ეროვნული სასწავლო გეგმის როგორც 2011 წლის, ასევე 2017 წლის ვერსიებში მოსწავლეებისთვის ნიშნების დაწერის სისტემა ორ-ორ გვერდს მაინც იკავებს, თუმცა უმეტესი ნაწილი ამ ახსნა-განმარტებებისა იმას უჭირავს, თუ როგორ უნდა გამოითვალოს საშუალო ნიშანი და როგორ დამრგვალდეს იგი უახლოეს მთელამდე. ჩვენ კი ის უფრო გვაინტერესებს, თუ რატომ, რისთვის და როგორ იწერება ნიშნები ტრადიციულ სწავლებაში და რა უნდა შეიცვალოს მოსწავლეზე ორიენტირებული სწავლების პირობებში.  დარწმუნებული ვარ, რომ მოსწავლეებისა და მშობლებისთვის ეს საკითხები არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნიშნების საშუალოს გამოთვლა. ამიტომ პრობლემის განხილვას სულ ძირის-ძირიდან დავიწყებთ.

ალბათ, სადაო არ არის ის,  რომ:

1. ნიშნებში ზუსტად უნდა აისახოს მოწავლეთა მიღწევები. არაზუსტი ნიშნები განაპირობებს არასწორ გადაწყვეტილებებს იმ მოსწავლეებთან დაკავშირებით, რომლებსაც ეს ნიშნები დაუწერეს. მასწავლებლები ცდილობენ ერთი ნიშნით გამოხატონ უამრავი მტკიცებულება მოსწავლის ცოდნის დონის შესახებ და ისე ხდება, რომ მოსწავლეთა ქცევის და მიღწევების აღრევის ან უხარისხო შეფასების, ან მონაცემთა საშუალოს უმართებულოდ გამოყენების შედეგად არაზუსტი საბოლოო ნიშნები იწერება.
2. ნიშნები გონივრული და აზრიანი უნდა იყოს. მათ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია უნდა მიაწოდონ მოსწავლეებსა და სხვა დაინტერესებულ პირებს სწავლის შესახებ. ამისთვის ნიშნები უშუალოდ უნდა ასახავდნენ სწავლება-სწავლის მიზნებს. მაშასადამე, მასწავლებლებმა ნიშნების წერა და მათი აღრიცხვის საშუალებები სტანდარტების საფუძველზე უნდა ააგონ, და არა მექანიკურად შეაჯამონ მრავალი ნიშანი ერთ საბოლოო ნიშანში.
3. ნიშნები თანმიმდევრული და თავსებადი უნდა იყოს. მოსწავლის ნიშანი არ უნდა იყოს დამოკიდებული იმაზე – ეს კონკრეტული მასწავლებელი ასწავლის მოსწავლეს თუ სხვა ვინმე. „კარგი“ ყოველთვის „კარგი“ უნდა იყოს ერთი სკოლიდან მეორეში გადასვლის შემთხვევაში, რადგან სტანდარტები უცვლელია ერთი სკოლიდან მეორე სკოლის იმავე კლასში გადანაცვლებისას. იმ მოსწავლეებმა, რომელთაც ერთნაირი მიღწევები აქვთ, ერთი და იგივე ნიშანი უნდა მიიღონ მიუხედავად იმისა, რომელ სასწავლო კონტექსტში იმყოფებიან ისინი.
4. ნიშნები სწავლას უნდა უწყობდეს ხელს. მოსწავლეებმა და მშობლებმა უნდა იცოდნენ, რომ წარმატება სკოლაში საქმის „მოთავებისთვის“ კეთებასა და ქულების დაგროვებას არ ნიშნავს. ნიშნები სწავლის არტეფაქტებია და უნდა ასახავდნენ მოსწავლის მიღწევებს, მისი სწავლის ხარისხს. კარგი სწავლის დაფასებამ სწავლის მოტივაცია უნდა გაუძლიეროს მოსწავლეებს.

სკოლაში ნიშნების წერის დანიშნულება მრავალგვარია – მოსწავლე-მასწავლებლის ან სხვა დაინტერესებულ პირთა შორის კომუნიკაცია, მოსწავლეთა დახარისხება და შერჩევა, მოტივირება და დასჯა. ზოგ შემთხვევაში ეს დანიშნულებანი ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში მოდის. მაგალითად, სტანდარტზე ორიენტირებულ გარემოში ეფექტური კომუნიკაციისთვის ჩვენ ვსაჭიროებთ კომუნიკაციას  იმასთან  დაკავშირებით, რომ ყველა მოსწავლე წარმატებული უნდა იყოს სტანდარტის დაძლევის თვალსაზრისით. ამასთანავე, დახარისხებისა და შერჩევისთვის ჩვენ უნდა დავაჯგუფოთ მოსწავლეები – ზოგი დაბალი მოსწრების კატეგორიას მივაკუთვნოთ, ზოგი კი – მაღალისა. კონფლიქტის თავიდან აცილებისთვის ან განეიტრალებისთვის კომუნიკაციის დროს უნდა გამოიკვეთოს: რა არის უმაღლესი ფასეულობა ნიშნების დაწერისთვის? პასუხი ცალსახაა – მოსწავლეთა მიღწევები მოქმედ სტანდარტებთან მიმართებაში, სწავლის დადგენილ შედეგებთან მიმართებაში.

სანამ იმ დეტალებზე გადავიდოდეთ, თუ როგორ უნდა დაიწეროს ნიშნები, სამი მნიშვნელოვანი საკითხი განვიხილოთ:

სამართლიანობა – იგი უფრო მეტად უნდა ნიშნავდეს ყველა მოსწავლისთვის  თანაბარ, ერთნაირ შესაძლებლობებს, ვიდრე ერთგვაროვან, უნიფიცირებულ შეფასებას.  ყველა მოსწავლეს უნდა მოეთხოვებოდეს ერთი და იგივე შეფასებაში მონაწილეობა ერთსა და იმავე დროის განმავლობაში და ნიშნებიც უნდა გამოიყვანებოდეს ერთი და იგივე წესით ერთი და იგივე რაოდენობის შეფასების საფუძველზე.

მოტივაცია – სწავლის მთავარი „ჯილდო“ შინაგანი უნდა იყოს, კერძოდ, წარმატებით გამოწვეული პოზიტიური განცდები. მიზანშეწონილი არ არის ნიშნების გამოყენება გარეგან მოტივატორებად (როგორც ჯილდო მოთხოვნილი ქცევის შესრულებისთვის ან სასჯელი არასასურველი ქცევისთვის).

ობიექტურობა და პროფესიონალური განსჯა – შეფასება თავისთავად სუბიექტურია, რადგან მასწავლებლები თავისი შეხედულებისამებრ  (საკუთარი პროფესიონალური განსჯის საფუძველზე) წყვეტენ, თუ რა უნდა შეფასდეს და როგორ. იმისთვის, რომ მასწავლებლებს დავეხმაროთ უფრო ზუსტად და თანმიმდევრულად შეფასებაში, მათი ყურადღების ცენტრში უნდა მოექცეს შესრულების სტანდარტები (ეროვნული სასწავლო გეგმის შედეგები და ინდიკატორები) და სასკოლო თუ ცენტრალურ დონეზე იქნას შეთანხმებული ნიშნის განსაზღვრის და დაწერის წესები.

მოცემული სამი საკვანძო საკითხის გადაჭრის მცდელობა იკვეთება როგორც 2011-16 წლების ესგ ვერსიაში, ასევე განახლებულ სასწავლო გეგმაში, თუმცა კი საქმე ბოლომდე არ არის მიყვანილი, რადგან ამ დოკუმენტებში გაცხადებული პრინციპების რეალიზაციის არანაირი მექანიზმები არ არის შემუშავებული და დანერგილი, გარდა ნიშნების საშუალოს გამოთვლისა, რაც ფრიად სადავო მანიპულაციაა პედაგოგიური თვალსაზრისით (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ). საქართველოს მასწავლებლები დღესაც მეტწილად წინა საუკუნის ხერხებსა და საშუალებებს იყენებენ მოსწავლეთა შეფასებისთვის.

მაგალითად, მასწავლებლები ზეპირი გამოკითხვისთვის დაფასთან მორიგეობით გამოიძახებენ დღეში  რამდენიმე მოსწავლეს  და უწერენ ნიშანს ერთმანეთთან შედარების შედეგად იმ ცოდნაში, რაც მათ იმ კონკრეტულ დღეს ჰქონდათ დაგროვილი. სხვა დღეს სხვა მოსწავლეებს იგივე პრინციპით დაეწერებათ ნიშნები, რადგან ნიშნებს ითხოვს ყველა – მშობლებიც, დირექტორიც და უფრო მაღალი ეშელონის ხელმძღვანელებიც („ჟურნალი ხომ უნდა იყოს შევსებული“).

რეალობა კი ისაა, რომ მოსწავლეთა პირველი ჯგუფი სხვა კომპეტენციებში შეფასდა, მეორე ჯგუფი კი – სხვაში. ორივე ჯგუფი არასწორად შეფასდა – ერთმანეთთან შედარების საფუძველზე. გარდა ამისა, შეფასების პროცესი მიჰყვებოდა მხოლოდ  სასწავლო თემატიკაში წინსვლას და არა ესგ შედეგებისკენ წინსვლას (ეს შედეგები მასწავლებელთა დიდი უმრავლესობისთვის დღესაც უცნობია, ისინი უბრალოდ სახელმძღვანელოს „გადიან“ სკოლაში). დაირღვა სამართლიანობისა და ობიექტურობის ზემოთ მოყვანილი პრინციპები.

ამგვარი შეფასების შედეგად სხვადასხვა მოსწავლის მიერ მიღებული ნიშნები  ტოლძალოვნად და მართებულად ითვლება, ნიშნები გაითვალისწინება საშუალოს გამოთვლის დროს და გაურკვეველი რჩება მთავარი – რამდენად ახლოს იყო ესა თუ ის მოსწავლე სტანდარტით განსაზღვრულ შედეგებთან, კერძოდ, რომელთან და კიდევ რა არის გასაკეთებელი მიღწევების გაუმჯობესებისთვის.

ნათელია, რომ ასე შესრულებული შეფასება არ შეესაბამება მოსწავლეზე და შედეგებზე ორიენტირებულ სასწავლო პროცესს და დაუყოვნებლივ უნდა შეიცვალოს უფრო შესაფერისით. გადადგმულია კიდეც კონკრეტული ნაბიჯები – მასწავლებლებს მოეთხოვებათ რუბრიკების შექმნა და გაზიარება მოსწავლეებთან, თუმცა მხოლოდ ეს არ შველის საქმეს და არც რუბრიკების გამოყენებაა პანაცეა, თანაც მასწავლებლებს უჭირთ  ეფექტური რუბრიკის შესაქმნელად მძიმე სამუშაოების შესრულება, არც დრო ჰყოფნით ამისთვის.

 გთავაზობთ რეკომენდაციებს ისეთი შეფასებისთვის და ნიშნების ისე დაწერისთვის, რომელიც უკეთ შეესაბამება მოსწავლეზე და შედეგებზე ორიენტირებული სწავლების პროცესს.

იმისთვის, რომ ნიშნების წერის დროს არ დამახინჯდეს და ადეკვატურად აისახოს მოსწავლეთა მიღწევები:

1. ნუ გაითვალისწინებთ მოსწავლეთა ქცევას (ძალისხმევა, მონაწილეობა, საკლასო წესებისადმი მორჩილება და სხვა) ნიშნებში. ნიშნები უნდა დაიწეროს მხოლოდ მიღწევების შესაბამისად.
2. ნუ დააკლებთ ნიშანს დაგვიანებული ნამუშევრისთვის, მხარდაჭერა გამოუცხადეთ მოსწავლეს.
3. ნუ გამოიყენებთ ბონუს-ქულებს, ეძიეთ მხოლოდ მაღალი მიღწევის დონის მიმანიშნებელი მტკიცებულებები.
4. აკადემიურ თაღლითობას ნუ დასჯით დაბალი ნიშნით. ამისთვის სხვა საშუალებები გამოიყენეთ და ხელახლა შეაფასეთ მოსწავლე, რათა მიღწევის რეალური დონე განსაზღვროთ.
5. ნუ გაითვალისწინებთ გაცდენებს ნიშნების წერისას, დასწრება სხვაგვარად ასახეთ  ანგარიშგების დოკუმენტებში.
6. ნუ გაითვალისწინებთ ჯგუფურ შეფასებებს ნიშნების წერის დროს, მხოლოდ ინდივიდუალური მიღწევების ამსახველი მტკიცებულებები გამოიყენეთ.

იმისთვის, რომ  მოსწავლეთა ნამუშევრებიდან შეგროვილი მტკიცებულებები მწირი არ იყოს:

1. ნუ დააჯგუფებთ შეგროვებულ მტკიცებულებებს შეფასებისას გამოყენებული მეთოდების ან სხვა რაიმე ნიშნის მიხედვით; მტკიცებულებები მოაწესრიგეთ და ანგარიშგება მოახდინეთ სტანდარტების/სასწავლო მიზნების შესაბამისად.
2. ნუ დაწერთ ნიშნებს შეუფერებელი ან ბუნდოვანი კრიტერიუმების გამოყენებით; ცხადად და გასაგებად აღწერეთ  მოლოდინები მოსწავლეთა მიღწევების მიმართ.
3. ნუ დაუწერთ ერთ მოსწავლეს ნიშანს მეორე მოსწავლის პასუხთან შედარების საშუალებით; მოსწავლის პასუხი სტანდარტებსა და ინდიკატორებს შეადარეთ.
4. ნუ დაეყრდნობით უხარისხოდ ჩატარებული შეფასების დროს შეგროვილ მტკიცებულებებს; დაეყრდენით მხოლოდ ხარისხიანად ჩატარებული შეფასების შედეგად მიღებულ მტკიცებულებებს.

იმისთვის, რომ ნიშნების გამოთვლის გზა შეუფერებელი არ იყოს:

1. ნუ დაეყრდნობით მხოლოდ მონაცემთა საშუალოს; გაითვალისწინეთ ცენტრალური ტენდენციის სხვა საზომებიც (მედიანა და მოდა) და პროფესიონალურად განსაჯეთ.
2. ნუ დაწერთ 1-ანს იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსწავლის ნამუშევარში მტკიცებულებები საერთოდ არ არის  და ნურც მოსწავლის დასჯის მიზნით; უმჯობესია ხელახლა ჩაატაროთ შეფასება ან გამოიყენოთ სპეციალური აღნიშვნა არასრული ან არადამაკმაყოფილებელი მტკიცებულებებისთვის.

იმისთვის, რომ ნიშნების წერამ ხელი შეუწყოს სწავლას:

1. ნუ გამოიყენებთ განმავითარებელი შეფასებიდან ან სავარჯიშოების შესრულებიდან მიღებულ ინფორმაციას ნიშნის დასაწერად; ნიშანი დაწერეთ მხოლოდ შემაჯამებელი დავალების შესრულების შედეგად მიღებული მტკიცებულებების მიხედვით.
2. ნუ შეაჯამებთ დროდადრო დაგროვილ მტკიცებულებებს, თუ დროის მსვლელობის კვალობაზე სწავლა გრძელდება მოცემული უნარჩვევების განვითარების მიმართულებით და მოსწავლეებს კიდევ ეძლევათ ცოდნის გაუმჯობესების შესაძლებლობა; ასეთ შემთხვევაში მეტი მნიშვნელობა მიანიჭეთ უახლეს მტკიცებულებებს.
3. ნუ უგულებელყოფთ მოსწავლეების მონაწილეობას ნიშნების წერაში; გაზარდეთ მოსწავლეების ჩართულობა შეფასებაში.

მოსწავლეთა შეფასებასთან და ნიშნების წერასთან დაკავშირებით ქართულ რეალობას თუ გადავხედავთ – როგორც მეტისმეტად მწირ ნორმატიულ დოკუმენტებს, ასევე მასწავლებლებისთვის შეთავაზებულ შეფასების კონკრეტულ ტექნიკებს და მასობრივ პრაქტიკას –  დავასკვნით:  აშკარაა შეუსაბამობა რაც უნდა იყოს იმასა და რაც არის იმას შორის და ეს შეუსაბამობა ძირითადად გამოწვეულია სწორედ შეფასების კონკრეტული ტექნიკების განუვითარებლობით.

საქართველოს სკოლებში არცერთი ზემოთმოყვანილი სახელმძღვანელო პრინციპი არ სრულდება მასობრივად და ყოველდღიურად. შედეგიც სახეზეა – სწავლებისა და სწავლის ხარისხი არ მატულობს და ვერც მოიმატებს, თუნდაც ამის ხელშემწყობი ყველა ფაქტორი ერთბაშად ამოქმედდეს, გარდა შეფასებისა. რაგინდ მაღალხარისხოვანი იყოს სწავლების მეთოდები და სასწავლო რესურსები, სწავლების ორგანიზაცია და სასწავლო გარემო, კლასის მართვა და განათლების დაფინანსება, შეფასების მახინჯი სისტემა ამ ყველაფერს წყალს გაატანს, რადგან სწორედ შეფასებაა სასწავლო პროცესის დასკვნითი აქტი.

შეფასების და ნიშნების წერის ასეთი ყოვლისშემძლეობის მიზეზი მარტივია – მოსწავლე და მისი მშობელი ორიენტირებულია არა იმაზე, თუ რას და როგორ ასწავლიან, არამედ იმაზე, თუ რაში და როგორ აფასებენ. ასეთ ვიწრო პრაქტიკულ პრაგმატიზმში ვერავის ვერ დაადანაშაულებთ, ყველგან ასეა, ამიტომ გამოსავალი ერთია – შეფასებისა და ნიშნების წერის რეფორმა.

მასწავლებლის მთავარი სამოქმედო პროგრამა  ეროვნული სასწავლო გეგმაა, რომელიც   პიროვნების განვითარებაზე ორიენტირებულ საგანმანათლებლო კონცეფციაზეა დაფუძნებული.   შესაბამისად,  ეროვნული სასწავლო გეგმის ძირითადი  მეთოდიკური  ორიენტირები მოსწავლეზე ორიენტირებული ისეთი მიდგომების ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს, როგორიცაა:

• სწავლის მიმდინარეობა პოზიტიურ და მოწესრიგებულ გარემოში;
• ინტერაქცია;
• მოსწავლის დაფასება და აღიარება;
• მოსწავლის პასუხისმგებლობა  საკუთარ სწავლასა და განვითარებაზე;
• ცოდნის კონსტრუირება არსებული ცოდნის, გამოცდილებისა და შეხედულებების საფუძველზე.

 და ამ ყველაფერს  განსაზღვრავს დამოკიდებულება ზოგადად მოსწავლის და სწავლა-სწავლების მიმართ; აღიარება იმისა, რომ ყველა მოსწავლე უნიკალური და განსხვავებულია თავისი ინდივიდუალური ფიზიკური და ფსიქიკური მახასიათებლებით, ნიჭით, ემოციებით, ინტერესებით, პირადი გამოცდილებით, აკადემიური საჭიროებებით და სწავლის სტილით.

 საგაკვეთილო საქმიანობაში ეს არც ისე მარტივად გადასაწყვეტი საკითხია, რადგან,  როგორც ვხედავთ, სახეზეა გარკვეული წინააღმდეგობა –  ერთი მხრივ, ცოდნის შეძენის პროცესს აქვს ინდივიდუალური ხასიათი და მისი ინდივიდუალიზმი „გათვალისწინებული უნდა იქნეს სწავლა-სწავლების დროს“ და, მეორე მხრივ – სწავლების ფორმა, ორგანიზება არის  „მასშტაბური“  ხასიათის – მიმდინარეობს ჯგუფში, საკლასო სივრცეში. შესაბამისად, გამოიკვეთება ცოდნის ინდივიუალიზაციისა  და მასობრივი სწავლების ჰარმონიულად შერწყმის პრობლემა. ეს ერთგვარი გამოწვევაა მასწავლებლებისთვის, რომლებმაც სასწავლო პროცესი – თეორიაც და პრაქტიკული სავარჯიშოებიც  სწორედ ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნათა შესაბამისად უნდა ააგონ, ანუ ამ შემთხვევაში მოსწავლეზე ორიენტირებული მიდგომების გათვალისწინებით.

• როგორ ვუზრუნველყოთ თითოეული მოსწავლის წარმატება სასწავლო პროცესში?
• როგორ ვიმუშაოთ ერთდროულად კლასთანაც და თითოეულ მოსწავლესთანაც?

მასწავლებლებს დასახული ამოცანების შესასრულებლად და წინააღმდეგობების დასაძლევად სწავლის დიფერენციაციისა და ინდივიდუალიზაციის, როგორც თანამედროვე საგანმანათლებლო მიზნების მიღწევისთვის ყველაზე ჰუმანური გზის, ეფექტურად გამოყენება შეუძლიათ.

თანამედროვე დიდაქტიკაში სასწავლო პროცესის ინდივიდუალიზაციაში მოიაზრება  მრავალფეროვანი და ერთმანეთისგან განსხვავებული სწავლის ფორმები, როგორიცაა: დისტანციური სწავლება, თვითგანათლება, სწავლება სახლში, ოჯახში, კლასში, მოსწავლეთა ინდივიდუალური საქმიანობა გაკვეთილზე, სწავლებაში ინდივიდუალური სასწავლო პროგრამების და პროექტების მეთოდის გამოყენება, ხოლო დიფერენციაცია გულისხმობს მოსწავლეთა დაჯგუფებას ინდივიდუალური სწავლებისათვის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებით.

როგორ  ავსახოთ ეს  მიგნებები  პრაქტიკაში, მაგალითად, როგორ წარვმართოთ  მსგავსი  ტიპის გაკვეთილი ისტორიაში?

გაკვეთილის პირველ ეტაპზე შეგვიძლია შევთავაზოთ დიფერენცირებული ან ინდივიდუალური დავალებები, რომლებიც ეხმარება მოსწავლეებს, გაიხსენონ, რა იციან თემის შესახებ, რაც გამოიწვევს მოსწავლის მოტივაციის ამაღლებასაც: მოსწავლეებს ვთავაზობთ, შეავსონ ცხრილის პირველი ორი უჯრა  (მესამე უჯრა თემის შესწავლის შემდეგ შეივსება) (ცხრილი 1). ამ დროს სამიზნე ყველა მოსწავლეა, შესაძლებლობისა და განსხვავებული დონის  მიუხედავად.

ცხრილი 1.

2. 2. შემდეგ ეტაპზე მოსწავლეთა ერთ ჯგუფს შევთავაზოთ თემის ირგვლივ შეკითხვების შედგება;
3. მეორე ჯგუფს დავურიგოთ ბარათები დავალებებით, რომელსაც მოსწავლე დამოუკიდებლად შეასრულებს, მაგალითად, თემის „ძველი ინდოეთი“ შესწავლისას  ცალკეულ მოსწავლეებს შევთავაზოთ ასეთი ტიპის დავალებები: ა) „შეკრიბე მაგიდაზე გაფანტული ფრაგმენტები და აღადგინე  რუკა. რომელი ქვეყნისაა ეს რუკა?.. მიღებული შედეგი შეადარეთ ძველი ინდოეთის  რუკას. სწორი იყო თუ არა ძველი ბერძენი გეოგრაფი სტრაბონი, რომელმაც ინდოეთის რუკა რომბს შეადარა?“

     ბ) „გაიხსნეთ ყველა ბავშვისთვის საყვარელი ფილმი „მაუგლი“ და ჩამოთვალეთ ყველა ცხოველი, რომელიც იქ გხვდებათ, შემდეგ გაიხსენეთ ბუნების აღწერილობა, სადაც ცხოვრობდა პატარა ბიჭი და ისაუბრეთ ინდოეთის ადგილმდებარეობისა და გეოგრაფიული თავისებურებების შესახებ“ და ა.შ.

4. შემდეგში, ახალი მასალის შესწავლისას, შესაძლებელია სწავლების ინდივიდუალური ორგანიზაციისა და სხვა ფორმებიც გამოყენებაც, რომლებიც შერწყმული იქნება გონებრივ იერიშთან და ჯგუფურ მუშაობასთან. მაგალითად, „შეადგინეთ ექსკურსიის გეგმა ძველი აღმოსავლეთის რომელიმე  ქალაქის შესახებ (მაგალითად შევთავაზოთ ბაბილონი, ნინევია, პერსეპოლისი…), რომელზედაც მითითებული  იქნება ღირსშესანიშნაობები, ასე ვთქვათ, „ექსპონატები“;
5. მასალის გამტკიცებისას მოვახდინოთ:

ა)  ჯგუფური  და ინდივიდუალური დავალებების  შეხამება – თითოეული მოსწავლე მიიღებს ინდივიდუალურ დავალებას და შედეგების შესახებ აცნობებს მთელ კლასს;

ბ) გონებრივი იერიშისა და ჯგუფური მუშაობის შერწყმა – მოსწავლეებს შევთავაზოთ, იმუშაონ სურვილისამებრ – ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად.

ჯგუფური დავალების ნიმუში: თემა „ხამურაბის კანონები“ (ჯგუფის დაკომპლექტება ხდება ცოდნისა და უნარების დონეების მიხედვით):

I ჯგუფი – „სახლემძღვანელოდან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე დაახასიათეთ იმდროინდელი საზოგადოება“;

II ჯგუფს – დავალებად მივცეთ უფრო მცირე მოცულობის წყაროს ანალიზი, რომელსაც შინაარსობრივად ექნება ნაწილობრივი ძიების ხასიათი, მაგალითად,  „ახსენით რას ნიშნავს თვალი თვალის წინ, კბილი კბილის წინ“  და ა.შ.

III  – გამოიყენებს კიდევ უფრო მცირე მოცულობის მასალას, ძირითადად რეპროდუქტიული ხასიათისას, მაგალითად, „რა სასჯელი ელოდათ ვალის გადაუხდელობის  გამო?“ „ვის ინტერესებში შედიოდა ასეთი ნორმების და წესების შედგენა“ და ა.შ.  (აღსანიშნავია, რომ  ჯგუფური მუშაობა ოპტიმალური საშუალებაა წარმატების მისაღწევად და  დისკომფორტის მოსახსნელად   „სუსტი“ და „საშუალო“  მოსწავლეებისათვის).

გ) ინდივიდუალური დავალება:

• რა კულტურული მემკვიდრეობა დაგვიტოვა ასურეთმა?
• რამ შეუწყო ხელი სპარსეთს, გამხდარიყო „სამყაროს მბრძანებელი“, ხოლო სპარსეთის მეფემ რატომ მიიღო ტიტული „მეფეთა მეფე“;

6. შესწავლილი მასალის განმტკიცებისას ყურადღებას მივაქცევთ:

• რომელი უნარ-ჩვევების გამტკიცებას ეხმარებოდა ესა თუ ის სასწავლო ამოცანა;
• რა ხერხებისა და მიდგომების საშუალებით აითვისეს მოსწავლეებმა  მასალა;
• რომელ მოსწავლეებს სჭირდებათ დახმარება და  რა  ფორმით უნდა შევთავაზოთ  ის?
• რომელ მოსწავლეებს შეუძლიათ შეასრულონ შემოქმედებითი ხასიათის დავალება და რა მოცულობით?

7. რაც შეეხება საშინაო დავალებას, საშინაო დავალების ინდივიდუალიზაცია და დიფერენციაცია იცავს მოსწავლეს გადაღლისგან, გადაძაბვისგან და ხელს უწყობს ცოდნისა და უნარების გამომჟღავნებას, მაგალითად, დავალებები შეიძლება იყოს ასეთი სახის:
8. შეადგინეთ მოთხრობა, რომელშიც მიზანმიმართულად დაშვებულია შეცდომა (კონკრეტული ხასიათის);
9. მოამზადეთ მოთხრობა ისტორიულ მოღვაწეზე ან მითოლოგიურ პერსონაჟზე ისე, რომ არ ახსენოთ მისი სახელი. შესთავაზე მოსწავლეებს, გამოიცნონ ის;
10. იმუშავეთ ცნებებსა და ლექსიკონზე;
11. გააკეთეთ ჩანახატი და აღწერეთ სურათი.

სწავლის დიფერენციაცია, ინდივიდუალიზაცია და მრავალფეროვანი აქტივობების გამოყენება ზრდის საგნობრივი ცოდნის დონეს, ინტერესს და მოსწავლეთა კომპეტენციას, ხოლო  სწორად გაკეთებული შეფასების სისტემა ხელს უწყობს მის შემდგომ განვითარებასა და წინსვლას.

მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომლის, სტეფანი სენეფის მოსაზრებით, 2025 წელს აუტიზმი ყოველ მეორე ბავშვს ექნება. მან წარმოადგინა მონაცემები, სადაც ჩანს კავშირი აუტიზმის გავრცელების სიხშირესა და ჰერბიციდის – გლიფოსეიტის მომწამვლელობას, ასევე გენმოდიფიცირებული თესლის გამოყენების ზრდას შორის. საქმე ისაა, რომ გლიფოსეიტს ფართოდ იყენებენ სხვადასხვა მარცვლეულისა და სოიოს შესაწამლად. სწორედ ამ გზით ხვდება ის ადამიანის ორგანიზმში. ჰერბიციდების მწარმოებელი, თავის მხრივ, იშველიებს კვლევებს, რომლის მიხედვითაც მისი პროდუქტი უსაფრთხოა.

სენეფის კვლევის გამოქვეყნებისთანავე გამოჩნდა საპირისპირო მოსაზრებები. მოწინააღმდეგეები მიუთითებენ, რომ ამ მეცნიერს არანაირი პროფესიული კავშირი არ აქვს ეპიდემიოლოგიასთან, ბიოქიმიასა და მედიცინასთან. სენეფის პასუხად მათაც ააგეს მსგავსი გრაფიკი, სადაც აუტიზმის მქონე პირების რაოდენობის ზრდა ნატურალური, სასუქების გარეშე მოყვანილი ბოსტნეულის გაყიდვების სიხშირის პარალელურადაა ნაჩვენები.

მომატებული მაჩვენებლები შესაძლოა გამოწვეული იყოს იმით, რომ აუტისტური სპექტრის აშლილობის დიაგნოსტირება დაიხვეწა, მშობლებიც მეტად ინფორმირებული არიან და დროულად მიმართავენ ექიმებს.

ფაქტია, რომ ამერიკის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის მონაცემებით, 2000-2002 წლებში აუტიზმი გვხვდებოდა ყოველ 150-ე ბავშვში; ორი წლის შემდეგ, 2004 წელს, აუტიზმი 125-დან ერთ 8 წლის ასაკის ბავშვს ჰქონდა; 2006 წელს მაჩვენებელი გაიზარდა 110-ში ერთამდე; 2008 წლის მონაცემებით – ყოველ 88 ბავშვში ერთამდე, 2014 წელს კი – ყოველ 68-ში ერთამდე. 2015 წელს პარალელურმა კვლევამ ამერიკაში უკვე 45-ში ერთი შემთხვევა დააფიქსირა. აღსანიშნავია, რომ ეს თანაფარდობა საქართველოშიც და მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაშიც თითქმის იდენტურია, ანუ აუტიზმი არ ცნობს რასას, რელიგიას ან სოციალურ მდგომარეობას. თუ ამავე ტემპით გაგრძელდა, მათემატიკური პროგრესიით, სამწუხაროდ, თითქმის იმავე დიაგრამას მივიღებთ, რაც სტეფანი სენეფმა წარმოადგინა.

და მაინც, რა იწვევს აუტიზმს? ბევრი მშობელი, განსაკუთრებით ამერიკაში, აუტიზმის გავრცელებას აცრებს უკავშირებს. მას შემდეგ, რაც მსოფლიო ვაქცინაციასა და აუტიზმს შორის კავშირზე ალაპარაკდა, მკვეთრად შემცირდა ბავშვების იმუნიზაციის სიხშირე, რამაც მსოფლიო მასშტაბით წითელას მძიმე შემთხვევების დაფიქსირება გამოიწვია.

ბავშვთა ნევროლოგი და ფსიქიატრი მედეა ზირაქაშვილი უერთდება მსოფლიოს წამყვანი სპეციალისტების პოზიციას და გვირჩევს, რომ ბავშვი აუცილებლად უნდა ავცრათ:

„ვაქცინაციის გზით ხდება ბუნებრივი იმუნიტეტის გაძლიერება, რომლის მიზანია, თავიდან ავიცილოთ ზოგიერთი მეტად საშიში დაავადება და მათი გართულებები. პირველი ვარაუდი აუტიზმსა და ვაქცინაციას შორის კავშირის შესახებ 90-იანი წლების ბოლოს გამოქვეყნებულ კვლევებში გამოითქვა. 1998 წელს ცნობილმა გასტროენტეროლოგმა და მკვლევარმა ენდრიუ უეიკფილდმა სამედიცინო სამყაროში ნამდვილი გადატრიალება მოახდინა. მან დააკავშირა წითელა-წითურა-ყბაყურის აცრა და აუტიზმი, როგორც მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთდამოკიდებულება. მისი მოსაზრებით ვაქცინის კომპონენტები იწვევდნენ ნაწლავების გარსის ანთებას, რის გამოც სისხლში ცირკულირებას იწყებდნენ მავნე პეპტიდები, რომლებიც, თავის მხრივ, თავის ტვინის დაზიანებას იწვევდნენ. ეს ჰიპოთეზა ვერცერთმა მომდევნო კვლევამ ვერ დაადასტურა. უფრო მეტიც, ეს ცნობილი მეცნიერი მოგვიანებით დისკრედიტებულ იქნა, რადგან გამოაშკარავდა მისი ფინანსური კავშირი იმ ადვოკატებთან, რომლებიც ვაქცინის მწარმოებელთა წინააღმდეგ მუშაობდნენ. აღმოჩნდა, რომ სწორედ ისინი აფინანსებდნენ უეიკფილდის მიერ წარმოებულ კვლევას. უეიკფილდი მაშინვე ჩამოაცილეს სამედიცინო საქმიანობას გაერთიანებულ სამეფოში, ხოლო 2010-ში სამეცნიერო ჟურნალმა “The Lancet“ ნაშრომი უკან გაიწვია. მიუხედავად ამისა, ამ ამბავმა მაინც მნიშვნელოვანად ავნო საზოგადოებაში ვაქცინაციის იმიჯს.

მეორე მნიშვნელოვანი მიზეზი ვაქცინაციაზე უარის თქმისა დაკავშირებულია მისი შემადგენელი კომპონენტის, ვერცხლის წყლის შემცველი ინგრედიენტის, თიმეროსალის გამოყენებასთან. მას აქვს ბაქტერიებისა და სოკოების საწინააღმდეგო მოქმედება და იცავს ვაქცინას ინფიცირებისგან. მისი გამოდევნა ორგანიზმიდან ძალიან მარტივად ხდება და ამ ინგრედიენტის ორგანიზმზე ზემოქმედების მავნებლობა და მიდრეკილება აუტიზმის გამოწვევისადმი არცერთი მყარი, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სამეცნიერო კვლევით არ დადასტურდა. მოსახლეობაში რომ მეტად გაეზარდათ ნდობა ვაქცინაციისადმი, 2001 წლიდან თიმეროსალი ამოღებულ იქნა ბავშვთა ვაქცინებიდან. ვაქცინაციის სარგებელი მნიშვნელოვნად აჭარბებს იმ ინფექციური დაავადებებით დასნებოვნებით გამოწვეული გართულებების განვითარების საფრთხეს, რომლის თავიდან ასაცილებლადაც ტარდება ვაქცინაცია“.

წითელა-წუთურა-ყბაყურას ერთობლივი (და არა ცალ-ცალკე) ინექციით აცრისა და აუტიზმის კავშირის შესახებ 2016 წლის გაზაფხულზე გამოსულმა დოკუმენტურმა ფილმმა –“Vaxxed“ – კვლავ გამოიწვია ხმაური. მისი რეჟისორი სწორედ ზემოთ ნახსენები ლიცენზიაჩამორთმეული ექიმი ენდრიუ უეიკფილდია, პროდიუსერი კი – დელ ბიგთრი. ფილმი ეყრდნობა დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის მეცნიერის, უილიამ ტომპსონის აღიარებას, რომ მან და მისმა კოლეგებმა 2004 წლის სტატიაში არ შეიტანეს უმნიშვნელოვანესი ინფორმაცია სტატისტიკური მონაცემების შესახებ, რომლის თანახმადაც 36 თვის ასაკამდე აცრილი აფროამერიკელი ბიჭები აუტიზმის დიდი რისკის ქვეშ იმყოფებოდნენ. ფილმში უამრავი მშობელი საუბრობს სავალალო შედეგებზე (პარალიზება, აუტიზმი, მწვავე გამონაყარი), რაც მათ შვილებზე ვაქცინაციის შემდეგ აისახა. რობერტ დე ნირომ, რომელიც ტრიბეკას კინოფესტივალის ერთ-ერთი დამაარსებელია, განაცხადა, რომ ის, როგორც წესი, არ ერეოდა ხოლმე ფესტივალის პროგრამის შედგენაში, თუმცა, რადგან აუტიზმის თემა მისი ოჯახისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია, მიიჩნევს, რომ ეს ფილმი ბევრმა უნდა ნახოს და დისკუსია ამ საკითხებზე აუცილებლად უნდა გაგრძელდეს. საქმე ისაა, რომ ცნობილმა მსახიობმა ახლახან განაცხადა, რომ მის 18 წლის ვაჟს – ელიოტს – აუტიზმი აქვს. აღსანიშნავია, რომ ზემოხსენებული ნაერთი თიმეროსალი კვლავაც რჩება გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინების შემადგენლობაში. ასევე მრავლადაა შემთხვევა, როცა ბავშვს არც ერთი აცრა არ აქვს ჩატარებული და მაინც აუტიზმის მქონეა.

და ისევ საზარელი სტატისტიკა. შესაძლოა 2025 წელს აუტიზმი ყოველ მეორე ბავშვს ჰქონდეს!.. ათი წელი მალე გაირბენს. ჩემი აუტიზმის მქონე ბიჭი მაშინ 15 წლის იქნება და ალბათ მეტი მშობელი შემეხმიანება იმისთვის, რომ გამოცდილება გავუზიარო. მეტ მოქალაქეს შეხვდება ქუჩაში განსხვავებული ბავშვი. გაცილებით ადვილად, ერთი შეხედვითაც გაუგებს მას და მის საჭიროებებსაც გაითავისებს. არ იფიქრებს, რომ თავხედია ან ცუდ ოჯახში აღზრდილი. მეტიც, ფაქტობრივად ყველას ეყოლება ოჯახის წევრი თუ არა, ბიძაშვილი მაინც ამ მდგომარეობით. გაცილებით ბევრი ადამიანი დაფიქრდება გამოსავლის ძიების გზებზე, მიხვდება, რომ ნიჭიერების პარალელურად აუტიზმს უამრავი სირთულე ახლავს.

იმედი ვიქონიოთ, რომ სცენარი ასე არ განვითარდება და მედიცინა მიაკვლევს აუტიზმის გამომწვევ მიზეზებს, შესაბამისად, მისი დაძლევის გზებსაც. გენეტიკის კვლევები მოწმობს, რომ აუტიზმთან ასობით გენია დაკავშირებული. მათგან ნებისმიერის მუტაციამ შეიძლება ეს მდგომარეობა გამოიწვიოს. აღსანიშნავია, რომ უკვე გვხვდება ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის წარმატებული ერთეული შემთხვევებიც, რომლის შემდეგაც აუტიზმის მქონე ბავშვებში მდგომარეობის გაუმჯობესება შეიმჩნევა. თუმცა ჯერჯერობით ეს პრაქტიკა მსოფლიოში აქტიურად დანერგილი არ არის.

ვრცლად

მასწავლებლის წიგნი- შეფასება მოსწავლე, გაკვეთილი და შიდა სასკოლო