ჩვენ ძალიან დინამიკურ დროში ვცხოვრობთ, რომელსაც სავსებით საფუძვლიანად შეიძლება ვუწოდოთ კრეატიული სამყარო. მისი ერთ-ერთი ძირითადი ტენდეცია ადრე მიღებული ცოდნის სწრაფი ცვლაა. შექმნილ სიტუაციაში ნებისმიერი კომპეტენცია არამარტო ცოდნას, არამედ მის შემოქმედებითად გამოყენებასაც გულისხმობს. ამიტომაა რომ სასკოლო ცხოვრება მოსწავლეს ისეთი კომპეტენციების დაუფლებაში ეხმარება, რომელიც მას ასეთ ეპოქაში ცხოვრებისთვის გამოადგება. სავარჯიშოები, რომელიც ორიენტირებულია კონსტრუქციულ თანამშრომლობაზე, პრობლემების მოგვარებაზე, კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებაზე და გადაწყვეტილებების მიღებაზე, ხელს უწყობს მიზნების მიღწევას და შესაბამისი კომპეტენციების ჩამოყალიბებას. კრეატიული სტრატეგიები ამ ტიპის სამუშაოსთვის ძალიან მოსახერხებელია. მათ შორისაა, ე.წ. დისნეის მეთოდიც, რომელიც პრობლემების უმოკლეს ვადაში ხარისხიანად გადაწყვეტისთვის გამოიყენება (მეთოდის ავტორია რობერტ დილტისი, რომელიც უკვირდებოდა უოლტ დისნეის მუშაობას და აღმოაჩინა, რომ ის გადაწყვეტილების მიღებისთვის შესანიშნავი სტრატეგია იყო).
დისნეის კრეატიული სტრატეგია (იგივე „დისნეის წრეები“, ან „აზროვნების სამი სკამი“) როლურ თამაშზეა გათვლილი და გამოიყენება როგორც ჯგუფური, ასევე ინდივიდუალური მუშაობისათვის. ის საუკეთესოდ ითვალისწინებს ადამიანების განსხვავებულ, ინდივიდუალურ თავისებურებებსა და უნარებს, რომ ზოგიერთს სხვებზე მეტად შეუძლიათ სიტუაციის შეფასება და ახლის მოძიება თავიანთი წარმოსახვებისა და ოცნებების მეშვეობით, სხვებს – უკვე დასახული იდეების რეალიზება ან კრიტიკა და ნაკლოვანი მხარეების აღმოჩენა. მთავარია, რომ თანამშრომლობა კონსტრუქციული იყოს და ჯგუფის ყველა წევრმა თვითონ ამოირჩიოს თავისი როლი და იმუშაოს დასახელებულ პრობლემაზე, სტრატეგიის კრეატიულობა კი უზრუნველყოფს ჯგუფის წარმატებასა და პრობლემის გადაჭრას.
ზოგადად ნებისმიერი თამაში და მათ შორის როლური თამაშიც შემოქმედების სამ ფაზას მოიცავს: წარმოსახვას (ოცნებას), მოქმედებას (განხორციელების რეალური გზის მოძებნას) და შედეგს (ანალიზს, კრიტიკულ დასკვნას). დისნეის მეთოდით იდეების გენერაციისთვის ჯგუფები სამ ფაზად იყოფიან, რომელთაც პირობითად შეიძლება მივაკუთვნოთ სხვადასხვა „როლები“: „კრიტიკა“, „მეოცნებე“ და „რეალისტი“. თამაშის დროს იმოქმედებენ შემდეგი პრინციპის მიხედვით:
- ოცნება (რა მინდა?);
- კრიტიკა (რაში გამოდგება? რა არის ამაში სასიკეთო?);
- რეალისტი (ეს როგორ გავაკეთო?);
- ანუ მეოცნებე, რეალისტი და კრიტიკოსი შექმნიან ერთიან ჯგუფს, ერთად გაერთიანდებიან პრობლემის გადაწყვეტის საუკეთესო გზის მოსაძიებლად (სურ.1) და გადაჭრიან კიდეც პრობლემას.
სურ.1. „დისნეის წრეები“
ამავე დროს ნებისმიერი ამოცანის გადაჭრისთვის გარკვეული ოპერაციებია შესასრულებელი:
- დავალების ფორმულირება;
- კრეატიული ნაწილი (იდეების გენერაცია);
- იდეების გადარჩევა და სუსტის გამოყოფა;
- დარჩენილი იდეების ანალიზი;
- დიზაინი;
- ტესტირება.
თითოეულ მათგანი თანაბრად ღირებულია:
- პირველი ნაწილი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან სწორად ფორმულირებული ამოცანა გადაწყვეტილების 50-80 %-ია. ამ დროს უნდა დალაგდეს ხარისხობრივი, რაოდენობრივი და დროითი მაჩვენებლები, ანუ უნდა დაიგეგმოს, რა მოცულობით და რამდენ დროში უნდა შესრულდეს დავალება;
- მეორე ეტაპი კონკრეტულად იდეების გენერაციაა (აქ გამოიყენება გონებრივი იერიში, სინექტიკის მეთოდი, აზროვნების 6 ქუდი და ა.შ.), მათგან ყველაზე მარტივი გონებრივი იერიშია. მას მონაწილეთა დიდი ნაწილიც უკეთესად იცნობს, მაგრამ აქვს გარკვეული ხარვეზიც – გონებრივი იერიშის ხარისხი პირდაპირაა დამოკიდებული წამყვანის კომპეტენციაზე;
- მესამე ეტაპზე ხდება იდეების გადარჩევა და მარტივი კენჭისყრის საფუძველზე მხოლოდ ღირებული დარჩება (დროც ეკონომიურად დაიხარჯება);
- მეოთხე ეტაპი ანალიზის და საკითხის კონკრეტულად ფორმულირების ეტაპი, გადაწყვეტის და რეალიზაციის გზების ჩამოყალიბებაა. გამოიყოფა თითოეული მათგანის მახასიათებლები და განსაკუთრებული თავისებურებები. აქვე განიხილება მოსალოდნელი შედეგებიც;
- მეხუთე ეტაპი წინა ეტაპის შედეგების საფუძველზე ფორმირდება და მოდელად, ნიმუშად ჩამოყალიბდება;
6 – მეექვსე ეტაპი ტესტირების ეტაპია, ესაა გამოცდისა და ცვლილებების ეტაპი.
პრობლემის გადაჭრისას დისნეის მეთოდი ეყრდნობა მეორე, მესამე და მეოთხე ეტაპებს, რომელთაც მეოცნების, რეალისტის და კრიტიკოსის როლები შეესაბამება:
- „მეოცნებე“ ვერ განახორციელებს თავის იდეებს ცხოვრებაში „რეალისტის“ გარეშე;
- „კრიტიკოსი“ „გადაყრის“ ყველა არასასურველ იდეას და გამოავლენს მოსალოდნელი საფრთხეებისგან თავდაცვის გზას;
- „რეალისტი“ კი აწონასწორებს „კრიტიკოსს“ და „მეოცნებეს“, რადგან მათ გარეშე ისინი ერთად ვერ ითანამშრომლებენ და შედეგზე ვერ გავლენ.
მას შემდეგ, რაც დისნეის მეთოდის მიხედვით მუშაობისთვის მომზადდება მასალა, ანუ გონებრივი იერიშის გზით გამოიყოფა აქტუალური პრობლემების სია (საწყისი სიტუაცია), ყველა ჯგუფს „თავისი“ პრობლემები დაფაზე გადააქვს და გვერდით მიუწერს მიზეზებს. შემდეგ მოსწავლეები დაიყოფიან სამ ჯგუფად და თითოეული მათგანი მიიღებს თანაბარი რაოდენობის ამოცანას (დაახლ. 5-8 პრობლემის დასახელებას). თამაშს ჰყავს დამკვირვებელი, მოდერატორი, რომლებიც კონკრეტულად მაშინ ერთვებიან მუშაობაში, როდესაც ჯგუფის რომელიმე წევრი არ არის. მუშაობა მდგომარეობს პრობლემის ყველა პოზიციიდან განსახილველად თითოეული როლის თანმიმდევრულ გამოყენებაში, „მორგებაში“, როლების თანმიმდევრობა შესაძლოა ასეთი იყოს:
- „მეოცნებე“ აყალიბებს ამოცანას;
- კრიტიკოსი იკვლევს დავალებას, ატარებს ანალიზს და შეარჩევს იდეებს;
- რეალისტი შერჩეული იდეების რეალიზებისთვის შეიმუშავებს ტაქტიკას.
პირველად თამაშს „მეოცნებე“ იწყებს – „შედის“ წარმოსახვით წრეში, რომელსაც შეკითხვაზე – რა მინდა – პასუხით პოზიტიური ემოციებით შეავსებს (ამ დროს მნიშვნელოვანია რაოდენობა იდეებისა და არა ხარისხი: რა გავაკეთოთ, რა ვადაში, რატომ, როგორ მივიღოთ შედეგი, რა დადებითი ფაქტორები გააჩნია ამ იდეებს და ა.შ.), ანუ პრობლემას „მოუძებნის“ იდეალურ გადაწყვეტილებას, მხოლოდ პოზიტიურს, ოპტიმისტურს, ყოველგვარი სირთულეების გარეშე! შემდეგ მონაწილეები ფურცელს წრეზე დაატრიალებენ, რომ ყველა ჯგუფის მეოცნებე შეავსონ და როდესაც მიაღწევენ მაქსიმალურ შედეგს, დატოვებენ წრეს;
მეორე წრეზე „კრიტიკოსები“ ჩაერთვებიან თამაშში და გააკრიტიკებენ, შეაფასებენ, რატომ ვერ გადაწყდება რეალურ სიტუაციაში „მეოცნებეების“ მიერ შემოთავაზებული პირობები (მთავარია, რომ მან არასოდეს უნდა გააკრიტიკოს იდეა როგორც ასეთი, უნდა იპოვოს იდეის სუსტი წერტილი, შესაძლო ნეგატიური შედეგი, ანუ უნდა ახსნას, რა არის მასში ცუდი და უპასუხოს შეკითხვებს: რაში გამოდგება? რა არის ამაში სასიკეთო? ვინ და რატომ შეიძლება შეუშალოს ხელი იდეის რეალიზებას? რა არასასურველი ეფექტი შეიძლება დადგეს, საკმარისია თუ არა ინფორმაცია? რა გამოგვრჩა? ა.შ.). ფურცლის დატრიალებისა და ჯგუფების მუშაობის დასრულების შემდეგ „კრიტიკოსები“ დატოვებენ წრეს და ფურცელს მიიღებს „რეალისტი“;
მესამე წრეზე შესული „რეალისტები“ გაეცნობიან ყველა წინა გადაწყვეტილებას და თავიანთი მოსაზრების მიხედვით მიიღებენ ყველაზე რეალურ გადაწყვეტილებას, დასახავენ ოცნებების განხორციელების გზებს (უპასუხებენ კითხვაზე: რა უნდა გავაკეთოთ, რომ ისინი ცხოვრებაში განვახორციელოთ?) და როდესაც ყველა ჯგუფის „რეალისტი“ ამოწურავს შესაძლებლობებს, წრეს დატოვებენ.
მუშაობის დასრულების შემდეგ ჯგუფის მოთხოვნილების საფუძველზე შესაძლებელია გამეორდეს „მეოცნებე“-„კრიტიკოსი“-„რეალისტის“ ციკლი, მაგრამ ამჯერად უკვე მიღებული გადაწყვეტილებების შესამოწმებლად და პრობლემაც გადაიჭრება!
(სწავლის დაწყებით საფეხურზე სასურველია თითო როლის ცალკე ოთახში შესრულება, მაგალითად, „მეოცნების“ ოთახი შეიძლება მოირთოს სხვადასხვა ფანტასტიკური გამოსახულებებით, „რეალისტის“ ოთახი – შეიძლება იყოს დიდი და ნათელი, „კრიტიკოსის“ ოთახი – პატარა და ცოტა მოუხერხებელი. თუ ოთახების არჩევის საშუალება არაა, მაშინ შესაძლებელია შევცვალოთ ინსტრუმენტები, მაგალითად, თითოეულ როლს სხვადასხვა ფერის ფლომასტერი მივცეთ – მაგალითად, მეოცნებეს – მწვანე, კრიტიკოსს – შავი და რეალისტს – ცისფერი).
დისნეის მეთოდი მიზნის მიღწევის ერთ-ერთი კრეატიული სტრატეგიაა, რომლის გამოყენებაც მასწავლებლებს სწავლის ნებისმიერ საფეხურზე და ნებისმიერი საგნობრივი მიმართულებით შეეძლება, იქნება ეს საზოგადოებრივი მეცნიერებები, საბუნებისმეტყველო, მათემატიკის თუ ა.შ. მთავარია, სწორად შეირჩეს დავალებები, პრობლემა (რომელიც შეიძლება იყოს გაკვეთილის თემა, კონკრეტული ამოცანის ამოხსნა, ისტორიული ეპოქის მიმოხილვა, პერსპექტივის წარმოდგენა, სამოქალაქო ცხოვრების ნებისმიერი პრობლემა, გეოსივრცის დაბინძურება და ეკოლოგიური თემები, კვების თავისებურებები და ა.შ. არ უნდა დაგვავიწყდეს სივრცის და რეკვიზიტების ორგანიზებაც).
ამ მეთოდის ყველაზე დიდი უპირატესობა, ე.წ. „know-how“ (ინგლ.), მაინც დავალებების დროში სწრაფად შესრულება და პრობლემების მოგვარებაა. განვიხილოთ შესაძლო მაგალითი – როგორ გამოვიყენოთ უ. დისნეის სტრატეგია სკოლაში სხვადასხვა სასწავლო კომპეტენციების ფორმირებისთვის „პროექტული კვირის“ მომზადების ფარგლებში, როგორ ერთვებიან ჯგუფები, როგორია სამუშაო პროცესი და როგორ შეიძლება გაიწეროს ვადები:
„პროექტულ კვირას“ მოამზადებენ საგნობრივი კათედრები ან ცალკეული პედაგოგები და მოსწავლეთა თვითმმართველობა, რადგან ორგანიზაციულად ის რთული სამუშაოა და მომზადებას მოითხოვს. მუშაობის პროცესში პროექტში მონაწილე პედაგოგები უბრალოდ საგნის მასწავლებლები აღარ არიან, ისინი „იცვლიან“ როლს და გარკვეული პერიოდი არიან ენთუზიასისტები, მოტივატორები, სხვადასხვა საგნის სპეციალისტები, კონსულტანტები, ხელმძღვანელები განსაკუთრებით დროში დაგეგმვის მიმართულებით. ქვემოთ მოცემულ ცხრილში წარმოდგენილია სამუშაო გეგმა და გრაფიკი (ცხრილი 1):
ცხრილი 1
| ჯგუფი № 1 | ჯგუფი № 2 | ჯგუფი № 3 |
| მეოცნებეები | კრიტიკოსები | რეალისტები |
| I – ორშაბათი: კედლის გაზეთის მომზადება „პროექტული კვირა“ – ჯგუფების შერჩევა;
1- გაკვეთილი – შეკრება, მუშაობის დაგეგმვა; 2–5- გაკვეთილი: ინფორმაციის შეკრება, პროექტის შინაარსზე ლექციის მოსმენა, 6-ე გაკვეთილი: ექსკურსია, ისტ-ის გამოყენება; 7-ე გაკვეთილი: მუშაობის შედეგები. |
I- მოითხოვენ გრანდიოზულ მომზადებას, არც ყველა მასწავლებელს და ლიდერებს მოუნდებათ მონაწილეობა. | I- ორშაბათი – დღის პროდუქტი:
პროექტის დაწვრილებითი გეგმა; დავალებების მიცემა (ჯგუფურად და ინდივიდუალურად). |
| II – სამშაბათი – დილიდანვე პრესცენტრის საინფორმაციო ბუკლეტის მომზადება „პროექტული კვირის“ პირველი დღის შესახებ (ყოველდღიური მიმოხილვა)
1-7 გაკვეთილზე – ჯგუფებში მუშაობა, ინფორმაციის შეკრება, პროექტის საბოლოო პროდუქტის ფორმის დაზუსტება, ნიმუშის გამზადება. |
II – აუცილებელია პროექტის ხელმძღვანელების თეორიული მომზადება (მასწავლებლებისაც და მოსწავლეებისაც). | II – სამშაბათი – დღის პროდუქტი: ინფორმაციის შეკრება პროექტის თემაზე |
| III–ოთხშაბათი – 1-7 გაკვეთილზე – პროექტული ჯგუფების მუშაობა; პროექტის პროდუქტის გამზადება; პრეზენტაციის ფორმის დაზუსტება; სცენარის მომზადება. | III – შეუძლებელია, მასწავლებლებს და მოსწავლეთა თვითმართველობას დაუღალავი მუშაობა დასჭირდებათ + დიდი დრო დაიხარჯება. | III – ოთხშაბათი – დღის პროდუქტი: პროექტის პრეზენტაციის სცენარი. |
| IV–ხუთშაბათი – 1-7 გაკვეთილზე – პროექტული ჯგუფების მუშაობა; პროექტის პროდუქტის გაფორმების დასრულება, საბოლოო სახის მიცემა; საპრეზენტაციოდ სცენარის მომზადება. დასკვნითი რეპეტიცია. | IV – აუცილებელია საინფორმაციო ტექნიკური საშუალებების მომზადება. | IV–ხუთშაბათი – დღის პროდუქტი: გამზადებული პროდუქტი და პროექტის პრეზენტაცია. |
| V–პარასკევი – დილიდანვე საინფორმაციო ბუკლეტში პროექტის დასკვნითი ღონისძიების შესახებ ინფორმაციის განთავსება.
14 სთ. – პროექტის დაცვა; 15 სთ-ზე შედეგების შეჯამება. |
V – არ გვყავს სპეციალისტები არც ფილმის გადასაღებად, არც კვალიფიციური ფოტოგრაფი და არც დროა საკმარისი კვირეულის ხარისხიანად შეჯამებისთვის. | V – პარასკევი – 12 სთ-დან 13 სთ-მდე ჟიურის მუშაობა და კვირეულის ვიდეო-ქრონიკის დემონსტრაცია.
14 სთ-ზე საბოლოო პრეზენტაცია; 15 სთ-ზე – რეფლექსია: კვირეულის შედეგების შეჯამება. |
უ. დისნეის კრეატიული სტრატეგია ეფექტურად უზრუნველყოფს სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული კომპეტენციების ჩამოყალიბებას, ამიტომ მისი გამოყენება სასწავლო პროცესში მისასალმებელია.
გამოყენებული ლიტერატურა:
https://coachingleaders.co.uk/nlp-the-disney-strategy-for-creativity/
https://www.alchemyformanagers.co.uk/topics/A84z9kMghUUaqfXe.html
https://prosto-coach.ru/instrumenty-kouchinga-2/strategiya-uolta-disneya/
https://www.psylive.ru/articles/6740_strategiya-uolta-disneya.aspx
Дилтс Роберт, Стратегии гениев, т.1 – https://log-in.ru/books/strategii-geniev-tom-1-dilts-robert-nlp/
