პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების არსი არის ის, რომ პედაგოგმა მოსწავლეებს დაანახოს საკითხი, პრობლემა, რომელიც მრავალგვარი მიდგომითა და გზით შეიძლება გადაიჭრას, რომელიც საჭიროებს ძიებას, ალტერნატივების დაშვებას და იდეების ჩამოყალიბება-განვითარებას.

პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილის დაგეგმვისას, იმისათვის, რომ დაყენებული საკითხი, სიტუაცია პრობლემურად ჩაითვალოს, მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს არ უნდა ჰქონდეს ნაცნობი სტრატეგია (ის ცოდნა და უნარ-ჩვევები), რომელსაც პირდაპირ გამოიყენებს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ პრობლემის შინაარსი არ უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლის (სკოლაში ან რეალურ ცხოვრებაში მიღებულ) გამოცდილებას და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს. ამრიგად, პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების იდეა, ისევე, როგორც ყველა სხვა დანარჩენი ტიპის გაკვეთილისა, უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივი სტანდარტიდან.

ასეთი ტიპის გაკვეთილების ჩატარებას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება:

• განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. მოსწავლე ჩართულია აქტიურ სწავლაში, მუშაობს რეალური პრობლემის გადაჭრაზე, რის შედეგადაც სწავლა მისთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. ზრდის მის პასუხისმგებლობას სწავლისადმი;
• მოსწავლეებში ავითარებს კრიტიკულ აზროვნებას. პრობლემის გადაჭრაზე ფიქრისას მოსწავლე კრიტიკულად აფასებს, რა იცის, რა უნარ-ჩვევები აქვს და რა სჭირდება პრობლემის გადასაჭრელად. ამყარებს მიმართებას რამდენიმე ცნებას შორის და გამოაქვს დასკვნა და ა.შ.
• ავითარებს შემოქმედებით აზროვნებას. პრობლემის გადაჭრაზე მუშაობის დროს მოსწავლეს შეიძლება მოუხდეს პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე შესაძლებლობის განხილვა, ან პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე პასუხის პოვნა, ან ახალი (ორიგინალური) გზის ძიება და ა.შ;
• ასეთი სწავლება ორიენტირებულია მოსწავლეებში პირობისეული, ანუ ფუნქციური ცოდნის შეძენაზე.

პრობლემური ამოცანების სხვადასხვა ტიპი საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეებისგან შეიძლება შემდეგი ამოცანების გადაჭრას მოითხოვდეს:

• არჩევნის გაკეთება: მაგალითად, არსებობს პრობლემის გადაჭრის გზის რამდენიმე ალტერნატიული ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლემ უნდა გააკეთოს არჩევანი. არჩევნის გაკეთება, თუ რა საშუალებით წარმოადგინოს მიღებული/მოპოვებული მონაცემები. სარწმუნო შედეგის მისაღებად კონკრეტულ შემთხვევაში რა პირობებში სჯობს ექსპერიმენტის ჩატარება და ა.შ.
• გადაწყვეტილების მიღება: ამოცანა მოსწავლისაგან მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღებას;
• შედარება/შეპირისპირება: მოსწავლეს ევალება ობიექტებისა და მოვლენების აღწერა,  მათი დახასიათება და შედარება, მონაცემების შეჯერება;
• დაკავშირება: მოსწავლეს მოეთხოვება სტრუქტურებსა თუ მოვლენებს შორის კავშირის დამყარება, თეორიული ცოდნის რეალურ სიტუაციაში გამოყენება;
• კანონზომიერების აღმოჩენა, დაკავშირება: მოსწავლეს მოეთხოვება მოვლენის, ფაქტების ან მონაცემების საფუძველზე გარკვეული კანონზომიერებების დადგენა;
• ანალიზი და დასკვნა: მოსწავლეებს ევალებათ ჩატარებული კვლევა-ძიების, ექსპერიმენტების შედეგად მოპოვებული მონაცემების ანალიზი და მის საფუძველზე დასკვნების გაკეთება;
• შემოქმედებითი მიდგომა: დავალება იძლევა სხვადასხვა ალტერნატიული გზით შესრულების საშუალებას ან არსებობს პასუხის სხვადასხვა ვარიანტი, საიდანაც მოსწავლეს მოეთხოვება გადაჭრის ორიგინალური გზის მოფიქრება.

რა სახით შეიძლება იქნეს წარდგენილი კლასის წინაშე პრობლემა საბუნებისმეტყველო  საგნების გაკვეთილებზე?  

• კითხვის სახით;
• სიტუაციური ამოცანა;
• ექსპერიმენტი, ცდა (აქ იგულისხმება როგორც უშუალოდ მოსწავლის მიერ დაგეგმილი და პრაქტიკულად ჩატარებული ცდა, ასევე სიმულაციური პროგრამების მიხედვით დაგეგმილი ექსპერიმენტი და სხვის მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტების მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გამოტანა);
• პრობლემის გადაჭრაზე ორიენტირებული სასწავლო პროექტი.

             ქვემოთ გთავაზობთ პრობლემაზე ორიენტირებული სამოდელო გაკვეთილის გეგმას. ამ გაკვეთილზე პრობლემური საკითხი წარმოდგენილი იქნება სიტუაციური ამოცანის, ვირტუალური ექსპერიმენტის და კითხვის სახით. გეგმის წარმოდგენამდე ვირტუალური ექსპერიმენტის მაგალითზე გთავაზობთ, რა გზებს გაივლის მოსწავლე ეტაპობრივად პრობლემურ ამოცანაზე მუშაობის დროს, ასევე, საჭიროების შემთხვევაში რა დახმარება შეიძლება გაუწიოს მოსწავლეებს მასწავლებელმა.

თემა – ფოტოსინთეზის მიმდინარეობის პირობები

   პრობლემური ამოცანა/დავალება

წარმოიდგინეთ, რომ ხელთ გაქვთ: კომპიუტერი (პროცესორი, მონიტორი, სათანადო პროგრამა სენსორებიდან მიღებული ინფორმაციის დასამუშავებლად), ნახშირორჟანგისა და ჟანგბადის სენსორები, ქილა, წყალი, პეტრის ჯამზე მოთავსებული წყლის მცენარე ელოდეა, პინცეტი, ელექტროლამფა, სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურები (60, 100, 150 W).

  ამ აღჭურვილობის გამოყენებით დაგეგმეთ ვირტუალური ექსპერიმენტი, რომელმაც პასუხი უნდა გასცეს კითხვას: როგორ მოქმედებს განათების ინტენსივობა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე. ამისათვის:

• განსაზღვრეთ ექსპერიმენტის პირობები – გეძლევათ არჩევნის უფლება, ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობის გამოსაკვლევად ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყის ნივთიერებას შეარჩევთ თუ საბოლოო პროდუქტს;
• შეარჩიეთ თქვენი არჩევნის შესაბამისი სენსორი;
• მოცემულ ექსპერიმენტში განსაზღვრეთ დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადი.
• დაწვრილებით აღწერეთ ექსპერიმენტის ეტაპები;
• გამოთქვით ვარაუდი, სინათლის ინტენსივობის ცვლილება როგორ იმოქმედებს თქვენ მიერ შერჩეული საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციაზე;
• თქვენი ვარაუდით, მიღებული შედეგები დიაგრამის ან ცხრილის სახით გამოსახეთ და გამოიტანეთ დასკვნა.

პრობლემურ ამოცანაზე მუშაობის დროს მოსწავლე ეტაპობრივად გაივლის პრობლემის გადაჭრის შემდეგ გზებს:

1. მოსწავლეების მიერ პრობლემის გააზრება. მოსწავლე დავალების შინაარსს ეცნობა და აყალიბებს პრობლემას – მოცემული აღჭურვილობის გამოყენებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვა, რომლის მიზანია: განათების ინტენსივობის გავლენის დადგენა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე;
2. პრობლემის დანაწევრება და მათი პრიორიტეტებად დალაგება – 1) ექსპერიმენტის პირობების განსაზღვრა – ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე დასაკვირვებლად არჩევნის გაკეთება, რის მიხედვით დააკვირდება – საწყისი ნივთიერებების თუ საბოლოო პროდუქტების მიხედვით; 2)ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის სენსორებს შორის არჩევნის გაკეთება; 3) დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა; 4) ექსპერიმენტის სერიალების რაოდენობის განსაზღვრა; 5) ვირტუალური ექსპერიმენტის ეტაპების დაგეგმვა; 6) ვარაუდის გამოთქმა მოსალოდნელი შედეგების შესახებ; 7) მოსალოდნელი შედეგების მიხედვით ვირტუალური მონაცემების აღრიცხვის ფორმის არჩევა და წარმოდგენა; 8) მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გაკეთება.

• პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიება და შერჩევა –
• ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყისი ნივთიერებებისა და საბოლოო პროდუქტების გახსენება: 6CO₂ + 6H₂O     C₆H₁₂O₆ + 6O₂   საწყისი ნივთიერებებია წყალი და ნახშირორჟანგი, ხოლო საბოლოო პროდუქტები – გლუკოზა და ჟანგბადი.
• რაც ინტენსიურად მიმდინარეობს ფოტოსინთეზი, გარემოდან მით მეტი ნახშირორჟანგი და წყალი შთაინთქმება და მით მეტი გლუკოზა და ჟანგბადი წარმოიქმნება.
• გარემო ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ფოტოსინთეზის პროცესზე: სინათლე, ტენიანობა, ნახშიროჟანგი, ტემპერატურა. გარემოში განათებისა და ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის გაზრდა იწვევს ფოტოსინთეზის პროცესის გაძლიერებას.
• დაკვირვების ობიექტი, პროცესი, მოვლენა დამოკიდებული ცვლადია, ხოლო ფაქტორი – დამოუკიდებელი ცვლადი. რადგან ხდება კვლევა, თუ როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის სიჩქარე განათების ინტენსივობის მიხედვით, ამიტომ ფოტოსინთეზის საწყისი ნივთიერების, ან საბოლოო პროდუქტის კონცენტრაცია იქნება დამოკიდებული ცვლადი, ხოლო განათება – დამოუკიდებელი.

1. პრობლემის გადაჭრის მიზნით ალტერნატიული გზების ძიება. რადგან აღჭურვილობაში არის ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის სენსორები, ამიტომ თუ ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე დაკვირვება უნდა მოხდეს საწყისი ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილების მიხედვით, არჩევანი უნდა გაკეთდეს ნახშირორჟანგზე, მაგრამ თუ საბოლოო პროდუქტის კონცენტრაციის ცვლილების მიხედვით – ჟანგბადზე. შესაბამისად უნდა გაკეთდეს არჩევანი სენსორებზე.
2. გადაწყვეტილების მიღება და გაზიარება. იმის გასარკვევად, თუ როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის სიჩქარე განათების ინტენსივობის ცვლილებაზე დამოკიდებულებით, დავაკვირდეთ(ვთქვათ) წყალში საწყისი ნივთიერების ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ცვლილებას და, შესაბამისად, გამოვიყენებთ ნახშირორჟანგის სენსორს. ამ შემთხვევაში დამოკიდებული ცვლადი იქნება ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია, ხოლო დამოუკიდებელი – განათების ინტენსივობა. განათების ინტენსივობის გაზრდით შემცირდება გარემოში ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია. ექსპერიმენტის სერიალების რიცხვი იქნება სამი, რადგან აღჭურვილობაში სამი განსხვავებული სიმძლავრის ნათურა გვაქვს.
3. პრობლემის გადაჭრის იდეის მოძიება, ჩამოყალიბება და წარდგენა – ვირტუალური ექსპერიმენტის ეტაპების დაგეგმვა, ვარაუდის მიხედვით ვირტუალური მონაცემების აღრიცხვა გრაფიკის სახით, მონაცემების ანალიზი და დასკვნის გაკეთება –

პროცედურის/ექსპერიმენტის ეტაპები:

1. პეტრის ჯამიდან პინცეტით ვიღებთ წყლის მცენარე ელოდეას და ვათავსებთ ქილაში;
2. ქილაში წყალს ვასხამთ ისე, რომ მცენარე მთლიანად დაიფაროს;
3. ქილის გვერდზე ვათავსებთ ელექტროლამფას;
4. ქილას ვახურავთ რეზინის საცობს და მისი ნასვრეტიდან ნახშირორჟანგის სენსორის მგრძნობიარე ნაწილს ვუშვებთ წყალში, ხოლო სენსორის მეორე ბოლოს ვუერთებთ კომპიუტერს;
5. მეორე ნასვრეტს ვახშობთ, რათა გარემოდან ქილაში და ქილიდან გარემოში არ მოხდეს აირების მოძრაობა;
6. ვრთავთ კომპიუტერს და ვუშვებთ შესაბამისს პროგრამას. სენსორი აღრიცხავს წყალში გახსნილ ნახშირორჟანგს ოთახის განათებაზე და მონიტორზე ჩნდება შესაბამისი მრუდი;
7. ლამფას ვუკეთებთ მცირე სიმძლავრის ნათურას (60 W), ვანთებთ და ვაგრძელებთ მონიტორზე ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ცვლილებას;
8. ექსპერიმენტს ვატარებთ სამ ვარიანტად. თითოეულში ვიყენებთ სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურას. ექსპერიმენტებს შორის ვიცავთ დროის ერთნაირ ინტერვალს (მაგალითად, 10 წთ.).

მონაცემების ანალიზი და დასკვნა: ექსპერიმენტის შედეგები წარმოვადგინეთ გრაფიკის სახით. გრაფიკი გვიჩვენებს, რომ განათების ინტენსივობის გაზრდით ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია წყალში მცირდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ განათების ინტენსივობის გაზრდით იზრდება ფოტოსინთეზის სიჩქარე.

  შენიშვნა: თუ მოსწავლეებს გაუჭირდათ პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიება და შერჩევა, მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

• რა არის ფოტოსინთეზი? გამოსახეთ ფოტოსინთეზის ქიმიური რეაქციის ჯამური ტოლობა.
• რა არის ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყისი ნივთიერებები?
• რა არის ფოტოსინთეზის რეაქციის საბოლოო პროდუქტები?
• გარემოს რა ფაქტორებია აუცილებელი ფოტოსინთეზის პროცესის წარმართვისათვის?
• რის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე?
• რა არის დამოკიდებული და რა – დამოუკიდებელი ცვლადი?
• ცხრილის მარცხენა თუ მარჯვენა სვეტში უნდა აღინუსხოს დამოუკიდებელი ცვლადი?
• გრაფიკის რომელ ღერძზე უნდა იქნეს დატანილი დამოკიდებული ცვლადი?

გთავაზობთ ზემოთ აღწერილი პრობლემური ამოცანის გათვალისწინებით სამოდელო გაკვეთილის გეგმას (დაწყვილებული გაკვეთილი)

საგანი – ბიოლოგია

კლასი – X

თემა – ფოტოსინთეზის მიმდინარეობის პირობები

კავშირი სტანდარტთან:

მიმართულება – ცოცხალი სამყარო

შედეგი: ბიოლ.X.8.მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს ფოტოსინთეზზე, როგორც მცენარეული ბიომასის წარმომქმნელ საკვანძო პროცესზე.

ინდიკატორი: იკვლევს (ექსპერიმენტულად, მზა მონაცემების ანალიზის საფუძველზე, სიმულაციური პროგრამების დახმარებით) გარემო ფაქტორების (სინათლის ინტენსივობა, ტემპერატურა, ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია) გავლენას ფოტოსინთეზის პროცესზე.

მიმართულება – მეცნიერული კვლევა-ძიება.

შედეგი: კვლ.X.1.მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს კვლევის საგანი და კვლევის ეტაპები.

ინდიკატორები: განარჩევს მუდმივ და ცვლად (დამოკიდებულ, დამოუკიდებელ) პარამეტრებს. განსაზღვრავს კვლევის პირობებს და ჩატარების ეტაპებს; არჩევს სათანადო ხელსაწყოებს/ აღჭურვილობას/ინსტრუმენტებს და ასაბუთებს არჩევანს; განსაზღვრავს მონაცემების აღრიცხვის ფორმებს (ცხრილები, გრაფიკები, სიები, ფოტოები, ჩანაწერები).

შედეგი: კვლ.X.4.მოსწავლეს შეუძლია მონაცემთა ანალიზი და შეფასება.

ინდიკატორი: იყენებს დიაგრამებს, ცხრილებს და გრაფიკებს მონაცემებს ან ცვლადებს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

სასწავლო მიზანი

მოსწავლეები აღწერენ გარემო პირობებს, რომელიც გავლენას ახდენენ ფოტოსინთეზის პროცესზე.

მოსწავლეებმა შეძლებენ:

• დავალებაში მოცემული პრობლემის გააზრებას, პრობლემის დანაწილებას და პრიორიტეტებად დალაგებას;
• პრობლემების გადაწყვეტის მიზნით არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოძიებას და შერჩევას;
• მზა მონაცემების ანალიზის საფუძველზე გარემო ფაქტორების ფოტოსინთეზის პროცესზე გავლენის კვლევას;
• ექსპერიმენტის პირობების განსაზღვრას;
• დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრას;
• კვლევისათვის საჭირო აღჭურვილობის არჩევას და არჩევანის დასაბუთებას;
• სიმულაციური პროგრამის დახმარებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვას ფოტოსინთეზზე სინათლის ინტენსივობის გავლენის გამოკვლევის მიზნით;
• ექსპერიმენტის მოსალოდნელი შედეგების შესახებ ვარაუდის გამოთქმას;
• მონაცემების აღრიცხვის ფორმის არჩევას და წარმოდგენას;
• მონაცემების ანალიზის საფუძველზე დასკვნის გაკეთებას;
• გრაფიკების გამოყენებას ცვლადებს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

წინარე ცოდნა და გამოცდილება –

მოსწავლეებმა იციან: ფოტოსინთეზის პროცესის არსი, საწყისი ნივთიერებები და საბოლოო პროდუქტები, სინათლისა და სიბნელის ფაზაზე მიმდინარე პროცესები.

მოსწავლეებს შეუძლიათ: დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადების განსაზღვრა, ექსპერიმენტის დაგეგმვა, მონაცემების აღრიცხვა ცხრილების ან გრაფიკების სახით; გრაფიკებზე მოცემული ინფორმაციის ანალიზი.

საგანმანათლებლო რესურსები: მოსწავლის წიგნი, თაბახის ფურცლები მასზე მოცემული პრობლემური ამოცანით, ფლიპჩარტები, მარკერები, კომპიუტერი, პროექტორი, ეკრანი, PowerPoint-ის პროგრამაში მომზადებული საპრეზენტაციო მასალა.

გაკვეთილის მსვლელობა

1. I. შესავალი (გამოწვევის ფაზა):

აქტივობა 1. (მეთოდი – სიტუაციურ ამოცანაზე მუშაობა; დრო – 10 წთ, მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მთელ კლასთან მუშაობა) მასწავლებელი მოსწავლეებს ეკრანზე უჩვენებს სიტუაციურ ამოცანას – მეცნიერები იკვლევდნენ, როგორ არის დამოკიდებული მცენარეებში ნახშირწყლების სინთეზის ინტენსივობა ნალექების რაოდენობაზე. მათ გამოთვალეს ერთი წლის განმავლობაში 1მ²-ზე მცენარეში წარმოქმნილი ნახშირწყლების რაოდენობა მშრალ წონაზე გადაანგარიშებით. შედეგები გრაფიკზეა გამოსახული.

ეკრანზე გრაფიკის დემონსტრირების შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვებს:

• ეს გრაფიკი ასახავს ცვლადებს შორის დამოკიდებულებას. დაასახელეთ ეს ცვლადები. (ნალექების რაოდენობა და ნახშირწყლების რაოდენობა).
• რომელია მათ შორის დამოკიდებული და რომელი დამოუკიდებელი ცვლადი? დაასაბუთეთ თქვენი პასუხი. (დამოკიდებული ცვლადია ნახშირწყლების რაოდენობა, ხოლო დამოუკიდებელი – ნალექების რაოდენობა, რადგან ნახშირწყლების რაოდენობა იცვლება ნალექების რაოდენობის ცვლილების შესაბამისად).
• აღწერეთ, როგორ იცვლება ნახშირწყლების პროდუქტიულობა ნალექების მატებასთან ერთად. (თავდაპირველად ნახშირწყლების რაოდენობა მკვეთრად იზრდება ნალექის მატებასთან ერთად, ხოლო მას შემდეგ, რაც ნალექი 2500-2700 მმ-ს მიაღწევს, მისი მატების კვალდაკვალ ნახშირწყლების რაოდენობა თითქმის აღარ იზრდება).
• გრაფიკზე მოცემული მონაცემების ანალიზის საფუძველზე გააკეთეთ დასკვნა: წელიწადში ნალექების რა რაოდენობაა საჭირო, რომ ტყემ ნახშირწყლების მაქსიმალური რაოდენობა აწარმოოს?(ტყეს სჭირდება წელიწადში დაახლოებით 2500-2700 მმ წვიმა, რათა ნახშირწყლების მაქსიმალური რაოდენობა აწარმოოს).

• რომელი პროცესის ინტენსივობას ასახავს ნალექებზე დამოკიდებულებით მცენარეების მიერ სინთეზირებული ნახშირწყლების რაოდენობის ცვლილება? (ფოტოსინთეზის)

• როგორ ფიქრობთ, ტენიანობის გარდა, კიდევ გარემოს რა ფაქტორები ახდენენ გავლენას ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობაზე? (განათება, ტემპერატურა, ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია).
• ფოტოსინთეზის პროცესში სინთეზირებული ნახშირწყლების გარდა, კიდევ რის მიხედვით შეიძლება ვიმსჯელოთ ფოტოსინთეზის ინტენსივობაზე? (გამოყოფილი ჟანგბადის, გარემოდან შთანთქმული ნახშირორჟანგის მიხედვით).

1. ძირითადი ნაწილი (სიღრმისეული წვდომის ფაზა):

აქტივობა 2.( მეთოდი – ტექსტის გააზრებული კითხვა, დრო – 10 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – წყვილებში მუშაობა): მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს თაბახის ფურცლებზე დაწერილ ტექსტს და სთხოვს ყურადღებით გაეცნონ მასში მოცემულ ინფორმაციას (იხილეთ ქვემოთ მოცემული ტექსტი) და უპასუხონ კითხვებს: 1) აღწერეთ ხელსაწყო, რომელიც ორგანიზმში მიმდინარე თვალით უხილავ პროცესებზე დაკვირვებისათვის გამოიყენება. 2) აღწერეთ, როგორ შეიძლება ამ ხელსაწყოების გამოყენებით ფოტოსინთეზის პროცესზე დაკვირვება. მასწავლებელი მოსწავლეების პასუხების პარალელურად ეკრანზე (ან სახელმძღვანელოში) უჩვენებს ტექსტში აღწერილი აღჭურვილობის ფოტოებს.

ტექსტი: თანამედროვე ლაბორატორიაში არსებობს მრავალნაირი ხელსაწყო, რომელიც ორგანიზმში მიმდინარე პროცესებზე საფუძვლიანი დაკვირვების საშუალებას იძლევა. ხელსაწყოები მეტად მგრძნობიარეა (მათ სენსორებს უწოდებენ) და შეუძლიათ დააფიქსირონ უჯრედში

(ორგანიზმში) მიმდინარე თვალით უხილავი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებები. ხელსაწყოებს აქვს მონაცემების დამუშავების პროგრამებიც, რაც მკვლევრებს მიღებული მონაცემების ანალიზს უადვილებს. ამისათვის სენსორის მგრძნობიარე ნაწილს ათავსებენ საკვლევ სითხეში (გარემოში), მეორე ბოლოთი კი სენსორს უერთებენ კომპიუტერის პროცესორს. სენსორი აღრიცხავს გარემოში საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილებას, მონაცემებს სათანადო პროგრამით გადაამუშავებს პროცესორი და კომპიუტერის მონოტორზე გამოისახება ამ ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილება დიაგრამის ან ცხრილის სახით.

ხშირ შემთხვევაში, პროცესის შესახებ მისი საწყისი ან საბოლოო პროდუქტის მიხედვით მსჯელობენ ხოლმე. ასეა გარემო ფაქტორებზე  ფოტოსინთეზის  ინტენსივობის დამოკიდებულების კვლევის დროსაც.  ფოტოსინთეზზე დასაკვირვებლად იყენებენ წყალმცენარეებს ან წყლის მცენარეებს. მათ ათავსებენ მინის ან გამჭვირვალე პლასტმასის ქილაში და მთლიანად ფარავენ წყლით. ქილას მჭიდროდ ახურავენ რეზინის სახურავს, რომელსაც აქვს ნასვრეტები სენსორების მგრძნობიარე ნაწილის ქილაში ჩასაშვებად.

ექსპერიმენტის ცალკეულ სერიებში ცვლიან ფოტოსინთეზის მიმდინარეობისათვის აუცილებელ პირობებს/ფაქტორებს და აკვირდებიან როგორ იცვლება ფოტოსინთეზის ინტენსივობა. მიღებული შედეგების ანალიზს იყენებენ ფაქტორსა და ფოტოსინთეზს შორის დამოკიდებულების აღსაწერად.

აქტივობა 3. (მეთოდი – სიმულაციური პროგრამის დახმარებით ვირტუალური ექსპერიმენტის დაგეგმვა, დრო – 35 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – ჯგუფური). მასწავლებელი კლასს ჰყოფს 4-5 კაციან ჯგუფებად და მოსწავლეებს ურიგებს თაბახის ფურცლებს, რომელზედაც მოცემულია დავალება და ამ აქტივობის შეფასების რუბრიკა.  მასწავლებელი მოსწავლეებს ავალებს, შეასრულონ დავალება, ფლიპჩარტებზე მოამზადონ პრეზენტაცია შეფასების რუბრიკის მიხედვით და გააკეთონ პრეზენტაციები. პრეზენტაციები არის ინტერაქტიური.

დავალება – წარმოიდგინეთ, რომ ხელთ გაქვთ: კომპიუტერი (პროცესორი, მონიტორი, სათანადო პროგრამა სენსორებიდან მიღებული ინფორმაციის დასამუშავებლად), ნახშირორჟანგისა და ჟანგბადის სენსორები, ქილა, წყალი, პეტრის ჯამზე მოთავსებული წყლის მცენარე ელოდეა, პინცეტი, ელექტროლამფა, სხვადასხვა სიმძლავრის ნათურები (60, 100, 150 W).

  ამ აღჭურვილობის გამოყენებით დაგეგმეთ ვირტუალური ექსპერიმენტი, რომელმაც პასუხი უნდა გასცეს კითხვას: როგორ მოქმედებს განათების ინტენსივობა ფოტოსინთეზის სიჩქარეზე. ამისათვის:

• განსაზღვრეთ ექსპერიმენტის პირობები, რისთვისაც გეძლევათ არჩევნის უფლება, ფოტოსინთეზის პროცესის ინტენსივობის გამოსაკვლევად ფოტოსინთეზის რეაქციის საწყის ნივთიერებას შეარჩევთ თუ საბოლოო პროდუქტს;
• შეარჩიეთ თქვენი არჩევნის შესაბამისი სენსორი;
• მოცემულ ექსპერიმენტში განსაზღვრეთ დამოკიდებული და დამოუკიდებელი ცვლადი;
• დაწვრილებით აღწერეთ ექსპერიმენტის ეტაპები;
• გამოთქვით ვარაუდი, როგორ იმოქმედებს სინათლის ინტენსივობის ცვლილება თქვენ მიერ შერჩეული საკვლევი ნივთიერების კონცენტრაციაზე;
• თქვენი ვარაუდით მიღებული შედეგები დიაგრამის ან ცხრილის სახით გამოსახეთ და გამოიტანეთ დასკვნა.

შეფასების რუბრიკა

შენიშვნა: სასურველია, კლასში ისე დაიგეგმოს ექსპერიმენტი, რომ ზოგიერთმა ჯგუფმა ფოტოსინთეზზე დაკვირვებისათვის შეარჩიოს საწყისი ნივთიერება, ზოგმაც – საბოლოო პროდუქტი. თუ ასე არ მოხდა, მასწავლებელმა პრეზენტაციების დასრულების შემდეგ მოსწავლეები მეორე ვარიანტზეც აუცილებლად უნდა ამსჯელოს.

აქტივობა 4. (10 წთ.) პრეზენტაციების შემდეგ ჯგუფები აკეთებენ თვითშეფასებას შეფასების რუბრიკის მიხედვით. მასწავლებელი აძლევს ზეპირ განმავითარებელ შეფასებას.

 III. დასკვნითი ნაწილი (რეფლექსიის ფაზა):

აქტივობა 5. (მეთოდი – სხვის მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტის მონაცემების ანალიზი, დრო – 10 წთ., მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მონაწილეობს მთელი კლასი). მასწავლებელი ეკრანზე აჩვენებს გრაფიკს და მოსწავლეებს ამცნობს, რომ გრაფიკი გვიჩვენებს ჰაერში ნახშირორჟანგის რაოდენობას  დღის სხვადასხვა მონაკვეთში. მონაცემები აღებულია არიზონის საგანმანათლებლო ცენტრში. შემდეგ სვამს კითხვებს:

• როგორი ურთიერთკავშირია დღის მონაკვეთსა და ჰაერში ნახშირორჟანგის რაოდენობას შორის? (დილის 8 საათიდან ნაშუადღევის 16 საათამდე ნახშირორჟანგის რაოდენობა ატმოსფეროში მკვეთრად მცირდება, ხოლო საღამოს 18 საათის შემდეგ იზრდება).
• გამოიყენეთ ფოტოსინთეზის პროცესის ცოდნა და ახსენით მიღებული შედეგები.(დღის სინათლეზე ფოტოსინთეზის პროცესში გარემოდან ხდება ნახშირორჟანგის შთანთქმა. ამ პროცესის ინტენსივობა მკვეთრადაა დამოკიდებული განათების ინტენსიობაზე. განათების ინტენსივობა დილის 7-8 საათიდან იმატებს, საღამოს საათებში კი იკლებს, ამიტომ დღის განმავლობაში ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის რაოდენობა ჯერ მცირდება, მერე კი იზრდება).

გრაფიკი. CO₂-ის დონის ცვლილება ჰაერში დღე-ღამის განმავლობაში

აქტივობა 6. (მეთოდი: გრაფიკზე მოცემული ინფორმაციის ანალიზი; დრო – 10.წთ.; მოსწავლეთა ორგანიზების ფორმა – მუშაობა წყვილებში). მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს დავალებას (თუ ქვემოთ აღწერილი გრაფიკი და დავალება სახელმძღვანელოში არ არის მოცემული, მასწავლებელი მას ეკრანზე უჩვენებს).

დავალება: დააკვირდით გრაფიკს და განსაზღვრეთ, რას აღნიშნავს ამ მრუდზე: ა) G წერტილი? (ფოტოსინთეზისათვის ყველაზე ხელსაყრელ განათების ინტენსივობას);  ბ) D წერტილი? (ფოტოსინთეზის მაქსიმალურ სიჩქარეს); გ) AC უბანი? (ფოტოსინთეზის სიჩქარის ინტენსიურ ზრდას); CB უბანი?(ფოტოსინთეზის სიჩქარე აღარ იზრდება); დ). როგორ ფიქრობთ, განათების ინტენსივობის გაზდით რატომ არ იზრდება უსასრულოდ ფოტოსინთეზის სიჩქარეც?

მასწავლებელს საჭიროების შემთხვევაში ქვეკითხვების დასმით მოსწავლეები მიჰყავს იმ დასკვნამდე, რომ ფოტოსინთეზის სიჩქარის ზრდის შეჩერების ერთ-ერთი მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ ძალიან მაღალ განათებაზე ქლოროფილი იწყებს დაშლას. მასწავლებელი აჯამებს: თუმცა არიან მცენარეები, რომლებიც უძლებენ განათების მაღალ ინტენსივობას; ამავე დროს ბუნებაში არსებობენ ჩრდილის მოყვარული მცენარეებიც.

ამის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს საშინაო დავალებას.

აქტივობა 7. საშინაო დავალების მიცემა (დრო 5 წთ.) – პრობლემური კითხვა: რაში გამოიხატება სინათლისა და ჩრდილის მცენარეებში ფოთლების გარეგანი და შინაგანი აგებულების შეგუება/ადაპტაცია მათ ბუნებრივ საცხოვრებელ გარემოში არსებული სინათლის ინტენსივობასთან?

შენიშვნა: ამ პრობლემურ კითხვაზე პასუხის გასაცემად მოსწავლეებს მოუწევთ დამატებითი ინფორმაციის მოძიება სამეცნიერო ლიტერატურაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს აზროვნება, მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2007;
2. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა, მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო სასკოლო სახელმძღვანელოების ავტორებისათვის, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრი, 2008;
3. სწავლება და შეფასება, დამხმარე სახელმძღვანელო, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი, 2008;
4. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი, II ნაწილი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016;
5. ნ. ზაალიშვილი, ნ. იოსებაშვილი – ბიოლოგია X კლასი, „ტრიასი“, 2012;
6. მარინა სეხნიაშვილი, მალხაზ მაყაშვილი – ბიოლოგია X კლასი, „კლიო“, „მერიდიანი“, 2012;
7. Д. Тейлор, Н. Грин, У. Стаут – Биология, Том 1, Москва „МИР“, 2004;
8. Stephen Nowicki – Biology, Houghton Miffin Harcourt Publishing Company, 2012.

ანა, მესამეკლასელი გიოს დედა: მიუხედავად იმისა, რომ გიო ჰიპერაქტიული არაა, მისი დიაგნოზის გამო (ბავშვთა აუტიზმი) ორი წლის განმავლობაში მასწავლებელს მასთან ურთიერთობის ეშინოდა. წუთით არ იტოვებდა მოსწავლეს კლასში სპეცპედაგოგის გარეშე. ახლა შედარებით უფრო ჩართო საგაკვეთილო პროცესში და მისი უნარებიც დაინახა. ყველა ბავშვს, არათუ სპეციალური საჭიროების მქონეს, შექება და წახალისება სჭირდება. ისინი ამას მოელიან მასწავლებლისგან, მაგრამ სამწუხაროდ ეს ნაბიჯი არ ჩანს (სავარაუდოდ უცოდინრობის გამო). მცირე პრობლემები სპეცპედაგოგებთანაც გვაქვს, თუმცა ეს უმნიშვნელოა სხვადასხვა საგნის მასწავლებლების ფონზე, რომელთაც ვფიქრობ დამატებითი მომზადება უნდა გაიარონ სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებთან სწორი ურთიერთობის დასამყარებლად.

ეკა, პირველკლასელი ლუკას დედა: პრესტიჟულ საჯარო სკოლაში მოვხვდით, თუმცა იმდენი შენიშვნა დამიგროვდა, უკვე ვფიქრობ მომავალი წლიდან ბავშვის კერძო სკოლაში გადაყვანაზე. შემთხვევით აღმოვაჩინე, რომ ლუკას მერხი კლასში განცალკევებით დგას, კუნძულივით. მასწავლებლის პასუხი ჩემს აღშფოთებაზე იყო, რომ ის გაკვეთილზე ხელს უშლის. გამოდის, რომ ლუკა ფორმალურად არის ამ კლასის მოსწავლე და თუ ნახევარი საათით სპეცპედაგოგი არ შეყვება ორ გაკვეთილზე (არადა გაკვეთილი სულ ხუთია), ის სრულიად გარიყულია. სოციალურ ქსელში აღმოვაჩინე ფოტოები, რომლის მიხედვითაც გაირკვა, რომ კლასი ხშირად დადის თეატრში, ექსკურსიებზე, მართავს ღონისძიებებს და ჩვენ საქმის კურსში არავინ გვაყენებს. თითქოს ლუკა, კლასის სრულუფლებიანი წევრი, საერთოდ არ არსებობს!

თამუნა, მეორეკლასელი ნიკუშას დედა: აუტიზმის მქონე მოსწავლეთა ნაწილი ძირითად დროს ე. წ. „ინტეგრირებულ კლასში“ ატარებს. ეს რესურს ოთახი კეთილმოწყობილია, არის ტელევიზორი, აიპადი და სხვა დამხმარე სასწავლო მასალა, რომლებსაც ჩვენი შვილები ეჯაჭვებიან. ეს კი ინკლუზიურ მოდელს ეწინააღმდეგება. ეს ოთახი ჩემი აზრით გასაუქმებელია ან უნდა გამოიყენებოდეს უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც მაგალითად აუტიზმის მქონე ბავშვი ტანტრუმს აწყობს და გაკვეთილი ჩაშლის პირასაა. შესაძლოა სსსმ მოსწავლეს შესწევდეს უნარი გაკვეთილს სრულად ან მის 75%-ს ესწრებოდეს, მაგრამ პედაგოგები მაინც ითხოვენ, რომ მათ 15 წუთში დატოვონ კლასი. ძალიან ცუდი პრაქტიკაა ასევე ის, რომ გაკვეთილებს შორის დასვენების დროს სსსმ მოსწავლეები მასწავლებლებს რესურს ოთახში შეჰყავთ ნაცვლად იმისა, რომ მათ თანაკლასელებთან ერთად ითამაშონ. როგორც ჩანს, მათი გამოჩენა არ სურთ ასევე მაშინაც, როცა გაკვეთილს ვინმე ესწრება, რადგან ამ დროსაც სსსმ მოსწავლე რესურს ოთახში ატარებს.

მშობლების აზრით, თითოეულ სსსმ მოსწავლეს ინდივიდუალური დამხმარე სჭირდება. სამინისტროს თქმით, სახელმწიფოს ამის არც ფინანსური და არც პროფესიული რესურსი არ გააჩნია. ასეთ შემთხვევაში გამოსავალი ალბათ მოხალისეებში უნდა ვეძებოთ. მაგალითისთვის, არსებობს სკოლა, სადაც 12 სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლე სწავლობს. მათთან კი მხოლოდ ერთი სპეცპედაგოგი მუშაობს, როდესაც სტანდარტით 3 სსსმ მოსწავლეზე ერთი სპეცპედაგოგი უნდა იყოს გამოყოფილი. მას ძირითადად დასვენებაზე მშობლები ეხმარებიან.

სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეების მასწავლებელთა ხელფასი მიზერულია. პედაგოგებისათვის ხელფასების ზრდა, როგორც წესი, მათ არ ეხებათ. ასეთ დროს, დამეთანხმებით, ძნელია შეინარჩუნო მოტივაცია.

სსსმ მოსწავლის ინდივიდუალური პროგრამების შემუშავებაში პედაგოგები იშვიათად თუ მონაწილეობენ. ეს საქმე გადაბარებულია მხოლოდ სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეთა მასწავლებელსა და მშობელზე. პედაგოგებისგან გაიგონებთ ასეთ ფრაზასაც: „ეს ჩემი მოსწავლე არაა, „სპეც“-ის (იგულისხმება სპეციალური საჭირობის მქონე მოსწავლეთა მასწავლებელი) ბავშვია“. გამოდის, რომ ისინი ყოველგვარ პასუხისმგებლობას იხსნიან კლასის სრულუფლებიან წევრებზე, მეტიც: ხშირად სიის ამოკითხვის დროსაც კი არ ასახელებენ ამ მოსწავლეთა გვარებს, რაც აშკარად დისკრიმინაციული მოპყრობაა. არგუმენტი ასეთია: „მეგონა, ლაპარაკი არ იცოდა“.

სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ გვხვდება საპირისპირო შემთხვევებიც, როდესაც სპეცპედაგოგების მიერ შედგენილი გეგმები არაა ინდივიდუალური და კონკრეტულ ბავშვებზე მორგებული, არამედ ყველა სსსმ მოსწავლისათვის თითქმის იდენტურია. მოსწავლის წინსვლა კი ასეთ დროს დამოკიდებულია ხოლმე კრეატიულ, მაგალითად ქართულის ან მათემატიკის, მასწავლებელზე, რომელიც, მას შემდეგ, რაც გაეცნობა სსსმ მოსწავლის ინტერესთა არეალს, ითვალისწინებს მის თავისებურებებს და აქტიურად რთავს საგაკვეთილო პროცესსა და სხვადასხვა ღონისძიებაში, კონტაქტი აქვს მშობელთან და ა. შ. მივდივართ იმ დასკვნამდე, რომ ინკლუზიური განათლების პროგრამაში ჩართული ყველა რგოლი გამართული, კვალიფიციური და მოტივირებული არაა. კარგი შედეგისთვის კი (სსსმ მოსწავლის სოციალიზაცია და ადეკვატური განათლება) საჭიროა თითოეულის – საგნის მასწავლებელი, სპეცპედაგოგი, ფსიქოლოგი, მშობელი – თანმიმდევრული მუშაობა.

სსსმ მოსწავლეთა მიმართ პედაგოგების გაუცნობიერებელი შიში დაიძლევა ქმედითი ტრეინინგებით, არა მხოლოდ თეორიული, არამედ პრაქტიკული ცოდნითაც. ამ ეტაპზე, როდესაც ტრეინინგ მოდული არაა სავალდებულო, რაოდენობრივად ძალიან ცოტა მასწავლებელია გადამზადებული სსსმ მოსწავლეთა სწავლებისათვის. ხოლო ისინიც, ვისაც ეს ორკვირიანი კურსი უკვე გავლილი აქვს, როგორც ზევით აღვნიშნეთ, მხოლოდ ფორმალურად მონაწილეობს მოსწავლეთა ინდივიდუალურ (მოკლე და ერთწლიან) გეგმების შედგენაში და მის ყოველდღიურ გამოკითხვას, დავალებისა თუ საკონტროლო წერის სსსმ მოსწავლისათვის ცალკე მომზადებას გაურბის და სპეცპედაგოგსაა მინდობილი.

ბევრი გენიოსის ბიოგრაფიიდან ცნობილია, რომ სკოლა დაატოვებინეს სხვადასხვა მიზეზის გამო – დისლექსია, გაფანტულობა, უდისციპლინობა, ჰიპერაქტიურობა. საუკუნის წინ თუნდაც აუტიზმის დიაგნოზის დასმა არ ხდებოდა. სხვადასხვა კვლევის მიხედვით ვვარაუდობთ, რომ ამა თუ იმ მეცნიერს, საზოგადო თუ პოლიტიკურ მოღვაწეს, რომელთაც მსოფლიო შეცვალეს, სწორედ აუტიზმი ჰქონდათ.

ძვირფასო მასწავლებლებო, იქნებ ღირდეს დაფიქრება, საქართველოში რეგისტრირებული 5000-მდე სსსმ მოსწავლიდან თუნდაც ერთი შესაძლოა მომავალი გენიოსი იყოს და სწორი განვითარებისათვის თქვენი ხელშეწყობა სჭირდებოდეს. ალბათ მას უჭირს თქვენს გაკვეთილზე წყნარად ჯდომა, გიქმნით პრობლემებს, დისკომფორტს, მაგრამ მიეცით შანსი, ნუ გარიყავთ კლასიდან, უპოვეთ გასაღები, დაუმეგობრდით, როგორც სხვა მოსწავლეებთან ურთიერთობის შემთხვევაში იქცევით ხოლმე, და წლების შემდეგ იამაყებთ, რომ გენიოსი – გამომგონებელი, მუსიკოსი, მწერალი, მეცნიერი თუ მხატვარი, ერთ დროს თქვენი მოსწავლე იყო.

…ილიას „განდეგილზე“ ვლაპარაკობდით.

თქვენ უკვე იცით ამ პოემისა და მისი მთავარი პერსონაჟის ნაირგვარი ინტერპრეტაცია. გთხოვეთ, წაგეკითხათ აკაკი ბაქრაძის „გზა ხსნისა“. მოგაწოდეთ მეცნიერთა და კრიტიკოსთა  მოსაზრებები. ჩვენში დღემდე პოპულარული „პოეტის სათქმელის“ ამოცნობის თვალსაზრისით, ბაქრაძის ინტერპრეტაცია, ვფიქრობ, ძალიან მკაფიოდ გამოხატავს მრავალთა მიერ გაზიარებულ პოზიციას, რომ „ქვეყნის ხსნა ვერ განხორციელდება, თვინიერ პიროვნების ხსნისა. აქაც ორი საფეხური ყოფილა: ჯერ პიროვნება, მერე ერი. როცა პიროვნების ზნეობრივი სრულყოფის პროცესი დამთავრდება, მერე იწყება ერის ხსნა. ყოველმა კაცმა ხორცი უნდა მისცეს სულისათვის, მაშინ გახდება შესაძლებელი ერის გათავისუფლება. განდეგილსაც ეს გზა უნდა გაევლო. ჯერ საკუთარი სულის ხსნისათვის უნდა ებრძოლა და  შემდეგ მიეცემოდა საშუალება მამულზეც ეზრუნა. მაგრამ პიროვნების სულის ხსნა არ არის იოლი საქმე. ამისათვის ჯვარცმულის რწმენა, ნებისყოფა და ენერგია უნდა ჰქონდეს  კაცს. მისი სულის სიმტკიცისა და ძალის პატრონი უნდა იყოს. რაკი განდეგილს ეს თვისებები არ აღმოაჩნდა, დაიღუპა კიდეც. ეს სიკვდილი სულის სიმტკიცის, ძალის, ენერგიის, ნებისყოფის აღზრდისაკენ მოუწოდებს მკითხველს“.

ერთია, რას მივაწერთ ილია ჭავჭავაძეს და მეორეა, ჩვენ როგორ გვესმის პოეტის ტექსტი.  ჩვენი გაგება დამაჯერებელი არ იქნება, თუ პოემა მოკავშირეობას ვერ გაგვიწევს. თუმცა, მკვლევარი მაია ნინიძე, როცა მოკლედ გადმოგვცემს  სხვადასხვა დროს გამოთქმულ შეხედულებებს „განდეგილის“ შესახებ, ამ მცირე მიმოხილვას ცოტა სადაო მოსაზრებას წაუმძღვარებს:

„ჩვენი აზრით, ლიტერატურათმცოდნეობის, როგორც მეცნიერებისათვის, შეუფერებელია, რომ ამა თუ იმ თხზულების შემოქმედებით ჩანაფიქრთან დაკავშირებით გვერდიგვერდ თანაარსებობდეს აბსოლუტურად ურთიერთგამომრიცხავი დასკვნები, „განდეგილის“ შემთხვევაში კი სწორედ ასეთი სურათი გვაქვს. სპეციალისტთა ერთი ნაწილის აზრით ილიამ თხზულება შექმნა განდეგილობის დასაგმობად, (კიტა აბაშიძე წერს: „რა უნდოდა ეთქვა „განდეგილში“ პოეტს თუ არა ის, რომ ყოველი კაცი, რომელიც გაურბის ცხოვრებას, ცხოვრებისგანვე იქნება დასჯილი, როგორც განდეგილი.“ („ეტიუდები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან“, თბ. 1962, ილია ჭავჭავაძე, გვ. 131) ვახტანგ კოტეტიშვილის აზრით: „აქ სრულიად მარტივად არის ნაჩვენები საზოგადოებრიობა და ასკეტიზმი და ასევე მარტივად არის ნაჩვენები უკანასკნელის დამარცხება.“ (იხ. ქართული ლიტერატურის ისტორია, XIX ს. თბ.1959, ილია ჭავჭავაძე, გვ. 304-366) მიხეილ ზანდუკელი: „განდეგილის“ დედააზრი მკითხველისათვის აშკარაა: კაცის სიცოცხლე ცხოვრების გარეშე ამაოა, კაცი ცხოვრების გარეშე ვერ მოიპოვებს ვერც სიმშვიდეს, ვერც კმაყოფილებას. ის ისევე განადგურდება, უკვალოდ, როგორც განადგურდა თვით განდეგილი.“ (ილია ჭავჭავაძის მხატვრული ოსტატობა“, თბ. 1968, გვ.55)

მეცნიერთა მეორე ჯგუფის თვალსაზრისით კი პირიქით, ეს პოემა განდეგილობის დასაგმობად არ შეიძლება იყოს დაწერილი. (გრიგოლ ყიფშიძის აზრით ეს ნაწარმოები ილიას ღვთისმსახურებისადმი სიყვარულით აქვს შექმნილი (იხ. ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ.I, 1914, გვ. XVI); ესტატე ბოსლეველი წერს: „ბატონ ჭავჭავაძის პესიმისტურს შეხედულებას „სააქაოზე“ საზღვარი არა აქვს…“ (იხ. გაზ. „შრომა“, 1883, № 18); დავით კეზელის აზრით: „ამ სოფლიდან გაცლა და ლოცვაში სიცოცხლის გატარება აქ იდეალად არის დასახული…“ კიტა აბაშიძის გადმოცემით საზოგადოების ერთი ნაწილის აზრით ილია აქ ბერად შედგომას გვიქადაგებდა: „საწუთრო ესე საზიზღარია და სულის მშვიდობას მხოლოდ რომელსამე უდაბნოს სენაკში მოიპოვებთო.“ (იხ. „ეტიუდები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, თბ. 1962, გვ. 157) აკაკი ბაქრაძე წერს: „უბრალო ლოგიკის თანახმად, დასაგმობი შეიძლება გახდეს ის უარყოფითი მოვლენა, რასაც ამა თუ იმ მიზეზით, საზოგადოებაში აქვს ფეხი მოკიდებული. ასკეტიზმი კი მაშინ არც ფეხმოკიდებული ყოფილა და არც ფესვგადგმული.“ (იხ. ილია ჭავჭავაძე, წიწამური, თბ. „ნაკადული“, 1984, გვ.97)

ფაქტია, რომ ორი ამგვარი საპირისპირო განზრახვა ერთდროულად ვერ ექნებოდა შემოქმედს და აქ ცალსახა დასკვნაა საჭირო. უნდა ვაღიაროთ, რომ ამ ორი თვალსაზრისიდან ერთ-ერთი მცდარია. რადგან ლიტერატურათმცოდნეობა მეცნიერების დარგია, აუცილებელია, რომ სათანადო დასკვნის გაკეთებისთვის დავეყრდნოთ ფაქტობრივ დოკუმენტურ მასალას, ლოგიკურ არგუმენტაციას და არა განყენებულ პირად შთაბეჭდილებებს“.

მე კი გეტყვით: გნებავთ, აღიარეთ, გნებავთ, ნუ აღიარებთ, რომ რომელიმე თვალსაზრისი მცდარია. კი ბატონო, მნიშვნელოვანია, როგორ ასაბუთებენ ამ თვალსაზრისებს. მაგრამ ასევე ღირებულია თვალსაზრისთა მრავალფეროვნება. ლიტერატურა იმითაცაა მშვენიერი, რომ ერთმნიშვნელოვანი ინტერპრეტაციების ამარა არასოდეს გტოვებს. მოდი, ჩვენც სწორედ ამ მშვენიერებას ჩავეჭიდოთ.

დროებით თავი დავანებოთ იმას, რას ნიშნავს განდეგილის კრახი ან რამ დაღუპა განდეგილი, როგორც ამას ფილოლოგი ფატი ფირუაშვილი კითხულობს და პასუხსაც უძებნის. მთლად არასერიოზულობაში ნუ ჩამომართმევთ და, თუ მეცნიერული სიზუსტე  ჩვენი ორიენტირია, განდეგილი, ჩემი აზრით, მოკვდა ინტენსიური სტრესული ღამის შემდეგ გულის პარკუჭების ფიბრილაციის  ან ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიის შედეგად. გაცილებით საინტერესოა, რა მოუვიდა მას სიკვდილამდე. როგორ შეიძლება „აღვადგინოთ სურათი“ მისი ცხოვრებისა თუ არა, გზის მაინც, რომელმაც აღსასრულამდე მიიყვანა?

კატასტროფისკენ შეუქცევადი შემობრუნების წერტილი პოემაში სწორედ გზის უცაბედი და სწრაფი გააზრებაა. ის პოემის, ალბათ, ყველაზე ცნობილი ფრაზით გადმოიცემა, რომელსაც განდეგილი მწყემსი ქალის პასუხად ამბობს:

„ხსნა ყველგან არის… ხოლო გზა ხსნისა
ესეთი მერგო მე… უბედურსა…“

ეს სიტყვები ბოლოა, რაც პოემაში „ხმამაღლა“, სხვა პერსონაჟის გასაგონად გაისმის. აქ წყდება დიალოგი, გზააბნეულ ქალს ეძინება. ის აღარაფერს იტყვის, ხოლო დაფეთებულ მწირს ხშირი და მძიმე ფიქრები თუ შეკითხვები შემოეჯარება. სხვისთვის სათქმელი ამ სიტყვათა შემდეგ მაინც არაფერი აქვს. აწი გონების მზერა მან მხოლოდ საკუთარ  თავში უნდა ჩაიბრუნოს.

რა არის მაინც ეს „მე… უბედურსა…“? წამოცდენა? სიმართლის გამხელა უნებლიეთ? ან ეგებ არასწორი, არაზუსტი  სიტყვა, რომლითაც განდეგილმა მანამდე გამოვლილი გზა შეაფასა? იქნებ ეს წინასწარი აღიარებაა იმის, რასაც მწირი სულ ცოტა ხანში გააცნობიერებს: უბედური ყოფილხარ, თუ აქამდე დაგკლებია, არ გინახავს და არ გცნობია დიდი სილამაზე, ამ შემთხვევაში მოვლენილი მწყემსი ქალის სახით. აბა, გაიხსენეთ, როგორ აღიქვა მძინარე სტუმარი:

საოცარ იყო მიძინებული
იგი სიტურფე, იგი შვენება!..
თითქო მის შექმნას ერთად ცდილანო
თვით სიყვარული და ნეტარება.
თითქო თვით მადლსა შვენებისასა
თვისი საუნჯე აქ დაჰბნევია
და ეშხსა, ვითა იადონს ვარდზედ,
სული მის ღაწვზედ დაულევია.

მაგრამ მშვენიერებასთან შეხვედრა, მისი აღქმა ან თუნდაც გაცნობიერება, რომ აქამდე მშვენიერებას მოკლებული იყავი, ასეთ ძლიერ (და ეგებ ღრმა), ტრაგიკულ განცდას, საეჭვოა, წარმოშობდეს. მით უმეტეს, მშვენიერების ემოციური ჭვრეტა მწირს არ ეუცხოება, როცა ის მზის ჩასვლას გასცქერის. სიტყვა „უბედური“, ვფიქრობ, იყო მაცნე ან პირველი ნიშანი იმისა, რაც პოემის ფინალში მკითხველისთვის უფრო ცხადია, ვიდრე განდეგილისთვის. ესაა გაცნობიერება საკუთარი არასწორი არჩევანის, ინტელექტუალური შეცდომისა, რაც პერსონაჟმა დაუშვა თავისი მოწოდების გააზრების, შემდეგ კი ცხოვრების შეუფერებელი წესის არჩევისა და მიდევნებისას.

რა ვიცით განდეგილზე? ილია-პორტრეტისტის პირველივე მონასმი გვეუბნება, რომ მწირი „არ იყო ხნიერ“, ხოლო ქალისთვის ნათქვამი – „არ ვთვლი წელთა-სვლას,
მოვშორდი, შვილო, წუთის-სოფელსა და რაღას ვაქნევ იმის ჟამთა-ცვლას!“ – გვავარაუდებინებს, რომ ეს ცოდვილი ქვეყანა მწირმა ახალგაზრდა ასაკში დაუტევა,  როგორც ერთმა თქვენგანმა მითხრა, თავისი ნებით ჩატეხა ხიდი. მისი ახალგაზრდობა პირველად, მგონი, გერონტი ქიქოძემ შენიშნა. მართლაც, დაუთვლელი წლების შემდეგ კაცი ჯერაც არ არის ხნიერი. მთელი ის სულიერი ღვწა, ილია პოემის მეოთხე თავში რომ აღწერს, დიდწილად საკუთარ ლიბიდოსთან, სექსუალურ სურვილებთან ბრძოლა და სექსუალური ლტოლვის სხვა, სრულიად არასექსუალურ მიზნებზე გადართვის „ისტორიაა“. ასეთ ბრძოლაში, ჭირს, იყო ბედნიერი. ამიტომაცაა მწირის „სახე გამხდარი, კუშტი და მწყრალი“.

განდეგილის პორტრეტისათვის საგულისხმოა ილიას ერთი სტროფიც:

ლოცვით და მარხვით ხორც-უძლურ-ქმნილი
ჰგვანდა წმინდანსა იგი წამებულს,
მრავალგზით ტანჯულს და ტანჯვათ ზედა
ძლევით-მოსილსა და განდიდებულს.

დიახ, ის ჰგავდა წმინდანსა და წამებულს, მაგრამ არც ერთი იყო და არც მეორე. ილია აქ უბრალო შედარებას არ გვთავაზობს, ეს მკითხველის  თავისებური გაფრთხილებაა ან, გნებავთ, პოეტური ცრუმოძრაობა, რისი არსიც აუცილებლად გაირკვევა მოგვიანებით. პოეტი ამ ხერხს მიმართავს სტიქიის აღწერის დროსაც:

ესე ყოველნი, ერთად რეულნი,
ჰგვანდნენ ცით ვლენილს რისხვას ღვთისასა,
თითქო ღმერთი სჯის ქვეყანას ცოდვილს
დღეს მას საშინელს განკითხვისასა.
ამ დროს ის მწირი სენაკში იყო,
ცრემლით ალტობდა ღვთის-მშობლის ხატსა
და ხელაპყრობით ევედრებოდა
წაწყმედისაგან ქვეყნისა ხსნასა.

ღვთის რისხვააო, დღესაც ვიტყვით ძალიან ცუდ ამინდზე, მაგრამ მხოლოდ მცირედნი ვერ ხედავენ მიჯნას მეტეოროლოგიასა და თეოლოგიას შორის. „თითქო ღმერთი სჯის“, მაგრამ ღმერთი არ სჯის, ეს სტიქია ბობოქრობს.

ეგ უკვე ვიცით, რომ სეტყვა, ჭექა-ქუხილი, წვიმა, გრიგალი წინასწარი მეტაფორაა იმისა, რაც მწირის სულში  და მწირის თავს  მოხდება. მეორე მხრივ, მოქმედებასაც ავითარებს: რომ არა  დელგმა, მწყემსი ქალი მწირს არ მიადგებოდა.

აქ კიდევ ერთი ამბავია: განდეგილი გრიგალის დროს ლოცულობს და ღვთისმშობელს შესთხოვს ქვეყნის გადარჩენას. განდეგილისთვის უფლის ძალა ბუნების კანონზეც ვრცელდება, მას სწამს: ღვთის ნებას ძალუძს ქარიშხალი მართოს იმგვარად, რომ, დღევანდელ ფრაზეოლოგიას თუ ვესესხებით, დასახლებულ პუნქტებსა და მოქალაქეებს, რაც შეიძლება, ნაკლები ზიანი მიადგეს. ღვთის რისხვად სტიქიას მწირი აღიქვამს, ყოველგვარი „თითქოს“ გარეშე; თითქო – ეგ მთლიანად საჩვენო სიტყვაა, მკითხველისა, პერსონაჟს არ ეხება. მწირის ასეთი აღქმა ბუნებრივად გვეჩვენება, რადგან ის ყოველდღე ხედავდა უფლის ძალას – მზის სხივზე დაყრდნობილ ლოცვანს. მაგრამ თუ ეს სასწაული პიროვნების მიმართ ზეგარდმო წყალობის გამოხატულება გახლდათ, ამავე პიროვნებას, მეტი კრიტიკული და/ან  ლოგიკური აზროვნების შემთხვევაში უნდა გასჩენოდა  შეკითხვა: თუ მე დავშვერი ჩემი სულისთვის და უფალი მაძლევს ნიშანს, რომ ესმის ჩემი, რა დააშავა ქვეყანამ, გამძვინვარებულ სტიქიას რომ ატეხს თავს? მაგრამ მწირს ასეთი შეკითხვა არ უჩნდება. მას უბრალოდ სჯერა, რომ ლოცვით მიაწვდენს ღვთისმშობელს  ვედრებას, დაინდოს ქვეყანა. მას სჯერა უფლისაც და თავის ლოცვის ძალისაც. მაგრამ ვინ იტყვის, რომ ქარიშხლის შემდეგ წყნარი ამინდი და ნელი სიო მისი ლოცვის დამსახურება გახლდათ? სულსწრაფობას, მოუთმენლობას, რითაც განდეგილი მოელის მზის ამოსვლას, ჩანს, მთლიანად წაუშლია მისი რუდუნებისა და სულიერი მუშაობის კვალი. იერიც სხვა აქვს – დაძრწის, ჰტანტალებს, თმააბურძგნული, ვითა სიკვდილი გაფითრებული – წერს ილია. მწირის მრავალტანჯული იერიც წუხანდელ ქარიშხალს წაუღია.

და მაინც, ვერ ვიტყვით, რომ ის მკვდარია სიკვდილამდე, ვერ ვიტყვით, რომ არ აქვს შანსი, გადარჩეს. მით უმეტეს, წინა ღამეს თავად ამბობდა, ხსნა ყველგან არისო და ახლა, ჩანს, ან დავიწყებია თავისივე სიტყვები ან მართლა ჰგონია, რომ ის გზა ერგო, რაც, სინამდვილეში, თვითონ ირგუნა. გავიხსენოთ მეუდაბნოეს „წარსული“:

საიქიოსთვის ეს სააქაო
დაუთმია და განშორებია.
განშორებია ვით ცოდვის სადგურს,
ვით სამეუფოს ბოროტისასა,
სადაც მართალი გზას ვერ აუქცევს
განსაცდელსა მას ეშმაკისასა,
სად ცოდვა კაცსა სდევნის დღე დდა-ღამ,
ვითა მპარავი და მტაცებელი;
სად, რასაც ჰხადის მართალი მართლად,
მას უმართლობად ჰქმნის ცოდვის ხელი;
სად რყვნა, წაწყმედა და ღალატია,
სადაც ძმა ჰხარბობს სისხლსა ძმისასა,
სად ცილი, ზაკვა ძულებადა ჰხდის
წმინდა სიყვარულს მოყვასისასა
განშორებია ამ წუთისოფელს,
სად ყოვლი ნიჭი მაცდურებაა,
სად თვით სიტურფე და სათნოება
ეშმაკის მახე და ცდუნებაა.

განმარტების გარეშეც გასაგებია, რომ მწირს გამოქვაბულში დაყუდებამდე ასეთად მიაჩნდა ქვეყანა. ხვდებით, რომ ეს სიტყვები გამოხატავს არა ილია ჭავჭავაძის თვალსაზრისს წუთისოფელზე, არამედ მისი პერსონაჟის შეხედულებას. რას ეფუძნება ეს შეხედულება? ჩვენ არაფერი ვიცით მწირის საერო ცხოვრებისეული გამოცდილების შესახებ, რაც ამგვარ მიდგომებს ჩამოუყალიბებდა. ის ფიქრობს და ჰგონია, იცის, რომ წუთისოფელი სწორედ ასეთია – მიწიერ ჯოჯოხეთს ჰგავს. განდეგილად მიდის მხოლოდ თავისი წარმოდგენების ამარა. წარმოდგენებისა, რომლებიც, სავარაუდოდ, არც გამოცდილებად ქცეულან და არც ცოდნად. არ იყო ხნიერ, ახალგაზრდა იყო, უკმარი სულიერი გამოცდილებითა და სუსტი ინტელექტით, შესაბამისად, არც ღრმა თვითრეფლექსიის უნარი უნდა ჰქონოდა.

ილია პოემაში არაფერს ამბობს მწირის გონებრივ შესაძლებლობებზე. სულისთვის ხორცის წამებას, ხორციელი გულისთქმების დამარხვას, ჩანს, უფრო ნების მუშაობას უკავშირებს, ვიდრე გონებისა. განდეგილი მიზანსწრაფულია, მაგრამ ჭკვიანი არ არის. ტექსტის კითხვისას თვალში გეცემათ (და ეს შენიშნულია კრიტიკულ ლიტერატურაშიც), რომ მწირი ვერ უპასუხებს მწყემსი ქალის მარტივ შეკითხვებს. რატომ? წლების მანძილზე დათრგუნული ლიბიდო იმდენად მოაწვა, რომ პასუხს ვერ მოაბა თავი? ქალის მშვენიერებამ დაამუნჯა? ზოგადად, ხმამაღლა მეტყველებას, ანუ ცოტა თანამედროვედ რომ ვსთქვათ, არტიკულირებას იყო გადაჩვეული?  მისი ერთადერთი წიგნი ლოცვანია და ამ წიგნის თუნდ  ყოველ ჯერზე მგზნებარე რელიგიური გრძნობით კითხვა შენი ინტერესების და ყურადღების მიღმა ათავსებს სხვა სამყაროს, რომელიც დატოვე მისი გააზრების გარეშე და არაფერს ჰმატებს შენს ცოდნას ამ სამყაროს შესახებ. მწირი წუთისოფელს გაერიდა, კი ბატონო, სულიერი სრულყოფისა და  სასუფევლის დასამკვიდრებლად მომზადებისათვის, მაგრამ ამით ის გაექცა შეკითხვებსა და პასუხების ძებნას წუთისოფლის შესახებ. ის არა მხოლოდ ემოციურად შეძრულია მწყემის ქალის წინაშე, არამედ ინტელექტუალურად უძლურიც. არ შეუძლია ლოგიკურად ახსნას, რატომ აირჩია ცხოვრების ასეთი წესი. და არ შეუძლია არა მხოლოდ კონკრეტულ მომენტში, არამედ საერთოდ.

მწირის გონებრივი მოუქნელობა ხდება მისი დაღუპვის ერთი მიზეზიც. ის შეუშინდა საკუთარ ფრაზას „ხსნა ყველგან არის… ხოლო გზა ხსნისა ასეთი მერგო მე… უბედურსა“ და ნაცვლად იმისა, რომ ეფიქრა, რატომ იფიქრა ის, შეუდგა კატეგორიულ, ბრმა უარყოფას. ასეთი ფიქრი ნიშნავს დაეჭვებას  არა რწმენაში, არამედ მხოლოდ გზის სისწორეში. მაგრამ ფრაზა და მისი წარმოთქმის შემდგომ განვითარებული მოქმედება გვიჩვენებს, რომ მწირი ვერ იაზრებს მარტივ ამბავსაც კი: გზა მას კი არ ერგო – თავად აირჩია.

განდეგილს არ ჰყოფნის უნარი და, რაც მთავარია, ვაჟკაცობა, იაზროვნოს. რჩება ძლიერი ნეგატიური განცდის ამარა და ვერ ერევა მას. არადა, ხომ შეიძლება გაუსწორო თვალი საკუთარი სულის სიღრმეს და აღიარო, რომ აქამდე გამოვლილი გზა არ იყო მრუდე და მცდარი; ის, უბრალოდ, არ იყო საშენო გზა. შენ შეგეშალა გზის არჩევა, შეცდი, როცა გადაწყვიტე, რომ შენი მოწოდება უფლის სამსახურია გამოქვაბულში დაყუდებითა და მხურვალე ლოცვით. როგორც კი ეს განცდა გაცოცხლდა შენში, მან აგიტანა და არ დაგანება, მიგეღო ის უფრო მშვიდად, გეფიქრა და არ დაგეტეხა უბედურება შენი თავისთვის. მაგრამ მხოლოდ ცალმხრივად მომართულმა ნებამ და აზროვნებას მიუჩვეველმა გონებამ ვერ გადახარშა მარცხი და იქცია ის კატასტროფად.

…გამთენიისას წყნარად ირიჟრაჟა. მთაში დილის გრილი ნიავი უბერავდა. ირგვლივ არაფერი შეცვლილიყო. მწირს აზრად არ მოსვლია, ის მაინც ეფიქრა, რომ ღვთისმშობელმა შეიწყნარა მისი ლოცვა და ქვეყანა ქარიშხალს გადაარჩინა. დაავიწყდა, ვერ დაინახა, რომ ღმერთი მოწყალეა. ანაც – თუ ბოლომდე მატერიალისტებად ვრჩებით, ბუნებამ გაუძლო სტიქიის შემოტევას. აი, განდეგილი კი ვერ მოერია თავის სტიქიებს. მზის ამოსვლისთანავე შევარდა სენაკში, მივარდა ლოცვანს (ილია სწორედ ამ ზმნებს იყენებს) და საჩქაროდ დააყრდნო მზის სხივს – იმის შესამოწმებლად, მოქმედებდა თუ არა უფლის სასწაული, მისი სულიერი სიმაღლისათვის ზეგარდმო გამოგზავნილი ჯილდო, ვინ იცის, რა ხნის მანძილზე გაწეული სულიერი ღვწის დამადასტურებელი სერტიფიკატი და… სხივმა წიგნი არ დაიჭირა.

…მაინც ვფიქრობ, გონების ძალა რომ ჰქონოდა, მწირს შეეძლო ეს ამბავი არ მიეღო ღვთის რისხვად, არც თავისი შრომის წყალში გადაყრად და ცხოვრებაში საბოლოო მარცხად. ღმერთი მოწყალეა – მან თავის მოწყალების ნიშანი დილითაც უჩვენა განდეგილს – გადარჩენილი ქვეყანა და ესეც, სხივით ვერდაჭერილი წიგნი, ასევე უფლის ნიშანი იყო: წადი, ეძიე სხვა გზა ცხოვრებაში, ხსნა ყველგან არის, შენ თავად ამბობდი  და ეს ასეცაა…

მოკლედ, „განდეგილი“ ტრაგედიაა. ტრაგედია ადამიანისა,  რომელმაც თვითონ იქცია ცხოვრება ჯერ დრამად და მერე კატასტროფად. დაიღუპა ისე, რომ ვერ მიხვდა, რისთვის იყო მოწოდებული. თავისთავად, მოწოდების ვერპოვნა ტრაგედია არ არის, მაგრამ გონება კაცს იმისთვის აქვს, რომ ეს და კიდევ ბევრი სხვა რამ გაიცნობიეროს, ასევე, რაც არსებითია, მარცხი გამოცდილებად იქციოს და პირველივე ჯერზე საბოლოოდ არ დაეცეს. შენ შეიძლება მოერიო ვნებებს, გქონდეს ძლიერი ნება, მაგრამ გონების მუშაობის გარეშე შენი ტაძარი მაინც გამოქვაბულად დარჩება, შენ მოკვდები ნაწილობრივ გამოქვაბულის კაცად…

არ გეჩვენებათ?! – თითქოს ცოტა მოულოდნელი გზით მივადექით იმ ადამიანების განათლებისა და გონიერების პრობლემას, ვისაც დღეს სასულიერო პირად ყოფნა იზიდავს…