ოდესმე დაინტერესებულხართ, რატომ იძირება ზოგჯერ ფოთოლი, ქვა კი ზედაპირზე მიცურავს?  არ შეგინიშნავთ? მდინარეში კი არა, ცხოვრებაში… ადამიანი წვალობს, შრომობს, ნიჭიც და ცოდნაც მოსდევს და არაფერი… სრულიად არაფერი… ფოთოლივით იძირება… აი, ვიღაც მავანი კი, რომელიც არც არაფრით გამოირჩევა, ტალღებზე ყოჩაღად ტივტივებს, ამისთვის ხელსაც კი არ აპარტყუნებს და, რაც მთავარია, ნელ-ნელა იფერებს ზედაპირზე ყურყუმელაობას.

მე ბევრჯერ მინახავს… ეტყობა, იაპონელებმა ჩემზე ადრე შენიშნეს და ანდაზაც  შეთხზეს: ზოგჯერ ფოთოლი იძირება, ქვა კი მიცურავსო.

სხვა ანდაზაც აქვთ – მოღიმარ  სახეს ძნელია ისარი ესროლოო… ანუ, თუ ადამიანი იღიმის და კეთილგანწყობას გიჩვენებს, როგორ უნდა მოგიტრიალდეს ხელი ისრის სასროლადო?

ღიმილი რამდენიმენაირია. ერთი მართლაც გულწრფელია და ეს ანდაზაც ალბათ, სწორედ მასზეა. ასე ბავშვები, დედები  და ცხოველები იღიმებიან, კიდევ სუფთა გულის ადამიანები, რომლებიც ძალიან ცოტანი არიან, მაგრამ – ხომ არიან.

სხვა ღიმილი ყალბია, სერიიდან „თეთრი კბილი და შავი გული“, თუმცა, ამ შემთხვევაში „თეთრ კბილზეც“ მადლობლები უნდა ვიყოთ და ჰქონდეთ „შავი გული“. მთავარია, ეს „სიშავე“ გარეთ არ გამოიპაროს და მოქმედებაში არ მოვიდეს.

ხელოვნური, ე.წ. დაყენებული ღიმილიც არსებობს. ამ შემთხვევაში არავითარი შავი გული არ არის, გულში არც არის იმ ადამიანის ადგილი, ვისაც უღიმიან. უბრალოდ, გზად შეხვდათ, ხელოვნურად, მექანიკურად გაუღიმეს, გზა განაგრძეს და უკვე გადაავიწყდათ, ვინ შეხვდათ ან ვის გაუღიმეს. ასეთ ღიმილებს  უცხოელების სემინარებზე შეხვდებით. ერთხელ ამერიკელმა ტრენერებმა დანახვისთანავე  ხელები გამიშალეს, მთელი სახე ღიმილად აქციეს და ჩემს გულში ჩაკვრას არაფერი დააკლდათ. კინაღამ ვიფიქრე, ჩემი ნახვით ცხოვრების ყველაზე დიდი ოცნება აიხდინეს-მეთქი.

თუმცა, ღიმილებს დავუბრუნდეთ.

ზოგჯერ ადამიანი ღიმილით ან სიცილით რაიმეს დამალვას ცდილობს, მაგალითად, ცუდი განწყობის, დარდის ან თუნდაც დანაკარგის. ამიტომ, ყოველ ჯერზე შეიძლება გაღიმებულს კი არა, მოკისკისესაც გადააწყდე. ამაზე ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ ათიდან რვას სულაც არ ეცინება, დარჩენილ ორს კი შეიძლება მართლაც სასაცილოდ ჰქონდეს საქმე.

ასეა თუ ისე, სიცილი ტირილს ყოველთვის სჯობს. დაე, სულ გაცინებულ ადამიანებს შევხვდეთ, სიცილის ხარისხი კი თავადვე განვსაზღვროთ და, შესაბამისად, მოვიქცეთ, ანუ ჩვენც გავუცინოთ.

ღიმილზე, სიცილზე და მათ დახარისხებაზე ტყუილად არ დამიწყია საუბარი. როგორც ისტორიკოსები ამბობენ, ესპანეთის მეფე ფილიპე მეორე ღიმილის დიდოსტატი ყოფილა. მის  დახარისხებასაც კარგად ფლობდა და პრაქტიკაშიც წარმატებით იყენებდა. ეს კაცი ვინ იყო და რა უნდოდა, ადრე სტატიაში დავწერე  (იხ. ტერმინალში დაწერილი ამბავი https://mastsavlebeli.ge/?p=3950). აქ უბრალოდ, კვლავ გავიმეორებ, რომ მეფე იყო, ალქიმია აინტერესებდა, დიდი ალქიმიური აკადემია შექმნა და მსოფლიოს ყველა კუთხიდან იწვევდა ალქიმიკოსებს, რათა ოქრო და ელექსირი მიეღოთ. ცდებს თავადაც აკეთებდა და უპირველეს ელექსირად გამოხდილი წყალი მიაჩნდა. სიცილ-ღიმილის დიდოსტატი იყო-მეთქი და ერთ-ერთი კატეგორიის ღიმილით თავის გასაჭირსაც  მალავდა.

პოდაგრა სტანჯავდა, რაც შეეძლო ებრძოდა და მთელი იმედები ვარდის ფურცლებჩაყრილი გამოხდილი წყლის სმაზე ჰქონდა დამყარებული. მისი აზრით, ეს იყო ელექსირი. ვერ უშველა…

სახელწოდება „პოდაგრა“ წარმოსდგება ბერძნული სიტყვებიდან: pous-ფეხი,  agrios – მკაცრი, საშინელი. დაავადება უძველესი დროიდან ცნობილია. მის განვითარებას უკავშირებენ კვების გარკვეული პირობების შედეგად პურინნუკლეოტიდების მოშლას. მიიჩნევდნენ, რომ პოდაგრას იწვევდა დიდი ხნის განმავლობაში ისეთი საკვების მიღება, რომელიც პურინის შემცველი ნუკლეოტიდებით არის მდიდარი (ნუკლეინის მჟავების დაშლის შედეგად წარმოიქმნებიან). ასეთ საკვებად მიაჩნდათ ხორცეული, ღვიძლი, თირკმელი, პომიდორი, ბადრიჯანი და სხვა. ამჟამად, კვებითი ფაქტორი არ შეიძლება ჩაითვალოს პოდაგრის გამომწვევ მიზეზად. იგი მხოლოდ მიდრეკილების შემთხვევაში მის გამოვლინებას უწყობს ხელს. პოდაგრა X ქრომოსომასთან შეჭიდული რეცესიული ტიპის მემკვიდრეობითი დაავადებაა, რომლის მიზეზია პურინნუკლეოტიდების მეტაბოლიზმში მონაწილე ფერმენტების გენეტიკური დეფექტი, რის გამოც ადგილი აქვს პურინნუკლეოტიდების de novo (ხელახალი) სინთეზის გაძლიერებას.

საკვებზე ჩამოვარდა სიტყვა, „კილკა“, „ანჩოუსი“, იგივე ქაფშია, პურინების შემცველობის მწვერვალია. ამიტომ მისი გადაჭარბებული მიღება, პოდაგრის გამოვლინებასაც ხელს შეუწყობს და ზედმეტი პურინებისგან წარმოქმნილი შარდმჟავას კრისტალების სახსრებში დაგროვებით მათ ტკივილსაც გამოიწვევს. ჩვეულებრივ, სისხლში შარდმჟავას კონცენტრაციაა 0,18-0,24 მმოლი/ლ (3-4მგ %), პოდაგრის დროს კი-0,36 მმოლი/ლ (6 მგ %). სახსრებში დაგროვილი კრისტალების გარშემო ანთებითი პროცესები მიდის და, ე.წ. პოდაგრული კვანძები წარმოიქმნება. აღსანიშნავია, რომ პოდაგრული შეტევის დროს შარდში შარდმჟავას რაოდენობა ნორმალური რჩება და მხოლოდ შეტევის შემდეგ მატულობს. შარდმჟავას მარილების დაგროვება თირკმელებშიც ხდება, რაც კენჭების წარმოქმნას იწვევს.

სახსრების, ტკივილისა და საკვების თემას თუ გავაგრძელებთ, თურმე, მზესუმზირის ზედმეტი კნატუნიც სახიფათო  ყოფილა.

მზესუმზირა ცუდი სულაც არ არის და მის 100 გრამში E ვიტამინის სამი დღის ნორმის მარაგი შედის. თუმცა… მზესუმზირის 100 გრამი ასევე შეიცავს ომეგა 6 ცხიმოვანი მჟავას 75 მგ-ს, ის კი სახსრების ზედაპირზე  ლაგდება და მათ ანთებას, შესაბამისად, ტკივილს იწვევს.

ტერმინმა „ომეგა“, არ დაგაბნიოთ. ომეგა-3 მჟავები ძალიან გვჭირდება, რასაც ვერ ვიტყვით ომეგა-6-ზე. ის პოლიუჯერი მჟავების კლასს წარმოადგენს, სადაც ათი სხვადასხვა მჟავა შედის. მათგან უფრო მნიშვნელოვანი ლინოლენ და არაქიდონმჟავებია და ომეგა-3 მჟავებთან ერთად ეფექტურად მოქმედებენ.  ომეგა-3 და ომეგა-6 ორგანიზმში საკვებთან ერთად ხვდება. მათი მეშვეობით რეგულირდება ქოლესტეროლის დონე სისხლში, რაც ათეროსკლეროზს აგვარიდებს. აუმჯობესებენ კანისა და თმების მდგომარეობასა და გარეგნულ იერს. მონაწილეობენ ქსოვილების რეგენერაციაში. თუმცა ეს ყველაფერი მეტწილად ომეგა-3-ზე უფრო ითქმის. ის კი არა, 2009 წელს გამოიცა რობერტ ბრაუნის წიგნი, რომელსაც ავტორმა კითხვის შემცველი სათაური დაარქვა- „ომეგა-6 – ეშმაკეული მჟავა?“.

თუმცა, აქ დასკვნა ერთია და ის ჯერ კიდევ ავიცენამ დაწერა თავის „სამედიცინო ტრაქტატში“ – აკრძალული საკვები არ არსებობს, მხოლოდ ნორმის დაცვაა აუცილებელი. ჰოდა, ჩვენც გადაბმულად ნუ გავაკნატუნებთ მზესუმზირას, დოზირებულად მივირთვათ.

კვლევების თანახმად, კიდევ ერთი პროდუქტი,  რომელიც სახსრების ტკივილის პროვოცირებას იწვევს, ყველი „პარმიზანი“ ყოფილა. ამ ტიპის ყველში ყველაზე დიდი რაოდენობითაა კალციუმის იონები, რომლებიც ნორმაში სასიცოცხლოდ აუცილებელია, გადამეტებული რაოდენობით კი – სახსრებში ლაგდება. ზოგადად, ის კუნთის შეკუმშვაში მონაწილეობს, მაგრამ გადაჭარბებული კონცენტრაციისას მის სპაზმს იწვევს. სხვათა შორის, ლობიოსა და პარკოსნებშიც ასევე მომატებული რაოდენობითაა.

პირადად მე პარმიზანს არ გეახლებით, უფრო მეტიც, არც კი გამისინჯავს. თუმცა დავინტერესდი და ვიცი, რომ მისი წარმოება ყოველწლიურად პირველ აპრილს იწყება და სადღაც 11 ნოემბერს სრულდება. ამის შემდეგ, ყველი 12-36 თვე მწიფდება და როგორც მწარმოებლები ირწმუნებიან, ტყის კაკლის სურნელი ახლავს თან. 1 კგ ყველის დასამზადებლად 16ლ რძე ყოფილა საჭირო. ერთი თავი ყველის საწარმოებლად კი – 550 ლიტრი რძე. თავად რძეს იტალიის პროვინცია პარმაში აწარმოებენ. ყველი მომწიფდა თუ არა, ამას სპეციალური „ყურის“ მქონე ადამიანები ამოწმებენ. ვერცხლის პატარა ჩაქუჩებით ყველის თავს დაუკაკუნებენ და მიაყურადებენ. თუ ხმა მოეწონებათ, ყველიც მომწიფებულად ჩაითვლება. თუმცა, ამის შემდეგ, ყველი კიდევ ერთი წელი არ უნდა გაიჭრას. პარმიზანზე ინფორმაციის კითხვისას, გავიგე, რომ მოლიერს ჰყვარებია ძალიან და დიდი რაოდენობით მიირთმევდა. მაშინვე დავინტერესდი, სახსრები თუ აწუხებდა, მაგრამ ამ ამბავს ვეღარსად  მივაგენი და ძებნისთვის აღარ გადამიდია თავი.

ბავშვობაში დედასთან ერთად ლიკანში დავდიოდი. მაშინდელი ლიკანი სხვა იყო, კამკამა ჰაერით და სუფთა წყლით… სანატორიუმიდან  მუდმივად  ექსკურსიები იმართებოდა. ჩვენც სულ დავდიოდით და ხან საფარისკენ გვქონდა გეზი, ხან ვარძიისკენ, ერთხელ ქუთაისსაც ვესტუმრეთ. სანატორიუმს თავისი ფოტოგრაფი ჰყავდა – სახელად ვიტალი. ბულგარელი იყო, მაგრამ ოჯახთან ერთად საქართველოში ბავშვი ჩამოსულა და ასეც შემორჩენილა ჩვენთან. ყველა ექსკურსიას თან დაჰყვებოდა და სულ იცინოდა. სიცილი ოდნავ დაყენებული ექნებოდა. აბა, დაბღვერილი ფოტოგრაფი ვის რად უნდოდა. თავადაც „უშნოდ“ იცოდა გადაკიდება:

• „აბა, გავიცინოთ, გავიცინოთ. გოგო, შენ მაინც გაიღიმე…“, შეუტევდა ვინმე სერიოზული გამომეტყველების მქონეს.

ჰო, ვიტალი ფოტოებს ყველას გვიღებდა. შემდეგ მას, ბუნებრივია, ვყიდულობდით. ეს ახლა ვაჩხაკუნებთ  დაუზარებლად ტელეფონ-პლანშეტ-ფოტო აპარატებს, თორემ მაშინ, ფოტოებს მხოლოდ ვიტალი იღებდა.

ერთხელ, ვარძიაში ყოფნისას ერთ ქალბატონს წელი ასტკივდა, ოხრავდა, ამდენმა მოხრილმა სიარულმა მომსპოო (ვარძიის გამოქვაბულებში სიარულს გულისხმობდა). ჯერი ჯგუფურ სურათზე მიდგა და ვიტალიც აყვირდა:

• „ვიღიმებით, ვიცინიით, ყველანი ვიცინიით“.

ეტყობა, ეს ქალი სერიოზული სახით იდგა და ვიტალიმაც არ დააყოვნა:

• „ქალბატონო, ყველაფერს გაფიცებთ, ძალიანაც, რომ გტკიოდეთ ეგ წელი, ახლავე გაიცინეთო“…

ჰოდა, ვიტალის პერიფრაზს გავაკეთებ:

• „ამდენი მზესუმზირის კნაწუნით, სახსრებიც, რომ გტკიოდეთ, ყველაფერს გაფიცებთ, გაიცინეთ!“

Google-მა 2011 წელს ინტერმეტმომხმარებლებს ხელოვნების ყველაზე მასშტაბური, და როგორც მერე აღმოჩნდა, პოპულარული პლატფორმა შესთავაზა – ციფრული მუზეუმი, რომელიც საწყის ეტაპზე 17 საერთაშორისო მუზეუმში დაცულ კოლექციებს აერთიანებდა. ეს რიცხვი 2012 წელს 151-მდე გაიზარდა, დღეს კი 1000-ზე მეტი პარტნიორი გალერეა, მუზეუმი და არქივი ჰყავს.  მუზეუმი ღიაა ნებისმიერ სახელოვნებო ორგანიზაციასთან თანამშრომლობისთვის. ერთგვარი საგამოფენო სივრცე სხვადასხვა ტიპის მასალებს აერთიანებს მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილიდან – აქ შეგიძლიათ ნახოთ ისტორიული კადრები, ეროვნული კოსტიუმები, ილუსტრაციები, ნახატები, არქიტექტურული ძეგლები, სკულპტურები და ა.შ. თითოეულ აქ „დაცულ ექსპონატს”, ცხადია, მოჰყვება ინფორმაციაც, რომელიც ამ რესურსს საგანმანათლებლო ფუნქციასაც მატებს. რესურსის გამოყენება სასწავლო მიზნებისთვის თავისუფლად შეუძლიათ როგორც ცალკეულ ინდივიდებს, ცოდნის მისაღებად და გასაღრმავებლად, ასევე მასწავლებლებსა და ლექტორებს სასწავლო პროგრამებში ინტეგრირებისთვის. სასწავლო მისია მუზეუმს დეკლარირებულიც აქვს და მომხმარებლებს, გარდა ექსპოზიციებისა, სთავაზობს ვიდეოგაკვეთილებს, ლაბორატორიას, აუდიოგიდებს და ტურებს მუზეუმებში. Google-ის ხელოვნების მუზეუმის ერთ-ერთი მთავარი ხიბლი კოლექციების წყობაა. აქ ნამუშევრები სხვადასხვა პერიოდის, ქვეყნისა და შინაარსის მიხედვით საინტერესო ფორმით არის დაწყობილი და ხელოვნებით დაინტერესებულ ადამიანს უმარტივებს ზღვა მასალაში ორიენტირების პროცესს. გარდა ამისა, კურატორებისთვის არის საინტერესო სამუშაო – სხვადასხვა ინსტიტუციებში დაცული მასალების ერთ სივრცეში ნახვა და საერთო კონტექსტების ძიება. ონლაინმუზეუმი ნათელი ილუსტრაციაა იმისა, რომ ინტერნეტში აღარაფერს აღარ აქვს საზღვრები და ყველაფერი შენს ხელში შეიძლება აღმოჩნდეს. მთავარია, იცოდე, როგორ გამოიყენო ესა თუ ის მასალა.

Google-ის ხელოვნების მუზეუმში ქართული ხელოვნების ინტეგრირება  საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმმა – ხელოვნების სასახლემ (https://bit.ly/2heqtbZ ) დაიწყო და ამ დროისთვის 300-ზე მეტი ექსპონატით არის წარმოდგენილი. დავით კაკაბაძე, გიგო გაბაშვილი, ელენე ახვლედიანი, ლადო გუდიაშვილი, პეტრე ოცხელი – ეს ის სახელებია, რომლებიც საერთაშორისო პლატფორმაზე საკმაოდ ფართო მასშტაბით არიან წარმოდგენილი. აქვეა თბილისის შესახებ ნამუშევრები, ქართული სამოსი, ტექსტილი, სცენის მხატვრობა და სამკაულები.

ქართული ხელოვნების მუზეუმში განთავსება ცხადია, ძალიან კარგი პრეცედენტია. ვისურვებდი, ერთი მუზეუმის პრაქტიკა სხვებსაც გაეზიარებინათ; გლობალურ პლატფორმებზე გაეტანათ ის, რითაც ასე ვამაყობთ, რაც გვგონია, რომ ყველამ უნდა ნახოს. თუმცა თუ გუგლის მუზეუმს დროებით დავხურავთ და საძიებო სისტემებში იმ ხელოვანების გვარ-სახელებს ჩავწერთ, რომლებიც პირველად გაგვახსენდებიან, შესაბამისად, ყველაზე პოპულარულები არიან, მივხვდებით, რომ წინ დიდი შრომა გვაქვს. სამწუხაროდ, ქვეყანაში არ გვაქვს თანმიმდევრული გეგმა, რომელსაც სამინისტრო, მუზეუმები და სხვა ინსტიტუციები გაჰყვებოდნენ და ერთობლივი ძალისხმევით შეეცდებოდნენ, ქართული ხელოვნება უფრო პრეზენტაბელური ყოფილიყო ონლაინსამყაროში, რაც მას კონკრეტული დაწესებულებების კედლებს მიღმა სრულფასოვნად და ღირსეულად ცხოვრების საშუალებას მისცემდა.

Google-ის მუზეუმის განხილვა რამდენიმე ასპექტით არის ჩვენთვის საინტერესო და თუ მის გამოყენებას სასწავლო პროცესში გადაწყვეტთ, შეგიძლიათ თხოვოთ მოსწავლეებს, მოძებნონ მსგავსი რესურსები და გააკეთონ ანალიზი, რომელი ქვეყანა როგორ და რა ფორმით, რა მასშტაბით არის წარმოდგენილი თითოეულ მათგანზე. შესაძლოა იმაზეც ვიფიქროთ, როგორ დავალაგებთ თანმიმდევრობას, ვის დავაყენებთ პირველ ადგილზე და რა მოტივით, ჩვენს ხელში რომ იყოს ვირტუალურ არქივებსა და მუზეუმებში ქართული კულტურის გატანა. რა პრინციპით ვიხელმძღვანელებდით თანმიმდევრობის დადგენისას. ცხადია, შეგვიძლია, ვილაპარაკოთ იმაზეც, ჩვენთვის საინტერესო რა კონტექსტები შეგვიძლია ვეძებოთ და ვიკვლიოთ გლობალურ ვირტუალურ საცავებში. ბევრი კუთხის მოძებნა შეიძლება, მაგრამ ყველაზე მთავარი ალბათ მაინც ის არის, კრიტიკულად შევხედოთ ჩვენს ქმედებებს კულტურის შესწავლის, ხელოვნების პოპულარიზაციის, მიმდინარე პროცესების ანალიზისას, რომ არ აღმოვჩნდეთ თამაშგარე ვითარებაში იქ, სადაც ყველაზე მარტივია იყო პროცესის ნაწილი – თანამედროვე გლობალიზაციისა და დიგიტალიზაციის ეპოქაში.

მათი ცხოვრება უწყვეტი რეპორტაჟი, მათი რელიგია კი ურთიერთობაა. როგორ ცხოვრობენ დღევანდელი მოზარდები? რა განასხვავებს მათ წინა თაობისაგან?

თანამედროვე მოზარდები დარწმუნებული არიან თავიანთ უნიკალურობაში – თუკი ადრე ბავშვს ლამის დაბადებიდანვე შთააგონებდნენ, რომ ის საზოგადოებას უნდა ემსახურებოდეს, ეს მიდგომა შეიცვალა. თანამედროვე მოზარდს უნდა ჰქონდეს თავისი გზა, თავისი არჩევანი, არავის აქვს უფლება, მას საკუთარი აზრი მოახვიოს, მათ შორის მშობლებს, რადგან ამით ინდივიდუალურობას დაუკარგავენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მოზარდი აღარ იქნება განსხვავებული, ვერასოდეს გახდება კაშკაშა ვარსკვლავი, ვერ განვითარდება, ვერ წარმოაჩენს თავის შესაძლებლობებს. თუმცა ხშირია შემთხვევა, როდესაც მოზარდი, რომელსაც არ სურს, გაითვალისწინოს სხვისი გამოცდილება, საკუთარი შეცდომების დაშვებით ერთობა და საბოლოოდ, თავს ვერ ართმევს დასახულ მიზანს, არც ის იცის, რაში გამოიყენოს პროტესტით მოპოვებული თავისუფლება.

მოზარდები ფიქრობენ, რომ პოპულარული მაშინ ხარ, თუკი ურთიერთობის ანა-ბანა გესმის – თხუთმეტი წლის წინ „კარგ ტიპად“ სხვა მოზარდებს მიიჩნევდნენ: მათ, ვის მშობელსაც ბევრი ფული ჰქონდა ან „მოძველბიჭო ელემენტებს“. „კარგი ტიპობის“ ფენომენს ნეგატიური ელფერი დაჰკრავდა. ახლანდელ თაობას აღარ აინტერესებს „კაი ტიპობა“ და მას  პოპულარობასთან არ აიგივებს. ახლანდელ მოზარდს რომ ჰკითხო, სურს თუ არა „კაი ტიპობა“, გულწრფელად გაოცდება და დაახლოებით ასე გიპასუხებთ: იმისათვის, რომ პოპულარული იყო, უნდა გეხერხებოდეს ნებისმიერ „თემაში ჩართვა“, რამდენიმე სფეროთი დაინტერესება და ამის აფიშირება საჭირო დროს და ადგილას“. თანამედროვე მოზარდები იოლად ურთიერთობენ ერთმანეთთან – უშუალოდ თუ სოციალურ ქსელებში უცბად პოულობენ საერთო ენას.  მათთვის ურთიერთობა რელიგიაა. მოზარდს მოსწონს სხვა მოზარდი რომელიც გახსნილია, მხიარული, პოზიტიური, სწრაფად პასუხობს ყველა კითხვას. ასეთი „ტიპი“ შეიძლება გახდეს პოპულარული, გაიფართოვოს ნაცნობების წრე. ნაცნობები კი სოციალური კაპიტალია. რაც უფრო ბევრი ხელმომწერი გყავს, მით უკეთესი. მოზარდთა თანამედროვე ხატი ბლოგერია, მოზარდის ყველაზე ხშირი სურვილი კი – გახდეს ცნობადი, თავისუფალი და მდიდარი.

მოზარდები ცხოვრობენ პრინციპით „ვპოსტავ, ე.ი. ვარსებობ“ – მოზარდის ცხოვრება უწყვეტი რეპორტაჟია. ის ფოტოს უღებს ყველაფერს: მოკბეჩილ ფუნთუშას,  სარკეში ანარეკლს, მეზობლის ძაღლს, ქუდების გამყიდველს. თუ არ გადაიღე, ძვირფასი მომენტი  გაშვებულად ჩაითვლება. არცერთი წამი არ დაბრუნდება. ამიტომ მოზარდისთვის აუცილებელია ყველაფერის ნახვა, დაგემოვნება, გრძნობა.

მოზარდებს არ შეუძლიათ ვრცელი ინფორმაციის აღქმა – უმეტესობისთვის დიდი ტექსტის კითხვა რთული და მოსაწყენია. ისინი ამბობენ: „აუ, რამდენი სიტყვაა“. მათ აქვთ იეროგლიფური ცნობიერება: სურათი და პატარა მინაწერი. მაშინაც კი, როდესაც კომუნიკაცია აქვთ ერთმანეთთან, სიმბოლოების ნაკრებს იყენებენ. მათი ამოცანა არ არის გრძნობების სიტყვებით აღწერა. ამას ისინი „ლაიქებითაც“ ახერხებენ.

შეიძლება თუ არა ასეთ მიდგომას ერთგვარი დეგრადაცია ვუწოდოთ? რაღაც კუთხით, კი. ამერიკულმა კომპანია „სტატისტიკ ბრეინმა“ 2016 წელს ადამიანების ყურადღების კონცენტრაცია გამოიკვლია. აღმოჩნდა, რომ 2000 წელს ის 12-წამიანი იყო, 2015 წელს კი 8,25-წამიანი გახდა. უახლოეს მომავალში ჩვენ ვეღარ შევძლებთ ყურადღების გამახვილებას ერთ კონკრეტულ ამბავზე. წუთის განმავლობაში ჩვენ 25 „სნეპჩათი“ მოგვდის და ყველაფერზე რეაქციას გამოვხატავთ და პასუხებს ვიძლევით.

საკუთარი თავის მუდმივ ძიებაში – ბევრი მშობელი შვილს სხვადასხვა წრეზე ატარებს, რათა მან საკუთარი თავი იპოვოს. მოზარდი მუსიკალური სკოლიდან ცეკვაზე გარბის, შემდეგ ძერწვაზე, ჭადრაკსა და ფეხბურთზე, შაბათ-კვირას – ცურვაზე, მშობელი ზის და ელის: „აი, ახლა-ახლა ამოარჩევს რამეს“. ბავშვს კი ესეც მოსწონს, ისიც, აქაც არაუშავს-რა და იქაც…

ადრე ასეთ წრეებზე ბავშვს დაღლამდე აშრომებდნენ და ის გრძნობოდა, რომ მისგან ვიღაცის აღზრდა უნდოდათ. მაგალითად, ფეხბურთის სექციაში – ფეხბურთელის. ახლა სხვაგვარი წრეებია – ბევრგან ბავშვებს ართობენ, არ ასწავლიან ან თამაშით ასწავლიან, მშობლები ამაში ფულს იხდიან.

მაშინაც კი, როცა ბავშვი ამბობს, რომ ყველაზე მეტად ხატვა მოსწონს, ეს საერთოდ არ ნიშნავს იმას, რომ მან თავისი ცხოვრების საყვარელი საქმე იპოვა. დიახ, ხატვაზე სიარული ახარებს, მას იქ ართობენ, მაგრამ როდესაც ამ პროფესიით იწყებს მუშაობას, ხვდება, რომ ყველაფერი სულ სხვაგვარადაა. ახლა ახალგაზრდები, რომლებიც მუშაობას იწყებენ  და რამე არ გამოსდით, ამბობენ: „ეს ჩემი საქმე არ არის, ასე არ უნდა ხდებოდეს, კარგად უნდა გამომდიოდეს. მე კიდევ სიამოვნებას საერთოდ ვერ ვიღებ და ანაზღაურებაც დაბალი მაქვს“.

სინამდვილეში კი ბავშვს ბრძოლა არ ასწავლეს და გამძლეობა ვერ გამოუმუშავეს. დასაქმებული ახალგაზრდა ხშირად ამბობს, რომ საკუთარი თავი ვერ იპოვა და ძიებას აგრძელებს. ადრე სხვა სისტემა იყო: სწავლობდი, მერე პროფესიით იწყებდი მუშაობას და ცდილობდი იქ გეპოვა საკუთარი თავი.

ცდილობენ რჩევისთვის მეგობრებს მიმართონ, რადგან მშობლები უბრალოდ ვერაფერს ურჩევენ – ვერ ეხმარებიან იმაში, რაც მოზარდს ყველაზე მეტად სჭირდება – საკუთარი თავის და გზის პოვნაში. ახლანდელ მოზარდს დიდი არჩევანი აქვს. მშობლებს კი ასეთი ცხოვრებისეული გამოცდილება არ მიუღია: საკუთარი გზის არჩევისას არანაირი მრავალფეროვნება არ ჰქონია. იყო მხოლოდ ორი-სამი ბილიკი და ერთხელაც ერთ-ერთს დაადგა და მთელი ცხოვრება ტკეპნა…

ახლანდელი ბავშვი კი მშობელს ეკითხება: „დედა, მამა, რა გავაკეთო, საით წავიდე?“ ისინი პასუხობენ: „მომისმინე, შვილო, შენ შენით უნდა გაერკვე. ჩვენ არ გვაქვს უფლება თავზე რამე მოგახვიოთ“. სინამდვილეში კი, მათ უბრალოდ არ იციან, საით უნდა წავიდეს მათი შვილი, მათ იქ არასდროს გაუვლიათ. ამიტომ ისინი ამბობენ: „ჩვენ შენი გვჯერა. შენ ყველაზე კარგი და მაგარი ხარ! შენ ყველას მოუგებ, საკუთარ თავს იპოვი!“ სინამდვილეში კი ეს უფრო იმ მომენტს ჰგავს, როდესაც სტარტზე დგახარ და ყველა გიყვირის, რომ აუცილებლად პირველ ადგილზე უნდა გახვიდე. მშობლები ფიქრობენ: „თუ მე არ შემიძლია დავეხმარო ბავშვს გზის პოვნაში, მაშინ რის გაკეთება შემიძლია? ბავშვი ერთობა, უხარია, მოდი, მეც ასე მოვიქცევი. მე ხომ მისი მეგობარი ვარ, მეც ვიმხიარულებ“. ხოლო როცა ბავშვს რაიმე სერიოზულ თემაზე რჩევა დასჭირდება, ის მშობელთან კი არა, თანატოლთან წავა…

ისინი უფროსებთან ლიბერალურ ურთიერთობას მიეჩვივნენ – საზოგადოება ბავშვებზე „მორგებული“ გახდა. მშობლები ცდილობენ მოუსმინონ ბავშვს, გაუგონ, გაითვალისწინონ მისი ინტერესები, საუბრისას ყველაფერი განუმარტონ, ერთად იმსჯელონ. ახლა ნაკლებად ჭრის ასეთი მიმართვის სისტემა: „ეი, შენ! აქ მოდი, ის მოიტანე, დაჯექი, ადექი“. კი, ასეთებიც ხდება „ტრადიციულ“ ოჯახებში, სადაც უფროსი თაობის იერარქია მძლავრობს. თუმცა, ძირითადად, ბავშვებთან ლიბერალური ურთიერთობის ტენდენცია ჭარბობს.

ბავშვებსაც სურთ მშობლებთან კომუნიკაცია. აღარ აქვთ იმის განცდა, რომ მათგან რაღაცას ითხოვენ. პირიქით, ხვდებიან, რომ მათ თანასწორი ადამიანებივით ეპყრობიან და ეს მშვენიერია. თუ ასეთი დამოკიდებულება ბავშვობიდანვე იწყება, მოზარდობაში გადასვლისას, შვილი მშობლებთან უფრო კომფორტულად გრძნობს თავს, მიენდობა და გაუზიარებს თავის პრობლემებს.

მოზარდი მშობელთან ურთიერთობაში სარგებელს ეძებს – ასეთი ლიბერალური ურთიერთობები ბაშვებისთვის ხელსაყრელია, მათ შორის მატერიალური თვალსაზრისით. შესაძლოა ბავშვები ამას ხშირად ვერც ხვდებოდნენ, მაგრამ თეორიულად, მათთვის ხელსაყრელია მშობლებთან კარგი ურთიერთობის შენარჩუნება. ყველაფერი საუკეთესო ხშირ შემთხვევაში უფროსებთან ერთად ხდება: ისინი ერთად მოგზაურობენ სხვადასხვა ქვეყნებში, ერთად დადიან საინტერესო ღონისძიებებზე, ერთად ყიდულობენ იმ ტელეფონებს, რომელიც ბავშვს უნდა ჰქონდეს.

ისინი უკეთ გაუგებენ საკუთარ შვილებს – არა იმიტომ, რომ უფრო ჭკვიანები არიან, არამედ იმიტომ, რომ მიეჩვივნენ გზის გაკვალვას. თანამედროვე მშობლების პრობლემა ის არის, რომ საკუთარი კომფორტის ზონიდან გამოსვლას არ ცდილობენ. მაგალითად, არ ცდილობენ, გაიგონ რა არის „ჩატბოტი“. სამაგიეროდ, მოზარდები (მომავალი მშობლები) მუდამ ეცდებიან სიახლეების დაგემოვნებას.

ადვოკატი, რომელიც თავის ექვსნიშნა ანაზღაურებას იმის გამო შეელია რომ მასწავლებელი გამხდარიყო, თავისი მოსწავლეების 95%-ს მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტებში სასწავლებლად აგზავნის. ამ შემთხვევაში გაგზავნა დაფინანსებას არ გულისხმობს – მუსანის მოსწავლეები გამოცდების ჩაბარების შედეგად, თავად ხვდებიან საუკეთესო უნივერსიტეტებში.

მუსან იზმაილმა სამსახური ნორტონ როუზ ფულბრაითში დატოვა და საკლასო ოთახს მიაშურა. ამჟამად ის აღმოსავლეთ ლონდონში მდებარე ნიუჰემის კოლეჯის დირექტორია. ერთწლიანი მუშაობის შედეგად, მისი 200 მოსწავლიდან 190-მა წარმატებით ჩააბარა Russell Group-ის უნივერსიტეტებში. Russell Group-ში მოხვედრა ბრიტანეთში არსებული უნივერსიტეტებსთვის მეტისმეტად პრესტუჟულია. საქმე ისაა, რომ ყოველწლიურად ამ ქვეყანაში პროფესორები 24 უნივერსიტეტს გამოარჩევენ, კვლევის, სწავლების, გამოცდების შედეგებისა და სხვა მახასიათებლების მიხედვით და საუკეთესო შედეგის მქონეებს Russell Group-ის სიაში ათავსებენ. მაგალითად, 2017 წელს ამ ჯგუფის სათავეში ბირმინგემის უნივერსიტეტი მოექცა, რომელსაც მიჰყვა ბრისტოლის, კემბრიჯის, კარდიფის უნივერსიტეტები და სხვა კიდევ ოცი სასწავლებელი.

38 წლის მუსან იზმაილმა სამსახური იმის გამო დატოვა, რომ გამოცდილება მოსწავლეებისთვის გაეზიარებინა, მათთვის მეტი ცოდნა გადაეცა, რომ მათაც მასწავლებლის მსგავსი წარმატებისთვის მიეღწიათ.

• მგონია, ხალხმა გააანალიზა, რომ მოსწავლეებსა და ზოგადად, ადამიანებს აღმოსავლეთ ლონდონიდან ნამდვილად არ ჰქონდათ საჭირო უნარები და კულტურული კაპიტალი იმისთვის, რომ მათ ისეთივე წარმატებისთვის მიეღწიათ ბრიტანეთის კომპანიებში, როგორც ცენტრალურ ლონდონში მაცხოვრებლებს – ამბობს იზმაილი The Independent-თან საუბრისას.
• მშობლებს დაუოკებელი სურვილი აქვთ, შვილებმა კარგად ისწავლონ, პროფესიული განათლება მიიღონ და დასაქმდნენ, თუმცა, ვერ აანალიზებენ, რომ ახალგაზრდებს არ აქვთ საჭირო კონტაქტები, არ იციან როგორ მოხვდნენ საჭირო ადგილზე. და მე, როდესაც დავფიქრდი, რომ პროფესიულ მაქსიმუმს მივაღწიე, საკუთარ თავს ვკითხე – რას აკეთებ იმისთვის, რომ საზოგადოებას დაეხმარო? – და მასწავლებელი გავხდი. ეს საშუალებას მაძლევს მოსწავლეებს დავეხმარო. ჩემი მოტივაცია და მიზანია, რომ რაც შეიძლება მეტ მოსწავლეს შევუწყო ხელი ჩააბარონ და ისწავლონ პრესტიჟულ უნივერსიტეტებში. საზოგადო აზრი ისაა, რომ თუ ღატაკი ქალაქიდან ხარ, ნაკლები შანსი გაქვს ის აკეთო, რაც გინდა. თუმცა, აქ იმდენი ჭკვიანი და შრომისმოყვარე სტუდენტია, ვიცი, რომ მათ განსხვავებული მიდგომა სჭირდებათ, მოტივაციის ბიძგი – მიზნის მისაღწევად.

მუსანის სკოლის მოსწავლეები ზაფხულობით ადრეული ასაკიდანვე გადიან სტაჟირებას პრესტიჟულ კომპანიებში გამოცდილების მისაღებად. ასევე, ყოველკვირეულად აქვთ საშუალება მოუსმინონ პროფესიონალი ექსპერტების ტუტორიალებს, რომლებიც სპეციალურად მათთვის იქმნება.

• ამას მხოლოდ აკადემიური წარმატებისთვის არ ვაკეთებ. ეს კორპორაციული მსოფლიოს, სამყაროს აღქმას ეხება, რომ მათ იცოდნენ საუკეთესო მაგალითები, იცნობდნენ ექსპერტებს, მომავალ კოლეგებს, მარტივად შეეძლოთ კომუნიკაციის დამყარება და თანმიმდევრულად, საუკეთესოდ წარმოაჩინონ საკუთარი თავი და შესაძლებლობები. ზოგჯერ უკეთესია მოსწავლეს წინასწარ უჩვენო მოსალოდნელი საფრთხეები და ასწავლო მათი ამოხსნა, ვიდრე იჯდე და ელოდო როდის დაუშვებს შეცდომას – ამბობს იზმაილი.

(პოლიანა და ჰაიდი)

„დავწერო ზღაპარი პედიატრზე, რომელმაც ექიმობას თავი დაანება და საბავშვო წიგნების გამოცემა დაიწყო,“ – რამდენიმე კვირის წინ უბის წიგნაკის გაციფრულება დავიწყე და ასეთ ჩანაწერს გადავაწყდი. იმედი მაქვს, ამ ჩანაფიქრის განხორციელებას ოდესმე შევძლებ. იდეა კი მაშინ გამიჩნდა, გამომცემლობა „პეგასის“ დამფუძნებელი და დირექტორი ქალბატონი მარინა ცხადაია რომ გავიცანი. მასწავლებელი.ge-სთვის განკუთვნილ წერილებში გამომცემელს როგორც წესი არ მივუთითებთ, თუმცა დღეს გამონაკლისს დავუშვებ, ვინაიდან იმ მამაც გოგონებზე უნდა ვისუბრო, სწორედ მისი დამსახურებით რომ „მივაგენი.“

რა თქმა უნდა, სიმამაცეს მოკლებული არც ის ნაბიჯი იქნებოდა, თავის დროზე ქალბატონმა მარინამ  რომ გადადგა და პროფეისა შეიცვალა. შესაძლოა, სწორედ საკუთარ თავთან მსგავსების გამოც გამოარჩია უშიშარი, დაუდგრომელი ჰაიდი და მის შესახებ წიგნების გამოცემაც ამიტომ გადაწყვიტა. მსოფლიო საბავშვო კლასიკად აღიარებული წიგნი ხელში ამაყად ეჭირა და აღფრთოვანებული მიხსნიდა, რომ ჰაიდი გერმანიაში საკმაოდ ცნობილი და ყველასათვის საყვარელი გოგონაა. რას აღარ ახატავენ სიუჟეტებს ჰაიდიზე დაწერილი წიგნებიდან: ჩანთებს, რვეულებს, საშლელებს, პასტებს. იბეჭდება მარკები ჰაიდის გამოსახულებით, მოჭრილია სამახსოვრო შვეიცარიული 50 ფრანკიანი, რომელზეც ჰაიდი თხასთან ერთად არის ამოტვიფრული, არსებობს უამრავი მხატვრულ თუ ანიმაციურ ფილმი ამ საოცარი გოგონას შესახებ. შვეიცარიული ალპების იმ სოფელშიც, სადაც ჰაიდი ბაბუასთან ერთად ცხოვრობდა, დღესაც დგას მის სახელზე აშენებული ქოხი, სწორედ ისეთი, როგორიც იოჰანა შპირმა წიგნში აღწერა.

ქალბატონმა მარინამ ჰაიდი პოლიანას შეადარა და ელეონორ პორტერის ცნობილი ბესტსელერის წაკითხვაც მირჩია. მითხრა, ამ ორ ობოლ გოგონას შორის (ჰაიდისა და პოლიანას გულისხმობდა) უამრავი მსგავსება არსებობს, თუმცა უმთავრესი ის არის, რომ ძალისხმევას არ იშურებენ, რათა თავიანთ გარშემო სამყარო და ადამიანები უკეთესობისკენ შეცვალონო. მისი სიტყვების სიმართლეში რამდენიმე დღეში დავრწმუნდი და ახლა თქვენც გიამბობთ ლიტერატურულ პერსონაჟებზე, რომელთა არაჩვეულებრივობა სიკეთეში, სიყვარულში, თავმდაბლობაში, ახლობლის დახმარების სურვილში მჟღავნდება.

იოჰანა შპირის „ჰაიდი“ (ორ წიგნად)

XIX საუკუნის მიწურულს დაწერილი წიგნი დღესაც საინტერესოდ იკითხება.  ქართულ გამოცემას ჯესი სმიტის ილუსტრაცები ახლავს, სწორედ ის ფერადი და გრაფიკული ნახატები, ჰაიდის შესახებ წიგნის პირველ გამოცემას რომ ამშვენებდა. დარწმუნებული ვარ, დანახვისთანავე შეიყვარებთ ლოყებღაჟღაჟა, თმახუჭუჭა, ღიმილიან გოგონას ჭკვიანი თვალებით, მუდამ ფეხშიშველა რომ დარბის თავის საყვარელ თხებთან ერთად.

ობოლ ჰაიდის დეიდა ზრდის, თუმცა რიგი გარემოებებიდან გამომდინარე გოგონას ალპებში, ბაბუასთან გადასახლება მოუწევს. მუდამ მოღუშული ბაბუა კი მარტივად რომ ვთქვათ, „ადამიანებს ვერ ეწყობა. “ მისგან განსხვავებით, ჰაიდის ვერასდროს ნახავთ მოწყენილს, გოგონა აფასებს სილამაზეს, ტკბება ბუნებით, მთებით, ყვავილებით, ეფერება კატებს, თხებს, ზრუნავს ადამიანებზე (იქნება ის პეტერის უსინათლო ბებია თუ უახლოეს მეგობარ კლარა, ეტლით რომ  გადაადგილდება) და რაც ყველაზე მთავარია, უყვარს საკუთარი ბაბუა. შვილიშვილის მიმართ გულგრილი არც ალპელი ბაბუა აღმოჩნდება, იმთავითვე შეამჩნევს გოგონას ჭკვიან თვალებს, აღფრთოვანდება მისი მიხვედრილობით, სკამს, მერხს, კოვზსა და თეფშს გამოუთლის, სხვენში „საუცხოო“ საწოლს მოუწყობს და ღამ-ღამობით რამდენჯერმე ადის მასთან, რომ დახედოს. ზამთარში საბანში გახვეულსა და ხელში აყვანილს სტუმრად დაატარებს, მოკლედ რომ ვთქვათ, ათამამებს და ნებისმიერ თხოვნას უსრულებს.

როგორ განვითარდება შემდგომი მოვლენები, წიგნიდან შეიტყობთ. იმასაც აღმოაჩენთ, რომ ქველმოქმედებისთვის სულაც არ არის აუცილებელი ძალიან მდიდარი იყო – ფუმფულა ფუნთუშებითაც შეგიძლია გაახარო გაჭირვებული ადამიანი. „ჰაიდი“ საოცარი ამბავია ადამიანის გარდასახვაზე, სიკეთის გამარჯვებაზე, ჩვენს უბრალო, ადამიანურ გულებზე, რომლებსაც გასაღებივით მოერგებიან ხოლმე ბავშვები და თავიანთი უმანკო ბუნების წყალობით გახსნიან, სიცოცხლეს უბრუნებენ.

ელეონორ პორტერის პოლიანა

1923 წელს გამოსცა ელეონორ პორტერმა „პოლიანა.“ წიგნმა მაშინვე  დიდი აღიარება მოუტანა ავტორს და დღემდე ბესტსელერად ითვლება. ქართველ ბავშვებამდე, მართალია, თითქმის საუკუნის შემდეგ მოაღწია, თუმცა დარწმუნებული ვარ, პოლიანა მათთვისაც საყვარლეს პერსონაჟად იქცევა.

თერთმეტი წლის დაობლებული პოლიანა იძულებულია ერთადერთ ნათესავთან, დეიდა პოლისთან საცხოვრებლად გადავიდეს. დეიდა პოლის დის ოჯახთან კავშირი  გაწყვეტილი ჰქონდა, რადგან პოლიანას დედა მდიდარი კაცის ნაცვლად ცოლად გაჰყვა ღარიბ პასტორს, „თავი იდეებით, გული კი სიყვარულით რომ ჰქონდა სავსე.“ ორმოცი წლის დეიდა პოლი ქალაქში ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი ადამანი და ძვირადღირებული სახლის მარტოხელა დიასახლისია, ვერ იტანს ხმაურს, მუდამ მოღუშული დადის და არც მაშინ იღიმის, როდესაც ყველაფერი რიგზეა. მისთვის დისშვილის პატრონობა უსიამოვნო დავალების შესრულების ტოლფასია. პოლიანას ჩახუთულ სხვენში გამოუყოფს უფარდო, კედლებმოშიშვლებულ, მწირი ავეჯით გაწყობილ ოთახს, გოგონამ ხმაურით რომ არ შეაწუხოს და ძვირფასი ავეჯი არ დაუზიანოს.

პოლიანა დეიდა პოლის ანტიპოდია, სიცოცხლით სავსე არსებაა, გაუჩერებლად საუბრობს, ყველაფერი უხარია, მიუხედავად ცივი დახვედრისა, ფერიასავით გაფრინდება და დეიდას მუხლებზე მოკალათდება. როდესაც დეიდა მამის ხსენებას აუკრძალავს, ჩათვლის, ალბათ ჩემზე ზრუნავს, ცდილობს სევდა გამიადვილოსო. სხვენის ჩახუთულ ოთახში დაბინავება გულს ატკენს, მაგრამ მალე მოერევა თავს და  ღმერთს მადლობას გადაუხდის, ღია ცის ქვეშ ძილი რომ არ უწევს.

თანდათან პოლიანა პატარა ქალაქში დიდ სიყვარულს დაიმსახურებს – გარშემომყოფებს ჩაითრევს საოცარ თამაშში, რომელიც მამამ ასწავლა და რომელსაც „მხიარულად ყოფნა“ ჰქვია. თამაშის აზრი იმაშია, რომ ნებისმიერ მოვლენაში უნდა შეძლო დადაბითი მხარის დანახვა. მაგალითად, თუ სანატრელი თოჯინას ნაცვლად საშობაოდ შეცდომით ყავარჯენს გამოგიგზავნიან, ბედნიერი უნდა იყო, ეს ყავარჯენი რომ არ გჭირდება!

პოლიანას ადამიანების შინაგანი სამყაროს ჭვრეტის და უხილავი ღიმილების შემჩნევის საოცარი უნარი აქვს. როდესაც გარშემომყოფები მის თვალებში იხედებიან, ისეთი განცდა უჩნდებათ,  თითქოს თავზე ვიღაც თბილად უსვამთ ხელს. ასეთი გოგონას გვერდით ძალაუნებურად იცვლები. თქვენც წაიკითხეთ „პოლიანა“ და ნახეთ, რამხელა ძალა აქვს კეთილ სიტყვას, მეგობრის თანადგომას ან უბრალო გაღიმებას ნებისმიერ ადამიანისთვის, ზურგში მოხრილი მებაღე იქნება თუ სხვენიდან ხეზე, ხიდან კი ეზოში გადაფრენილი თერთმეტი წლის გოგონა.

მეათე და უკანასკნელი „უბიწოების აღთქმა“ „დოგმა 95-ის“ მანიფესტიდან გვეუბნება, რომ რეჟისორის როლი სახალხოდ არ უნდა იქნეს აღიარებული. ეს იმიტომ, რომ ფილმები კოლექტიური შრომის შედეგად იქმნება და მანიფესტი აღიარებს თითოეული ადამიანის წვლილს.

მიუხედავად ამისა, ლარს ფონ ტრიერი „იდიოტების“ რეჟისორია.

დანიაში, სოლეროდის მდიდრულ უბანში გადაღებული „იდიოტები“ ტრიერის „ოქროს გულების“ ტრილოგიის მეორე ფილმია (დანარჩენი ორია „მიაპობს ტალღებს“ (1996) და „წყვდიადში მოცეკვავე“ (2000)).

„იდიოტები“, როგორც სათაურიდანვე მიხვდებით, ცხოვრებით და საზოგადოებით უკმაყოფილო ახალგაზრდების ჯგუფია. თავიანთი იმედგაცრუების კომპენსირებისთვის ისინი ერთად იკრიბებიან ცარიელ სახლში, რათა თავიანთი „შინაგანი იდიოტები“ იპოვონ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი განზრახ იქცევიან ისე, თითქოს შეზღუდული შესაძლებლობისანი იყვნენ.

ამრიგად, თითოეული მათგანი ირგებს „იდიოტის“ როლს, რომელიც მათ შინაგან ძალასა და სისუსტეებს განასახიერებს. მაგალითად, ჯგუფის ლიდერი, სტოფერი, ცელქი, ბედნიერი ბავშვივით იქცევა. ჯგუფის ექიმი პედი ეტლში ჯდება და გარშემო მყოფებს უგულებელყოფს.

საზოგადოებაში ისინი თავიანთი ახალი სოციალური სტატუსით მანიპულირებენ, მაგალითად, ძვირად ღირებულ რესტორანში ხალხს ეჩრებიან, მდიდარ მეზობლებს დანაშაულის გრძნობას უღვივებენ და მათთვის საშობაო დეკორაციებს აყიდვინებენ და, საზოგადოდ, დასცინიან ადამიანებს. როდესაც ჯგუფად გადიან გარეთ, ერთი მათგანი „ზედამხედველია“ – ევალება, მოუაროს ჯგუფის დანარჩენ წევრებს და ამა თუ იმ სიტუაციაში წინ გაუძღვეს.

კარენი ჯგუფს ბოლოს უერთდება. რეჟისორი თავიდანვე სვამს მასზე აქცენტს. კარენი მთელი ფილმის განმავლობაში მძლავრ ენერგიას ასხივებს, მაშინაც კი, როდესაც საკუთარ აზრებს მშვიდი კილოთი გადმოსცემს, რაც სასოწარკვეთლი ქალის იერს აძლევს. კარენი მისტიკურია. ის დაუფიქრებლად უერთდება ჯგუფს და რჩება მასთან პირადი მწუხარების გამო. ჯგუფი, რომელიც ოჯახზე ახლობელი ხდება მიასთვის, კარენს თბილად იღებს.

ფილმში აღწერილია ჯგუფის ცხოვრების მომდევნო რამდენიმე კვირა, როდესაც ისინი საზოგადოებრივ აუზებზე, პარკებში, ბარებში დადიან. კარენი, ახალი წევრი, ცდილობს მოერგოს მათ, თუმცა საკუთარ თავზე კონტროლს ვერ კარგავს. სწორედ მისი თვალით ვხედავთ სხვების იდიოტიზმს.

ჯგუფისთვის ზღვარი არ არსებობს; ყველაფერი, რისი გაკეთებაც კი რომელიმე მათგანს მოუნდება, მისი „შინაგანი იდიოტის“ ნაწილია. ერთ სცენაში სტოფერს ჯგუფის მეორე წევრი აღვიძებს და უყვება სხვა „იდიოტის“ შესახებ, რომელიც ფარდულის ფანჯრებს აგურებს უშენს. სტოფერი პასუხობს: „ფარდულები ბურჟუათა განავალია“.

არ იქნებოდა ურიგო პასუხი, რომ არა ამ ყველაფრის მსხვერპლი – სტეფერის ბიძა, რომელიც მესაკუთრეა სახლისა, სადაც ახლა ჯგუფის წევრები უსასყიდლოდ ცხოვრობენ და რომელსაც ამ სახლის გაყიდვა უნდა. ასე რომ, სტოფერს მოუწევს, მალევე აიღოს ხელი თავის მსოფლმხედველობრივ დოქტრინაზე და ბიუროკრატიულ მენტალობას თანაუგრძნოს. ასეთი დაძაბულობა, სურვილთა და მოვალეობათა მიმოქცევა ხშირია (ფილმის პერსონაჟების „იდიოტური“ საქციელი შემდგომში დაბალანსებულია ინტერვიუებით, რომლებიც ჩაიწერა ჯგუფის დაშლისა და წევრების დაფანტვის შემდეგ).

„იდიოტები“ რამდენჯერმე ვნახე და ყოველ ნახვაზე ოდნავ განსხვავებული რეაქცია გამოიწვია. ზოგჯერ მრცხვენია, რომ მეცინება, ზოგჯერ კი თანავუგრძნობ პერსონაჟებს. ისინი იმდენად სრულქმნილნი არიან, რომ მიჩნდება გრძნობა, თითქოს მართლა ვიცნობ ამ ხალხს, რადგან ტრიერის რეჟისორული მიდგომის მეშვეობით მაყურებელი საკუთარივით განიცდის პერსონაჟების ჭირსა და ლხინს, მათ დანაკარგსა და იმედგაცრუებას.

შესაძლოა, „იდიოტები“ ჭკუამხიარული გვეჩვენოს, რადგან სოციალური ქცევა ყველაზე მარტივ ფორმამდე დაჰყავს, თუმცა მოგვიანებით სულში რეალობის სევდა გვიძვრება. ეს იმას ნიშნავს, რომ, როგორც კარენი ვარაუდობს, ჯგუფის წევრები ნამდვილ უნარშეზღუდულებს დასცინიან. მაგალითად, ფილმის პერსონაჟებს, რომლებთანაც ემოციურად ვიყავი გადაჯაჭვული, ერთ ეპიზოდში მოულოდნელად ნამდვილი უნარშეზღუდულების ჯგუფი ეწვევა. „იდიოტებს“ უჭირთ ამ დაპირისპირებასთან გამკლავება – ისინი წყვეტენ „იდიოტურ“ ქცევას და გულთბილად იღებენ სტუმრებს. ძნელი იყო ამ სცენის ყურება, რადგან საკუთარ თავს ვეკითხებოდი, რატომ დავცინოდი მათ; როგორი დამოკიდებულება მქონდა პერსონაჟების მიმართ, რომლებიც ნამდვილ უნარშეზღუდულებს ბაძავდნენ.

ამრიგად, „იდიოტები“ ფილმი–პარადოქსია. სწორედ ამ თვალით უნდა შევხედოთ მას. პერსონაჟებმაც და ფილმის რეჟისორებმაც დაკარგეს კონტროლი, რათა ახალ ტერიტორიებზე ეპოვათ ახალი საზღვრები და ახალი ფანჯრები, რომელებიც აუცილებლად უნდა დაიმსხვრეს. მაგალითად, როდესაც სტოფერს მათი საქციელის მნიშვნელობაზე ეკითხებიან, ის დამაჯერებლად პასუხობს, რომ „იმ საზოგადოებასთან საბრძოლველად, რომელიც მდიდრდება და არ ბედნიერდება“, „იდიოტი“ უნდა იყო და რომ „იდიოტად ყოფნა ფუფუნებაა“. ჯგუფის წევრებს სჯერათ, რომ შინაგანი „იდიოტის“ გაღვიძებით გასხივოსნდებიან და უფრო მარტივ, პატიოსან ცხოვრებას მოახერხებენ. მაგრამ რაც უფრო მეტად უღრმავდებიან თავიანთ პროექტს, უფრო უკეთ ხვდეიან, რომ სოციალური კონვენციები, რომელთაგანაც თავის დაღწევა სურდათ, კვლავ მათთანაა. მათი მოთხოვნილება, იყვნენ მიღებულნი, სიხარბე, სიყვარული, ჟინი, ურთიერთმეტოქეობა – ყველა ეს განსაცდელი გარდაუვალია.

„იდიოტები“ კამათის საგნად იქცა. ამის მიზეზი გახლავთ ტაბუდადებული ორგიის სცენა, რომელმაც ბევრი აღაშფოთა, მაგრამ, მე თუ მკითხავთ, ხალხს ტაბუს დარღვევა არ აბრაზებს. თითოეული მაყურებლისთვის მთავარია საკუთარი ემოციური რეაქცია, ამ შემთხვევაში – ზრდასრული ადამიანების საქციელზე, რომლებიც ამ საქციელის შედეგებზე არ ფიქრობენ. განურჩევლად იმისა, სიცილს გამოიწვევს ეს თუ მწუხარებას, ბევრი დარჩება უკმაყოფილო, რადგან საკუთარ რეაქციას გამართლებას ვერ უპოვის.

„იდიოტების“ სამიზნე სიმართლეა, რომელიც მაყურებელს უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს და უკანასკნელ კადრამდე ასე ტოვებს. შემდგომ აუდიტორია ფილმის შექმნის პროცესის თანამონაწილე ხდება, ის ურთდება გუნდს „იდიოტიზმის“ შექმნაში.

„იდიოტები“ არის ფილმი ჰუმანიზმის, თანაგრძნობის, მწუხარების, სევდის შესახებ. აქ ბევრა იუმორით სავსე და თბილი ურთიერთობა, თუმცა აქცენტი დასმულია ჩვენს უუნარობაზე, შევიცვალოთ, დავკარგოთ კონტროლი ან ჩავუღრმავდეთ საკუთარ თავს.