სამოდელო გაკვეთილებიდან პრობლემაზე ორიენტირებული, ინტეგრირებული და ინოვაციური გაკვეთილების დაგეგმვის გამოცდილება კოლეგებს სხვადასხვა სტატიაში უკვე გავუზიარე. ამჯერად ვისაუბრებ გაკვეთილის დაგეგმვაზე, რომელიც ორიენტირებულია გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე. ასევე, კოლეგებს შევთავაზებ ჩემ მიერ შედგენილი გაკვეთილის გეგმასა და დამხმარე რესურსებს, რომელთა ნიმუშის სახით გამოყენება შეეძლებათ. მიუხედავად იმისა, რომ გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული გაკვეთილის გეგმა გათვლილია კლასკომპლექტისთვის, სადაც გათვალისწინებულია დიფერენცირებული სწავლებაც, მისი მცირე მოდიფიცირებით გამოყენება კოლეგებს ცალკეულ დაწყებით კლასებშიც შეეძლებათ.

1. როგორ დავგეგმოთ გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებაზე ორიენტირებული გაკვეთილი?

გამჭოლი კომპეტენციები ეროვნული სასწავლო გეგმის განუყოფელი ნაწილია. თუმცა ასეთი ტიპის სწავლების დანერგვას სკოლებში გარკვეული სირთულეები ახლავს. კერძოდ, ერთ-ერთი მიზეზი სათანადო დამხმარე რესურსების სიმწირეა, რომლებიც მასწავლებლებს თავიანთ საგანში მოსწავლეთა შორის აღნიშნული კომპეტენციების განვითარებაში დაეხმარებოდა. ამიტომაც, სტატიაში ყურადღება გავამახვილე რესურსების მრავალფეროვნებაზე.

უპირველეს ყოვლისა, მასწავლებელი ეროვნული სასწავლო გეგმიდან აყალიბებს იდეას, შემდეგ კი აანალიზებს საგნობრივი სტანდარტისა და გამჭოლი კომპეტენციების ურთიერთკავშირს. სტანდარტის ანალიზის შემდეგ მასწავლებელმა უნდა შეისწავლოს ხელმისაწვდომი რესურსები, მოიძიოს დამატებითი ინფორმაცია სახელმძღვანელოს მიღმა – კომპიუტერული პროგრამები თუ სხვა ვიზუალური საშუალებები. შემდეგ კი იგეგმება გაკვეთილი. ამ დროს აუცილებლად უნდა გაირკვეს, რომელი კომპეტენციები აქვთ მოსწავლეებს უკვე განვითარებული და რა დონეზე, რადგან შეუძლებელია ერთი გაკვეთილის ფარგლებში რომელიმე ერთი კომპეტენციის სათანადოდ განვითარება. ქვემოთ წარმოდგენილი გაკვეთილის გეგმის სცენარში მოცემული აქტივობები და შესაბამისი რესურსები ორიენტირებულია რაოდენობრივი და ციფრული კომპეტენციების განვითარებაზე.

2. წარმოგიდგენთ ჩემ მიერ შედგენილ გაკვეთილის გეგმის ნიმუშსა და რესურსებს:

მოსწავლეთა შეფასების რუბრიკა:

1. დასკვნა

მინდა აღვნიშნო, რომ გაწერილი აქტივობები ითვალისწინებს მოსწავლეთა წინარე ცოდნასა და შესაძლებლობებს. კერძოდ, მოსწავლეები უკვე ცნობენ რიცხვებს 20–სა (I კლასი) და 100–ის ფარგლებში (II კლასი) და შეუძლიათ ამ რიცხვების ფარგლებში შეკრება–გამოკლების მოქმედებების შესრულება. გარდა ამისა, ჩემ მიერ შექმნილი რესურსებიც ხელს უწყობს მიზნის მიღწევას. ნახატები „მაღაზიაში“ ვიზუალურად ადვილად აღსაქმელი და სახალისოა. ვორდის სავარჯიშოები კი, რომლებიც ბუკებშია შესასრულებელი, ითვალისწინებს მაუსის გამოყენებით ცხრილის შესაბამის უჯრებში მოცემული ნახატების, მონეტებისა და ბანკნოტების ჩასმას; კლასის მართვის პროგრამით მასწავლებლის მიერ გამოგზავნილი დავალების შესრულება კი – ფაილის მიღების, შენახვისა და უკან დაბრუნების ფუნქციების გამოყენებას.

ამრიგად, გეგმის მიხედვით გაწერილი აქტივობები და დამხმარე რესურსები ხელს შეუწყობს როგორც რაოდენობრივი, ასევე, ციფრული კომპეტენციების განვითარებას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016;
2. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი. მეორე ნაწილი.

ნინო დათუკიშვილი

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“ კონსულტანტ-მასწავლებელი

ლიტერატურული თარგმანი არა მხოლოდ ტექსტის, არამედ ენობრივი კონცეფციის, კულტურული კონტექსტის, ეთნოსოციალური თვითმყოფადობის, მხატვრული რეალობის სხვა ენაზე გადატანის ცდაა, შესაბამისად, ყოველი ახალი თარგმანი ახალი ენობრივი სინამდვილის შექმნაა.

მხატვრული ნაწარმოების თარგმნისას მრავალი სირთულე იჩენს თავს, იქნება ეს მწერლის ენისა და სტილის მაქსიმალურად სრულყოფილად შენარჩუნება, ენობრივი სისტემის ცვლა, ფრაზეოლოგიზმებისა თუ სხვადასხვა ტროპული ერთეულებისათვის საუკეთესო ეკვივალენტის მოძებნა და ა.შ. ერთ-ერთი ასეთ პრობლემათაგანი ლიტერატურული ნაწარმოების თარგმნისას  დიალექტისა და სოციოლექტის სხვა ენაზე გადატანაა. როგორ ვთარგმნოთ დიალექტი? რა საშუალებები და მიდგომები არსებობს, როგორია საუკეთესო გამოსავალი რთული და თავისებული ენობრივი რეალობის სხვა კულტურულ კონტექსტში აჟღერებისას, თანაც ისე, რომ ნაწარმოების აზრი, ის კონცეფცია არ დაიკარგოს, რომელსაც ავტორი გულისხმობს ტექსტში დიალექტური რეალობის ასახვისას.

დიალექტი და სოციოლექტი ხშირად მხოლოდ პერსონაჟის იდენტიფიკაციის ან გეოგრაფიული კუთვნილების მაჩვენებელი კი არა, უმთავრესი მხატვრული საშუალებაცაა. მეტიც, დიალექტის გამოყენებამ პოეზიაში შესაძლოა ცალკე მიმართულებაც კი წარმოშვას, როგორიცაა, მაგალითად, იტალიური დიალექტური პოეზია, ავსტრიული და სხვა. ვილანდ შმიტი თავის ესეიში “პოეტი ჰ. კ. არტმანი“ წერს: „რაში მდგომარეობს არტმანის უეცარი წარმატების მიზეზი? ახალი და თვითმყოფადი მის ჟარგონულ ლექსებში ის გახლავთ, რომ იგი ახერხებს ენის მოხელთებას მისი ქმნადობის პროცესშივე, – იქ, სადაც ის ენად იქცევა, სადაც ის ყველაზე ცოცხალი და დასაბამიერია. იგი ჩასწვდა დიალექტის ფესვს, იმ წიაღს, სადაც ის ითხზება და იქსოვება, სადაც სინამდვილესთან შეხვედრისას იბადება ხატოვანი და პლასტიკური გამოთქმა, რომელშიც ეს სინამდვილე თავის სიცოცხლეს განაგრძობს. ამ კუთხით თუ შევხედავთ, მისი ყველა გამოგონება და აღმოჩენა სრულიად ბუნებრივ ხასიათს ატარებს: პოეტის მაგიერ ენა გვევლინება შემოქმედად, თავად მას კი მხოლოდ პირის გაღებაღა უწევს“. (@”არილი”)

ქართული თარგმანის მდიდარი და ხანგრძლივი ისტორია, რასაკვირველია, გულისხმობს დიალექტის თარგმანისადმი განსხვავებული დამოკიდებულებების არსებობას. სხვადასხვა დროს ქართულ ენაზე თუ ქართული ენიდან ითარგმნებოდა ისეთი მხატვრული ტექსტები, სადაც დიალექტური მეტყველება ავტორის სტილის, ნაწარმოების ჟანრისა თუ სტილისტიკის, პერსონაჟის თავისებურებების, ლიტერატურული ტოპოსის განმსაზღვრელი უმნიშვნელოვანესი ნიშანია. როგორ ვთარგმნით დიალექტს? ვპოულობთ მის მსგავს დიალექტს იმ ენაში, რომელზეც ვთარგმნით? ვთარგმნით სალიტერატურო ენაზე მცირედი სტილისტური დაკონკრეტებებით? ვქმნით ახალ, ხელოვნურ დიალექტს?

ის, რომ დიალექტის უგულებელყოფა თარგმანისას არ შეიძლება, ცალსახაა, ხშირად, დიალექტი არა უბრალოდ ლინგვისტური რეალობა, არამედ სოციოლიგვისტური ერთეულია, როგორც, მაგალითად, აშშ-ში მცხოვრებ აფროამერიკელთა ზოგიერთი მეტყველების ტიპი, რომელსაც ზოგიერთი ენათმეცნიერი ეთნოსოციალური დიალექტის ტიპსაც მიაკუთვნებს.

დიალექტის სხვა ენაში გადატანის პროცესი რამდენიმე საფეხურისგან შედგება, სხვა ენის ეკვივალენტის შერჩევას, ლინგვისტური ნიშნების გარდა, კულტურული კონტექსტი, ტემპერამენტი, ეთნოთავისებურება, სოციალური ხასიათი და სხვა მეტალინგვისტური ნიშნები  უნდა განაპირობებდეს. ძალიან ხშირად, დიალექტური თავისებურებები არ ითარგმნება. ამიტომ, ჩვენ, როდესაც სხვა ენაზე თარგმნილ ამა თუ იმ მხატვრულ ტექსტს ვკითხულობთ, ვერასდროს წარმოვიდგენდით, რომ ორიგინალში დიალექტური მეტყველებაა. ყველაზე მარტივი მაგალითი, ალბათ,  ასტრიდ ლინდგრენის „ლიონებერგელი ემილის თავგადასავალია“, სადაც დიალოგებში ხშირად გამოიყენება სმოლანდური დიალექტური მეტყველება, ხოლო თარგმანში მხოლოდ გარკვეული სტილისტური თავისებურებებით გამოიხატება მისი თავისებურება, ასე გაჩნდა მაგალითისთვის, ემილის „კეპუკა“, რომელიც არა კნინობითი სუფიქსით გამოხატული არსებითი, არამედ ამ არსებითი სახელის დიალექტური ვარიანტია ორიგინალში.

როგორ იქცევა მთარგმნელი, რა გზას ირჩევს? მიდგომა სხვადასხვაგვარია, მაგალითად, პიერ პაოლო პაზოლინის „ქუჩის ბიჭების“ მთარგმნელი, ხათუნა ცხადაძე დიალექტის გადმოტანას ეწინააღმდეგება: „მთარგმნელისთვის პაზოლინის ნებისმიერი ტექსტი ურთულესი სამუშაოა. მის რომანებში რამდენიმე ენობრივი შრე იკვეთება: გარდა დიალექტისა, უმნიშვნელოვანესია სოციალური გარემო, რომელიც თარგმანში ისეთივე რთული გადასატანია, როგორც დიალექტი. პაზოლინის პერსონაჟები დაბალი ფენის, ლამის წერა-კითხვის უცოდინარი ადამიანები არიან. რომ შემეძლოს, კამერით ავედევნებოდი მთელი დღის მანძილზე და თითოეულ მათ სიტყვას, ნაბიჯს გადავიღებდიო – ამბობს ერთგან. ბუნებრივია, ასეთი წიგნი თარგმანში ბევრს კარგავს. დიალექტის დიალექტით გადმოტანას კატეგორიულად ვეწინააღმდეგები. ერთი ენის ამა თუ იმ დიალექტის სხვა ენის რომელიმე დიალექტით გადმოტანა გამოუსწორებლად აფუჭებს წიგნის კულტურულ გარემოს, სრულიად წყვეტს მკითხველს ორიგინალს, რაც დაუშვებელია. რომელ ქართულ დიალექტზე შეიძლება უქცევდეს რომაელი ბიჭი თარგმანში: გურულად? იმერულად? თუ ქართლ-კახურად ან მთიულურად? ეს ჩემთვის სრულიად წარმოუდგენელია. დიალექტის ენობრივი შრე თარგმანში თითქმის იკარგება და მხოლოდ სოციალური შრით თუ „ითამაშებს” მთარგმნელი, ე.წ. ენის „რეგისტრით”. (@”არილი”)

როგორი მდგომარეობაა ქართული ლიტერატურის უცხოურ თარგმანებში? როგორ გადადის დიალექტური მახასიათებლები? იშვიათი გამონაკლისების გარდა, მთარგმნელები ტექსტის დიალექტური შეფერილობის სხვა ენაზე რეპრეზენტაციას ვერ ახერხებენ ან სხვა საშუალებებით ცდილობენ. მაგალითისთვის, კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდოსტატის მარჯვენის“ რუსულ და ინგლისურ თარგმანებში თითქმის არ არის დიალექტური ლექსიკა, რომელსაც ხშირად იყენებს ავტორი ორიგინალში. ასევეა ნოდარ დუმბაძის პროზის შემთხვევაში, სადაც რუსულმა თარგმანმა არანაირი დიალექტური მახასიათებელი არ შეინარჩუნა.

2018 წლის ოქტომბერში საქართველო ფრანკფურტის საერთაშორისო წიგნების ბაზრობის საპატიო ქვეყანაა, რაც   მრავალი კუთხითაა მნიშვნელოვანი.

ქართული ლიტერატურის შანსი, თავისი სათქმელი გააგებინოს მსოფლიოს, აბსოლუტურად გამოუყენებელი იქნება კარგი, სწორი ლიტერატურული თარგმანების ნაკლებობის ან არარსებობის შემთხვევაში. ამიტომაც, განსაკუთრებით ბოლო ორი წლის განმავლობაში, მიმდინარეობს ინტენსიური მუშაობა უცხოურ გამომცემლობებთან ქართული, (განსაკუთრებით თანამედროვე) ლიტერატურის თარგმანის თაობაზე. ეს სისტემური მუშაობა კარგ შედეგებსაც იძლევა, 2018 წელს ქართული ლიტერატურა 300-მდე თარგმანით ეცდება თავი გააცნოს მსოფლიოს.

როგორია ეს თარგმანები, რა სირთულეები და პრობლემები იკვეთება თარგმანისას? როგორია თანამედროვე ქართული ლიტერატურის დიალექტური შეფერილობა? როგორ იყენებენ თანამედროვე ქართველი ავტორები ქართული ენის ამოუწურავ საშუალებებს?

თუ უახლეს ქართულ ლიტერატურას გადავხედავთ, შევამჩნევთ, რომ ტექსტის სტილისტური გაფორმების საშუალებად, მხატვრულ ხერხად ან პერსონაჟის მეტყველების მახასიათებლად სულ უფრო და უფრო ნაკლებად გამოიყენება დიალექტი. ეს შესაძლებელია იმის ბრალიცაა, რომ ლიტერატურული პროცესი ძირითადად დედაქალაქში, ლიტერატურული ენის პირობებში მიმდინარეობს ან თანამედროვე ლიტერატურის ახალი მიმდინარეობები ნაკლებად გამოიყენებენ მრავალფეროვან ენობრივ საშუალებებს.

ასეა თუ ისე, ფაქტია, რომ თანამედროვე პროზაში უფრო ქალაქური მეტყველების სხვადასხვა ფორმები, ჩვეულებრივი, სალიტერატურო ენის მარტივი ვარიანტი, ე.წ. ყოველდღიური ენა გამოიყენება, თუმცა, რასაკვირევლია, არსებობს გამონაკლისები. იმისათვის, რომ თარგმანის პროცესზე, დიალექტისა და სოციოლექტის სხვა ენაზე გადატანის სპეციფიკაზე ვისაუბროთ, ავარჩიეთ რამდენიმე ტექსტი,  რომელიც სულ ახლახან ითარგმნა სხვადასხვა ენებზე

  აკა მორჩილაძე, „სანტა ესპერანსა“ ( მთარგმნელი ნათია მიქელაძე)

აკა მორჩილაძის პროზის მთავარი ხიბლი და წარმატების მიზეზი ავტორის ლინგვისტური განსწავლულობა, ენობრივი ექსპერიმენტებით თამაში, ენისა და დიალექტების ღრმა ცოდნაა, რაც მის ყველა ნაწარმოებში ვლინდება. განსაკუთრებით საინტერესო ენობრივი ექსპერიმენტია მისი რომანი „სანტა ესპერანსა“.

„სანტა ესპერანსა“ გამოგონილი ლიტერატურული ტოპოსია, გამოგონილი ქვეყანა და დიალექტიც გამოგონილი, ხელოვნური აქვს. ქართული ენის რამდენიმე დიალექტის თვისებებს ატარებს. ძალიან წარმატებული და საინტერესო აღმოჩნდა მთარგმნელის, ნათია მიქელაძის გადაწყვეტილება: „სუნგალები ხომ არარსებულნი არიან – არც სვანები არიან, არც კახელები. კუთხური უნდა გადმოიტანო, როგორც გერმანიაშიც არ არსებობს, ფიქტიურია. მე რაღაც შვაბიური ლექსიკონი ვიყიდე და ეს შვაბურ-საქსონური სტილი შეიქმნა, რომ არ ყოფილიყო დამახასიათებელი არც შვაბებისთვის, არც საქსონელებისთვის, მაგრამ გამოსულიყო როგორც დიალექტი“

კოტე ჯანდიერი „გლობალიზაცია“ (მთარგმნელები ნატალია ბუკია-პიტერსი და ვიქტორია ფილდი)

„გლობალიზაცია“ თავიდან ბოლომდე დიალექტური ტექსტია, დეტალებამდე ზუსტი, ცოცხალი კახური დიალექტი მოთხრობას განსაკუთრებულ ელფერს ანიჭებს.

„იმ ყოფაში ვიყავით, რო ჩვენ ღობეს ეტლი მაადგა. იქიდან აცრემლებული ანიჩკა გადმოვარდა

და ჩემკენ გამეექანა გულამომჯდარი. გავიხედე -ელიჩკა ვახვახიშვილი და მაგისი ძმისწული, ელიზბარაც არ გადმოდიან?! მაგითთვინ უხიფათო არ იყო ესრეთ დროსა და ვითარებაში ჩვენ ოჯახში მოსვლა, რად უნდა ლაპარაკი! მარტოკინა მაინც არ გამოუშვეს ჩემი და… წარმაიდგინეთ, არც თელაველ

სტუმრებს გამეეგება ვანა. ერთადერთი, როცა ოთახში შემოლაგდნენ, ფეხზე წამოდგა და ხელი ჩამაართვა. დავსხედით სკამებზე. ელიჩკამ ფუთას თავი მოხსნა და იქიდან თბილი საცვლები, წინდები და ნაქსოვიხელთათმანები ამაალაგა. მერე

პაპაჩემს გახედა და თქვა: „ვანა, თბილისში უნდა წახვიდე. ბიჭს თბილები დასჭირდება;

მეტადრე თუ გააციმბირეს… ამ ქაღალდს კი ენკავედეში დასტოვებ. შეწყალების თხოვნაა. მე დაგიწერე. შენ მარტო ხელი მააწერე და კანცელარიაში მიიტანე, ოღონდაც გააკანტროლე, ჟურნალში გაატარონ და ზედ ნომერი დაასვან.“

ამავე ეპიზოდის ინგლისურ თარგმანს თუ გადავხედავთ, ვნახავთ, რომ დიალექტური მეტყველების კვალიც არ არის. მთარგმნელთა გადაწყვეტილებით, ტექსტი ლიტერატურულ ინგლისურზე ითარგმნა, თუმცა, სასაუბრო სტილის სიმარტივის წყალობით, თარგმანში ერთგვარი ინტიმურობა და გულწრფელობა შენარჩუნებულია.

დიალექტური მეტყველების თარგმნისას იკვეთება მთარგმნელთა გადაწყვეტილების ორი ძირითადი მიმართულება

1. დიალექტი გადადის დიალექტით, თუნდაც მხოლოდ ლექსიკურ ან ფონეტიკურ დონეზე;
2. დიალექტი ითარგმნება სალიტერატურო ენით, თუმცა მეტყველების გარკვეული მახასიათებლების საშუალებით, ინარჩუნებს მცირე განსხვავებას და სტილისტურ შეფერილობას.

პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება ახლოსაა იმ მიდგომასთან, რომელსაც თანამედროვე საგანმანათლებლო თეორიებში პრობლემაზე ორიენტირებულ სწავლებას უწოდებენ.

სასწავლო პროცესების მართვისას მასწავლებელი არა ხელმძღვანელის, არამედ ფასილიტატორის ფუნქციებით სარგებლობს.

მოსწავლეები გაცილებით უკეთ ართმევენ თავს პროექტის დროს  დაგეგმილი აქტივობების მართვას მაშინ, როდესაც თვითონ მონაწილეობენ მის დაგეგმვაში და საკუთარი გამოცდილების საფუძველზე სწავლობენ. ეფექტურ შედეგს იძლევა მშობელთა ჩართულობაც. მათი გააქტიურება და პროექტის წარმართვის პროცესში მათთვის დამოუკიდებლობის მინიჭება, ერთი მხრივ, ზრდის მათ პასუხისმგებლობას და ამასთანავე,  აჩვევს მშობლებს შვილებთან თანამშრომლობას. პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება 21-ე საუკუნის უნარებს ავითარებს.

სკოლის ცხოვრებაში მშობლების ჩართულობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა წარმატებისთვის. როგორი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსიც არ უნდა ჰქონდეს ოჯახს, მშობლის მონაწილეობა შვილის განათლების პროცესში დიდ გავლენას ახდენს მოსწავლის განვითარებაზე.  მშობელთა ჩართულობა დადებითად აისახება საგანმანათლებლო დაწესებულებაზეც. სასწავლო პროცესში მშობელთა აქტიურობა ამდიდრებს სკოლის კულტურას და ხელს უწყობს მის განვითარებას. ამდენად, უკეთესი შედეგების მისაღწევად სკოლა და მასწავლებელი დაინტერესებული უნდა იყოს მშობლებთან აქტიური თანამშრომლობით. მშობელთა აქტიური ჩართულობა დადებითად აისახება სასკოლო საზოგადოებაზე, მასწავლებლებზე, მშობლებსა და მოსწავლეებზე.

როდესაც მშობელი ჩართულია შვილის განათლების პროცესში, მოსწავლეს აქვს უფრო მაღალი აკადემიური მოსწრება, გამოცდებისა და ტესტების უკეთესი შედეგები; უმჯობესდება დასწრების მაჩვენებელი, მოსწავლეს უვითარდება სოციალური უნარები და მისი ქცევა პოზიტიური ხდება როგორც სახლში, ასევე სკოლაში. ეს არის ის უმნიშვნელოვანესი ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენს მოსწავლეზე, როგორც სკოლაში სწავლის პერიოდში, ასევე მომავალი პროფესიული საქმიანობის პროცესშიც. მაგრამ როგორ შეუძლიათ მშობლებს, ეფექტიანად ჩაერთონ სასკოლო ცხოვრებაში და როგორ შეუძლია სკოლას მათი მხარდაჭერა? უფრო ზუსტად რას ნიშნავს „მშობელთა ჩართულობა“? ტერმინი „მშობელთა ჩართულობა“ აღნიშნავს ერთობლივ და უწყვეტ პასუხისმგებლობას  მოსწავლეთა მიღწევებისა და სწავლის გაუმჯობესებაზე, როგორც შინ, ასევე სკოლაში. ის აერთიანებს მშობლებსა და მასწავლებლებს, რათა მათ ერთიანი ძალისხმევით შეუწყონ ხელი მოსწავლის აკადემიური მიღწევების გაუმჯობესებას.

„მშობელთა ჩართულობა“ ნიშნავს მშობლების მონაწილეობას რეგულარულ, მრავალმხრივ კომუნიკაციაში, სასწავლო პროცესსა და სკოლის სხვადასხვა ღონისძიებებში. ამ დროს:  მშობლები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ შვილის სწავლის პროცესში;  მშობლები მონაწილეობენ სკოლის მიერ დაგეგმილ ღონისძიებებში; მშობლები შვილების სწავლის პროცესში არიან ჩართული, როგორც სრულუფლებიანი პარტნიორები და ეხმარებიან მას, მიიღოს გადაწყვეტილება, სად გააგრძელებენ სწავლას. მშობლებისთვის „მშობლის ჩართულობა“ შეიძლება გულისხმობდეს:  შეძლებისდაგვარად მეტ სასკოლო ღონისძიებაზე დასწრებას;  ბავშვის მიერ კარგად შესრულებული სამუშაოს წახალისებასა და ქებას მშობლის მხრიდან; სკოლისთვის რეალური მოთხოვნების დასახვას; მასწავლებლებთან რეგულარულ შეხვედრებსა და მათი შვილის პროგრესის განხილვას;

რაში ეხმარება ეს მოსწავლეს: როდესაც მშობელი ჩართულია ბავშვის განათლების პროცესში, მოსწავლეს უკეთესი მიღწევები აქვს, მიუხედავად იმისა, თუ როგორია ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი, ეთნიკური წარმომავლობა თუ მშობელთა განათლების დონე. მოსწავლე, რომლის მშობელიც ჩართულია შვილის განათლების პროცესში, უფრო წარმატებით ამთავრებს სკოლას და მეტად აქვს სწავლის გაგრძელების სურვილი.

სკოლის ცხოვრებაში მონაწილე მშობლების შვილებს უფრო კარგი ურთიერთობები აქვთ როგორც მასწავლებლებთან, ასევე ოჯახის წევრებთან. განსხვავებული კულტურული გარემოდან გამოსული მოსწავლეები უფრო წარმატებით სწავლობენ, როდესაც მშობლები და მასწავლებლები ერთობლივად ცდილობენ ოჯახსა და სკოლაში არსებული კულტურული განსხვავებულობების გათვალისწინებას.

რა სარგებელი აქვს ამას მშობლისთვის :მშობელთა ჩართულობა მნიშვნელოვანია როგორც მოსწავლის შედეგების გაუმჯობესებისათვის, ასევე მშობლის უნარ-ჩვევების განვითარებისთვისაც. იცვლება მშობლის სოციალური, ემოციური მხარე და პიროვნული თვისებები. ბავშვის განათლების პროცესში მონაწილეობის შედეგად მშობელს  მეტად ესმის საკუთარი შვილის;  უფრო დიდ ყურადღებას უთმობს ბავშვის სოციალური, ემოციური და ინტელექტუალური განვითარების საჭიროებებს;  ხდება უფრო მზრუნველი, ნაკლებად მკაცრი შვილის მიმართ და უფრო მეტად აფასებს მის მიღწევებს;  ხდება უფრო თავდაჯერებული და სიამოვნებით ერთვება ბავშვის განათლებისა და აღზრდის პროცესში;  უფრო თავდაჯერებულია გადაწყვეტილების მიღებისას;  მეტ ყურადღებას აქცევს საკუთარი ცოდნის დონისა და უნარ-ჩვევების ამაღლებას; უფრო წარმატებით იყენებს სხვადასხვა შესაძლებლობებს საკუთარი ოჯახისა და შვილის საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად.

რაში ეხმარება ეს მასწავლებელს :მშობლებთან აქტიური თანამშრომლობა მასწავლებელს ეხმარება, გახდეს უფრო თავდაჯერებული.  მასწავლებლები მეტად აფასებენ თავიანთ პროფესიას;  ისინი უფრო კმაყოფილი არიან საკუთარი საქმიანობით და მისი შედეგებით. მშობელთა ჩართულობა ზრდის კომუნიკაციის ხარისხს მშობლებსა და მასწავლებლებს შორის, რაც ეხმარება პედაგოგს, სისტემატურად იღებდეს ამომწურავ ინფორმაციას ბავშვის შესახებ. მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებზე სასწავლო პროცესის მორგება კი მასწავლებელს სასურველ შედეგს მისცემს.

ჩემ მიერ განხორციელებული ინტერვენციების მიზანი იყო მოსწავლეებსა და მშობლებში მოტივაციის ამაღლება და მათი დაინტერესება საგაკვეთილო პროცესით, რათა, რაც შეიძლება მეტ მოსწავლესთან მიმეღწია ეროვნული სასწავლო გეგმით გაწერილი მიზნებისთვის.

მშობელთა ჩართულობის მიზნით დავიწყე ფიქრი სასწავლო პროექტზე. იდეა დაიბადა კითხვის გაკვეთილზე. მოსწავლეებთან დისკუსიის შემდეგ შეირჩა პროექტის სათაური: „წიგნი ერთგული მეგობარია“.  მსვლელობის დროს გამოყენებული იქნა ინტერნეტრესურსები, რამაც მრავალფეროვანი გახადა სხვადასხვა ტიპის პროდუქტები: ტექსტური, რეფერატული, ვიზუალური მასალით გამდიდრებული პრეზენტაციები, მედიაფილმები. პროექტის მთავარი იდეა იყო მოსწავლეთა წიგნიერების დონის ამაღლება, ცოდნის გაღრმავება-განმტკიცება, მასწავლებელსა და მშობელს შორის კომუნიკაციის გაღრმავება.

მიზნის მისაღწევად გამოვიყენე შემდეგი აქტივობები:

• თვალსაჩინოებები;
• პროექტებით სწავლება;
• სასწავლო რესურსები PowerPoint;
• ფილმების ჩვენება;
• საბავშვო ლიტერატურა.
• თვალსაჩინოებები ძალიან კარგი რესურსია მოსწავლეებისთვის. ის ეხმარება მათ მასალის უკეთ ათვისებაში. მოსწავლეებთან და მშობლებთან ერთად კითხვის გაკვეთილზე შევქმენი დაგეგმილი აქტივობების სლაიდშოუ:
• მოგზაურის დღიური;
• მოვიგონოთ თავიდან;
• პოეტი;
• რა მოგეწონა? (საყვარელი საბავშვო გადაცემა);
• წაკითხულის შინაარსი (,,ცხელი სკამი“).

პროექტებით სწავლება ძალიან საინტერესოა, მოსწავლეებს უვითარდებათ შემოქმედებითი, თანამშრომლობითი, პრობლემის გადაჭრის უნარები. მოსწავლეები და მშობლები აქტიურად მუშაობენ და ქმნიან პროდუქტს.

• ,,წიგნი-ერთგული მეგობარია“.
• მასალა განთავსებულია საიტზე: https://qetevan1969.blogspot.com

პროექტის განხორციელების დროს, „ცხელი სკამის“ აქტივობის განხორციელების შემდეგ, რომელიც მოსწავლეებთან ერთად წარვმართე, საგაკვეთილო პროცესში ჩაგვერთნენ მშობლები. მათ შვილებთან ერთად წარმოადგინეს პრეზენტაციები: მოგზაურის დღიური.

• მოვიგონოთ თავიდან.
• პოეტი.

რა მოგეწონა?(საყვარელი საბავშვო გადაცემა).

ჩემ მიერ განხორციელებულ ინტერვენციებს დადებითი შედეგი ჰქონდა, მოსწავლეები და მშობლები ინტერესით ჩაერთნენ სასწავლო პროცესში. საგაკვეთილო პროცესი მათთვის ბევრად უფრო საინტერესო და სასიამოვნოა.

სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ პროექტის მსვლელობაში რამდენიმე მშობელი არ ჩაერთო, მიუხედავად ამისა , ვთვლი, რომ დაგეგმილი აქტივობები საინტერესო იყო არა მხოლოდ მოსწავლეებისათვის, არამედ მშობლებისათვისაც. საგაკვეთილო პროცესი ინტერაქტიული მეთოდით წარიმართა.

გამოყენებული ლიტერატურა: მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემის გზამკვლევი II ნაწილი.

ინტერნეტ რესურსი: www.kargiskola.ge

ქეთევან ლომიძე

სსიპ ქრისტეფორე III-ის სახელობის ხაშურის მუნიციპალიტეტის დაბა სურამის N4 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასების მასწავლებელი 

მოსწავლეთა ცოდნის შემოწმებისა და დიაგნოსტიკის მრავალი მეთოდი არსებობს, მაგრამ ორიგინალურობითა და შემოქმედობითობით გამოირჩევა თავისუფალი წერილის (Freewriting) მეთოდი.

ის პირველად პიტერ ელბოუმ (Peter Elbow) აღწერა წიგნში „Wraiting without teachers“ (1973). წიგნს ფართო გამოხმაურება მოჰყვა, ხოლო ნატალი გოდბერგმა ხსენებული მეთოდი ძენ-ბუდიზმის პრინციპებთან გააერთიანა და მიიღო ე.წ. წერის პრაქტიკა, რომელიც გადმოსცა კიდეც თავის წიგნში „Writing down the bones“ (1986). განსაკუთრებული პოპულარობა თავისუფალი წერილის მეთოდმა XX საუკუნის 90-იან წლებში მოიპოვა. მეთოდი საკმაოდ მარტივია, საჭიროა მხოლოდ ცარიელი ფურცელი, კალამი (ცხადია, შეიძლება კომპიუტერის გამოყენებაც) და დროის საზომი. წერა მიმდინარეობს შეუჩერებლად გარკვეული ხნის განმავლობაში, ადამიანი წერს ყველაფერს, რაც თავში მოსდის, ისე, რომ არ ფიქრობს სტილსა და ორთოგრაფიულ შეცდომებზე.

მოცემული ტექნიკა გამოადგება ყველას, ვისაც საქმე აქვს სიტყვასთან, მწერალი იქნება, ბლოგერი, რიგითი სტუდენტი თუ მოსწავლე. ამიტომ იყენებენ მას ფართოდ სასკოლო პრაქტიკაშიც.

რითია სასარგებლო თავისუფალი წერილის მეთოდის გამოყენება სასწავლო პრაქტიკაში?

მეთოდის საფუძველია იდეა, რომ ყველა ადამიანს აქვს რაღაც სათქმელი ნებისმიერ თემაზე (კოტექსტური ცოდნა), მაგრამ არსებობს სუბიექტური ფაქტორები: შფოთვა, კრიტიკის მიმართ შიში, აპათია და ფრუსტრაციის მომენტები, – რომლებიც არ გვაძლევს გახსნის საშუალებას. თავისუფალი წერილი ის გზაა, რომლითაც მოსწავლე თავის თავში აღმოაჩენს ახალ იდეებს, წარმოდგენებს, შესაძლებლობებს, ასე ვთქვათ, გაარკვევს, „რა იცის“ და „რა აინტერესებს“, ესაუბრება საკუთარ თავს, შესაძლოა გაუჩნდეს რაიმე ახლის წაკითხვის ან გაკეთების სურვილი, ან თუნდაც წარმოიდგენს, რას და როგორ დაწერს მომავალში, ხოლო მასწავლებლებს უფრო ახლოს გააცნობს მოსწავლეებს, დაეხმარება მათ მიერ აღმართული კედლების დანგრევაში (ვიწრო გასასავლელის პოვნაში მაინც, რომელიც მათ მოსწავლესთან უფრო მეტად მიახლოების საშუალებას მისცემს).

თავისუფალი წერილი ეხმარება მოსწავლეებს:

• ლექსიკური მარაგის განვითარებაში;
• აზრებისა და წინადადებების ფორმულირებაში;
• შეფასების მიმართ შიშის დაძლევაში;
• საკუთარი თავით სწავლაში;
• საკუთარი აზრების გამოხატვაში;
• ფანტაზიის, რეალიზმისა და წარმოსახვის განვითარებაში;
• დროის დაფასებასა და სწორ გამოყენებაში;
• თემის კონტექსტის გააზრებაში;
• რთული ტექსტის დამუშავებაში;
• პრეზენტაციის მომზადებაში;
• საკუთარი დამოკიდებულებების გამოხატვაში;
• კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაში;
• კრეატიულობაში;
• ცოდნის კონსტრუირებაში;
• იმპროვიზაციაში;
• თამაშში.

თავისუფალი წერილის წესები გაკვეთილზე:

1. დავალებას ეთმობა განსაზღვრული დრო, უმეტესად – 10-20 წუთი;
2. იწერება ყველაფერი, რისი მოფიქრებაც შეიძლება მოცემული თემის შესახებ (ან უბრალოდ რაც მოსწავლეს თავში მოუვა);
3. თემა წარმოდგინილია მთლიანობაში, მისი ყველა ნაწილი დაკავშირებულია ერთმანეთთან, არ იწერება ცალკეული თეზისები;
4. ტექსტთან დაბრუნება, მისი ჩასწორება არ ხდება, რჩება ისე, როგორც დაიწერა;
5. წერა გრძელდება მაშინაც კი, როდესაც მოსწავლეს არავითარი აზრი არ მოსდის თავში; მან უნდა აიძულოს თავი, წეროს მანამდე, სანამ თემას არ დაუბრუნდება;
6. წერისას ორთოგრაფიას ყურადღება არ ექცევა;
7. მთავარია პროცესი და არა შედეგი;
8. თუ მოსწავლე ცუდ გუნებაზეა, უმჯობესია, ესეც აღწეროს წერილში (მაგალითად: „რატომ მიკანკალებს ხელი წერისას?“, „რატომ ვნერვიულობ?“, „რას ვგრძნობ ახლა?“ – და ა.შ.);
9. შეიძლება შევთავაზოთ ნაწერის ხმამაღლა წაკითხვა ჯგუფის ან კლასის წინაშე, მაგრამ ეს უნდა იყოს ნებაყოფილობითი;
10. სურვილის შემთხვევაში შეიძლება ჯგუფურად წერაც.

თავისუფალი წერილის ერთ-ერთი ვარიანტია კონკრეტულ თემაზე წერილის დაწერა (focused freewriting), რომლის დროსაც მოსწავლე:

• დამოუკიდებლად ირჩევს თემას (მაგალითად, რაიმე პროექტის ან გაკვეთილის შესახებ წერს, ან თავისუფალ თემას ამჯობინებს, თუნდაც „როგორ გავატარე არდადეგები“;
• მოსწავლეს მიეცემა განსაზღვრული დრო, რომლის განმავლობაშიც ის წერს ყველაფერს, რაც თავში მოუვა, ყურადღებას არ აქცევს ტექსტის შინაგან ლოგიკას, სტილისტიკას და ა.შ.;
• შეუძლია, დაწერილი ტექსტი გადაიკითხოს, გამოყოს ძირითადი იდეა, ჩაამატოს ან ამოაკლოს რამე, ახლებურად შეხედოს პრობლემას, იპოვოს ჩიხიდან გამოსავალი.

თავისუფალი ან ფოკუსირებული წერილის დაწერა შეგვიძლია შევთავაზოთ მოსწავლეს გაკვეთილის დასაწყისში ან ბოლოს, რეფლექსიის ეტაპზე, გაზოგადებისა და გამეორების გაკვეთილებზე, „კლასის საათზე“ და ა.შ., მაგრამ განსაკუთრებით ეფექტურია დიაგნოსტიკისთვის, რომლის დროსაც მოსწავლის ცოდნის შემოწმება ხდება სრულიად უშფოთველად, ძალდატანებისა და შეფასების შიშის გარეშე. წერის პროცესში აქტიურდება მოსწავლის გონება, ამიტომ ნებისმიერ შემთხვევაში მოცემული მასალები საშუალებას მისცემს მასწავლებელს, გამოიტანოს დასკვნა მოსწავლის ცოდნის შესახებ და თავადაც დაისახოს კლასთან მომავალი მუშაობის გეგმა.

მაგალითად, საზოგადოებრივი მეცნიერებების გაკვეთილზე მასწავლებელმა კლასს შეიძლება შესთავაზოს დაწერა რომელიმე ეპოქაზე, ბავშვთა უფლებებზე, ტექნიკური სიახლეების გამოყენებაზე, ან წერილის მიწერა ისტორიული პირებისთვის და სხვ. მაგალითად, ისტორიის გაკვეთილზე რენესანსის ეპოქაზე ფოკუსირებული წერილის დაწერისას მეშვიდეკლასელებმა ნიმუშად გამოიყენეს საკუთარი ცხოვრება, საკუთარი ურთიერთობები, ინტერესები და ისე ააგეს თხრობა, რომ გამოჩნდა, რა იცოდნენ რენესანსზე, იდმროინდელი ადამიანების ოცნებებზე, საზოგადოებრივ ჯგუფებზე, ქვეყანაზე, ქალაქზე, საცხოვრებელი სახლებისა თუ სასახლეების სტილზე, რა შესაძლებლობები ჰქონდათ მიზნების მისაღწევად იმდროინდელ ადამიანებს და ა.შ.

რაც შეეხება „თავისუფალ წერილს“, მაგალითად გთავაზობთ მეცხრეკლასელის ნამუშევარს (სურ.1.):

„მასწავლებელმა – ფრაირაიტინგიო… რად მინდა ფრაირაიტინგი? რას მომცემს ახალს? რაც ვიცი, ისედაც ვიცი, რაც არ ვიცი და რას მოვიგონებ?.. ან რაში მჭირდება ახლა რაიმეს წერა?.. როსტომ ხანზე ვისაუბრო თუ ქართლ-კახეთის გაერთიანებაზე? რამეს შევცვლი თუ რა?.. რა უნდა გავიხსენო ახლა ისეთი, სამომავლო მაგალითად რომ გამომადგეს?.. ოცდამეერთე საუკუნეში ხმალი და შუბი რაიმე ცოდნის მომცემია?.. დროს ვკარგავთ და მეტი არაფერი… ან ესენი, ჩემი კლასელები რას წერენ ნეტავ? თავისუფალი წერა მესმის ლიტერატურის გაკვეთილზე, ისტორია რა შუაშია?.. ან იქნებ შუაშია?.. პრინციპში ყველაფერი ხომ ისტორიის ნაწილია, ლიტერატურის გაკვეთილებიც კი… რა ვილაპარაკო ახლა? მოდი გაკვეთილს დავწერ, რაც დღეს გვქონდა… მაგრამ ამდენ მასალას რა დაწერს, თანაც 10 წუთშიო… ამხელა გაკვეთილის დაწერას 10 წთ. ვერ მოვასწრებ… ერთი თავი რომ დავწერო?. ერთი თავის დაწერასაც რა აზრი აქვს, რა უნდა გაიგოს ადამიანმა ერთი ქვეთავით… ცოტა-ცოტა რომ ყველაფერი დავწერო?.. ოოო, ახლა ყველაფერი თუ დავწერე 10 წუთი რას მეყოფა… ნეტავ ჰეროდოტე ისტორიის წიგნის წერას რამდენ ხანს მოუნდა?.. აუ, ახლა ვინმეს რომ მისთვის წამზომი ჩაერთო, ალბათ გადაიფიქრებდა დაწერას… ოჰ, არაფერსაც არ დავწერ, თუ ზეპირად მკითხავს, მაშინ ვუპასუხებ… ასე უბრალოდ, უმიზნოდ რა უნდა დავწერო.. ისე ჰეროდოტე იმდენ რამეს წერდა, ზოგჯერ სასაცილოებსაც, მგონი ისიც თავისუფალ წერილს წერდა.. გაუმარჯოს ჰეროდოტეს… ისე წარმოგიდგენიათ ხალხო? კაცი თურმე 25 საუკუნის წინ წერდა თავისუფალ წერილს და მე 21 საუკუნეში ვერ დამიწერია… ჰმ, ამიტომ არის ის „წინ“ და მე – უკან… რანაირად შეიძლება 21 საუკუნე იყოს უკან და ჰეროდოტეს დრო – წინ?.. ოოო, აღარ მინდა ეს წერილი, რომელი მწერალი მე ვარ… ბოდიშს გიხდით მასწავლებელო“.

სურ. 1.

ასეთი დავალებები მასწავლებელს წარმოდგენას შეუქმნის მოსწავლის მდგომარეობაზე – რა და როგორ იცის, რას და როგორ აღიქვამს, რა აინტერესებს და აღელვებს, რა აოცებს, რითია დაკავებული, როგორი პიროვნებაა და ა.შ., რაც დაეხმარება მომავალში სასწავლო მიზნების დასახვაში, მიღწევაში და მოსწავლეთა ცოდნის ხარისხის ამაღლებაში.

სქესობრივი განათლების შესახებ იუნესკოს რეკომენდაციის თანახმად, ბავშვებთან აივ ინფექციაზე საუბარი პირველად 5-8 წლის ასაკშია მიზანშეწონილი. ამ ასაკში სასურველია ვუამბოთ იმის შესახებ, რომ აივინფიცირებულებს შეუძლიათ იცხოვრონ სრულფასოვნად, იყვნენ ჩვენს გვერდით.

9-12 წლის ასაკში უკვე შეიძლება ავუხსნათ ბავშვს, როგორ იცვლება ვირუსი, რატომ არის მნიშვნელოვანი აივპოზიტიური ადამიანების მიმართ კეთილგანწყობა და ამაზე ღიად საუბარი.

მოზარდებთან ერთად თქვენ შეგიძლიათ თავისუფლად განიხილოთ მითები, რომლებიც მათ ინტერნეტში აღმოაჩინეს ან მეგობრებისგან გაიგეს. იუნესკო მიუთითებს, რომ „ეს სტერეოტიპები შესაძლოა ეხებოდეს აივ ინფექციას, ორსულობას, რასასა და სქესს. ბავშვებმა უნდა გაიხსენონ, რა სახის დისკრიმინაცია უნახავთ“. კარგი იქნებოდა, მითებზე ბევრი გესაუბრათ. მაგალითად, შეგიძლიათ დაუსაბუთოთ, რომ ეს ვირუსი „მოკვდავია“. დიახ, აივი ადვილად ინაქტივირდება გარემოში. მშრალ პირობებში ვირუსი რამდენიმე საათში იღუპება, თუმცა შესაძლოა, 1-3 დღეც გაძლოს. ქსოვილოვან კულტურაში ვირუსი ოთახის ტემპერატურაზე 15 დღე ძლებს, ხოლო 370 გრადუსზე – 11 დღე, 1000 გრადუსზე კი რამდენიმე წუთში კვდება. ვირუსი ადვილად ექვემდებარება დეზინფექციას და სტერილიზაციას.

შეგიძლიათ, უფროსკლასელ მოსწავლეებს ცნობილი აივინფიცირებული ადამიანების შესახებ რეფერატები მოამზადებინოთ. დაავალოთ, მეტი გაიგონ ინფექციის, აივტესტირებისა და მკურნალობის ცენტრების შესახებ მათ ქალაქსა და ქვეყანაში. ახალგაზრდებმა უნდა იცოდნენ, რა არის სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები, თავდაცვის რა საშუალებები უნდა გამოიყენონ სქესობრივი ცხოვრების დაწყებისას.

სამწუხაროდ, საქართველო ისევ რჩება ქვეყნად, სადაც აივსა და შიდსთან დაკავშირებული სტიგმა მძლავრია. ბევრ მშობელსა და მასწავლებელს ამ თემის განხილვა ბავშვების თანდასწრებით უხერხულად მიაჩნია ან უბრალოდ არ იცის როგორ ესაუბროს ამაზე. ბევრიც დარწმუნებულია, რომ ეს პრობლემა მათ ბავშვებს არასოდეს შეეხება. ნამდვილად შესანიშნავი სურვილია, მაგრამ რეალობა განსხვავებულია და მკაცრი – საქართველოში აივ ინფექციის რეგისტრირებულ შემთხვევათა რიცხვი ყოველწლიურად იმატებს და სიფრთხილე აუცილებელია.

2018 წლის 2 აპრილის მონაცემებით, ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო-პრაქტიკულ ცენტრში რეგისტრირებულია აივით ინფიცირების 6942 შემთხვევა (5197 მამაკაცი და 1745 ქალი). პაციენტთა უმრავლესობა 29-დან 40 წლამდე ასაკისაა. შიდსი განუვითარდა 3761 პაციენტს, 1424 კი უკვე გარდაიცვალა.

2018 წელს გამოვლინდა 180 ახალი შემთხვევა. მართალია, მსოფლიო სტატისტიკით, საქართველო მიეკუთვნება აივ ინფექცია/შიდსის დაბალი პრევალენტობის ქვეყნებს და ამ ქვეყნებს შორისაც ერთ-ერთი უკანასკნელი ადგილი უკავია, მაგრამ, მეორე მხრივ, შიდსის ეპიდემიის კანონზომიერებიდან გამომდინარე, აივინფიცირებულების სავარაუდო რიცხვი საქართველოში 7000-ს უტოლდება. ეს კი ჩვენსავით მცირერიცხოვანი ერისთვის სოლიდური რიცხვია.

აივის საწინააღმდეგო ვაქცინა ჯერ არ შექმნილა. სხვადასხვა კვლევით მიღებული საიმედო შედეგების მიუხედავად, ისევ უცნობია, როგორ უნდა შეფასდეს აივსაწინააღმდეგო იმუნური რეაქცია. რაც შეეხება რისკჯგუფებს, მათ შორის ყოველთვის მოიაზრება ახალგაზრდა თაობა, მით უფრო – საქართველოში, სადაც სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს პროფილაქტიკურ პროგრამებს. შიდსის ეპიდემია საქართველოში მზარდია. ამიტომ მშობლები ვალდებულებიც არიან, ესაუბრონ შვილებს ამ ინფექციაზე.

რა არის დამოკიდებული მშობლებზე

არსებული მოსაზრებით, მშობლები მოზარდებზე გავლენას ნაკლებად ახდენენ, რადგან მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია თანატოლების აზრი. სინამდვილეში ასე არ არის: ყველაზე აქტიური მოზარდული ამბოხებების დროსაც კი მშობლები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ ბავშვის მომდევნო ქცევის ჩამოყალიბებაში და ეს მრავალი კვლევით დასტურდება.

მაგალითად, პუერტო–რიკოში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა პირდაპირი კავშირი 14-დან 17 წლამდე ასაკის ბავშვებში აივ ინფექციის გადაცემის რისკსა და დედასთან ბავშვების ურთიერთობის შედეგებს შორის. აღმოჩნდა, რომ ოჯახებში, სადაც დედები მეტ-ნაკლებად ღიად საუბრობდნენ ბავშვებთან სქესობრივი ცხოვრების შესახებ, მოზარდების სარისკო ქცევა იკლებდა. ასეთი საუბრებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი დრო იყო სქესობრივი მომწიფების პერიოდი, სქესობრივი ცხოვრების პირველი გამოცდილების მიღებამდე.

სტერეოტიპების წინააღმდეგ აივ ინფექციის პრევენციაზე ბავშვებთან მშობლების საუბრები ძალზე ეფექტიანია. კვლევა აჩვენებს, რომ ბავშვების უმეტესობას სურს მშობლებთან ამ თემაზე საუბარი, მაგრამ არ სჯერათ, რომ მოახერხებენ, ამიტომ საუბრის ინიციატივა მშობლისგან უნდა მოდიოდეს.

საუბარი სერიოზული იქნება

ფსიქოლოგები გვთავაზობენ რამდენიმე ძირითად წესს იმის შესახებ, თუ როგორ ვესაუბროთ შვილებს ყველაზე რთულ საკითხებზე – სექსუალობაზე, ნარკოტიკების მოხმარებასა და აივ ინფექციაზე.

თუმცა ერთჯერადი საუბარი საკმარისი არ არის. რთულ საკითხებზე ხშირად უნდა ისაუბროთ. დროთა განმავლობაში ბავშვი ბევრ რამეს ივიწყებს ან ერთი ინფორმაცია მეორეში ერევა. ჩვენ არაერთხელ უნდა მივუბრუნდეთ თემას იმის გასაგებად, თუ რა ახსოვს ბავშვს.

ასევე, მშობლებმა ყურადღებით უნდა მოვუსმინოთ შვილებს. პედაგოგთა მრავალწლიანი გამოცდილება ადასტურებს, რომ ბავშვები ცუდად აღიქვამენ ლექციებს და ნოტაციებს. ვკითხოთ ბავშვებს, თვითონ რა აინტერესებთ. მნიშვნელოვანია გამოვიჩინოთ მოთმინება. მაგალითად, თუ ბავშვი გვეკითხება სექსისა და ნარკოტიკების შესახებ, უმჯობესია ჯერ ვკითხოთ, თავად რას ფიქრობს ამ თემებზე. ეს დაგვეხმარება მისი ცოდნის დონის შეფასებაში და ოპტიმალური პასუხის შერჩევაში.

ავუმაღლოთ ბავშვს თვითშეფასება. კვლევები აჩვენებს, რომ დაბალი თვითშეფასება ერთ-ერთი ძირითადი რისკფაქტორია აივთან მიმართებით. არ აქვს მნიშვნელობა ბავშვის ცოდნის დონეს. თავმოყვარეობის ნაკლებობა საბოლოოდ იქამდე მიიყვანს, რომ ის ვერ გაბედავს უარის თქმას, როდესაც ნარკოტიკებს შესთვაზებენ, ანდა გოგონა თანახმა იქნება, ჰქონდეს დაუცველი სექსი, თუკი პარტნიორი სთხოვს. ხშირად შეაქეთ შვილები, წააქეზეთ, დაუსახეთ ადვილად მისაღწევი მიზნები, რაც შეიძლება მეტი დრო გაატარეთ მათთან ერთად.

ასწავლეთ ბავშვს უარის თქმა. გაითამაშეთ სიატუციები, როდესაც მან უარი უნდა უთხრას მეგობრებს, მაგალითად, თუ ალკოჰოლს შესთავაზებენ. მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის იმ უნარ-ჩვევების განვითარება, რომლებიც საშუალებას მისცემს, არ დაუშვან ზეწოლა ნარკოტიკების მოხმარების საკითხებში. ასევე, მნიშვნელოვანია იმის ახსნაც, რით განსხვავდებიან ნამდვილი მეგობრები ყალბისგან. აუხსენით, რომ კარგი მეგობარი არასოდეს შეუქმნის საფრთხეს.

მკაფიოდ გამოთქვით თქვენი აზრი ნარკოტიკების შესახებ. ბევრი მშობელი მიიჩნევს, რომ მათი ნეგატიური დამოკიდებულება ნარკოტიკებისადმი თავისთავად ცხადია და ბავშვს ეს უთქმელად უნდა ესმოდეს, მაგრამ ასე არ არის. ბავშვის მიერ ნარკოტიკების მიღების რისკი მაშინ მცირდება, როდესაც ოჯახი ღიად განიხილავს ამ საკითხებს. დაუზარლად უნდა უმეოროთ, რომ ნარკოტიკების გასინჯვა დაუშვებელია, რადგან ისინი იწვევენ დამოკიდებულებას, დამოკიდებულება კი მძიმე დაავადებაა. უნდა შთააგონოთ, რომ თქვენს ოჯახში ბავშვებს არ შეუძლიათ ალკოჰოლის მიღება, რადგან მას შეუძლია, გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ჯანმრთელობას.

განიხილეთ შვილთან ერთად თქვენი ზნეობრივი ღირებულებები. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვებმა შეისწავლონ საკუთარი სხეული და სქესის ფიზიოლოგიური მხარე, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანია იცოდნენ, როგორი დამოკიდებულება გაქვთ იმ ადამიანების მიმართ, ვინც გიყვართ. რასაკვირველია, არ არსებობს გარანტია, რომ ბავშვები თქვენს ზნეობრივ ღირებულებებს გაიზიარებენ, მაგრამ გააცნობიერებენ, რომ თქვენ გაქვთ ასეთი ღირებულებები, გრძნობები, სურვილები.

ნუ აარიდებთ თავს საპირისპირო სქესის შვილებთან საუბარს. ზოგ მშობელს არ სურს, ესაუბროს შვილს სექსზე, ეშინია ამისი ან რცხვენია. ეს გასაგებია, მაგრამ ამაზე დელიკატურად საუბრის მრავალი ხერხი არსებობს. გახსოვდეთ, რომ სხვა სქესის წარმომადგენლის აზრი ხელს შეუწყობს ბავშვს, უკეთესად გაერკვეს ურთიერთობების საკითხებში. მომავალში მას მაინც მოუწევს მსგავსი თემების განხილვა თავის პარტნიორთან.

საიდან დავიწყოთ?

გამოცდილება აჩვენებს, რომ მშობლები, როდესაც ბავშვთან „სერიოზულ საუბარს“ აპირებენ, იბნევიან და არ იციან, როგორ დაიწყონ. საბედნიეროდ, საუბრის საფუძველი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი რამ: სტატია, გადაცემა, ფილმი, სარეკლამო რგოლი. საუბრის დასაწყებად საკმარისია ჰკითხოთ ბავშვს: „რას ფიქრობთ ამაზე? რა იცი ამ თემაზე?“ დისკუსიის დაწყებამდე მოუსმინეთ შვილს – რას ფიქრობს, რისი ეშინია? შემდეგ გაუზიარეთ საკუთარი მოსაზრებები და უპასუხეთ მის კითხვებს.

არაფერია ბავშვისთვის ისეთი შთამბეჭდავი, როგორც ნამდვილი ცხოვრებისეული მაგალითები. ეს შეიძლება იყოს „ვარსკვლავი“, რომელიც ნარკოდამოკიდებულებას მკურნალობს ან აივინფიცირებული ცნობილი ადამიანი. თვალსაჩინო მაგალითად შეიძლება გამოგვადგეს ნაცნობი ან ნათესავი, რომელიც ნარკოტიკების/ალკოჰოლის მოხმარებით გარდაიცვალა. ბავშვმა უნდა იცოდეს სიმართლე. ზოგჯერ მისთვის აუცილებელია მძიმე დეტალების ცოდნა.

რა უნდა ვუთხრათ ბავშვს აივზე?

აივ ინფექციის საკითხებს მრავალი სპეციფიკური ასპექტი აქვს და მშობლებს შესაძლოა დამატებითი დახმარებაც დასჭირდეთ. ინფორმაციის მოძიება საგანმანათლებლო თემატურ ვებგვერდებზე შეიძლება. აი, ის ძირითადი თემები, რომელთა მიტანაც ბავშვებამდე მნიშვნელოვანია: აივი ვირუსია, რომელიც აზიანებს იმუნურ სისტემას. აივ ინფექცია არ ვრცელდება ყოფით სიტუაციებში, აივინფიცირებულ ადამიანებთან კომუნიკაცია სრულიად უსაფრთხოა. ბევრ ბავშვს ეშინია და მათი შიშის განეიტრალება აუცილებელია.

ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ ვირუსის გადაცემის რისკი მხოლოდ განსაზღვრულ სიტუაციებში არსებობს, ძირითადად – სხვისი საინექციო საშუალებების გამოყენებისას, დაუცველი სქესობრივი ცხოვრებისას და ორსული დედისგან ბავშვზე.

იმის განსაზღვრა, აქვს თუ არა ადამიანს აივ ინფექცია, გარეგნული ნიშნებით შეუძლებელია. ამისათვის საჭიროა სისხლის სპეციალური ანალიზი. ის იძლევა საშუალებას, დაინიშნოს მედიკამენტები იმუნიტეტის დაცვის მიზნით.

გახსოვდეთ: ივარაუდეთ აივ ინფექცია ბავშვებში, როცა მშობელი აივინფიცირებულია.

როდესაც ზრდასრულ ადამიანს დაესმება აივ/შიდსის დიაგნოზი, ექიმმა მას უნდა გამოჰკითხოს ოჯახის წევრების, მათ შორის – შვილების შესახებ; ბავშვები შეიძლება იყვნენ აივინფიცირებული, მაგრამ სიმპტომები 20 წლამდეც კი არ გამოუვლინდეთ, ამიტომ, აივინფიცირებულის ოჯახის წევრებს ყოველთვის უნდა შესთავაზონ ტესტირება აივ ანტისხეულებზე. ყოველთვის უნდა შეიკრიბოს საოჯახო ანამნეზი, განურჩევლად იმისა, აქვს თუ არა ბავშვს აივ ინფექციის სიმპტომები.

ეროვნული სასწავლო გეგმის სტანდარტის მიხედვით, მე-11 კლასში სითბური მოვლენების ნაწილში ისწავლება იდეალური აირის კანონები – მოცემული მასის აირის მახასიათებელი სამივე პარამეტრის (წნევის, მოცულობისა და ტემპერატურის) დამოკიდებულებები, როცა ამ სამი სიდიდიდან ერთ-ერთი მუდმივია. სახელმძღვანელოებში გეი-ლუსაკის და შარლის კანონები წარმოდგენილია მოცემული მასის აირის წნევისა და მოცულობის აბსოლუტურ ტემპერატურაზე დამოკიდებულებით.

ვფიქრობთ, მოსწავლეებისთვის საინტერესო იქნება, თუ ისინი გაეცნობიან აღნიშნულ ტემპერატურულ დამოკიდებულებას ცელსიუსის სკალის მიხედვითაც და შემდგომ შეადარებენ ამ დამოკიდებულებებს აბსოლუტურ ტემპერატურაზე როგორც მათემატიკური, ასევე გრაფიკული ანალიზის კუთხით. ამ ასპექტში საკითხის წარმოდგენისას აუცილებელი გახდება მოვლენის საფუძვლიანი გრაფიკული ანალიზი, რაც ხელს შეუწყობს ფიზიკაში მათი მათემატიკური ცოდნის ტრანსფერს.

სასკოლო კურსიდან მოსწავლეები იცნობენ ბოილ-მარიოტის კანონს და იციან მისი მათემატიკური ფორმულირება აბსოლუტური ტემპერატურის საშუალებით. ამ კანონის ცელსიუსის სკალით ჩაწერა აზრს მოკლებულია, რადგან ეს კანონი აღწერს მოცემული მასის აირის წნევის დამოკიდებულებას აირის მოცულობაზე მუდმივი ტემპერატურის პირობებში.

ვრცლად

იდეალური აირი

ლიტერატურის სწავლების პროცესში სასკოლო და საუნივერსიტეტო განათლების ყველა ეტაპზე უმნიშვნელოვანესია ტექსტების ადეკვატურად წაკითხვის უნარებზე მუშაობა. ლიტერატურის მოყვარულებს შორის მუდამ საკამათოა მხატვრული ტექსტების ინტერპრეტაციების უსასრულო ვარიაციების შეჯერების საკითხი. ხშირად ვფიქრობ ამ თემებზე და უფრო ხშირად ცხელ-ცხელ პოლემიკაში მიწევს ხოლმე ჩართვა… ამასწინათ ინტერნეტგაზეთ „მასწავლებელში“ გამოქვეყნდა ჩემთვის უსაყვარლესი და უაღრესად პატივსაცემი ადამიანის, თავადაც უნიჭიერესი პოეტის, ცირა ბარბაქაძის წერილი სათაურით „იდეა (გ)ამოცანაა ანუ რისი თქმა უნდოდა ავტორს?“ ცირას წერილის მთავარი მესიჯია, რომ მხატვრული ტექსტიდან იდეის სწორად ამოცნობა მოძველებული სტერეოტიპია და რომ აქ ფანტაზიას და იმპროვიზაციას სრული გასაქანი უნდა მივცეთ. ეფექტურ არგუმენტად კი მოჰყავს მაგალითი პოსტმოდერნისტული ტექსტისა, სადაც, მისი აზრით,  იდეა ავტორისგან და ტექსტისგან დამოუკიდებლად ცოცხლობს და ხშირად თამაშია: „ პოსტმოდერნი ლამის ამართლებს იმ აზრს, რომ მხატვრულ ტექსტებს იდეა არა აქვს. არსებობა, როგორც თამაში – პოსტმოდერნული ლიტერატურის გამაერთიანებელი იდეაა“.

ვინაიდან პლურალიზმი, განსხვავებულ მოსაზრებათა შეჯერება ყოველთვის სასარგებლო რამაა, შევეცდები არგუმენტირებულად შევეკამათო ცირას თვალსაზრისს. ილიას დავესეხები რიტორიკის კანონებისადმი მორჩილებაში („ყველაფერი შესავლით უნდა დაიწყოს კაცმაო“) და იმთავითვე შევჯერდეთ, რა მოვლენაა მხატვრული ტექსტი? ლიტმცოდნეობა თუ ზუსტი მეცნიერება არ არის და ალგორითმებით არ ზომავს ტექსტების მნიშვნელობას, ჰუმანიტარული მეცნიერებაა და მას თავისი მეთოდოლოგიები აქვს. თუ ყმაწვილმა გრიგოლ ხანძთელმა ჯერ კიდევ შორეულ მერვე საუკუნეში იცოდა მწყობრად და ლოგიკურად მეტყველების საიდუმლოებანი, ჩვენ რა ღმერთი გაგვიწყრება, რომ ვცადოთ ლოგოსის ლოგიკის აკვანში ჩაწვენა?.. ფილო-ლოგოსები, სიტყვისმოყვარენი, ხომ ამაოდ არ დაურქმევიათ ჩვენთვის?

მხატვრული ტექსტის ღირებულება სამი პარამეტრით იზომება:

• რამდენად ნოვატორულ იდეას ახმოვანებს;
• რამდენად დასამახსოვრებელ სახეებს ძერწავს;
• რამდენად დახვეწილი და ორიგინალური სტილით მოაქვს სათქმელი მკითხველამდე.

ლიტმცოდნეობა ამ მიმართულებებით იკვლევს ტექსტებს, რომლებიც სწორედ იმითაა მკითხველისთვის მიმზიდველი, რომ ღრმად ემოციურია. მათი აღმქმელობაც ემოციურ ფონზე გვიწევს და მეცნიერული ძიებებშიც ეს ემოციები თავისებურად აისახება. მეცნიერება ძირითადად გონების, რაციოს პროდუქტია, მაგრამ ნუ გამოვრიცხავთ იმასაც, რომ ინტუიცია და ემოცია რაციოს განუყრელი ტყუპისცალები არიან და ხშირად მას კარნახობენ კიდევაც სათქმელს. ყოველი მკვლევარი უწინარეს ყოვლისა ადამიანია და საკუთარი მგრძნობელობის ქურაში გამოატარებს ხოლმე აზრებს.

მოვიყვანოთ რამდენიმე ფართოდ გავრცელებული მაგალითი, რომლებიც ტექსტების და ეპოქების პარადიგმების სწორი გაგებისგან აცდენად მიმაჩნია:

• დაუსრულებლად ისმის საუბარი იმაზე, რომ ჰაგიოგრაფიამ დაკარგა თანამედროვე მკითხველის გულამდე მისასვლელი გზა, რომ ის უკვე ანაქრონიზმია და დროა, სასწავლო პროგრამებს მოვაშოროთ. ჩვენი უახლესი წარსულის ღრმად პატივცემული განათლების მინისტრიც კი ღაღადებდა, რომ ჰაგიოგრაფია და „ვეფხისტყაოსანი“ მკვდარი ტექსტებია და სკოლებში მათი სწავლება საჭირო აღარ არის. ერთი ფრიად განათლებული მშობელი ხშირად იმეორებს ხოლმე ჩემთან, რომ ახლანდელი უფროსკლასელები მილენიუმის თაობა არიან და შეუძლებელია მიიღონ საუკუნეების წინანდელი მხატვრული ტექსტები, რადგან მათ მკვეთრად განსხვავებული იდენტობა და გემოვნება აქვთ.
• სისტემატურად მიწევს კლასიკური ტექსტებისადმი მოსწავლეთა და აბიტურიენტთა სკეპტიკური დამოკიდებულების მოგერიება. კლასებში ხშირად იმართება ხოლმე ცხარე დებატები ტექსტის იდეების გარშემო და ბავშვებს ტრადიციული წაკითხვებისგან მკვეთრად განსხვავებული აღმქმელობა აქვთ.
• ხშირად ისმის კლასიკური ტექსტების გმირებისა და იდეების დილეტანტური შეფასებები. მაგალითად, მოისმენთ, რომ წმინდანი მაზოხისტია და წამების თავიდან არიდება შეეძლო, მაგრამ მაზოხისტურმა ვნებებმა იმსხვერპლა, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ გმირი რაინდი სადისტია, ტარიელი უმიზეზოდ კლავს სასიძოს, ხოლო ავთანდილი – ჭაშნაგირს და ჩვეულებრივი მრუში და მოღალატეა, როცა ფატმან-ხათუნთან ხორციელ კავშირში შედის, ასევე მატყუარაც, რადგან ფატმანსაც ატყუებს, ხოლო ტარიელი ზოოფილია, ლომ-ვეფხვისადმი სექსუალური ლტოლვა ჰქონდა და რომ გამოქვაბულში მისი და ასმათის ერთობლივი ცხოვრება ამორალურია. დაუშვებელია, რომ წლების მანძილზე ქალი და მამაკაცი გამოქვაბულში ერთად ცხოვრობდნენ და მათ შორის სექსუალური კავშირი არ იყოს, რომ რომანტიკოსი პოეტების ცრემლების ზღვა აუტანელი და გაუგებარია, რომ ოთარაანთ ქვრივი და გიორგი მართლა გიჟები არიან და ერთ-ერთ თავს ილიამ ამაოდ როდი დაარქვა „გიჟია თუ რა?“

დავიწყოთ იქიდან, რომ ყოველი ტექსტი თავისი ეპოქის პროდუქტია და ეპოქის გემოვნების, ესთეტიკის, იდეოლოგიური მეინსტრიმის ამსახველია. თუკი ვინმე იტყვის, რომ ეპოქებად და ლიტერატურულ მიმდინარეობებად ტექსტების დიფერენციაცია უაზრო პირობითობაა და რომ ყველა ეპოქის ტექსტს გააჩნია ყველა მიმდინარეობის მახასიათებლები, სრულ აბსურდამდე მივალთ. რომანტიზმი, რეალიზმი და იმპრესიონიზმი მსოფლიო მწერლობის ფართოდ გავრცელებული მიმდინარეობებია. მათი სტილური თავისებურებები შეიძლება ვიპოვოთ ნებისმიერი ეპოქის ტექსტებში. განა რომანტიკული განცდების გარეშე წარმოსადგენია პოეტური თვითგამოხატვა? განა რეალისტური მსოფლაღქმა რომანტიკოსებთან და იმპრესიონისტებთან არ გვხვდება? განა იმრესიონისტულ ნოველაში ვერ შევხვდებით რომანტიკულ და რეალისტურ ნიუანსებს? მაშ, რად ალაგებს ლიტმცოდნეობა ეპოქებად და მიმდინარეობებად ავტორებს? აქ მუშაობს პრინციპი, რომ სტილი ეპოქის მოდაა და ტექსტში წარმმართველი სწორედ მისი მახასიათებლებია. მაგალითად, რომანტიკულ პოეზიაში მეტია რომანტიკული ოცნება გარდასულის გამო, არასასურველი რეალობის უარყოფა და ილუზორული სამყაროს გამოგონება, რეალისტურ ნაწარმოებში მეტია კრიტიკული მიდგომა რეალობისადმი, მამხილებელი პათოსი და ყოფის შეულამაზებელი სურათები, ხოლო იმპრესიონისტულ ტექსტში მწერლის შთაბეჭდილება ასახვის უმთავრესი ინსტრუმენტია. ლიტმცოდნეობა ყოველივე ამას მეცნიერულად აღწერს, ალაგებს, სისტემატიზებას უკეთებს. თუ სერიოზულად ვუდგებით მხატვრული ტექსტების აღქმას, ვიღებთ ლიტმცოდნეობის ამ მეცნიერულ მიგნებებს, ხოლო თუ არ გვინდა, არავინ გვაიძულებს არამცთუ მეცნიერული აზრის მოსმენას, არამედ წერა-კითხვის ცოდნას და საერთოდ წიგნის წაკითხვასაც კი.

იდეის სწორად ამოცნობას თავისი მეთოდოლოგია აქვს. ცხადია, სასურველი და საინტერესოა განსხვავებული მიდგომები, ინვარიანტული წაკითხვები, მაგრამ გაუგებარი და მიუღებელია მხატვრული ტექსტის იდეის აბსურდამდე დაყვანა. მკვლევრები ამბობენ, რომ დასაბამიდან დღემდე მსოფლიო მწერლობის ნარატიულ ტექსტებში სულ 20-25 თემა შეიძლება განვითარდეს და რომ მწერლები სულ ერთსადაიმავე თემებს ატრიალებენ ახლებური გადაწყვეტით,  რომ ყველაფერი კარგად დავიწყებული ძველია, ნოვატორულად სულშთაბერილი. თუ თემების ოდენობა ასე შეზღუდულია, ხომ არ იქნება უსასრულო ამ თემებიდან ამოზრდილი იდეების დეფინიციები? ზოგჯერ იდეა ისე მკვეთრია, ისე ნათელი, რომ მისი ჩანაცვლება თითიდან გამოწოვილი, ეპატაჟური, ფსევდონოვატორული რაკურსებით სრულიად უადგილოა. მაგალითად, როცა ილია ჭავჭავაძის ტექსტებს ვკითხულობთ, რანაირად შეიძლება, რომ ისინი ეპოქის კონტექსტიდან ამოგლეჯილად, ეროვნულ-გამათავისუფლებელი მოძრაობის იდეოლოგიური ორიენტირებისგან მოწყვეტით განვიხილოთ? ამასწინათ ფეისბუქზე ვკამათობდით, თანაუგრძნობდა თუ არა ილია თავის გმირს, ლუარსაბ თათქარიძეს და იკითხება თუ არა ტექსტში გმირისადმი ავტორის სიყვარული. დადებითი პასუხი ამ კითხვაზე, რა მოსაზრებასაც ჩემი ოპონენტები ავითარებდნენ, სრული აბსურდი მგონია. ეს ყველაფერი მარტივი არგუმენტებით მტკიცდება: მოთხრობის სათაური „კაცია-ადამიანი?!“ რომელიც ილიამ „ვეფხისტყაოსნიდან“ ისესხა (ავთანდილის სიტყვების პერიფრაზი, როცა გმირი უცხოს ხილვით შეშინებულ ასმათს ამშვიდებს გამოქვაბულთან: „ნუ გეშის, სულე, რამც გიყავ, კაცი ვარ, ადამიანი“…), ცხადია, რომ ლუარსაბის სახე ჩაფიქრებულია, როგორც ავთანდილის, ქართველთა რჩეული გმირის პაროდია, სხვაგვარად მწერალი  პოემის ალუზიას არ დაეყრდნობოდა. კითხვა კაცია-ადამიანი?! ქვეტექსტში უთუოდ გულისმობს, რომ ეს გმირი არც კაცია, არც ადამიანი, რასაც ადასტურებს ტექსტში მისი ყოველმხრივი გამიჯვნა ადამიანურობის არსისა და მისიისგან. აკი ილიაც შენიშნავს, რომ ის კერძო პირებზე კი არა, საზოგადო ჭირზე წერს, რითაც ცხადი ხდება, რომ გმირი არის სახე-სიმბოლო ქართველი თავადობის მანკიერებებისა. რანაირად შეიძლება მანკიერებების კრებითი სახის შეყვარება? არსად, ტექსტის არცერთ მონაკვეთში, არ იძებნება ილიას ლუარსაბისადმი თანაგრძნობის გამომხატველი არცერთი ფრაზა და სიტყვა… ავტორი დაუნანებლად კლავს თათქარიძეებს, როგორც უსარგებლო ნივთებს… „აქიმმა დედაკაცმა… დარეჯანს ფეხები გააჭიმინა“, „ლუარსაბი… ჯავრისაგან იმ კალმახს ლაზათიანად მიაძღა, მოუვიდა კუჭის ანთება და ჩაჰბარდა პატრონსა“…

რამდენიმე წლის წინ რობერტ სტურუამ რუსთაველის თეატრში დადგა „კაცია-ადამიანი?!“ მახსენდება ტელეეთერში შემოქმედებითი ჯგუფის შეფასებები. რეჟისორი და მთავარი როლის შემსრულებელი ამტკიცებდნენ, რომ ლუარსაბი სულაც არ არის უარყოფითი გმირი, დარდიმანდი ქართველია, ზანტი და ჭამა-სმის მოყვარული და რომ თუკი დონ კიხოტსა და სანჩო პანსას ესპანელები ეთაყვანებიან და ძეგლებს უდგამენ, ჩვენშიც უნდა დაიდგას ლუარსაბის ძეგლი, რომ ლუარსაბს არაფერი დაუშავებია, არავინ მოუკლავს, არ უმრუშია და ა.შ. საერთოდ გაუგებარი და საღ აზრს აცდენილი რიტორიკაა. თათქარიძეები მკვეთრად განსხვავდებიან სერვანტესის გროტესკული გმირებისგან. დონ კიხოტი სამყაროს მოუწყობლობით გაგიჟებულ მესია-გმირად წარმომიდგენია, ხოლო ლუარსაბის ღირსებად ვერანაირად ვერ ჩაითვლება, თუ მას არ უმრუშია ან კაცი არ მოუკლავს. არასდროს არავის კაცობრიობის საღად მოაზროვნე ნაწილში აზრად არ მოსვლია, ადამიანის ღირსებად ჩაეთვალა ის, რომ არ იპარავს, არ მრუშობს ან კაცთა კვლაში არა აქვს ხელი გასვრილი.

როცა ზემომოხმობილი არგუმენტები გავუზიარე ოპონენტს, პასუხად მივიღე, რომ არავის აქვს უფლება, დაიჩემოს, რა თვალსაზრისს ეყრდნობოდა ავტორი. ესეც მცდარი აზრი მგონია, რადგან თუ ჩვენ ავტორის მსოფლაღქმაზე, გემოვნებაზე, იდეებზე, აქცენტებზე ჩვენი თვალსაზრისის ჩამოყალიბება არ შეგვიძლია არგუმენტირებულად, გამოდის, რომ გაგება და ანალიზი მისი შემოქმედებისა არ შეგვძლებია. ცხადია, არავინაა უფლებამოსილი დაიჟინოს, რომ მისეული შეფასება უცდომელი ჭეშმარიტებაა, მაგრამ თუკი იდეის ამოცნობა ლოგიკურ მსჯელობებს ეფუძნება, ის მისაღები და გასაზიარებელია. ახალ თაობებსაც ვერანაირად ვერ ვასწავლით ანალიტიკურ აზროვნებას, თუკი ტექსტებში ამგვარ ჩაღრმავებებს არ შევაჩვევთ.

რაც შეეხება ეპოქის პარადიგმებს, ყველა ეპოქას ხომ თავისი ესთეტიკა და მსოფლხედვა აქვს? რანაირად შეიძლება, რომ „ვეფხისტყაოსნის“, შუა საუკუნეების რაინდული ეპოსის, გმირის ქმედება ან ფრაზები შეაფასო 21-ე საუკუნის ადამიანის თვალთახედვით? თუკი იმ ეპოქის აზროვნებისგან მოწყვეტით აღვიქვამ იმ გმირს, ალბათ კომიკურ სახეს მიიღებს ჩვენ მიერ წაკითხული პორტრეტი, მაგრამ ნამდვილად არ მგონია, რომ კომიკური იყოს რაინდის ცრემლთა ღვრა ან გადაჭარბებული მკლავმაგრობის აღწერა, გარეგნობის, სიმდიდრის, საგმირო და სამიჯნურო ამბების ჰიპერბოლიზებას სიუჟეტში თავისი ფუნქცია, მნიშვნელობა, ქვეტექსტები, ალეგორიები და დატვირთვა აქვს. საერთოდ გაუგებარია, მეხუთე საუკუნის მარტვილი ქალის თვალთახედვის 21-ე საუკუნის სააზროვნო  კრიტერიუმებით შეფასება. მაგალითად, „შუშანიკის წამებაში“ მარტვილის მიერ საკუთარი შვილების უარყოფას ზოგჯერ გმირის კომპრომეტაციისთვის იყენებენ, რაც აბსურდის თეატრის ნაწილია. ტრადიციული სარწმუნოების დასაცავად თავგანწირული ბრძოლის გზაზე დედოფალ შუშანიკის გვერდით დადგა მთელი ჰერეთი, თვით ჯოჯიკის ოჯახიც განუდგა ვარსქენს. შუშანიკის შვილებმა განსაცდელში მიატოვეს დედა, თავადვე რცხვენოდათ გამაზდეანების შემდეგ მასთან მისვლის, ხოლო შუშანიკმა ისინი გამოიტირა და ისევე დამარხა დედობა, როგორც საკუთარი თავი, დედოფლობა, სიყვარული… შუშანიკს რომ თავისი მოგვი შვილებისთის შეენდო, ის ჰერეთელებისთვის წმინდა და ნეტარი დედოფალი ვერ იქნებოდა. თანაც ფრაზა „სახელიცა მათი სძაგდა სმენად“ არ გულისხმობს, რომ შუშანიკმა შეიძულა შვილები. ამ ფრაზას მრავალმხრივი სემანტიკა აქვს და გულისხმობს, რომ მოცემულ სიტუაციაში მას სხვაგვარად მოქცევის უფლება არ აქვს,  ის სიკვდილისთვის ემზადება („უფალო ღმერთო, შენ უწყი, ვითარმედ მე გულითად სიკუდილდ მივალ“)… ვისაც ქრისტესადმი რწმენა აქვს, დამოკიდებულება წმინდანისადმი ისედაც ნათელია, ხოლო სულაც რომ ათეისტის თვალთახედვით შევხედოთ, ვერ უარვყოფთ, რომ ქრსიტიანულმა რელიგიამ და მის დასაცავად თავგანწირულმა მარტვილებმა ქართულ სულიერებას, კულტურას, განათლებას უდიდესი ამაგი დასდეს.

უდავოა, რომ ყველას აქვს თავისუფალი თვითგამოხატვის უფლება და შეუძლია მხატვრული ტექსტები წაიკითხოს, როგორც თავად სურს, ვერავინ ვერასდროს შეზღუდავს ამ უფლებას, მაგრამ… რა ვუყოთ პატრიოტულ მოტივაციებს? ამდენი საუკუნის წინანდელი ტექსტი, როგორც ძეგლი, როგორც ეროვნული სიამაყე, რომელსაც მსოფლიო ცივილიზებული ერების სათავეებთან მივყავართ, არ უნდა იქცეს უსაგნო კრიტიკის, ასოკირკიტობის, ვიღაცის ფსევდოორიგინალობის ვნებების გამო მისი მნიშვნელობის დაკნინების საგნად. კლასიკური ტექსტი არის ფასეულობა, რომელსაც დრო ვერაფერს აკლებს, ის მოდიდან არასდროს გადადის, არ ხუნდება, ფერებს არ კარგავს… თუკი ახალ თაობებს არ ვასწავლით ჩვენი ეროვნული საგანძურისადმი პატივისცემას, ეს ყოველივე ბუმერანგის ეფექტით დაგვიბრუნდება…

მასწავლებლის როლი ტექსტების გაგებისა და ანალიზის გზაზე უმნიშვნელოვანესია. მასწავლებელი უნდა იყოს ავტორიტეტული მოდერატორი, მიმართულების მიმცემი, რომ ქართული მწერლობის რელსებზე ისე ისრიალონ მკითხველებმა, არც მატარებელი გადაყირავდეს, არც მგზავრი გადმოვარდეს ვაგონიდან და არც საუკუნეების მანძილზე ხელისხელ საგოგმანები ტექსტი იქცეს საეჭვო შეფასებების ობიექტად.

მილენიალებს რაც შეეხებათ… თაობები უწყვეტად იცვლებიან, მილენიალების შემდეგ უკვე Generation Z გვიახლოვდება თავისი მკვეთრად განსხვავებული ღირებულებებითა და იდენტობებით, მაგრამ მტკიცედ მჯერა და მწამს, რამდენი თაობაც არ უნდა მოვიდეს, კლასიკურ მწერლობას ყველა წაიკითხავს, მართალია, ცოტა გაიგებს, როგორც აქამდე იყო, თუმცა მისი დაგემოვნება, მის ამაღლებულ იდეებთან თანაზიარობა მაინც ყოველ ახალ თაობას მოუნდება…

როგორც ამბობენ, სტუდენტობა საუკეთესო პერიოდია ადამიანის ცხოვრებაში, რომანტიკული ელფერით შეზავებული წლები. თუმცა ჩემს შემთხვევაში მსგავსი არაფერი ყოფილა. ის ოთხი წელი, რომელიც სწავლას მოვანდომე, შეიძლება ყველაზე ჯოჯოხეთური არ იყო, მაგრამ ნაკლებად მიმზიდველი უთუოდ იყო ჩემთვის.

თექვსმეტი წლის ვიყავი, როცა სოხუმის უნივერსიტეტში ექსტერნად ჩავაბარე. ეს საკმაოდ პატარა ასაკია საიმისოდ, რომ თვითონ აირჩიო, სად გინდა ჩაბარება და, რაც მთავარია, კონსერვატორულად და პრაგმატულად მოაზროვნე მშობლებთან შენი გაიტანო. მე ვიცოდი, სადაც მინდოდა ჩაბარება: ეს იყო სამხატვრო აკადემია. მთელი ბავშვობა ვხატავდი და ვაქანდაკებდი. სველი მერგელით (არის ასეთი დანალექი ქანი) ვძერწავდი და საიზოლაციო პენოპლასტიდან სამართებლით პატარა ფიგურებს ვთლიდი. მერგელი გამოშრობის შემდეგ იბზარება და იშლება, ამიტომ დღემდე მხოლოდ პენოპლასტის ფიგურები შემომრჩა.

თბილისში რომ გადმოვედით, ჯერ ბიძაჩემთან, შემდეგ კი დეიდაჩემთან ვცხოვრობდით, სანამ ჯიქიას ქუჩაზე, დევნილების კორპუსში ვიყიდდით ბინას, უფრო სწორად, მონიშნულ ფართს, რომელსაც მეზობლებისგან გამყოფი ტიხრებიც არ ჰქონდა. ორ სადარბაზოიან კორპუსში წყალი და კანალიზაცია მარტო ერთ სადარბაზოში იყო გაყვანილი. ორი თუ სამი ოჯახი შვიდსართულიანი სახლის სწორედ ამ მხარეს ვცხოვრობდით.

მე ხატვას და ძერწვას აქაც ვაგრძელებდი, მაგრამ უჩუმრად: მშობლების მოთხოვნით იურიდიულზე უნდა ჩამებარებინა. როცა დროს მოვიხელთებდი, მოვისვროდი სამართლის წიგნს და საყვარელ საქმეს ვუბრუნდებოდი. ბევრჯერ დავუჭერივართ ფაქტზე და ბევრი დავიდარაბაც მოჰყოლია ამ ამბავს.

საბოლოოდ ისე მოხდა, რომ იურიდიულზე საბუთების შეტანა დამაგვიანდა. იქვე მირჩიეს, საბუთები პოლიტოლოგიაზე შემეტანა, რომელიც ახალგახსნილი იყო და სტუდენტების პირველ ნაკადს იღებდა. ჩემთვის სულერთი იყო, სად ჩავაბარებდი და ასეც მოვიქეცი. ოცდაათი სტუდენტი იყო მისაღები, ჩვენ კი მხოლოდ ოცდაორი ვიყავით. ამიტომ მხოლოდ ისტორიის გამოცდა ჩაგვაბარებინეს და ყველა ჩაგვრიცხეს.

მერე სოფელში წავედი სექტემბრამდე. მეზობლები მოდიოდნენ და მილოცავდნენ, როგორც ხდება ხოლმე. მე კი ეს ყველაფერი საერთოდ არ მაინტერესებდა. ისევ ვხატავდი და ვძერწავდი, მაგრამ ამჯერად არავინ მეჩხუბებოდა: უკვე სტუდენტი ვიყავი. სექტემბერში დაიწყო მოსაწყენი ოთხწლიანი პერიოდი. იქაური არაფერი არ მაინტერესებდა, ოთხი წლის განმავლობაში ყველა ჯგუფელის სახელიც ვერ დავიმახსოვრე, თუმცა რამდენიმე კარგი მეგობარი შევიძინე.

როცა სოფელში ვცხოვრობდი, სკოლამდე ექვსი კილომეტრის ფეხით გავლა მიწევდა. თითქმის არასდროს ვიგვიანებდი, აქ კი ყურის ძირში მქონდა უნივერსიტეტი და პირველ ლექციაზე არასდროს ვყოფილვარ. ვცდილობდი არ დამეგვიანა, მაგრამ ათ საათს ორი წუთიც რომ გადაცდებოდა, კარისკაცი ცოცხალი თავით არ აგიშვებდა ზევით, ამიტომ ისევ სახლში ვბრუნდებოდი. აივნის შეღებული კარიდან ზარის ხმას რომ გავიგონებდი, აივანზე გავიდოდი და უნივერსიტეტს გავხედავდი, ჩემს აუდიტორიაში აშლილ ჯგუფელებს რომ დავინახავდი, ისევ მივდიოდი.

თავიდან, მშობლებისადმი პროტესტის ნიშნად გადავწყვიტე, რომ არცერთი საგანი არ მესწავლა, მაგრამ ერთი-ორჯერ უხერხულ სიტუაციაში აღმოვჩნდი და გადავიფიქრე. იყო საგნები, რომლებიც მაინტერესებდა და სემინარებზე ვაქტიურობდი. იყო საგნები, რომლებსაც დღემდე წარმოდგენა არ მაქვს, რატომ გვასწავლიდნენ. ძირითადად მაღალი ნიშნები მყავდა. ერთი ლექტორი, რომელიც სიმკაცრითა და სტუდენტების ჩატოვებით იყო განთქმული, ჯგუფში ხუთიანს მხოლოდ მე და ჩემს ძმაკაცს გვიწერდა.

ლექციებზე კარიკატურების ხატვით და იუმორისტული ლექსების წერით ვერთობოდი. ეს ერთადერთი შვება იყო. ჩემს ძმაკაცს მგონი დღემდე აქვს შენახული მაშინდელი ჩემი ნახატები და ნაწერები.

რამდენიმე ლექტორთან ვძმაკაცობდი კიდეც, ყოველ პარასკევს ფეხბურთს ვთამაშობდით ლუდზე. თორმეტი წელი გავიდა, რაც სწავლა დავამთავრე, და სოხუმის უნივერსიტეტის წინ, როცა ავტობუსს ველოდები ხოლმე, ზოგიერთ ჩემს ყოფილ ლექტორს ახლაც ვახსოვარ და დიდი ამბით მესალმება.

ამასობაში თანდათან ხატვის სურვილი დავკარგე. ესეც ალბათ ერთგვარი ქვეცნობიერი პროტესტი იყო იმის გამო, რომ მთელი ოთხი წელი ის მაკეთებინეს, რაც არ მინდოდა, ან შეიძლება ხატვის მიმართ სათანადო ვნება არ აღმომაჩნდა, თუმცა მერჩივნა ამას თვითონ მივმხვდარიყავი.

ჩემს მშობლებს, ცხადია, კეთილი ზრახვები ამოძრავებდათ და მათი მადლობელი ვარ, მაგრამ ერთ რამეში ასი პროცენტით ვარ დარწმუნებული: ჩემს შვილს პროფესიის არჩევაში ხელს არაფრის დიდებით არ შევუშლი, რომ წლების შემდეგ მანაც ასეთი სევდიანი ბლოგი არ დაწეროს.

საკუთარი ფულით მოგზაურობა, ალბათ, ყველაზე რთულია, როცა სტუდენტი ხარ. თუ დამოუკიდებლად ცხოვრება გსურს, მთელი დანაზოგი, რასაც ნახევარგანაკვეთიანი სამსახურიდან იღებ, ყოველდღიური საჭიროებებისთვის უნდა გადაიხადო. ცხადია, გამონაკლისები არსებობენ, თუმცა, მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული მაინც ზემოხსენებული მდგომარეობაა. ამ წერილში გიამბობთ 23 წლის სტუდენტი გოგონას, ემი ჰეუჩის შესახებ, რომელსაც სწავლასთან ერთად, ძალიან უნდოდა ემოგზაურა, რაც შესანიშნავად გამოუვიდა. მის შესახებ ბრიტანული გამოცემა theguardian გვიამბობს, რომელსაც ამ ისტორიით სხვა სტუდენტების წახალისება სურს. მათი, ვინც ისევე ოცნებობს მოგზაურობაზე, როგორც ემი ოცნებობდა.

• ამჟამად მოგზაურობიდან ახალი დაბრუნებული ვარ და ჩემს მშობლებთან ერთად ღენტში ვცხოვრობ. ასეთ ცხოვრებაზე დიდად არ ვოცნებობდი, თუმცა ხანდახან, იმისთვის, რომ რაღაც სასურველი მივიღოთ, ბევრ რამესთან გვიწევს შეგუება. ჩემი თანატოლების ზოგიერთი მშობლებისგან განსხვავებით, ჩემები ძალიან გულუხვები არიან. ისინი საცხოვრებელი ოთახის ქირას არ მახდევინებენ. დედაჩემი „ბუმერანგ გოგონას” მეძახის. სანამ სამოგზაუროდ წავიდოდი, ლონდონში ვცხოვრობდი. იქ სასწავლებლად წავედი, სადაც პირველად შევიგრძენი დამოუკიდებლობის გემო.

ლონდონში ცხოვრების დროს სამსახური მარტივად ვიშოვე. ერთი აუქციონერის პერსონალური ასისტენტი გავხდი, ვისთვისაც დღის მეორე ნახევარში ვმუშაობდი. ჩემი მოვალეობა გასაყიდი ნივთების აღრიცხვა და აუქციონის ორგანიზება იყო. როცა დამოუკიდებლად ფულის გამომუშავება დავიწყე, მივხვდი, რომ ხელმომჭირნე გავხდი. მაგალითად, გამოვიცვალე მატარებელი, უფრო ნელი მატარებლით ვმგზავრობდი და სამაგიეროდ, თვეში 250 ფუნტს ვზოგავდი. უარი ვთქვი გარეთ სადილობაზე. პროდუქტებს სუპერმარკეტში, გაცილებით იაფად ვყიდულობდი და სადილი კონტეინერებით სახლიდან დამქონდა. ლონდონში ავტობუსი მეტროზე იაფია. ამიტომ, ავტობუსში გადავინაცვლე.

ნიუქასლის უნივერსიტეტში გეოგრაფიის ფაკულტეტზე რომ ჩამებარებინა, სტუდენტური სესხის აღება მომიხდა. სესხის თანხა 42,000 ფუნტს შეადგენდა. ამხელა ვალს რომ ვიღებდი, გაცნობიერებული მქონდა, მისი უკან დაბრუნება მომიწევდა. ვნერვიულობდი. ვიცოდი, რომ ეს თანხა არანორმალურად დიდი იყო ჩემი ყოველდღიური შემოსავლისთვის. თუმცა, რისკი ჩემს განათლებად ღირდა. ბანკთან კონტრაქტი ისე შევადგინე, რომ ყოველთვიურად ძალიან ცოტას ვიხდიდი. ეს ნიშნავდა, რომ სესხის გადახდა მრავალი წლის მანძილზე მომიწევდა, თუმცა ნაკლები სტრესი მექნებოდა. თანაც, ამ ამბავში ყველაზე მნიშვნელოვანია დიპლომის მოპოვება.

თავდაპირველად ფულს სახლისთვის ვაგროვებდი. ნახევარგანაკვეთიანი სამსახურებით წელიწადში 20,000 ფუნტის გადანახვა შემეძლო და მოგზაურობაზე ისე ვოცნებობდი, იმის წარმოდგენაც კი მიჭირდა, რომ ამ ოცნებას ასე ახლო მომავალში ავიხდენდი. ჩემი გათვლებით, სამოგზაუროდ წასვლას შვიდ წელიწადში შევძლებდი, თუმცა ამ დროისთვის, ლონდონში ბინის ყიდვის ფული მაინც არ მექნებოდა. ამიტომ, სადმე, უფრო ხელმისაწვდომი ადგილი უნდა შემერჩია. არ მიფიქრია, რომ ეს წარმოუდგენელი იყო.

იმ ზაფხულს ნიუქასლიდან შინ დავბრუნდი და შემდეგ, საზაფხულო სამუშაო უიმბლდონზე დავიწყე. მათი რეგულაციების გამო, იმ ზაფხულს მართლა ბევრი ფული ვიშოვე. ორ კვირაში დაახლოებით 1500 ფუნტი გამოვიმუშავე და გადავინახე. ამის შემდეგ, ოთხი თვე ვმუშაობდი ერთ-ერთ ორგანიზაციაში ტურების დასაგეგმად, სადაც კვირაში 100 ფუნტს მიხდიდნენ. ეს ფული თითქმის არაფერში მყოფნიდა. ვერაფერი დავზოგე.

შემდეგ ზამთარი დადგა და მე, თხილამურებზე სრიალზე გაგიჟებულმა, გადავწყვიტე უიმბლდონზე მუშაობისას დაზოგილი ფულით საფრანგეთში წავსულიყავი და მესრიალა. მოგზაურობა ძვირი ჯდებოდა. ფრენისა და ცხოვრების გარდა, აღჭურვილობის, დაზღვევის, საბაგიროს გამოყენების ხარჯები უნდა გადამეხადა და ბევრი სხვა წვრილმანი დანახარჯიც უნდა დამეფარა. ამ მოგზაურობამ ჩემი გეგმები თავდაყირა დააყენა. თუმცა, მე თუ მკითხავთ, სამართლიანად და წარმატებით. მას შემდეგ ერთი წლის განმავლობაში Savills-ში ვმუშაობდი, სადაც 22,500 გამოვიმუშავე და 8.000 ფუნტი შევინახე. ვიცი, რომ ამ დანაზოგითაც ვიმოგზაურებ. ამჟამად ისევ სტუდენტი ვარ, საერთო საცხოვრებელში ვცხოვრობ და ყველაფერს ვაკეთებ, რომ სამოგზაუროდ ფული შევაგროვო. თუ ბევრი დრო არ მაქვს, მეზობლების ძაღლს ვასეირნებ, რისთვისაც საათში 10 ფუნტს მიხდიან.

რაც შეეხება სახლის ყიდვას, მე და ჩემმა ბიჭმა გადავწყვიტეთ, რომ საწყის ეტაპზე ერთად ვიქირავებთ ბინას, რაც კომუნალური გადასახადების ჩათვლით 850 ფუნტი ღირს. ამ ფულს შუაზე გავიყოფთ და უფრო მარტივად შევძლებთ მოგზაურობისთვის ფულის დაზოგვას.

კიდევ ერთი კარგი ამბავი ისაა, რომ კომპანიამ, სადაც ამჟამად ვმუშაობ, გადაწყვიტა, რომ სამაგისტრო სწავლა დამიფინანსოს, რაც ძალიან მაბედნიერებს.