ეს სიტყვები იმდენჯერ მოგვისმენია, ხშირად ღიმილსაც გვგვრის და სიზარმაცის უწყინარ გამართლებად მივიჩნევთ. სინამდვილეში კი რამდენიმე ათეული წელია, აღზრდა-განათლებასთან დაკავშირებულ დასავლურ სამეცნიერო ლიტერატურაში ეს მოვლენა ცნობილია როგორც „Gifted Underachievement“ და ფსიქოლოგები, ბავშვთა განვითარებისა და განათლების სპეციალისტები მის მიზეზებს იკვლევენ.

ტერმინი „Gifted Underachiever“ გულისხმობს ადამიანს, რომლის ნიჭიერება აშკარა იყო, მან კი ეს პოტენციალი ვერ გამოიყენა, წარმატებას ვერ მიაღწია (თუმცა ეს სიტყვა სრულყოფილად ვერ ასახავს პრობლემას). კვლევები უმთავრესად ეხება ნიჭიერ მოსწავლეებს, რომლებიც მაღალ აკადემიურ შედეგებს ვერ აღწევენ, მიუხედავად იმისა, რომ ამისთვის ყველა პირობა აქვთ, ზოგჯერ კი სულაც გულს იცრუებენ სწავლაზე. აშშ-ში, სხვადასხვა კვლევის მიხედვით, ნიჭიერ ბავშვთა დაახლოებით 40%-ს დაბალი აკადემიური მოსწრება აქვს. საქართველოში ასეთი კვლევა არ ჩატარებულა, მაგრამ ალბათ ყველას გვყავს ნაცნობი, რომელზეც სინანულით გვითქვამს: „სიზარმაცე ხელს რომ არ უშლიდეს, რამდენს მიაღწევდა!“ საქართველოში მასწავლებლები და მშობლები ასეთ შემთხვევებს მარტივად, სიზარმაცით ან მოტივაციის ნაკლებობით ხსნიან. სინამდვილეში კი ნიჭიერი ბავშვი არაერთი მიზეზის გამო ხვდება ამ მდგომარეობაში. ამ მიზეზთა გააზრება აუცილებელია, რათა მშობლებმაც და მასწავლებლებმაც სწორი სტრატეგია შეიმუშაონ ბავშვის დასახმარებლად და მისი შესაძლებლობების მაქსიმალურად განსავითარებლად.

ნიჭიერი, მაგრამ დაბალი აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლეთა საერთო მახასიათებლები

მკვლევართა აზრით, ნიჭიერ მოსწავლეთა დაბალ აკადემიურ მოსწრებას უმთავრესად სამი რამ განაპირობებს:

1. სწავლის მიმართ ინტერესისა და მოტივაცისი უქონლობა;
2. გარემო, რომელიც არ უწყობს ხელს მათი ნიჭის განვითარებას და არ წაახალისებს აკადემიურ მიღწევებს;
3. განვითარების ან სწავლის უნარის დარღვევა, რომელიც ჩქმალავს მათ ნიჭს.

სამივე კატეგორიის მოსწავლეებისთვის დამახასიათებელია დიდი განსხვავება მათ პოტენციალსა (რომელსაც ამჟღავნებს ინტელექტუალური უნარების ტესტირება, მათი ზოგადი ცოდნა, შექმნილი პროდუქტი თუ მშობლების, ახლობლებისა და მასწავლებლების დაკვირვება) და სკოლაში მიღწეულ აკადემიურ წარმატებას შორის. მიუხედავად თითოეული მოსწავლის უნიკალურობისა, „წარუმატებელი“ ნიჭიერი ბავშვების დიდი ნაწილი თითქმის ერთნაირად რეაგირებს ერთნაირ სირთულეებზე და ერთნაირად ახასიათებთ:

• დაბალი თვითშეფასება;
• ნეგატიური დამოკიდებულება სკოლისა და სწავლის პროცესის მიმართ;
• წარმატებისთვის ძალისხმევის დახარჯვისა და გარისკვის სურვილის ნაკლებობა;
• კონკურსში მონაწილეობის მიმართ დისკომფორტი;
• შეუპოვრობის, სირთულეებისადმი გამძლეობის ნაკლებობა;
• კონკრეტული მიზნის მისაღწევად საჭირო ნაბიჯების დაგეგმვის უუნარობა;
• დაბალი სოციალური უნარები;
• ორგანიზებულობისა და შესრულების სუსტი უნარები;
• საკლასო აქტივობებზე უარის თქმა;
• მასწავლებლისთვის ხელის შეშლა და გაკვეთილის ჩამშლელი ქცევა.

უმცროსკლასელი და სკოლამდელი ასაკის ნიჭიერი ბავშვები, ჩვეულებრივ, გამოირჩევიან ენერგიით, ხალისით, ცნობისმოყვარეობითა და სწავლის სიყვარულით. შემდეგ ისინი იცვლებიან სასკოლო გარემოს შეზღუდვების, თანატოლთა ზეწოლის, უფროსების არასწორი მოლოდინებისა და საკუთარი შიშების გამო. ცოდნის შეძენის დაუოკებელი წყურვილი თითქოს უეცრად უქრებათ და საკუთარ თავში იკეტებიან.

მასწავლებლები და სკოლის ადმინისტრაციის წარმომადგენლები ხშირად ვერ ხვდებიან ნიჭიერ ბავშვთა პრობლემების სიღრმესა და მასშტაბს. ამის ერთ-ერთი მიზეზია ნიჭიერების სტერეოტიპი – ჯერ კიდევ ბევრი მასწავლებელი აიგივებს ნიჭიერებას აკადემიურ მიღწევებთან. ძნელია, ნიჭიერი გეგონოს უპასუხისმგებლო, არაორგანიზებული და მეამბოხე მოსწავლე, რომელიც იშვიათად იღებს მაღალ ქულებს. მეორე: მაშინაც კი, როცა მასწავლებლები აცნობიერებენ რთული მოსწავლის რეალურ პოტენციალს, ისინი ფიქრობენ, რომ წარუმატებლობა მხოლოდ ბავშვის პრობლემაა, რომლის მოგვარება თავადვე შეუძლია – არ ესმით, რომ სინამდვილეში ამ ტიპის სირთულეები პასუხია ოჯახში ან სკოლაში არსებულ პრობლემებზე. ხშირად მასწავლებლები მხოლოდ ასეთი ფრაზებით შემოიფარგლებიან: „ოდნავ მეტი ძალისხმევა რომ დახარჯოს, გაკვეთილზე უკეთ რომ იქცეოდეს და ყველას ხელს არ უშლიდეს, გაცილებით უკეთესი ნიშნები ექნებოდა“.

ნიჭიერ ბავშვთა „წარუმატებლობის“ ზოგადი მიზეზები

მკვლევრები ნიჭიერ მოსწავლეთა დაბალი აკადემიური მოსწრების მიზეზებს 5 ზოგად ჯგუფად აერთიანებენ:

1. ოჯახის გავლენა – პრობლემები ოჯახში, სტრესი, კონფლიქტი, მშობლების არასწორი მიდგომა, წარმატების შესახებ არასწორი მესიჯები, როლური მოდელის არარსებობა, მეტისმეტი ზეწოლა წარმატების მისაღწევად ან სწავლის პროცესის სრული უგულებელყოფა, ყურადღების ნაკლებობა ან გადაჭარბება – ეს ყველაფერი ნეგატიურ გავლენას ახდენს ნიჭიერი ბავშვის სურვილზე, განავითაროს საკუთარი შესაძლებლობები.
2. ინდივიდუალური თვისებები – ნიჭიერ ბავშვებს ხშირად ახასიათებთ დაუცველობის შეგრძნება, პერფექციონიზმი, შეცდომის შიში, პასიურ-აგრესიული ქცევა, ეგზისტენციალური დეპრესია და გადაჭარბებული თვითკრიტიკულობა. ეს თვისებები ხელს უშლის მოსწავლეს, დაგეგმოს დავალებების შესრულება, მიმართოს ძალისხმევა კონკრეტული მიზნისკენ, გარისკოს, როცა წარუმატებლობის თუნდაც მცირე შანსი აქვს და აიტანოს თანატოლებისგან გამორჩეულობა.
3. სოციოკულტურული მიზეზები – თანატოლთა წნეხი, სტანდარტებში მოქცევის სურვილი. ბევრი ნიჭიერი მოსწავლე მალავს საკუთარ ნიჭს, რომ სხვებისგან არ გამოირჩეოდეს, რადგან სოციალური თვალსაზრისით ეს სირთულეებს იწვევს. ზოგი ასე იმისთვის იქცევა, რომ ბულინგისგან თავი დაიცვას.
4. სკოლის კულტურა – ნიჭიერების განსაზღვრის არასწორი მეთოდები, ნიჭიერ მოსწავლეთა უნარების შესახებ არასწორი წარმოდგენა, მოუქნელი სასკოლო პროგრამა, რომელიც ნიჭიერ ბავშვთა საჭიროებებს ვერ ერგება, ხელს უწყობს ასეთი ბავშვების წარუმატებლობას. სასკოლო პროგრამა, რომელიც არ შეიცავს პროგრამის გამრავალფეროვნების ან დაჩქარების, უნარების მიხედვით დაჯგუფების ან ალტერნატიული სწავლების პოტენციალს, ვერ ქმნის ნიჭიერ ბავშვთა განვითარებისთვის საჭირო გარემოს. სასწავლო პროგრამის სათანადო გამოწვევების, სიღრმისა და რიტმის გარეშე ბევრი ნიჭიერი ბავშვი კარგავს სწავლის მიმართ ინტერესს და სკოლის კულტურის მიმართ პატივისცემას.
5. სწავლების არასათანადო მეთოდები – ნიჭიერი ბავშვები ხშირად რჩებიან სასწავლო პროცესის მიღმა. ბევრი მასწავლებელი არ იცნობს ნიჭიერი ბავშვების საჭიროებებს და სტერეოტიპულად აღიქვამს ნიჭიერებას. მასწავლებელი, რომელსაც არ ესმის, რომ ხშირად ნიჭიერი ბავშვი არათანაბრად ვითარდება ან ჰგონია, რომ ნიჭიერება მხოლოდ აკადემიური წარმატებით გამოიხატება, არარეალურად მაღალ მოლოდინს ამჟღავნებს მოსწავლის მიმართ და იმედგაცრუებას განიცდის, როცა ის ამ მოლოდინს ვერ ამართლებს. ზოგი მასწავლებელი ნიჭიერ ბავშვს „მასწავლებლის ასისტენტად“ იყენებს. ნიჭიერი ბავშვის ასეთი გამორჩევა ხელს უწყობს მის იზოლაციას და ბიძგს აძლევს ბულინგს თანატოლების მხრივ. ბევრ საკლასო ოთახში კი ნიჭიერი ბავშვები უბრალოდ საკუთარი თავის იმედად არიან – მასწავლებლებს მიაჩნიათ, რომ ისინი მაინც იოლად აითვისებენ მასალას, ამიტომ დროსა და ენერგიას სხვა მოსწავლეებს ახარჯავენ. რთული დავალებების გარეშე, რომელიც მათ ძალისხმევას და კონცენტრაციას მოითხოვს, ნიჭიერი ბავშვებისთვის სკოლა მოსაწყენი ხდება, ისინი კარგავენ ინტერესს და ეფანტებათ ყურადღება. როცა მასალა მათთვის მეტისმეტად იოლია, მათ არ უვითარდებათ მასალის გარჩევის და ათვისების უნარი, შრომის უნარი, რაც აუცილებელია მაღალ კლასებში აკადემიური წარმატებისთვის.

ნიჭიერ, მაგრამ ნაკლებად წარმატებულ მოსწავლეებთან მუშაობის სტრატეგიები

მასწავლებლისა და მშობლის თანამშრომლობა. მასწავლებლებმა და მშობლებმა ერთობლივად უნდა იმუშაონ და ბავშვის შესახებ ინფორმაცია და გამოცდილება ერთმანეთს გაუზიარონ. შემდეგ ერთობლივი ქმედებები დაგეგმონ ბავშვის განვითარებისა და მიღწეული შედეგების ეფექტური შეფასებისთვის. უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა სწორი კითხვების დასმა:

• რაში ამჟღავნებს ბავშვი განსაკუთრებულ ნიჭს?
• სწავლების როგორ მეთოდებს ანიჭებს უპირატესობას?
• მშობლებისა და მასწავლებლების აზრით, რომლებია ბავშვის სუსტი ან ძლიერი მხარეები?
• რას ფიქრობს ბავშვი საკუთარი საჭიროებების, ინტერესებისა და სკოლის შესახებ და როგორ შეიძლება ამ ინფორმაციის ინტერპრეტაცია?

გამოიყენეთ ბავშვის ნიჭიერება. როცა ბავშვის წარუმატებლობის მიზეზების აღმოფხვრას ცდილობთ, დაიწყეთ მისი ძლიერი მხარეებით. ნაკლოვანებებზე ყურადღების გამახვილება უბიძგებს ბავშვს, მეტისმეტად მწვავედ აღიქვას თავისი სუსტ მხარეები და უფრო მეტად მოექცეს მათი გავლენის ქვეშ. საჭიროა ეფექტური გზების პოვნა, რომ ბავშვი თავად ჩაერთოს საკუთარი ნიჭისა და ინტერესების ძიებაში. ეს შექმნის იმ თავდაჯერებასა და ძალას, რომელიც ბავშვს სირთულეების გადალახვაში დაეხმარება.

შეიმუშავეთ ბავშვისთვის ინდივიდუალური გეგმა მისი კონკრეტული ნიჭისა და წარუმატებლობის მიზეზების საფუძველზე. ზოგჯერ სწავლის არასათანადო სტილიც აფერხებს ნიჭიერი ბავშვის პროგრესს. მკვლევართა აზრით, ნიჭიერი ბავშვები ზოგჯერ იმიტომ ვერ სწავლობენ კარგად, რომ მათი აზროვნება სრულიად განსხვავდება სკოლების მიერ დამკვიდრებული სტანდარტული აზროვნებისგან. ამ ტიპის ბავშვები თავს არიდებენ კონკურენციას და მაღალი შედეგები აქვთ მხოლოდ იმ კლასებში, სადაც თავიანთ ნებაზე შეუძლიათ საკუთარი ნიჭის გამოყენება სწავლისა და საკუთარი თავის გამოხატვისთვის. ამ ტიპის მოსწავლეეები უკეთ ვითარდებიან გარემოში, რომელიც მათ მოქმედების თავისუფლებას აძლევს და ნაკლებად მოითხოვს ორგანიზების უნარების გამოყენებას. ასეთ გარემოში მასწავლებელს აქვს შესაძლებლობა, მოსწავლის კონკრეტულ საჭიროებაზე იმუშაოს – ორგანიზებისა და დაგეგმვის, მიზნის დასახვისა და შესრულების უნარების განვითარება იქნება ეს თუ მიმდევრობითი დავალებების შესრულების სირთულეების გადალახვა. იმავდროულად, არ გაამახვილოს ყურადღება მოსწავლის სუსტ მხარეებზე და არ შეზღუდოს ის ერთი ტიპის სწავლებით ან აქტივობებით. კვლევები მოწმობს, რომ ნიჭიერი ბავშვები გაცილებით მეტს აღწევენ დიფერენცირებულ გარემოში, სადაც სწავლის მრავალი განსხვავებული მეთოდი არსებობს და სწავლის პროცესი შედეგზე მეტად ფასდება.

უპოვეთ როლური მოდელი. ნიჭიერი, მაგრამ „წარუმატებელი“ ბავშვების პოტენციალის გამომჟღავნებისა და განვითარებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს როლურ მოდელს და მენტორს, რომელთანაც მოსწავლეს შეუძლია თავის იდენტიფიცირება და რომელსაც ბაძავს, როცა სირთულეებს აწყდება. ნიჭიერ ბავშვებს ახასიათებთ გადაჭარბებული სენსიტიურობა და თუ თავდაჯერება აკლიათ, განსაკუთრებით უჭირთ ინტერესის შენარჩუნება ან ძალისხმევის მიმართვა პრობლემის გადაჭრისკენ. ამ შემთხვევაში მათ დიდად ეხმარება როლური მოდელის მაგალითი.

მკვლევართა აზრით, ნიჭიერი ბავშვის სიზარმაცეს დაწყებითი კლასების შემდეგ იჩენს თავს და განსაკუთრებით მკაფიოდ უფროს კლასებში მჟღავნდება, ამიტომ დიდი ყურადღბა უნდა მივაქციოთ სკოლამდელ თუ დაწყებით საფეხურებზე ნიჭიერი ბავშვების განვითარებას. ამასთან დაკავშირებით არსებობს რამდენიმე მარტივი რჩევა, განსაკუთრებით – მშობლებისთვის:

1. არ შევუქმნათ ნიჭიერ ბავშვს არასათანადოდ მაღალი მოლოდინი საკუთარი ნიჭის მიმართ – ნუ შევაქებთ მის უნარებს, უმჯობესია, შევუქოთ მიზნის მისაღწევად დახარჯული ძალისხმევა.
2. ნიჭიერებისა და იოლად ათვისების უნარების გამო არ დავტოვოთ მარტივი სასკოლო პროგრამის ანაბარა – ასეთ ბავშვებს დაწყებითი კლასების პროგრამის ათვისება ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე შეუძლიათ, რის გამოც ვერ ახერხებენ ორგანიზებული შრომისა და დაგეგმვის უნარების განვითარებას; ამასთან, მარტივი პროგრამა იწვევს მოწყენილობას და გაკვეთილის მობეზრებას, რაც ბავშვს ინტერესს უკარგავს სკოლისა და სწავლის პროცესის მიმართ და ხშირად იწვევს მის ხმაურიან ქცევას გაკვეთილზე.
3. ნუ გავამახვილებთ ყურადღებას მიღწევებზე და ნუ შევადარებთ სხვებს – ამის შედეგად ნიჭიერ ბავშვს პერფექციონიზმი გამოუმუშავდება და ის წინასწარ ამბობს უარს აქტივობაზე, რომელშიც უმაღლეს შედეგს იოლად ვერ მიაღწევს.
4. ნიჭიერი ბავშვების დიდი ნაწილი დაბალი თვითშეფასებითა და თვითკრიტიკით გამოირჩევა, ამიტომ აუცილებელია, ხელი შევუწყოთ თავდაჯერების გამომუშავებაში. ნუ გავუმახვილებთ ყურადღებას შეცდომებზე, ჯობს, დადებითად შევუფასოთ შრომის პროცესის თითოეული ნაბიჯი.
5. ნიჭიერი ბავშვები ხშირად არათანაბრად ვითარდებიან – სოციალურ-ემოციური განვითარება და ორგანიზაციული უნარები ჩამორჩება მათ ინტელექტუალურ განვითარებას, ამიტომ ყურადღება მივაქციოთ საჭირო უნარების ჩამოყალიბებას სკოლამდელ ასაკში და დაწყებით კლასებში. ნუ გვექნება ერთი და იგივე მოლოდინი მათი სხვადასხვა უნარების მიმართ, მაგალითად, არაფრით არ შეიძლება ასეთი ფრაზების გამოყენება: „ასეთ ჭკვიან ბავშვს დავალება როგორ გავიწყდება?“, „ამდენი რომ გესმის, ასე ცუდად რატომ იქცევი?“.
6. ნიჭიერ ბავშვებს ხშირად განსხვავებული აზროვნება ახასიათებთ, რის გამოც ბუნებრივად უჭირთ თანატოლებთან ურთიერთობა. ნუ გამოვარჩევთ ბავშვს თანატოლებისგან და ნუ დავუსახავთ მას მაგალითად სხვებს – ეს მის იზოლირებას გამოიწვევს.

მთავარია, გვახსოვდეს, რომ ჩვენი – როგორც მშობლების, ისე მასწავლებლების – მთავარი მოვალეობაა, მაქსიმალურად განვავითაროთ თითოეული ბავშვის პოტენციალი. გვახსოვდეს, რომ ნიჭიერ ბავშვთა მესამედზე მეტი საშუალო კლასებშივე კარგავს ინტერესს სწავლის მიმართ სხვადასხვა მიზეზის გამო და ერთად ვიმუშაოთ ამ სირთულეების გადასალახავად. დაბოლოს, ნურასდროს ვიტყვით მოსწავლეზე: „ნიჭიერია, მაგრამ ზარმაცი“, – რადგან ეს „სიზარმაცე“ სინამდვილეში კომპლექსური მიზეზებითაა გამოწვეული, უმთავრესად – ჩვენ, უფროსების, მიერ, რომლებმაც ვერ შევუქმენით ნიჭიერ ბავშვს სათანადო გარემო და არასწორი ქმედებებით გავუძლიერეთ შიში თუ გულგრილობა სწავლის მიმართ. ჩვენვე შეგვიძლია დავეხმაროთ მათ გადალახვაში.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Beyond intellect: Exploring the social and emotional aspects of giftedness, Gail Post;

Meeting the needs of gifted underachievers – individually”, J. Smutney

The underachievement of gifted students: What do we know and where do we go?” Reis, S. & McCoach, D.

სასკოლო  განათლებაში  მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მედიაწიგნიერების კომპეტენციის განვითარება, რომელიც ხელს უწყობს თანამედროვე მსოფლიოში დამკვიდრებული უნარების დაუფლებას.  ეს უნარები ეხმარები მოსწავლეს   მედიასამყაროში ორიენტაციაში, სინამდვილის  რეპრეზენტაციაში,  ინფორმაციის გაფილტვრასა  და კრიტიკულად  შეფასებაში. მოსწავლისათვის მისი მნიშვნელობა შეიძლება შევადაროთ რუკას, რომელიც დაეხმარება მას მედიასამყაროში გზის უკეთ გაკვლევაში, გამოცდილების შეძენასა და ინფორმაციის სანდოობის ხარისხის დადგენაში და ამით გაუადვილებს ცხოვრებას. ასეთი წარმატებების მიღწევა რეალურად  სასწავლო  პროცესში  მედიატექსტების ანალიზის გზითაა შესაძლებელი, რომელიც შემდეგ საკვანძო  შეკითხვებს  ეყრდნობა:

პედაგოგიკის მეცნიერებაში აღიარებულია, რომ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლის პირობებში  მედიაწიგნიერების  კომპეტენციის დაუფლება სრულიად რეალურია, რადგან ამ დროს მოსწავლეები აქტიურად გამოიყენებენ კვლევით მეთოდებს და მოიძიებენ ფაქტების ნამდვილ მნიშვნელობებს. ამგვარი დამოკიდებულება ზრდის  ისტორიის გაკვეთილების როლს აღნიშნული მიმართულებით, განსაკუთრებით მედიაწიგნიერების ისეთი კონკრეტული პრინციპებიდან გამომდინარე, როგორიცაა:

• მედია შეიცავს იდეოლოგიურ და ღირებულებით გზავნილებს;
• მედიას აქვს სოციალური და პოლიტიკური გავლენა.

კრიტიკული პედაგოგიკის გამოყენებით მასწავლებლებს შეგვიძლია  ვასწავლოთ მედიის გზავნილების დეკონსტრუირება, მედიატექსტების დაშლა და მათი შექმნა  კრიტიკული მედიაწიგნიერების ჩარჩოს შესაბამისად, რითაც მეტი შესაძლებლობა  გვეძლევა მომავალი თაობის სწორად გაზრდისა და საღი აზრის გამარჯვებისთვის.

გთავაზობთ ისტორიის გაკვეთილზე მედიაწიგნიერების  კომპეტენციაზე მუშაობის საკუთარ პედაგოგიურ გამოცდილებას: რადგან მედიაწიგნიერებაში უმთავრესი ადგილი უჭირავს  მედიატექსტებს, რომელთა გაფილტვრა და სინამდვილის რეპრეზენტაციაც უნდა ვასწავლოთ მოსწავლეებს.   ამისათვის უპირველესად უნდა შევარჩიოთ მედიატექსტები, ან საჭიროების  შემთხვევაში შევძლოთ „ნაერთი“ ტექსტის შექმნა, მოვიძიოთ სხვა მედიარესურსები და სათანადო  აქტივობების შერჩევით მოვახდინოთ მოსწავლეთა შორის მედიარესურსების  კრიტიკული ანალიზი და სინამდვილის რეპრეზენტაციის შეფასება.

მედიაწიგნიერების კომპეტენციაზე მუშაობისთვის X კლასში შევარჩიე დვალეთის  ტერიტორიული  კუთვნილების საკითხი, რომლის  შესწავლისთვის:

 I  – მოვიძიე  დვალეთის საზღვრებისა და პოლიტიკური კუთვნილების შესახებ არსებული ინფორმაციები  და  წყაროები;

II   – შევადგინე ახალი ტექსტები და დავგეგმე გაკვეთილი: „წყაროების მიმოხილვა და დვალეთის  ტერიტორიული კუთვნილების საკითხი“;

III – მოსწავლეებმა გაკვეთილზე მიმოიხილეს ეს  მედიაინფორმაციები  და წყაროები;

IV – ხოლო შემდეგ კრიტიკული ანალიზის გზით შეეცადნენ მედიატექსტებში სინამდვილის აღდგენა და შეფასება, და შეძლეს კიდეც.

მოსწავლეთა მთელი ეს საქმიანობა წარვმართე საგნობრივი სტანდარტის მიზნებისა   და  ინდიკატორების  შესაბამისად,  რომლის  შედეგად: მოსწავლეებმა  შეძლეს  და  გააანალიზეს  ისტორიული წყაროები, მონიშნეს დვალეთის საზღვრები, იმსჯელეს დვალეთის ისტორიული საზღვრების პოლიტიკური პროცესებით განპირობებულ ცვალებადობაზე. რუკებისა და ვიდეოფილმის გაანალიზების შემდეგ ტექსტებში მოცემული ინფორმაცია ვიდეოფილმსა და რუკებზე ასახულ ინფორმაციას შეადარეს და მას დაუკავშირეს. გააკეთეს დასკვნები ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარე დვალეთის საზღვრების ისტორიული კუთვნილების შესახებ (ისტ.X.6.).

ამ გზით მოსწავლეებისთვის კიდევ უფრო ნათელი გახდა კონკრეტული გაკვეთილის სასწავლო მიზანი: „მედიარესურსების კრიტიკული ანალიზი და სინამდვილის რეპრეზენტაციის შეფასება“.

გაკვეთილზე   გამოვიყენე  შემდეგი    რესურსები:

ა) X კლასის ისტორიის სახელმძღვანელო (ისტორია,  X კლ., შპს „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა – ქართული ბიოგრაფიული ცენტრი“);

ბ)  ჩემ მიერ სხვადასხვა წყაროებისა და მედიასაინფორმაციო საშუალებების  გამოყენებით შედგენილი ტექსტები (ტექსტი 1,2);

გ) ცხრილი – „დვალეთის საზღვრების პრობლემები“;

დ) ისტორიული რუკები („ძველი საქართველო, დვალეთი“, https://www.blogger.ge/post/2018 „საქართველო 1762 წელს“, https://ka.wikipedia.org, ცხინვალის რეგიონი „თანამედროვე საქართველო“ https://www.saunje.ge/index.php?id=109&lang=ka საქართველოს ისტორიული პროვინციების სიტუაციური რუკა“);  ვიდეოფილმი – „საქართველო, ბოლო ათასი წელი“.

გაკვეთილზე,  სამუშაო  რეჟიმში,  აქტივობები  შემდეგნაირად გაიშალა:

აქტივობა N1 – წინარე ცოდნის გააქტიურება  და  აქცენტირება პოლიტიკური პრობლემების  მოგვარებაში  მედიატექსტებისა და  ისტორიული წყაროების  სწორის  „წაკითხვის“ მნიშვნელობაზე;  

აქტივობა N2  –   ტერიტორიული პრობლემების შესწავლისას ყურადღების გამახვილება  ნარატიული  ისტორიული  წყაროების  გამოყენების მნიშვნელობაზე;

აქტივობა N3 – მოსწავლეებისათვის ისტორიული მხარე დვალეთის შესახებ წყაროებისა და მედიასაინფორმაციო საშუალებების  გამოყენებით შედგენილი ტექსტების (ტექსტი 1,2) ინფორმაციის გაანალიზება და მიღებული  დასკვნების  საფუძველზე მოსწავლეთა მიერ  ცხრილის – „დვალეთის საზღვრების პრობლემები“ – შევსება (ცხრილი 1);

აქტივობა N4  –   დვალეთის  შესახებ  ისტორიული   რუკების  გაცნობა  (რუკა 1 – ძველი საქართველო, დვალეთი; რუკა 2 – საქართველო 1762 წელს; რუკა 3 – ისტორიული პროვინციების (კუდარო და დვალეთი) სიტუაციური რუკა), ინფორმაციის  გაანალიზება,  ზემოთ შესრულებულ  აქტივობებთან (აქტივობა 1,2,3)  დაკავშირება  და დვალეთის საზღვრების   პრობლემებზე  ცხრილის შევსება  (ცხრილი 2);

აქტივობა N5 – დვალეთის  საზღვრების  შესახებ ორი  ფილმის  ჩვენება  (ფილმი 1 – საქართველოს ტერიტორიული ცვლილებები ბოლო ათასი წლის განმავლობაში,  სადაც ცხადად ჩანს დვალეთი, როგორც საქართველოს ისტორიული ტერიტორია, რომელიც მას გარე ძალების მიერ ჩამოეჭრა; ფილმი მე-2 – „Caucasus Map 1450 1515 Georgia Ossetia Armenia“, რომელშიც გამოიკვეთება დვალეთი და ყველა ის ტერიტორია, რომელიც საქართველოს ისტორიული ძნელბედობის და გარეშე მტრისგან ჩამოეჭრა). მიღებული ინფორმაციის გაანალიზება, დაკავშირება  ზემოთ მოტანილ  აქტივობებთან (აქტივობა 1,2,3,4)   და ცხრილის  -„დვალეთის საზღვრების პრობლემები“  –  ახალი ინფორმაციით შევსება (ცხრილი 3);

აქტივობა N6 –   ნარატიული წყაროებიდან,  რუკებიდან  და  ვიდეოფილმებიდან  მიღებული მასალის  ერთმანეთთან შედარება, მსჯელობა  საინფორმაციო  წყაროების მნიშვნელობაზე  და  ცხრილის –  „დვალეთის  საზღვრების  პრობლემები“  (ცხრილი 4) – შევსება.

დასკვნის  სახით,  მოსწავლეთა  აქტივობების   შედეგი აისახა შემდეგ ცხრილში:

აქტივობა N7 – მოსწავლეები შევაფასე   შემდეგი  კრიტერიუმების მიხედვით:

1. მოსწავლემ სწორად მონიშნა დვალეთის  საზღვრების ცვლილებები;
2. შეადარა ნარატიული წყაროები რუკებსა და ფილმში ნანახ მასალას (ნამდვილი და გამონაგონი);
3. იმსჯელა პოლიტიკურ პროცესებზე;
4. ინფორმაციები ერთმანეთთან დააკავშირა;
5. გააანალიზა საინფორმაციო წყაროების მონაცემები დვალეთის საქართველოსთვის კუთვნილების შესახებ;
6. მოსწავლემ გააკეთა სწორი დასკვნა.
7. რეფლექსიისთვის გამოვიყენე   – მოსწავლეთა   თვითშეფასების  კითხვარი;
8. გაკვეთილზე  გამოვიყენე  შემდეგი მულტიმედიარესურსები:

ა) https://www.youtube.com/watch?v=Rn3XNGG1igs

 (ლინკი მოცემულ დროზე  https://www.youtube.com/watch?v=Rn3XNGG1igs

 0:31 – 3:49); https://www.youtube.com/watch?v=C1O985AQflo

 0:25 – 0:40)  https://www.opentext.org.ge/index.php?m=12&y=2007&art=3072

ბ) ქართული პრესის ელექტრონული არქივი, საქართველოს რესპუბლიკა, 2007-05-04, დვალეთი საქართველოა!

გ) https://sangu.ge/images/andrander.pdf

 ენდრიუ ანდერსენი, ისტორიის ფალსიფიკაცია პოლიტიკური ავანტიურიზმის სამსახურში;

10. მიღებული გაკვეთილი მედიაწიგნიერებაში აიტვირთა  და განთავსდა  როგორც  რესურსი:  https://medialiteracy.ge/ge/resources/id/28/wyaroebis-mimoxilva-da-dvaletis-teritoriuli-kutvnilebis-sakitxi

გაკვეთილმა სრულად წარმოაჩინა მედიაწიგნიერების ისეთი ასპექტები, როგორიცაა, მისი  იდეოლოგიური   და ღირებულებითი  გზავნილები და  მედიის  სოციალური და პოლიტიკური გავლენა;  სათანადო  აქტივობებმა  კი ხელი შეუწყო  ისტორიული სინამდვილის წარმოჩენას, წარსულის რეკონსტრუქციასა და ინფორმაციის კრიტიკულ გაანალიზებაში მედიაწიგნიერების გამოყენების მნიშვნელობის ჩვენებას.

მედიაწიგნიერების გაკვეთილები ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის აქტიურ  ნაწილად  გადაიქცა. ის მე საგაკვეთილო მიზნების მიღწევაში მეხმარება.

განათლების მრავალ ფსიქოლოგს სჯერა, რომ აზროვნება სკოლაში უნდა  განვითარდეს. მაგრამ ცხადია, აზროვნების სწავლება გაცილებით მეტ აქტივობას მოიცავს, ვიდრე  სტანდარტულ გაკვეთილზე ყოველი ეტაპის დასრულების შემდეგ „სააზროვნო” კითხვებზე  პასუხის  გაცემა  ან  მასწავლებლის მიერ  წამოჭრილ  დისკუსიებში მონაწილეობაა. მაშ რა არის საჭირო კიდევ? ერთ-ერთი მიდგომის თანახმად, ყურადღება გამახვილებულ უნდა იქნას აზროვნების უნარ-ჩვევების განვითარებაზე სპეციალური პროგრამებით (რომლებიც პირდაპირ ამ უნარ-ჩვევების სწავლებაზეა გათვლილი) ან არაპირდაპირი მეთოდებით (რომლებიც  აზროვნების  განვითარებას  ჩვეულებრივ  სასწავლო  გეგმას დაურთავენ). აზროვნების უნარ-ჩვევების სპეციალური პროგრამის უპირატესობა არის  ის, რომ მოსწავლეებს არ სჭირდებათ საგნის მასალის ექსტენსიური, ფართო ცოდნა უნარ-ჩვევების დასაუფლებლად. მოსწავლეებმა, რომლებსაც ჩვეულებრივ უჭირთ სასწავლო პროგრამის ათვისება, შეიძლება ამ პროგრამების დახმარებით წარმატებას მიაღწიონ და განუმტკიცდეთ თვითეფექტიანობის განცდა. მისი უარყოფითი  მხარე  კი  ის  არის, რომ  ამ  ზოგად უნარ-ჩვევებს მოსწავლეები ხშირად პროგრამის ფარგლებს გარეთ მანამდე ვერ  იყენებენ, სანამ მასწავლებლები მათ არ ასწავლიან მის გამოყენებას სხვადასხვა საგნის შესწავლისას, სხვადასხვა სიტუაციაში.

აზროვნების განვითარება ყველა კლასში. მოსწავლეთა აზროვნების განვითარების კიდევ ერთი გზა არის კოგნიტური მოსწავლეობა სასწავლო გეგმით/კურიკულუმით გათვალისწინებული  პროგრამის  დროს – პრობლემის ანალიზის,  გადაჭრისა  და  ლოგიკური  აზროვნებისას. დევიდ პერკინსი და მისი კოლეგები მასწავლებლებს მის კლასში გახორციელებას ურჩევენ. მისი არსის თანახმად, არსებობს ცნობისმოყვარეობა, კრეატიულობა  და  მოლოდინი,  რომ  მოსწავლე  ისწავლის და  გაიგებს.  ამგვარ  კლასში  განათლება  აღქმულია,  როგორც ინკულტურაცია, ცოდნის  დაუფლების  ფართო  და  კომპლექსური პროცესი, რომელიც ეთანხმება ვიგოტსკის სწავლების თეორიას – მხარდაჭერით სწავლას. ისევე, როგორც ოჯახი გვაძლევს ენის პირველ გაკვეთილებს, სასკოლო კულტურა აზროვნების გაკვეთილს გვიტარებს, როცა გვაძლევს კარგი  აზროვნების, სააზროვნო პროცესების მიმართულების მიმცემი ინსტრუქციების  ნიმუშებს და წაახალისებს პროცესებს სხვებთან ურთიერთობის გზით.

კრიტიკული აზროვნება. კრიტიკული აზროვნების უნარ-ჩვევები სასარგებლოა  თითქმის ყველა ცხოვრებისეულ სიტუაციაში – მედიის რეკლამების შესაფასებლადაც კი, რომლებითაც მუდმივად “გვბომბავენ”. როცა ხედავ შესანიშნავი ადამიანების  ჯგუფს, როგორ სვამენ  გამაგრილებელ  სასმელს საცურაო კოსტუმებში გამოწყობილი, შენ უნდა გადაწყვიტო, არის თუ არა კავშირში სექსუალობა ხილის სასმელის არჩევანთან. განათლების  სპეციალისტები ვერ შეთანხმდნენ სკოლაში კრეატიული აზროვნების განვითარების  საუკეთესო  გზაზე.

მრავალი წელია მიმდინარეობს მსჯელობა იმის შესახებ, თუ რაზე უნდა იქნას გამახვილებული ყურადღება სკოლებში – პროცესზე თუ  შინაარსზე, პრობლემის გადაჭრის უნარ-ჩვევებზე თუ საბაზო ცოდნაზე, მაღალი დონის აზროვნებაზე თუ აკადემიურ ინფორმაციაზე. განათლების ზოგიერთი სპეციალისტი თვლის, რომ მოსწავლეებს უნდა ასწავლონ აზროვნება, მაშინ როცა  სხვა სპეციალისტების აზრით,  მოსწავლე  ვერ  ისწავლის  „აზროვნებას”  აბსტრაქტულად. ისინი უნდა ფიქრობდნენ რაიმე კონკრეტულზე, რაღაც სახის შინაარსზე. რაზე უნდა გაამახვილონ მასწავლებლებმა ყურადღება – ცოდნაზე თუ აზროვნებაზე?

1995  წლის  28  აპრილის  სტატიაში „უმაღლესი განათლების  ქრონიკები” გაკეთებული  იყო  შემდეგი განცხადება:

„კრიტიკული  აზროვნება  ეფექტიანი კითხვის, წერის, საუბრისა და მოსმენის ქვაკუთხედია. ის საშუალებას გვაძლევს, დავუკავშიროთ შინაარსის ცოდნა ისეთ განსხვავებულ მიზნებს, როგორიცაა თვითშეფასება, თვითდისციპლინა, მრავალმხრივი განათლება, ეფექტიანი თანამშრომლობითი სწავლა და პრობლემის გადაჭრა. ის საშუალებას აძლევს ყველა ინსტრუქტორსა და ადმინისტრატორს, აიმაღლოს საკუთარი სწავლისა და აზროვნების დონე“.

როგორ  უნდა ისწავლონ მოსწავლეებმა კრიტიკული აზროვნება? განათლების ზოგიერთი სპეციალისტი მასწავლებლებს ურჩევს, ასწავლონ აზროვნების უნარები ფართოდ  გავრცელებული ტექნიკის პროგრამების საშუალებით, როგორიცაა, პროდუქტიული აზროვნების პროგრამა. ექსპერტი ლიდერები ავტომატურად იყენებენ გარკვეულ მეტაკოგნიტურ  სტრატეგიებს. ამიტომ  განათლების  ბევრი სპეციალისტი  და  ფსიქოლოგი  იძლევა  რეკომენდაციას, პირდაპირ  ასწავლონ  დამწყებებს  ან  ცუდ  მკითხველებს  ამ  სტრატეგიების  გამოყენება.  მაიქლ პრესლის „სტრატეგიის  კარგი  მომხმარებლის” მოდელი  და  პალინსკარისა  და ბრაუნისეული ურთიერთსწავლების მიდგომა მეტაკოგნიტური უნარების პირდაპირი  სწავლების  წარმატებული  მაგალითებია. ამ  მიდგომების  კვლევა, როგორც  წესი, ყველა  ასაკის  მოსწავლეებთან  წარმატებულია.

კრიტიკული  აზროვნების  გამოკვეთილი  ოპონენტის ე.დ. ჰირშის აზრით კი:

რეალურად  აუმჯობესებს თუ არა მიღწევებს კრიტიკული  აზროვნების  ასეთი  პირდაპირი  სწავლება  ან  თვითმონიტორინგი  – ეს  საკითხი მკვლევართა შორის დავის  საგანია.  მაგალითად,  კრიტიკული  აზროვნების  შესახებ  ჩატარებული  კვლევა მოკლებულია დამაჯერებლობას.  კრიტიკული აზროვნების სწავლება რამდენიმე ქვეყანაში მრავალი წლის  განმავლობაში ხორციელდებოდა. ამის მიუხედავად, კვლევებმა ცხადყო, რომ სხვადასხვა ეროვნების მოსწავლეები, ისეთი განსხვავებული ქვეყნებიდან, როგორიცაა, ისრაელი, გერმანია,  ავსტრალია,  ფილიპინები  და  აშშ,  მათ  შორის  ისინიც,  ვისაც  ნასწავლი  აქვს  კრიტიკული  აზროვნება,  მაინც  აკეთებენ  ხოლმე  არასწორ  ლოგიკურ  დასკვნებს. 

იმის მიუხედავად, რომ მეტაკოგნიტური უნარების სწავლებაში განათლების მეცნიერებამ წარმატებებს მიაღწია, მკვლევრები მაინც გვაფრთხილებენ, რომ არის  მომენტები, როცა ამგვარი სწავლება ხელისშემშლელი უფროა, ვიდრე ხელშემწყობი. რობერტ სიგლერი ფიქრობს, რომ თვითმონიტორინგის სტრატეგიების სწავლებამ დაბალი  მიღწევების  მქონე მოსწავლეებში შეიძლება ხელი შეუშალოს ადაპტაციური სტრატეგიების  განვითარებას. რთული და უცნობი სტრატეგიების გამოყენების დაძალებამ შეიძლება  ზედმეტად  გადატვირთოს მოსწავლის  მუშა  მეხსიერება და  მან ვეღარ  გაიგოს  გაკვეთილის შინაარსი და მნიშვნელობა. მაგალითად, იმის ნაცვლად, რომ ასწავლო მოსწავლეებს კონტექსტიდან სიტყვების მოფიქრების სტრატეგიები, შეიძლება უფრო მომგებიანი  უბრალოდ  ლექსიკონიდან  მეტი  სიტყვის  დასწავლა იყოს.

იმის მიუხედავად, რა მიდგომას გამოიყენებთ კრიტიკული აზროვნების განვითარებისათვის,  მნიშვნელოვანია  გააგრძელოთ  დამატებითი  ვარჯიში  და პრაქტიკა.  ერთი გაკვეთილი საკმარისი არ არის.  მაგალითად,  თუ  თქვენმა კლასმა  განიხილა  გარკვეული  ისტორიული  დოკუმენტი  იმის  განსასაზღვრად, ტენდენციას  ასახავდა  ის  თუ  პროპაგანდას,  თქვენ  უნდა  განაგრძოთ  სხვა ისტორიული  დოკუმენტების, თანამედროვე  სტატიების ან ახალი ისტორიების გაანალიზება. სანამ აზროვნების უნარ-ჩვევები არ გახდება  სრულყოფილი და შედარებით ავტონომიური, მათი ახალ სიტუაციებში  გამოყენება ნაკლებად წარმატებულია. ამის ნაცვლად მოსწავლეები გამოიყენებენ ამ უნარ-ჩვევებს მხოლოდ სოციალური მეცნიერებების გაკვეთილების დროს და არა მეგობრების,  პოლიტიკოსების  ან  სულაც  თოჯინათა  მწარმოებლების განცხადებებისა  და დიეტოლოგთა  გეგმების შესაფასებლად.

აზროვნების ენა.  აზროვნების  ენა  შედგება  ბუნებრივი  ენობრივი  ტერმინებისგან, რომლებიც  აღნიშნავენ  მენტალურ  პროცესებსა  და  შედეგებს. სიტყვები: ფიქრი, ვარაუდი,  ეჭვი,  რწმენა,  ჰიპოთეზა, მტკიცებულება,  მიზეზები,  შეფასება, გამოთვლა,  განსაზღვრა,  ეჭვის  შეტანა  და  თეორეტიზირება – მათი მცირე ნაწილია. მოსწავლეთა მეტყველება კლასში სავსე  უნდა  იყოს  აზროვნების  აღმნიშვნელი  ცხადი,  გასაგები,  ზუსტი და  მდიდარი  ლექსიკით.  იმის  ნაცვლად,  რომ  თქვათ:  „რას  ფიქრობ  გიორგის პასუხზე?”  მასწავლებელმა  შეიძლება  დასვას  ისეთი სააზროვნო კითხვები, როგორიცაა: „რა დამადასტურებელი საბუთების მოტანა შეგიძლიათ გიორგის პასუხის  სასარგებლოდ  ან  საპირისპიროდ?” „რა  ვარაუდს  გამოთქვამს გიორგი?” „რა  ალტერნატიული ახსნები არსებობს?“ ლექსიკით მდიდარ  ატმოსფეროში  მოსწავლეები,  როგორც  წესი,  აზროვნების  შესახებ  უფრო ღრმად ფიქრობენ. მოსწავლეები მეტს სწავლობენ, როდესაც საუბრისას  ინტერპრეტაციას მიმართავენ, აანალიზებენ და ახსნა-განმარტებებს იძლევიან. უბრალო აღწერილობითი საუბარი მოსწავლეებს სწავლაში ნაკლებად წაადგება. გაცილებით სასარგებლო იქნება ისეთი საუბარი, რომელიც ხსნის, ადგენს მიზეზს, გამოყოფს ნაწილებს, ქმნის შემთხვევებს, იცავს პოზიციებს ან აფასებს მსჯელობებს.

თამაშები გაკვეთილზე ხელს უწყობს ურთიერთობების ფორმულირებას. ამიტომ მათი საგაკვეთილო პროცესში გამოყენება მნიშვნელოვანია.

ქვემოთ მოტანილი დავალებები მხოლოდ მაგალითებია იმისა, თუ როგორ უნდა „დავიწყოთ“ თამაშები. ასე გაწერილი ისინი ცოტა უსიცოცხლოდ მოჩანს, მაგრამ მერწმუნეთ, როგორც კი მოსინჯავთ თამაშის სახით სწავლებას, მერე ვერასოდეს უღალატებთ ამ მეთოდს.

იცანით სურათი

კლასის ბოლოში, მაგიდაზე განთავსებულია ჟურნალებიდან ამოჭრილი სურათები. დაყავით კლასი ჯგუფებად და მაგიდისგან მოშორებით განალაგეთ ისინი. ყოველ ჯგუფს მიანიჭეთ სახელი („ა“, „ბ“, „გ“…) და ყოველ მონაწილეს კი რიგითი ნომერი (1,2,3,4,…). მასწავლებელს, ყოველი ჯგუფის ნომერი პირველი მონაწილე მაგიდასთან მიჰყავს და აჩვენებს სურათს (იწერს, რომელს რომელი სურათი შეხვდა). ეს მონაწილეები ბრუნდებიან თავიანთ ჯგუფთან და ცდილობენ, აღწერონ ნანახი სურათი. ამასობაში მასწავლებელი მაგიდაზე სურათებს ურევს.

ამის შემდეგ ყოველი ჯგუფის მეორე მონაწილე მიდის მაგიდასთან და ცდილობს მოძებნოს პირველი მონაწილის მიერ აღწერილი სურათი. საჭიროების შემთხვევაში, მეორე მონაწილეს შეუძლია მიბრუნდეს ჯგუფში და დასაზუსტებლად შეკითხვები დაუსვას პირველს.

თუ მეორე მონაწილე დარწმუნებულია თავის არჩევანში, მას მოაქვს სურათი ჯგუფთან. ამ დროს პირველი ნომერი ტოვებს ჯგუფს და დანარჩენი წევრები ადასტურებენ მეორე ნომრის არჩევანს. შემდეგ, არჩეულ სურათს მასწავლებელს წარუდგენენ.

თუ სურათი სწორადაა ამოცნობილი, მაშინ უკვე მეორე ნომერი ბრუნდება მაგიდასთან და ყველაფერი მეორდება. ჯგუფებს შორის მიდის შეჯიბრი, რომელი უფრო სწრაფად დაასრულებს, თუნდაც ორ წრეს.

            ეს თამაში (თუ უცხო ენის გაკვეთილია) მოსწავლეებს სტიმულს აძლევს, რომ შესასწავლ უცხო ენაზე ისაუბრონ, ამასთან ავითარებს ლექსიკას, აყალიბებს პრეზენტაციისა და ლოგიკურად აზროვნების უნარებს. მოსწავლეები ენთუზიაზმით დაიწყებენ სირბილს ჯგუფსა და მაგიდას შორის. მასწავლებლის ამოცანაა – პროცესის ისეთი ორგანიზება, რომ არ შეიქმნას ქაოსი.

ამ თამაშის გამოყენება სწავლების ნებისმიერ საფეხურზე შეიძლება.

ვარიანტები

კლასში გადაადგილების გარეშე თამაშის ვარიანტი: თამაშის ყოველ მონაწილეს ეძლევა კონვერტში ჩადებული სურათი, რომელიც დანარჩენებმა არ უნდა ნახონ. მას შემდეგ, რაც წარმოდგენილი იქნება ყველა სურათის აღწერა, მასწავლებელი კრებს სურათებს და მაგიდაზე შლის მათ. ჯგუფს ევალება, გამოიცნოს, რომელი სურათი ჰქონდა მხედველობაში თითოეულ მონაწილეს.

გადაადგილების გარეშე თამაშის გართულებული ვარიანტი: ზემოთ აღწერილი ვარიანტის გართულება შესაძლებელია, თუ ჯგუფის თითოეულ წევრს რიგრიგობით, ინდივიდუალურად მოუწევს ყველა სურათის ამოცნობა.

ისტორიები

თხზულების შედგენა ჯაჭვური პრინციპით

ჯგუფი განლაგებულია წრეზე. პირველი მონაწილე (ან მასწავლებელი) კითხულობს რაიმე ისტორიის პირველ აბზაცს. ჯგუფის წევრები წრიული მიმდევრობით ამატებენ აბზაცებს. ისტორიები შეიძლება იყოს ძალიან მარტივი:

„მას ძალიან მოსწონდა ეს სურათი“;

„ამ სურათზე იყო მისი ქალიშვილი“;

„მაგრამ ქალიშვილს არ მოსწონდა, მას მიაჩნდა რომ ცუდად გამოიყურებოდა ამ სურათზე “;

„ერთხელაც ქალიშვილმა გადააგდო სურათი“.

ვარიანტი

თამაშის გართულება შეიძლება, თუ ჯგუფს მივცემთ, როგორც პირველ, ასევე ისტორიის ბოლო ფრაზას. მონაწილეებმა ისე უნდა დაამატონ საკუთარი აბზაცები, რომ ისტორიის დასაწყისიდან დასასრულამდე ლოგიკური ხაზი არ დაირღვეს. თამაში საკმაოდ სახალისოა, როცა პირველი და ბოლო აბზაცები ერთმანეთთან აშკარა კავშირში არაა. მაგალითად:

დასაწყისი: „ძაღლი ტრომბონზე დაკვრას სწავლობდა“.

 დასასრული: “ბებიაჩემი ვერ იტანს სპაგეტს“.

მუნჯი ისტორიები

მასწავლებელი ჟესტებით ჰყვება ამბავს. მოსწავლეები მორიგეობით სიტყვიერად „თარგმნიან“ მასწავლებლის მონათხრობს. მაგალითად: „ის სადილობდა. საჭმლის ნაჭერი იატაკზე დავარდა. მან ძაღლს უხმო. ძაღლმა აიღო დავარდნილი ნაჭერი. ამ საქციელისთვის მას მოეფერნენ“.

ბოლოს მთელი კლასი იმეორებს ისტორიას. მასწავლებლის ერთი ტაში ნიშანია, რომ კლასმა მხოლოდ ბოლო ფრაზა უნდა გაიმეორონ, ორი ტაში ნიშნავს, რომ მათ მთელი ისტორია უნდა მოჰყვნენ თავიდან ბოლომდე – თითო მოსწავლემ თითო აბზაცი.

ისტორია ბარათებზე

ყოველ მოსწავლეს ურიგდება ბარათი მოკლე ისტორიით მშობლიურ ენაზე. მოსწავლემ ეს ისტორია კლასს უცხო ენაზე უნდა უამბოს. კლასი ფრაზების მიხედვით იმეორებს ამ ისტორიას, ოღონდ მშობლიურ ენაზე. გამოიყენეთ მარტივი ისტორიები.

თამაში ბარათებისა და სათამაშო კოჭების გამოყენებით

კოჭებით თამაში

კოჭებით თამაში საუკეთესო მეთოდია ანგარიშის შესასწავლად. აქ მოვიტან სამეულში თამაშის მაგალითს. ყოველი ჯგუფისთვის დაგვჭირდება ჟეტონები ან სათამაშო კუპონები, ასევე ერთი ან რამდენიმე კუბი.

პირველი მოთამაშე ისვრის კოჭს, დანარჩენი ორი ერთმანეთს ეჯიბრება, ვინ პირველი დაასახელებს ციფრების რაოდენობას კუბიკებზე. მოსწავლე, რომელიც პირველმა გასცა სწორი პასუხი, იღებს ჟეტონს. თუ პასუხი არასწორია, მოსწავლე კარგავს ჟეტონს. შემდეგ მეორე მოსწავლე ისვრის კოჭს და ასე გრძელდება წრეზე, სანამ არ დამთავრდება ჟეტონები. იმარჯვებს ის მონაწილე, რომელიც ჟეტონების მაქსიმალურ რაოდენობას დააგროვებს. თამაში დიდი ხალისით მიმდინარეობს და მოსწავლეს სწრაფად ანგარიშის სწავლაში ეხმარება.

თამაში ბარათებით

ბარათები სიტყვების შესწავლის კარგი საშუალებაა. მონაწილეთა წყვილებს ურიგდებათ დაახლოებით ორმოცდაათბარათიანი ნაკრები. ბარათის ერთ მხარეს უცხო ენაზე დაწერილი სიტყვაა, მეორე მხარეს – წვრილი შრიფტით დაწერილი თარგმანი. ბარათები მიმდევრობით, უცხოენოვანი სიტყვით ზემოთ, ამოაქვთ ნაკრებიდან. მოსწავლე, რომელიც პირველი თარგმნის სწორად, იღებს ბარათს. თუ თარგმანი არასწორია, ბარათი მოწინააღმდეგესთან გადადის. მოგებულია ის მონაწილე, ვისაც მაქსიმალური რაოდენობის ბარათი დაუგროვდება.

ვარიანტი

ბარათების შეკვრა მაგიდის ცენტრში განთავსდება. სამ-ოთხკაციანი ჯგუფები რიგის მიხედვით წარმოადგენენ თარგმანის საკუთარ ვერსიას. თუ თარგმანი სწორადაა გაკეთებული, ბარათი შეკვრის ბოლოში გადადის. თუ ვინმე არასწორ პასუხს გასცემს, ბარათი მას გადაეცემა, რათა თამაშის ბოლომდე ეს სიტყვა ისწავლოს. მოგებულია ის მონაწილე, რომელსაც თამაშის ბოლოს ყველაზე ნაკლები ბარათი ექნება.

მოსწავლეთა გამოსვლები

ყველა მოსწავლემ უნდა წარუდგინოს ჯგუფს მოკლე მოთხრობა საკუთარი ინტერესებისა და მიდრეკილებების შესახებ (ჰობი, საყვარელი მუსიკის ჟანრი, ავტორი, კერძი და ა.შ). ეს ჯგუფის წევრებს ერთმანეთის უკეთ გაცნობაში ეხმარება. მიეცით მოსწავლეებს ერთი კვირა დავალების მოსამზადებლად.

საგნები

მოსწავლეებს სთხოვენ, გაკვეთილზე მოიტანონ უჩვეულო ნივთი. ახდენენ ნივთის კლასისთვის დემონსტრირებას და მათ უნდა გამოიცნონ, რა დანიშნულება აქვს მას. ჩვეულებრივ, მოსწავლეებს ისეთი ნიმუშის მოტანას სთხოვენ, რომელიც მათ ინტერესებთან ან ჰობთან არის კავშირში.

ახალი ამბები

მოსწავლეები გაზეთებიდან ირჩევენ ახალ ამბავს და მას კლასს აცნობენ. გამოსვლა შეიძლება კვირის მანძილზე მომზადდეს. დამატებით კლასმა ის საკითხები უნდა განიხილოს, რომლებსაც ეს საგაზეთო სიახლე ეხება.

როლური თამაშები

როლური თამაშები განსაკუთრებით ღირებულია, როცა საკითხი ენების შესწავლას ეხება. პედაგოგი როლებს მცირე ჯგუფებში ანაწილებს. შემდეგ ხდება მათი გათამაშება. მაგალითად, წყვილიდან ერთი მონაწილე სასტუმროს მუშაკის როლშია, მეორე – უცხოელი სტუმრის, რომელსაც ოთახის დაჯავშნა სურს. შემდეგ როლები იცვლება.

სავარჯიშო

უცხოენოვანი სიტყვის ან ფრაზის დასასწავლად საჭიროა მისი რამდენჯერმე გულდასმით გამეორება. ამგვარი სავარჯიშო, საშუალებას იძლევა, გავიმყაროთ გრამატიკული ცოდნა, გავიუმჯობესოთ გამოთქმა და ლექსიკური მარაგი. ასეთი სავარჯიშოები სახალისო გახდება, როცა თქვენ ენთუზიაზმს გამოხატავთ და სწრაფ ტემპში მუშაობთ. წარმოთქვით სიტყვა ან ფრაზა და კლასს მისი გამეორება სთხოვეთ. კლასთან ერთად ის მაქსიმუმ  ექვსჯერ გაიმეორეთ და ახალზე გადადით. ასეთი სავარჯიშოები ერთ-ორ წუთზე მეტს არ უნდა გაგრძელდეს.

ცვლილებების შეტანა

მოიფიქრეთ ადვილად შესაცვლელი წინადადება. მაგალითად: „სადაა ზეთი?“. მასწავლებელი სთავაზობს ფრაზას და კლასი იმეორებს მას. შემდეგ შეგიძლიათ შეცვალოთ არსებითი სახელი – „სადაა კატა?“. მეორე ვარიანტია, როცა სათითაოდ იძახებთ მოსწავლეებს და ისინი ახალ არსებით სახელს გთავაზობენ.

პინგ-პონგი

მასწავლებელი სთავაზობს ფრაზას, კლასი მასზე შეკითხვით რეაგირებს:

„მე ვიყავი კინოში“. – „თქვენ მოგეწონათ კინოში?“

„მე ვკატაობდი ველოსიპედზე“. –  „ხომ არ ჩამოვარდნილხართ?“

ახალი სიტყვების სწავლება

შეეცადეთ ახალი სიტყვები მათი წინადადებებში გამოყენებით ასწავლოთ, რადგან ასე უკეთ აითვისებენ. იმუშავეთ მცირე ჯგუფებში. მაგალითად, „სამზარეულოს“ თემის შესწავლისას:

„სადაა ტილო?“,  „სადაა ჯამი?“, „სად დევს კოვზები?“, „მე ახალი ჩაიდანი მჭირდება“, „ახალი ქვაბი მინდა“, „მე მჭირდება ახალი…“.

დარწმუნდით, რომ ეს ახალი სიტყვები ნამდვილად საჭიროა. ადამიანისთვის გაცილებით ადვილია უცხო ენიდან მშობლიურზე თარგმნა, ვიდრე პირიქით. ამიტომ სიტყვები ჯერ ამ მიმართულებით უნდა ვასწავლოთ, შემდეგ პირიქით. ამ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია მიმოხილვა.

ბარათების დემონსტრირება.

ბარათები შეგვიძლია ვიყიდოთ ან თავადაც დავამზადოთ. ყოველ მათგანზე მოვათავსოთ სურათი. მონაწილეები ცალკეული სიტყვით, ფრაზით ან სრული წინადადებებით აღწერენ სურათს: „პატარა ძაღლი“, „დიდი ძაღლი“,  „შავი კატა“, „პატარა თეთრი კატა“ და ა.შ. ეს ბარათები კარგია მიმოხილვისთვის.

სხვა თამაშები და დავალებები

პირამიდა

მოსწავლეები წყვილად მუშაობენ და ერთმანეთს თავიანთი თავის შესახებ უამბობენ. შემდეგ წყვილები ოთხეულებად ერთიანდებიან. ყოველი წყვილი, უამბობს ჯგუფს, თუ რა შეიტყო საკუთარ მეწყვილეზე. შემდეგ ოთხეული რვაკაციან ჯგუფად იქცევა და ა.შ.

 გამოიცანი საგანი

მოსწავლე ჩაიფიქრებს საგანს და ასახელებს მის პირველ ასოს. დანარჩენები ეკითხებიან ამ საგნის შესახებ: „რა ფერისაა?“, „მაგიდაზე დიდია?“. ის, ვინც სწორად გამოიცნობს, ამის შემდეგ ჩაიფიქრებს სხვა საგანს და ა.შ. თამაში შეჯიბრადაც გარდაიქმნება, თუ კლასს ჯგუფებად დავყოფთ. გამარჯვებული ის ჯგუფია, რომელიც პირველად გამოიცნობს.

ვარიანტი

მასწავლებელი აღწერს საგანს, მოსწავლეებმა კი შეკითხვების საშუალებით უნდა გამოიცნონ, მაგალითად: „ეს რაღაც მძიმეა?“, „ის შუშისაა?“, „მაგიდაზე იდგმება?“ და ა.შ.

რად მუშაობ?

მოსწავლე ჩაიფიქრებს რაიმე საქმიანობას (ან აიღებს ბარათს, რაიმე პროფესიის წარწერით). დანარჩენი მონაწილეები აძლევენ კითხვებს: „გიწევს თუ არა მგზავრობა?“, „გაქვს თუ არა მაღალი ანაზღაურება?“ და ა.შ. ამ შემთხვევაშიც ვარიანტები იდენტურია, რაც იყო წინა თამაშისას „გამოიცანი საგანი“.

თარჯიმანი

ერთი მონაწილისთვის ნებადართული მხოლოდ მშობლიურ ენაზე საუბარია, მეორისათვის – შესასწავლ უცხო ენაზე, მესამე კი – თარჯიმნობს. მაგალითად: უცხოელს სურს რკინიგზის სადგურზე მოხვედრა, მშობლიურ ენაზე მოსაუბრე კი ცდილობს აუხსნას გზა.

ვახმოვანებთ ვიდეოს

ვუშვებთ ფილმს უხმოდ. მოსწავლეებმა ის უნდა  „გაახმოვანონ“.

სულ ერთი წუთი

ენების სწავლებისას შეიძლება რადიო- და ტელეგადაცემების ადაპტირება. მოსწავლეებს „ქუდიდან ამოაქვთ“ თემები და მოცემული თემის გარშემო ერთწუთიან გამოსვლას აკეთებენ. საერთოდ, მოსწავლეები მოსაფიქრებელ დროს ითხოვენ, რათა მოამზადონ გამოსვლა.

 ბებოს კალათა

ჯგუფი ჯდება წრეზე ან ნალისებურად. მონაწილეები მიმდევრობით იმეორებენ მათი წინამორბედის წარმოთქმულ სიტყვას და ამატებენ საკუთარს, მაგალითად: „ბებოს კალათაში აღმოვაჩინე ხილი“, „ბებოს კალათაში აღმოვაჩინე ხილი და ბოთლით ღვინო“. დიდ ჯგუფებში თამაში ცოდნასა და დამახსოვრებაზე გამოცდას ემსგავსება.

პლაკატი

კლასს წარუდგენენ დიდ სურათს ან პლაკატს მრავალი ელემენტით. მასწავლებელი კითხულობს: „სად არის პლაკატზე ძაღლი?“. მოსწავლეებმა უნდა უპასუხონ: „ბაღში“. ამ სავარჯიშოს მიზანია – გრამატიკაზე მუშაობა. ამიტომ მოითხოვეთ სრული პასუხი: „ძაღლი დარბის ბაღში“. დროებზე მუშაობისას პლაკატზე ცვალეთ წარწერა: „დღეს“, „გუშინ“, “ხვალ“.

რას ვაკეთებ?

მოსწავლე გოგონას ეძლევა ბარათი რაიმე საქმიანობის აღწერით. მაგალითად:  თქვენ დგახართ და საკუთარ საქორწილო კაბას ეფერებით, ხვალ ქორწილი გაქვთ. მოსწავლე ამ პროცესს ქმედებით აღწერს და ჯგუფმა უნდა გამოიცნოს – რას აკეთებს ის. შეიძლება დაუსვან  შეკითხვები, რომლებზეც მხოლოდ მოკლე პასუხია შესაძლებელი – „კი“ ან „არა“.

მოიფიქრეთ თამაშისა და სავარჯიშოების საკუთარი ვერსიები

თქვენ შეგიძლიათ მოიფიქროთ ახალი თამაშები და სავარჯიშოები. აქ მოტანილი მაგალითები დასაწყისისთვის მოგეხმარებათ, შემდეგ კი თავად მოიფიქრეთ. გაითვალისწინეთ მოსწავლეების წინადადებები.

აუცილებლად გამოიყენეთ თამაშები, ისინი აღვიძებენ ურთიერთობის სურვილს – რაც უმთავრესი პირობაა ნებისმიერი ენის შესწავლისას. თამაშები თქვენს გაკვეთილებს ხალისს შეჰმატებს, თუმცა გაითვალისწინეთ, რომ ხშირად ნუ გაიმეორებთ ერთსა და იმავე თამაშს.

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 300-308.

სულ ვფიქრობ, რა ვისწავლე მე ჩემი თავისგან, სხვებისგან, სხვამ რა ისწავლა ჩემგან და საკუთარი გამოცდილებისგან. ერი და საზოგადოებებიც ასეა, რაღაც უნდა დაიტოვონ საკუთარი თუ სხვა ქვეყნების ისტორიიდან, როგორც მაგალითები, სიტუაციები და შემთხვევები, ასევე ადამიანებისგან, თავიანთი მწერლების, მხატვრების, მეცნიერების, მასწავლებლების, დიახ, მგონი პირველ რიგში მასწავლებელი უნდა დამეწერა, პოლიტიკოსების ქმედებებიდან, ნააზრევიდან.

საქართველოში გამოკითხვა, კვლევა რომ ჩაატარო ქვეყნის ერთ-ერთ უდიდეს მოღვაწედ ალბათ ილია ჭავჭავაძე დასახელდება, თუმცა ზედაპირულობას რომ მოვეშვათ, რა ვისწავლეთ ჩვენ – საზოგადოებამ ილია ჭავჭავაძის აზრებიდან, ხედვებიდან პატრიოტიზმის, სახელმწიფო მოწყობის, მოქალაქეობრივი ვალდებულებებისა და თავისუფლებების, ადამიანის პიროვნული განვითარების, რელიგიისა და სახელმწიფოს, რელიგიისა და ადამიანის კავშირებზე?.. ალბათ, ბევრი არაფერი გვისწავლია, სამწუხაროდ.

რაღაც ირონიით, ახალი წელი ახლოვდება და თემაც დაემთხვა. ჰგავს კი საზოგადოების დიდი ნაწილი მაინც პეტრეს, რომელიც არ არის უაზროდ გულუბრყვილო, სულელი, რომელიც აცდენილია ცხოვრების რეალობას (თუმცა ერთი შეხედვით შესაძლოა ეს ასეც მოგვეჩვენოს)? პეტრე კეთილი და შემწყნარებელი ადამიანია. საოცარი მომენტია, როცა ის დგას ჩამოსახჩობი ადამიანის წინ, დგას ბრბოში და უყურებს, თუ როგორ გამოჰყავთ მსჯავრდებული და ეს ყველაფერი წარმოდგენა, თეატრალური დადგმა ჰგონია. საკუთარ თავთან დიალოგიც კი აქვს, ასე კარგად როგორ თამაშობენ როლებს, მაყურებლებშიც კი თავისიანები ჰყოლიათო.

პეტრე არაა სულელი. პირიქით, ის ძალიან შეგნებულადაც კი დგას თავის პოზიციაზე იმ გაურკვევლობის მომენტშიც, როცა ვერ მიმხვდარა, თუ რა ხდება. მისთვის წარმოუდგენელია, როგორ შეიძლება ადამიანი, თუნდაც დამნაშავე ასე დასაჯო – ჩამოახრჩო და თან ხალხის წინაშე, საჯაროდ, ისე, რომ ეს ხალხი ამ ყველაფერს, როგორც სანახაობას, ისე მოელოდეს. მათთვის არ იყოს ამაში რამე ადამიანური თუ სოციალური ტრაგედია.

“ჯალათმა თავი გააყოფინა ყულფში, გამოაცალა კიბე და ჰკრა ხელი. ხალხმა ერთი ღრმად და ყრუდ ამოიქშინა, ისე, როგორც ამოიქშენს ხოლმე უეცრად ცხელ-წყალ თავგადასხმული.

უბედური სარჩობელაზედ ჩამოეკიდა, ქანაობა დაიწყო და ფორთხალი. დიდხანს იქნია საწყალმა ფეხები.

— დილამდი რომ სულ ეგრე იქნივო ფეხები, მაინც არ დაგიჯერებ, — ამბობდა თავისთავად პეტრე.

ხალხი, წუთის წინად სულგანაბული, ეხლა მხიარულად ჰყაყანებდა და ლაზღანდარობდა კიდეც. დაირღვა ხალხის გროვა, დაიშალა და გაიშალა მინდორზედ. ყველამ თავის სახლისაკენ გასწია სრულიად კმაყოფილმა, რომ ეს სამარცხვინო და გულის ამაზრზენი თამაშა ნახა. პეტრემ მიიხედ-მოიხედა და ნახა, რომ აღარავინ რჩება აქ. ჯარიც წამოვიდა, მარტო ორი ყარაული-ღა დარჩა სარჩობელასთან. იმ წითელპერანგა კაცმაც გადიცვა რაღაც სხვა ტანისამოსი და გამოსწია. სარჩობელაზედ დარჩა უძრავად დაკიდებული ის უბედურის შვილი. პეტრე გაოცდა.

— ბიჭოს, ეს იყო! — სთქვა თავისთავად, — ვერაფერი თამაშა იყო”.

რაღაც ფუნქციონალისტის მოწოდების მსგავსად გამომივა, თუმცა ვიტყვი, რომ ჩვენ გვჭირდება ადამიანები გარშემო, რომელთა პოზიციაც იქნება აბსოლიტურად გარიდებული ყოველგვარი ძალადობისა და მჩაგვრელობისაგან. ამ ყველაფერს კი ადამიანი პირველ რიგში სკოლაში უნდა სწავლობდეს; შემწყნარებლობას, სხვათა აზრის, ცხოვრების, რელიგიის, სქესის პატივისცემას.

როგორ ჩაიარა ამ წელმა, რას გვეტყოდა წელს ილია? სისულელეა ახლა ეს შეკითხვა და თუ მაინც დავსვამთ, არ მგონია რამე კარგი ეთქვა. მთავარია, რას ვეუბნებით ჩვენ საკუთარ თავს, რას ვეუბნებით ერთმანეთს. ათობით მოკლული ქალის, ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების, სოციალური სიდუხჭირით გზასაცდენილი მამების კიდევ ერთი მორიგი წლის ბოლოს, რა მიგვაქვს შემდეგში, მომავალში?..