კვლევის სათაური: ახდენს თუ არა გავლენას საყოფაცხოვრებო ნარჩენები გარემოს მდგომარეობასა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე.

კვლევის მიზანი: მოსწავლემ შეძლოს, დაადგინოს, რა გავლენას ახდენს  საყოფაცხოვრებო ნარჩენები გარემოს მდგომარეობასა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე. გააცნობიეროს, რომ შესაძლებელია საყოფაცხოვრებო ნარჩენების  მეორადი გამოყენება  და უტილიზაცია, ისე, რომ არ მიაყენოს ზიანი გარემოს.

კვლევის ამოცანები: გამოიკვლიონ ნარჩენების სახეები; გაეცნონ საყოფაცხოვრებო  ნარჩენების გადამუშავების ხერხებს; მოიძიონ ინფორმაცია ნარჩენების მეორადი გადამუშავებისა და უტილიზაციის შედეგების შესახებ; დასახონ  საყოფაცხოვრებო ნარჩენების მეორადი გამოყენების გზები.

კვლევის ობიექტი: მყარი საყოფაცხოვრებო ნარჩენები და მათი უტილიზაციისა და მეორადი გამოყენების ხერხები.

რესურსები: სპეციალური კონტეინერები ან მუყაოს ყუთები, სასწორი, პასტა, ფურცელი, კომპიუტერი, ინტერნეტი.

სამუშაოს მსვლელობა კვლევის ეტაპების მიხედვით:

1. საკვლევი თემის შესახებ  ინფორმაციის გახსენება,  მოძიება და შეგროვება:

ა) მოსწავლეებმა კითხვა-პასუხის რეჟიმში უნდა გაიხსენონ, რა იციან ზოგადად  ნარჩენების, და მათ შორის, საყოფაცხოვრებო ნარჩენების შესახებ. ასევე სმენიათ თუ არა რაიმე ნარჩენების გადამუშავების ხერხების შესახებ. (სავარაუდო კითხვები: რა სახის ნარჩენები არსებობს? სად  მიდის ეს ნარჩენები? ხდება თუ არა მათი მეორადი გამოყენება და რატომ? სმენიათ თუ არა რაიმე ნარჩენების დახარისხების შესახებ?  ახარისხებენ თუ არა ნარჩენებს  მათ ოჯახში და თავად თუ მონაწილეობენ ამ პროცესში? ხომ არ  სმენიათ  მეორადად გამოყენებული საგნების შესახებ? თავად ხომ არ დაუმზადებიათ რაიმე?).

ბ) შემდეგ   ეტაპზე  მოსწავლეებმა  უნდა მოიძიონ ახალი   ინფორმაცია საყოფაცხოვრებო ნარჩენების დახარისხების, გადამუშავებისა და უტილიზაციის ხერხების შესახებ. (მაგალითი – ახალი ინფორმაცია:  ა) ადამიანები ყოველდღიურად საკმაოდ ბევრ საყოფაცხოვრებო ნარჩენს აწარმოებენ, ბუნება კი ვერ უმკლავდება მათ გარდაქმნასა და უტილიზაციას. აღმოჩნდა, რომ ჩვენ მიერ მოხმარებული ზოგიერთი  საგნის  გარემოში გახრწნის პერიოდი იმაზე უფრო ბევრად ხანგრძლივია, ვიდრე ადამიანის სიცოცხლე. მაგ;  ნარჩენების სრულად დაშლის დრო ქაღალდის ხელსახოცისთვის 2-3 კვირაა, გაზეთისთვის – 1.5 თვე,  რძის მუყაოს ყუთისთვის – 5 წელი, პენოპლასტის ჭიქისთვის – 50 წელი, ალუმინის ჭიქისთვის – 200 წელი, პოლიეთილენის  პარკისთვის – 200- 1000 წელი.  ბ) ტერმინი – 3R შესაბამისი სამი სიტყვის (ანუ იმ სამი ქმედების) პირველი ასოების ერთობლიობას წარმოადგენს, რომელიც ყველაზე მთავარია ნარჩენების მართვის პროცესში. ესენია: Reduce – შემცირება; Reuse – ხელახალი გამოყენება; Recycle – რეციკლირება, ანუ გადამუშავება).

2. ჰიპოთეზის წამოყენება: ა)  საყოფაცხოვრებო ნარჩენები ზიანს აყენებს გარემოს და უარყოფითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე; ბ) საყოფაცხოვრებო ნარჩენების უტილიზაცია შესაძლებელია გარემოზე ზიანის მიუყენებლად; გ) შესაძლებელია საყოფაცხოვრებო ნარჩენების მეორადი გამოყენება.
3. კვლევის დაგეგმვა და ჩატარება:

1-ლი ეტაპი:   ნარჩენების დახარისხება.  ერთი კვირის განმავლობაში დაახარისხეთ თქვენი ოჯახის  მიერ  მოხმარებული საყოფაცხოვრებო ნარჩენები შემდეგ კატეგორიებად – ქაღალდი (გაზეთები, ჟურნალები, ნახმარი ხელსახოცები, მუყაოს ყუთები და სხვ);  ლითონის ნივთები (რკინის ან ალუმინის ქილები, აეროზოლის ბალონები  და სხვ.) პლასტმასისა და პლასტიკატის ნივთები (ერთჯერადი ჭურჭელი, ბოთლები, ქილები, ცელოფნის პარკები და სხვ.), მინის ნივთები (ქილები, ბოთლები და სხვ.) და კვების ნარჩენები. ნარჩენები მოათავსეთ ცალ-ცალკე კონტეინერებში ან მუყაოს ყუთებში

მე-2 ეტაპი: ნარჩენების აწონვა.  კვირის განმავლობაში დახარისხებული ნარჩენების თითოეული კატეგორია აწონეთ  და ჩაინიშნეთ მათი მასები. მონაცემები შეიტანეთ ცხრილში და გამოთვალეთ ნარჩენის საერთო მასა. ცხრილის შესადგენად გამოიყენეთ Microsoft Excel-ის პროგრამა. მაგალითი;

4. შედეგების დამუშავება და ანალიზი:

დავალება №1. გამოთვალეთ  საშუალოდ რამდენ საყოფაცხოვრებო ნარჩენს აწარმოებს  თქვენი ოჯახის თითოეული წევრი კვირის განმავლობაში. ამისათვის  ნარჩენების საერთო მასა  3კგ. და 600 გრ. გაყავით თქვენი ოჯახის წევრთა  რაოდენობაზე (მაგ: 3-ზე).  მივიღებთ ნარჩენების რაოდენობას ერთ სულ მოსახლეზე კვირის მანძილზე: 3კგ 600გრ /3=1კგ 200გრ.  თუ თქვენ ამ რიცხვს გაამრავლებთ თვის დღეების (მაგ; 30 დღე) ან წელიწადის  დღეების (365 დღე)  რიცხვზე მიიღებთ თქვენ მიერ  წარმოებული ნარჩენების რაოდენობას თვის ან წლის განმავლობაში. მაგ; თვის განმავლობაში მხოლოდ თქვენ მიერ წარმოებული საყოფაცხოვრებო ნარჩენების მასა იქნება 1.კგ 200 გრ. 30= 36 კგ.,  ხოლო წლის მანძილზე  – 1.კგ 200 გრ . 30 = 438  კგ.

დავალება №2 .  პროცენტულად გამოთვალეთ თითოეული კატეგორიის  საყოფაცხოვრებო ნარჩენი.

1. ქაღალდი და მისი სახეები –  5 კგ. 100 :  3.6 კგ = 41.6%
2. ლითონის საგნები –    4 კგ. 100 : 3.6 კგ = 11. %
3. პლასტმასის და პლასტიკატის ნივთები –    2 კგ . 100 : 3.6 = 5. 5%
4. მინის საგნები – 5 კგ  . 100 :  3.6 კგ = 41.6%
5. სხვა – 0.3 . 100 : 3.6 = 0.08 %
6. მონაცემები შეიტანეთ Microsoft Excel -ის პროგრამის ცხრილის შესაბამის გრაფაში.

მიღებული მონაცემებით  ააგეთ წრიული დიაგრამა

:

როგორც ცხრილიდან და დიაგრამიდან ჩანს,  საყოფაცხოვრებო ნარჩენებს შორის ყველაზე მეტია  ქაღალდი და მინის საგნები, ხოლო ყველაზე ცოტა –  პლასტმასის ნივთები.

5. დასკვნის გამოტანა და ჰიპოთეზის შემოწმება:

კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ თითოეული ჩვენთაგანის ოჯახი  საკმაოდ დიდი რაოდენობით საყოფაცხოვრებო ნარჩენებს აგროვებს, რომლებსაც არ ვახარისხებთ და ისე ვყრით ურნებში, საიდანაც  გააქვთ ნაგავსაყრელებზე. ისინი უარყოფით ზემოქმედებას ახდენენ  გარემოზე.  გარდა ამისა, ნაგავსაყრელებზე ხდება მათი დაწვა,  რაც კიდევ უფრო აუარესებს გარემოს ეკოლოგიურ მდგომარეობას და მავნე ზემოქმედებას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. საყოფაცხოვრებო ნარჩენების შეგროვება, დახარისხებას, შენახვასა და გამოყენებას დიდი მნიშვნელობა აქვს გარემოსდაცვითი კუთხით. ნარჩენების უტილიზაციის შესამცირებლად და შესამსუბუქებლად საჭიროა მათი დახარისხება; ამრიგად, ჩვენი ჰიპოთეზები დადასტურდა.

6. რეკომენდაციების შემუშავება;

ა). გატარდეს პროპაგანდისტული კამპანია: ”დავახარისხოთ  საყოფაცხოვრებო ნარჩენები“; ბ). დასახლებულ პუნქტებში  დაიდგას სხვადასხვა ფერად შეღებილი კონტეინერები, სადაც  დახარისხებული ნარჩენები ჩაიყრება;  გ). გაიხსნას იმ საყოფაცხოვრებო ნარჩენების  მიმღები პუნქტები, რომელთა მეორადი გამოყენებაც შესაძლებელია.  დ). სასურველია   ვნახოთ შემდეგი ფილმი: ”ადამიანის ეკოლოგიური კვალი”, 4 ნაწილი, (The human Foodprint) 2007 წ.  ტელეარხი National Geographic-ი.  https://www.youtube.com/watch?v=4LdI2JORLBE

7. პრეზენტაცია: მოსწავლეები წარადგენენ შესრულებულ სამუშაოს.
8. შეფასება: მოსწავლეებმა უნდა შეავსონ თვითშეფასების ანკეტა:
9. კმაყოფილი ხართ თუ არა მუშაობის პროცესით:

ა) კი; ბ ) არა:  გ) არ ვიცი; დ)  ყოველთვის არა;

2. მუშაობის პროცესში  შეიძინეთ თუ არა  ახალი ცოდნა: ა) კი ; ბ) არა.
3. მუშაობის პროცესში გამოგიმუშავდათ  ან განიმტკიცეთ თუ არა რაიმე ახალი უნარი: ა) კი; ბ ) არა.
4. რა როლს ასრულებდით ჯგუფში მუშაობისას; ა) ინიციატორი, ბ) შემსრულებელი; გ) პრეზენტატორი; დ) პასიური დამკვირვებელი.
5. ყოველთვის ახერხებდით სამუშაო გეგმით მუშაობას: ა) კი;  ბ) არა; გ) მიჭირს პასუხის გაცემა.
6. გაგიჭირდათ თუ არა ჯგუფში მუშაობა: ა) კი; ბ) არა.
7. ინფორმაციის რა წყაროებთან მოგიწიათ მუშაობა: ა) ბეჭდური;  ბ) ელექტრონული; გ) სხვა.
8. იგრძენი თუ არა თავი მკვლევრად: ა) კი;  ბ) არა;  გ) მიჭირს პასუხის გაცემა.
9. მიიღებთ თუ არა მომავალში კიდევ მონაწილეობას კვლევაში: ა) კი;  ბ)  არა; გ) არ ვიცი.
10. დაწერეთ, როგორ გამოიყენებთ მიღებულ გამოცდილებას მომავალში?

რაში გამოვიყენოთ კომპიუტერული პროგრამა, რომელიც იწერს ადამიანის თხუთმეტწუთიან საუბარს, რამდენიმე წამში აანალიზებს ჩანაწერს და აფასებს მოსაუბრეს?

ცოდნის, ქცევებისა და კოგნიტიური პროცესების გაზომვა მათემატიკოსებმა და ფიზიკოსებმა ჯერ კიდევ მე–19 საუკუნეში დაიწყეს, რაც საფუძვლად დაედო დისციპლინა „მათემატიკური ფსიქოლოგიის“ ჩამოყალიბებას. 80-იანი წლებიდან მოყოლებული, მეცნიერები ფსიქოლოგიური თერაპიის შედეგების გაზომვასაც ცდილობენ.

ბელგიისა და ნიდერლანდების საზღვართან მდებარე გერმანიის ისტორიულ ქალაქ აახენში 2012 წელს ახალგაზრდა იურისტმა დირკ გრატცელმა შექმნა პირველი კომპიუტერული პროგრამა, რომელსაც ადამიანის მეტყველებაში მისი პიროვნული მახასიათებლების ამოცნობა შეუძლია.

მანამდე პროგრამის ავტორი გერმანიის ფეხბურთის, ფრენბურთის, კალათბურთისა და ჰოკეის ბუნდესლიგის მწვრთნელების მრჩეველი იყო. მას მწვრთნელებისთვის სპორტსმენების შესახებ უტყუარი ინფორმაციის მიწოდება ევალებოდა. ამით ის ხელს უწყობდა მათ შორის წარმატებული კომუნიკაციის დამყარებას. მოგვიანებით გადაწყვიტა, სხვა სამსახურებსაც დახმარებოდა. მოთხოვნები ორი ტიპისა აღმოჩნდა. პირველი: ადმინისტრაციას სურდა, ახალი თანამშრომლები ამა თუ იმ თანამდებობისთვის მათი ფსიქოლოგიური მზაობის მიხედვით შეერჩია; მეორე: ფსიქოლოგიური დიაგნოსტიკა ყოფილიყო მარტივი და სწრაფი. ამისთვის საჭირო იყო ისეთი საზომის არსებობა, რომელიც ტექნიკურად გამართული იქნებოდა და გააანალიზებდა ნათქვამს ან ნაწერს, შედეგად კი გამოჩნდებოდა აპლიკანტის ემოციები, პიროვნული და ფსიქიკური თვისებები.

საზომი პარამეტრები ერთი წლით ადრე – 2011 წელს გამოაქვეყნა ჯეიმს პენებაკერმა. სტატიაში „გამოყენებული ნაცვალსახელები ჩვენს პიროვნებას გამოხატავს“ ავტორი წერდა, რომ ფუნქციური სიტყვები: არტიკლები, პირის ნაცვალსახელები, კავშირები, დამხმარე ზმნები, –  შინაარსის მატარებელი არ არის, მაგრამ გულწრფელობას, სტაბილურობას და საკუთარი თავისადმი დამოკიდებულებას წარმოაჩენს.

დეპრესიული ადამიანები ძალიან ხშირად იყენებენ პირველი პირის გამომხატველ ფორმებს, რადგან საკუთარ თავზე არიან კონცენტრირებულები. მაგალითად, თუ იკითხავთ: „როგორი ამინდია?“ – დეპრესიული ადამიანი გიპასუხებთ: „მგონი, ცხელა“, –გაწონასწორებული კი პირდაპირ იტყვის, რომ „ცხელა“.

ფუნქციური სიტყვების გამოყენების მიხედვით შეიძლება იმის დადგენაც, რა პოზიცია უკავია ადამიანს სამსახურში, დაქვემდებარებული პირია თუ მას ექვემდებარებიან სხვები. სოციალურ სტატუსთან ერთად ეს სიტყვები წარმოაჩენს მოსაუბრის ემოციურ მდგომარეობას, პიროვნულ თვისებებს და ასაკსაც კი.

პენებაკერმა ნათქვამის ანალიზის მეთოდი საკუთარ თავზე გამოსცადა. ის აანალიზებდა თავის საუბარს გარდატეხის ასაკში მყოფ ვაჟთან, მცირეწლოვან ქალიშვილსა და მეუღლესთან. აღმოჩნდა, რომ ვაჟიშვილს ცივად და მიუკარებლად ესაუბრებოდა, ისე, რომ თავადაც ვერ ხვდებოდა ამას. მიზეზს მალევე მიაგნო: ვაჟიშვილს თვითონვე ეჭირა თავი ცივად და გარიყულად. მაშინ მამამ შეცვალა თავისი საუბრის სტილი, რათა ურთიერთობა დაეთბო და შვილისთვის მეგობრობა და კარგი მამობა გაეწია. აღსანიშნავია, რომ პენებაკერს საკმაოდ ბევრი დრო დასჭირდა ნათქვამისა და ნაწერის ანალიზისთვის.

პროგრამისტებმა, ლინგვისტებმა, ფსიქოლოგებმა და ბიზნესის ადმინისტრატორებმა იურისტსა და წარმატებული კომუნიკაციის ტრენერ დირკ გრატცელთან ერთად მრავალი კვლევა ჩაატარეს. ისინი იწერდნენ ცდისპირების საუბარს 15 წუთის განმავლობაში, თანაც რამდენჯერმე, რათა შეემოწმებინათ, რამდენად სტაბილური იყო მოსაუბრის აზრები და საუბრის სტილი, შეისწავლეს ათასობით ადამიანის ნაუბარი განსაზღვრული კითხვების მიხედვით და გაითვალისწინეს ფსიქოლოგების უახლესი აღმოჩენები. შემდეგ შექმნეს მონაცემთა ბაზა და შეადგინეს პროგრამა „Psyware“, რომელიც რამდენიმე წამში ზომავს თხუთმეტწუთიანი საუბრის ას თხუთმეტ მახასიათებელს. ეს მახასიათებლებია მოსაუბრის მიერ გამოყენებული შინაარსის მატარებელი და ფუნქციური სიტყვები, ფრაზები, პირის ნაცვალსახელები, ზედსართავი სახელები, ზმნიზედები, წინადადების წყობა, ხმის ტემბრი, პაუზები სიტყვებსა და წინადადებებს შორის და მრავალი სხვა.

დირკ გრატცელის მიზანი კეთილშობილურია: კომპიუტერული პროგრამის გამოყენებით პოსტტრამვული სტრესის სინდრომის, დეპრესიის, გადაღლილობის, იმედგაცრუების აღმოჩენა და ადამიანებისთვის საკუთარ თავზე სამუშაოდ სწორი გზის ჩვენება, – თუმცა პროგრამის შექმნის თავდაპირველი მიზანი დამსაქმებლებისთვის კადრების სწორად შერჩევაში დახმარება იყო.

გამოყენებული წყაროები:

Your use of pronouns reviels your personality, James W. Pennebaker, Harvard Business Reviw, 2011

Sprachanalyse per software erlaubt Blick in die Seele, Peter Trechow, www.vdi-nachrichten.com

თამაშს ანუ გასართობ მოქმედებას – განურჩევლად იმისა, პედაგოგიურია თუ არა – სამი მიმართულება აქვს: მოტორული, აფექტური და კოგნიტიური. მოტორული თამაშები ავითარებს მოტორულ უნარებს (მოძრაობას), აფექტური – დამოკიდებულებებს, ხოლო კოგნიტიური ცოდნას სძენს ადამიანს.

რას მატებს თამაში უცხო ენის გაკვეთილს

უცხო ენის სწავლა-სწავლებისას თამაშს ლინგვისტურ რეალიებთან ერთად კულტურის გადამტანის როლიც აკისრია. სასწავლო მეთოდად თამაშის გამოყენებისას ცენტრშია შემსწავლელი, მისი ინტერესები და შესაძლებლობები. სასწავლო პროცესში თამაშის გამოყენება ხელს უწყობს პოზიტიური, უშუალო ატმოსფეროს ჩამოყალიბებას, რაც ამ მეთოდს ტრადიციული პედაგოგიური მეთოდებისგან განასხვავებს.

უცხო ენის გაკვეთილზე თამაშის გამოყენება კომუნიკაციური მიდგომის ერთ-ერთი სახესხვაობაა, რომელის მეშვეობითაც უმჯობესდება სოციალური უნარები, ზეპირმეტყველება და ინტერაქცია.

თამაშს შეუძლია, გაალღოს თანაკლასელებსა თუ ჯგუფის წევრებს შორის არსებული ყინული, წაახალისოს მონაწილეები რთული სამუშაოს შესასრულებლად. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის ხელს უწყობს ჯგუფის დინამიკას.

გარდა ამისა, თამაში სცდება ფუნქციურ მიზნებს და მიდის უფრო შორს – მეტყველებამდე, სიტყვის თქმამდე და ა.შ.

უცხო ენის გაკვეთილზე გასართობი ქმედების უმთავრესი უპირატესობა მოტივაციის ამაღლებაა. ამ დროს მონაწილე უშუალოდაა ჩართული პროცესში და თვითშემეცნებას ეწევა. ფრანგული ენის გაკვეთილზე თამაშის გამოყენება წმინდა ლინგვისტური შესაძლებლობების განვითარებას კი არ ისახავს მიზნად, არამედ „მოქმედებას და რეაქციას სხვადასხვა საკომუნიკაციო სიტუაციაში“.

როგორ შევარჩიოთ თამაში

რისკის მინიმუმამდე შესამცირებლად თამაშის არჩევისას უნდა განვსაზღვროთ სამიზნე ჯგუფი. აუცილებელია, მასწავლებელი კარგად იცნობდეს მას, ითვალისწინებდეს მის ინტერესებსა და შესაძლებლობებს. გარდა ამისა, უნდა დაფიქრდეს იმაზეც, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს თამაში სპეციფიკური და გლობალური მიზნების მისაღწევად.

მოსაძიებელია ალტერნატიული გზებიც, რადგან შესაძლოა, თამაში შეესაბამებოდეს სამიზნე ჯგუფის მოთხოვნებს, მაგრამ, ამასთანავე, არსებობდეს ამ მიზნების მიღწევის უკეთესი, უფრო საინტერესო საშუალებაც.

გარდა ამისა, უნდა დავფიქრდეთ ჯგუფის მობილობაზე, იმაზე, როგორ განთავსდებიან მონაწილეები და ა.შ.

თამაშის მიზანი: ისევე როგორც ყველა პედაგოგიურ აქტივობას, თამაშსაც სჭირდება ნათელი და კონკრეტული მიზანი – უნდა ვიცოდეთ, რისთვის მოვიხმობთ ამ მეთოდს: წერითი თუ ზეპირი უნარების განსავითარებლად, ლექსიკური მარაგის გასამდიდრებლად, გრამატიკული ერთეულების დასასწავლად… მიზანი ის მარადიული კითხვაა, რომელსაც მასწავლებელი გამუდმებით უნდა უსვამდეს საკუთარ თავს.

მონაწილეთა (მოსწავლეთა) რაოდენობა ჯგუფში: აუცილებელია, წინასწარ განისაზღვროს ისიც, თამაში ჯგუფურია თუ ინდივიდუალური, რადგან მონაწილეთა რაოდენობა ზოგიერთ თამაშში შეზღუდულია და პირიქით, არსებობს სოციალური თამაშები, რომლებიც დიდ ჯგუფებთან გაცილებით ეფექტურია, ვიდრე მცირესთან.

მონაწილეთა აკადემიური დონე და სოციალური უნარები: აუცილებელია ამ ფაქტორთა გათვალისწინება და მათი ერთმანეთისგან გამიჯვნა. მაგალითად, დაბალი აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლე შესაძლოა იყოს ღია, დინამიკური და სიამოვნებით მიიღოს მონაწილეობა ჯგუფურ თამაშში, ხოლო მაღალი აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლემ, რომელსაც არ აქვს განვითარებული ინტერპერსონალური უნარები, პირიქით, უარი თქვას მასზე, ამიტომ თამაშის ისეთი წესების შერჩევაა საჭირო, რომლებიც ყველა მონაწილეს მოერგება.

თამაშის დრო და ხანგრძლივობა: გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ზოგიერთი თამაშის წესების ახსნას მეტი დრო სჭირდება, ზოგისას –  ნაკლები; ზოგი ჯგუფი უფრო იოლად ითვისებს წესებს, ზოგი – უფრო ძნელად. განსაზღვრეთ, რამდენი ხანი დაგჭირდებათ თამაშის დროს მოგროვებული ქულების დასათვლელად, რადგან ხშირად ეს პროცესი უფრო მეტ ხანს მოითხოვს, ვიდრე წარმოგვიდგენია.

თამაშის დროს სივრცის გამოყენება: იმის გასარკვევად, გეყოფათ თი არა სივრცე, დაუსვით საკუთარ თავს შემდეგი კითხვები: სად აპირებთ თამაშს – საკლასო ოთახში თუ მის გარეთ? პატარაა თუ დიდი საკლასო ოთახი? მოძრავია თუ არა მაგიდები? მოძრავია თუ არა თავად თამაში?

გაითვალისწინეთ შემდეგი რეკომენდაციებიც:

• შეარჩიეთ თამაშისთვის სასურველი დრო;
• ხელი შეუწყვეთ პოზიტიური გარემოს შექმნას;
• აუხსენით მონაწილეებს წესები და შეამოწმეთ, ყველამ გაიგო თუ არა მითითებები.
• თამაშის დროს გაამხნევეთ მოსწავლეები, რათა მათ აქტიური მონაწილეობის სურვილი გაუჩნდეთ.

თამაშის დასრულების შემდეგ:

• შეაჯამეთ თამაში. ამასთან, სასურველია, მომავალი თამაშის იდეაც დასახოთ.

სად ვიპოვოთ პედაგოგიური თამაშები

უპირველეს ყოვლისა, თვალი გადავავლოთ ინტერნეტრესურსებს. საკმარისია, საძიებო სისტემაში ჩავწეროთ სიტყვები „jeu“ და „FLE“, რომ ვიპოვით უამრავ თამაშს, რომლებსაც ფრანგული ენის მასწავლებლები გვთავაზობენ მთელი მსოფლიოდან. თამაშის არჩევამდე წარმოსახვით უნდა გავიაროთ ყველა ზემოხსენებული ეტაპი. თამაში უფრო სანდო რომ იყოს, სასურველია, ის ოფიციალურ ვებგვერდზე შევარჩიოთ, რადგან ასეთ გვერდებზე უფრო ხშირად აზიარებენ ნაცად და ეფექტურ თამაშებს. წავიკითხოთ კომენტარებიც, სადაც მასწავლებლები თავიანთ გამოცდილებას გვიზიარებენ – შესაძლოა, გამოგვადგეს.

არსებობს სახელმძღვანელოებიც, რომლებიც სწორედ თამაშის მეთოდის გამოყენების მსურველთათვისაა განკუთვნილი. სახელმძღვანელოში თამაშის შერჩევისას აუცილებელია იმავე ეტაპების გავლა.

ერთი თამაშის პრაქტიკული მაგალითი

„დაასწარი – იპოვე ზმნა და შეადგინე წინადადება“

თამაშის კომუნიკაციური მიზანი: ზეპირმეტყველების განვითარება

ენობრივი/ ლინგვისტური მიზანი: ზმნის უღლება აწმყო დროში, დასწავლილი ლექსიკური მარაგის მიზნობრივი გამოყენება

სამიზნე ჯგუფი: A1 და ზევით

რესურსი: წინასწარ მომზადებული თვალსაჩინოება

მოსამზადებელი საფეხური:

I ეტაპი

დაავალეთ მოსწავლეებს, ფურცლებზე დახატონ ხელის მტევნები, ხელისგულებზე დაწერონ ზმნის უღლება და ამოჭრან (ზმნების შერჩევა შეიძლება მიზნობრივად, იმის მიხედვით, რომელ დროს და რომელი ჯგუფის ზმნებს გადიხართ. მაგ., I ჯგუფის ზმნები აწმყო დროში – présent les verbes en -er. სასურველია, ზმნები წინასწარ დაინაწილონ მოსწავლეებმა, რათა არ გამეორდეს. რაოდენობა განსაზღვრეთ მოსწავლეთა რაოდენობის მიხედვით. სასურველია დაახლოებით 50 ზმნა).

II ეტაპი

მოსწავლეები შესრულებულ დავალებას აკრავენ ერთ დიდ ფორმატზე, ისე, რომ იკითხებოდეს. დასრულებული თვალსაჩინოება გააკარით შესამჩნევ და ხელმისაწვდომ ადგილას.

თამაშის საფეხური

I ეტაპი

◦ მონაწილეები იყოფიან ორ ჯგუფად.

◦ თითო ჯგუფიდან გამოდის თითო წარმომადგენელი, დგება თვალსაჩინოებასთან და ელოდება დავალებას.

◦ თამაშის წამყვანი (შეიძლება, ეს იყოს მასწავლებელი) ასახელებს ზმნას, რომელიც მოცემულია თვალსაჩინოებაზე.

◦ ჯგუფის წარმომადგენლები ეძებენ ზმნას, პოვნის შემთხვევაში აფარებენ ხელს (ისე, რომ დაიფაროს ნაუღლები ზმნა) და აუღლებენ ზეპირად.

◦ ამავე ზმნის გამოყენებით ადგენენ წინადადებას (თამაშის გართულებისას შეიძლება სხვა მითითებების მიცემაც, მაგალითად, რა ასო-ბგერაზეც იწყება ზმნა, იმავე ასო-ბგერაზე დაიწყოს წინადადების ყველა წევრი: Parler – Papa parle polonais).

თითოეულ შესრულებულ დავალებაში ჯგუფი იღებს თითო ქულას. გამარჯვებულია ის, ვინც დაასწრებს პასუხს (უფრო სწრაფად იპოვის ზმნას, უფრო სწრაფად აუღლებს მას და შეადგენს წინადადებას).

თამაში გრძელდება მანამდე, სანამ ჯგუფის ყველა წევრი არ გამოვა სათამაშოდ.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Haydée Silva, Le jeu en classe de langue
2. Javier Suso Lopez, Jeux communicatifs et enseignement / apprentissage des langues étrangères

მგონი, გახსოვს ჩვენი შეთანხმება, რომ ამ ზაფხულს, ბებიის სახლის ძველისძველ წიგნის თაროზე თუ სოფლის დამტვერილ ბიბლიოთეკაში, უცხო ქალაქების წიგნების მაღაზიებში თუ საკუთარ, დავიწყებულ წიგნებს შორის მე და შენ  ტექსტებს ვეძებთ, ტექსტებს სულს ვუდგამთ, ტექსტებს ვაღვიძებთ – არ აქვს მნიშვნელობა, დიდი ხნის მკვდარია ეს ტექსტი, თუ დაბადებიდან მკვდრადშობილი, შენი მთავარი საზაფხულო დავალება  – მათი გაღვიძება იქნება.

როგორ? ახლავე მოგიყვები!

            მოკლედ, მე ასეთი თამაში მოვფიქრე – თვალახვეული მივდივარ წიგნის თაროსთან და შემთხვევით, ალალბედზე ვიღებ წიგნს, შემდეგ, თუ მასში არ არის, მე მაინც ვცდილობ მოვძებნო ლიტერატურა, ხოლო თუ უკვე არის, – ამას რა ჯობია.

მმმ, აი, ნახე, დავბორიალობ ბიბლიოთეკის თაროებთან, მეტი ინტრიგისთვის გეტყვი, რომ ეს განყოფილება სულაც არაა მხატვრული ლიტერატურა, აქ ლექსიკონები, ლექსიკონები და კიდევ ერთხელ ლექსიკონებია – მთელი საბადო, ერთგვარი განძთსაცავი.

            მე რომ მკითხო, ლექსიკონი – ღმერთების წიგნია, აბა, სხვაგვარად როგორ უნდა მოახერხონ მათ ერთდროულად ყველგან და არსად ყოფნა – ჰოდა, ამიტომაც მგონია, რომ ანტიკური ღმერთები  ლექსიკონებში ცხოვრობენ.

ნახე, რამდენი ჯადოსნური წიგნია – განმარტებითი, ორთოგრაფიული, სინონიმთა, გეოგრაფიული სახელების, ეტიმოლოგიური,  სიმფონია-ლექსიკონები,  უცხო ენათა…

სიტყვა გამიგრძელდა, ხელისცეცებით ვსინჯავ წიგნებს, ისე ადვილად საგრძნობია წიგნების მტვერი, სხვადასხვა ფაქტურის ყდა, რბილი, მაგარი, ტყავის, მუყაოსი, ზოგი რელიეფური, ზოგი – ძალიან გლუვი, მორჩა, რაც არის, არის, ერთი წიგნი მოვიხელთე – ჩემს ბადეში მოხვდა.

            თვალს ვახელ და ვუყურებ – მოყავისფრო წიგნია, საშუალო ზომის, მაგარყდიანი – “საზღვარგარეთის ქვეყნების გეოგრაფიული სახელების ორთოგრაფიული ლექსიკონი”, ენათმეცნიერების ინსტიტუტის გამოცემა, თბილისი, 1989 წ.

მდაას, რას იტყვი, რთული მისია მხვდა თუ არა წილად? – ლიტერატურად ვაქციო, მხატვრულ ტექსტად წარმოვიდგინო მთელი ეს გეოგრაფია და ორთოგრაფია. ძნელია? ვინ იცის, ჩვენ მივყვეთ.

შესავალში ვიგებ, რომ ამ შესანიშნავი სამეცნიერო ნაშრომის ავტორები, გამოჩენილი ენათმეცნიერები არიან – ქართული ფილოლოგიის ღმერთები თუ ნახევარღმერთები – ეს ჩემს პასუხისმგებლობას ზრდის.

თვალსაჩინოებისათვის პირველივე გვერდს გაჩვენებ:

ა

აარე-მდ. რაინის მარცხ. შენაკადი; შვეიცარია

აახენ-ი – ქ; ჩრდილოეთ რაინ-ვესტფალიის მხარე;

აბა- ქ; აღმოსავლეთი ოლქი, ნიგერია;

აბადან-ი – ქ; ხუზისტანის ოსტანი, ირანი;

აბაი-ცისფერი ნილოსის სახელწოდება ეთიოპიაში;

აბასიანთა სახელმწიფო – ბაღდადის სახალიფო, არაბული ფეოდ. სახელწიფო 750-1258 წლებში;

აბაშეთი – ეთიოპიის ძვ. ქართული სახელწოდება;

აბეოკუტა- ქ; ოგუნის შტ. ადმ.ცენტრი, ნიგერია;

აბიჯანი- ქ; კოტ-დ`ივუარი;

აგუასკალიენტესი- ქ. მექსიკა;

ადელის მიწა – ანტარქტიდის ტერიტორიის ნაწილი…

და ა.შ.

          გადავდივარ თამაშის მთავარ ნაწილზე:

 მაშ ასე, აეროპლანით მოგზაურობს ჩემი წარმოსახვითი გმირი თუ თვითმფრინავით, მხოლოდ სივრცეში თუ დროშიც, ევროპიდან აფრიკამდე, სხვა პლანეტებზე თუ სულაც პარალელურ დროში,  არაფერი ისე არ აღვიძებს ფანტაზიას და ქმნის სიუჟეტს, როგორც საინტერესო ტოპონიმიკა, ხოლო ბგერითი შემადგენლობა, ემოციური აღქმა, მეხსიერების სიღრმეებიდან ამოტანილი ინფორმაცია თუ უბრალოდ, მოგონება ან ცნობიერების ნაკადი საერთოდ – ისეთ ფერად ლიტერატურულ ტილოს დახატავს, რომ წარმოდგენა შეუძლებელია.

საერთოდაც, სახელების დარქმევის ნიჭი, ერთ-ერთი პირველი ჯილდოთაგანია, რომელიც ადამიანს ებოძა.

ვმოგზაურობ ამ წიგნში, გეოგრაფიული სახელიდან გეოგრაფიულ სახელამდე, სიტყვიდან სიტყვამდე, ა წერტილიდან ბ წერტილამდე…

თავბრუდამხვევი შთაბეჭდილებაა :

“ბარსელონა” -ბავშვობაში კატა მყავდა და მას ერქვა ასე;

„დია”, ჩემი სახელის შემოკლებული ვარიანტი, ანუ როგორც ჩემი შვილი მეძახის – მდინარე ყოფილა. სწორედ ამ მდინარის პირას დაიწყება ჩემი ამბავი, უფრო სწორად ჩემი წარმოსახვითი ტექსტის გმირის, ხოლო სად დამთავრდება, ვნახოთ, ჯერ მხოლოდ ქართული ანბანის დასაწყისია…

ივლის ჩემი პერსონაჟი და ასე იმღერებს: “სან-ტომე-დე გუაიანააა”… -სიმღერა გეგონა? სინამდვილეში შტატია, ვენესუელაში.

მოკლედ, ითამაშე ლიტერატურით, ეძებე იგი იქ,  სადაც არ არის და დატკბი მისით იქ, სადაც  იპოვე. როცა სკოლაში დაბრუნდები, მეც მიამბე ანდა წამაკითხე.

ესეც კიდევ ერთი  საზაფხულო დავალება!

თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემა მიზნად ისახავს მასწავლებელზე ორიენტირებული ავტორიტარული სასწავლო პროცესის შეცვლას მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო პროცესით, რომელიც მოსწავლის ინტერესებსა და მოთხოვნილებებს ითვალისწინებს. ინტერაქტიულ სწავლებას პედაგოგიკაში სწავლებისა და ცოდნის ახალი სტრატეგიები შემოაქვს. იცვლება სწავლების მიზანი. იგი ორიენტირებული ხდება არა მხოლოდ მზა ცოდნის მიღებაზე, არამედ უნარ-ჩვევების გამომუშავებაზე.

მოსწავლე ინტერაქტიული  სწავლების სუბიექტი და მისი აქტიური მონაწილეა.

სწავლებას საფუძვლად ედება მოსწავლის პირადი გამოცდილება, პირადად მისი თვისებები და ცოდნა.

სწავლების პროცესისადმი ეს მიდგომა მნიშვნელოვან საგანმანათლებლო მიმდინარეობას – კონსტრუქტივიზმს ეყრდნობა. მისი ძირითადი იდეა ის არის, რომ მოსწავლეებს ვასწავლოთ ძველი და ახალი ცოდნის შედარებით ახალი ინფორმაციის შეგროვება, დასკვნების დამოუკიდებლად გამოტანა, დამოუკიდებლად აზროვნება, ცოდნის კონსტრუირება.

კონსტრუქტივიზმის მიხედვით, მოსწავლე სწავლის პროცესის აქტიური მონაწილეა. სწავლების კონსტრუქტივისტული მეთოდი გულისხმობს სწავლების პროცესში მოსწავლეთა ინტერესების მაქსიმალურად გათვალისწინებას, მათ წახალისებას, რათა მათ შეძლონ ფაქტების, მოვლენებისა და ცნებების ანალიზი და ინტერპრეტაცია.

ამ ტიპის გაკვეთილი ისე უნდა იყოს დაგეგმილი, რომ მასწავლებელი დაეხმაროს მოსწავლეებს, თავად ააგონ ცოდნა, დაამყარონ საგნებს შორის კავშირი და, რაც ყველაზე მთავარია, შეძლონ ანალიზი. ეს ზრდის მოსწავლეთა აქტივობასა და ინტერესს. კონსტრუქტივისტული მეთოდით სწავლების შემთხვევაში მასწავლებელი პროცესის დამგეგმავი, წარმმართველი, შემფასებელი და ხელისშემწყობია.

სწავლების კონსტრუქტივისტული მიდგომის ძირითადი პრინციპებია:

• სწავლა აქტიური პროცესია. მოსწავლე აგებს ცოდნას მასწავლებლის მიერ გადაცემული ინფორმაციის საფუძველზე. სწავლება უნდა დაეხმაროს მოსწავლეებს საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებაში. მოსწავლე ყველაზე უკეთ მაშინ ითვისებს, როდესაც საკუთარი გამოცდილებაზე დაყრდნობით წყვეტს პრობლემას;
• სწავლა გულისხმობს მნიშვნელობის წვდომას. მასწავლებლის მიზანია, ისე წარმართოს სასწავლო აქტივობები, რომ მოსწავლეებმა მნიშვნელოვანი იდეები და აღმოჩენები კარგად გაიაზრონ.
• სწავლა სოციალური ურთიერთობების გზით აიგება. შესაბამისად, სასწავლო გარემოში ცოდნის კონსტრუირების საუკეთესო საშუალება თანამშრომლობითი სწავლების გამოყენებაა, მაგ. ჯგუფური მუშაობები დისკუსიები…
• სწავლა ყოველთვის გულისხმობს კონტექსტს. მოსწავლე ყველაზე კარგად ითვისებს მაშინ, როდესაც ახალი ინფორმაცია განვლილს უკავშირდება.

სწავლების კონსტრუქტივისტული მიდგომის შემადგენელი ნაწილები:

• ახალი იდეების დაკავშირება არსებულ ცოდნასთან;
• მოდელირება – მასწავლებელი მიმართავს რთულ დავალებას და ცდილობს მოსწავლეთათვის თვალსაჩინო გახადოს ის ნაბიჯები, რომლებიც ამ დავალების შესასრულებლადაა საჭირო;
• ”ხარაჩოს” მეთოდი – მასწავლებელი ისეთ დავალებებს აძლევს მოსწავლეებს, რომელთა შესრულებაც მათ დახმარების გარეშე გაუჭირდებათ. მასწავლებელი სხვადასხვა ხერხებით ეხმარება მოსწავლეებს. დახმარებას თანდათან ამცირებს და საბოლოოდ მოსწავლეები თავად ახერხებენ საქმისათვის თავის გართმევას;
• არტიკულაცია – საკუთარი შეხედულებების გამოთქმა ვერბალიზაციის გზით და მათი დაცვა, რაც დაეხმარება მოსწავლეებს მასალის უკეთ გააზრებაში.
• რეფლექსია – მოსწავლეები ახდენენ საკუთარი სწავლის პროცესის ანალიზს. ეს ავითარებს კრიტიკულ აზროვნებას. სხვაგვარად ამ პროცესს ”მეტაკოგნიცია”, ანუ სწავლის პროცესის გაანალიზება ეწოდება.
• თანამშრომლობა – კონსტრუქტივისტული მიდგომა გულისხმობს ურთიერთსწავლებას, ერთობლივ მუშაობას;
• არჩევანი – მოსწავლეებს ეძლევათ არჩევნის საშუალება, რაც ხელს უწყობს სწავლის პროცესს: იზრდება ჩართულობა და ინტერესი სასწავლო პროცესისადმი;
• მოქნილობა – კონსტრუქტივისტული მეთოდის თანახმად, მასწავლებელი საჭიროებისამებრ მოქნილად ცვლის გაკვეთილის მიმართულებას;
• ადაპტაციის უნარი – მასწავლებელს უნდა შეეძლოს სასწავლო მიზნებისა და ამოცანების ადაპტირება მოსწავლეთა შესაძლებლობებთან;
• მრავალმხრივი რეალობა – მრავალმხრივი რეალობის გააზრება დაეხმარება მოსწავლეებს, გაიგონ, რომ ყოველთვის ერთი სწორი პასუხი არ არსებობს. ეს უვითარებს მოსწავლეს კრიტიკულ აზროვნებას. ამისთვის მასწავლებელმა აუცილებლად უნდა მიაწოდოს მოსწავლეებს რამდენიმე ალტერნატიული შეხედულება ერთსა და იმავე საკითხის შესახებ.

შემოგთავაზებთ რამდენიმე აქტივობას, რომელთა განხორციელებაც საგაკვეთილო პროცესს უფრო საინტერესოსა და სახალისოს  გახდის:

1. ინტერვიუ – სამი ნაბიჯი

შესასწავლი თემა – შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“ („ამბავი როსტევან არაბთა მეფისა“)

კლასი – X

სასწავლო მიზანი – განუვითაროს მოსწავლეებს მიზანმიმართული კითხვის დასმის, ინფორმაციის ლოგიკურად და ლაკონურად ჩამოყალიბების, აქტიური მოსმენის,  ჩანაწერების გაკეთებისა და შეჯამების უნარი.

მიმდინარეობა:

მოსწავლეებს ვავალებ, გაეცნონ  ტექსტს და ამის შემდეგ მოამზადონ კითხვები პრობლემის ირგვლივ  (ინტერვიუსთვის), რათა გამოუმუშავდეთ შეკითხვის დასმის ჩვევა.

კლასს ვყოფთ სამკაციან ჯგუფებად და ვუხსნი მეთოდის არსს. ტრიადის თითოეული მონაწილე იქნება ინტერვიუერი, რესპოდენტი და დამკვირვებელი.

პირველი ნაბიჯი: ინტერვიუერი იღებს ინტერვიუს რესპონდენტისგან, ხოლო დამკვირვებელი აკეთებს ჩანაწერებს, ინიშნავს არსებითს ინტერვიუერისა და რესპოდენტის საუბრიდან.

მეორე და მესამე ნაბიჯი – როლები იცვლება (თითოეული ინტერვიუსთვის განკუთვნილია 5 წუთი, ჯამში –  15 წუთი).

შემდეგ ორ-ორი სამკაციანი ჯგუფი ერთიანდება ექვსკაციან ჯგუფად. ჯგუფის ექვსივე წევრი დამკვირვებლის როლშია და, შესაბამისად, ჩანაწერებსაც აკეთებენ. ექვსივე რიგრიგობით წარმოუდგენს დანარჩენ მოსწავლეებს თავისი ჩანაწერიდან არსებითს. ბოლოს ჯგუფი აჯამებს დამკვირვებლების ჩანაწერებს და აკეთებს პრეზენტაციას.

მასწავლებელი ისმენს პრეზენტაციას. ბოლოს მოსწავლეები მასწავლებლის დახმარებით აჯამებენ და აფასებენ მიღებულ ინფორმაციას.

ამ მეთოდის გამოყენება ეფექტურია, როგორც მოსწავლეთა წინარე ცოდნის შესამოწმებლად, ასევე თემის შესაჯამებლად.

ეს მეთოდი გვეხმარება, განუვითაროთ მოსწავლეებს საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევები, რაც სწავლის ხარისხის ამაღლებისა და სოციალიზაციის უნარის განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა.

2.დაკარგული (გამოტოვებული) სიტყვები

შესასწავლი თემა – აკაკი წერეთლის „გამზრდელი“

კლასი – XI

სასწავლო მიზანი: ტექსტზე მუშაობისას მოსწავლეთა ყურადღების მობილიზება; კონტექსტური გასაღებების ამოცნობა და გამოყენება; წინარე ცოდნის გააქტიურება; მასალის მთლიანობაში გააზრება.

მიმდინარეობა:

დამოუკიდებელი კითხვისა და მოსწავლეთა ყურადღების მობილიზაციის მიზნით მოსწავლეებს ვურიგებ ტექსტს (მეოთხე თავი), რომელშიც გამოტოვებულია სიტყვები. მოსწავლეები კითხულობენ დაკვირვებით და ცდილობენ გამოტოვებული ადგილების შევსებას.  სიტყვები  უნდა დანომრონ ისე, როგორც ტექსტშია მოცემული (მაგალითად: „არც გვარით, არც ვაჟკაცობით, არც სიმდიდრით, არც ქონებით, – ჰაჯი უსუბ ცნობილია მხოლოდ  1… და 2… „ )

შემდეგ წყვილდებიან და განიხილავენ ერთმანეთის ნამუშევარს. შესაძლებელია, ერთის ნაცვლად რამდენიმე სავარაუდო პასუხმა მოიყაროს თავი. მოსწავლეები მსჯელობენ და სხვადასხვა ფერის მარკერით წერენ საკუთარ სიტყვებს, რათა  არ გაუჭირდეთ საკუთარი ჩანაწერის მოძებნა.

 ყოველივე ამის შემდეგ ვუკითხავ ტექსტის სწორ ვარიანტს. ბოლოს  მოსწავლეებთან ერთად განვიხილავ საინტერესო ვარიანტებს.

ეს მეთოდი გვეხმარება მოსწავლეთა ცოდნის გააქტიურებაში, გაგებასა და ტექსტის   გააზრებაში. გარდა ამისა, მოსწავლეები უფრო აქტიურად ერთვებიან სასწავლო პროცესში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. საგამოცდო პროგრამა და დამხმარე ლიტერატურა (კრებულიდან: „როგორ მოვემზადოთ პედაგოგთა სასერთიფიკაციო გამოცდისთვის, ეროვნული ცენტრი. თბილისი 2012);
2. 2. სწავლება და შეფასება – დამხმარე სახელმძღვანელო (II);

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი 2008.

ლიტერატურის სწავლებისას თეორიული ნაწილი ყველაზე ნაკლებად ხიბლავთ ბავშვებს. არა მგონია, ეს მათი ბრალი იყოს. სასკოლო სისტემა დაწყებითი კლასებიდანვე აჩვევს მათ, რომ ლიტერატურის კვლევა მწერლის სათქმელის ამოცნობაა. მიუხედავად იმისა, რომ ლიტერატურის თეორია პროგრამითაც გათვალისწინებულია და მეტ-ნაკლებად სახელმძღვანელოებშიც შედის, ამ ნაწილში ყველაზე მეტად მოიკოჭლებენ და, შესაბამისად, უჭირთ კვლევა, უჭირთ შესაბამის ენაზე მეტყველება, ნაწარმოების მხატვრული თუ ფორმობრივი ანალიზი.

ქვემოთ შემოგთავაზებთ ლექსის ტიპებს, რომელთა გაცნობაც სასურველი იქნება უფროსკლასელებისთვის და თუ ერთი გაკვეთილის ფარგლებში მასწავლებლის მიერ მიწოდებული მასალის ათვისების შემდეგ თავადაც მოიძიებენ ამა თუ იმ ტიპის ლექსის ნიმუშს და კლასს წარუდგენენ, შესაძლოა, გაკვეთილი არანაკლებ ცოცხალი და საჭირო გამოვიდეს, ვიდრე რომელიმე ნაწარმოების სათქმელის ირგვლივ გამართული დისკუსია.

ლექსი „ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში“ ახსნილია როგორც პოეტური ნაწარმოები, რომელსაც ახასიათებს თავისებური რიტმი და, როგორც წესი, რითმა. ყველამ ვიცით, რომ ლექსი პროზის საპირისპირო სახეა და წყობილსიტყვაობასთან ერთად, წესისამებრ, გარკვეულ გრაფიკულ ფორმასაც გულისხმობს. ყოველი სტროფი ახალი ტაეპით იწყება და რითმიანი ლექსის ტაეპში მარცვალთა რაოდენობა განსაზღვრულია. მარცვალთა რაოდენობით განსაზღვრული რიტმი და რითმა, რომელიც ხმოვანთა და თანხმოვანთა თანხვედრას გულისხმობს, ქმნის კომპოზიციურ, ემოციურ და შინაარსობრივ ერთობლიობას.

ქართულ სინამდვილეში ლექსის ტიპებზე საუბარი შაირით უნდა დავიწყოთ. „შაირი“ არაბული ტერმინია (შაჰირ) და ლექსს ნიშნავს.

სიტყვა „შაირს“ ქართულში სხვადასხვა შინაარსი აქვს. რუსთაველთან ის ზოგადად ლექსის სინონიმია: „შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთ დარგი“; „მოშაირე არა ჰქვიან, თუ სადმე სთქვას ერთი-ორი“.

შაირს იყენებენ მოკლე, ერთსტროფიანი ლექსის აღმნიშვნელადაც, სადაც მეოთხე ტაეპი წინა სამის შემაჯამებელ აზრს გადმოგვცემს და „და“ კავშირით იწყება. მაგალითად:

„სოფლის მიმდონი ყოველნი სდევენ და ემოყვრებიან,

არც დაუნდვია, არც ინდობს, ვინც დასანდობლად სცდებიან,

უტვინოს ძვალთა მწოველნი გაძღებად ცუდად შვრებიან

და რაცა სხვათა უყო, შენც გიზამს, ასე უმოქმედებიან.

(„ქილილა და დამანა“)

შაირი ხალხურ ლექსსაც ეწოდება. აქ იგი, ჩვეულებრივ, რვამარცვლიანია:

„ქალავ, ისეთი თეთრი ხარ,

როგორც საყდარში კირიო,

მალიმალ მამაგონდები,

ჩამოვჯდები და ვტირიო“.

შაირი ჰქვია, როგორც ვიცით, რუსთველისეულ საზომსაც, რომელიც თექვსმეტმარცვლიანია, მაგრამ იყოფა რვამარცვლიან მუხლებად. შაირი გაბატონებული იყო ქართულ პოეზიაში აღორძინების ხანის ჩათვლით.

შავთელური ქართული ლექსის ერთ-ერთი სახეობაა, რომლის დამკვიდრებაც იოანე შავთელის („აბდულმესიანის“ ავტორი, მეთორმეტე საუკუნე) სახელთანაა დაკავშირებული. ლექსი ოთხსტრიქონიანია. თითოეულ სტრიქონში ოცი მარცვალია. სტრიქონი იყოფა ოთხ მუხლად. ახასიათებს გარეგანი და შინაგანი რითმები:

„შემოკრბით, ბრძენნო, ათინელთ ძენო, თამარს ვაქებდეთ მეფედ ცხებულსა,

კრიტს, ალაბს, მაღრიბს, ეგვიპტეს, მაშრიყს, ჩინეთ–მაჩინეთს, თარშის ქებულსა,

რომელნი ელნით, რომელნი ელნით თავს სოგრატისებრ სწავლით გებულსა,

ვარსკვლავთ–მრიცხველნო, სხვათ ბრძენთ მკიცხველნო, ვერ ძალ–გიცთ ქებად, თავს ჰყოფთ ვნებულსა“.

ჩახრუხაული სტროფებისა და მარცვლების რაოდენობით ემთხვევა შავთელურს. განსხვავება ისაა, რომ მუხლები ოთხ-ხუთმარცვლიანია. პირველ მუხლებში შიდა რითმებია, ბოლოს კი, როგორც წესი, ქალური.

ჩახრუხაულის შემოტანა უკავშირდება მეთორმეტე საუკუნის პოეტს ჩახრუხაძეს, რომელიც „თამარიანის“ ავტორადაა ცნობილი:

„თამარ, შენ გიძნობ! ასულად გიცნობ: მზე დაუვალი, შუქ–მომფინარი,

მხიარულ იქმენ! ნაქმარი გიქენ, გესმნეს ნატიფნი და მშვიდი, წყნარი,

ელვა–ეთერი და სიტყვიერი, დარმანის ველი, ედემს მაღნარი,

არს ცნობათ მოთხე, ვითა სამოთხე, წყლად წყალი მრწყველი მუნვე მდინარი“.

სონეტი იტალიური სიტყვაა და სიმღერას ნიშნავს. ეს სალექსო ფორმა წარმოიშვა იტალიაში, განსაკუთრებით გავრცელდა საფრანგეთში. სონეტის ცნობილი ოსტატები არიან დანტე, პეტრარკა, შექსპირი, პუშკინი.

სონეტის ჟანრულ თავისებურებას ქმნის ტაეპთა აგებისა და გარითმვის წესები. სონეტი, როგორც წესი, თოთხმეტი სტრიქონისგან შედგება, რომლებიც იყოფა ორ ოთხტაეპედად და ორ სამტაეპედად. გვხვდება რკალური და პარალელური რითმები.

რობაი ლირიკული ლექსის მეტად გავრცელებული სახეა აღმოსავლურ პოეზიაში. იგი სამიჯნურო და ფილოსოფიური მნიშვნელობისაა. შედგება ოთხი ტაეპისგან. გარითმულია ყველა, გარდა მესამისა.

„ტირიფის მსგავსად გათრთოლებდეს ბედი და ხვედრი,

თან დღენიადაგ იმედოვნე ცვლილება მკვეთრი.

მე საბოლოო ფერად შავი ფერი მსმენია,

მაშ, ეს შავი თმა, მითხარ, რაღამ გახადა თეთრი?“

(ჰაფეზი)

ყაზალი არაბულ-სპარსულ პოეზიაში ორტაეპიანი სტროფი ან ასეთი სტროფებით შედგენილი ლექსია:

„სანამ სადოქედ აზელილა ჩვენი ტალახი

ღვინით ამივსე თავის ქალა, ისე ვით ჯამი,

ჩვენთვის უცხოა მწირობა და განდეგილობა,

კამკამა ღვინით დაგვლოცე და გვაამე ამით.

ჰაფეზ, სწორია, ვინც ამქვეყნად ღვინო იწამა,

ამ გზას დაადექ, არ დაფიქრდე არც ერთი წამით“.

(ჰაფეზი)

ტანკა იაპონური სიტყვაა და მოკლე ლექსს ნიშნავს. სულ 31 მარცვლისგან შედგება. მარცვალთა რაოდენობა ტაეპებში შემდეგნაირად უნდა იყოს განაწილებული – 5:7:5:7:7.

„არ მიყვარს ბღენძი,

ცრუბრძენი და ჭკუისკოლოფი,

 ლოთთან დავჯდე, უმჯობესია.

 დათვრება მაინც

 და ერთს გულწრფელად წამოიტირებს“.

(ოტომო ტაბიტო)

ჰაიკუ სიმბოლური დატვირთვის მქონე მოკლე ემოციური ლექსია, რომლის მიზანია წამიერი შეგრძნებების მსოფლმხედველობით ჭრილში გადმოცემა. კლასიკური ჰაიკუ სამი ტაეპისგან შედგება და 17–მარცვლიანია. ტრადიციისამებრ, მასში უნდა ერიოს წელიწადის დროის გამომხატველი სიტყვა. თუმცა კლასიკოს იაპონელ მწერლებთანაც კი ჰაიკუს სტრუქტურა ხშირად ირღვევა.

„უკვე მარტო ვარ,

წარწერას ქუდზე: „ჩვენ ორნი ვართ“ –

როგორმე ბრინჯით ჩამოვრეცხავ“.

მაცუო ბაშო

ბალადა ლირიკულ-ეპიკური ჟანრის ნაწარმოები, საგმირო ხასიათის სიუჟეტიანი ლექსია. წარმოიშვა შუა საუკუნეების საფრანგეთში, მაგრამ სრულყოფილი ფორმა იტალიაში მიიღო. თავიდან ცეკვასთან ერთად შესასრულებელი სასიმღერო ტექსტი იყო, რომელსაც აუცილებლად ჰქონდა რეფრენი. მეცხრამეტე საუკუნიდან ცნობილია ილიას „ბაზალეთის ტბა“. გვხვდება მეოცე საუკუნის პოეტთა შემოქმედებაშიც (გ. ლეონიძე, ო. ჭილაძე…). უფრო ცნობილია ხალხური ბალადა („ლექსი ვეფხისა და მოყმისა“).

ლექსის ტიპები მრავლადაა და მათი გაცნობა პოეზიის კვლევისთვის შესაძლოა ბიძგის მიმცემი აღმოჩნდეს.

პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი სამოდელო გაკვეთილის ერთ-ერთი ტიპია, რომლის ჩატარებაც მასწავლებელს მოეთხოვება. გეოგრაფიის გაკვეთილზე არაერთი პრობლემის დასმა და გადაჭრაა შეასაძლებელი. პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილზე ხდება კრიტიკული აზროვნების განვითარება, რაც ამა თუ იმ საკითხისადმი გონივრულ მიდგომას გულისხმობს.

პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა განსაკუთრებით ზრდის მოსწავლის მოტივაციას. იგი აქტიურ სწავლაშია ჩართული და რეალური პრობლემების გადაჭრაზე მუშაობს, რის შედეგადაც სწავლა მისთვის უფრო საინტერესო და სახალისო ხდება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის დროს მოსწავლე გამოიმუშავებს კოგნიტიურ უნარებს, რომლებიც მას უჩვეულო და მოულოდნელი სიტუაციის ანალიზში ეხმარება.

გთავაზობთ მასალას და აქტივობებს პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილისთვის.

კლასი იყოფა ჯგუფებად. ტექსტი – „ატმოსფერო და კლიმატური ცვლილებები“ – დაყოფილია ნაწილებად. თითოეული ნაწილი ცალკე ფურცელზეა დაწერილი. ფურცლები არეულია და კონვერტებშია ჩაწყობილი (კონვერტების რაოდენობა განისაზღვრება ჯგუფების რაოდენობის მიხედვით).

თითოეულ ჯგუფს ურიგდება კონვერტები ბარათებით. ჯგუფებმა უნდა ააწყონ ტექსტი ისე, რომ დააკავშირონ მოსაზრებები მიზეზისა და შედეგის შინაარსობრივი ურთიერთდამოკიდებულების მიხედვით, დააწებონ ბარათები ფორმატის ქაღალდზე და ისრებით მიუთითონ მათი თანმიმდევრობა.

ტექსტის აწყობის შემდეგ მოსწავლეებმა უნდა შეასრულონ შემდეგი დავალებები:

1. ატმოსფეროს შემადგენლობა გამოსახონ სქემის სახით;
2. ააგონ ატმოსფეროს შემადგენლობის წრიული დიაგრამა;
3. შეავსონ მიზეზშედეგობრივი კავშირების სქემა, რომელიც გამოსახავს ატმოსფეროს დაბინძურების გავლენას კლიმატის ცვლილებებზე (ფიშბოუნი);
4. მოვლენათა ჯაჭვის სქემის სახით წარმოადგინონ ჰაერის დაბინძურების ძირითადი შედეგები და იმსჯელონ მის დაცვაზე (მოვლენათა ჯაჭვი);
5. წარმოადგინონ პრობლემის მოგვარებუის მათეული ხედვა.

სქემა 1.

ტექსტი: ატმოსფერო და კლიმატის ცვლილებები

დედამიწა გარშემორტყმულია ჰაერის გარსით – ატმოსფეროთი. იგი გვაწვდის ჟანგბადს და გვიცავს მზის სხივების საზიანო ეფექტისგან, ამასთან, ერთგვარ ფარად გვევლინება მეტეორების ცვენის დროს.

ატმოსფერო 10 სხვადასხვა აირისგან შედგება, რომელთა შორის ძირითადია აზოტი (78%) და ჟანგბადი (21%).

ატმოსფერო 4 ძირითადი შრისგან შედგება. ესენია ტროპოსფერო, სტრატოსფერო, მეზოსფერო და თერმოსფერო. ტროპოსფერო ყველაზე თხელი შრეა და დედამიწიდან დაახლოებით 12 კმ-ზეა გადაჭიმული. ის ყველზე ცხელიცაა, რადგან მზის სხივები დედაწის ზედაპირს ეცემა და ჰაერს ათბობს. რაც უფრო ვშორდებით დედამიწას, მით უფრო იკლებს ტემპერატურა.

ამინდი ტროპოსფეროში წარმოიქმნება. ამინდის ცვალებადობას ჰაერის წნევის ცვლილება განაპირობებს. ორ წერტილში არსებულ წნევათა სხვაობა აიძულებს ჰაერს, იმოძრაოს მაღალი წნევიდან დაბალისკენ. ჰაერის მოძრაობას ჩვენ ქარის სახით შევიგრძნობთ.

ატმოსფერო ასიათასობით წელია იცავს ბუნებრივ ბალანს, მაგრამ ახლა ადამიანის დაუდევრობის წყალობით გარემოს დაბინძურების გამო სიცოცხლის დამცავი შრე სერიოზული საფრთხის წინაშეა. დედამიწას ემუქრება: ე.წ. სათბურის ეფექტი, გლობალური დათბობა, ჰაერის დაბინძურება, ოზონის ფენის გათხელება და მჟავა წვიმები.

ცნობილია, რომ მილიარდობით ადამიანი სუნთქავს მომწამვლელი აირებით დაბინძურებული ჰაერით. ამის შედეგად იმატა გულისა და ფილტვების დაავადებებმა, განსაკუთრებით – ბავშვებსა და მოზარდებთან. გაიზარდა კანის კიბოთი დაავადებულთა რიცხვიც.

გარემოს, განსაკუთრებით – ჰაერის, დაბინძურების პრობლემის აქტუალობა დღითი დღე იზრდება, ამიტომ მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის მთავრობები მთელ რიგ ღონისძიებებს ატარებენ. მათ შორისაა ენერგოშეზღუდვა და ალტერნატიული წყაროების გამოყენება, ტყეების გაჩეხვის მასშტაბების შემცირება და სხვა.

საზოგადოდ, ატმოსფეროს დაბინძურება არის ატმოსფერული ჰაერის შემადგენლობის ცვლილება მასში დამბინძურებელ ნივთიერებათა მოხვედრის შედეგად. ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებას განაპირობებს დაბინძურების როგორც ტექნოგენური, ისე ბუნებრივი წყაროების არსებობა, მაგრამ უმთავრესი დამბინძურებლები ანთროპოგენური წყაროებია: ტრანსპორტი, სამრეწველო საწარმოები, ენერგეტიკული ობიექტები და სოფლის მეურნეობა. დედამიწის მოსახლეობის ზრდამ, სამეცნიერო-ტექნიკურმა პროგრესმა, ურბანიზაციისა და ინდუსტრიალიზაციის პროცესების სწრაფმა განვითარებამ გაზარდა მოთხოვნა ენერგო–, საკვებ და სხვა რესურსებზე. იზრდება მსოფლიოს ენერგეტიკული სიმძლავრეებისა და წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა, რაც მრავალ გარემოსდაცვით პრობლემას უქმნის მსოფლიოს ურბანულ ცენტრებს. ენერგეტიკული სექტორის სიმძლავრე – საშუალოდ ყოველ 12 წელიწადში, ხოლო სამრეწველო სექტორისა ყოველ 15 წელიწადში ორმაგდება. ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ხარჯვა და არასრულყოფილი ტექნოლოგიების გამოყენება საგრძნობლად ზრდის გარემოზე ანთროპოგენურ დატვირთვას და ეკოსისტემების უარყოფით ცვლილებას იწვევს.

კაცობრიობამ მხოლოდ მე-20 საუკუნეში უფრო მეტი წიაღისეული საწვავი მოიხმარა (ქვანახშირი, ტორფი, ბუნებრივი აირი, ნავთობი სხვადასხვა ნავთობპროდუქტის სახით), ვიდრე მთელი დანარჩენი ისტორიის განმავლობაში. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ეკონომიკური კომისიის მონაცემებით, გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში კაცობრიობას ჰყოფნიდა 3 მილიარდი ტონა ნავთობი, ხოლო ყველა სახის ენერგორესურსის ხარჯი შეადგენდა 8 მილიარდ ტონას; სადღეისოდ ყველა სახის ენერგორესურსის მოხმარება გასამმაგდა და წელიწადში 25 მილიარდ ტონას შეადგენს. ატმოსფერული ჰაერი უმთავრესად წვის პროცესების შედეგად ბინძურდება ისეთი მავნე ნივთიერებებით, როგორებიცაა: ნახშირბადის მონოოქსიდი, აზოტისა და გოგირდის ოქსიდები, მყარი ნაწილაკები, არამეთანური აქროლადი ორგანული ნაერთები (ააონ), ბენზ(ა)პირენი, დიოქსინ/ფურანები და სხვა. ისინი ჰაერში დაგროვებისას ცვლიან ჰაერის ბუნებრივ ფიზიკურ-ქიმიურ შემადგენლობას და კონცენტრაციის გარკვეულ დონემდე მიღწევის შემდეგ უარყოფითად მოქმედებენ ადამიანის ჯანმრთელობაზე, ეკოსისტემებსა და მატერიალურ ფასეულობებზე.

გაკვეთილის რეფლექსიის ფაზა: მოსწავლეები აჯამებენ აქტივობებს SWOT–ის დახმარებით, მერე კი პრიორიტეტების მიხედვით ალაგებენ პრობლემის მოგვარების გზებს.

ეს ერთი იმ პრობლემათაგანია, რომლებიც შეიძლება წამოიჭრას გეოგრაფიის გაკვეთილზე. შეიძლება უამრავი სხვა საკითხის დასმაც. მაგალითად, გლობალიზაცია – პერსპექტივა თუ საფრთხე? ტურიზმი – საფრთხე და პერსპექტივა და ა.შ.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

https://sangu.ge/images