ტერმინი „მედია“ ორ საუკუნეზე მეტი ხნისაა და თავდაპირველად გაზეთების აღსანიშნავად გამოიყენეს. დღეს მედიას მრავალი განსხვავებული კონოტაცია აქვს. მაგალითად, მასმედია, ბეჭდური მედია, ვიზუალური მედია, სოციალური მედია. მიუხედავად ფორმების მრავალგვარობისა, მედიის ყველა ფორმას ერთი უნივერსალური დანიშნულება აქვს – ის კომუნიკაციის არხია.

მთლიანობაში მედია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც წარმოება, საზოგადოებრივი სამსახური და აგრეთვე პოლიტიკური ინსტიტუტი. რეალურად მედიის ყველა სახეობას როდი ახასიათებს ასეთი სამმაგი ბუნება: ერთი მხრივ, თანამედროვე ტექნოლოგიის წყალობით შესაძლებელია მამა-პაპისდროინდელი მედიის დახვეწა. გარდა ამისა, მედია პროდუქციის ნაწილს არაფერი აქვს საერთო საზოგადოებრივ სამსახურთან, მაგალითად, სუპერმარკეტის ტაბლოიდებს; დაბოლოს, მედიის ბევრი სახეობა, მაგალითად, როგორიცაა სავაჭრო და პროფესიული მიმოხილვები, პოლიტიკურ ცხოვრებაში არავითარ როლს არ თამაშობენ. და მაინც, მოქალაქის განათლებაზე ორიენტირებული მედია არის ზოგადი ინფორმაციის შემცველი: დღეს მედიას არცერთი ზემოხსენებული მახასიათებლის იგნორირება არ შეუძლია[1].

მედიის გამოყენება შესაძლებელია აქტიური სწავლების ხელშესაწყობად. არსებული მედიარესურსები შეიძლება გამოვიყენოთ გაკვეთილის პროცესში მოსწავლეთა ინტერესის გასაღვიძებლად და სასწავლი მასალის შესახებ ცოდნის გასაფართოებლად. ტრადიციული –მასწავლებელზე ორიენტირებული – მიდგომისაგან განსხვავებით, როცა ცოდნა მასწავლებლიდან მოსწავლეს გადაეცემოდა პირდაპირი სწავლების გზით, მედია შუამავლის როლს ასრულებს და ცოდნის გადაცემას სახალისოსა და საინტერესოს ხდის. ტექნოლოგიური ცვლილებების თავზარდამცემი ტემპის გათვალისწინებით, მასწავლებელს მუდმივად უწევს იზრუნოს ყველაზე ეფექტური მედიაპლატფორმის შერჩევაზე, რომ უკეთ მიაწვდინოს ხმა თავის მოსწავლეებს. მას შეუძლია საკუთარი მედიაც შექმნას ცოდნის ეფექტურად გავრცელებისათვის. მედია სასარგებლო პლატფორმას გვთავაზობს სიტუაციური სავარჯიშოებით სწავლების, თანამშრომლობითი სწავლების, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისა და ინტერაქტიული სწავლებისთვის.

მედიარესურსს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ღირსება აქვს:

• ფიქრის ხელშეწყობა;
• სასწავლო მიზნის მიღწევა შედარებით მოკლე დროში;
• ემოციებზე გავლენა და დამოკიდებულების შეცვლა;
• შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნებისა და უნარების განვითარება;
• გამჭოლი კომპეტენციის მედიაწიგნიერების ხელშეწყობა;
• სინამდვილის რეპრეზენტაცია;
• და სხვა.

გიზიარებთ იმ რესურსებს, რომელიც მოქალაქეობის გაკვეთილებზე სხვადასხვა თემის სწავლებისას შეგვიძლია გამოვიყენოთ.

ნაწყვეტი ჩარლი ჩაპლინის დიდი დიქტატორიდან. აქვე გთავაზობთ ქართული სუბტიტრების ტრანსკრიპტსაც:  „მაპატიეთ, მაგრამ მე არ მინდა იმპერატორობა – ეს არაა ჩემი საქმე. არ მინდა ვინმეს ვმართავდე ან ვიპყრობდე. მინდა დავეხმარო ყველას, ვისაც შემიძლია – ებრაელს, წარმართს, ზანგს, თეთრკანიანს. ჩვენ ყველანი ერთმანეთს უნდა დავეხმაროთ, ადამიანები ასეთები ვართ, ჩვენ უნდა ვიცხოვროთ ერთმანეთის სიხარულით და არა უბედურებით, არ უნდა გვძულდეს და გვეზიზღებოდეს ერთმანეთი. ამ სამყაროში ყველასათვისაა ადგილი, დედამიწა მდიდარია და ყველას დაგვიტევს. ცხოვრების გზა თავისუფალი და ლამაზი უნდა იყოს, მაგრამ ჩვენ დავკარგეთ ეს გზა. სიხარბემ მოწამლა ადამიანთა სულები, მსოფლიო სიძულვილისგან ბარიკადებით გადაიღობა. ჩვენ განვავითარეთ სისწრაფე, მაგრამ მასში ჩავიკეტეთ, მანქანებმა გზა გაგვიხსნეს სიმდიდრისკენ, ცოდნამ ცინიკურები გაგვხადა, ნიჭიერებამ კი – მკაცრი და ბოროტი. ჩვენ ვფიქრობთ ძალიან ბევრს და ვგრძნობთ ძალიან ცოტას. მანქანებზე მეტად ჩვენ ადამიანობა გვჭირდება, ნიჭიერებაზე მეტად – სიკეთე და თავაზიანობა. ამ თვისებების გარეშე ცხოვრება სასტიკი გახდება და ყველაფერს დავკარგავთ. თვითმფრინავებმა და რადიომ უფრო დაგვაახლოვა ერთმანეთთან. ასეთი გამოგონებები ჩვენში კარგ მხარეს აღვიძებს, გვიხმობს საყოველთაო ძმობისკენ, რათა ყველანი გავერთიანდეთ. ამ მომენტში ჩემი ხმა მილიონობით ადამიანამდე აღწევს მთელ მსოფლიოში, მილიონობით რწმენადაკარგულ მამაკაცამდე, ქალამდე და პატარა ბავშვამდე, სისტემის მსხვერპლებამდე, და სისტემამდე, რომელიც აწამებს და აპატიმრებს უდანაშაულო ადამიანებს. ვისაც ჩემი ხმა ესმის, მივმართავ: „იმედს ნუ დაკარგავთ!“. ახლა ჩვენს თავზე უბედურება ტრიალებს, რაც იმ ადამიანთა სიხარბისა და სიმკაცრის გამოა, რომლებიც ადამიანური პროგრესის გზას უფრთხიან. ადამიანთა სიძულვილი ჩაივლის და დიქტატორები დაიხოცებიან. ის ძალაუფლება, რომელსაც ხალხისაგან იღებენ, ისევ ხალხს დაუბრუნდება და სანამ ადამიანები იარსებებენ თავისუფლება არასდროს გაქრება. ჯარისკაცებო, ნუ ჩაუგდებთ თქვენს თავებს ხელში ულმობელ ადამიანებს, მათ ვისაც ეზიზღებით, ვინც გჩაგრავთ, ვინც განაგებს თქვენს სიცოცხლეს, გეუბნებათ, რა უნდა აკეთოთ, რა იფიქროთ და რა იგრძნოთ. ვინც გწვრთნით და გკვებავთ, ვინც საქონელივით გექცევათ, გიყენებთ საზარბაზნე ხორცად. ნუ ჩავარდებით ამ შემზარავი ადამიანების ხელში, მანქანა-ადამიანების ხელში, რომელთაც მანქანის ტვინი და მანქანის გული აქვთ! თქვენ არ ხართ მანქანები! თქვენ არ ხართ საქონელი! თქვენ ადამიანები ხართ! თქვენს გულებში ადამიანთა სიყვარულია, თქვენ არ გეზიზღებათ. ზიზღი იმათ აქვთ, ვისაც არავინ უყვარს. ჯარისკაცებო, ნუ იბრძოლებთ დასამონებლად! იბრძოლეთ თავისუფლებისთვის! წმინდა ლუკას სახარების მე-17 თავში წერია, „ღმერთის სასუფეველი თვითონ თქვენშია“. არა ერთ ადამიანში, არა ადამიანთა ჯგუფში, არამედ ყველაში, თქვენში! თქვენ გაქვთ ძალაუფლება, ძალაუფლება, რომ შექმნათ მანქანები, ძალაუფლება, რომ შექმნათ ბედნიერება. თქვენ გაქვთ იმის ძალაუფლება, რომ გახადოთ ეს ცხოვრება თავისუფალი და ლამაზი, აქციოთ ის გასაოცარ თავგადასავლად! მაშ, დემოკრატიის სახელით, მოდი, გამოვიყენოთ ეს ძალაუფლება! მოდი ყველანი გავერთიანდეთ! ვიბრძოლოთ ახალი მსოფლიოსთვის, წესიერი მსოფლიოსთვის, სადაც ადამიანს ექნება საშუალება, იმუშაოს, ხოლო ხანდაზმულებს შეუქმნის უსაფრთხოებას. ამ დაპირებებით ულმობელი ადამიანები ძლევამოსილნი გახდნენ, მაგრამ ისინი ტყუიან! ისინი არ ასრულებენ თავიანთ დანაპირებს, და ამას არასდროს იზამენ! ისინი ითავისუფლებენ თავიანთ თავს, მაგრამ იმონებენ ხალხს, მოდი, ვიბრძოლოთ ამ დაპირებების ასასრულებად! ვიბრძოლოთ, რათა გავათავისუფლოთ მსოფლიო, გადავლახოთ ეროვნული ბარიერები, მოვიშოროთ სიხარბე, სიძულვილი და შეუწყნარებლობა. მოდით ვიბრძოლოთ იმ მსოფლიოსთვის, სადაც მეცნიერება და პროგრესი მთლიანად ადამიანთა ბედნიერებისკენაა მიმართული.  ჯარისკაცებო! დემოკრატიის სახელით, გავერთიანდეთ ყველანი!“

გრძელი კოვზების ალეგორია – შიმშილისა და გაზიარების შესახებ უძველეს ამბავზე აგებული ეს ანიმაცია „კარიტასის“ კამპანიის „ადამიანთა ერთი ოჯახი, საკვები ყველასათვის“ ნაწილია. ის გვასწავლის, რომ თუკი მხოლოდ საკუთარი თავის სიმაძღრეზე ვიფიქრებთ, ყველა მშიერი რჩება, მაგრამ თუკი, მეზობლის შიმშილიც შეგვაწუხებს, აუცილებლად ვიპოვით ყველას დაპურების გზებს. ეს ანიმაცია ერთმანეთის დახმარებას, სოლიდარობას და მონაწილეობას გვასწავლის.

ამავე თემაზეა კრისტოფ და ვოლფგანგ ლაუენშტაინების მიერ 1989 წელს გადაღებული ანიმაცია წონასწორობა. 8 წუთის განმავლობაში მაყურებელი სუნთქვაშეკრული იმედით ელოდება, რომ გმირებს ეყოფათ გონიერება და სიკეთე, რომ ერთმანეთს გაუზიარონ სიახლის სიხარული და არ დაარღვიონ პირობითი სივრცის ფაქიზი წონასწორობა.

1983 წელს გარი ბარდინის მიერ კონფლიქტი, ხოლო 2008 წელს ივან რამადანის მიერ შექმნილი ტოლერანტია გვიჩვენებს, როგორ ერთი ხელის მოსმით შეგვიძლია ადამიანებს, გავანადგუროთ ის, რასაც წლობით ვქმნიდით. როგორ გვეადვილება დაპირისპირებისთვის მიზეზების მოძებნა. და როგორ ადვილად შეგვიძლია აზრი დავუკარგოთ სიცოცხლეს.

ამავე თემის გაგრძელებაა ბრუნო ბოზეტოს ანიმაცია კალიები და საუკეთესო თვალსაჩინოება ბერნარდ შოუს სიტყვებისთვის: „ისტორიიდან მხოლოდ იმის სწავლა შეიძლება, რომ ხალხს ისტორიიდან არაფერი უსწავლია“. ანიმაციის, ისევე როგორც ციტატის გამოყენება მასწავლებელს ისტორიისა და მოქალაქეობის ინტეგრირებული გაკვეთილისთვის შეიძლება გამოადგეს.

ბრუნო ბოზეტოს ანიმაციაში – ცხოვრება თუნუქის ქილაში – ცხოვრების მთელი ციკლი 6 წუთშია მოქცეული და გვახსენებს, რა ადვილია ყოველდღიურობამ ფერი და ნამდვილი აზრი წაართვას ცხოვრებას. (ჩემი აზრით, ბრუნო ბოზეტოს ნებისმიერი ანიმაცია არაჩვეულებრივი რესურსია მოქალაქეობის მასწავლებლისთვის).

დაბოლოს, ურთიერთობის სიფაქიზის და განწყობის მნიშვნელობის შესახებ ჩემს ორ უსაყვარლეს ანიმაციას გიზიარებთ. ეფექტური კომუნიკაციის გზამკვლევი გვიჩვენებს, რომ სწორ დროსა და ადგილზე სწორად ნათქვამი სიტყვებით შეჭმასაც კი შეიძლება გადაურჩე, ხოლო ჩემთვის საყვარელი ბრუნო ბოზეტოს ცეკვა – თვით სიკვდილსაც კი სხვა თვალით დაგვანახებს.

[1] Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი https://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=6017

“ენაჩი სუ კარგია “…

პოეტი, ენათმეცნიერი და მასწავლებელი – ყველანი ერთი დიდი ტაძრის მლოცველები არიან, სადაც სიტყვის ძალას სცემენ თაყვანს.

სიტყვას რომ ყველაფერი შეუძლია, ამის დასამტკიცებლად, გარდა საკუთარი გამოცდილებისა, სხვადასხვა მითოლოგია თუ რელიგიური წიგნი გამომადგება, თუმცა ასეთ ღრმა და ფილოსოფიურ წიაღსვლებს არც ვგეგმავ, მარტივი, ყოფითი მაგალითებით შემოვიფარგლები.

თქვენ როგორ გგონიათ, რომელ ძალას შეუძლია, მოვლენები თუ წესები შეცვალოს, ჰო, მთლიანად შეცვალოს? ღმერთს, – მიპასუხებენ მორწმუნენი, ათეისტები მეცნიერულ ახსნას დაუწყებენ ძებნას, ენათმეცნიერები კი უბრალოდ მეტყვიან: ენას. დიახაც, ასეა, – ვუპასუხებ მე.

მზე ამოდის და ჩადის – მიუხედავად იმისა, რომ სინამდვილეში დედამიწა ბრუნავს მზის გარშემო; კასპიის ზღვა, მიუხედავად იმისა, რომ ზღვა კი არა, ტბაა, მაინც ზღვად იწოდება; ზღაპრის მძლეთამძლე, თუმცა მხდალია, მაინც მძლეთამძლეა, იმიტომ, რომ მოისურვა, ასე ყოფილიყო; ასე ეწოდა, ესე იგი ასეც არის…

ხორხე ლუის ბორხესს თავის ცნობილ ანთოლოგიათა შორის, ერთი ძალიან საინტერესო წიგნი აქვს – “ფანტასტიკური ცხოველების ანთოლოგია” ჰქვია. თუ ამ გამოგონილი ცხოველების ენობრივ არსებობაზე გავამახვილებთ ყურადღებას და იმ თეზას გავყვებით, რომ ყველაფერი, რაც ენაში არსებობს, ნამდვილადაც არსებობს, მაშინ ამ წიგნის ბინადრებთან ერთად რეალურ არსებობას შეიძენენ ათასი ჯურის დევები თუ მაძახურები, ტყაშმაფები თუ ოჩოკოჩები…

ბავშვობაში, როცა ძალიან მომინდებოდა სკოლის გაცდენა, ვიტყოდი, სიცხე მაქვს, სიცხე მაქვს-მეთქი და თერმომეტრის ვერცხლისწყლის სვეტი მართლაც სცდებოდა 37.8-ს.

ჰოდა, ჩვენ ყველანი ჩვენს ენაში ვსახლობთ. ენაა ჩვენი სამშობლო, ენაა ჩვენი სახლი, ჩვენი სიმყუდროვე და სიმშვიდე, როგორივ არ უნდა იყოს იგი – ტკბილი სახლი თუ ცა-სახურავად.

ფერეიდანი – პატარა საქართველო იმიტომაცაა, რომ იქ ქართული ენა ცხოვრობს, იქ ენა – კერაში ანთებეული ცეცხლივითაა – ხან მიინავლება, ხან-გაძლიერდება და აალდება, მაგრამ ყოველთვის ათბობს.

• „არ ვიცი, დაბერებულვარ და არ ვიცი, ძალიან საყორველია ჩონ ენა ჩონთან, ძრიალ საყორველია.“
• დედას ენა ქე მასალან ჩონ ენა’რი, დოოკარგავყე, სუღა ჶარსი ამბობენ.“

• „ ეს ქართულს, რო ჩონ თქენთინაც იცით, ზოგ საუბარია, რო ქენ ამბობთ, დაკარგულია ენაჩი, ეხლანდელ ენა დაჲსწავლო, ბერს ჯობელია თა, წინანდელ ენა, რო ეხლა, ეხლანდელ ქართველებმა არ იციან, თუ ეგრე იყოს, ძრიალ ნამაჲ.

• „-გუყორს ცოცხალი შანახულ ენა , დაწერვა.
• -ენას რო ინახვო, ხო მეტად, ელან, ენას ინახვენ, უნდაყე, რო თავი დედა ენა და ქართულ ენა შაინახონ და დარჩეს.“

• „თუ დედამ ილაპარაკა ქართული, შეიძლება, რო შაინახოს ქართულ ენა , დედა ენა.“

• „მე სოფლელი ვარ, ქართველი ვარ, მე უნდა მოჲდე, რო ემ ქართველებს ვასწავლოყე, რო ამათ ჩემ ენა ესმოდესყე, იმას რო ჶარსულად არ გაჲგებენ, მე ქართულად ვასწავლოყე, რო რა არი.“

• „ეხლა შენ ჩემი ენა არ გესმოდეს, მე შენი ენა არ მესმოდეს?
• თუ უნდა ფერიდანჩი ენა დავარდეს, უნდა, ბავშები ან ყმაწილები, სკოლაჩი მიდიან, რომელიც ნამა სწავლოფს, ერთი ნამაი რამე მივცეთ და ყმაწილები ერთმანერთის სიშურით იფო ისწავლიან.“

• „ ღმერთო, ღმერთო გეხეწები შენ, ჩონ დედ-მამას უშელე, ენა ენა გოსწავლეს, რომ იცოდეთ მინა ვართ, მინა ვარ და საიდან ვართ.“

• „- ეგ თაითინ არი, ქართველებია ელა, ქე შოონახავყე ენა . ენა.
• არ დაივიწყოთ თქენ დედას ენა და ეს ტკბილ ენა და.“
• ვიცოდით, გულჩი არის, ჩონ საქართველო როგორ გუყორს, როგორ გûნდა აშენდეს, დაკეთდეს, ქართველ ხალღი სუყელგან ზემოთ იყოს, ქართული არ ვიცით კარგადა, ჩონ გულს უნდა ის მოიტანოთ ენაზე .

ფერეიდანი – ენის სამშობლოა. წარმოიდგინეთ, დიდი ხნის თავდახურული სკივრი, რომელიც უცებ გაიხსნება და იქიდან ფერად-ფერადი პეპლები ამოიშლებიან. უფრო ფერადი კადრი გინდათ?  – მაშინ ყველა არსებული და არარსებული თვალის ბრჭყვიანი წარმოიდგინეთ. წარმოიდგინეთ ბებოს სკივრი, რომელშიც 400 წლის ისტორიაა ჩალაგებული, როგორც მატერია, როგორც ნაქარგობა, როგორც ხელნაწერი.

ჰოდა, ამ სკივრის გახსნის დროა!

„შენ დაისვენე, ახლა ჩვენ მივხედავთ” – როდესაც, მძიმე, დატვირთული და დამღლელი წლის ზაფხულის პირველ თვეს ასეთი შინაარსის  სიტყვებს მოისმენთ, შფოთი და ფორიაქი უნდა დაივიწყოთ, ბავშვების საჭირო ნივთები ჩანთაში ჩააწყოთ და სოფელში გაისტუმროთ.

ტემპერატურის მატებასთან ერთად  ქალაქში სიბრაზე და გაღიზიანება იმატებს. ბავშვები განსაკუთრებით  მოქანცა ერთწლიანმა სასწავლო პროცესმა და უფრო ხშირად სვამენ კითხვას, როდის წავლენ  სოფლად, მთაში, ბარში ან ნებისმიერ ადგილას, დიდი, ცხელი და გადატვირთული და მუდმივად გაღიზიანებული ქალაქებიდან. მათაც, უფროსების მსგავსად ენატრებათ  უფრო თავისუფალი ცხოვრების რიტმი და თავიანთი ახალი ცხოვრების დამოუკიდებლად დაგეგმვა; დროებით მაინც, ქალაქის რუტინისგან გამოყოლილი ჩვევებისგან გათავისუფლება  და იმის შეგრძნება, რომ ნამდვილად დადგა დასვენების დრო.  და რამდენ ხანს გრძელდება არდადეგები? – კითხულობენ ხშირად, უფრო  თავის დასამშვიდებლად. დიდხანს, თითქმის სამი თვე – ვპასუხობთ და ისინიც ციფრებში გამოხატული დროებით უფრო მეტად კმაყოფილები ჩანან.

ალბათ, ბევრი  ვდარდობთ იმაზე, რომ ახალმა ცხოვრების წესმა, ყველას, ქალაქში თუ სოფლად  მცხოვრებ ადამიანს,  ძალიან ცოტა დრო დაუტოვა ურთიერთობებისთვის და ეს ნორმალური არ არის.  და ის დღეები, როდესაც მთელ ზაფხულს  და ყველა სასკოლო არდადეგებს სოფლად, ბებიასთან ვატარებდით – შორეულ მოგონებად დატოვა.

დღეს ყველა დაკავებულია, ყველა მუშაობს და დრო ძალიან ცოტაა. ძალიან ცოტა დრო დარჩა ბავშვებისთვის და შესაბამისად, უფრო ცოტა დრო რჩება მათი ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური განვითარებისთვის ყურადღების მისაქცევად.  ქალაქში კი უფრო მეტად ძნელდება ცხოვრება, განსაკუთრებით ზაფხულის დადგომისთანავე და ეს შემაშფოთებლად აისახება ბავშვების ჯანმრთელობასა და განწყობაზე. უჟანგბადო და გამონაბოლქვით დამძიმებულ ქალაქში, ბავშვის ჯანსაღი განვითარების ხელშეწყობა, ყველაზე დიდი გამოწვევა ხდება მშობლებისთვის.

ჩემს ბავშვობაში, სწორედ საზაფხულო არდადეგების დროს იწყებოდა თავგადასავლების ახალი ტალღა და ახალი შთაბეჭდილებები, მას შემდეგ, რაც მშობლები  სოფლად „გაგვხიზნავდნენ” და ბებიას მიგვაბარებდნენ. ასე იწყებოდა ახალი ცხოვრება „ოთხ კედელში გამოკეტილი” (ბებია ასე იტყოდა) ბავშვებისთვის და ჩვენც ვერთვებოდით სოფლურ ყოფაში, ვინაწილებდით იმ მცირე საქმეებს, რომელსაც ბებია დაგვავალებდა.

ქალაქის თამაშებს – ხუთქვაობანას, წრეში ბურთს, რეზინობანას, ახლა  სხვა თამაშები ენაცვლებოდა. უფრო მეტი სილურჯე ჩნდებოდა ჩვენს მუხლებზე და ,,ასფალტზე გაზრდილი ბავშვები” (ისევ ბებია) ახალ თავგადასავლებს შევუდგებოდით სოფლად. თითოეული დღე გამორჩეული იყო, ახალი თავგადასავალის ძებნის მოტივით. მარწყვის საკრეფად მივდიოდით დილით გორაკებზე; ვეძებდით იმ ადგილებს, სადაც ყველაზე ადრე მწიფდებოდა ალუჩა, ველოდებოდით როდის გაწითლდებოდა ყველაზე გემრიელი ბალი ბოსტანში, ან როდის იქნებოდა სიმინდი  მზად, რომ მოგვეხარშა. ველოდებოდით როდის გამოჩნდებოდნენ ციცინათელები და საღამოებს მათ ცქერაში ვატარებდით,  მივდიოდით მეზობლებთან და თავს ვიქცევდით მათთან საუბრით, ვარჩევდით დაფნას ჩვენი ოჯახის ქალებთან და მეზობლებთან ერთად, ვეძებდით დაკარგულ პირუტყვს თუ ვეხმარებოდით ბებიას თხის მოწველაში, ცხოველს ფეხებს ვუკავებდით. ივნისში, როდესაც ხმაურიანი წვიმების სეზონი დაიწყებოდა, ბებიასთან ერთად ვისხედით სახლის წინ გრძელ სკამზე და ვუსმენდით მის უცნაურ ამბებს, ის კი არაჩვეულებრივად გვიყვებოდა თავისი სოფლის, და-ძმების, სკოლისა  და თავისი ახალგაზრდობის დროინდელ ამბებს. ბებიას ძალიან ცოცხალი იუმორი და  ამბების გამოგონების ნიჭი ჰქონდა, რაც ყოველთვის აღგვაფრთოვანებდა. იმასაც ვერ დავუკარგავ, ფანდურზე უწმაწური შაირების დამღერებაც რომ იცოდა და წინათგრძნობის გასაოცარი უნარი ჰქონდა. ბებია აკვირდებოდა მიწას, ცას, ჩიტებს, წვიმას, მთვარეს, მზეს და ვარსკვლავებს და თითქმის არასდროს ცდებოდა, როდის გაწვიმდებოდა.

ჩემი ბავშვობის სოფლად გატარებულ წლებს რომ ვიხსენებ, გულწრფელად ვფიქრობ, ასე სხვაგან და არასდროს ვყოფილვარ ბედნიერი და ალბათ, ვერც ვერასდროს ვნახავდი სხვაგან იმდენ საინტერესო, გამორჩეულ პერსონაჟს, აქ რომ ცხოვრობდნენ – იმერეთის, ერთ, არცთუ ისე პატარა სოფელში. ეს სამთვიანი საზაფხულო გამოცდილება, შემდეგ გახდა საბადო, მთელი რიგი გულთბილი  და ნაღვლიანი მოგონებების. დღეს თვალზე ცრემლის გარეშე ვერ ჩაივლის იმდროინდელი ამბების გახსენება.

საბავშვო ლიტერატურის გარეშე რა არის საზაფხულო დასვენება სოფლად? არც არაფერი. მაშინაც ასე ვფიქრობდი, როდესაც უამრავ წიგნს შორის ძალიან ცოტას ვპოულობდი  საბავშვო ლიტერატურას, თუმცა მეორე სოფელში ვივსებდი ამის დანაკლისს, სადაც უფრო ეზრუნათ საბავშვო ბიბლიოთეკის შევსებაზე. ჩვენი საზაფხულო არდადეგები მუდმივად მიჩენდა ლიტერატურულ პარალელებს და მეც მახსენდებოდა, როგორ არაჩვეულებრივ  დროს ატარებდნენ სოფლად „ბიულერბიული ბავშვები” და საკუთარ თავს მათ ვადარებდი.  ჩვენც მათნაირად  ვიყავით, ჩვენი თვალსაწიერი მდიდრდებოდა  ცოცხალი შთაბეჭდილებებით, ახალი ურთიერთობებით, სხვა უნარებითა და ახალი სიტყვებით.

ახალი გარემო ბავშვის სააზროვნო სივრცეს ცვლის. ახლებურად ანახებს მოვლენებს, ხედვის ახალ კუთხეს სთავაზობს, ახალ აღმოჩენებს აკეთებს და რაც, ყველაზე მთავარია, ახალ ურთიერთობებს იწყებს. სოფელში ბავშვი ხვდება სხვა ბავშვებს, რომლებსაც სხვა ცხოვრებისეული გამოცდილება აქვთ, სხვა თამაშები იციან, სხვა ინტერესები და სხვა უნარები აქვთ. ასეთ დროს ურთიერთობა ორივე მხარისთვის ნაყოფიერი და საინტერესოა.

,,თქვენც ასე გაიზარდეთ, ნუ გეშინიათ. გამოუშვით ბავშვები” – ამბობს დედა და მეც ვიწყებ იმაზე ფიქრს, რომ რამდენიმე ასეული კილომეტრის იქით ორი შვილის გაგზავნა და ამასთან დაკავშირებული ღელვა, ფორიაქი და ნერვიულობა უნდა შევწყვიტო, ისევ მათი ბედნიერი და მხიარული დღეებისთვის.

ჩვეულ გზას ვადექი. იტალიაში წიგნები ჩავიტანე იქ მცხოვრები ქართველებისთვის. მილანიდან ფლორენციისკენ მატარებლით მომიხდა წასვლა. მანამდე ფრენა და ამბავი. შუაღამის. მოკლედ დაღლილი. დაღლა ისეთი, რომ თავს გაძალებს და გაძილებს. იტალიელები სხედან ჩემ უკან. ორი ქალი და ერთი კაცი. ეს ნიშნავს ლაპარაკს. გაძლებამდე სწრაფს. დაუსრულებელს. ხან ხმამაღალს. ხან წესებიდან გაქცეული ჯადოსნური მუსიკისმაგვარს. ეს მესმის და თან მეძინება, თან ვერ. ისინი ლაპარაკობენ, შეიძლება მოდაზე ან პიცაზე, ან უფრო – უცებ გაფუჭებულ ამინდზე და სახლში დარჩენილ საწვიმარზე. შეიძლება შვილებზე, რომლებიც არ გვანან მამებს და წუხან, რომ არ გვანან. შეიძლება მეზობელზე, რომელიც ფანჯრიდან ყრის ნაგავს. შეიძლება ,,ფიორენტინაზე’’ და ,,ინტერზე’’. შეიძლება მთავრობაზე. შეიძლება ძაღლზე.  სულერთია რაზე, მაგრამ შემართებით და შეუსვენებლად. და უცებ, ძილსა და ცხადს შორს გაჩხერილს, მეჩვენება, რომ ნატანებში, ,,კაჩალკაზე’’ ვწევარ და ოდნავ ვირწევი და ეს ხალხი კი არა, ბებიაჩემი და ,,კოფეს’’ დასალევად გადმოსული ორი მეზობელი ლაპარაკობს. ლაპარაკობენ ბათუმის ბაზარში ნაყიდ ტანსაცმელზე ან მანდარინზე, ან უფრო – გაფუჭებულ ამინდზე და სახლში დარჩენილ ,,ბუშლატაზე’’. შეიძლება შვილებზე, რომლებიც არ გვანან მამებს და წუხან, რომ არ გვანან. შეიძლება მეზობელზე, რომელიც ჭიშკართან ყრის ნაგავს. შეიძლება ,,ფიორენტინაზე’’ და ,,ინტერზე’’. რატომაც არა – ,,ფიორენტინაზე’’ და ,,ინტერზე’’. შეიძლება მთავრობაზე. შეიძლება ძაღლზე. და მესმის ეს ლაპარაკი და ის ლაპარაკიც და ორივე ლაპარაკი ერთია ჩემთვის, თან მატარებელში ვზივარ და თან ,,კაჩალკაზე’’ ვირწევი და ეს რწევა და ლაპარაკი  იტალიას და საქართველოს, ტოსკანას და გურიას ვეღარ არჩევს და აღარც არჩევს. და ვხვდები იმას, რაც სიტყვებად პათეტიკურს მიაგავს, მაგრამ არაფერია ამაზე ნამდვილი  – რომ ადამიანები საშინლად ვგავართ ერთმანეთს. და სულ, სულ ვემსგავებით. რაც უნდა შორს წავიდეს მატარებლით ერთი და მეორე სულ ,,კაჩალკაზე’’ დარჩეს, იქნება რაღაც გარდაუვალი და აუცილებელი წერტილი, სადაც ისინი ერთმანეთს შეხვდებიან.

რამდენჯერ მომეჩვენა მამაჩემი ვიღაც უცხო კაცში. ჩინელში თუ ინდოელში.

და რადგან მამის დღე იყო, ბარემ მასზეც.

ზაფხულის ღამეები სხვა ფიქრებს გულისხმობდნენ. მათსავით მოკლეს და არეულს. სიზმრებიც ეგეთი შეკვეცილია და უცაბედი. ამიტომაც, აგვისტოს ღამეს, სჯობდა აივანზე ვმსხდარიყავით, თხილი გვერჩია და ხმა არ ამოგვეღო. თხილის რჩევა დაკვირვებას არ მოითხოვს – ჩვენი მზერა ჰორიზონტზე დაღვრილ სილურჯეს მიშტერებია. მზერა ჯიუტია. ლურჯი – ბაცი და ცხელი, ტლანქი და ნოტიო. უსიტყვოდ და უფიქროდ ვარჩევთ. მე, ბებია და მამა. ეს წუთები სხვა ამოვარდნაა ცხოვრებიდან, მეხსიერების და ყოველდღიურობის ჯადოსნური განდევნა – უნებლიე მაგიური აქტი. თითქოს ერთად ვართ და ვეღარ ვამჩნევთ ერთმანეთს. და ვერც საკუთარ თავს ვამჩნევთ. ამ დროს მხოლოდ აგვისტო დგას და ყველა სხვა თვე იმაზე შორსაა, ვიდრე ჩვეულებრივ.
– უფ, მევითავეთ, კაი ვქენით!
ამბობს უცებ მამაჩემი და ჩვენ ვბრუნდებით. ეს მამაჩემის უმთავრესი სიტყვები იყო. ყველაფერზე ასე ამბობდა. ,,მოსათავებლი იყო და მევითავე’’ – ბარვაზე, თოხნაზე, ჭამაზე და ძილზეც კი. იფიქრებდი, რაღაცის მოსწრებას ლამობსო. რომ შეეძლოს, ზუსტად ვიცი, მოვიდოდა და მეტყოდა: ,,უფ, მერე რაია, რომ მოვკტი კაცო, მოსათავებელი იყო მაი და მევითავე’’ და მეც და შენც ხომ ვიცით, რომ ეს მართლა ასეა? რომ სიკვდილი მოსათავებელი ამბავია – ადრე თუ გვიან. ,,ხოდა, რას ტირით კაცო, აფერი არ მომხდარა იმფერი, მაინც ხომ მოხდებოდა და ცოტა ადრე მევითავე’’.

როდესაც თქვენი შვილი ჭირვეულობს რთულია სიმშვიდის შენარჩუნება. ჭირვეულობა ანუ ტანტრუმი ბავშვობის ერთ-ერთი დამახასიათებელი ქცევაა. პატარებს, კერძოდ, 1 წლიდან 4 წლამდე ბავშვებს, ფსიქოლოგიური ადაპტაციის უნარ-ჩვევები ჯერ არ აქვთ განვითარებული. ისინი უბრალოდ კონტროლს კარგავენ და ყვირილს ან ტირილს იწყებენ. რა იწვევს ამას? ყველა ტანტრუმს საფუძვლად ერთი რამ უდევს: სასურველის ვერმიღება. 1-დან 2 წლამდე ბავშვებს ლაპარაკი არ შეუძლიათ, ამიტომაც ჭირვეულობის მეშვეობით გარკვეულ საჭიროებაზე მიუთითებენ. თუ საპასუხოდ არ იმოქმედებთ, ბრაზობენ. შედარებით დიდი ბავშვებისათვის კი ჭირვეულობა ძალაუფლების მოპოვების მცდელობას უფრო ჰგავს. 3-4 წლის ბავშვები უფრო დამოუკიდებელნი ხდებიან, კარგად იციან, რა სჭირდებათ და რა სურთ. ხოლო თუ არ შეუსრულებთ, ჭირვეულობას მიმართავენ. როგორ შეგვიძლია ამის შეჩერება?

ხშირად ეთამაშეთ თქვენს შვილს. საშუალება მიეცით, თავად აირჩიოს აქტივობა და ყურადღება მთლიანად მას დაუთმეთ. პოზიტიური გამოცდილების გაზიარების შემდეგ თქვენი შვილი ცუდ ხასიათზე ყოფნის დროს უფრო ადვილად დამშვიდდება. ყოველთვის გამოიყენეთ შანსი და მისი კარგი საქციელი აღნიშვნის გარეშე არ დატოვოთ. სასურველი ქცევის შექების შემდეგ ის მის გამეორებას ისევ შეეცდება. აგრეთვე შეეცადეთ, დაანახოთ ბრაზთან გამკლავების ჯანსაღი გზები, მაგალითად, ღრმად ჩასუნთქვა. თუკი თავად გამოხვალთ მწყობრიდან, ყოველთვის აღნიშნეთ, რომ გადააჭარბეთ. აუცილებელია, თქვენმა შვილმა გაიგოს, რომ შეცდომას ყველა უშვებს. დაბოლოს, შეისწავლეთ სიტუაციები, რომლებიც თქვენი შვილის ტანტრუმით მთავრდება და შესაბამისად დაგეგმეთ. თუ ეს მაშინ ხდება, როცა მუცელი შიმშილისგან უბუყბუყებს, თან იქონიეთ ჯანსაღი წასახემსებელი. თუ გადაღლილობისას მიმართავს მსგავს ქცევას, მაშინ, პირველ რიგში, მის ძილზე იზრუნეთ.

1. არ სცადოთ მისი დამშვიდება
არ მიაქციოთ ყურადღება, თუკი საკუთარ თავს ან სხვებს ფიზიკურად არ აზიანებს. ამ საქციელით თქვენ მის არასასურველ ქცევას არ განამტკიცებთ. ოთახიდან გადით და რამდენიმე წუთში შეამოწმეთ. თუ თქვენი შვილი დარტყმას, ფეხების ქნევას, კბენას ან საგნების სროლას დაიწყებს, დაუყოვნებლივ შეაჩერეთ და სიტუაციას განარიდეთ. აუხსენით, რომ სხვების დაზიანება მიუღებელია. საჭიროების შემთხვევაში, ჩამოართვით სასურველი რამ ან დროებით სხვა ოთახში გაუშვით. მაგრამ უმჯობესია, თუ დასჯას საზიანო ქცევისას მიმართავთ, რადგანაც ხშირი გამოყენებისას ის ეფექტურობას კარგავს.

2. რაც მეტად იყვირებს, თქვენი პასუხი უფრო მშვიდი უნდა იყოს

საბოლოოდ, თქვენი ბავშვიც თქვენს ტონალობაში დაიწყებს ლაპარაკს, რადგან თქვენთან ურთიერთობა უნდა. გაიხსენეთ, რომ მოწყენილი ან იმედგაცრუებულია და სიმშვიდე შეინარჩუნეთ. თუ საზოგადოებრივ ადგილას დაკარგავს კონტროლს, გარეთ გაიყვანეთ. შესთავაზეთ სკამზე ან მანქანაში დაჯდომა მანამ, სანამ დამშვიდდება. ზოგიერთ ბავშვს ეხმარება მსგავსი არჩევანი.
ჭირვეულობის შემდეგ, ისევ დაუბრუნდით სიტუაციას, საიდანაც დაიწყო. თუ იმიტომ გაბრაზდა, რომ თოჯინის აღება სთხოვეთ, დამშვიდების შემდეგ ისევ სთხოვეთ იგივე. თუ ნამცხვარზე უთხარით უარი და ამიტომ დაიწყო ტირილი, ისევ არ მისცეთ. როდესაც დაგიჯერებთ, შეაქეთ, რადგანაც ეს არის პოზიტიური ქცევა, რომელიც გინდათ, რომ დაიმახსოვროს და გაიმეოროს.

3. გაარკვიეთ, რატომ აქვს ასეთი რეაქცია

თუ თქვენს შვილს შეუძლია გითხრათ, რა უნდა ან რა სჭირდება, არ ნიშნავს, რომ ჭირვეულობა დამთავრდა. იგი კვლავ ცდილობს საკუთარ ემოციებთან გამკლავებას, ასე რომ, პატარა უთანხმოებასაც კი შეუძლია ტანტრუმის გამოწვევა. თქვენი შვილისთვის მნიშვნელოვანია დამოუკიდებლობა, ამიტომ თქვენი დახმარებისას შესაძლოა იმედგამაცრუებელი აღმოჩნდეს. შესაძლოა, გაღიზიანდეს, როდესაც რთული დავალებების შესრულება მოუწევს, მაგალითად, თასმების შეკვრა. ჭირვეულობა ხშრად ბრაზი იწვევს, მაგრამ ზოგჯერ მისი მიზეზი დარდიცაა. ბავშვებს სიტუაცია დიდი და უსამართლო შეიძლება მოეჩვენოთ და გვირაბის ბოლოს სინათლის დანახვა გაუჭირდეთ.
2 წლამდე ბავშვების სიტყვების მარაგი მწირია, კომუნიკაცია შეზღუდული აქვთ, თუმცა უამრავი ფიქრი, სურვილი და საჭიროება აქვთ. როდესაც რაიმეს ვერ გააგებინებთ, ბრაზობენ და ასე გამოხატავენ იმედგაცრუებას. ერთ-ერთი გამოსავალი არის ჟესტების ენა. ჟესტების გამოყენებამ შესაძლოა, ძალიან კარგი შედეგი გაჩვენოთ. ხოლო თუ ის ჟესტების ენითაც ვერ გაგაგებინებთ, უბრალოდ სთხოვეთ, გაჩვენოთ, რა უნდა და შეეცადეთ, მიხვდეთ. დროთა განმავლობაში უკეთესი კომუნიკაცია გექნებათ.

4. მიეცით ბავშვს სივრცე

ზოგჯერ საჭიროა, რომ ბავშვმა ბრაზი გამოუშვას და მიეცით ამის ნება. (უბრალოდ დარწმუნდით, რომ საკუთარ თავს არ ავნებს). ამ მიდგომით ისინი არადესტრუქციულ გზაზე დაბრუნებას ისწავლიან. მათ შეეძლებათ, დაიცალონ გრძნობებისგან და შემდეგ ისევ მოიპოვებენ საკუთარ თავზე კონტროლს – თქვენთან ყვირილისა და ჩხუბის გარეშე.

5. შეცვალეთ მიმართულება

ყურადღების გადატანის მიზნით დააინტერესეთ და ჩართეთ სხვა რამეში. თუ დროულად იმოქმედებთ, შესაძლოა, ჭირვეულობა აიცილოთ კიდეც. ბავშვებისთვის ყურადღების გადატანა, ძირითადად, ძალიან ადვილია და სწრაფად ავიწყდებათ გაბრაზება. საჭიროა ცოტაოდენი მსახიობობა და მისი გართობა.

6. ჩაეხუტეთ

შესაძლოა ეს იყოს ყველაზე ბოლო რამ, რაც უნდა გააკეთოთ, როდესაც თქვენი შვილი ჭირვეულობს . ისინი გრძნობენ, რომ უსაფრთხოდ არიან და თქვენ მათზე ზრუნავთ, მაშინაც კი, როდესაც მათი საქციელი არ მოგწონთ. მათ სჭირდებათ უსაფრთხო ადგილი, სადაც ემოციებს გამოხატავენ.

7. შესთავაზეთ საჭმელი

გაიხსენეთ, როგორ ხართ, როდესაც საკმარისად არ გძინავთ ან გშიათ. ბავშვის დაღლილობა და შიმშილი ჭირვეულობის ორი დიდი გამომწვევი მიზეზია. აჭამეთ, დაალევინეთ და განტვირთვის საშუალება მიეცით, იქნება ეს ძილი თუ ცოტა ხნით ტელევიზორის ყურება.

8. მიეცით ბავშვს კარგი ქცევის სტიმული

ზოგიერთი სიტუაცია თქვენი შვილისთვის დამღლელია. მთავარია, გააანალიზოთ, რომ მისგან ბევრს ითხოვთ და სასურველი „ქრთამი” შესთავაზოთ. მსგავსი ქმედება მისაღებია, თუ ეს თქვენი პირობის შესაბამისად მოხდება. თუ თქვენი ბავშვი მაინც ვერ გააკონტროლებს საქციელს, გაახსენეთ ჯილდო და ის მაშინვე ფორმაში ჩადგება.

9. გაიცინეთ

ყველა მშობელს ეშინია საზოგადოებრივ ადგილას ჭირვეულობის. რას იფიქრებენ სხვა მშობლები? გაუკონტროლებელი ბავშვი გაზარდეთ? მსგავსმა ფიქრებმა შესაძლოა, არასწორი არჩევანი გაგაკეთებინოთ. თუ თქვენ გაბრაზდებით და ნებას მისცემთ ბავშვს, თავისას მიაღწიოს, რათა მეტი ხალხის ყურადღება არ მიიპყროს, ბავშვი ამ გზას დაიმახსოვრებს. თქვენ უნდა გაიღიმოთ, თითქოს ყველაფერი რიგზეა. კვლევებმა აჩვენა, რომ ხალხი თქვენი რეაქციის მიხედვით განგსჯით. თუ თქვენ მშვიდად გამოიყურებით, თითქოს ყველაფერი კონტროლის ქვეშ გაქვთ, მიუხედავად იმისა, რომ მის გასაჩერებლად არაფერს აკეთებთ, იფიქრებენ, რომ კარგი მშობელი ხართ.

10. გაერიდეთ ადგილს

ჭირვეულობის გამომწვევი ადგილიდან ბავშვის გაყვანამ შესაძლოა ის შეაჩეროს. წაიყვანეთ სხვა ადგილას ან გაიყვანეთ გარეთ მანამ, სანამ არ დამშვიდდება. ადგილის შეცვლას მისი ქცევის შეცვლაც შეუძლია.

აქტიური აზროვნების უმაღლესი დონე –  ესაა შემოქმედებითი აზროვნება. ასევე, აქტიური სწავლების უმაღლესი დონეა – შემოქმედებითი სწავლება. სამწუხაროდ, როგორც საბჭოთა პერიოდის, ისე თანამედროვე სკოლებში, შემოქმედებითობას სათანადო ყურადღება არ ექცევა. ამ ვითარებას ზუსტად აღწერს  ერიჰ ფრომი: „როგორც წესი, კრიტიკული აზროვნების ჩახშობის პროცესი ადრეულ ასაკშივე იწყება. ამის სათავეა ბავშვის მიერ უფროსების არაგულწრფელობის შემჩნევა… შემდეგ ადამიანის მთელი გრძნობადი გამოვლინებანი თუ აზროვნება მიზანმიმართულად მახინჯდება. სკოლის მერხზე პირველად დაჯდომისთანავე იწყება პროცესი, რომლის მიზანია, ბავშვს ჩაუხშოს დამოუკიდებლად ფიქრის ყოველგვარი სურვილი. ბავშვს გამზადებულ ცოდნას და წესებს თავში უდებენ და უდებენ… ბავშვის ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობაც თანდათან ითრგუნება… უფროსები არც კი ცდილობენ, რომ ბავშვის მისწრაფებებით დაინტერესდნენ”.(Фромм 1994: 200).

გთავაზობთ ჩემი მოსწავლეების ფანტაზიით შექმნილ საოცნებო კონტინენტების აღწერას. ეს პროექტი 2 თვე გრძელდებოდა. მოსწავლეებს უნდა შეექმნათ მსოფლიოს ფიზიკური რუკა. ამავე დროს უნდა მოეფიქრებინათ ახალი კონტინენტი, რომლის გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე თავად უნდა განესაზღვრათ რელიეფის ფორმები, ჰავა, ჰიდროგრაფიული ქსელი, ბუნებრივი ზონები, მოსახლეობის განსახლების, ქვეყნების, ქალაქების განლაგება. პროექტი ფაქტობრივად მთელი სასწავლო წლის მასალის შეჯამებას მოიცავს. გაკვეთილებს კვირის დღეების სახელები დავარქვით: სამშაბათობა და ხუთშაბათობა. ყოველი კვირის სამშაბათობაზე პროექტის შუალედური მონიტორინგი გვქონდა დანიშნული, სადაც ჯგუფები წარადგენდა იმ კვირის დავალებას გეოგრაფიული განლაგებიდან დაწყებული მოსახლეობის განლაგებით დამთავრებული. ხუთშაბათობაზე ახალ მასალას ვეცნობოდით, ფილმებს ვუყურებდით, განვიხილავდით. პროექტის წარდგენა საკმაოდ მხიარული გამოგვივიდა. განსაკუთრებით მოგვეწონა რამდენიმე ჯგუფის პროექტი. ფოტოებს ქვემოთ იხილავთ. რაც შეეხება ახალ „აღმოჩენილ კონტინენტს“ მის ისტორიასა და თანამედროვე პერიოდზე შეეძლოთ ეფანტაზიორათ. მთავარი იყო გეოგრაფიული გარსის კომპონენტები სწორად განესაზვრათ. დანარჩენი კი მათი შეხედულებისამებრ უნდა გადაეწყვიტათ.

გეოგრაფიულ ნაწილს ნაკლებად გთავაზობთ, რადგან მთავარი აქ მათი შემოქმედებითი აზროვნებაა. მათ ნაწერებში ხასიათი და დამოკიდებულება გამოჩნდა.

ალექსანდრე კაცაძე: ბავშვობაში ალბათ ბევრს უოცნებია, აღმოეჩინა კუნძული, შეექმნა საკუთარი სამყარო, სადაც თვითონვე იქნებოდა ყველაფრის შემოქმედი, თავისი სურვილისამებრ აღმართავდა მთებს, გააფერადებდა მდელოებს, შექმნიდა ახალ ადამიანებს და ისტორიებს, დააარსებდა ახალ ქვეყნებს… მოკლედ რომ ვთქვათ უბრალოდ საკუთარ სამყაროს შექმნიდა.

გამონაკლისი არც მე ვყოფილვარ და საბოლოოდ საკუთარი კონტინენტის შექმნის იდეის რეალობად ქცევაც მოვახერხე და ჩემს ახალ საკუთარ კონტინეტს ატლანტიდა დავარქვი.

                                            ლეგენდა ატლანტიდაზე
ატლანტიდის სახელს ჯერ კიდევ ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში პლატონის თხზულებებში ვხვდებით. გადმოცემის მიხედვით უძველესმა ბერძენმა ღმერთებმა მსოფლიო თანაბრად გაიყვეს. პოსეიდონს – წყლის ღვთაებას – წილად ხვდა ატლანტიდა: „მიწა, რომელიც ვრცელი ოკეანის გადაღმა მდებარეობს. იმ ადგილზე შორს, რომელსაც თქვენ, ბერძნები, „ჰერკულესის სვეტებს“ (დღევანდელი გიბრალტარის სრუტე) უწოდებთ“.

      მიწის მიღების შემდეგ პოსეიდონს ქალღმერთი კლეიტო შეუყვარდა, მათ შვილი ატლასი გაუჩნდათ, რომელსაც მამამ მთლიანი ატლანტიდა და ატლანტის ოკეანე უბოძა. სწორედ ატლასმა ჩაუყარა საფუძველი ატლანტების ცივილიზაციას. ამიტომაც კონტინენტზე თითოეული გეოგრაფიული სახელწოდება მასთანაა დაკავშირებული.

         კონტინენტის აღწერა
ატლანტიდა სამხრეთიდან 15˚-იანი პარალელიდან ჩრდილოეთით დაახლოებით 60˚-იან პარალელამდე და აღმოსავლეთიდან 20˚-იანი მერიდიანიდან დასავლეთით დაახლ. 60˚-იან მერიდიანამდეა გადაჭიმული.  მდებარეობს სუბარქტიკულ, ზომიერ, სუბტროპიკულ და ტროპიკულ სარტყლებში.

კალიპსოს მთიანეთი – კონტინენტის უდიდესი მთათა სისტემა აილოსი ნახევარკუნძულიდან პოსეიდონის ნახევარკუნძულამდე გრძელდება, რის გამოც იქმნება წარმოდგენა თითქოს კალიპსოს მთიანეთი შუაზე ჰყოფს კონტინენტს. მთიანეთი ემთხვევა ჩრდილოეთ ატლანტის ქედს და ფილების დაშორიშორების ადგილს.

კონტინენტის ყველაზე დაბალი ადგილია ბოიოტოსის დაბლობი რომელიც კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს. ეს დაბლობი ამავე დროს ერთ-ერთი ყველაზე ნალექიანიცაა, რადგან მას გოლფსტრიმის თბილი დინება მიუყვება.

ატლანტიდის უგრძესი მდინარეა ალესიონი, რომელიც კალიპსოს მთიანეთში იღებს სათავეს და მთელ აღმოსავლეთ ატლანტიდაში მიედინება, სადაც საკმაოდ დიდ აუზს ქმნის. ატლანტიდის ყველაზე წყალუხვი მდინარეა ნაუსითსი, რომელიც ალესიონისგან განსხვავებით აღმოსავლეთ ატლანტიდაში მიედინება.

ატლანტიდის კონტინენტში 2 არქიპელაგი შედის, ესენია ხინკლის კუნძულები – ვულკანური კუნძულები, რომლებიც კონტინენტის ჩრდილოეთით მდებარეობენ და სახელგანთქმულია თავისი აბანოებით და ლობიანის კუნძულები, რომლებიც ატლანტიდის სამხრეთით მდებარეობენ. ალბათ ამ კუნძლების სახელების წარმომავლობამ კითხვები გაგიჩინათ, თუმცა ამ კითხვებზე პასუხს მოგვიანებით გამცნობთ.

ატლანტიდის უდიდესი კუნძული ატლასის კუნძული. ეს არის კონტინენტის ყველაზე ცხელი ადგილი ეკვატორთან სიახლოვის გამო და ამავე დროს ატლანტიდის უმნიშვნელოვანესი ნაწილიც. სწორედ ამ კუნძულზეა გაშენებული ატლანტების ცივილიზაციის კერა- ლეგენდარული ქალაქი ატლანტიდა, რომელიც გადმოცემით თვით ატლასმა და მისმა ძმებმა ააგეს.

კონტინენტის ისტორია და თანამედროვეობა
ატლანტიდა ხშირად მოიხსენიებოდა არამარტო ბერძულ, არამედ რომაულ ხელნაწერებშიც, თუმცა მისი კვალი უეცრად გაქრა,  უკანასკნელი ჩანაწერის მიხედვით, რომელიც ატლანტიდას ეხებოდა, კონტინენტი დიდი კატაკლიზმების შედეგად ჩაიძირა, არსებობდა მოსაზრებებიც რომ ატლანტების მაღალგანვითარებულმა ცივილიზაციამ როგორღაც კონტინენტის ჩაძირვა მოახერხა, რათა მათი დიდი ცოდნა, რომლისთვისაც ადამიანები ჯერ კიდევ არ იყვნენ მზად, დაემალათ.

თუმცა მთავარი მაინც ის არის, წლების, საუკუნეებისა და ათასწლეულების შემდეგ ატლანტიდა ისეც გამოჩნდა და ატლანტების ცივილიზაციაც დაბრუნდა. კონტინენტი აღმოაჩინა ქართველმა მკვლევარმა და მოგზაურმა ალექსანდრე კაცაძემ, სწორედ მანვე უწოდა ხინკლის და ლობიანის კუნძულებს ქართული ნაციონალური კერძების სახელები, ისევე, როგორც ეს სენდვიჩის კუნძლების შემთხვევაში მოხდა. ის ასევე ამ ორ კუნძულთა სისტემის კოლონიზაციას ეცადა, თუმცა როგორც კი შეიტყო ატლანტების შესახებ, ამაზე ფიქრს თავი დაანება და კონტინენტის სრული გამოკვლევა დაისახა მიზნად.

აღსანიშნავია, რომ ატლანტიდას ერთადერთ ქვეყანას ატლასიდთა სამეფო მართავს. ქვეყანა მიუხედავად იმისა, რომ ამდენი ხნის განმავლობაში წყალქვეშ არსებობდა და ვითარდებოდა, ბევრად განვითარებულია თანამედროვე სახელმწიფოებთან შედარებით, როგორც ტექნოლოგიურად, ისე სოციალურადაც. მას მართავენ ატლანტიდის პირველი მეფის ატლასის შთამომავლები.

დღესდღეობით, ატლასიდთა სამეფო-მსოფლიოს უძლიერესი ქვეყანაა. ატლანტთა ერი, კი ყველაზე მაღალგანვითარებულია, თუმცა ისინი ამ უპირატესობის ბოროტად გამოყენებას არ აპირებენ, პირიქით, მათ ერთადერთი მიზანი ამოძრავებთ – განავითარონ და გააძლიერონ კაცობრიობა, რომელსაც ათასწლეულების განმავლობაში ემალებოდნენ და რომელიც უკვე მზად არის ახალი ცოდნისთვის და პირველობისთვის.

მადლობა ყურადღებისთვის! ალექსანდრე კაცაძე.

მარიამ კვანტალიანი: ბევრი ადამიანი ოცნებობს ისეთ ადგილზე, სადაც განტვირთვასა და კარგი მოგონებების შექმნას შეძლებდნენ. ვფიქრობ ის კონტინენტი, რომელიც გამოვიგონე ამ მხრივ იდეალურია.

კონტინენტი, რომელიც ადამ მარშალმა აღმოაჩინა – უსრიდამალუ – ეს სახელი აღმომჩენის შვილების პატივსაცემად ეწოდა.

კონტინენტი მდებარეობს წყნარ ოკეანეში, ჩრდილოეთი ამერიკის დასავლეთით. ის მოიცავს ტროპიკულ და სუბტროპიკულ სარტყლებს. კონტინენტის ადგილმდებარეობიდან გამომდინარე მასზე ქრის პასატები.

უსრიდამალუს აღმოსავლეთ მხრიდან მიუყვება კორდილიერები. (პანგეას დაშლის შემდეგ მთების ნაწილი ამ კონტინენტზეც დარჩა).

კონტინენტზე ორად ორი ზღვაა, აქედან უდიდესი გუმასარის ზღვაა, რომელიც ფრანგმა მკვლევარმა ლუი გუმასარმა აღმოაჩინა. ზღვაში ბინადრობენ მრავალი სახის ბაქტერიები, რომლებსაც ყველა ვირუსული თუ ბაქტერიული დაავადების განკურნება შეუძლიათ. შედარებით პატარა ზღვაა რუმოს ზღვა. აქ მრავალი სახეობის თევზი ბინადრობს. ერთ-ერთია ქვიფრი, რომლის ფერადი შეფერილობა სხვა თევზებს აფრთხილებს, რომ ის შხამიანია. რუმოს ზღვაში მტაცებელი თევზებიც ბინადრობენ, როგორიცაა პირანია. ამ ზღვაში ბანაობა და თევზაობა აკრძალულია.

კონტინენტზე მიედინება მდინარე ელიფსი. იმის გამო, რომ მდინარეში 25-ზე მეტი სახეობის გველი ბინადრობს, მას გველების მდინარესაც უწოდებენ.  გველი, რომელიც თავისი დიდი ზომითა და ნაკლები შხამიანობით გამოირჩევა, არის მდინარის სახელის მატარებელი გველი ელიფსი, რომელიც მდინარის პირველი ბინადარი იყო.

კონტინენტის ადგილმდებარეობა მის მდიდარ ფლორა და ფაუნას განაპირობებს. აქ არის უამრავი ენდემური და რელიქტური სახეობა.

მალუზე არის ოთხი დიდი ქალაქი, რომელთაგან ერთ-ერთი პეროპონტალეა. ამ ქალაქში მდებარეობს დიდი ნაკრძალი, სადაც გადაშენების პირას მყოფი მცენარეები და ცხოველები ბინადრობენ.

კონტინენტს არ აქვს დედაქალაქი, რაც მოსახლეობის გადაწყვეტილება იყო. განათლების დონე ნებისმიერ ქალაქსა თუ სოფელში მაღალია, რაც განაპირობა იმან, რომ მოსახლეობა განათლების მნიშვნელობას აფასებს.

უსრიდამალუ მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულით. უმეტესწილად ნავთობით, ქვანახშირით, ასევე ძვირფასი მადნეულით, მინერალებით და სხვ.

კონტინენტზე აკრძალულია თამბაქო და სხვა სახის მძიმე ნარკოტიკული საშუალებები. უსრიდამალუზე კრიმინალის დონე დაბალია. კონტინენტი გამოირჩევა ლიბერალური მოპყრობით ნებისმიერი განმასხვავებელი ნიშნის მქონე ადამიანის მიმართ. ასევე აღსანიშნავია ის, რომ კონტინენტზე აქტიურად მიმდინარეობს ბუნების დაცვისთვის განკუთვნილი ღონისძიებები და ალტერნატიული რესურსების (მაგ: მზის, წყლის, ქარის ენერგია) გამოყენება ამოწურვადი რესურსების ნაცვლად.

ერთი სიტყვით უსრიდამალუ არის იდეალური ადგილი განტვირთვისთვის. ეს არის ადგილი, რომელიც მაგალითი გახდებოდა სხვა კონტინენტებისა თუ ქვეყნებისთვის.

ჩემი ოცნების კონტინენტი – მოსწავლეების ნამუშევრები

მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდების შედეგების გამოყენება მასწავლებელთა შეფასებისთვის (რეკომენდაციები ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების ადმინისტრაციისთვის)

ნებისმიერი დაწესებულების წარმატებულად მუშაობისთვის საჭიროა მისი საქმიანობის რეგულარული ანალიზი და შეფასება, რომლის საფუძველზეც დადგინდება ორგანიზაციის ძლიერი და სუსტი მხარეები, მოხდება პრობლემების იდენტიფიცირება და სწორად დაიგეგმება სამომავლო საქმიანობა. ამ მხრივ გამონაკლისი არც ზოგასაგანმანათლებლო სკოლებია, სადაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მასწავლებლების მუშაობის შეფასება, რომელიც უნდა განხორციელდეს განსაკუთრებული სიზუსტით.

უკვე რამდენიმე წელია საქართველოს სკოლებში სასწავლო წლის ბოლოს ტარდება მე-6 და მე-9-კლასელების ტესტირება. ეს გამოცდა არ არის სავალდებულო და სკოლა თავად წყვეტს, სჭირდება თუ არა მისი ჩატარება. ტესტირების შედეგების გამოყენება კი შეიძლება არა მხოლოდ თითოეული მოსწავლის მომზადების დონის დასადგენად, არამედ მასწავლებლების მუშაობის შესაფასებლადაც.

მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდები მიეკუთვნება ცენტრალიზებული ტესტირების ტიპს (ისევე, როგორც სკოლის გამოსაშვები გამოცდები მე-11 და მე-12 კლასებში) და ტარდება შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ. ამ გამოცდების საშუალებით შესაძლებელია არა მხოლოდ კონკრეტულ სკოლაში სწავლის დონის შეფასება, არამედ მიღებული შედეგების შედარება სხვა სკოლების შედეგებთან. მაგრამ ხდება თუ არა ასეთი შეფასებისას გამოცდის შედეგად მიღებული მონაცემების სწორად გამოყენება? ხომ არ ანიჭებს ზოგიერთი სკოლის ადმინისტრაცია რომელიმე კომპონენტს ზედმეტად დიდ მნიშვნელობას და ხომ არ ტოვებს ყურადღების მიღმა სხვა მნიშვნელოვან მონაცემებს?

ამ წერილში ვიმსჯელებთ იმაზე, თუ როგორ უნდა გამოიყენოს სკოლამ მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდების შედეგები მასწავლებლების შეფასებისთვის.

მონაცემები, რომლებიც აღწერს გამოცდების შედეგებს.

მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდები ტარდება რამდენიმე საგანში. გამოცდების შემდეგ შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი თითოეულ სკოლას უგზავნის მონაცემთა პაკეტს, რომელიც მოიცავს შემდეგ ინფორმაციას:

• თითოეული მოსწავლის მიერ მიღებული ქულები საგნების მიხედვით;
• თითოეული მოსწავლის პროცენტილი საგნების და ცალკეული სასწავლო თემის მიხედვით (პროცენტილის არსს განვიხილავთ მოგვიანებით);
• სკოლის საშუალო შედეგი თითოეულ საგანში;
• სკოლის პროცენტილი თითოეულ საგანში.

რადგანაც ჩვენს მიზანს ამ შემთხვევაში წარმოადგენს პედაგოგების მიღწევების შეფასება, ამიტომ ძირითადი ყურადღება უნდა მივაქციოთ არა ცალკეული მოსწავლეების ქულებს, არამედ თითოეულ საგანში დაფიქსირებულ საშუალო მაჩვენებლებს.

მაგალითისთვის გამოვიყენებთ 2014-2015 სასწავლო წლის ბოლოს ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში ჩატარებული გამოცდების შედეგებს, რომლებსაც წარმოვადგენთ ცხრილების სახით (მოსწავლეების ინდივიდუალური შედეგების გარეშე).

6 კლასი

9 კლასი

მეოთხე გრაფაში მოცემული მონაცემები – პროცენტებით გამოხატული საშუალო შედეგი – სკოლას არ მიეწოდება, მაგრამ სკოლის წარმომადგენლებს თავად შეუძლიათ ამ რიცხვების გამოთვლა. რადგანაც თითოეული ტესტური დავალება არის 1-ქულიანი, ამიტომ დავალებათა რაოდენობა  ემთხვევა მაქსიმალურ ქულას, რომლის მიღებაც შეუძლია მოსწავლეს მოცემულ საგანში. ქულებით გამოსახული სკოლის საშუალო შედეგი (საშუალო ქულა) წარმოადგენს შესაბამისი კლასის გამოცდაზე გასული ყველა მოსწავლის ქულების საშუალო არითმეტიკულს, ხოლო პროცენტებით გამოსახული საშუალო შედეგი აჩვენებს, მაქსიმალური ქულის რამდენ პროცენტს წარმოადგენს საშუალო ქულა. პროცენტებით გამოსახული შედეგის გამოსათვლელად საჭიროა საშუალო ქულა გაიყოს შესაბამისი საგნის დავალებათა რაოდენობაზე და მიღებული შედეგი გამრავლდეს 100-ზე. მაგალითად, მე-9 კლასის ინგლისური ენის გამოცდის შემთხვევაში საშუალო შედეგის პროცენტული მაჩვენებელი გამოითვლება ასე: 22,86:70×100=32,65 (პასუხი დამრგვალებულია მეასედის სიზუსტით).

რადგანაც სხვადასხვა საგანში მაქსიმალური ქულა განსხვავდება, ამიტომაც კლასის შედეგის შესაფასებლად უფრო მართებულია პროცენტებით (და არა ქულებით) გამოხატული საშუალო შედეგის გათვალისწინება. მაგალითად, თუ სკოლის საშუალო შედეგი ქართულ ენაშიც და ისტორიაშიც იქნება ტოლი 20-ის, პროცენტებით გამოსახვის შემთხვევაში მივიღებთ სხვადასხვა რიცხვს – 50%-ს ქართული ენისთვის და 40%-ს ისტორიისთვის (ანუ ქართულ ენის შედეგი აღმოჩნდება უფრო მაღალი, ვიდრე ისტორიისა, მიუხედავად იმისა, რომ ქულა ერთნაირია).

ცხრილების ბოლო სვეტში წარმოდგენილი პროცენტილი კი არის სიდიდე, რომელიც აჩვენებს, მოცემულ საგანში სკოლის საშუალო შედეგი გამოცდაში მონაწილე დანარჩენი სკოლების რა ნაწილზე (რამდენ პროცენტზე) უკეთესია. პროცენტილის გამოთვლა არ არის საჭირო – ამ მაჩვენებელს სკოლა იღებს შეფასებისა და გამოცდების ცენტრიდან.

იმის დასადგენად, თუ რამდენად წარმატებულად იმუშავა თითოეული საგნის მასწავლებელმა, მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდების შედეგებში პირველ რიგში უნდა მივაქციოთ ყურადღება ორ სიდიდეს – სკოლის საშუალო შედეგს  და პროცენტილს. მაგ., მე-9 კლასის ინგლისური ენის გამოცდაში სკოლის საშუალო შედეგია 22,86 ქულა (რაც წარმოადგენს მაქსიმალური ქულის დაახლოებით 33%-ს), ხოლო პროცენტილია 23,53% (რაც ნიშნავს იმას, რომ სკოლამ ინგლისურ ენაში აჯობა გამოცდებში მონაწილე სკოლების 23,53%-ს).

რადგანაც თითოეულ სკოლას უწევს მუშაობა განსაკუთრებულ, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ პირობებში, ამიტომ მართებული იქნება შევაფასოთ თითოეული საგნის შედეგები არა მხოლოდ იმის მიხედვით, თუ რამდენად ახლოსაა შედეგი მაქსიმალურთან, არამედ ასევე შევადაროთ ის სხვა საგნებში დაფიქსირებულ შედეგებს და ამ შედარების საფუძველზე გამოვავლინოთ წარმატებული და ნაკლებ წარმატებული საგნები.

რა დასკვნების გაკეთება შეიძლება სკოლის საშუალო შედეგის მიხედვით?

სკოლის საშუალო ქულის მიხედვით, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ იმაზე, თუ რამდენად წარმატებული იქნება ესა თუ ის მოსწავლე ან კლასი შემდგომში მსგავს გამოცდებზე (მაგ., სკოლის გამოსაშვებ გამოცდებზე). საშუალო შედეგების მიხედვით საგნების რეიტინგი ჩვენ მიერ შერჩეულ სკოლაში გამოიყურება ასე:

6 კლასი

1. ქართული ენა – 60,32%
2. ინგლისური ენა – 53,21%
3. მათემატიკა – 36,67%

9 კლასი

1. ქართული ენა – 51,08%
2. ისტორია – 48,33%
3. ბიოლოგია – 45,35%
4. გეოგრაფია – 43,14%
5. ქიმია – 42,50%
6. რუსული ენა – 32,86%
7. ინგლისური ენა – 32,65%
8. ფიზიკა – 26,42%
9. მათემატიკა – 20,00%

მაგალითად, მე-9 კლასის ქართული ენის გამოცდაზე დავალებების რაოდენობა იყო 40, ხოლო მოსწავლეების საშუალო შედეგი – 20,43 ქულა, ანუ მაქსიმალური ქულის 50%-ზე ოდნავ მეტი, რაც აღემატება ანალოგიურ მაჩვენებელს ყველა დანარჩენ საგანში. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ, თუ მომავალში ქართული ენის სწავლება ამ კლასში ამავე წარმატებით გაგრძელდა, გამოსაშვებ გამოცდებზეც დაფიქსირდება დამაკმაყოფილებელი შედეგი.

მაგრამ სურათი შეიძლება მნიშვნელოვნად შეიცვალოს, როდესაც ჩვენ განვიხილავთ ისეთ მონაცემს, როგორიცაა პროცენტილი.

რატომ არ ნიშნავს მაღალი საშუალო ქულა ყოველთვის მაღალ პროცენტილს?

პროცენტილის მიხედვით საგნების რეიტინგი ჩვენ მიერ შერჩეულ სკოლაში გამოიყურება ასე:

6 კლასი

1. ინგლისური ენა – 70,43%
2. ქართული ენა – 44,88%
3. მათემატიკა – 25,82%

9 კლასი

1. ბიოლოგია – 34,33%
2. ისტორია – 34,05%
3. ქიმია – 28,99%
4. რუსული ენა – 28,70%
5. გეოგრაფია – 23,66%
6. ინგლისური ენა – 23,53%
7. ქართული ენა – 18,03%
8. ფიზიკა – 6,22%
9. მათემატიკა – 0,49%

როგორც ვხედავთ, საგნების განლაგება ჩამონათვალში შეიცვალა. ზოგიერთი შემთხვევაში ეს ცვლილება უმნიშვნელოა: მაგ. მათემატიკა და ფიზიკა მე-9 კლასში ბოლო ორ ადგილს იკავებენ როგორც საშუალო ქულის, ასევე პროცენტილის მიხედვით, მათ უბრალოდ გაცვალეს ადგილები. სხვა შემთხვევაში კი ცვლილება უფრო მნიშვნელოვანია: მაგ., იმავე მე-9 კლასში ქართული ენა ლიდერობდა საშუალო ქულის მიხედვით, მაგრამ პროცენტილის მიხედვით სხვა საგნების ფონზე მხოლოდ მე-7 ადგილზე აღმოჩნდა.

როგორც ვხედავთ, სკოლის მაღალი საშუალო შედეგი ამა თუ იმ საგანში ავტომატურად არ ნიშნავს იმას, რომ პროცენტილიც მაღალი იქნება. მარტივი პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ ხდება ასე, ასეთია: ზოგიერთი საგნის სწავლება უფრო რთულია, ვიდრე სხვა საგნების. ანუ შეიძლება ერთი საგნის მასწავლებელს უწევდეს მეტი ძალისხმევა, ვიდრე რომელიმე სხვა საგნისას ანალოგიური შედეგის მისაღწევად. ეს კი, თავის მხრივ, შეიძლება გამოწვეული იყოს შემდეგი ფაქტორებით:

1. მოსწავლეებში სწავლის მოტივაცია ზოგიერთ საგანში აპრიორი უფრო მაღალია, ვიდრე სხვა საგნებში. მაგ., განათლების სფეროს წარმომადგენლებისთვის, ალბათ, არ იქნება სადავო ის ფაქტი, რომ საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლის მოტივაცია საქართველოში როგორც წესი უფრო დაბალია, ვიდრე ჰუმანიტარული საგნებისა.
2. ერთი საგნის სახელმძღვანელოები ხარისხით აღემატება სხვა საგნისას.
3. ერთი საგნის პროგრამა ობიექტურად უფრო რთულია, ვიდრე მეორე საგნისა.
4. ქვეყანაში ზოგიერთი საგნის კვალიფიციური პედაგოგების აშკარა ნაკლებობაა და შესაბამისად ამ საგნის სწავლება დამაკმაყოფილებელ დონეზე ბევრ სკოლაში ვერ ხერხდება. ასეთ საგნებს მიეკუთვნება, მაგალითად, ფიზიკა.

ჩვენი აზრით, ამ მიზეზებისგან ყველაზე მნიშვნელოვანია პირველი – განსხვავებული მოტივაციის დონე. შესაძლოა, არსებობდეს სხვა მიზეზებიც, რომელთა გამოც ზოგიერთი საგნის სწავლებისას მაღალი შედეგების მიღწევა (ქვეყნის მასშტაბით) უფრო რთულია, ვიდრე სხვა საგნებში.

აქედან გამომდინარეობს პროცენტილის გათვალისწინების საჭიროება.

რას გვაჩვენებს პროცენტილი?

1. პროცენტილი შეიძლება მიუთითებდეს მასწავლებლის მუშაობის საკმაოდ მაღალ ეფექტიანობაზე მაშინაც კი, როდესაც მის საგანში მოსწავლეების მიერ მიღებული საშუალო ქულა არც ისე მაღალია. მაგ., ჩვენს შემთხვევაში მე-9 კლასის გამოცდებზე უმაღლესი პროცენტილი აქვს ბიოლოგიას (34,33%), რომელიც საშუალო ქულის მიხედვით მხოლოდ მესამეა. ასევე პროცენტილის მიხედვით, ორ-ორი ადგილით მაღლა აიწია 2 საგანი: ქიმია (28,99%) და რუსული ენა (28,70%). შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ქიმიის და რუსული ენის მასწავლებლებლებს (სხვა საგნების ფონზე) არც ისე წარუმატებლად უმუშავიათ, როგორც ეს საშუალო ქულის მიხედვით ჩანდა.
2. რადგან პროცენტილი ითვალისწინებს სხვა სკოლების შედეგებს, ამიტომ ის გარკვეულწილად ასახავს სკოლის მოსწავლეების პერსპექტივებს ისეთ კონკურსებში, სადაც მონაწილეობას იღებენ სხვა სკოლების მოსწავლეებიც, მაგალითად – ეროვნულ სასწავლო ოლიმპიადებსა და ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე. ამ შემთხვევაში მოსწავლეს თუ აბიტურიენტს სჭირდება, რომ თავისი ქულით აჯობოს სხვა კონკურსანტებს. სხვა სიტყვით, პროცენტილი გვაჩვენებს სკოლის მოსწავლეების კონკურენტუნარიანობას ამა თუ იმ საგანში მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

ჩვენ მიერ შერჩეული სკოლის შემთხვევაში, მე-9 კლასში ქართულ ენაში დაფიქსირდა საუკეთესო საშუალო ქულა, მაგრამ ამ საგნის კონკურენტუნარიანობა გარე კონკურსების თვალსაზრისით აღმოჩნდა საკმაოდ დაბალი და მასწავლებელს შეიძლება მიეცეს რეკომენდაცია, მიიღოს ზომები მოსწავლეების კომპეტენციების ასამაღლებლად, მით უმეტეს, თუ ეს მოსწავლეები განაგრძობენ სწავლას საშუალო სკოლაში, რის შემდეგაც უნდა იყვნენ მზად ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩასაბარებლად.

ამგვარად, მე-6 და მე-9 კლასების გამოცდების შედეგების შეფასებისას აუცილებელია როგორც სკოლის საშუალო შედეგის, ასევე პროცენტილის გათვალისწინება. პედაგოგების წარმატების აღნიშვნა თითოეული ამ მაჩვენებლის მიხედვით შეიძლება გახდეს მათთვის დამატებითი სტიმული  მუშაობაში.

დამატებითი რეკომენდაციები

1. მონაცემების შეფასებისას სკოლამ უნდა გამოიჩინოს სიფრთხილე. კერძოდ, თუ ორი ან მეტი საგნის მაჩვენებლები ძალიან ახლოს არის ერთმანეთთან, მაშინ მათ შორის არ უნდა გამოვყოთ უარესი და უკეთესი. მაგალითად, მე-9 კლასის გამოცდებზე ყველაზე მაღალი პროცენტილი აქვთ ბიოლოგიას (34,33%) და ისტორიას (34,05%). მათი მაჩვენებლების სხვაობა უმნიშვნელოა (არ აღემატება 1%-ს) და შეიძლება იყოს გამოწვეული რამე შემთხვევითი ფაქტორებით; შესაბამისად, ორივე საგანი უნდა ჩაითვალოს თანაბრად წარმატებულად პროცენტილის მიხედვით. იგივე ეხება ქიმიას და რუსულ ენას (შესაბამისად – 28,99% და 28,70%) და ა.შ.
2. მონაცემების ანალიზის შედეგები კლასებისა და საგნების მიხედვით მით უფრო სანდოა, რაც მეტია გამოცდებზე გასული მოსწავლეების რაოდენობა, ანუ რაც უფრო მრავალრიცხოვანია კლასი.
3. რათა შესაძლებელი იყოს კლასის მომზადების დონის რაც შეიძლება სრულყოფილი ანალიზი, ტესტები ყველა საგანში უნდა შეასრულონ ამ კლასის ერთმა და იმავე მოსწავლეებმა (იდეალურ შემთხვევაში – კლასის ყველა მოსწავლემ). წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიძლება საგნები აღმოჩნდეს არათანაბარ მდგომარეობაში და ვერ მოხერხდეს გამოცდების შედეგების მიხედვით სწორი დასკვნების გაკეთება.

ერთი კვირის წინ, დედამ ფეხი მოიტეხა. 5 საათიანი ოპერაცია დასჭირდა, ძვლის ნაწილი გამოუცვალეს. დედაჩემს ფეხის მოტეხვის მას შემდეგ ეშინია, რაც ბებოს დაემართა იგივე. რუსიკო მაშინ, მგონი, სამოცდათორმეტისა იყო. იწვალა, სამი თვე გაუნძრევლად იწვა და ფეხი გირზე ეკიდა, მაგრამ მაინც ადგა. ადგა და გაიარა. მაშინ ექიმმა თქვა, ამას ახლადდაბადებული შვილიშვილი აძლევს ძალასო, თორემ ამ ასაკში იშვიათობაა ადამიანმა ეგეთი მოტეხილობა დაძლიოსო. ჰოდა, ეშინოდა დედაჩემს ფეხის მოტეხვის, სიფრთხილითა და ყურადღებით დააბიჯებდა, მაგრამ მაინც მოტყდა. რას იზამ, არის რაღაცები, რასაც ვერ აცდები, ალბათ.

მის პალატაში ვიჯექი, თავთითო, რომ ამბობენ, ისე. ჰოსპიტალი, რომელშიც მანანა იწვა, თბილისის ზღვის სიახლოვესაა, ვარკეთილისა და ვაზისუბნის საზღვარზე, აი, ჩინელების დასახლებას რომ ეძახიან – იქ. ეგ კიდევ იმას ნიშნავს, რომ იქაურობას უდაბნოს ელფერი დაკრავს – ამერიკულ ფილმებში ტეხასურ გზას რო დაადგებიან ხოლმე მანქანით და ირგვლივ რო მარტო უდაბნოა, იმათ კიდევ ბენზინის ჩამატება და ზუნზლიანი მზარეულის მომზადებული ბლინების ჭამა უნდათ, ეგეთი კიდევ ერთი დგას, სადღაც ხუთასი მილის მოშოებით, ეგეთი ადგილია ეს ჩინელების დასახლება – მზეს ისრუტავს თუ რა არის, ვერ გაიგებ. ერთი კვირის განმავლობაში იქ წოლა იმასაც ნიშნავს, რომ აეროპორტიდან აფრენილ ყველა თვითმფრინავს ხედავ. დანახვა რა სალაპარაკოა, ხედავ კი არა, გრძნობ. თავთით ვიჯექი – მეთქი, ვთქვი. მანანა იწვა და ფანჯარაში იყურებოდა, საიდანაც უდაბნოს ნაგლეჯი, მწვანე ღობე, სიცხის ფერი და ლურჯი ზეცა მოჩანდა.

• დღეს უკვე მერვეა – თქვა დედამ.
• რა არის მერვე?
• თვითმფრინავი.
• ჰო, აეროპორტი ახლოსაა აქ.
• შეიძლება რაღაც დროს ჩამეძინა და მეტიცაა, მე რვა დავთვალე.
• თუ უძილობა გაქვს, თვითმფრინავების თვლას, ცხვრები დათვალე, ჯობია.
• ცხვრების დათვლა ვერასოდეს მაძინებდა.
• არც მე. მაშინ ბუზები.
• ბუზები არ შემიმჩნევია, კარგი საავადმყოფოა.

მანანა მოწყენილი იყო, მაგრამ ამ მოწყენის ფსკერზე, სადღაც, ძალიან შორეულ კუნჭულში რაღაც აძლევდა გაღიმების მიზეზს. ეგეთ დროს, ამ მიზეზის გამოკვლევა ვერაა შესაქები ამბავი, უნდა აცადო ადამიანს და თვითონ იტყვის, თუ სათქმელია.

• ხო გითხარი, მერვე თვითმფრინავია – მეთქი?
• კი, მითხარი.
• რვავეში ვისხედით.
• ვერ მივხვდი.
• რვავეში ვისხედით, მე, შენ, ნინია, ნატო, ტუკი და ეკა.

ცოტა დავიძაბე. ვიფიქრე, რომ მისი ნათქვამი გამაყუჩებლების შედეგი იყო. ძლიერი ტკივილი სცოდნია მენჯის თავის მოტეხილობას და ხუთსაათიანი ოპერაციის შემდგომ პერიოდს. ბოლო-ბოლო, ხერხითა და ჩაქუჩით მუშაობენ, იოლი კი არაა. მდუმარება ვარჩიე, არაფერი მითქვამს.

• არ გეგონოს გაგიჟდაო, უბრალოდ, რამდენჯერაც თვითმფრინავი გადაიფრენს, იმდენჯერ მგონია, რომ შიგნით ვსხედვართ და ისევ პარიზში მივფრინავთ.

ბურთი მომაწვა ყელზე. მანჩოსთვის საფრანგეთი ყველაფერია. მთელი ცხოვრება, როცა იმის თქმა უნდოდა, რომ ვინმე რამეს არ გააკეთებდა, ამბობდა, ეგ ისე იზამს მაგას, როგორც მე ხვალ პარიზში გავფრინდებიო. ერთხელაც, მე, ნინიამ და ტუკიმ ვიფიქრეთ, რა გახდა ერთი მოგზაურობაო და ბილეთები ვიყიდეთ ჩვენთვის და დედებისთვის. დიდხანს არ სჯეროდა მანანას, სანამ სასტუმროს ჯავშანი და ბილეთები არ ვაჩვენე. განა იმიტომ, რომ არ მენდობა ან არასერიოზული კაცი ვგონივარ, არა. უბრალოდ, რთულია ალბათ იმის წარმოდგენა, რომ თითქმის სამოცწლიანი ოცნება სადაცაა ახდება. რთულიც და, შეიძლება შიშის მომგვრელიც. არ ვიცი, მე ეგ არასოდეს განმიცდია.

• ეს რომ პარიზში წასვლამდე დამმართნოდა… – თქვა მანანამ და ფანჯრისთვის თვალი არ მოუშორებია, საიდანაც, ლურჯ ცაზე თვითმფრინავის მიერ დატოვებული თეთრი ნაკვალევიღა მოჩანდა.
• არ დაგემართებოდა.
• რატომ, ვითომ?
• არ ვიცი. მე ბევრი რამე არ ვიცი, მაგრამ ეგ დანამდვილებით ვიცი, რომ ეგ არ დაგემართებოდა.

მე პარიზში მეორედ ვიყავი. პირველად ყოფნისას ერთი საოცარი რამ დავამუღამე. შანზელიზედან სენასკენ ქუჩა ჩაუდის. ლამაზი ქუჩაა, ისეთი მაღაზიებით გადაძეძგილი, რომელშიც მოკვდავი ვერაფერს იყიდის, მარტო ვიტრაჟებს უნდა უყურო და იმათ ნაკვალევზე იარო, ვინც იქ იმოსება. ამ ქუჩას რო ფეხდაფეხ მილევ, მაღალი ხე დგას, რომლის ქვეშაც პატარა ტურისტული ჯიხური და ფრანგული სუვენირებით მოფენილი დახლებია. ამ ამბავში საოცარი კი ისაა, რომ ის არამზადა, ამპარტავანი, ამაყი და პატივმოყვარე რკინის გოლიათი ამ ერთი ხის უკან იმალება. ხეს გასცდები თუ არა, თავზე წამოგადგება სკოლის ყარაულივით, ტუალეტში რომ გამოგიჭერს გაკვეთილის გაცდენისას. გოგოებს შევუთანხმე, მოდი, ამ გზით წავიყვანოთ და მოულოდნელობის ეფექტი ექნება – მეთქი. ხემ თავისი როლი იდეალურად შეასრულა – მკერდით გადაეფარა ეიფელის კოშკს და დიდხანს, ძალიან დიდხანს უმალავდა მანანას თვალებს იმ ნაგებობას, რომლის ნახვაც მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრების განმავლობაში უნდოდა – მას შემდეგ, რაც მის უშველებელ, ფრანგული კინოსთვის განკუთვნილი ალბომების ორტომეულში ალენ დელონის პირველი ფოტო ჩააკრა. დედამ მრავალი ათწლეული იცადა, მრავალი ათასი კილომეტრი გამოიარა იმ წამამდე რომ მიეღწია. სამაგიეროდ, კოშკის წვერის დანახვისას მისმა სახემ აირეკლა ის, რაც შეუძლებელია გაითამაშო, დადგა, მოიტყუო. ამას ვერავინ შეძლებდა – ვერც მანჩოს მიერ სათაყვანებელი ჟან გაბენი, თავისი მრავლისმთქმელი დუმილით.  სენას გადაღმა, მოშორებით, მაგრამ რაღაცნაირად მაინც ძალიან ახლოს მდგომი ეიფელის კოშკის პირველი კადრი სამუდამოდ ჩარჩება დედაჩემის მეხსიერებაში. მე კი ვერასოდეს დავივიწყებ იმ სურათს, რომელშიც სამოცს მიტანებული ქალის ოცნების ახდენა ჩანს. როცა არცერთი ემოცია და არცერთი ნაკვთი არ გემორჩილება და შენზე აღარაა დამოკიდებული რას იზამ, გაიცინებ თუ იტირებ. იქნებ, ორივეს ერთად.

იქ გატარებული ოთხი დღის განმავლობაში, მანანამ ბევრი კილომეტრი გაიარა და კიდევ უფრო ეტი ადგილი იცნო – შენობები, რომლებიც ფილმებში ჰქონდა ნანახი. ქუჩები, რომლებზეც რობერ ოსეინი და ბელმონდო დადიოდნენ. ადგილები, სადაც ქეითის და ლიუკ დეზიეს წინააღმდეგობრივი სიყვარული იძერწებოდა. კაფეები, რომელსაც ვუდი ალენი გულუხვად აჩვენებს ფილმში „შუაღამე პარიზში”. ყოველთვის, როდესაც სხვა ადგილისკენ ავიღებდით გეზს, მანანა ჩამოგვრჩებოდა და დიდხანს, ძალიან დიდხანს აკვირდებოდა ამ ადგილებს. ვიმახსოვრებო, ამბობდა.

„ყურადღებით იყავი, ალენ დელონს არსად გადაეყაროს” – გამაფრთხილა მამაჩემმა წასვლის წინ. ამაზე ვიცინეთ. ცვილის ფიგურების მუზეუმში, მანანა დიდი მონდომებით იღებდა ფოტოებს თავის კუმირებთან. თან, რაღაცნაირი მოწიწებით იდგა, მორიდებით იცინოდა. ასეთია მანანა, ცვილის ფიგურისაც კი ერიდება, ლამის მადლობა გადაუხადოს. როცა იმ უშველებელი მუზეუმის ბოლოში გავედით, დედა მომიახლოვდა და ჩამჩურჩულა: „სად არის ალენ დელონი?”. ალენ დელონი იქ აღარ იყო. მუზეუმის თანამშრომლებმა მითხრეს, ორი ათასი ფიგურა გვაქვს და ვცვლით ხოლმეო. როცა ეს ვამცნე, მანანამ ღიმილით თქვა: „ალენ დელონის ფიგურა თუ არ აქვთ, აბა რაღა აქვთ”.

• მეცხრე … – თქვა დედამ და ფანჯარას თვალი მოაშორა.
• შიგნით ვსხედვართ? – ვკითხე.
• კი, ყველანი – გაიცინა.
• პირდაპირი რეისია, თუ ტრანზიტი?
• რა მნიშვნელობა აქვს, მთავარი დანიშნულების ადგილია.

მანჩო უკვე დადის, ნელ-ნელა. მანჩო ძლიერია. მომავალ წელს სხვა მოგზაურობას დავგეგმავთ. იტალიური კინოც უყვარს მანანას. ფრანგულივით არა, მაგრამ უყვარს. წასვლამდე ვუთხარი, ოცნება ოხერი რამაა, ახდენა შეუძლია – მეთქი. მართლა ეგრეა. ნავსის გატეხვაა რთული, თორემ მერე საქართველოს პრემიერ მინისტრებივით მიდის და მიდის, ვეღარ დააკავებ. გვიანობამდე ვისხედით. მზე ძალას კარგავდა, რკინის კოლოფები კი არ წყვეტდნენ ჩვენს თავებზე გადაფრენას. ლურჯ ცას სიმუქე ემატებოდა. მანანა კი იმ თვითმფრინავებს ითვლიდა, რომლებშიც ვისხედით.