მათ თავიანთი სათქმელის გამხელა. სწორი ღირებულებების მქონე ადამიანი კი ყოველთვის შეეცდება არ დახუჭოს თვალები, როდესაც უსამართლობას დაინახავს, არ მოითმინოს ჩაგვრა და არასათანადო მოპყრობა და ყოველთვის ფხიზლად იქნება, როდესაც მისი ან მათი მეგობრების უფლებების დარღვევას შეეცდებიან.

კვლავ ჩემს მოგზაურობაზე მინდა მოგითხროთ. კვლევა „ეროვნული სასწავლო გეგმა“ საკლასო ოთახში გაგრძელდა. ამჯერად საბაზო საფეხურზე მე-9 კლასებს ვესწრებოდით.

კვლავ მოვიარეთ საქართველოს სოფლები და ქალაქები, უამრავი ხალხი გავიცანი, სხვადასხვა ყოფისა და მენტალიტეტის.

იმედია, დიდი ქალაქების სკოლების მასწავლებლები არ მიწყენენ – პერიფერიებისა და პატარა სკოლების მასწავლებლებიც და მოსწავლეებიც უფრო მეტად არიან მოტივირებულნი. საოცარია, მაგრამ ასეა. ჩვენ, ვისაც უკეთესი პირობები გვაქვს, მეტსაც მოვითხოვთ. მეც კი გამუდმებით ვწუწუნებ, კეთილმოწყობილი კაბინეტი მინდა. არადა საქართველოში ჯერ კიდევ არის სკოლები, სადაც მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს ელემენტარული პირობები არ გააჩნიათ. ასეთ სკოლებსა და იქაურ პედაგოგებზე მინდა მოგიყვეთ.

აჭარის მაღალმთიან სოფელ ნიგაზეულში ჩვენი მანქანა უამინდობის გამო ვერ ავიდა. ადგილობრივი მოსახლეობა დაგვეხმარა და აგვიყვანა. „გზას ვიტყვი, თორემ რა გზაა?“ – გამახსენდა ვაჟა… სკოლა ახალგარემონტებული დაგვხვდა, კეთილმოწყობილი, მოსწავლეებიც – მოტივირებული.

აქ ერთმა ამბავმა მიიქცია ჩემი ყურადღება: გეოგრაფიის მასწავლებელი ქალაქში გადასახლებულიყო (!) და გაკვეთილებს დროებით ქართული ენის მასწავლებელი ატარებდა.

გეოგრაფია არც ისე კარგად ვიცი, მაგრამ ვცდილობთ, ეს პრობლემა ერთად დავძლიოთო, – გვითხრა ქალბატონმა. მართლაც, მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთად ჩაატარეს გაკვეთილი.

ინტერაქტიული გაკვეთილი შედგა. იმაზე მეტად ინტერაქტიული, ვიდრე მავანი გეოგრაფიის მასწავლებელი ჩაატარებდა. გამაოცა პედაგოგის კეთილსინდისიერებამ. ყოველგვარი ინფორმაცია, რაც საჭირო იყო, მოეძიებინა და დაელაგებინა. მოსწავლეებთან ერთად განიხილა სხვადასხვა საკითხი. აქტივობებს თავად მოსწავლეებიც კარნახობდნენ – აბა, ქართულის მასწავლებელს საიდან უნდა სცოდნოდა კონტურულ რუკაზე მუშაობა? დასკვნის გამოტანა ადვილია: ეს გაკვეთილი დამსწრისთვის არ ყოფილა (როგორც ხშირად ხდება) – ეს ბავშვები ასე მუშაობენ. ეძებენ, პოულობენ, მსჯელობენ…

სამასწავლებლოში რამდენიმე პედაგოგს გავესაუბრეთ. მიუხედავად იმისა, რომ არცთუ დალხენილი ცხოვრება აქვთ (სოფლამდე მისასვლელი გზა დეკემბერში უკვე ჩაკეტილია), არსად წასვლას არ აპირებენ. არც ხელფასს იღებენ განსხვავებულს, არც მოხალისეები არიან (რომელიმე საერთაშორისო თუ ადგილობრივი პროგრამისა) და არც ჩვენი დროის გმირები, უბრალოდ, თავიანთი მხარე და საქმე უყვართ.

მეორე სკოლა, რომლის შესახებაც მინდა მოგითხროთ, ლედგებეს, მარტვილიდან რამდენიმე კილომეტრის მოშორებით მდებარე სოფლის, საჯარო სკოლაა… ვიცი, დღეს ბევრი სკოლა უარეს მდგომარეობაშიცაა, ბევრსაც არემონტებენ, მაგრამ მაინც მინდა, იმ მოსწავლეებზე მოგიყვეთ, რომლებიც XXI საუკუნეში ნახევრად ჩამონგრეულ შენობაში შეშის ღუმლებით თბებიან. არადა ერთ–ერთი საუკეთესო გაკვეთილი სწორედ ამ სკოლაში ვნახეთ.

დაგვხვდა ძველისძველი, აივნებიანი შენობა, ნახევრად აყრილი იატაკი, შელახული მოაჯირები. სადარბაზო კარი საერთოდ არ აბია. ოთახები პატარაა, თუმცა ნათელი. კლასში მხოლოდ 9 მოსწავლეა, მოტივირებული, გულანთებული. თითქოს მათი ბრალი იყოს, ასეთი სკოლა რომ აქვთ. ისეთი გაკვეთილი ჩაატარეს, არც მასწავლებელი და არც მოსწავლეები წუთით არ გაჩუმებულან. იგრძნობოდა ერთიანობა, საერთო მიზანი – თავი კარგად წარმოეჩინათ, დაენახებინათ, რომ სწავლობენ, შრომობენ. იქნებ ამან გვიშველოს და დაგვეხმარონო. არც ღუმლის გახურება დავიწყებიათ. გიორგი ყველაზე უკეთ ანთებსო – ყველამ იცოდა თავისი საქმე…

არ ვიცი, დაეხმარება თუ არა ამ ბავშვებს ჩემი წერილი, მაგრამ ძალიან კი მინდა. მინდა იცოდეთ, რომ ესეც საქართველოა, რომ ამ პატარა ლამაზ სოფელში არის სკოლა, რომელიც დახმარებას ელის. აქაური მოსწავლეები არაფერს ითხოვენ, გარდა უსაფრთხო სასწავლო გარემოსი. მათ უყვართ თავიანთი სოფელი, თავიანთი სკოლა. ეზოში საკუთარი ხელით აწყობილი წყალსაქაჩი და სარწყავი სისტემა დაუდგამთ. ისიც კი ვიფიქრე, მასალა რომ მისცათ, ალბათ სკოლის შენობასაც ასევე, საკუთარი ხელით გაალამაზებდნენ–მეთქი.

მიყვარს მოგზაურობა, განსაკუთრებით – საქართველოში. ახალი ნაცნობები, ახალ იმედთან ერთად – ახალი საფიქრალი… და მაინც მიყვარს. სამშობლოში ვარ. ესეც საქართველოა, ჩემი, შენი, გიორგისი, მარიამისა, ქეთისი, ზურასი… მათ ჩვენ ვჭირდებით.

კიდევ ბევრის თქმა შეიძლება მასწავლებლებსა და მათ მოსწავლეებზე – როგორ ცხოვრობენ, როგორ მუშაობენ… მოგზაურობა გაგრძელდება და დანარჩენი – მერე.

საოცარი თაობა მოდის. მათი ანთებული თვალები გულს მითბობს და საქართველოს მომავალი მეიმედება.

ბოლო დროს ფინეთზე, განსაკუთრებით – მის განათლების სისტემაზე, ბევრი იწერება. ფინელების სასკოლო და უმაღლესი განათლების მოდელი უამრავ სტატიასა თუ ბლოგშია აღწერილი, მაგრამ როგორ მუშაობს ეს მოდელი სხვაგან ან საერთოდ შესაძლებელია თუ არა სხვა ქვეყნებსა თუ კულტურებში მისი „გადარგვა“, უცნობია. ფინურ „სასწაულზე“ და ამერიკასა თუ, საზოგადოდ, ინგლისურენოვან სამყაროში გავრცელებულ საგანმანათლებლო ტენდენციებზე საუბრისას, ვფიქრობთ, საინტერესო იქნება აშშ-ის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი და გავლენიანი პროფესიონალის, აშშ-ის განათლების ეროვნული ასოციაციის პრეზიდენტის, იუტელი მასწავლებლისა და ამერიკაში სახელგანთქმული პროფკავშირული ლიდერის, აშშ-ის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო ესპანურენოვანი განმანათლებლის, პედაგოგთა სამმილიონიანი პროფესიული ასოციაციის თავმჯდომარის, ლილი ესკელსენ-გარსიას ფინეთში მოგზაურობისას მიღებული შთაბეჭდილებების გაცნობა.

მეტაფორით დავიწყებ: მე მწვერვალზე ვიყავი. წმინდა ადგილზე შევდგი ფეხი და ვიხილე ნათელი იგი. მე ფინეთში გახლდით. ეს ის ადგილია, სადაც მასწავლებლები, თუ კარგები არიან, მხოლოდ სიკვდილის გამო ტოვებენ სკოლას და რომლებიც ღვთით კურთხეულ ბავშვებს ასწავლიან.

ზემომოყვანილი მეტაფორები ალბათ ნათლად ასახავს იმ უკუღმართ სამყაროს, სადაც გვიწევს ცხოვრება და სადაც მოგვიწოდებენ, ვირწმუნოთ ის სიყალბე, რომელსაც ცრუ წინასწარმეტყველები ამაყად უწოდებენ „სასკოლო რეფორმას“ და რომელიც ფაქტობრივად შემდეგს ნიშნავს: პრივატიზაცია მოგებისთვის და ბავშვებს შორის კონკურენციის გაღვივება „გამარჯვებულის“ გვირგვინისა და „დამარცხებულის“ იარლიყის მოსაპოვებლად.

აქ, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, გვარწმუნებენ, რომ ასეა საჭირო, რომ მხოლოდ ეს შეაჩერებს გლობალური კონკურენციის დემონს. მოდი, დავამთავროთ მეტაფორებით საუბარი, რადგან ციტატებიც შემომელია. ახლა მეცნიერულად საუბარი ვცადოთ.

მიუხედავად განათლებაში გლობალური კონკურენციის შესახებ არსებული მოსაზრებისა, რომელზეც  საუბრობენ ჩვენი სკოლების კაპერები (ძველად –სახელმწიფო ლიცენზიის მქონე მძარცველები, რომლებსაც უფლება ჰქოდათ, ეძარცვათ მტრული სახელმწიფოს სავაჭრო ან სამხედრო გემები – ლ.ა.) და ტესტებზე ხელის მომთბობი ჯგუფები, სხვა ქვეყნები ყველაფერს ამის საპირისპიროდ აკეთებენ.

მაგალითად, სინგაპური მასწავლებლებს არ აკისრებს პასუხისმგებლობას მოსწავლეთა დაბალი სატესტო შედეგების გამო; კანადას საერთოდ არ გააჩნია ე.წ. ჩარტერული სკოლების საფრანჩაიზო პროგრამა; კორეა არ ცნობს მასწავლებელთა მოკლევადიანი მომზადების წესს. ჩამოთვლილი მაგალითები განათლების გლობალური რეფორმის მოძრაობისთვის[1] (Global Education Reform Movement – the GERM, ჯერმი) სილის გაწვნის ტოლფასია – ჯერმი ცდილობს, განახორციელოს თავისი ეკონომიკური განვითარების გეგმა, რომელიც გულისხმობს ეროვნული განათლების სისტემებში პრივატიზაციისა და სტანდარტიზაციის დანერგვას, სინამდვილეში კი განათლების დეპროფესიონალიზაციას იწვევს.

არც ერთი ქვეყანა, რომელიც განათლების სფეროში ლიდერობს, GERM-ის წინადადებებს არ ეთანხმება. თანაც GERM-მა არ იცის, რა უყოს პატარა და გონიერ ფინეთს.

ფინეთი არც საიდუმლოა და არც რაიმე სასწაული. მან უბრალოდ ძალიან კარგი სისტემა შექმნა სასკოლო სწავლების გასაუმჯობესებლად. დაახლოებით 40 წლის წინ ფინელებმა გადაწყვიტეს, რომ შეზღუდული ბუნებრივი რესურსების მქონე ქვეყანას კარგად ყოფნისათვის კარგად განვითარებული ადამიანების საზოგადოება სჭირდება.

ფინელებს სჯერათ, რომ ჯანმრთელი, განათლებული ადამიანები საუკეთესო საფუძველია არა მხოლოდ ეკონომიკისთვის, არამედ კარგი ოჯახებისთვის, სამეზობლოსა და თვით კარგი დემოკრატიისთვისაც.

ფინელებმა საშინაო დავალება კარგად შეასრულეს. მათ დაინახეს, რომ კერძო კომპანიებისთვის დამახასიათებელი კონკურენცია სასკოლო სისტემაში მიდრეკილია მდიდარი ოჯახების შვილებისთვის – მეტის, ხოლო საშუალო შეძლებისა თუ ღარიბი ოჯახების შვილებისთვის ნაკლების მიცემისკენ.

ვინაიდან ფინელებს წყალში გადასაყრელი „ტვინები“ არ ეგულებათ, მათ გადაწყვიტეს, ინვესტიცია ერთ კარგ საჯარო სისტემაში დაებანდებინათ, რომელშიც ყველა ბავშვი მიიღებდა იმას, რაც სჭირდება, განურჩევლად მშობლების ქონებრივი მდგომარეობისა.

ფინელებმა ყველაზე „მძიმეწონიანი“ ინვესტიცია მასწავლებელთა დაქირავებასა და მომზადებაში დააბანდეს. მასწავლებელთა განათლების საუნივერსიტეტო პროგრამები მათ „მაღალელიტურ“ პროგრამებად აქციეს, რომლებშიც მხოლოდ საუკეთესო უნივერსიტეტების საუკეთესო სტუდენტებს იღებდნენ და რომელთა ყოველგვარ ხარჯს სახელმწიფო ფარავდა.

ყველა კურსდამთავრებულისთვის აუცილებელი იყო ერთწლიანი რეზიდენტურა და ყველა მასწავლებელს აუცილებლად უნდა ჰქონოდა მაგისტრის ხარისხი შესაბამის სპეციალობაში. ფაქტობრივად, სისტემა გამორიცხავდა სკოლისთვის ცუდი მასწავლებლის დაქირავებას.

ფინური სისტემიდან გამომდინარე, ქვეყანაში არ არსებობს მოკლევადიანი, არასრული განაკვეთის ან დროებითი მასწავლებლის სტატუსი. ნდობა მთავარი სიტყვაა და ის მომდინარეობს პოლიტიკოსებისგან, მშობლებისგან, აკადემიური წრეებისა და პროფესიული კავშირებისგან უმაღლესი რანგის სტუდენტების უმაღლესი ხარისხის სწავლების შემდეგ. სწორედ ნდობა წარმართავს პროცესს.

ამის შედეგად ქვეყანა და საზოგადოება საუკეთესო უნარების მქონე კარიერულ განმანათლებლებს უზრუნველყოფს ტექნოლოგიებით, სხვა აუცილებელი ბერკეტებით და დროით, რათა მათ შეძლონ ერთმანეთთან თანამშრომლობა და შექმნან ყველასათვის ხელმისაწვდომი სასწავლო პროქტი სწავლებისა და სწავლისთვის სასკოლო დაწესებულების დონეზე (ფინეთში არ არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები, გარდა ორისა – ერთი ტარდება მე-6 კლასის შემდეგ და ბავშვის მხარდასაჭერადაა შემოღებული, მეორე კი დამამთავრებელი კლასის შემდეგ და მასზეა დამოკიდებული უმაღლესი განათლების დაწესებულებაში მოსწავლის მიმართვა, თუ ამ უკანასკნელს სწავლის გაგრძელების სურვილი აქვს.

სკოლებსა და მასწავლებლებს ჰყავთ მხარდამჭერი პერსონალი სასწავლო გამოცდილების პერსონალიზაციისთვის მეურვე-მასწავლებლების, ძიძების, ბიბლიოთეკარების, მრჩეველებისა და ფსიქოლოგების ჩათვლით.

სკოლების დირექტორებიც მასწავლებლები არიან და მათ, სულ მცირე, ერთი კლასის გაძღოლა ევალებათ. ისინი ფაკულტეტის წევრებისა და პერსონალისთვის ჩვეულებრივ კოლეგებს წარმოადგენენ. მოსწავლეებთან ერთად სასწავლო პროცესში მშობლებიც არიან ჩართულნი. ფინეთში საზოგადოების ამ ჯგუფებს შორის არსებობს ბუნებრივი ხიდი – გულწრფელი ურთიერთობა ოჯახსა და სკოლას შორის.

სწავლების პროცესის დიზაინი ყოველმხრივია. უნივერსალური სკოლამდელი დაწესებულებები ყველასათვის ხელმისაწვდომია და ოჯახების 90%-ზე მეტი მათ აქტიურად იყენებს. სკოლის დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეებისთვის, რომლებსაც გამსვლელი საუნივერსიტეტო შეფასებები აქვთ, საუნივერსიტეტო და პროფესიულ სკოლებში სწავლება უფასოა. მოსწავლეებმა იციან, რომ თუ კარგად იშრომებენ და ისწავლიან, უმაღლესი განათლება ნებისმიერი მათგანისთვის ხელმისაწვდომი იქნება. იქ არც ერთ ოჯახს, ჩვენგან განსხვავებით, ძილს არ უფრთხობს დამღუპველ საუნივერსიტეტო სესხებზე ფიქრი.

მომიწია ამ სკოლების კორიდორებში გავლა. ვესაუბრე მოსწავლეებს, მასწავლებლებსა და დირექტორებს, მშობლებსა და დამხმარე პერსონალს. კარგი ხალხი იყო.

მათ სჯერათ იმ საქმისა, რომელსაც ემსახურებიან. ხედავენ შრომის შედეგს, რაც ნიშნავს მაღალი დონის პროფესიონალების განვითარებას, მათ ყოველმხრივ ხელშეწყობას, მხარდაჭერასა და ნდობას საქმის ხარისხიანად კეთებისთვის და ბავშვის პიროვნებაზე – მის კრიტიკულ თუ შემოქმედებით აზროვნებაზე, ჯანსაღ სხეულსა და თანამგრძნობ ხასიათზე – მუდმივი კონცენტრაციისთვის. პროფესიონალებისა, რომლებიც თვითონ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს სასკოლო დონეზე, თუ ეს საჭირო იქნება და თუ ამის შესაძლებლობა გამოჩნდება.

ფინეთიდან წამოსვლის წინა დღეს სიტყვით გამოვედი განათლების მუშაკთა პროფკავშირების (Opetusalan Ammattijärjestö – OAJ) კონფერენციაზე. ვილაპარაკე Global Education Reform Movement–სა და GERM-ის მიერ დაწყებულ პრივატიზაციის პროცესზე, სასკოლო ვაუჩერებსა და არასანდო ჩარტერულ ფრანჩაიზებზე; მასწავლებელთა მომზადების სწრაფ კურსებსა და საამისოდ დაწერილ ტექსტებზე; მოსწავლეთა გამოცდებისა და შეფასების პროცესზე, როდესაც შტატის კანონმდებლები, გუბერნატორები და ხალხი, ვისაც თვალით არ უნახავს არც ერთი მოსწავლე, წყვეტენ, რომელ მათგანს შეიძლება ეთვლებოდეს კურსი ჩაბარებულად და რომელს – არა.

ასევე ვუთხარი, რომ მათგან უამრავი რამ გვაქვს სასწავლი.

გამოსვლის შემდეგ ჩემთან ერთი მასწავლებელი მოვიდა და მითხრა, რომ შიშობს, ფინელმა პოლიტიკოსებმა ამერიკელებისგან არ დაიწყონ განათლების სისტემის გადმოღება, რომ უკვე დაიწყო საუბრები იმის შეცვლაზე, რამაც ფინეთის სასკოლო და საუნივერსიტეტო განათლების სისტემა ასეთ წარმატებულ პროექტად გადააქცია. როგორც მან თქვა, ფინელ პოლიტიკოსებს შორის გაჩნდა მოსაზრება, რომ არ არის საჭირო ამდენი დროისა და ფულის ხარჯვა მასწავლებელთა მომზადებისთვის – შეიძლება, ეს უფრო იაფადაც გაკეთდეს; რომ არ არის აუცილებელი უნივერსალური სკოლამდელი და პროფესიული განათლების პროგრამების ქონა; დაბოლოს, გაჩნდა კითხვა: „იქნებ საჭიროა გამოცდებზე/ტესტირებაზე მეტი კონცენტრაცია?”

ამ მასწავლებელს არ ესმოდა, როგორ შეიძლება, პოლიტიკოსები ასეთი უჭკუოები იყვნენ და საფრთხე შეუქმნან იმას, რის შექმნასაც ამდენი ხანი დასჭირდა და რაც შესაძლოა შორს იყოს სრულყოფილებისგან, მაგრამ დღემდე კარგად მუშაობდა, როგორც სხვა სისტემები სხვა ქვეყნებში.

მინდოდა, მაგრამ ვერ შევძელი მეთქვა, რომ შესაძლოა, ეს პოლიტიკოსები უჭკუონი კი არა, დემონურად ჭკვიანი ხალხი იყოს, რომელსაც არ აინტერესებს ბავშვების განათლება, ვინაიდან ამას მათთვის მოგება არ მოაქვს.

როგორც ჩანს, ის პოლიტიკოსები, რომლებმაც ქვეყანა 40 წლის წინ სწორ გზაზე დააყენეს, საქმეში აღარ არიან ჩართულნი. ხელისუფლებაში ახალი პოლიტიკოსები გამოჩნდნენ თავიანთი მოკავშირეებითურთ. გარდა ამისა, ფინეთი პრობლემაა GERM-ისთვის. პრობლემა, რომელიც, იმავდროულად, წარმატებული პროექტია.

ნურავის გაუკვირდება თუ GERM-ი მანამდე დაიცდის, სანამ არ მიაღწევს ამჟამად არსებული სისტემის სრულ ეროზიას და სისტემისადმი საზოგადოების ნდობის მოშლას – იმას, რასაც აშშ-ის საუკეთესო საჯარო სკოლები უკვე ათწლეულებია განიცდიან.

მაგრამ ჩვენ ვიცავთ ჩვენს შვილებს როგორც პიროვნებებს და ბოლომდე დავიცავთ. დავიცავთ მათი პიროვნების მთლიანობას შინაც და უცხოეთშიც. ჩვენ დავიცავთ შრომას, თანასწორობას და ხარისხს და როდესაც GERM-ი ფინეთშიც შემოაღწევს, ჩვენ ამისთვის მზად ვიქნებით.

წყარო: https://lilysblackboard.org/2015/01/school-heaven-no-finland/

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

[1] Global Education Reform Movement, the GERM – GERM–ი წარმოადგენს 80-იან წლებში დაწყებულ მოძრაობას, რომელიც მსოფლიოში გნათლების სისტემების ბიზნეს-მოდელზე გადაყვანას და სისტემის სტანდარტიზაციას ესწრაფის. ბევრგან მას ეწინააღმდეებიან, რადგან მას განვითარების საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და კერძო კომპანიების ინტერესების გამტარებლად მიიჩნევენ. GERM აბრევიატურა, ამავე დროს ინგლისურად ”მოკრობს”, ”ბაქტერიასაც” ნიშნავს და ამ კონტექსტში ნეგატიური მნიშვნელობისთ გამოიყენება.

სადამრიგებლო საათისთვის ესგ-ით განსაზღვრული მიზნების ჩამონათვალში შედის კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნების განვითარებაც, ხოლო ერთ-ერთ შინაარსობლივ მიმართულებად დასახულია ცხოვრების ჯანსაღი წესის პოპულარიზაცია. დამრიგებელმა საქმიანობის დაგეგმვის დროს უნდა გაითვალისწინოს მოსწავლეთა ასაკობრივი თავისებურებები ზოგადად, კონკრეტული კლასის მახასიათებლები, მოსწავლეთა წინარე ცოდნა და ისე დაგეგმოს აქტივობები, რომ ისინი მიმართული იყოს კონკრეტული შედეგის (მოკლევადიანი მიზნის) მიღწევისკენ, რომელიც იქცევა ნაბიჯად გრძელვადიანი მიზნის მიღწევის გზაზე.

წერილის თემად შევარჩიეთ ცხოვრების ჯანსაღი წესის პოპულარიზაცია და მისი ერთ-ერთი აქტუალური პრობლემა – სოციალური დაავადებები, კერძოდ, თამბაქოს მოხმარება.

იმ ასაკში, რომელსაც მიეკუთვნებიან მერვეკლასელები, უკვე იწყება თვითიდენტიფიცირების არცთუ უმტკივნეულო პროცესი და სწორედ „ზრდასრული მესკენ“ სწრაფვაში, საკუთარი ზრდასრულობის მტკიცების არგუმენტად, მოზარდები იწყებენ თამბაქოს წევას. ამ დროს არ არის გამორიცხული, ერთი მხრივ, ერთმანეთის წაქეზება და, მეორე მხრივ, ერთმანეთის მიბაძვა.

დამრიგებლის მიზანია, მოსწავლეებს განუვითარდეთ კრიტიკული და ანალიტიკური მიდგომა ამ საკითხის მიმართ. მაგრამ ეს აზროვნებითი პროცესია და მისი წარმართვისთვის აუცილებელია ინფორმაცია. წარმოიშობა საჭიროება, მოსწავლეებმა მიიღონ/მოიპოვონ ინფორმაცია თამბაქოს მოხმარების მავნე შედეგების შესახებ, ჩაატარონ კვლევა, გამოიყენონ სტატისტიკა, ერთმანეთს შეადარონ ნიკოტინის მომხმარებლისა და არამომხმარებლის მახასიათებლები და არგუმენტების მოშველიებით იმსჯელონ ამ სოციალური დაავადების პრევენციის გზებზე.

მიზნის მისაღწევად შევარჩიოთ პროექტული მეთოდი, რადგან ის, იდეის წარმოშობისა თუ დაგეგმვის ეტაპებით დაწყებული, განხორციელებისა და შეფასების ეტაპებით დამთავრებული, მოიცავს შესაძლებლობას, მოსწავლეებს განუვითარდეთ აზროვნების ექვსივე დონე, რომლებიც ბლუმის ცნობილ ტაქსონომიაშია მოცემული. ცხადია, ერთი სადამრიგებლო საათი ამ მიზნის მისაღწევად საკმარისი არ იქნება და ჩვენ შეგვიძლია დავგეგმოთ საშუალოვადიანი პროექტი, რომელიც საკმაოდ მრავალფეროვან ღია და ფარულ შედეგებამდე მიგვიყვანს.

პირველი სადამრიგებლო საათის თემად ავირჩიოთ პროექტი როგორც მეთოდი და როგორც აქტივობა, მისი არსი და მომზადებისა და განხორციელების ეტაპები. ეს აამაღლებს საკლასო აქტივობაში მოსწავლეთა გააზრებული მონაწილეობის ხარისხს.

საწყისი ცოდნის (რომელიც წინა კლასებში უკვე უნდა იყოს ფორმულირებული) გამოსავლენად მივმართოთ გონებრივ იერიშს დამხმარე კითხვებით:

• რა არის პროექტი?
• ვინ არიან პროექტის ავტორები და მონაწილეები?
• გავიხსენოთ პროექტის მომზადების ეტაპები.
• რა ნაწილებისგან შედგება მომზადებული პროექტი?
• როგორ გამოვკვეთოთ პრობლემა? მიზანი?
• როგორ ავირჩიოთ მიზნის მიღწევის გზები?
• როგორ გავინაწილოთ პასუხისმგებლობა?
• განვსაზღვროთ და მოვიძიოთ რესურსები.
• როგორ შევაფასოთ ჩვენი პროექტი?
• რა ტიპის პროექტები იცით/გაგიგონიათ/ განგიხორციელებიათ?
• ვინ შეიძლება იყოს პროექტის მხარდამჭერი, დონორი?

ამ კითხვების პასუხებს, რომლებსაც გონებრივი იერიშის საშუალებით ვკრებთ, გადავიტანთ დაფაზე ან დიდ ფურცელზე რამდენიმე გონებრივი რუკის სახით.

უკუკავშირით პასუხებს ვაზუსტებთ ან ვახდენთ მათ კორექტირებას, რომ მოსწავლეებს უფრო მკაფიო წარმოდგენა შეექმნეთ პროექტის რაობასა და მასზე მუშაობის წესებზე. უმჯობესია, ამისთვის მომზადებული გვქონდეს მინილექცია თვალსაჩინოებითურთ.

ამ ცოდნას სტრუქტურირებული ხასიათი რომ მიეცეს და უკეთ მოხდეს ძველი და ახალი ცოდნის გამთლიანება, კლასს ვყოფთ 4 ჯგუფად, ვაძლევთ 15 წუთს, რათა მოამზადონ პრეზენტაცია 4 სხვადასხვა თემაზე: „პროექტის მომზადების ეტაპები“, „პროექტის პრობლემის გამოკვეთა და მიზნის ფორმულირება“, „სამოქმედო გეგმის შედგენა“, „პროექტის შეფასება-პრეზენტაცია“. ჯგუფები წარმოადგენენ პრეზენტაციებს და ჩვენ და მსმენელები უკუკავშირის ფორმით ვაზუსტებთ მის შედეგებს.

ამ ეტაპზე უკვე ვაჯამებთ სადამრიგებლო საათს და ვაძლევთ საშინაო დავალებას: თითოეულმა მათგანმა გამოკითხოს ორი თანატოლი ანონიმური ინტერვიუს ფორმით და პასუხები შემდეგ სადამრიგებლო საათზე წარმოადგინოს.

კითხვები ინტერვიუსთვის:

1. რა უარყოფითი შედეგები მოსდევს ნიკოტინის მოხმარებას?
2. თქვენი აზრით, რატომ ეწევიან მოზარდები თამბაქოს?
3. როგორ შეიძლება თავიდან ავიცილოთ ნიკოტინის მოხმარება მოზარდებთან?

შეიძლება, გამოვიყენოთ არჩევითპასუხებიანი ტესტი იმავე კითხვებით. ამ შემთხვევაში უმჯობესია, გავზარდოთ გამოკითხულთა რაოდენობა, ვთქვათ, თითომ გამოკითხოს 3-5 თანატოლი. (დანართი 1)

საშინაო დავალებასთან ერთად მოსწავლეებს ვთხოვთ, იფიქრონ მომავალ პროექტზე, რომელზე მუშაობაც მათ უახლოეს სადამრიგებლო საათებზე მოუწევთ და აქვე ხაზს ვუსვამთ იმ გარემოებას, რომ პროექტში ჩართული უნდა იყოს კლასის უკლებლივ ყველა მოსწავლე, რადგან პროექტში ყველას შეუძლია იპოვოს თავისის ინტერესების შესატყვისი საქმე.

შემდეგი სადამრიგებლო საათი გამოკითხვის შედეგების შეჯამება-ანალიზსა და პროექტის სამოქმედო გეგმის შედგენას ეთმობა.

სამოქმედო გეგმის შედგენაში მონაწილეობის მიღება ყველამ უნდა შეძლოს. უმჯობესია, დამრიგებელი მხოლოდ გეზის მიმცემად, დამკვირვებლად დარჩეს.

სამოქმედო გეგმის აქტივობებს მხოლოდ მაგალითისათვის ჩამოვთვლით, თორემ ყველა კლასში ორიგინალური და მათთვის საინტერესო გეგმა ჩამოყალიბდება.

მაგალითად:

1. შეხვედრა-სემინარი სკოლის ან ოჯახის ექიმთან
2. თემატური ფილმის ან ვიდეოსიუჟეტის ნახვა და დისკუსია
3. მოსწავლეების მიერ მასალების მოძიება და პრეზენტაცია (საინტერესო იქნება ერთ–ერთმა მოამზადოს პრეზენტაცია თემაზე „მწეველის ბუღალტერია“, სადაც თვალსაჩინოდ იქნება ასახული, რამდენს ხარჯავს მწეველი საკუთარი ჯანმრთელობის საზიანოდ, მერე კი – შერყეული ჯანმრთელობის აღსადგენად და რამდენი სასიკეთო საქმისთვის შეეძლო გამოეყენებინა ეს თანხა)
4. ანტინიკოტინურ თემაზე შექმნილი ესეების, ნახატებისა და პლაკატების გამოფენა-კონკურსი
5. საინფორმაციო ბუკლეტების მომზადება და გავრცელება სკოლაში, თემში
6. სპორტული მარათონის ან ტურნირის მოწყობა
7. შეხვედრა საინტერესო ადამიანთან, პოპულარულ სპორტსმენთან
8. კედლის გაზეთის მომზადება
9. პროექტის პრეზენტაცია

თითოეული მათგანისთვის განისაზღვრება პასუხისმგებელი პირი/პირები, ვადები და რესურსები. სასურველია, პროექტში მონაწილეობა მიიღონ მშობლებმა (გამოფენა-კონკურსის ჟიურის წევრობა, პრეზენტაციაზე დასწრება, გამოცდილების გაზიარება), რადგან პრობლემის „მოზარდი და თამბაქო“ სათავე ხშირად სწორედ ოჯახია.

ეს აქტივობა მხოლოდ მაგალითად გამოგადგებათ. კონკრეტული საჭიროებების, კლასის ძლიერი და სუსტი მხარეების გათვალისწინებით, შეიძლება დაგეგმოთ პროექტი, რომელიც თქვენი კლასის ინტერესებს გაამთლიანებს.

დანართი 1

1. რა უარყოფითი შედეგები მოსდევს ნიკოტინის მოხმარებას?

ა) არვითარი

ბ) იწვევს სიმსივნურ დაავადებებს

 გ) ხელს უშლის ფიზიკურ და გონებრივ განვითარებას

დ) თქვენი ვარიანტი

2. თქვენი აზრით, რატომ ეწევიან მოზარდები თამბაქოს?

ა) მშობლების, ცნობილი სახეების მიბაძვით

ბ) თანატოლთა წაქეზებით

გ) თავდაჯერებისთვის

დ) თქვენი ვარიანტი

3. როგორ შეიძლება ავიცილოთ თავიდან მოზარდებში ნიკოტინის მოხმარება?

ა) მკაცრი სასჯელებით

ბ) ცნობიერების ამაღლებით

გ) მშობლებისა და ცნობადი სახეების დადებითი გამოცდილების გაცნობით

დ) თქვენი ვარიანტი

ბავშვობიდან მოყოლებული დიდხანს ვაჯერებდი საკუთარ თავს, რომ თუკი ჯო პეში რეალურ ცხოვრებაში მაკოლეი კალკინს სადმე გადააწყდებოდა, აუცილებლად გააკეთებდა დიდი ხნით ადრე ჩაფიქრებულ საქმეს და მოკლავდა მას. ან გარი ოლდმენი შუბლს გაუხვრეტდა ნატალი პორტმანს, სასეირნოდ გასულს რომელიმე ქუჩის კუთხეში რომ შემოფეთებოდა. იქნებ რალფ ფაინსი და მაიკლ გემბონიც წაკიდებოდნენ ერთმანეთს ლონდონის ქუჩაში და მაგიის სამინისტროში დაწყებული ბრძოლა ერთ-ერთის სიკვდილით რომ დასრულებულიყო.

ჩემთვის სრულიად წარმოუდგენელი გახლდათ, რომ ჟან კლოდ ვან დამი და ბოლო იენი, რომლებიც ერთმანეთს თავ-ყბას უერთიანებდნენ ჩემი სახლის მისაღებში მდგომი ტელევიზორის ეკრანზე, რეალურ ცხოვრებაში შეიძლება მეგობრები ყოფილიყვნენ და ხანდახან, საღამოობით თითო-თითო კათხა ლუდიც დაელიათ და სასაცილო ამბები მოეყოლათ ხოლმე.

მოგვიანებით, უსაქმურობის დროს, როცა იძულებული გავხდი საკუთარ თავთან მარტო დავრჩენილიყავი და ძირფესვიანად მეფიქრა იმაზე, რაზე ფიქრსაც მანამდე თავს ვარიდებდი, მივხვდი, რომ სწორედ ესაა კინემატოგრაფის ძალა. მე ამ ძალას კინოშემოქმედთა შეთქმულებას დავარქმევდი.

ისინი ერთიანდებიან, შეთქმულებას აწყობენ, გვაჯერებენ, რომ ერთმანეთის მოსისხლე მტრები ან პირიქით, მეგობრები არიან. გვაიძულებენ მათი ურთიერთობები მკაცრად იმ ფილმში დავტოვოთ და არც კი ვიფიქროთ იმაზე, რომ შესაძლოა ფილმის გადაღების პროცესს სიცილ-ხარხარში ატარებენ. გვაიძულებენ არც კი გავივლოთ თავში, რომ დინოზავრის როლს სპილბერგის ფილმში ერთი ტანმორჩილი კაცი თამაშობს. არ დავეჭვდეთ, რომ ჯეკი და როუზი სინამდვილეში ყინულივით ცივ ოკეანეში კი არ იბრძვიან გადარჩენისთვის, არამედ კომფორტულად ლივლივებენ წყალში.

ამას წინათ, ინტერნეტის სიღრმეებში ძრომიალისას წავაწყდი საიტს, სადაც ცნობილი ფილმების კადრს მიღმა სცენებია შეკრებილი. სცენები, რომლებიც გაჩვენებთ, რომ გადასაღები მოედანი და ფილმის გადაღების პროცესი ისეთივე საინტერესოა სანახავად, როგორც თავად ფილმი.

რამდენიმე მათგანს გაგიზიარებთ კიდეც:

Metro Goldwyn Mayer-ის მრისხანე ლომის ნახვისას მრჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ ეს ცხოველი მზადაა ყველაფერი შეჭამოს, რაც კი გზაზე შემოხვდება. აღმოჩნდა, რომ უბრალოდ ლომსაც შეუძლია კარგი მსახიობი იყოს.

კადრი ფილმიდან “კრავთა დუმილი”. ენტონი ჰოპკინსის პერსონაჟი ადამიანის ხორცით იკვებება, მარამ თუკი გადაღება დიდხანს გაგრძელდა კარტოფილი ფრიც შეუძლია შეჭამოს.

არადა, ფილმში მთელი ოჯახი უკვე დაუხოცა.

დინოზავრი, რომელიც ჩემზე დაბალია.

ორი წუთის წინ ერთმანეთს ხოცავდნენ. ახლა დამბლდორი უყვება, რომ ბოლო დროს წნევები აწუხებს.

სწავლების თანამედროვე მეთოდები ახალი ფორმების გამოყენების საშუალებას იძლევიან. ასეთ სინთეზურ ფორმად შეიძლება განვიხილოთ დიდაქტიკური თეატრი.

თეატრალიზება პედაგოგსა და მოსწავლეებს შორის ურთიერთობის ორგანიზების ერთ-ერთი ფორმაა. იგი სწავლებისადმი შემოქმედებითი მიდგომის უამრავ შესაძლებლობას ხსნის, როგორც მასწავლებლისთვის, ასევე მოსწავლისთვის. პედაგოგმა შეიძლება მოირგოს რეჟისორის, სცენარისტის  მსახიობის როლი და არ მოგვევლინოს მხოლოდ მასწავლებლად. მოსწავლისათვის ეს საინტერესო ინფორმაციის თეატრალური ფორმით მიღების საშუალებაა, რაც ხელს უწყობს შემოქმედებითი უნარების გაფართოებასა და რეალიზაციას.

მაგალითისთვის განვიხილოთ  სცენარი „ადამიანი და გარემო“.

ადამიანი და გარემო. (პრესკონფერენცია) – პირველი ნაწილი

წამყვანი. პატივცემულო მაყურებლებო, ჩვენი პრესკონფერენცია ეძღვნება გარემოში არსებულ ქიმიურ ნივთიერებებს და მათ გავლენას ადამიანის ორგანიზმზე. ეს საკითხი, დამეთანხმებით, ყველასთვის აქტუალურია. დღეისათვის ცნობილია რამდენიმე ათეულ მილიონამდე ქიმიური ნაერთი, ამიტომ გარემოს ქიმიური დაბინძურება, თანამედროვეობის ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა. პრესკონფერენციაში მონაწილეობენ სხვადასხვა დარგის მოწვეული სპეციალისტები: ოქსიკოლოგი, ექიმი, ფარმაცევტი, ბიოლოგი, ისტორიკოსი, ქიმიკოსი, ეკოლოგი და ქიმიური თავდაცვის ოფიცერი. მაშ ასე, პირველად ბიოლოგს მოვუსმინოთ.

ბიოლოგი. ბუნებრივია საუბარი მე უნდა დავიწყო, რადგან ბიოლოგია, უმთავრესი მეცნიერებაა სიცოცხლის შესახებ. ცოცხალი ორგანიზმის ძირითად ნიშანს მეტაბოლიზმი წარმოადგენს, ანუ ენერგიისა და ნივთიერებათა ცვლა გარემოსთან. ასე რომ, ყველაფერი ცოცხალი და გარემოში არსებული სხვა ნივთიერებები იმთავითვე მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან.

ქიმიკოსი. არსებობს თეორია, რომ ბიოლოგიურ ევოლუციას, წინ უძღოდა ქიმიური ევოლუცია, რომელიც 4 ეტაპისაგან  შედგებოდა.

პირველ ეტაპზე, კოსმოსურ სივრცეში ყველაზე მეტად გავრცელებულმა წყალბადისა და ჰელიუმის ატომებმა იონიზებული კოსმოსური გამოსხივების ზემოქმედებით წარმოქმნეს პერიოდული სისტემის პირველი ოცი ელემენტი. მეორე ეტაპზე, ამ ოცი ატომისაგან წარმოიქმნა ბინარული მოლეკულები: H₂O, CO₂, O₂, N₂, NO, NH₃, CH₄. მესამე ეტაპზე, მარტივი მოლეკულებისგან წარმოიქმნა უფრო რთული- ნახშირწყლები, ამინომჟავები, ნუკლეოდები. მეოთხე ეტაპზე, დაბალმოლეკულური ნაერთებიდან, წარმოიქმნა ბიოლოგიურად აქტიური პოლიმერები: პოლისაქარიდები, ცილები, ნუკლეინმჟავები.

ისტორიკოსი. დღემდე გამოცანად რჩება – რა იყო ბოლო ნაბიჯი, რთული, მაგრამ არაცოცხალი მაკრომოლეკულიდან მარტივ ცოცხალ ორგანიზმამდე. ინგლისელი ასტროფიზიკოსი ფ.ჰოილის ვარაუდით: “ცალკეული მოლეკულებისგან სპონტანურად შეკრებილი ცოცხალი ორგანიზმის წარმოდგენა იგივეა, რაც გრიგალის მიერ ნაგვის გროვიდან მოქმედი ახალი „ბოინგ-747“-ის აწყობა. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება – ცოცხალი ორგანიზმი და ქიმიური ნივთიერება ისტორიულად კავშირში არიან“.

წამყვანი. ჩემი, როგორც მეცნიერებისგან შორს მდგომი ადამიანის თვალთახედვით, ადამიანის ორგანიზმში გარედან შეიძლება ის ნივთიერებები მოხვდეს, რომლებიც საკვების, წამლის ან შხამის სახით მიეწოდება მას.

ტოქსიკოლოგი. ეს პირობითი კლასიფიკაციაა. ჩვეულებრივ პირობებში ადამიანის ორგანიზმისათვის ინდიფერენტული აზოტი მყვინთავებსა და წყალქვეშ მომუშავე სხვა ადამიანებში კესსონის დაავადებას იწვევს. სუფრის მარილი, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია ჩვენი სამზარეულო, სასიკვდილო შხამად გადაიქცევა, თუ კი მის ნორმას 20-ჯერ გადავაჭარბებთ.

ოფიცერი. საბრძოლო მომწამვლელი ნივთიერება იპრიტი, 20000-ჯერ გახსნილი ვაზელინში, გამოიყენება კანის დაავადებათა სამკურნალოდ.

ისტორიკოსი. ფარმაცევტული ქიმიის ფუძემდებელი პარაცელსი ამბობდა: „ყველაფერი შხამია, გარკვეულწილად ყველაფერი მომწამვლელია. მხოლოდ დოზირება განსაზღვრავს – ნივთიერება შხამია თუ წამალი“.

წამყვანი. მაშინ, მოდით, პირველ რიგში მომწამვლელ ნივთიერებებზე ვისაუბროთ.

ბიოლოგი. ჩემმა ამერიკელმა კოლეგებმა მომწამვლელ ნივთიერებათა ორგანიზმზე ზემოქმედების სამი მექანიზმი გამოყვეს. პირველი ასახულია სქემა 1.1-ში, ანუ როცა მომწამვლელი ნივთიერება ბევრ ბიოქიმიურ სტრუქტურაზე მოქმედებს. (სქემა1)

სქემა 1.

ტოქსიკოლოგი. ასე მოქმედებენ ის ნივთიერებები, რომლებიც ცილაში ნებისმიერ ცვლილებებს იწვევენ, მაგ. დენატურაციას, ძლიერი მჟანგავი და აღმდგენები: ფენოლი, ფორმალდეჰიდი, ძმარმჟავა (რომელსაც ზოგჯერ შეცდომით სვამენ), კალიუმის პერმანგანატი, როდესაც მას გამოიყენებენ დიარეის სამკურნალოდ შესაბამისი მედიკამენტების ნაცვლად. უნდა აღინიშნოს, რომ მეთილის სპირტით მოწამვლა დაკავშირებულია ორგანიზმში მეთილის სპირტის ჟანგვის პირველ სტადიაზე, როცა ის ფორმალდეჰიდად და ჭიანჭველა მჟავად გარდაიქმნება.

ქიმიკოსი. ცილების დენატურაციის გამომწვევი ნივთიერებები, არღვევენ ცილის სტრუქტურაში არსებულ წყალბადურ ბმებს.

ბიოლოგი. მომწამვლელი ნივთიერებების მოქმედების მეორე პრინციპი, სქემა 1.2-ში. მომწამვლელ ნივთიერებათა მოლეკულები მოქმედებენ მკაცრად განსაზღვრულ ბიოქიმიურ სტრუქტურებზე, რომლებიც მათ აღნაგობით შეესაბამებიან. ეს ძალიან ჰგავს საკეტზე გასაღების მორგებას. ჩემმა გერმანელმა კოლეგამ, პაუელერლიხმა, ცოცხალი ორგანიზმის მოლეკულურ სტრუქტურებს ბიოქიმიური რეცეპტორები უწოდა, რომლებიც ფიზიკო-ქიმიური თვალსაზრისით ან აღნაგობით ორგანიზმში გარედან მოხვედრილ ნივთიერებათა მოლეკულებს ჰგვანან და ამიტომ სწრაფად ურთიერთქმედებენ მასთან. ამდენად მოქმედების რეცეპტორული მექანიზმი, ნივთიერების მცირე დოზას საჭიროებს და პროცესი სწრაფად მიდის. ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ცოცხალ ორგანიზმში მთავარი ნივთიერებათა ცვლის პროცესია, რომელიც ფერმენტების საშუალებით ხორციელდება.

ქიმიკოსი. ფერმენტები ანუ ბიოლოგიური კატალიზატორები, მაღალეფექტური და ძლიერ სპეციფიკურნი არიან. ისინი ერთ კონკრეტულ რეაქციას 10⁸-ჯერ აჩქარებენ,  რაც გაცილებით მეტია ჩვეულებრივი კატალიზატორის ქმედებაზე. ფერმენტი, აქტიური ბირთვის მქონე ცილოვანი მოლეკულაა, რომელიც სტრუქტურულად შეესაბამება ბიოქიმიურ რეაქციაში ნივთიერების, ანუ სუბსტრაქტის მოლეკულას.

ოფიცერი. მეორე პრინციპის თანახმად, მოქმედი მომწამვლელი ნივთიერების ნათელ მაგალითს წარმოადგენს სრულიად უვნებელი ორთოფოსფორ მჟავის წარმოებული ფოსფორორგანული ნაერთები (ფონ).

ბიოლოგი. ორთოფოსფორ მჟავა არათუ უვნებელი, არამედ აუცილებელია ორგანიზმის ენერგეტიკული მიმოცვლისთვის.

ქიმიკოსი. ნივთიერებებზე უმჯობესია ფორმულების ენაზე ვისაუბროთ. ფოსფორორგანულ ნაერთებში, ორთოფოსფორ მჟავის ორი ჰიდროქსილჯგუფი ჩანაცვლებულია ორი ორგანული რადიკალით. მესამე კი ჰალოგენი ან ციანჯგუფი (ციანიდანიონი), ანუ ელექტრონებით მდიდარი ჯგუფია.

ოფიცერი. ფონ-ი ლიპოფილურია, ანუ ცხიმებში ხსნადია და შეუძლია კანიდან – ლორწოვანი გარსიდან სასუნთქი გზებით, შეაღწიოს ორგანიზმში. ამის შემდეგ ისინი აცეტილჰოლინესტერაზას ფერმენტის აქტიური ბირთვის ბლოკირებას ახდენენ. ეს ფერმენტი უზრუნველყოფს აცეტილჰოლინის ჰიდროლიზს, რაც განაპირობებს ნერვიული სისტემის ნორმალურ ფუნქციონირებას.

ბიოლოგი. ნერვიული იმპულსის გადაცემა შემდეგი სახით ხორციელდება – წინამდებარე ნერვის აქსონი გადასცემს ნერვულ იმპულსს შემდეგი ნერვის დენდრიტს, რომელიც მას იღებს, მათ შორის სინაპური ხვრელი (სქემა 2). როგორ გადალახავს მას ნერვული იმპულსი? აქსონი, აცეტილჰოლინიანი სინაპსური ბუშტუკით ბოლოვდება, რომელიც იმპულსის მოქმედებით სკდება. აცეტილჰოლინი ავსებს სინაპსურ ღრუს, აღწევს პოსტსინაპტურ მემბრანამდე და არაგზნებს სპეციალურ რეცეპტორებს. მათ პოლინერგიული რეცეპტორები ეწოდებათ. ასეთ დროს წარმოიქმნება აღგზნებადობა, აცეტილჰოლინესტერაზა ახდენს აცეტილჰოლინის ჰიდროლიზს და აღგზნებადობა იცვლება მოდუნებით.

სქემა2

აცეტილჰოლინი ჰიდროლიზდება აცეტატანიონამდე და ვიტამინის მსგავს ნივთიერება ჰოლინამდე. ეს უკანასკნელნი ბრუნდებიან სინაპსურ ბუშტუკებში, სადაც ურთიერთქმედებენ და აცეტილჰოლინის მოლეკულები აღდგებიან. ნერვული სისტემის აღგზნებადობა იცვლება მოდუნებით. ფონ-ები ახდენენ აცეტილჰოლინესტერაზის აქტიური ცენტრის შეუქცევად ბლოკირებას. აცეტილჰოლინის ჰიდროლიზი არ ხორციელდება, ნერვული სისტემა მუდმივი აღგზნებადობის მდგომარეობაშია – ვითარდება კრუნჩხვები და ასფიქსია (ხუთვა), რის შედეგადაც დგება ფატალური შედეგი.

ტოქსიკოლოგი. ფოსფორორგანული ტოქსინებისთვის არ არსებობს ეფექტური შხამსაწინააღმდეგო საშუალებები. ტოქსიკოლოგიაში ასეთ საშუალებებს „ანტიდოტები“ ეწოდებათ. ამ ნივთიერებებით ადამიანის გადარჩენა შეიძლება, მხოლოდ აცეტილჰოლინესტერაზის დიდი დოზის ორგანიზმში, დროულად შეყვანის გზით. ამ ნივთიერების წარმოება ხდება ხორცკომბინატებში  ხარის სისხლისგან.

ოფიცერი.  ფონ გაუვნებელყოფა ხდება ტუტე ჰიდროლიზით.

წამყვანი. დამამშვიდებელი ინფორმაციაა, რომ შესაძლებელი ყოფილა ამ საშინელი ფონ-ების განეიტრალება. ჩემთვის, როგორც ბიოლოგიისა და ქიმიისაგან შორს მყოფი ადამიანისათვის, სიტყვა „საწამლავის“ გაგონებისას პირველი ასოციაცია კალიუმის ციანიდზე მოდის.

ქიმიკოსი. აბსოლუტურად სწორია, ციანიდანიონი ძალიან საშიშია ორგანიზმისათვის.

ბიოლოგი. ის სახიფათოა, რადგან დიდი მსგავსებაა ციანიდანიონსა და ფერმენტ ოქსილენურ ციტოქრომოქსიდაზას აქტიურ ცენტრს შორის, რომელიც მონაწილეობს უჯრედული ჟანგვის ბოლო სტადიაში (სქემა 3).

სქემა 3

ამ რეაქციაში, ერთ მოლეკულა წყლის წარმოქმნას თან სდევს Q ენერგიის აკუმულაცია ატფ-ის ოთხ მოლეკულაში (ატფ – ადენოზინტრიფოსფატი).

ქიმიკოსი. ციანიდანიონი დონორო-აქცეპტორულ ურთიერთქმედებაშია დაჟანგულ ციტო-ქრომოქსიდაზას სამვალენტიან რკინის იონთან. ხდება ფერმენტის ბლოკირება და ორგანიზმი კარგავს ჟანგბადის ათვისების უნარს.

ბიოლოგი. ოტო ვარბურგმა – ჩემმა გერმანელმა კოლეგამ, 1920-იან წლებში აღწერა პარადოქსი: ციანიდით მოწამლულ ცხოველებს, ვენური სისხლი ისეთივე წითელი ჰქონდათ, როგორც არტერიული, ანუ ორგანიზმი იღუპება ჟანგბადური “შიმშილისგან“, ჭარბი ჯანგბადის პირობებში!

ისტორიკოსი. იქნებ პატივცემულმა მეცნიერებმა ამიხსნან ისტორიული პარადოქსი: 1914 წელს გრიგორი რასპუტინის მოწამვლა სცადეს და ნამცხვრის კრემში ცხენის დოზა ციანიდი შეურიეს. მან მიირთვა  ტკბილეული, თუმცა მტრების გასაოცრად – გადარჩა! მისმა თანამედროვეებმა ეს მოვლენა, „ციმბირელი ბერის“ „წმინდანობით“ ახსნეს. თქვენ რა ახსნას მისცემთ?!

ქიმიკოსი. ბატონო ჩემო! ამას ხომ ნებისმიერი მეათეკლასელი აგიხსნით, თუ მან კარგად იცის გლუკოზის ქიმიური თვისებები.

ტოქსიკოლოგი. გლუკოზა ციანიდის საწინააღმდეგო ანტიდოტია. ადამიანები, რომელთაც პროფესიიდან გამომდინარე უწევთ ციანიდებთან შეხება – ოქროს მომპოვებლები და იუველირები – მუშაობისას მუდამ გლუკოზის აბს იდებენ ენის ქვეშ ან ლოყაში.

ისტორიკოსი. სამწუხაროა, რომ ამის შესახებ კ. ვ. შეელემ არაფერი იცოდა. მან პირველმა მიიღო ძლიერი მჟავა ლაბორატორიაში და სიცოცხლის ფასად დაუჯდა. ამგვარი მარტივი საშუალება რომ სცოდნოდა, ხომ გადარჩებოდა….

ფარმაცევტი. უნდა ითქვას, რომ ციანიდის თვისება – სასუნთქი ფერმენტების შექცევად დაბლოკვა – გამოიყენება რადიაციისაგან მათი დაცვის მიზნით. მაგალითად, სიმსივნით დაავადებულ პაციენტებს, სხივური თერაპიისას ამიგდალინის ინექცია უკეთდებათ.

ქიმიკოსი. ეს შესაძლებელია, ანუ ციანიდფერმენტის წარმოქმნის რეაქცია შექცევადია. თუ ორგანიზმში ჭარბადაა საწამლავი, მაშინ, ლე-შატელიეს პრინციპის თანახმად, რეაქციის წონასწორობა იხრება კომპლექსის წარმოქმნის მხარეს. თუ საწამლავის რაოდენობა მცირეა, სისხლში ციანიდიონის კონცენტრაცია იკლებს, კომპლექსი დისოცირდება და ფერმენტი უცვლელი სახით აღდგება.

ფარმაცევტი. ძალიან მნიშვნელოვანია წამლის დოზის გათვლა იმ ფაქტორების გათვალისწინებით, როგორიცაა ავადმყოფის სხეულის მასა, დასხივების ხანგრძლივობა და სხვა. ყოველივე ეს ექიმისგან მაღალ პროფესიონალიზმს მოითხოვს.

ეკოლოგი. ვისაც ეკოლოგიასთან აქვს საქმე, სიტყვა “საწამლავი“, პირველ რიგში ნამწვ, ანუ გამონაბოლქვ აირთან ასოცირდება.

გაგრძელება იხილეთ შემდეგ წერილში